Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Cuan na Mara agus a Mhuinntir.  II.</title><author><persName>Breathnach, Mícheál</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG17-11310</note>
		 <note type="L">312</note>
		 <note type="B">1907</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Aibreán, 1907</date><idno>IG17-11310</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">17</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Breathnach, Mícheál</author><title>Cuan na Mara agus a Mhuinntir.  II.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Cuan na Mara agus a Mhuinntir.  II.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Aibreán, 1907</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>"Cuan na Mara agus a </span>
<lb n="1"/><span>Mhuinntir." </span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Aiste a bhuaidh duais ar Oireachtas, 1903.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>—</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>MÍCHEÁL BREATHNACH do sgríobh.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>—</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Is mór an réimse talmhan tá tógtha suas </span>
<lb n="14"/><span>ag Cuan na Mara ó Chois-Fhairrge go </span>
<lb n="15"/><span>dteidhir siar thar an gClochán, aniar ó thuaidh </span>
<lb n="16"/><span>le Dúithche Sheodhach, thart leis an Mádhm go </span>
<lb n="17"/><span>dtéidhir go Gaillimh — is beag nach hé </span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p>
<lb n="20"/><span>Cuan na Mara go léir é; acht ní'l Cuan </span>
<lb n="21"/><span>na Mara le feiceál agat go ceart go </span>
<lb n="22"/><span>dtéidh tú chomh fada siar le Cuan-Chasla, </span>
<lb n="23"/><span>agus má théidhir thar Cuan an Fhir Mhóir </span>
<lb n="24"/><span>siar táir 'na cheart-lár.  Tá na céadta </span>
<lb n="25"/><span>cuanta beaga is oileáin agat le feicsint </span>
<lb n="26"/><span>thart timcheall ort ann.  Tá oileán </span>
<lb n="27"/><span>Ghorumna ar an oileán is mó aca.  Ní'l </span>
<lb n="28"/><span>acht fíor-dhroch-thalamh siar ann.  Go </span>
<lb n="29"/><span>deimhin is deacair a thuigsint cé'n chaoi </span>
<lb n="30"/><span>gcothuigheann sé rud ar bith dhóibh.  Ní'l ann </span>
<lb n="31"/><span>agat le fagháil acht ailltreacha árda, </span>
<lb n="32"/><span>leacracha móra, lindéir agus clocha in gach </span>
<lb n="33"/><span>ceárd beag nach, an áit nach bhfuil an talamh </span>
<lb n="34"/><span>clochach garbh, tá sé na sgrath-ghlugair gan </span>
<lb n="35"/><span>ag tabhairt mar bhárr acht seileasdrom nó </span>
<lb n="36"/><span>siosgalach.  Dhá mbéidís i gcleitheamhnas na </span>
<lb n="37"/><span>talmhan amháin ní mhairfidís chor ar bith – </span>
<lb n="38"/><span>dhá olcas an talamh tá a ghiodáinín féin ag </span>
<lb n="39"/><span>gach duine dhe, acht ní aon chur mór </span>
<lb n="40"/><span>bliadhantamhail a ghníonn siad.  Cuireann </span>
<lb n="41"/><span>gach duine b'fhéidir dó nó trí phaistí beaga </span>
<lb n="42"/><span>faoi fhataíbh.  Maidir le féar tirim nó </span>
<lb n="43"/><span>coirce ní mórán a bhíos aca dhíobh; is as an </span>
<lb n="44"/><span>mbádóireacht agus as an iasgach atá </span>
<lb n="45"/><span>muinghin aca iad a chothughadh i rith na </span>
<lb n="46"/><span>bliadhna go léir, beag nach.  Annso 's ann-</span>
<lb n="47"/><span>súd amach 'san iargcúltacht bíonn corr-</span>
<lb n="48"/><span>dhuine ag gabháil don "phoitín."  Tá deagh-</span>
<lb n="49"/><span>bhraon i gcomhnuidhe le fagháil dhe i gCuan </span>
<lb n="50"/><span>na Mara go cinnte. </span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Is breágh an rud a bheith ar bhainfhis </span>
<lb n="53"/><span>Ghaedhealach i gCuan na Mara mar bíonn </span>
<lb n="54"/><span>greann agus sult agus siamsa a bhfaca </span>
<lb n="55"/><span>tú riamh ann.  Sin é an áit a gcloisfeá na </span>
<lb n="56"/><span>h-amhráin bhinne a chuirfeadh áilleacht is </span>
<lb n="57"/><span>aoibhneas ar do chroidhe ghá ngabháil san </span>
<lb n="58"/><span>tsean-tslighe Ghaedhealach.  Go deimhin is </span>
<lb n="59"/><span>fada an aisde a d'fhéadfaidhe sgríobhadh i </span>
<lb n="60"/><span>dtaoibh bhainfhiseacha na háite úd. </span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Is brónach an áit a bheith ar thóramh dhuine </span>
<lb n="63"/><span>óig i gCuan na Mara.  Chidhtear dom anois </span>
<lb n="64"/><span>go gcloisim na siollaidhe árda dubhrónacha </span>
<lb n="65"/><span>úd a chualas ag máthair tá tamall ó shoin </span>
<lb n="66"/><span>ann agus í ag caoineadh a maicín múirneach </span>
<lb n="67"/><span>buacach a bhí ós cionn cláir.  Tá an caoin-</span>
<lb n="68"/><span>eachán cosmhail ar bhealaighibh leis an tsean-</span>
<lb n="69"/><span>tslighe ag gabháil fhuinn.  Is beag nach cos-</span>
<lb n="70"/><span>mhail le chéile an fhuaim a chuirtear go minic </span>
<lb n="71"/><span>le na siollaidhe. </span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Ní'l muinntir na háite i gcoitcheann chomh </span>
<lb n="74"/><span>fad-bhreathnuightheach i gcúrsaí an tsaoghail </span>
<lb n="75"/><span>agus táid i n-áiteachaibh eile ar fud na </span>
<lb n="76"/><span>tíre.  Ní sgrúduigheann siad ceisteanna </span>
<lb n="77"/><span>na tíre le aon ghrinneas.  Ní thugann siad </span></p>
</div>
<pb n="313"/>
<div><lb n="78"/><p><span>amháin machtnughadh d'aon tslighe feabhsuighthe </span>
<lb n="79"/><span>nó leasuighthe 'na saoghal féin.  Go deimhin </span>
<lb n="80"/><span>ní'l mórán suimhne chor ar bith ag go leór </span>
<lb n="81"/><span>aca i gcúis na tíre cheal eólais mar tá a </span>
<lb n="82"/><span>mbunáite gan léigheann, agus ní fhághann </span>
<lb n="83"/><span>siad tuairisg nó nuaidheacht ós leabhar nó </span>
<lb n="84"/><span>páipéar ó thús go deire na bliadhna.  Acht </span>
<lb n="85"/><span>mar sin féin tá siad sásta.  Cúrsaí an </span>
<lb n="86"/><span>tsaoghail mhóir ní'l ag cur imnidhe ortha. </span>
<lb n="87"/><span>Ní oibrigheann siad go dícheallach ag iarraidh </span>
<lb n="88"/><span>iad féin fheabhsughadh sa saoghal.  Ní'l ag a </span>
<lb n="89"/><span>bhfurmhór acht ó'n láimh go dtí an béal agus </span>
<lb n="90"/><span>tá siad sásta leis.  Ní mhachtnuigheann siad </span>
<lb n="91"/><span>chor ar bith ar céard a d'fhéadfadh, bh'féidir, </span>
<lb n="92"/><span>a bheith, acht ar an méid atá, aca.  Tá siad </span>
<lb n="93"/><span>sásta le bheith ag oibriughadh leó ó lá go lá, </span>
<lb n="94"/><span>agus ó bhliadhain go bliadhain mar chonnaic-</span>
<lb n="95"/><span>eadar 'riamh.  Is iomdha chaoi a mb'fhéidir </span>
<lb n="96"/><span>leasughadh is feabhsughadh a chur ar a saoghal </span>
<lb n="97"/><span>dhá dtugtaí iarracht faoi.  Dhá mbeadh aon </span>
<lb n="98"/><span>chineál oibreacha seasta ar bun timcheall </span>
<lb n="99"/><span>na háite ba mhor an lear maitheasa a </span>
<lb n="100"/><span>dhéanfaidís.  Dhá n-aithbheódhfaidhe déanamh </span>
<lb n="101"/><span>na ceilpe ba mhaith an sgéal é; agus dhá </span>
<lb n="102"/><span>mbeadh deis iasgaigh níos feárr ag na bád-</span>
<lb n="103"/><span>óiríbh d'fheileadh sé dhóibh.  Tá go leór don </span>
<lb n="104"/><span>tsliabh 'na thalamh toghtha acht ní chuirtear </span>
<lb n="105"/><span>lámh ann.  Dhá mbeadh sé saothruighthe aca </span>
<lb n="106"/><span>agus roinnte eatorra ba mhór an gar é, </span>
<lb n="107"/><span>agus is mór an lán a d'fhanadh ag baile ag </span>
<lb n="108"/><span>oibriughadh air.  Tá faitchíos orm go bhfuil </span>
<lb n="109"/><span>an áit úd ag dul i ndonacht gach lá atá ag </span>
<lb n="110"/><span>dul thairis.  Tá na daoine óga go léir ag </span>
<lb n="111"/><span>imtheacht as agus ag tabhairt na Gaedhilge </span>
<lb n="112"/><span>míne aoibhne leó i gcéin gan filleadh go </span>
<lb n="113"/><span>deó.  Sábháltar na daoine óga atá ag </span>
<lb n="114"/><span>éirighe suas ann anois d'Éirinn.  Tá an </span>
<lb n="115"/><span>Ghaedhilge aca go léir.  Teasduigheann sí </span>
<lb n="116"/><span>go cruaidh ar fud na tíre.  Dhá mbeadh </span>
<lb n="117"/><span>sgoil le haghaidh na Gaedhilge amháin, ar </span>
<lb n="118"/><span>bun annso 's annsúd ar fud Chuan na </span>
<lb n="119"/><span>Mara fé stiúir Chonnartha na Gaedhilge le </span>
<lb n="120"/><span>eólas cruinn a thabhairt ar léightheóireacht </span>
<lb n="121"/><span>is ar sgríbhneóireacht na teangadh, agus ar </span>
<lb n="122"/><span>chúis an Chonnartha don aos óg annsúd, </span>
<lb n="123"/><span>grádh a chur ionnta do léigheadh is do </span>
<lb n="124"/><span>sgríobhadh na Gaedhilge, agus iad a thabhairt </span>
<lb n="125"/><span>suas oilte ullmhuighthe leis an teangaidh a </span>
<lb n="126"/><span>mhúnadh i gceanntairibh eile ar fud na </span>
<lb n="127"/><span>hÉireann, nár bh'áluinn go léir an rud é! </span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Ní móide go bhfuil cuid de mhuinntir na </span>
<lb n="130"/><span>háite chomh tíoghmhasach acht an oiread agus </span>
<lb n="131"/><span>d'fheileadh, agus is minic go n-imthigheann </span>
<lb n="132"/><span>go fánach an rud a saothruigheadh go cruaidh. </span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>Bhí dhá fhile chumasacha i gCuan na Mara</span>
<lb n="135"/><span>leath-chéad bliadhain nó mar sin ó shoin.  Bhí </span>
<lb n="136"/><span>Mícheál Mac Suibhne ar dhuine aca.  Bhí sé </span>
<lb n="137"/><span>i gcoláiste le bheith na shagart ar feadh </span>
<lb n="138"/><span>sgathaimh fhada.  Tá go leór dá chuid amhrán </span>
<lb n="139"/><span>le cloisint fós ó bhéal na ndaoine thart </span>
<lb n="140"/><span>thimcheall na háite.  Taisbeánann a chuid </span>
<lb n="141"/><span>amhrán gur duine doimhin eólasach lán-</span>
<lb n="142"/><span>smaointeach úghdarásach a bhí ann, agus go </span>
<lb n="143"/><span>cinnte ba' cheolmhar binn líomhtha an file é. </span>
<lb n="144"/><span>Bhí "Seaghán Figheadóir" ar an dara file. </span>
<lb n="145"/><span>Chum sé a lán amhráin, agus gidh nach bhfuil </span>
<lb n="146"/><span>doimhneacht smaointe nó eólas cruinn </span>
<lb n="147"/><span>an tSuibhnigh ionnta, tá siad gan aon </span>
<lb n="148"/><span>amhras fíor-fhileadhta, suairc, fuinneamhail, </span>
<lb n="149"/><span>ceólmhar. </span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Le críoch a chur ar mo sgéal ní'l agam le </span>
<lb n="152"/><span>rádh acht gurab áit Cuan na Mara ar chóir </span>
<lb n="153"/><span>do mhuinntir Chonnartha na Gaedhilge agus </span>
<lb n="154"/><span>do gach Éireannach tírghrádhthach a bheith </span>
<lb n="155"/><span>bródamhail as mar táim cinnte agus </span>
<lb n="156"/><span>deimhneach nach gcaillfidh fuireann Ghaedh-</span>
<lb n="157"/><span>ealach na háite an teangaidh Ghaedhilge, nó </span>
<lb n="158"/><span>na béasa Gaedhealacha a tháinig anuas ó </span>
<lb n="159"/><span>ghlúin go glúin is ó gheinealach go geinealach </span>
<lb n="160"/><span>chomh fada 's bhéas uisge ag rith agus féar </span>
<lb n="161"/><span>ag fás.  Gurab amhlaidh a bhéas a ghuidhim ó </span>
<lb n="162"/><span>dhoimhneacht mo chroidhe aníos! </span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>"CARRAIG ÁINE".</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p>
<lb n="167"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cuan na Mara agus a Mhuinntir. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cuan na Mara agus a Mhuinntir. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
