Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis</title><author><name type="main">Ní fios</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1901_11_23_577</note>
                         <note type="L">577</note>
                         <note type="B">1901</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1901_11_23_577</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Ní fios</author><title>Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1901</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cúrsaidhe an tSaoghail</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Sgéalta Thairis</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Cruinniughadh</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Bhí cruinniughadh puiblidhe ag na ballaibh feise thiar</span>
<lb n="8"/><span>i gCuan na mara, an lá cheana, agus chuaidh Tomás Phaid</span>
<lb n="9"/><span>Gabha ann, agus Mícheál Bhríghid Mhóir.  Bhí beagán Béarla</span>
<lb n="10"/><span>ag Tomás, acht dheamhan focal ar bith bhí ag Mícheál acht</span>
<lb n="11"/><span>focal nó dhó.  Bhí na sagairt agus na baill feise ag</span>
<lb n="12"/><span>stealladh Béarla uatha ar feadh i bhfad, agus an bheirt seo</span>
<lb n="13"/><span>ar chiúmhais amuigh an chruinniughadh, ag éisteacht chomh</span>
<lb n="14"/><span>dlúth i nÉirinn is d'fhéadeadar.  Fá dheireadh nuair a</span>
<lb n="15"/><span>bhí an chaint thart agus bhíodar ag imtheacht a bhaile, agus</span>
<lb n="16"/><span>na bosa greadaighthe go maith aca, bhíodar ag cómhrádh</span>
<lb n="17"/><span>le chéile.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Mícheál. — Nach diabhalta an cainteóir é Liam!  Tá</span>
<lb n="20"/><span>sé n-a dhuine uasal amach 's amach anois mais.</span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>Tomás. — Tá.  Tá cruth mhaith air.  Bhfaca tú an</span>
<lb n="23"/><span>geólmhach a bhí aige?</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>M. — Mh'anam gur b'eadh.  Céard a bhí sé ag rádh?</span>
<lb n="26"/><span>Á, ní'l aon mhaith ann gan an Bhéarla n-a dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>T. — Ní'l aon mhaith.  Nach hí an teanga tá cliste</span>
<lb n="29"/><span>aca!  An gcuala tú na carraigreacha móra?</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>M. — Ára! cia 'n mheabhair a bhainfeadh mo léithéid-</span>
<lb n="32"/><span>se asta, a dhearbhráthair?  Céard a bhí sé rabh? tá an</span>
<lb n="33"/><span>fhoghluim ort-sa.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>T. — Ní'l mé géar-chaillte ar fad maise, a bhfeiceann</span>
<lb n="36"/><span>tú.  Bhí sé rádh, sé sin Liam, bhí sé ag rádh go dtiubh-</span>
<lb n="37"/><span>raidís an talamh saor dhúinn arís.  Tá do ghabhaltaisín</span>
<lb n="38"/><span>le fághail faoi cheann naoi nó deich bhliadhanta agat</span>
<lb n="39"/><span>adeir sé saor gan chíos gan chabhlach.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>M. — Tá sé ag déanamh na mbréag.  Ní'l bliadhain</span>
<lb n="42"/><span>le chúig bhliadhna déag, is le fiche bliadhain, nach bhfuil</span>
<lb n="43"/><span>muid ag cloisteáil an sgéil sin.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>T. — Ní'l fhios agam, acht deir seisean é.  Is deacair</span>
<lb n="46"/><span>aon cheó fhághail ó na boicínibh móra úd.  Deir an</span>
<lb n="47"/><span>sagart freisin é.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>M. — Deir!  Is beag an bheann aca siúd ar shagart,</span>
<lb n="50"/><span>ná ar bhráthair.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>T. — Is beag, acht tá siad ag fághail a gcíopadh anois</span>
<lb n="53"/><span>amuigh sa gcogadh, agus b'fhéidir nach mbéidís chomh dána</span>
<lb n="54"/><span>feasta is bhíodar.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>M. — Creidim gur chuma dhúinne dána nó réidh iad.</span>
<lb n="57"/><span>Aon mhaith amháin a thiocfas dúinn asta.  Daoine móra,</span>
<lb n="58"/><span>a mhic ó, is cainteanna móra.  Tá siad-san ag baint</span>
<lb n="59"/><span>beatha mhaith as an gcaint, agus is beag é a n-áird ar an</span>
<lb n="60"/><span>talamhaidhe bocht.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>T. — Is mór an tiongnadh nach labhairfidís an Ghaedhilg</span>
<lb n="63"/><span>ar chuma ar bith, an rud a thuigfidh na daoine.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>M. — Gaedhilg an eadh?  Iad-san ghá labhairt?</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>T. — Seadh.  Nach bhfaca mé ar phíosa páipéir a fuair</span>
<lb n="68"/><span>Sighle timcheall coinnle insan siopa an lá cheana, go</span>
<lb n="69"/><span>raibh siad ag labhairt Ghaedhilge arís thuas i mBaile Átha</span>
<lb n="70"/><span>Cliath.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>M. — An dá ríribh?  Fiafróchadh mé d'fhear an pósta</span>
<lb n="73"/><span>é Dia Domhnaigh.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>T. — Is féidir leat.  Racadh mise a bhaile an bealach</span>
<lb n="76"/><span>so.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>M. — Tá aith-ghiorra mhór ann.  Slán leat.  Meas</span>
<lb n="79"/><span>tú an báisdeach atá air?</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>T. — Sioc, saoilim.  Ceó seaca é seo.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>AN ÓID</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Tá fuagra amuigh ag lucht an Mhóir Thaisbeánadh go</span>
<lb n="86"/><span>dtiubhradh siad chúig phúnt mar bhronntanas do'n té a</span>
<lb n="87"/><span>chuirfeas an Óid is fearr agus is feileamhnaigh chuca i</span>
<lb n="88"/><span>nGaedhilg.  Táid ar tí an Óid a rádh nuair fhosglófar</span>
<lb n="89"/><span>geataidhe an Mhóir-Thaisbeánadh an bhliadhain seo chug-</span>
<lb n="90"/><span>ainn.  Ní'l siad ag iarradh óid fhada; déanfadh ceann</span>
<lb n="91"/><span>iad nach mbéidh thar leith-chéad líne ann, acht é bheith</span>
<lb n="92"/><span>oireamhnach le haghaidh na húcáide.  Is mór an truaigh</span>
<lb n="93"/><span>nár iarradar é beith i miosúr an Deibhidhe, nó i miosúr</span>
<lb n="94"/><span>éigin eile níos fusa ná sin dhá dtograidís é.  Go</span>
<lb n="95"/><span>deimhin ní hé an méid sin a dhéanfas Gaedhealach iad.</span>
<lb n="96"/><span>B'fhearr go mór dhóibh luach chúig phunt d'á n-aimsir a</span>
<lb n="97"/><span>chaitheamh ag foghluim na teangan, agus gan an méid sin féin</span>
<lb n="98"/><span>a labhairt nuair bheidís n-a cháll na bheith i dtuilliomaidhe</span>
<lb n="99"/><span>teangan ar bith eile.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>TUNÁNTA AN BHAILE MHÓIR.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Béidh tunántaidhe talmhan ag caint go bhfuil an</span>
<lb n="104"/><span>phighinn is áirde le n-íoc aca, agus má chuireann siad</span></p>
</div>
<pb n="578"/>
<div><lb n="105"/><p><span>feabhas ar an talamh nach bhfuighfidh siad lasguinidh sa</span>
<lb n="106"/><span>gcíos.  Is minic a rinneadar clasganna leis an talamh</span>
<lb n="107"/><span>a thiormughadh, agus claidheacha, agus fáil do chuir an talamh i</span>
<lb n="108"/><span>gcoir.  Chnapadar freisin, clocha, leachtaidhe, tuláin,</span>
<lb n="109"/><span>agus driseacha as an mbealach, agus annsin, nuair a tháinig an</span>
<lb n="110"/><span>measadóir harduigheadh an cíos orra.  Acht tá lucht</span>
<lb n="111"/><span>gnó sa mbaile mór chomh dona leo, gach uile phioc,</span>
<lb n="112"/><span>i ngéar-chúis.  Tá sé sa bpáipéar go bhfuil comhlucht</span>
<lb n="113"/><span>gnó i mBaile Átha Cliath a bhí ag íoc cheithre fichid punt</span>
<lb n="114"/><span>chíosa sa mbliadhain.  Ní chaillfeadh an tighearna pighinn</span>
<lb n="115"/><span>ruadh le cóir a chur ar an teach agus fá dheireadh loic na</span>
<lb n="116"/><span>tunántaidhe dh'á bheith ag cur chaoi air.  Dhá ndéanaidís</span>
<lb n="117"/><span>tighthe nuadha ar áit na sean-tighthe, ní raibh aon léas</span>
<lb n="118"/><span>aca, agus nuair bhéadh na tighthe tógtha bhí a chead ag an</span>
<lb n="119"/><span>tighearna siubhal isteach, agus a rádh “So, cnap leat amach</span>
<lb n="120"/><span>as so, so é mo theach-sa.”  Bhí an áit ag dul i léig</span>
<lb n="121"/><span>mar sain, nó gur thuit cuid dhe fá dheireadh, agus annsin</span>
<lb n="122"/><span>thairig an tighearna léas bliadna is fiche dhóibh acht na</span>
<lb n="123"/><span>tighthe a thógbháil as a nuadh, agus dhá chéad punt a thabhairt</span>
<lb n="124"/><span>do as ucht na dtighthe a fhágail aca ar an sean-chíos.</span>
<lb n="125"/><span>I n-imtheacht na sé bliadhna so chuaidh tharainn tá punta</span>
<lb n="126"/><span>corra le cois céad íoctha ag na tunántaidhibh ar chaoi</span>
<lb n="127"/><span>a chur ar an áit, agus sin é a bhfuil dhá bhárr aca fa</span>
<lb n="128"/><span>dheireadh thiar.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>TUITIM</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Do thuit fear do bhárr cóiste an bhóthair, an trucall,</span>
<lb n="133"/><span>nó an train, ar maidin Dia Céadaoin seo chuaidh thart,</span>
<lb n="134"/><span>agus gearradh go domáisteach é.  Bhí gearra trí horlaighe</span>
<lb n="135"/><span>ar fad i gclár a éadain, agus dar ndóigh é isteach go</span>
<lb n="136"/><span>cnáimh.  Ní raibh an dochtúir i bhfad as láthair, an t-am</span>
<lb n="137"/><span>céadna, agus glaodhadh air, agus chuir sé greim-snáithaide</span>
<lb n="138"/><span>ins an ngearradh.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>CAPALL DO GHEIT</span>
<lb n="141"/><span>San oidhche Dia hAoine bhí feilmeóir d'ar b'ainm</span>
<lb n="142"/><span>Domhnall Ua hAlacháin agus a bhean agus a chliamhain, ag</span>
<lb n="143"/><span>teacht a bhaile ó Mhagh Cromtha i gcár capaill.  Bhíodar</span>
<lb n="144"/><span>bhfoigseacht cúpla céad slat do'n teach nuair a gheit</span>
<lb n="145"/><span>an capall, agus d'imthigh léithe n-a cosa i n-áirde.  Caitheamh</span>
<lb n="146"/><span>amach an fear bocht as an gcár, chuaidh rótha an cháir</span>
<lb n="147"/><span>tarsna a chinn, agus márbhuigheadh é.  Go ndéanaidh Dia</span>
<lb n="148"/><span>trócaire ar a anam!  Caitheamh a bhean amach agus gor-</span>
<lb n="149"/><span>tuigheadh í, agus rug an cliamháin ar an tsrín, acht tharraing</span>
<lb n="150"/><span>an capall as a lámhaibh í, agus caitheamh eisean amach, acht</span>
<lb n="151"/><span>d'éirigh leis nach bhfuair sé acht brughadh beag in aghaidh</span>
<lb n="152"/><span>an bhóthair.  Níor stad an capall go dtáinig sé chomh</span>
<lb n="153"/><span>fada leis an teach agus séidean ann, agus annsin d'iompuigh</span>
<lb n="154"/><span>an cár as a bhéal faoi, agus d'fhan sé ann gur thóg daoine</span>
<lb n="155"/><span>é.  Nuair a gheiteas capaill mar sain, ní dóigh go</span>
<lb n="156"/><span>bhfanann splanc amhairc aige, mar bíonn siad chomh</span>
<lb n="157"/><span>fiadhain agus go dtiocfaidís tré chrann daraigh.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>GEIT AN CHAPAILL</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Bhí fear ag teacht ó'n margadh lá tar éis ualach</span>
<lb n="162"/><span>coirce a dhíol, agus bhí sé n-a shuidhe sa gcár go sásta, agus é</span>
<lb n="163"/><span>ag feadaoil dhó féin.  Bhí an cár follamh aige, ag dul</span>
<lb n="164"/><span>a bhaile, agus sean-chapall meabhrach aige.  Ag dul thar</span>
<lb n="165"/><span>chloigh mhór dhó a bhí i leath-taobh an bhóthair, agus bhí dubh le</span>
<lb n="166"/><span>teara, fhearacht súd sgannradh an capall, agus thug sé léim</span>
<lb n="167"/><span>leath-taoibh, agus d'imthigh leis sna fásgaibh.  Iongnadh a</span>
<lb n="168"/><span>tháinig ar an bhfear i n-áit sgannradh, ná faitchíos, acht</span>
<lb n="169"/><span>níor choruigh sé do'n chár, agus níor fhéach sé leis an</span>
<lb n="170"/><span>gcapall a chongbháil go socair.  Bhí an bóthar réidh</span>
<lb n="171"/><span>amach roimhe, agus níor b'fhearr leis ceird d'á raibh ar an</span>
<lb n="172"/><span>gcapall ná bheith ag cur an bhóthair de ar an gcuma</span>
<lb n="173"/><span>sain.  Fá dheireadh nuair a bhí dó nó trí mhílte de'n</span>
<lb n="174"/><span>bhóthar thairis ag an sean-gearán badh mhian leis siubhal</span>
<lb n="175"/><span>go socair, agus nuair a shaoil sé imtheacht n-a shodar, chas</span>
<lb n="176"/><span>an fear an laisg timcheall a láimhe, agus thug sé an chos</span>
<lb n="177"/><span>anuas ar na heasnachaibh dhó.  Fás fuinnseoige bhí sa</span>
<lb n="178"/><span>gcois aige, agus meádhachan deas comhthrom innti.  “Rith</span>
<lb n="179"/><span>anois” adeir sé “má tá fonn rith ort, tá an bóthar</span>
<lb n="180"/><span>fada fairsing agat.”  Acht ba hé an cás é, bhí sé</span>
<lb n="181"/><span>ag gléaradh an tsean-chapaill nó nach raibh tarraing</span>
<lb n="182"/><span>na gcos n-a dhiaidh ann.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>SIÚIBHNÉIRIDHE LUIMNIGH</span>
<lb n="185"/><span>Tá aighneas ar bun le sgathadh idir na siúibhnéiridhe</span>
<lb n="186"/><span>i Luimneach agus a máighistiridhe.  Thug na máighistiridhe</span>
<lb n="187"/><span>fir cheirde anall as Albain leis an obair a dhéanamh</span>
<lb n="188"/><span>níos saoire dhóibh ná dhéanfaidhe sa mbaile í.  Thairig</span>
<lb n="189"/><span>na máighistiridhe dó dhéag is punt sa tseachtmhain dóibh,</span>
<lb n="190"/><span>acht bhí na fir-cheirde ag iarradh ceathair déag is punt,</span>
<lb n="191"/><span>agus lagadar anuas uaidh sin go dtí trí déag is punt é,</span>
<lb n="192"/><span>agus dubhradar nach dtiocfaidís pighinn níos ísle.  Bhí an</span>
<lb n="193"/><span>maor agus cómhairle na cathrach ag iarradh an sgéal a</span>
<lb n="194"/><span>réidhteach eatorra, acht chinn sé orra-san, agus dhearbhuigh-</span>
<lb n="195"/><span>eadar annsin go rabhadar i bhfabhar na bhfear-gceirde,</span>
<lb n="196"/><span>ó thárla go mba cúis í idir an oibrighe agus lucht an</span>
<lb n="197"/><span>airgid.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>MIANACH</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>Bhí mianach iarainn ghá thógáil fad' ó i n-Éirinn, agus ghá</span>
<lb n="202"/><span>leághadh.  Rinneadh cuid mhaith iarainn, chomh fada is bhí</span>
<lb n="203"/><span>na coillte ann, le teine a dhéanamh do leághfadh an</span>
<lb n="204"/><span>mianach, agus díoladh i dtíoraibh eile é, acht nuair a bhí an</span>
<lb n="205"/><span>t-adhmad caithte, agus nach raibh ughdar níos mó teineadh</span>
<lb n="206"/><span>ann, agus nach raibh an gual le fághail leigeadh as a bheith</span>
<lb n="207"/><span>ghá thógáil, mar ba mhó an costas a thógáil agus a leághadh</span>
<lb n="208"/><span>ná iarainn a cheannach.  Tá a lán mianaigh eile sa tír</span>
<lb n="209"/><span>thar iarainn freisin.  Tá luaidhe, ór, airgead, gual,</span>
<lb n="210"/><span>copar, agus mianaigh nach iad, acht dar ndóigh is beag linn</span>
<lb n="211"/><span>atá ann aca.</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>NA hÉANLAITH</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Fágh fear gunna is cuir amach é</span>
<lb n="216"/><span>A mharbhóchas dúinne éanlaith,</span>
<lb n="217"/><span>Naosg is feadóg, mias mhaith dhruideóg</span>
<lb n="218"/><span>Creabhan caoch is céirseach,</span>
<lb n="219"/><span>Cúpla colm bhéas i gcolainn</span>
<lb n="220"/><span>Sin is bunnán leana,</span>
<lb n="221"/><span>Lon dubh gealbhan crutoch ramhar</span>
<lb n="222"/><span>Uigeon 's maith an t-éan é.</span>
<lb n="223"/><span>Caithfeam patraidh-uisge d'fhághail,</span>
<lb n="224"/><span>'S a gcur ar sceuers suas ar chlár,</span>
<lb n="225"/><span>Lacha is bárdal, gé is gandal,</span>
<lb n="226"/><span>Coileach, Francach beidh siad santach</span>
<lb n="227"/><span>Ag an dream sin, nuair a bhéas siad gléasta.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
