Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Árd Thuaidh na Cruinne
Title
Árd Thuaidh na Cruinne
Author(s)
Mac Suibhne, Tadhg,
Composition Date
1900
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1900_03_31_34> <L 34> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Tadhg Mac Suibhne> <F An Claidheamh Soluis> Árd Thuaidh na Cruinne Oidhche dá raibh Mac Uí Laoghaire ag léigheadh an pháipéir do ghasradh chomharsan i dtigh na ceardchan i gCúil Aodha, do thárluigh dó trácht ar an gcrann úd tá sáithte thuaidh i mbuaic na cruinne. Siúd é an cuaille ar a nglaodhtar i mBéarla an "North Pole". "Nach mór an iongnadh," ar Thadhg na Tuinne, "ná sgiobann duine éigin anduaidh chugainn an smailcín úd. Táim cráidhte," ar sé, "ó bheith ag éisdeachd le gach ráiméis atá coitcheannta insa pháipéar mar gheall air. Siúd iad Franclain, Nansain, agus an chuid eile aca go deireadh na sgríbe, ag dul i mudha, ag fagháil bháis sa' teip ar fad ar aon sgolb do bhuaint as an gcrann claon úd." "Timcheall fiche bhliadhain ó shoin," ar Séamus an Ghleanna, "do bhíos ag aonach Neidín, 's do bhuail liom ar an sráid sin iasgaire ó Chúig' Uladh, fear caol árd fad-leicneach phríomh-bhuidhe sleamhain, féasóg naoi lá air is glór an bhárdail aige." "Féach air sin mar fhear!" arsa mac Uí Chrollaidhe. "Nach clisde blasda atá cruth an iasgaire i gceann Sheámuis tar éis fiche bliadhain!" "Ní hiongnadh sain," ar Séamus, "ós aige siúd do bhí cunntas ceart ar gach cúinne don árd thuaidh, ar fairrge is talamh tirim, ar míola móra is muca mara, ar bheathadhaigh allta is mactírí, ar chruacha sneachtaigh 's ar shléibhte lic' oighre. Do thug sé a leithéid sin d'eachtra <L 35> dhom ar sgléipeanna míorbhaileacha do thuit amach air féin is ar 'athair insa tír úd thuaidh amach, gur shíleas ar dtúis nár chreidte focal uaidh, achd d'fhéachas go géar air is do thugas fé ndeara go raibh dreach maol simplidhe na fírinne ar aghaidh an fhir mhacánta." "Is ro-mhinic gnúis don tsórt sain", ar fhear an éithigh," arsa Tadhg, "is dá mbefá féin glan ón éitheach, a Shéamuis, go deimhin is go dearbhtha ní bheadh lán mo dhuirn ionnat. Achd tiomáin leat." "Réidh! réidh!" ar Séamus. "Ná cuir mearbhal orm. Corp na fírinne do bh'eadh an t-iasgaire úd dar an leabhar so. Ní raibh fear dhá cheird riamh ó Naomh Peadar anuas ná raibh fíor-ghlan ó aithris an éithigh - Dom dhálta féin an meadhon san leis, geallaim-se dhuit! Achd ar aon chuma, d'aithris sé dhom go blasda cionnas do thriall sé féin is 'athair, ar bhord curacháin seóil, thuaidh amach ag lorg éisg, go dtan'adar i ngiorracht céad mhíle nó mar sin d' áird thuaidh na cruinne, nuair a dhearcadar míol mhór coimíghtheach dá shearradh féin ar thonntraibh uaine na fairrge fuaire." "Do shíleas", ar mac Uí Laoghaire, "nár bh'fhéidir dul i ngoire an bhaill sin ar bhord luinge i n-aghaidh géire an tseaca, óir léighmíd go bhfuil leac oighre agus doircheachd thar barr ann." "Ná cuir suim i n-aon sgríbhinn don tsórt san", ar Séamus. "Nuair a thigeann an samhradh is féidir dul dian air, má dheintear do phós é - mar sin féin ní féidir dul isteach ar fad ar an Árd Thuaidh do sheól luinge. Má thréigeann solus na gréine thú, tá lasair agat ón réaltain agus gile ón "Áróraí Bóraí Áilis" - sin agat lóchrann uaibhreach!" "Fad saoghail chugat, a Shéamuis!" ar mac Uí Chrollaidhe. "Is mairg a bhíonn gan foghlaim." "Sin mar do bhí an sgéal ag an iasgaire," ar Séamus. "Do dhearc sé teóra chruaidh don lic oidhre ar an dtaobh thuaidh don mhíol mhór is dubhairt sé - 'Seo deireadh lenár seóladh. Caithfimíd cur fúinn annso ar feadh tamaill, acht tógamaois an t-iasg mór úd más féidir linn é?" "Do thóg gach fear ar bord sleagh na láimh, is do chaitheadar leis an míol mór iad. Do thóg mac an iasgaire sleagh mar a gcéadna, is don chéad iarrachd d'aimsigh sé súil na péiste. Do chuir an míol mór géim as fá ghéar-ghoin an bheara na shúil, is do léim leoin d'fhág sé an fhairrge, do bhuail sé lena chorp an crann seoil is do thuit sé na spadalach marbh ar bord luinge. Do briseadh an crann seoil is d'imthigh ar bárr na dtonn. ""Tá an crann seoil caillte", ar an t-iasgaire, "is tá an diabhal buidhe anois ar an sgéal againn mara bhfághmaoidh crann sheoil eile chum sinn a sheóladh thar n-ais arís. Tamaoid tumtha i n-umhar na himléise, agus lóisdín fad fuar as ár gcomhair amach," ar sé. "Ná caill do mhisneach, a dhiaidh," ars' an mac leis; "is mairg a báithtear lá na hanaithe, 's go dtagann an ghrian i ndiaidh na fearthainne! Nach minic a chualais trácht ar an gcrann úd thuaidh ag pinniúir na cruinne? Cad is fiú céad míle? Fé stiúirughadh an réilt eolais is le congnamh giolla nó dhó, ní deacair an ball d'aim- siughadh is ní dóichighe riamh ná go ndéanfaidh an cuaille céadna crann seóil álainn." ""Is binn liom do ghlór, a mhic mo chroidhe," ar an t-athair. "Beidh an crann úd againn ar ball, 'pé aca crann seoil nó crann bagair é." "Ar maidin an lae máraigh (i mbárach) d'imthigh an bheirt aca tuaidh amach. Do bhí mála aráin agus éisg ag duine aca agus tuaigh ag an bhfear eile, is iad clúduighthe go dlúth ón bhfuachd. An dara lá dhóibh ag taisdeal, do bhuail beirt fhear don treabh Eisciomó umpa, is do réidheadar leó chum iad do stiúrughadh go hÁrd Tuaidh na cruinne. "B'fhada liom áramh ar gach cruadh-chás is connta- bhairt do thuit leó ar an dturas fada. Acht fá dheireadh do chonnairc an fear óg crann árd díreach gan craobh gan duilleóg ar an árdán las-tuaidh díobh. Do thug sé léim athasach is do liúigh sé go meidhreach ar 'athair. "Nuair a thán'adar go dtí an crann, do thóg an fear óg an tuagh na láimh - ""Buail-se," ars' an t-athair, "agus déarfad-sa "hút!"" ""Ní thaitneann an margadh so ro-mhaith liom," arsa'n garsún tar éis tamaill, agus é ag cur allais de. "Tóg féin an tuagh, agus óir is baoghal liom go bhfuil tú cortha ó bheith ag amhastraigh, táim féin go diabhalta chum "húth!" a rádh." "Nuair a bhí an crann ar lár, ní misde a rádh, pé cruas a turas ó thuaidh, gur seachd gcruaidhe an tarrach anduaidh, ó b'éigean dóibh an crann a thabhairt leó, achd fé dheireadh is fé dhéidheanaigh do than'adar thar n-ais arís chum luinge slán folláin, gidh tinn tuirseach a gcúrsa." "They retired in perfect order!" ar mac Uí Laoghaire ag tabhairt súil-fhéachaint ar chunntas an chogaidh insa pháipéar, is grainc-gháiridhe air. "Achd do bhíodar sásta go leór," ar Séamus, "ó tháinig leó an crann seóil do chur i bhfeidhm arís. Nidh nach iongnadh mar sin, a bhuachaillí, go dteipeann ar gach cuartóir an cuaille úd d'fhagháil amach ón uair sin." "Caidé do mheas ar an sgéal so, a Thaidhg?" ar mac Uí Laoghaire. "Ní bheidh críoch cheart air mar sgéal," ar Tadhg, "go gcrochfar Séamus agus an t-iasgaire ar an gcrann úd. Sin deireadh le hairgead is le héitheach, mar dubhairt an fhear nuair a chaill sé a chúis insa chúirt." Do lean Tadhg ag crónán - "Sgéal guirt ó iasgaire Sgéal ó bhord luinge Ná raibh riamh níos sia thuaidh Ná árd thuaidh na Boinne." Tadhg Mac Suibhne
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
