Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis
Title
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1901
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1901_11_23_577> <L 577> <B 1901> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> Cúrsaidhe an tSaoghail Sgéalta Thairis Cruinniughadh Bhí cruinniughadh puiblidhe ag na ballaibh feise thiar i gCuan na mara, an lá cheana, agus chuaidh Tomás Phaid Gabha ann, agus Mícheál Bhríghid Mhóir. Bhí beagán Béarla ag Tomás, acht dheamhan focal ar bith bhí ag Mícheál acht focal nó dhó. Bhí na sagairt agus na baill feise ag stealladh Béarla uatha ar feadh i bhfad, agus an bheirt seo ar chiúmhais amuigh an chruinniughadh, ag éisteacht chomh dlúth i nÉirinn is d'fhéadeadar. Fá dheireadh nuair a bhí an chaint thart agus bhíodar ag imtheacht a bhaile, agus na bosa greadaighthe go maith aca, bhíodar ag cómhrádh le chéile. Mícheál. — Nach diabhalta an cainteóir é Liam! Tá sé n-a dhuine uasal amach 's amach anois mais. Tomás. — Tá. Tá cruth mhaith air. Bhfaca tú an geólmhach a bhí aige? M. — Mh'anam gur b'eadh. Céard a bhí sé ag rádh? Á, ní'l aon mhaith ann gan an Bhéarla n-a dhiaidh sin. T. — Ní'l aon mhaith. Nach hí an teanga tá cliste aca! An gcuala tú na carraigreacha móra? M. — Ára! cia 'n mheabhair a bhainfeadh mo léithéid- se asta, a dhearbhráthair? Céard a bhí sé rabh? tá an fhoghluim ort-sa. T. — Ní'l mé géar-chaillte ar fad maise, a bhfeiceann tú. Bhí sé rádh, sé sin Liam, bhí sé ag rádh go dtiubh- raidís an talamh saor dhúinn arís. Tá do ghabhaltaisín le fághail faoi cheann naoi nó deich bhliadhanta agat adeir sé saor gan chíos gan chabhlach. M. — Tá sé ag déanamh na mbréag. Ní'l bliadhain le chúig bhliadhna déag, is le fiche bliadhain, nach bhfuil muid ag cloisteáil an sgéil sin. T. — Ní'l fhios agam, acht deir seisean é. Is deacair aon cheó fhághail ó na boicínibh móra úd. Deir an sagart freisin é. M. — Deir! Is beag an bheann aca siúd ar shagart, ná ar bhráthair. T. — Is beag, acht tá siad ag fághail a gcíopadh anois amuigh sa gcogadh, agus b'fhéidir nach mbéidís chomh dána feasta is bhíodar. M. — Creidim gur chuma dhúinne dána nó réidh iad. Aon mhaith amháin a thiocfas dúinn asta. Daoine móra, a mhic ó, is cainteanna móra. Tá siad-san ag baint beatha mhaith as an gcaint, agus is beag é a n-áird ar an talamhaidhe bocht. T. — Is mór an tiongnadh nach labhairfidís an Ghaedhilg ar chuma ar bith, an rud a thuigfidh na daoine. M. — Gaedhilg an eadh? Iad-san ghá labhairt? T. — Seadh. Nach bhfaca mé ar phíosa páipéir a fuair Sighle timcheall coinnle insan siopa an lá cheana, go raibh siad ag labhairt Ghaedhilge arís thuas i mBaile Átha Cliath. M. — An dá ríribh? Fiafróchadh mé d'fhear an pósta é Dia Domhnaigh. T. — Is féidir leat. Racadh mise a bhaile an bealach so. M. — Tá aith-ghiorra mhór ann. Slán leat. Meas tú an báisdeach atá air? T. — Sioc, saoilim. Ceó seaca é seo. AN ÓID Tá fuagra amuigh ag lucht an Mhóir Thaisbeánadh go dtiubhradh siad chúig phúnt mar bhronntanas do'n té a chuirfeas an Óid is fearr agus is feileamhnaigh chuca i nGaedhilg. Táid ar tí an Óid a rádh nuair fhosglófar geataidhe an Mhóir-Thaisbeánadh an bhliadhain seo chug- ainn. Ní'l siad ag iarradh óid fhada; déanfadh ceann iad nach mbéidh thar leith-chéad líne ann, acht é bheith oireamhnach le haghaidh na húcáide. Is mór an truaigh nár iarradar é beith i miosúr an Deibhidhe, nó i miosúr éigin eile níos fusa ná sin dhá dtograidís é. Go deimhin ní hé an méid sin a dhéanfas Gaedhealach iad. B'fhearr go mór dhóibh luach chúig phunt d'á n-aimsir a chaitheamh ag foghluim na teangan, agus gan an méid sin féin a labhairt nuair bheidís n-a cháll na bheith i dtuilliomaidhe teangan ar bith eile. TUNÁNTA AN BHAILE MHÓIR. Béidh tunántaidhe talmhan ag caint go bhfuil an phighinn is áirde le n-íoc aca, agus má chuireann siad <L 578> feabhas ar an talamh nach bhfuighfidh siad lasguinidh sa gcíos. Is minic a rinneadar clasganna leis an talamh a thiormughadh, agus claidheacha, agus fáil do chuir an talamh i gcoir. Chnapadar freisin, clocha, leachtaidhe, tuláin, agus driseacha as an mbealach, agus annsin, nuair a tháinig an measadóir harduigheadh an cíos orra. Acht tá lucht gnó sa mbaile mór chomh dona leo, gach uile phioc, i ngéar-chúis. Tá sé sa bpáipéar go bhfuil comhlucht gnó i mBaile Átha Cliath a bhí ag íoc cheithre fichid punt chíosa sa mbliadhain. Ní chaillfeadh an tighearna pighinn ruadh le cóir a chur ar an teach agus fá dheireadh loic na tunántaidhe dh'á bheith ag cur chaoi air. Dhá ndéanaidís tighthe nuadha ar áit na sean-tighthe, ní raibh aon léas aca, agus nuair bhéadh na tighthe tógtha bhí a chead ag an tighearna siubhal isteach, agus a rádh “So, cnap leat amach as so, so é mo theach-sa.” Bhí an áit ag dul i léig mar sain, nó gur thuit cuid dhe fá dheireadh, agus annsin thairig an tighearna léas bliadna is fiche dhóibh acht na tighthe a thógbháil as a nuadh, agus dhá chéad punt a thabhairt do as ucht na dtighthe a fhágail aca ar an sean-chíos. I n-imtheacht na sé bliadhna so chuaidh tharainn tá punta corra le cois céad íoctha ag na tunántaidhibh ar chaoi a chur ar an áit, agus sin é a bhfuil dhá bhárr aca fa dheireadh thiar. TUITIM Do thuit fear do bhárr cóiste an bhóthair, an trucall, nó an train, ar maidin Dia Céadaoin seo chuaidh thart, agus gearradh go domáisteach é. Bhí gearra trí horlaighe ar fad i gclár a éadain, agus dar ndóigh é isteach go cnáimh. Ní raibh an dochtúir i bhfad as láthair, an t-am céadna, agus glaodhadh air, agus chuir sé greim-snáithaide ins an ngearradh. CAPALL DO GHEIT San oidhche Dia hAoine bhí feilmeóir d'ar b'ainm Domhnall Ua hAlacháin agus a bhean agus a chliamhain, ag teacht a bhaile ó Mhagh Cromtha i gcár capaill. Bhíodar bhfoigseacht cúpla céad slat do'n teach nuair a gheit an capall, agus d'imthigh léithe n-a cosa i n-áirde. Caitheamh amach an fear bocht as an gcár, chuaidh rótha an cháir tarsna a chinn, agus márbhuigheadh é. Go ndéanaidh Dia trócaire ar a anam! Caitheamh a bhean amach agus gor- tuigheadh í, agus rug an cliamháin ar an tsrín, acht tharraing an capall as a lámhaibh í, agus caitheamh eisean amach, acht d'éirigh leis nach bhfuair sé acht brughadh beag in aghaidh an bhóthair. Níor stad an capall go dtáinig sé chomh fada leis an teach agus séidean ann, agus annsin d'iompuigh an cár as a bhéal faoi, agus d'fhan sé ann gur thóg daoine é. Nuair a gheiteas capaill mar sain, ní dóigh go bhfanann splanc amhairc aige, mar bíonn siad chomh fiadhain agus go dtiocfaidís tré chrann daraigh. GEIT AN CHAPAILL Bhí fear ag teacht ó'n margadh lá tar éis ualach coirce a dhíol, agus bhí sé n-a shuidhe sa gcár go sásta, agus é ag feadaoil dhó féin. Bhí an cár follamh aige, ag dul a bhaile, agus sean-chapall meabhrach aige. Ag dul thar chloigh mhór dhó a bhí i leath-taobh an bhóthair, agus bhí dubh le teara, fhearacht súd sgannradh an capall, agus thug sé léim leath-taoibh, agus d'imthigh leis sna fásgaibh. Iongnadh a tháinig ar an bhfear i n-áit sgannradh, ná faitchíos, acht níor choruigh sé do'n chár, agus níor fhéach sé leis an gcapall a chongbháil go socair. Bhí an bóthar réidh amach roimhe, agus níor b'fhearr leis ceird d'á raibh ar an gcapall ná bheith ag cur an bhóthair de ar an gcuma sain. Fá dheireadh nuair a bhí dó nó trí mhílte de'n bhóthar thairis ag an sean-gearán badh mhian leis siubhal go socair, agus nuair a shaoil sé imtheacht n-a shodar, chas an fear an laisg timcheall a láimhe, agus thug sé an chos anuas ar na heasnachaibh dhó. Fás fuinnseoige bhí sa gcois aige, agus meádhachan deas comhthrom innti. “Rith anois” adeir sé “má tá fonn rith ort, tá an bóthar fada fairsing agat.” Acht ba hé an cás é, bhí sé ag gléaradh an tsean-chapaill nó nach raibh tarraing na gcos n-a dhiaidh ann. SIÚIBHNÉIRIDHE LUIMNIGH Tá aighneas ar bun le sgathadh idir na siúibhnéiridhe i Luimneach agus a máighistiridhe. Thug na máighistiridhe fir cheirde anall as Albain leis an obair a dhéanamh níos saoire dhóibh ná dhéanfaidhe sa mbaile í. Thairig na máighistiridhe dó dhéag is punt sa tseachtmhain dóibh, acht bhí na fir-cheirde ag iarradh ceathair déag is punt, agus lagadar anuas uaidh sin go dtí trí déag is punt é, agus dubhradar nach dtiocfaidís pighinn níos ísle. Bhí an maor agus cómhairle na cathrach ag iarradh an sgéal a réidhteach eatorra, acht chinn sé orra-san, agus dhearbhuigh- eadar annsin go rabhadar i bhfabhar na bhfear-gceirde, ó thárla go mba cúis í idir an oibrighe agus lucht an airgid. MIANACH Bhí mianach iarainn ghá thógáil fad' ó i n-Éirinn, agus ghá leághadh. Rinneadh cuid mhaith iarainn, chomh fada is bhí na coillte ann, le teine a dhéanamh do leághfadh an mianach, agus díoladh i dtíoraibh eile é, acht nuair a bhí an t-adhmad caithte, agus nach raibh ughdar níos mó teineadh ann, agus nach raibh an gual le fághail leigeadh as a bheith ghá thógáil, mar ba mhó an costas a thógáil agus a leághadh ná iarainn a cheannach. Tá a lán mianaigh eile sa tír thar iarainn freisin. Tá luaidhe, ór, airgead, gual, copar, agus mianaigh nach iad, acht dar ndóigh is beag linn atá ann aca. NA hÉANLAITH Fágh fear gunna is cuir amach é A mharbhóchas dúinne éanlaith, Naosg is feadóg, mias mhaith dhruideóg Creabhan caoch is céirseach, Cúpla colm bhéas i gcolainn Sin is bunnán leana, Lon dubh gealbhan crutoch ramhar Uigeon 's maith an t-éan é. Caithfeam patraidh-uisge d'fhághail, 'S a gcur ar sceuers suas ar chlár, Lacha is bárdal, gé is gandal, Coileach, Francach beidh siad santach Ag an dream sin, nuair a bhéas siad gléasta.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
