Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seanchus Grinn na Tuaithe. I - Ar Muin na Muice.
Title
Seanchus Grinn na Tuaithe. I - Ar Muin na Muice.
Author(s)
Ó Conchubhair, Micheál,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1908
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 202> Seanchus Grinn na Tuaithe. I. - AR MUIN NA MUICE. "Taoi ar muin na muice" adeirtear le duine bhíonn ar a shástacht agus gach nídh ar a thoil aige. Is deacair a dhéanamh amach indiu cad fé ndeara dhon chéad duine riamh adubhairt é san a rádh. "Ar mh'anam," arsa Tadhg Ghearróid liom-sa lá, "gur chaitheas-sa tamaillín ar mhuin muice, is go mb'fhearr liom fúm an t-asal is righne agus is ceanndána i rith na cúige 'ná í." "Mhaise, má's marchaigheacht a theastuigh uait," arsa mise, "ba ghreannmhar an t-ainmhidhe do thoghais chum iomchur a thabhairt duit. An ar meisce bhís, nó an amhal a chuiris geall síos le héinne go ndéanfá an cleas soin?" "Ní raibh meisce ná dígh céille ná mearbhall orm," ar seisean, "agus níor dheineas togha ná rogha dhi; agus níor lugha do thugas toiligheacht leis an gcleas do dhéanamh. Fiú amháin, níor iarradh orm an mharchaigheacht a ghlacadh, acht í bhronnadh orm dem chorp- indeóin." Bhíos féin ag bladar leis agus ag mealladh uaidh choidhche go raibh iomlán an scéil faghta agam uaidh. "Is glan í mo chuimhne," ar seisean, "ar an aimsir nuair ná bíodh aon pháirc aonaigh 'san mbaile mór so Bhaile an Chláir. Bhíodh beithidhigh is caoirigh is capaill is muca dá ndíol ar an tsráid, agus thagadh laetheanta aonaigh go minic agus thabharfadh sé a dhóthain le déanamh do dhuine é féin do shaothrughadh tríotha ó cheann ceann na sráide. Bhíodh lá áirithe i gcómhair na muc, ámhthach, agus thuas i Sráid na nGabhar a bhídís san dá ndíol. "Ní fheadar anois, sar a ndéarfainn bréag, cia aca coirce nó prátaidhe síl a bhí uaim an lá úd áirithe a thug fé dhéin an bhaile mhóir mé. Lá aonaigh muc a b'eadh é ar aon chuma. Gheibheas suas an tsráid ar mo shuaimhneas. Do chonnac an scata muc ag déanamh orm anuas; acht cheapas nár mhisde dhom leanamhaint ar m'aghaidh, agus go mb' fhuruist dam bóthar a threabhadh dam féin tríotha. Bhí an tsráid lán ó thaobh taobh aca. Deirtear ná sáruigheann aon nídh muc le dánacht, acht amháin <L 203> bean. Scaoilimís tharainn na mná dhon iarracht so; acht deirim- se nách ró-fhuruist muc a shárughadh. "Bhíodar ag druideamhaint liom anuas, agus láithreach baill do dhein sean-chráin a bhí ortha orm anall. Bhagaras an maide uirthi a d'iarraidh í thiomáint as an mbealach uaim. Muna mbeadh na muca eile do bheith ag brúghadh uirthi is dóigh liom go gcasfadh sí as an tslighe uaim. Níor éirigh léi sin do dhéanamh, agus dhein sí cruinn díreach isteach orm. Sar a raibh d'uain agam "I n-ainm an Athar" do rádh; bhíos árduighthe ar a muin aici, agus m'aghaidh siar ar a herball. Chíonn tú féin nách ró-fhada iad na cosa so agam. Da mbeadh fear árd im ionad-sa an lá úd do shleamh- nóghadh an chráin idir a dhá chois gan bárthain dó. Ar mo mhacántacht, a laogh, má bhí formad riamh agam le Seán Fada acht an lá céadna. "Má bhí fonn ó chianaibh uirthi marcaigheacht a thabhairt i n-aisce dhom (bíodh is nách raibh aon lorg agam-sa 'na diaidh), tháinig sceón anois innti an uair mhothuigh sí ar a druim mé. Dá dtabharfadh sí aga dham geallaim dhuit go dtúirlingeóghainn go fonnmhar, agus gur mise mhaithfeadh dhi an méid a bhí déanta aici orm. Acht ní raibh aon dul agam air. Láithreach baill do phreab sí léi ar sodar, agus as soin d'imthigh sí ar chosa i n-áirde. Ar an gcéad dul síos ba dhóbair di mé threascradh 'san lathaigh; acht chómh luath is fuaireas greim ar erball uirthi tháinig breis mheisnigh dom. Síos linn an tSraid Árd, ise ag déanamh a díchill san tsiubhal, is mise agus greim an fhir bháidhte agam ar a herball. "Chrom na daoine ar liúghraigh, madraidhe ar sgeamhghail agus garsúin na sráide ar fheadghail. "Airiú, fan go bhfaghair iallaid," arsa Tomás Ruadh, a bhí ina sheasamh ag cúinne oifige an phuist. Níor fhanas, ní gábhadh dham a innsint. "Cuirfidh mé coróin leat gur túisce bheidh an chráin ann ná thusa," arsa stollaire tuinncéara bhí ar thaobh na sráide. Ní raibh fhios agam-sa olc ná maith cá raibh ár dtriall, agus dá bhrígh sin níor chuireas an geall; agus níor labhras chuige ná uaidh. "Ní fheacaís riamh cráin ag cur na talmhan di ar nós mo chránach-sa. Bhí an rás rithte i n-aon dá neómat amháin, óir do coisceadh go hobann sinn. Ghluais gearra-mhadra amach as tigh <L 204> óil fé n-ár ndéin. Dhírigh sé ar an gcráin agus do rug greim ar sróin uirthi. Leig sise scread aisti, chas sí mór-dtimcheall agus do síneadh mise ar fleasc mo dhroma i séithleán uisge bhí ann. Bhailigh sluagh daoine im thimcheall, cuid aca ag déanamh truaighe dhom agus a thuilleadh aca, mór-mhór stracairidhe na sráide, ag fonómhaid is ag magadh fúm. Ní raibh éinne ann gan a chlab ar leathadh aige agus é ag gáiridhe." "Ar gortuigheadh i n-aon chor thú?" arsa mise. "Níor deineadh," ar seisean; "acht scaras go maith leis is a rádh nár deineadh brúscar dem chloigeann ar leic na sráide." "Níor cuireadh lucht riartha na dlighe ar do thóir, ar cuireadh?" arsa mise. "Cad a bhí déanta as an tslighe agam-sa go gcuirfidhe im dhiaidh iad?" ar seisean. "Ar eagla gur ag goid na cránach a bhís," arsa mise, ag tabhairt aithfreagra air. "Ó, má deineadh éinnídh neamhdhleaghthach b'í an chráin a bhí cionntach agus ní mise," arsa Tadhg. Agus d'fhágamair slán agá chéile annsoin. MICHEÁL Ó CONCHUBHAIR. (A chríoch).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
