Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Árd Thuaidh na Cruinne</title><author><name type="main">Tadhg Mac Suibhne</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1900_03_31_34</note>
                         <note type="L">34</note>
                         <note type="B">1900</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1900_03_31_34</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Tadhg Mac Suibhne</author><title>Árd Thuaidh na Cruinne</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1900</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Árd Thuaidh na Cruinne</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Oidhche dá raibh Mac Uí Laoghaire ag léigheadh an</span>
<lb n="4"/><span>pháipéir do ghasradh chomharsan i dtigh na ceardchan i</span>
<lb n="5"/><span>gCúil Aodha, do thárluigh dó trácht ar an gcrann úd tá</span>
<lb n="6"/><span>sáithte thuaidh i mbuaic na cruinne. Siúd é an cuaille</span>
<lb n="7"/><span>ar a nglaodhtar i mBéarla an "North Pole".</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>"Nach mór an iongnadh," ar Thadhg na Tuinne, "ná</span>
<lb n="10"/><span>sgiobann duine éigin anduaidh chugainn an smailcín</span>
<lb n="11"/><span>úd. Táim cráidhte," ar sé, "ó bheith ag éisdeachd le</span>
<lb n="12"/><span>gach ráiméis atá coitcheannta insa pháipéar mar gheall</span>
<lb n="13"/><span>air. Siúd iad Franclain, Nansain, agus an chuid eile aca</span>
<lb n="14"/><span>go deireadh na sgríbe, ag dul i mudha, ag fagháil bháis</span>
<lb n="15"/><span>sa' teip ar fad ar aon sgolb do bhuaint as an gcrann</span>
<lb n="16"/><span>claon úd."</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>"Timcheall fiche bhliadhain ó shoin," ar Séamus an</span>
<lb n="19"/><span>Ghleanna, "do bhíos ag aonach Neidín, 's do bhuail liom</span>
<lb n="20"/><span>ar an sráid sin iasgaire ó Chúig' Uladh, fear caol árd</span>
<lb n="21"/><span>fad-leicneach phríomh-bhuidhe sleamhain, féasóg naoi lá</span>
<lb n="22"/><span>air is glór an bhárdail aige."</span></p>
<lb n="23"/>
<lb n="24"/><p><span>"Féach air sin mar fhear!" arsa mac Uí Chrollaidhe.</span>
<lb n="25"/><span>"Nach clisde blasda atá cruth an iasgaire i gceann</span>
<lb n="26"/><span>Sheámuis tar éis fiche bliadhain!"</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>"Ní hiongnadh sain," ar Séamus, "ós aige siúd do bhí</span>
<lb n="29"/><span>cunntas ceart ar gach cúinne don árd thuaidh, ar</span>
<lb n="30"/><span>fairrge is talamh tirim, ar míola móra is muca mara,</span>
<lb n="31"/><span>ar bheathadhaigh allta is mactírí, ar chruacha sneachtaigh 's</span>
<lb n="32"/><span>ar shléibhte lic' oighre. Do thug sé a leithéid sin d'eachtra</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="33"/><p><span>dhom ar sgléipeanna míorbhaileacha do thuit amach</span>
<lb n="34"/><span>air féin is ar 'athair insa tír úd thuaidh amach, gur</span>
<lb n="35"/><span>shíleas ar dtúis nár chreidte focal uaidh, achd d'fhéachas</span>
<lb n="36"/><span>go géar air is do thugas fé ndeara go raibh dreach</span>
<lb n="37"/><span>maol simplidhe na fírinne ar aghaidh an fhir mhacánta."</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>"Is ro-mhinic gnúis don tsórt sain", ar fhear an</span>
<lb n="40"/><span>éithigh," arsa Tadhg, "is dá mbefá féin glan ón éitheach,</span>
<lb n="41"/><span>a Shéamuis, go deimhin is go dearbhtha ní bheadh lán mo</span>
<lb n="42"/><span>dhuirn ionnat. Achd tiomáin leat."</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>"Réidh! réidh!" ar Séamus. "Ná cuir mearbhal</span>
<lb n="45"/><span>orm. Corp na fírinne do bh'eadh an t-iasgaire úd</span>
<lb n="46"/><span>dar an leabhar so. Ní raibh fear dhá cheird riamh ó</span>
<lb n="47"/><span>Naomh Peadar anuas ná raibh fíor-ghlan ó aithris an éithigh -</span>
<lb n="48"/><span>Dom dhálta féin an meadhon san leis, geallaim-se</span>
<lb n="49"/><span>dhuit! Achd ar aon chuma, d'aithris sé dhom go blasda</span>
<lb n="50"/><span>cionnas do thriall sé féin is 'athair, ar bhord curacháin</span>
<lb n="51"/><span>seóil, thuaidh amach ag lorg éisg, go dtan'adar i</span>
<lb n="52"/><span>ngiorracht céad mhíle nó mar sin d' áird thuaidh na</span>
<lb n="53"/><span>cruinne, nuair a dhearcadar míol mhór coimíghtheach dá</span>
<lb n="54"/><span>shearradh féin ar thonntraibh uaine na fairrge fuaire."</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>"Do shíleas", ar mac Uí Laoghaire, "nár bh'fhéidir</span>
<lb n="57"/><span>dul i ngoire an bhaill sin ar bhord luinge i n-aghaidh</span>
<lb n="58"/><span>géire an tseaca, óir léighmíd go bhfuil leac oighre agus</span>
<lb n="59"/><span>doircheachd thar barr ann."</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>"Ná cuir suim i n-aon sgríbhinn don tsórt san", ar</span>
<lb n="62"/><span>Séamus. "Nuair a thigeann an samhradh is féidir dul</span>
<lb n="63"/><span>dian air, má dheintear do phós é - mar sin féin ní</span>
<lb n="64"/><span>féidir dul isteach ar fad ar an Árd Thuaidh do sheól</span>
<lb n="65"/><span>luinge. Má thréigeann solus na gréine thú, tá lasair</span>
<lb n="66"/><span>agat ón réaltain agus gile ón "Áróraí Bóraí Áilis" - sin</span>
<lb n="67"/><span>agat lóchrann uaibhreach!"</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>"Fad saoghail chugat, a Shéamuis!" ar mac Uí</span>
<lb n="70"/><span>Chrollaidhe. "Is mairg a bhíonn gan foghlaim."</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>"Sin mar do bhí an sgéal ag an iasgaire," ar</span>
<lb n="73"/><span>Séamus. "Do dhearc sé teóra chruaidh don lic oidhre</span>
<lb n="74"/><span>ar an dtaobh thuaidh don mhíol mhór is dubhairt sé - 'Seo</span>
<lb n="75"/><span>deireadh lenár seóladh. Caithfimíd cur fúinn annso</span>
<lb n="76"/><span>ar feadh tamaill, acht tógamaois an t-iasg mór úd</span>
<lb n="77"/><span>más féidir linn é?"</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>"Do thóg gach fear ar bord sleagh na láimh, is do</span>
<lb n="80"/><span>chaitheadar leis an míol mór iad. Do thóg mac an</span>
<lb n="81"/><span>iasgaire sleagh mar a gcéadna, is don chéad iarrachd</span>
<lb n="82"/><span>d'aimsigh sé súil na péiste. Do chuir an míol mór</span>
<lb n="83"/><span>géim as fá ghéar-ghoin an bheara na shúil, is do léim</span>
<lb n="84"/><span>leoin d'fhág sé an fhairrge, do bhuail sé lena chorp an</span>
<lb n="85"/><span>crann seoil is do thuit sé na spadalach marbh ar bord</span>
<lb n="86"/><span>luinge. Do briseadh an crann seoil is d'imthigh ar</span>
<lb n="87"/><span>bárr na dtonn.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>""Tá an crann seoil caillte", ar an t-iasgaire, "is</span>
<lb n="90"/><span>tá an diabhal buidhe anois ar an sgéal againn mara</span>
<lb n="91"/><span>bhfághmaoidh crann sheoil eile chum sinn a sheóladh thar</span>
<lb n="92"/><span>n-ais arís. Tamaoid tumtha i n-umhar na himléise, agus</span>
<lb n="93"/><span>lóisdín fad fuar as ár gcomhair amach," ar sé.</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>"Ná caill do mhisneach, a dhiaidh," ars' an mac leis;</span>
<lb n="96"/><span>"is mairg a báithtear lá na hanaithe, 's go dtagann an</span>
<lb n="97"/><span>ghrian i ndiaidh na fearthainne! Nach minic a chualais</span>
<lb n="98"/><span>trácht ar an gcrann úd thuaidh ag pinniúir na cruinne?</span>
<lb n="99"/><span>Cad is fiú céad míle? Fé stiúirughadh an réilt eolais</span>
<lb n="100"/><span>is le congnamh giolla nó dhó, ní deacair an ball d'aim-</span>
<lb n="101"/><span>siughadh is ní dóichighe riamh ná go ndéanfaidh an cuaille</span>
<lb n="102"/><span>céadna crann seóil álainn."</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>""Is binn liom do ghlór, a mhic mo chroidhe," ar an</span>
<lb n="105"/><span>t-athair. "Beidh an crann úd againn ar ball, 'pé aca</span>
<lb n="106"/><span>crann seoil nó crann bagair é."</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>"Ar maidin an lae máraigh (i mbárach) d'imthigh an</span>
<lb n="109"/><span>bheirt aca tuaidh amach. Do bhí mála aráin agus éisg ag</span>
<lb n="110"/><span>duine aca agus tuaigh ag an bhfear eile, is iad clúduighthe</span>
<lb n="111"/><span>go dlúth ón bhfuachd. An dara lá dhóibh ag taisdeal,</span>
<lb n="112"/><span>do bhuail beirt fhear don treabh Eisciomó umpa, is do</span>
<lb n="113"/><span>réidheadar leó chum iad do stiúrughadh go hÁrd Tuaidh</span>
<lb n="114"/><span>na cruinne.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>"B'fhada liom áramh ar gach cruadh-chás is connta-</span>
<lb n="117"/><span>bhairt do thuit leó ar an dturas fada. Acht fá</span>
<lb n="118"/><span>dheireadh do chonnairc an fear óg crann árd díreach</span>
<lb n="119"/><span>gan craobh gan duilleóg ar an árdán las-tuaidh díobh.</span>
<lb n="120"/><span>Do thug sé léim athasach is do liúigh sé go meidhreach</span>
<lb n="121"/><span>ar 'athair.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>"Nuair a thán'adar go dtí an crann, do thóg an</span>
<lb n="124"/><span>fear óg an tuagh na láimh -</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>""Buail-se," ars' an t-athair, "agus déarfad-sa "hút!""</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>""Ní thaitneann an margadh so ro-mhaith liom,"</span>
<lb n="129"/><span>arsa'n garsún tar éis tamaill, agus é ag cur allais de.</span>
<lb n="130"/><span>"Tóg féin an tuagh, agus óir is baoghal liom go bhfuil tú</span>
<lb n="131"/><span>cortha ó bheith ag amhastraigh, táim féin go diabhalta</span>
<lb n="132"/><span>chum "húth!" a rádh."</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>"Nuair a bhí an crann ar lár, ní misde a rádh, pé</span>
<lb n="135"/><span>cruas a turas ó thuaidh, gur seachd gcruaidhe an tarrach</span>
<lb n="136"/><span>anduaidh, ó b'éigean dóibh an crann a thabhairt leó,</span>
<lb n="137"/><span>achd fé dheireadh is fé dhéidheanaigh do than'adar thar</span>
<lb n="138"/><span>n-ais arís chum luinge slán folláin, gidh tinn tuirseach a</span>
<lb n="139"/><span>gcúrsa."</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>"They retired in perfect order!" ar mac Uí Laoghaire</span>
<lb n="142"/><span>ag tabhairt súil-fhéachaint ar chunntas an chogaidh insa</span>
<lb n="143"/><span>pháipéar, is grainc-gháiridhe air.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>"Achd do bhíodar sásta go leór," ar Séamus, "ó</span>
<lb n="146"/><span>tháinig leó an crann seóil do chur i bhfeidhm arís. Nidh</span>
<lb n="147"/><span>nach iongnadh mar sin, a bhuachaillí, go dteipeann ar</span>
<lb n="148"/><span>gach cuartóir an cuaille úd d'fhagháil amach ón uair</span>
<lb n="149"/><span>sin."</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>"Caidé do mheas ar an sgéal so, a Thaidhg?" ar</span>
<lb n="152"/><span>mac Uí Laoghaire.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>"Ní bheidh críoch cheart air mar sgéal," ar Tadhg,</span>
<lb n="155"/><span>"go gcrochfar Séamus agus an t-iasgaire ar an gcrann</span>
<lb n="156"/><span>úd. Sin deireadh le hairgead is le héitheach, mar</span>
<lb n="157"/><span>dubhairt an fhear nuair a chaill sé a chúis insa chúirt."</span>
<lb n="158"/><span>Do lean Tadhg ag crónán -</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>"Sgéal guirt ó iasgaire</span>
<lb n="161"/><span>Sgéal ó bhord luinge</span>
<lb n="162"/><span>Ná raibh riamh níos sia thuaidh</span>
<lb n="163"/><span>Ná árd thuaidh na Boinne."</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Tadhg Mac Suibhne</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Árd Thuaidh na Cruinne

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Árd Thuaidh na Cruinne

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
