Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Teanga na Lochlannaigh agus an Ghaedhilg.
Title
Teanga na Lochlannaigh agus an Ghaedhilg.
Author(s)
Ua Ruaidhrí, Seaghán,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1906
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
TEANGA NA LOCHLANNAIGH AGUS AN GHAEDHILG. GORT AGUS PÁIRC. Chuir leitir an Laoidigh, i nIRISLEABHAR na Lughnasa i dtaobh an dá fhocal so i gcuimhne dham rud beag seanchais do chur chugat ortha agus ar neithibh a bhaineas leobhtha. Agus ar dtús is éigin dam a rádh gur ón Lochlannais do shíolruigh páirc, cé aca uatha- san na ó na Sasanaighe do thóigeamar é. Is cinnte go ndearnadh mórán malairt eadair an dá theangaidh ar feadh na gcéadta bliadhan a rabh an dá threabh i n-aighneas le chéile i námhadas agus — ar uairibh — i gcar- thannas. 'Na cheann san nuair a briseadh cumhacht na nDanar i gCluain Tairbh cídh gur theith cuid aca go hOileán Mhanainn agus insibh eile a rabh ceannas ag a muinn- tir ortha, d'fhan an chuid ba mhó i nÉirinn go <L 218> socair i measg na ndaoine, agus tá a sliocht-san anois chomh Gaedhlach leis na Gaedhil iad fhéin. Acht níl amhras nár thug- adar corr-fhocal ó a dteanga féin isteach i dteanga na tíre. Abhfad roimh aimsir Bhriain, timcheall bliadhain a 900 bhí corrughadh mór ar Dhanair na dtíortha seo mar go dtáinic a rígh féin ón Íoruaidh le cabhlach mór loingis le n-a smachtughadh, i ngeall ar gur dhiúltaigheadar a réim 's a chána. Ruaig sé iad as Oileán Mhanainn is cuanta na hÉireann, is b'éigin do chuid aca gluasacht síos go hInis Tuile, áit nach rabh duine le bacadh leóbhtha, mar go rabh an t-oileán falamh an tráth san, agus sin é an t-aon bhall amháin ar an domhan indiu a bhfuil sean-teanga na Lochlannaigh dá labhairt ann. Chuaidh cuid eile dhíobhtha anonn go Cumbrid i Sasana — áit a dtugthar Cumber- land agus Westmoreland air anois, agus a bhí i seilbh na mBreathanaigh an t-am san. Is dócha nach raibh mórán daoine ann, mar feicthar nár dheacair do na Danair a sáith talmhan do ghabháil i measg na sléibhte le cur fútha ann. Ar aon chuma tá a sliocht ins na gleannta sin go fóill agus lorg sean-teanga a sinsear ar a gcuid Béarla is ar a gnásaibh, agus go háithrighe ar ainm- neacha na ndaoine 's na n-áiteacha. Haver-bread thugann siad ar arán coirce; parrack ar paddock — na roinn talmhan ar bith a mbeadh claidh air. Anois deir lucht teang-eólais nach bhfuil ann park 'sa mBéarla acht an sean-fhocail parac. Má's mar sin é ní ádhbhar náire ar bith dhúinne “páirc” do ghlacan mar Ghaedhilg. Ar an chaoi chéadna is aisteach le Gaedhlaibh comharthaí na Gaedhilge do bhreath- nughadh anois is arís 'n-a measg. “Gart” thugann siad ar pháirc bhig, nó gárraidhe. Apple garth ar ubhall ghort; agus is ar éigin d'aithneóghthá aon deifear eadair “gort” is “gart” i n-a mbéalaibh. Tá caisleán i n-aice le Caerleóil a nglaoidhear Corby Castle air, acht 'sé “Coirceby Castle” a thugthar air ins na sean-leabharaibh. Is ionann by agus “teach”, nó “árus,” .i. mar déarthá “baile an choirce.” Táim i n-amhras go rabh Gaedhilg ag an duine do thug an t-ainm sin air. Ba ghnáthach leóbhtha teacht le chéile ar amannta áirighe le dlighthibh do chumadh dhóibh féin, is a gcur i bhfeidhm. Amuigh faoi an aer do chonghbhuigheadar na feiseanna seo; ar ardán cearnógach déanta de fhódaibh glasa a dtugadar “mót” nó “mút” ortha. Tá go leór de na “mótaí” seo le feic- sint go fóill i measg na sléibhte; agus níl mé cinnte nach ón bhfocal so do thig “múta” 'sa nGaedhilg, is nach ó moat ins an Sacs-bhéarla. Nach bhfuil “An Mód” ag Gaedhlaibh Alban anois? Sgríobhadh an sean-leabhar sin an Domesday-book ins an t-aonughadh aois déag; agus tá ainmneacha na ndaoine ann a rabh talamh i n-a seilbh ins an dá chonntae sin, agus is follasach gur ainmneacha Gaedhlacha cuid aca — mar atá: Gillimichel (Giolla Mhichíl), Dufan (Dubhthan); Gilmory (Giolla Muire); Melmory (Maol Muire); Malcatal (Maol Chathail); Matchell, anois Mulhall 'sa mBéarla againne; agus sé baramhal daoine eólgach ins an teanga go mba Lochlannaigh as Éirinn na daoine seo, agus gur ghlaca- dar na hainmneacha nuair do thiumpuigh- eadar don chreideamh chríostamhail. Tagra. Lochlannais = teanga na nDanar (Norse). Malairt eadair &rl., exchange of words. An dá threibh, the two races. Námhadas agus carthannas, enmity and friendship. <L 219> Danair, the Danes or Norsemen. O. Mhanainn, I. of Man. Theith siad, they retreated. Corr-fhocal, an odd wor. An Íoruaidh, Norway. Cabhlach, a fleet. Réim, cáin, rule, tribute. Breathnaigh, Welshmen. Talmhana do ghabháil, to take up land. Claidhe, a fence. Táim i n-amhras, I suspect. Lucht teang-eólais, philologists. Eólgach, learned (adj.) Caerleóil, Carlisle. Corby Castle is the seat of the Howards of Cumberland. Leóbhtha (Leath Chuinn) = leó (i leath Mogha). Ceannas, possession, rule. Seán Ua Ruaidhrí.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
