Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuan na Mara agus a Mhuinntir. II.
Title
Cuan na Mara agus a Mhuinntir. II.
Author(s)
Breathnach, Mícheál,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1907
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
"Cuan na Mara agus a Mhuinntir." II. Aiste a bhuaidh duais ar Oireachtas, 1903. — MÍCHEÁL BREATHNACH do sgríobh. — Is mór an réimse talmhan tá tógtha suas ag Cuan na Mara ó Chois-Fhairrge go dteidhir siar thar an gClochán, aniar ó thuaidh le Dúithche Sheodhach, thart leis an Mádhm go dtéidhir go Gaillimh — is beag nach hé Cuan na Mara go léir é; acht ní'l Cuan na Mara le feiceál agat go ceart go dtéidh tú chomh fada siar le Cuan-Chasla, agus má théidhir thar Cuan an Fhir Mhóir siar táir 'na cheart-lár. Tá na céadta cuanta beaga is oileáin agat le feicsint thart timcheall ort ann. Tá oileán Ghorumna ar an oileán is mó aca. Ní'l acht fíor-dhroch-thalamh siar ann. Go deimhin is deacair a thuigsint cé'n chaoi gcothuigheann sé rud ar bith dhóibh. Ní'l ann agat le fagháil acht ailltreacha árda, leacracha móra, lindéir agus clocha in gach ceárd beag nach, an áit nach bhfuil an talamh clochach garbh, tá sé na sgrath-ghlugair gan ag tabhairt mar bhárr acht seileasdrom nó siosgalach. Dhá mbéidís i gcleitheamhnas na talmhan amháin ní mhairfidís chor ar bith – dhá olcas an talamh tá a ghiodáinín féin ag gach duine dhe, acht ní aon chur mór bliadhantamhail a ghníonn siad. Cuireann gach duine b'fhéidir dó nó trí phaistí beaga faoi fhataíbh. Maidir le féar tirim nó coirce ní mórán a bhíos aca dhíobh; is as an mbádóireacht agus as an iasgach atá muinghin aca iad a chothughadh i rith na bliadhna go léir, beag nach. Annso 's ann- súd amach 'san iargcúltacht bíonn corr- dhuine ag gabháil don "phoitín." Tá deagh- bhraon i gcomhnuidhe le fagháil dhe i gCuan na Mara go cinnte. Is breágh an rud a bheith ar bhainfhis Ghaedhealach i gCuan na Mara mar bíonn greann agus sult agus siamsa a bhfaca tú riamh ann. Sin é an áit a gcloisfeá na h-amhráin bhinne a chuirfeadh áilleacht is aoibhneas ar do chroidhe ghá ngabháil san tsean-tslighe Ghaedhealach. Go deimhin is fada an aisde a d'fhéadfaidhe sgríobhadh i dtaoibh bhainfhiseacha na háite úd. Is brónach an áit a bheith ar thóramh dhuine óig i gCuan na Mara. Chidhtear dom anois go gcloisim na siollaidhe árda dubhrónacha úd a chualas ag máthair tá tamall ó shoin ann agus í ag caoineadh a maicín múirneach buacach a bhí ós cionn cláir. Tá an caoin- eachán cosmhail ar bhealaighibh leis an tsean- tslighe ag gabháil fhuinn. Is beag nach cos- mhail le chéile an fhuaim a chuirtear go minic le na siollaidhe. Ní'l muinntir na háite i gcoitcheann chomh fad-bhreathnuightheach i gcúrsaí an tsaoghail agus táid i n-áiteachaibh eile ar fud na tíre. Ní sgrúduigheann siad ceisteanna na tíre le aon ghrinneas. Ní thugann siad <L 313> amháin machtnughadh d'aon tslighe feabhsuighthe nó leasuighthe 'na saoghal féin. Go deimhin ní'l mórán suimhne chor ar bith ag go leór aca i gcúis na tíre cheal eólais mar tá a mbunáite gan léigheann, agus ní fhághann siad tuairisg nó nuaidheacht ós leabhar nó páipéar ó thús go deire na bliadhna. Acht mar sin féin tá siad sásta. Cúrsaí an tsaoghail mhóir ní'l ag cur imnidhe ortha. Ní oibrigheann siad go dícheallach ag iarraidh iad féin fheabhsughadh sa saoghal. Ní'l ag a bhfurmhór acht ó'n láimh go dtí an béal agus tá siad sásta leis. Ní mhachtnuigheann siad chor ar bith ar céard a d'fhéadfadh, bh'féidir, a bheith, acht ar an méid atá, aca. Tá siad sásta le bheith ag oibriughadh leó ó lá go lá, agus ó bhliadhain go bliadhain mar chonnaic- eadar 'riamh. Is iomdha chaoi a mb'fhéidir leasughadh is feabhsughadh a chur ar a saoghal dhá dtugtaí iarracht faoi. Dhá mbeadh aon chineál oibreacha seasta ar bun timcheall na háite ba mhor an lear maitheasa a dhéanfaidís. Dhá n-aithbheódhfaidhe déanamh na ceilpe ba mhaith an sgéal é; agus dhá mbeadh deis iasgaigh níos feárr ag na bád- óiríbh d'fheileadh sé dhóibh. Tá go leór don tsliabh 'na thalamh toghtha acht ní chuirtear lámh ann. Dhá mbeadh sé saothruighthe aca agus roinnte eatorra ba mhór an gar é, agus is mór an lán a d'fhanadh ag baile ag oibriughadh air. Tá faitchíos orm go bhfuil an áit úd ag dul i ndonacht gach lá atá ag dul thairis. Tá na daoine óga go léir ag imtheacht as agus ag tabhairt na Gaedhilge míne aoibhne leó i gcéin gan filleadh go deó. Sábháltar na daoine óga atá ag éirighe suas ann anois d'Éirinn. Tá an Ghaedhilge aca go léir. Teasduigheann sí go cruaidh ar fud na tíre. Dhá mbeadh sgoil le haghaidh na Gaedhilge amháin, ar bun annso 's annsúd ar fud Chuan na Mara fé stiúir Chonnartha na Gaedhilge le eólas cruinn a thabhairt ar léightheóireacht is ar sgríbhneóireacht na teangadh, agus ar chúis an Chonnartha don aos óg annsúd, grádh a chur ionnta do léigheadh is do sgríobhadh na Gaedhilge, agus iad a thabhairt suas oilte ullmhuighthe leis an teangaidh a mhúnadh i gceanntairibh eile ar fud na hÉireann, nár bh'áluinn go léir an rud é! Ní móide go bhfuil cuid de mhuinntir na háite chomh tíoghmhasach acht an oiread agus d'fheileadh, agus is minic go n-imthigheann go fánach an rud a saothruigheadh go cruaidh. Bhí dhá fhile chumasacha i gCuan na Mara leath-chéad bliadhain nó mar sin ó shoin. Bhí Mícheál Mac Suibhne ar dhuine aca. Bhí sé i gcoláiste le bheith na shagart ar feadh sgathaimh fhada. Tá go leór dá chuid amhrán le cloisint fós ó bhéal na ndaoine thart thimcheall na háite. Taisbeánann a chuid amhrán gur duine doimhin eólasach lán- smaointeach úghdarásach a bhí ann, agus go cinnte ba' cheolmhar binn líomhtha an file é. Bhí "Seaghán Figheadóir" ar an dara file. Chum sé a lán amhráin, agus gidh nach bhfuil doimhneacht smaointe nó eólas cruinn an tSuibhnigh ionnta, tá siad gan aon amhras fíor-fhileadhta, suairc, fuinneamhail, ceólmhar. Le críoch a chur ar mo sgéal ní'l agam le rádh acht gurab áit Cuan na Mara ar chóir do mhuinntir Chonnartha na Gaedhilge agus do gach Éireannach tírghrádhthach a bheith bródamhail as mar táim cinnte agus deimhneach nach gcaillfidh fuireann Ghaedh- ealach na háite an teangaidh Ghaedhilge, nó na béasa Gaedhealacha a tháinig anuas ó ghlúin go glúin is ó gheinealach go geinealach chomh fada 's bhéas uisge ag rith agus féar ag fás. Gurab amhlaidh a bhéas a ghuidhim ó dhoimhneacht mo chroidhe aníos! "CARRAIG ÁINE".
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
