Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuaird i n-Aisdear. II. (ar leanamhaint)
Title
Cuaird i n-Aisdear. II. (ar leanamhaint)
Author(s)
Laoide, Seosamh,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1908
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Cuaird i n-Aisdear. II. (Ar leanamhaint). 'Seadh, do hinnseadh dúinn go raibh Marstrander ar ceath- ramha ag Pádraig Ó Catháin, agus dubhairt Seaghán óg gur bh'é Rí an Oileán Tiar an fear sain. Do dhírigheamair ar shiubhal arís, agus, ar an bhfeadh sain, bhíos féin ag déanamh iongantais de'n chasán chamógach so, mar a théidheadh sé ar fiar agus ar fán trasna agus ar tuathal, trís na tighthibh, acht é ag dul suas, suas i gcomhnaidhe go dtí an tigh ab' aoirde thuas dhíobh. Agus na tighthe féin, ní taise dhóibh. Is treillis bhreillis nó ar fud chos a chéile do cuireadh suas iad; pé ait go raibh preabán de thalamh shocair, is ann do cuireadh iad, i log atá ar thaoibh an tsléibhe. Agus is ceart dam a rádh annso nách fuil san Oilean Tiar acht mullach sléibhe báidhte - cnoc an-árd go bhfuil a bharr os cionn na fairrge, agus dá dheasgaibh sin, is dócha nach fuil aon bhall ann gur féidir áit chomhthrom a ghlaochadh air. Ní mó 'ná fada bhíomair ag dreapaireacht suas leis an gcnoc so go dtángamair comh fada le tigh Phádraig Uí Chatháin. Do bheannuigheamar isteach. Bhí an rí féin agus a inghean sa bhaile. "A' bhfuil an Lochlannach sa bhaile?" arsa sinne. "Ní'l," arsa iad-san. "Chuaidh sé suas a' cnoc, tá tamall ó shoin ann. Dubhairt sé linn go siubhalfadh sé indiu é, mar go bhfuil sé coicthigheas agus an lá indiu ó bhí sé ann. Tá súil againn go mbeidh sé thar n-ais annso aon nóimiot feasta." Do chuamair isteach, acht níor fhanamair i bhfad sa tigh. D'fhéachamair suas an cnoc, acht ní fheacamair aon teimheal de Mharstrander. Do thuit mo chroidhe orm gan amhras, acht má thuit, ba dhá mhó ná soin an ceann faoi a tháinig ar mo charaid óg ó'n nGear- máin, mar níor bhréag dam a rádh go mbíodh sé ag brionglóidigh agus ag taidhbhreamh ar an gcuaird - ar Marstrander fheicsint ar a charraig fhiadhain Ghaedhealaigh amuigh sa bhfairrge, an áit úd de'n Eoraip is goire do Thalamh an Éisg. <L 151> "Cuirimís an cnoc dínn, ag cuardach de," arsa mise, ag cuimhneamh ar an diombáidh chroidhe a bhí ar mo chompánach. Do chuamair ár dtriúr suas an cnoc agus dob' é sin an dreapaireacht dairíribh. Tá casán anshocair aimhréidh ag dul ó cheann ceann an oileáin agus do leanamair de go ceann tamaill. Dob' uathbhásach an radharc í an fhairrge i bhfad 's i bhfad thíos uainn. Long ghaile bhí ag gabháil thar brághaid 'na mionagadán an-bheag ar fad. Taobh an oileáin 'na splinnc annsúd. Dá dtéidheadh duine le haill, bhí deireadh leis i gcúpla nóimiot. Dá dheasgaibh sin, bhí an-eagla orm go rachadh Carl Reuning ró-chomhgarach do'n splinnc agus go mbeadh a aintín bhocht ag gol 'na dhiaidh, agus is minic d'fhógras dó gan dul 'na ghoire, acht dob' fhánach an gnó dham é agus a chinn- tréine bhí an t-ógánach soin riamh. Ní bréag dam a rádh gur chuireas mé féin ar cholbha an chasáin uaireanta ar eagla eisean a bheith i n-aice na splinnce, agus má chuireas féin, ní mó 'ná buidheach a bhí sé dhíom dá chionn, acht é dá rádh go raibh sé féin i gcumas an bhaill contabharthaigh a sheachnadh. Fá dheireadh, dubhairt Seaghán óg, nuair nach feaca sé an Lochlannach ag teacht, go mb'fhéidir go mbeadh sé comh maith againn dul i n-áirde ar mhullach an oileáin, mar a bhfuil an túr. Chuamair suas. Ní'l ins an túr so acht fothrach fuar folamh agus an uile ghaoth as na ceathar-áird ag dul thríd. Is docha gur bh'é an fear oirdheirc clúmhail úd Napóleon fá ndear do Shasan- aighibh an sgannartha é chur suas. Nach éachtach an líonruith agus an phráidhinn a chuir sé ortha? Is iomdha oileán uaigneach eile i n-iarthar na hÉireann 'n-ar thógadar na forgaintí seo, ag caitheamh a gcuid airgid gan tairbhe, agus ar a shon soin agus eile, tháinig Humbéir i dtír i gCill Alaidh! Ó thárla go raibh an tráthnóinín beag déidheanach ag teacht, ní ró-fhada d'fhanamair thuas. Thángamair thar n-ais an comhgar, agus Seaghán óg ag gearradh aithghearra trasna féaraigh éigin mar a raibh caoirigh ag innbhear. Sin comhartha mhaith ar a aoirde bhíomair ar an oileán. Na caoirigh, is mó bhíd siad i n-aice mhullaigh shléibhe ná i n-aon pháirt eile de. Chuir sé i gcuimhne dham an dreapaireacht do chuireas díom ag dul suas ar Chárnán Mhairghréid' Náir i nUíbh Méith Mara. Tháinig mór-thuirse orm, nuair a shroicheas an áit i raibh na caoirigh agus b'éigean dam <L 152> mo sgíth a leigean díom, acht i gceann tamaillín 'na dhiaidh soin bhíos ar bharr an chnuic agus mé buidheach dem' chuid dreapair- eachta. Acht 'na thaobh súd de, níor bh'fhada gur aimsigheamair an casán arís. Bhí ceobhrán agus néalta agus sgamaill mór-thimcheall an oileáin um an dtaca so, agus 'morán ceó os cionn fairrge leis. Bhíomar féin ag siubhal trí néaltaibh nó go dtángamar i n-aice an bhaile bhig arís, an t-aon bhaile amháin ata ar an oileán. D'aimsigheamair teach an ríogh arís, agus chuireamair tuairisg an Lochlannaigh an ath-uair. Fóiríor dóighte! ní raibh sé istigh romhainn an taca so acht comh beag! Ba mhór é ár mbrón. Dubhairt an rí linn teacht isteach agus bheith ag feitheamh le Marstrander, le linn dá inghin féin d'ullmhughadh cupáin téi dhúinn. Do rinneamair amhlaidh. An seomra 'n-ar cuireadh an téi ar clár agus ar bórd dúinn, b'é seomra foghlama an Loch- lannaigh é. Bhí a chuid leabhar go léir buailte linn. Do leigeas mo lámh ar cheann aca, agus ba roinn de'n tSeanchas Mór é. Do leig Carl Reuning a lámh ar cheann eile, agus cad do bhí ann acht leabhar nótaireachta, agus sinn araon ag léigheadh rúinte an Lochlannaigh. An áit 'n-ar osgail Carl é, cad do bheadh ann acht rud éigin sgríobhtha i n-a theangain féin, .i. cóib de chuireadh dínnéara fuair ar gcara bhí d'uireasbhaidh orainn ó'n Ollamh Cúno Meidher, agus é curtha le chéile go deas i nGearmáinis, nídh nach iongnadh. Ní hé nach raibh rudaí fóghanta eile ann - bhí go deimhin agus a n-urmhór ag cur síos ar an nGaedhilg. Is dócha nár cheart dúinn rudaí príobháideacha do léigheadh, acht gabhadh ár gcara párdún againn - ó nach raibh sé féin do láthair, do theastuigh roinnt eolais eile uainn air. D'éis na téi d'ól, d'fhanamair tamaillín agus súil againn le Marstrander do theacht aon uair feasta. Acht níor thánig sé. D'fhéachamair suas an cnoc. Ní fheacamair aon teimheal de. Thángamar isteach arís agus shuidheamair síos tamaillín eile. Bhí sé a seacht a chlog agus doircheacht na hoidhche cheana orainn! Dubhairt Seaghán óg gur bh'fhearr dúinn imtheacht agus thoiligheas chuige. Ó thárla gur chuireamair súil de Marstrander, ní raibh le déanamh againn acht ruidín éigin "i bpeann is i bpáipéar" d'fhágáil sgríobhtha 'n-ar ndiaidh. Is mar sin do rinneamair. Do sgríobhas-sa cúpla focal i nGaedhilg agus do <L 153> rinne Carl Reuning an cleas céadna i nGearmáinis. Chuir- eamair seoladh gach éinne againn ins an pháipéar soin go cruinn, acht má chuireamair féin, ní fhuaramair sgolb ná sgéal ná fós duan ó'n Lochlannach ó shoin, agus árd-chathughadh ar Charl 'na dhiaidh i dtaobh gan súil do chaitheamh riamh air agus an-eagla orm-sa go ndeachaidh sé le haill, agus a dhoircheacht a bhí an oidhche agus é ag siubhal na faille! D'fhágamair slán agus beannacht ag an rígh agus ag a inghin, agus is aici-se bhí an chaint bhlasta Gaedhilge ag soirbhiughadh dhúinn agus roimhe sin féin - níor labhair sí oiread is focal as Béarla an fhaid a bhíomair faoi dhíon tighe aca. Do thriallamair síos ar an bport agus na bádóirí agus na daoine eile i n-éinfheacht linn. Má ba dheacair dam teacht aníos an fánán agus a shleimhne bhí sé, ba dhá dheacra ná soin anois é, ag dul síos chum na naomhóige dhúinn, toisg nár léir dam na puill go gcuirfinn mo chosa ionnta, agus rud eile, b'fhéidir go raibh an ceó ag luighe ar an bhfánán ó shoin, ar chuma go raibh sé níos fliche ná mar a bhi roimhe sin. B'éigean dam greim do bhreith ar lámh an mháighistir sgoile, ar eagla go dtuitfinn. Chuamair isteach ins an naomhóig agus d'fhágamair slán ag muintir an Oileáin Tiar agus lán ár gcroidhe de dhiombáidh orainn, mar gheall ar nach feacamair an Lochlannach. Maidir le muintir an oileáin féin, do chuala ó shoin gur daoine ar leith iad. Do réir do sgéalta a fuaras, ní'l cíos ná íoc ná sráith ná fiach ar bith ortha, nó má bhíonn féin, ní íocaid siad iad! Nach aoibhinn dóibh? Cloisim gur bh'éigean do thighearna Chorcaighe scaoileadh leó. I gcás nach fuilid anois comh bocht agus do bhídís. Tá an treo soin ar mhórán de na hoileánaibh iargcúlta i n-iarthar na hÉireann, is minic nar baineadh an cíos díobh, má cuireadh bád cogaidh féin ar a thóir, agus is ró-chostasach an gnó é sin. Acht ní leanfad de'n sgéal so ar eagla dul thar teorainn. Acht nach féidir a rádh go bhfuilid muinntir na n-oileán so neamhspleadhach ar mhódh, nuair nach díolaid siad íocanna an riaghaltais agus rí toghtha uatha féin aca le bheith os a gcionn? Acht chum filleadh ar mo sgéal, do chuamair amach ar fairrge, agus ba ghearr go bhfeaca Beiginis ar ár láimh gclé. <L 154> Bhí sadhas imnidhe orm mar gheall ar an ndoircheacht agus an ceó ar an bhfairrge 'na theannta. Acht ba mhaith an bhail orainn nach díreach ar uachtar na fairrge bhí an ceo, acht thimcheall is a trí nó ceathair de shlataibh os a chionn, agus rud eile, ba léir dúinn an talamh, cé go raibh an oidhche an-dhorcha. Níor bh'aon iongnadh imnidhe a bheith orm, mar do thugas aon oidhche amháin ar an bhfairrge i gConnamara i n-uraidh, toisg nár fhéad na bád- óirí a gcuan féin d'aimsiughadh i ndoircheacht na hoidhche, agus is ag cuimhneamh air sin a bhíos. Acht bhí fuireann ár naomhóige ní ba chliste ná na bádóirí úd. Bhí áthas orm nach i dtreó Chinn Dhúin Mhóir do chuamair an taca so, acht i n-aice Bheiginse. Nuair a bhíomair thar an oileán so, is iongantach an radharc do chonncamair. B'é radharc é sin ná an mhéirneáil a bhíodh ar na maidíbh rámha gach uair do thógtaoi as an uisge iad. Sórt fosfóir nó deallradh fosfóir is eadh méirneáil. Dubhairt an Gearmánach, sgathaimhín 'na dhiaidh, nár bh'fheárr leis oidhche bheadh aige ná an oidhche mharaidheachta soin, agus a áille bhí an mhéirneáil sin ar gach taobh dínn. I gceann tamaillín 'na dhiaidh sin bhíomair i mbéal an chuain bhig, agus ba ró-gheárr an mhoill orainn talamh do ghabháil ar an tráigh chéadna do fhágamair, mar bhí sí leis fós. Do dhreapamair suas leis an gcasán gcam gcamógach úd ar ar thráchtas cheana. Nuair a shroicheamair bárr na faille, ní fheacamair aon rud ar dtúis le na dhoircheacht a bhí an oidhche. "Ní fheadar a' bhfuil éinne annso anois i n-éan-chor," arsa mise. "Táim-se annso," arsa guth éigin - fear na cairteach a bhí ann. Do thriallamair i dtreó an ghotha agus d'aimsigheamair na daoine eile. Is ann do bhí aintín Charl Reuning agus buidhean de mhuinntir na háite 'na timcheall. Bhí eagla agus sgannradh uirthi, mar shaoil sí go rabhamair báidhte, agus bhí cách ag déanamh comhthruaighe agus a d'iarraidh sóláis éigin a thabhairt di. Nuair a thángamair 'na haice, tháinig an-lúthgháir uirthi agus do shín sí a lámh trasna na cairteach. "Tabhair dham do lámh, a Charl," ars' ise as Gearmáinis. Do rinne Carl rud uirthi, agus is í bhí sásta nuair a fuair sí <L 155> greim ar a láimh, mar bhí fhios aici annsoin nach samhail a bhí ann, acht a nia díleas féin 'na steill-bheathaidh, agus é a d'iarraidh na himnidhe a bhaint di. I gceann tamaillín eile do ghluaiseamair uainn agus do bhuaileamair an bóthar thar n-ais go Ceann Trágha. Is dóigh liom gur bhaineamair mórán suilt agus sásaimh as cuaird an lae sin, acht má bhaineamair, cuaird i n-aistear ab' eadh í, fóiríor, nuair nach feacamair cuspóir na cuarda, .i., Mar- strander, sanasaidhe na hEorpa ó Chuan na Beirbhe Lochlannaighe. Go ndeonuighidh Dia dhúinn súil do leigean air agus lán ár dhá súil do bhaint de uair éigin eile. SEOSAMH LAOIDE. TAGRA. Ceann Trágha, Ventry; Fionn Trágha, as pronounced, is in the centre of Ventry Strand. An t-Oileán Tiar, the Great Blasket Island. The group of Blasket Islands = na Blosgaodaí. Each Spáinneach, ginnet. Cliste cabanta, clever and talkative, in Corca Dhuibhne pronounced gliste cabanta. This very remark was made to me about a little girl named Cáit Ni Chinnéide, of Cam a' Liag near Ventry: "Tá sí glisde cabanta inti féin." Giofóg, a Gipsy, only known to me as a book-wrod. I wish some readers of this journal would let us know by what term or terms this strange folk is known to Irish-speaking people. It would be interesting to ascertain if the common European name Zingaro has made any impression on the Irish language. Ó Chuan na Beirbhe Lochlannaighe, from the Haven of Scandinavian Bergen, here used, as loosely as in our romantic tales, for Scandinavia itself or perhaps "the cosast of Scandinavia." Ar a chaothamhlacht, suitable for it, as an opportunity. Naomhóg, 'canoe,' a respectable literary word also. Ionstsnámha intseolta, fit to float and sail = seaworthy. An-ghuagach, very liable to capsize. An-Chorrthónach, lit. very odd-bottomed = very liable to overturn. An Tiaracht, gen. na Tiarachta, f., Tearaght Island, the furthest out of the Blaskets. Go headarbhuasach, flying in the air. Sraic, a raft. Duibhéan, cormorant; faocha mhór, "diver." Treillis bhreillis, higgledy piggledy. Mionagadán, tiny thing, very small object. Teimheal, "sign." Ag soirbhiughadh dhúinn, speeding our journey. Nia, sister's son. Seosamh Laoide. Samhain, 1907.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
