Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Maith i naghaidh an oilc
Title
Maith i naghaidh an oilc
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1901
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1901_12_21_642> <L 642> <B 1901> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> Maith i naghaidh an oilc. Bhí feilméara i gConndae an Chláir fad 'ó darab ainm Mícheál Mac Taidhg, agus bhí mac is fiche aige. Ní raibh aon fhear is fiche le faghbháil a b'fhearr ná clann an athar so, agus bhí a gcáil i bhfad agus i ngearr. Bhí práinn mhór ag an tighearna talmhan, do bhí as cionn an athar, asta, mar is minic a tháinig sé ag féachaint orra ag obair, agus ag déanamh grinn, agus chonnaic sé nach raibh goir ar bith ag fearaibh eile na dúithche orra. Bhí sé ag cainnt orra, lá, le comharsa leis, tighearna talmhan eile bhí na chomhnuidhe i bhfogus dhó, agus chuir sé geall asta leis an bhfear so, go mbuailfidís báire chomhórtuis le fear is fiche ar bith eile dh'á raibh sa taoibh tíre. Chuir an tighearna eile an geall leis, agus chuireadar an dá dhúithche i n-aghaidh a chéile. Bhí an mac is fiche faoi an-smacht ag a n-athair agus ní leigfidh an fhaitchíos dóibh dhul i náit ar bith thar a chomhairle. Bhí fhios sin ag an tighearna talmhan, agus lá nach raibh an t-athair leó sa ngort, tháinig sé gá n-iar- raidh le haghaidh an báire comórtais a bhualadh. Bhí leisge air iad iarraidh ar a n-athair, bhí sé chomh cantalach sin, agus níor mhian leis gan an báire a bhualadh tar éis a dhúithche bheith curtha. Is go dtí an mac is sine, Diarmuid, do tháinig sé, mar is aige féin agus ag Conn, an mac a b'óige bhí an chomhairle le na n-aghaidh ar fad. Thug Diarmuid toil ar a dhul leis, acht dubhairt sé leis cead iarraidh ar Chonn freisin. Bhí Conn chomh toil- teanach leis an bhfear eile, agus dubhairt sé “Cuirfidh mise amach na comáin anocht, i gan fhios, agus tar éis ar mbreicfeasta ar maidin i mbárach imtheóchamuid, agus beidhmíd ar ais i n-am dínnéir, agus stiall mór oibre déanta againn tar éis an báire bheith buailte, mar leagfamuid orainn féin, agus ní aireóchaidh ar n-athair go rabhamar imthighthe chor ar bith.” Tháinig an bheirt daoine uaisle ar pháirc an bháire go moch lá ar na bhárach, agus bhí cruinniughadh mór ann i n-éinfheacht leó. Fuair an tighearna do chuir an geall i n-aghaidh tighearna an mhic is fiche, fear is fiche eile, agus b'iad-san na fir a b'fhearr a bhí i mbaile is fiche ar a dhúithche, agus bhíodar-san ar an bpáirc gléasta réidh leis an mbáire do thosughadh. Is mór an mhuinghin bhí aca so asta féin, agus bhíodar ag éirghe mí-fhoighideach nuair nach raibh clann Thaidhg ag teacht, acht mar sin féin bhí a fhios aca muna dtagaidís go mbéadh an báire ag an muinntir a bhí ar an bpáirc. Ní raibh fá dheireadh aca acht leath uair a chloig, agus ceapadh nach raibh clann Thaidhg ag teacht chor ar bith, acht ní raibh chúig noiméad eile caithte, nuair chonnaiceas ag teacht iad ag comhrádh is ag gáiridh le na chéile, agus gan cosamhlacht sár-dheifir ar bith orra. Níor bh'fhada go rabhadar i n-a léinteachaibh, na seasamh i lár na páirce, a chomán 'na láimh ag gach uile fhear aca. Caitheadh amach an liathróid agus ba ghearr gur chuir an mac is fiche amach ar thaoibh í. D'iom- puigheadar, agus chuireadar amach ar an taobh eile í. Thug a dtighearna léim san aer, chaith sé a bhirréad suas, chuir sé gáir agus gáir eile riméid as, agus d'imthigh sé gur chraith sé lámh leó ó dhuine go duine, agus é ag siosgadh cainnte agus 'gá moladh go hárd. Bhuaileadar orra a gcuid éadaigh annsin le dhul a bhaile, i gcruth is go mbeidís sa ngort i n-am dínnéir, agus gan a gcuid oibre bheith chum deiridh nuair thiocfadh a n-athair, mar is é sin a bhí fútha. Ní leigfidh an máighistir uaidh iad annsin gan deoch, agus dubhairt sé go ngabhfadh sé féin a leithsgéal le na n-athair, agus nach mbeadh aon mhilleán aige orra, nó dhá mbéadh féin gur gearr é nuair chloisfidh sé fheabhas is chruthuigheadar-san ag bualadh an báire. Níor thaithnigh leó-san fanacht, mar bhí an cleachtadh aca ar an an-smacht a bhí orra, acht mar sin féin, dubhradar go n-ólfaidís deoch nó dhó, mór-mhór ó bhí tart orra tar éis an tsiubhail; ní raibh <L 643> suim ar bith sa mbáire aca, agus níor bhain sé aon allus asta, agus go n-imtheóchaidís annsin. D'ól siad deoch, agus deoch eile, agus do réir mar bhíodar ag ól bhí a dtart ag méadughadh, agus a gcuimhne ar dul a bhaile ag laghdughadh, nó nach raibh ionnta imtheacht faoi dheireadh; agus d'fhan siad go dtáinig an oidhche. Ghluais- eadar annsin, agus nuair thángadar go dtí an teach bhí faitchíos orra dul isteach, acht dubhairt Conn: “Éistfidh mise ag an doras go cheann tamaillín go bhfeicfidhmid céard tá ar n-athair a rádh.” D'éist agus chuala sé an t-athair ag dul le cúthach, agus le báine istigh. “Ní thiocfaidh siad abhaile anois anocht,” a deir sé, “nó má thagann ní thiocfaidh siad isteach annso, ní leigfidh an faitchíos dóibh, agus luighfidh siad 'sa sgioból, sin é an rud a dhéanfas siad. Acht ní luighfidh siad ann arís geallaim-se dhóibh, cuirfidh mise smacht orra, nó cuirfidh siad-san smacht ormsa. Ná coigil an teine sin,” deir sé le na mnaoi, “go ham suipéir, go dtugaidh mé teine do ceithre coirnéil an sgiobóil, nuair bhéas na bitheamhnaigh seo na gcodhladh ann ar ball.” Níor labhair an mháthair smid, mar bhí a fhios aice nuair bhí an fhearg ar Mhícheál nach mbeadh sisi acht ag séideadh faoi, dhá dtagadh sí n' aghaidh, agus pé ar bith cia 'n ceart a bhainfidhe dhó le éisteacht leis, nach ndéanfaidhe acht a rún a dhaingniughadh, bheith ag iarraidh foighid a chur ann. D'iompuigh Conn ar a chois, d'innis sé an sgéal ar fad d'á dhearbhráthrachaibh, agus chinneadar ar dhul a chodhladh go maidin sa n-iothlainn. Le huathbhás níor thuit néal orra go ham suipéir, agus i dtaca an ama sain, bhíodar ag breathnughadh ar a n-athair ag tabhairt splainnce leis, agus ag tabhairt teine do'n bhun-tsop, i gceithre coirnéil an sgiobóil. Níor choruigheadar le na mhúchadh, ná le na bhacadh, acht thuit codhladh mío- shuaimhneach orra, acht ar bheirt d'fhágadar ag faire go maidin. Ar maidin lá ar na bhárach chinneadar gan a n-athair a thaobhughadh arís go bráth, acht imtheacht go cheann lá is bliadhain, agus gach uile fhear déanamh dho féin. Chuadar annsin i gcomhgar ceithre bóithrí, agus thugadar gealla theacht i gceann a chéile arís faoi cheann lá is bliadhain. Sgaip siad annsin, fear soir, agus fear siar, agus ní dheachaidh an dara duine aca i n-éinfheacht. Bhí Diarmuid, an mac is sine, ag imtheacht, agus ag siar-imtheacht go dtáinig sé go háit a raibh cúirt dá déanamh ag duine uasal. D'iarr sé obair ann, agus fuair sé í. D'fhiafruigh sé de'n stiobhard an bhfuighfidh se páidhe beirte dhá ndéanfadh sé obair beirte. Dubhairt an stiobhard go bhfuighfidh agus páidhe ceathar dhá saothróchadh sé í. Níor éiligh seisean acht páidhe beirte. Is sean chúirt a bhí ag an duine uasal cheana, agus ba breágh an chúirt í, acht bhí sé 'gá bánughadh mar bhí sé ag aireachtáil rud innti, bhíodh taidhbhse nó rud neamh- shaoghalta éigin eile ag teacht innti san oidhche. “Cia 'n chiall sibh a bheith bánughadh na sean-chúirte sin san oidhche, agus ag teacht innti sa ló?” ar sa Diarmuid leis an duine uasal. “Tá,” a deir an duine uasal, “mar nach bhfuil aon oidhche le chúig bhliadhna ó cailleadh m'athair, nach bhfuilmíd ag aireachtáil rud innti, agus muna mbéadh sin ní bhéadh aon cháll agamsa an chúirt nuadh so chur 'ghá déanamh. Ní'l fear maith ar mo dhúithche nach bhfuil caillte agam léithe. Cuirim an fear is fearr, agus is misneamhla agam innti san oidhche gá faireadh, agus ar maidin bíonn sé caillte.” “Tiocfaidh mise anocht innti,” ar sa Diarmuid, “acht go dtiubhraidh tú teine agus solas dom.” “Badh mhaith liom fios a bheith agam céard tá innti,” adeir an duine uasal, “acht is fearr dhuit gan bacadh leis, pé ar bith céard é féin, tá tú ag tastáil le haghaidh an chúirt nuadh a dhéanamh, agus is deacair fir mhaith fhagháil anois. Dhá dteightheá innti ní bheitheá acht 'g a do mharbhughadh féin.” Níor leig Diarmuid dó, agus d'iarr sé cead air arís agus arís, nó faoi dheireadh go dtug an duine uasal cead a chinn dó. Chuaidh mac Thaidhg sa sean-chúirt an oidhche sin, thug sé leis teine agus solas, agus leabhar le léigheadh go gcaithfidh sé an oidhche dhó. Bhí an codhladh ag tuitim air, san am mharbhthach de'n oidhche, agus an leabhar ag brath ar tuitim as a láimh, nuair d'airigh sé mar shaoil sé bárr an tighe ag creathadh, agus mar bhéadh an ceann ag tuitim isteach leis an torann, agus an “trup trap” a bhí ann. Theann an torann leis, acht gidh nach raibh aon chall a dhúiseacht, níor tháinig aon mhoisiam thairis sin air, agus d'fhan sé ag léigheadh a leabhair mar'dh eadh. Ba ghearr go dtáinig an taise go dtí é i gcomuirdheacht fir, agus bráithlín mar shaoil Diarmuid, casta timcheall air, agus labhair sé. “Is tú an fear misnigh is fear a chonnaic mé ariamh.” “Tuige?” adeir Diarmuid, “níor chuir tú aon trioblóid orm.” “Chuir mé an oiread ort, agus chuir mé ar leath chéad eile fear a tháinig annso rómhat.” adeir an taise, “agus ní raibh fear ag faireadh annso fós nach dtuitfidh an t-anam as le teann faitchís nuair d'airigheadh sé mé ag teacht.” “Cia thú féin, mó cia 'n trioblóid atá ort?” arsa Diarmuid. “Mise athair an fhir a bhfuil tú ag obair aige, agus ní'l aon oidhche ó fuair mé bás nach dtiocfainn annso féachaint a bhfuighinn duine ar bith a bhféadfainn cainnt a chur air. Níor fhéad mé ariamh níos lugha torainn a dhéanamh ag teach ná rinne mé anocht, ná ní thig liom mo chuma d'athrughadh, agus is tusa an cheád fhear nach bhfuair bás le eagla nuair a thagainn. Tá m'fhóithrín i ngar dhom anois, ó fuair mé tusa misneamhuil go leór le fanacht beó. Nuair a bhí mé beó ar an talamh so, chuir mé trí fichid baintreabhach amach as a gcuid talmhan ar mo dhúithche. Fuair cuid aca bás ó shoin acht tá a muinntir beó, agus tá an chuid eile aca beó iad féin. Tá dhá shoitheach airgid a bhain mé amach go neimhdhlisdionach ar an dúithche, curtha ag coirnéal <L 644> na cúirte, agus tá soitheach eile le na n-ais a fuair mé go cneasta. Bíodh an soitheach sin agat féin, acht abair le mo mhac an dá shoitheach eile do thabhairt ar ais do'n mhuinntir ar bhain mé dhíobh é; abair freisin leis na baintreabhacha a leigeann isteach i n-a gcuid talmhan arís, agus é thabhairt dóibh níos saoire ná bhí sé aca uaimse, níos saoire, níos saoire ná bhí sé aca uaimse.” Nuair a bhí an méid sin ráidhte aige d'éalaigh, leis amach, acht d'imthigh sé níos éadtroime, níos sgafánta, níos aermhula ná tháinig sé. Lag an bualadh-croidhe ar Dhiarmuid, acht nuair bhí an taise imthighthe, d'airigh sé an t-allus ag tuitim anuas de féin, agus nuair chuir sé a lámh suas le n-éadan a chuimilt, bhí sé chomh-fliuch agus dh'á dtarraingeochaidhe thrí shruthán é. Go moch lá ar na bhárach, tháinig máighistir na cúirte isteach go dtí Diarmuid, agus gan ceapadh ar bith aige é bheith beó roimhe. Bhí iongnadh an domhain air, Diarmuid fheiceál beó, acht thug sé faoi deara go raibh sé claoidhte, caithte, curtha, agus sgéin i n-a shúilibh, cé nach raibh fhios aige féin go raibh sé ag breathnughadh leath chomh dona agus bhí sé, mar tháinig a lán dá chuid misnigh ar ais aige i leabaidh a chéile nuair d'fhág an taise é. “Bhfuil tú beó fós?” ars an máighistir “nó a bhfaca tú aon phioc, acht céard a bhí ann?” “Beó!” adeir Diarmuid, “d'eireochadh dhom nach mbéinn beó; ní raibh aon an-shógh orm-sa, acht chonnaic mé t'athair-se aréir, sé bhíodh ag teacht annso le fada acht tá sé réidh leat anois ní thiocfaidh sé níos mó.” D'innis Diarmuid ansinn dó an sgéal a fuair sé ó'n athair, go raibh na soithighe airgid curtha ag coirnéal na cúirte, go raibh péire aca le tabhairt ar ais do na baintreabhachaibh, agus go raibh an ceann eile fágtha aige féin, agus nuair bhéadh na baintreabhacha socruighthe isteach arís nach raibh trioblóid ar bith eile ar an athair. “Go deimhin” a deir an duine uasal, “ní bheidh bainnt ná páirt na pléidh agamsa leó, tóg thú féin an t-airgead, ó's leat a bhí sé ag cainnt, agus roinn iad; agus ó thárla gur chruthuigh tú chomh maith sin, tiubhraidh mé m'inghean le pósadh dhuit agus dúithche mar spré léithe.” Bhí Diarmuid sásta, agus pósadh é féin agus an inghean. D'innis sé dá mhnaoi annsin mar chaith sé a shaoghal sul tháinig sé go caisleán a hathar, agus mar b'éigean dó dhul agus a dhearbhrathacha fheiceál nuair bhéadh an bhliadhain caithte. Níor cheap sé go n-eireóchadh an aimsir chomh sonaidhe le ceachtar aca agus d'éirigh sí leisean a dhéanamh dhóibh, ó thárla gur air-sean do thuit ar t-adh. “Rachad-sa i n-éinfheacht leat, muna bhfuil aon diúltadh agat dom” ars an bhean. “Badh mhaith liom iad fheiceál is dóigh liom gur fiú togha fir na tíre fheiceál, agus dhéanfadh an t-aisdear maith dhom.” “Tarm agus míle fáilte,” arsa Diarmuid. Nuair tháinig an lá a raibh an bhliadhain caithte ag Diarmuid ó d'fhág sé a dhearbhráthracha, dubhairt sé an cóiste agus péire capall do ghléas amach, agus thomáin sé leis, é féin agus a bhean sa gcóiste go ndeárnadar comhgar na ceithre bóithrí. Bhíodar ann i dtosach mar ba dhóibh a b'fhusa, acht is gearr gur thosuigh na fir eile ag teacht ó dhuine go duine, agus iad lom leadhbhach nochtaighthe ó ghéar-an-shógh agus ó chruaidh chúis na bliadhna. Níor aithnigh ceachtar aca Diarmuid, mar nach raibh aon tsúil aca é fheiceál i n-a chóiste, agus mar nár thug sé aon áird orra, acht é ag spaisdeóireacht síos is suas an bóthar le na mhnaoi. Bhí imnidhe orra-san gan é bheith ag teacht, agus chuala sé duine aca ag rádh gur dhóigh gur bás a fuair sé, óir dá mbeadh sé beó nach mbeadh gan a bheith annso anois. Faoi dheireadh b'fhada leis é, agus labhair sé leo. “Nach n-aithnigheann sibh mise, nó céard tá oraibh?” “Ní aithnigheann,” adeir duine aca. “Níor bh'é sin daoibh bliadhain sa lá indiu” adeir seisean, “acht bíodh sin mar tá sé, is mise bhur ndreabhráthair, agus so í mo bhean phósta. D'éirigh an saoghal chomh maith liom go bhfuil dúithche agam anois, agus siubhlaigidh abhaile liomsa, agus tiubhraidh mé feilm thalmhan do'n duine agaibh chomh maith, agus bhí ag ár n-athair ariamh.” Níor bh'orra-san do bhí an mhoill, chuadar leis, agus fuair gach uile fhear aca feilm thalmhan uaidh chomh breagh agus bhí ag a n-athair i gConndae an Chláir. Tráthnóna fóghmhair sa mbliadhain dá chionn sin bhí Diarmuid ar dínnéar sa gcaisleán, agus chonnaic sé fear bocht lag, liath, ag dul thart amuigh ar an mbóthar agus mála ar a dhruim ag iarraidh na déirce. D'aithnigh sé ar an toirt go mb' é a athair a bhí ann, agus ghlaodh sé ar shearbhfóghanta, agus dubhairt sé leis dul amach agus rádh leis an sean-fhear úd gan imtheacht go cheann tamaill. Nuair chuala an sean-fhear an teachtaireacht, sheas sé san áit a raibh sé, agus chaith sé an mála dh'á dhruim, nó go dtagadh duine amach aige, dar leis, le déirce. Ba ghearr go bhfaca sé an máighistir ag teacht air, agus chroch sé an mála air arís, shaoil sé gur gá mhealladh bhíodar. Ghlaodh Diarmuid air, agus d'fhiafruigh sé dhe cia 'n chaoi a raibh sé. D'fhreagair an sean-fhear go raibh go maith. “An aithnigheann tú mise nó an bhfaca tú ariamh mé?” arsa Diarmuid. “Ní fhacas,” arsa Mícheál “cá bhfeiceann tú; ná cá bhfuighinn aithne ar dhaoinibh-móra na tíre seo?” “Maiseadh chonnaic mise thusa go minic,” adeir an mac, “d'aithneóchainn m'athair i n-áit ar bith a bhfeicfinn é, agus is tusa m'athair.” Ní raibh an sean-fhear i n-ann focal a labhairt acht thug Diarmuid isteach é, agus tar éis a ghléas, agus bhéilidh thabhairt dó, thosuigh sé ag cainnt, ag fiafrughadh cia'n chaoi a raibh a mháthair, agus gach uile nidh agus gach uile dhuine ó d'fhág sé an baile. D'innis an t-athair dhó. “Cailleadh,” adeir sé, “do mháthair le briseadh- croidhe go gairid d'éis sibh-se imtheacht, agus an rud a bhí mo dhroch-intinn a thuar dhom-sa fuair mé é, droch aoide ó'n saoghal, agus an mála le dhul ag iarraidh na déirce, mar do chonnaic tú mé indiu.” “Bhí sin dona go leór,” adeir Diarmuid “acht <L 645> sgaoil as do chuimhne anois é, mar nach bhfuil maith ghá luadh, agus déanfaidh mise maith i naghaidh an oilc ort-sa. Fan liom-sa feasta, agus chomh fada agus mhaireas mise agus thú féin ní bheidh call ná an-shógh go deó ort. Tá do chlann mhac eile freisin i n-acfuinn caitheamh leat chomh maith céadna agus is tig leat cuairt a thabhairt orra chomh minic agus thogróchas tú é, agus táim cinnte nach mbéidh aon doichioll aca-san romhat acht an oiread liom-sa.” Ghlac a athair a chomhairle, agus d'fhan sé aige, agus ag cuartuigheacht anonn 's anall ag an gclann eile go bfuais sé bás nuair bhí a sheal caithte.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
