Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Anonn agus Anall
Title
Anonn agus Anall
Author(s)
Ua Conceannainn, Tomás,
Composition Date
1899
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1899_08_26_373> <L 373> <B 1899> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Tomás Ua Conceannainn> <F An Claidheamh Soluis> Anonn agus Anall (ó Thomás Ua Conceannainn) Ní raibh sé mórán achair thar éis mo chuid greagaireacht leis na mná go dtárla mé i mbaile Thuama, príomh- chathair na hEaglaise i gCúige Connacht. A' dul amach ó dhoras an stáisiúin dom bhí seisear carréirí taobh amuigh agus gach duine aca agus a lámh sínte amach, a laisg go dlúth daingean 'na ngloic, agus iad ag uallfairt amach go tréan i "mBéarla, chodail amuigh," mar deir an tAthair Peadar. "Wunt ye have a k'yar sur." "Is fiúntaighe dhíbh Gaedhilge láidir bríoghmhar a labhairt," arsa mise le duine aca, "ná bheith 'caraidheacht leis an mBéarla gránna sin." "M'anam nach bhfuil tú a' rádh aon cheó acht an fhírinne ghlan, a dhuine chóir, acht is truagh, mar deir tú é, leis an uaibhreas agus an phostamhlaidheacht. Ní bheimuid i bhfad mar sin anois le congnamh Dé. Cloisim go bhfuil muinntir Bhlá' Cliath le fear chur amach go gairid ar fuid Chonnachta brosdughadh na ndaoine, agus ag iarraidh orra an teanga chur faoi mheas arís agus tá 's ag Dia go dtastuigheann sin. Léigh mé san Weekly Freeman gur geárr go dtiubhradh sé cuairt ar Thuaim agus diabhal bhfuil 'fhios agam nach thú fhéin é." "Bladaire maith atá ionnat," arsa mise. "Díon deifir anois, má 'sé do thoil é, agus tiomáin suas go dtí an teach ósda mé." Chuaidh sé ar an taobh deas de'n chárr agus mise ar an taobh clí. Bhuail sé buille de'n laisg ar an sean- ghiorrán bán, agus d'imthigh léi ins na foiridhe glinnte. "Tá eolas agad ar gach uile dhuine san mbaile," adeirim-se. "Maiseadh go deimhin tá. Ní féidir fear ar bith eile fhagháil ann, 'bhfuil aithne aige ar mhuinntir na háite seo chomh maith liom-sa. Ní'l bean, leanabh ná páisde an nach bhfuil 'fhios agam-sa, chómh maith agus tá fhios agam, "aon, dí, trí."" "Tá aithne agad ar Sheaghán MagFhlionn mar sin." "Maiseadh go deimhin tá, le bliadhanta móra fada." "Goidé an sórt fir é féin?" "Anois creidim gur chuala tú trácht ar Gholdsmith go minic." "Chualas, acht ní fhaca mé riamh an fear." "Goldsmith eile is eadh é Seaghan. Feairín gan gleó gan torann, agus an Gaedhilgeóir is fearr i gCon- nachta - ní chuirfidh mé níos faide é. Ní'l aon fhocal dá bhfiafróchthá dhe go maidin, ná ar feadh sé lá na seachtmhaine, nach gcuirfeadh sé Gaedhilge dhuit air. Is iongantach bhain sé an ghaoth as seólta buicín mhóir an lá faoi dheireadh a shíl é chur i gcúinne, acht mo léan géar chuaidh sé chruaidh air. "Now, Misther Glynn, wud you put Irish on the two inds of a shtick for me." "Dhá chrích an mhaide," arsa Seaghán, agus creid mise ann gur chuir sin "na thost an spreallaire." Thosuigh an tiománaidhe ag caint leis an gcapall. "Fo, fo" now Jim. Fy dunt ye stop, I say, till I let the gintleman -" "Seo é arís é. Caithfidh tú ionntughadh ar an mBéarla salach a chaint leis an gcapall bocht féin!" "Cleachdadh ghníos é sin, a mhic ó, acht is gearr go mbrisfeamuid sinn féin as agus caithfeamuid go dtí an bailséiridhe é, agus beimuid 'nar nÉireannaigh níos feárr as so amach." "Grádh mo chroidhe annsin thú! Tá tú 'do bhuachaill mhaith cheana, ní déarfad é sin acht fear maith, beannacht leat!" agus isteach liom, gur ghlan mé mé féin agus fuair rud le n'ithe. Ní raibh sé i bhfad go raibh mé os comhair an Árd- easbuig Seaghán Mac a' Mhíleadh. Fuair mé é go rí- shásta agus fabharach do chúis na teanga. Tá a chroidhe agus a inntinn leis, adeir sé, agus tá a sparán osgailte le cabhair do thabhairt dúinn leis an gcúis bheannuighthe thíor-ghrádhach so chur ar a haghaidh, agus gheobhamuid a bheannacht mar an gcéadna. Is deas an chosamhlacht na hEasbuig agus an chliar bheith 'thabhairt congnadh an phóca dhúinn, mar go deimhin ní féidir an chúis seo ná cúis ar bith eile chur 'un tosaigh muna bhfuil an t-airgead le fagháil, agus nuair bheas sé againn, ní'l baoghal ar bith nach dtiucfá an obair 'un cinn. Bhí comhradh beag deas agam i nGaedhilge leis an Árd-Easbog. Chuaidh mé faoi Láimh Easbuig aige chúig bliadhna déag ó shoin, agus is an-mhór de'n tsaoghal chuaidh sé i n-aosdacht ó shoin. "Is mór mór an náire," adeir sé, "do Éireannaigh an teanga bhreágh mhín mhilis a thug Dia dhóibh ligean ar lár," agus ní'l 'fhios aige ar thalamh an domhain goidé an fáth do rinneadar é, agus goidé an chaoi i bhféadfadh siad Éireannaigh thabhairt orra féin ó n-a gcroidhe amach, nuair nach bhfuil aca acht teanga ghágach na Sasanach. "Is cladhaire an sgéal é go deimhin, acht tá súil agam go mbrosdóchthar anois iad, go músglóchthar ó'n gcodladh agus ó'n trom-shuan sinn bhí orainn le bliadhanta móra fada, agus nach mbeidh sé le rádh go deó gur leig sinn 'un báis le faillighe le tarcaisne agus le mí-mheas an teanga is uaisle is binne agus is milse a tháinig amach as béal aon fhir riamh." Dá mbeith an Ghaedhilge chomh binn agus comh blasda ag gach uile dhuine i nÉirinn agus tá sí ag an Tighearna <L 374> Árd-Easbuig, creid mise ann go mbeadh athrughadh sgéil againn le n'innsint do'n tsaoghal mór. 'Sé mo mheas nach bhfuil aon Ghaedhilgeoir i nÉirinn níos fearr ná níos cliste ná é, agus is riméadach atá sé aisti, nídh nach iongantas dó. Sheasfá san sioc agus san sneachta ar feadh seachtmhaine ag éisteacht leis, tá suaim na teangan chomh binn chomh milis sin aige. Tar éis imtheacht ó theach an Árd-Easbuig, chuadhas go dtí an tAthair Mac Diarmada, stiúrthóir na deoi- ghise agus mar bhí súil agam, bhí seisean i bhfabhar na cúise, acht shíl sé go mbudh fhearr é chur ar gcúl go ceann a trí nó a ceathair do sheachtmhaine mar bhí togha na Comhairle Conndae le bheith ann go dlúth tar éis an lae sin - an 5adh lá d'Aibreán sílim - agus bhí gach uile nidh measgtha corruighthe 'na chíor-thuaithbhil aca sin, agus nach mbeadh na daoine socruighthe ceart 'na n-aigneadh go mbeadh an togha thart, agus rud eile dhe, bhí an tseachtmhain chráibhtheacht le tosughadh an Domhnach bhí chugainn. Idir sin agus súd bhí inntinne na ndaoine tógtha suas, acht 'na dhiaidh sin féin má cheapadh muinn- tir an bhaile mhóir go bhféadfaidhe craobh a chur ar bun ar feadh an ghleadhraigh mhóir, go ndéanfadh sé féin gach nidh dá raibh 'na chúmhachta. (Leanfar de sgéal Tuama) postamhail = self-important. The Irish for "the two ends of a stick" is a favourite catch, though a very stupid one, with people who wish to ridicule Irish. Ceann being the usual Irish for "end", they say, "Is it not a funny language that talks about the two heads of a stick?"
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
