Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis
Title
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1901
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1901_12_21_641> <L 641> <B 1901> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> Cúrsaidhe an tSaoghail Sgéalta Thairis Leithsgéal Inghine Ghuilidhe é seo. Rí do ghabh flaitheas na Mumhan, Feidhlimidh mac Criomhthain do b' ainm do. Do chuaidh sé uair ar mhórchuairt na Mumhan, go dtárla dho teacht go hÁth Lóiche i nIarmhumhain. Is annsain do bhí baile Ghuilidhe, an cáinte (.i. an cáinteóir) ba ghéire agus ba ghoirte agus ba deisbhéalaighe bhí i nÉirinn lena linn. Le guirbhthin earraigh seadh chuadar na sluaighte siar. Do thuit oiread sneachta nár fhéadadar dul rómpa, ní nár bh' iongnadh, agus go ndeaghaidh an sneachta go glúnaibh na bhfear. D'fhiafruigh Feidhlimidh dá lucht eólais: “Cia is goire dúinn annso?” “Ní fheadramair,” ars' iadsan, “marab é Guilidhe Átha Lóiche, do chara féin.” “Geallaim-se maise,” ar Feidhlimidh, “má 'sé sin atá ann, gur fear gobach géar goirt faobhrach fíochda féigh- bhriathrach féicheamhanta é. Is maith uaidh athchuingidh do chur ar dhuine agus ní maith uaidh tabhartas do thabhairt do dhuine. Mar sin féin,” arsa Feidhlimidh, “siúd is nach fial le féinnidhibh é, is nach fairsing faoi thabhartas é, agus nach fosgailteach faoi bhronntanas é, tá comaoin againn air. Fuair sé ár n-ór agus ár n-airgead agus ár n-easgra, fuair ar n-eachradh ár sriana, agus ár n-iallaide. Ní mór do aoigheacht na hoidhche thabhairt dúinn.” Chuadar na sluaighte rompa na dhiaidh sin gur bhain- eadar faithche an dúin amach. Seinnid na cornairí a gcorna agus na stocairí a stuic ar imeall an dúin, agus ní raibh rompa sa bhaile acht Guilidhe féin agus a inghean. Agus ba seanóir críon liath é Guilidhe an tráth so, mar ba slán a sheacht bhfichid bliadhan aige. Inneósad duit anois tréithe an Ghuilidhe seo. Ba laoch ar laochas agus ar chalmacht é, ba fhéinnidh ar fhéinnidh- eacht, ba ghaisgeadhach ar ghaisgeadh, ba bhrughaidh ar bhrughamhnas, agus ba cáinte (nó cáinteóir) ar cháinteacht, sé sin ar ghéire agus ar ghoirte agus ar dheisbhéalaighe. Is dá bhíthin sin tugadh air Guilidhe Cáinte. D'éirigh Guilidhe leis sin, agus do chuir a uillinn faoi, agus do dhearc ina thimcheall, agus ní fhaca acht é féin, agus a inghean sa tigh. “Seadh má 'seadh, a inghean,” ar Guilidhe, “éirigh amach agus féach leat cia hiad na cornairí seo agus na stocairí, agus cia roimhe a bhfuil siad ag seinnm.” D'éirigh an inghean leis sin agus do chuaidh amach. D'fhill ar ais sa teach agus dubhairt: “Sluaighte móra annso,” ar sí. “Is dóigh liom gurab é Feidhlimidh mac Criomhthain é agus uaisle na Mumhan ina chuideachtain.” “Seadh, a inghean,” arsa Guilidhe, “éirigh amach fó dhéin na sluagh agus labhair go teann leó, ag féachaint an raghaidís seachainn anocht.” D'éirigh an inghean agus do ghléas í féin i mbrat corcra, léine shreabhnaidhe shíoda lena geal-chneas, agus mineasg dearg-óir ina brat. Do chuaidh sí os comhair na sluagh agus adubhairt: “Fáilte roimh do shluaighte go léir, a Fheidhlimidh. Acht is maighistir gach duine ar a theaghlach féin. Óir an lá is feárr do bhí Guilidhe riamh, níor mhór dhó fuagra trí lá nó cúig lá nó deich lá nó míos nó ráithe nó bliadhna romhat-sa ar mhéid do throsgáin agus ar liacht do dhaoine. Olc an ionbhaidh tháinig sibh. Tá faobhar ar an ngaoith. Is salach na droichid. Is mall na reachtairí. Sráid- slighe na sluaighte annso i gcomhnaidhe. Ceardcha ghabhann ann, lucht cáinte slíghthe. Teach pobail ar dhá theórainn. Is geall re hÁrd Macha é an áit seo ar thaithighe daoine. Fear bó aon mhacha, geilt aon ghéidh, milidhe aon bheiche, is eadh fear tighe. Táid ár n-aola ar árdughadh, táid ár loinidhe gan íslughadh. Táid ár sean-bhiadha caithte, táid ár nua-bhiadha gan teacht. Olc an ionbhaidh tháinic sibh, an uair roinneas an chailleach a toirtín leis an inghin. Is árd iorball féich againn, is íseal iorball con. Tálann sróna ár mban. Uisge ag ár mbólacht agus gan bainne ag ár ngamhnachaibh. Ganntanas san áit, tart sa mhuileann. Ocras ar ár gconaibh, cíocras ar ár gcataibh. Acht adeirim an méid seo,” ars' an inghean “Ní mise is gnáthach ag cainnt le daoinibh uaisle annso. Cuil agus Gaológ agus Greac trí ingheana Ghuilidhe. Geannadh agus Slibreadh agus Lorgadh trí doirseoirí Ghuilidhe. Dá mbadh í mo dheirbhshiúr is sine do bheith ann, do bheadh rud aici le rádh libh-se. Acht má's mise, ní heól dom leithsgéal do ghabháil libh.” <L 642> “Geallaim-se dhuit,” arsa Feidhlimidh, dá mbadh í do bheadh ann, go bhfágfainn-se an fearann ó Shléibh Luachra siar léi. Agus ós tusa atá ann, fágaim leat a bhfuil idir Droing agus Loch Léin.” “Seadh, a mhic Criomhthain, arsa 'n inghean. “Chuaidh mise oidhche ar aoigheacht agus ní ríoghdha an aoigheacht tugadh dom.” “Cad tugadh duit?” ar Feidhlimidh. “Inneósad sain duit,” ars' an inghean. An ceathramhadh rann ar dhá'chid do lorgain leaghta lobhtha de'n chlé-cheathramhain tosaigh do laogh sgamhach, lena comh-oiread de stiall feóla de lom-asna lomartha, le méid seilice (nó seilmide) de bhagún gan saill, le taobh tana muice seinge, le ceithre sgríbhíní d'fhuighleach aráin choirce sgreamh-loisgthe d'fhás sa chúinne thoir thuaidh thíos d' ath-ghort móinfhéir nár bhain gaoth leis agus nár thaitn grian air, do buaineadh roimh am a bhuainte, agus do meileadh roimh am a mheilte; agus méid ceithre sgiathán féileacáin do ghruth ghallda tar éis a sgagtha tré cruaidh-bhéal sean-bhalláin. Meadairín caol leathan, bárr fear- nóige sgoilte, bun íochtair dhroch-bhainne, leamhnacht úr ina uachtar, sean-bhainne lobhtha ina íochtar, agus gan bainne ar bith ina cheartlár. Ba chuid de'n bhainne ghlas ghalraightheach é bhí ar fágháil thiar thíos sa chuiginn tar éis a mhalcadh-mhaistreadh ag sglabhaidhthibh sglábh- ghadaidhthe i mear-laetheantaibh gearra an earraigh. Ba chuid de chéad-bhainne na céad-bhó é tháinic isteach sa mhacha maidean mhoch an lae roimhe. Ní hé sin díbh-se, geóbha sibh aoigheacht na hoidhche seo sa tráthnóna tháinig sibh, sé sin, fliuch-éadaighe go bun cluas, tighthe leath- nochttha, arán leath-thirm, soighthigh leath-lána, leapthacha leath-loma.” Leis sin d'éirigh an inghean agus rug ar láimh an ríogh agus thug isteach é. Bhí Feidhlimidh ann trí lá agus trí oidhche, agus ní bhfuair riamh lena lá nó lena fhlaitheas beatha do b'fhearr dhó i dtaobh bán-bhidh, agus d'fhágaibh a bheannacht ina dhiaidh. A chríoch sain. (Míniughadh: Easgra = soighthigh óir agus airgid. Féinnidh .i. gaisgeadhach ar an bhFéinn. Brughaidh, fear go raibh brugh aige .i. teach mór agus tolamh dá réir, acht gan é ina fhlaith. Sreabhnaidhe .i. sreabha nó srotha nó lonnradh solais ar bhárr an tsíoda. Mineasg .i. dealg nó búcla. Ionbhaidh = tráth, aimsir. Aol .i. forc mór chum feóla do thógáil as an coire. Loinidh an t-arm do ghníos an maistreadh. Ballán .i. soightheach cloiche creidim. Bán-bhiadh .i. bainne, uibhe, im, cáis, arán, &c.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
