Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ár náire ár n-onóir
Title
Ár náire ár n-onóir
Author(s)
Ó Conmhacháin, Uáiteir, An tAthair,
Composition Date
1899
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1899_06_24_226> <L 226> <B 1899> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> Ár náire nó ár n-onóir An t-Athair Uáiteir Ó Conmhacháin do labhair os comhair an Oireachtais, 1899 "Is an-mhór an náire má leigtear chum báis le n-ár linn-ne an teanga in ar Chraobhsgaoileadh agus in ar mínigheadh an creideamh d'ár sinnsir agus tré a d-táinig an creideamh sin anuas chugainne gan smál gan chám, d'aindeoin géirleanamhna éagsamhla. Is i lámhaibh na Sagart tá a cinneamhain, agus agraimid iad an chiste a chosaint agus an t-aos óg a bhrosdughadh le duaiseannaibh chum a fóghlaim." A Fhlaith na h-Eaglaise, a Chairde agus a Choimh- Éireannaigh. Tá sé ionnann 's dhá scór bliadhain ó sgríobadh agus cuireadh i gclódh na bhriathra so le 'r thosuigh mé mo chómhradh. Do sgríobhadh agus do cuireadh i gclódh iad i d-Tuam ar a raibh Easboig Cúige Con- nachta cruinn i g-Cómhairle faoi Uachdaranacht Aird Easboig Mhic h-Éil. Ní mór nach bh-fuil na fir foghluimthe, naomhtha a sgríobh iad anocht ar shluagh na marbh, acht níl amhras dá m-beadh siad fós ameasg na m-beó, nach g-cuirfeadh siad a m-beannacht ag an g-cruinniughadh so agus nach n-deurfadh siad ó fhíor- íochdar a g-croidhe tír-ghrádhamhail. "Go g-cuiridh Dia Uilechumhachtach bail ar bhur n-obair!" Tá aon duine amháin aca fós beo, brioghmhar, acht duine 'r bith ag a bh-fuil eólus ar Árd-Easbog Thuama ní bhéidh amhras air go rachaidh seisean siar ar a fhocal acht an oiread. Bhí na h-Easboig a tráchd ar neithibh spioradhalta agus chuaidh siad air leith, má chuaidh le focal a chur isteach ar son na Gaedhilge. Acht dá m-beadh siad a' tráchd ar an teanga, as a riocht, ní'l amhras nach n-deurfadh siad níos mó agus nach labhairfeadh siad níos áirde. Nach n-deurfadh siad gur an-mhór an náire an teanga leigean chum báis a labhair ár sinnsir glórmhara ciannta sul má bhuail Naomh Pádraig cos ar thalamh na h-Éireann. An teanga inar sgríobh ár n-eachdairí buaidh agus treise na ngaisgidheach agus na laochradh a sheas-amach ariamh, atá n-a seasamh amach andiú agus a sheasfas amach go bráth mar lóchrann agus mar shompla agus ádhbhar gaisge ag Clann na n-Gaedheal. An teanga le 'r bhrosduigh an laochradh agus na gaisgidhigh sin a g-cuid saighdiúir agus lucht leanamhuinte chum uile námhad a seas rómpa ar pháirc na b-pían nó ar mháigh na g-cogaidh a sgrios, agus chum uile chreachadóir a bhanóchadh a d-tír nó a chuirfeadh faoi chuing í a scapadh nó a bháthadh sa tuile mar rinne Brían Bóroimhe leis na Lochlannaibh ar chladach Cluaintairbh. Deurfadh siad gur úghdar náire agus tarcuisne thar chíonn leigean chum báis an teanga binn, milis inar sheinn na báird moladh a b-pátrún agus inar sheinn na mílte maighdeána agus manaigh glóir agus moladh Airdrigh na Fhlaitheamhnais. Gur úghdar náire os cómhair an domhain má leigtear chum báis le faillighe nó le neamhshuim teanga de na teangthaibh is sine agus is oirbhidnighe sa domhan, teanga de na teangthaibh is binne agus is milse á labhair aon náisiún ariamh; nó ma leigimíd as ár seilbh gan iarraidh le n-a sábhail ceann de na cisdeachaibh is mó luach agus de na h-oighreachdaibh is inmheasta a tháinig anuas ariamh chum clainne ó shinnsir threunmar ghlórmhar naomhtha. Agus a cháirde, d'indeóin na náire agus an tarcuisne; d'indeóin cómhairle agus impidhe na n-Easbog, d'indeóin go raibh fíor-sgolairidhe an domhain ag sgreadadh amach chugainn agus ag fogairt orrainn ar ár m-bás an chisde so a chumhdach agus a chosaint, thuit suan nó tromchodladh éigin ar an náisiún agus ar na daoinibh i d-taobh na Gaedhilge, ní raibh dream ná duine le labhairt ar a son, nó, má d'árduigh shagart nó tuatha tírghrádhamhail a ghuth, ní raibh ann acht "guth sa bh-fásach." Bhí an teanga mar sheinn bárd, brónach. "A meathadh 'gus a meathadh mar an duilleabhar ar an g-crann." Níos measa ná sin, d'éirigh Éireannaigh suas - chomh mio-náduireach le clann ag éirghe in aghaidh a máthar - ag rádh nach raibh aon mhaith leis an teanga - go mba comhartha sglaibh nó traill, nó duine ainbhfiosaigh a labhairt. Daoine gan chiall, gan bhreitheamhnas! Ní raibh aon eoluis aca ar an teanga ná aon tuigsin faoi na shaidhbhris. Bhí siad mar an sionnach a chaill a ruball agus a bhí ag iarraidh na sionnaigh eile a gcuid ruball- san a chaitheamh uatha - go mba socamhlaighe a bheadh siad dhá n-uireasbhadh. Bhí dream eile a raibh leath-eólus aca ar an teanga agus a dubhairt go raibh sí sa mbealach ortha in dul chum chinn agus nach g-cuirfeadh sí sgilling go bráth in a b-póca ná béile in a m-bolg. Cuireann an dream so i meamhair dhúinn an coileach a bhí solathar bídh dhó fhéin, nuair a choinnigh leis seód inmheasta. Deir an sean- sgeul linn gur ionntuigh sé an t-seod bun os cionn le n-a ghob, gur dhearc sé air, mar is gnás do choileach a dhearcadh, agus go ndubhairt sé: "Is áluinn an-áluinn an rud thú le breathnughadh ort, acht measaim nach rud thú a shásóch' mo ghoile nó a líonfadh mo bholg. B'fheárr liom gráinne eórna 'ná thú." An t-Amadán! níor thuig sé go gceannóchadh an t-seód níos mó 'ná céud tonna eórna dhó. Acht ní raibh sé 'na Amadán níos mó ná na h-Éireannaigh a deir go mb'fhearr leó sgilling in a b-póca agus droich-mheas an domhain ná an t-oighreachd mhóir-mheasamhail a fágadh aca a fhóirthint agus onóir agus móirmheas na náisiún a thuilleadh as a h-ucht sin. Agus anois, a cháirde, tá ceist agam ar na h-Éirean- nchaibh a deir go bh-fuil grádh aca d'á d-tír in san am céadna go g-cuireann siad neamhshuim in a d-teanga. Gan an teanga sin, cé sinn féin? Is mór agus is measamhail agus is saidhbhir an tír í Sacsana. Ní théidheann an ghrian faoi ar a seilbh agus ní'l teóra le n-a saidhhreas. Agus, ar an taobh eile, is bocht agus is cráidhte an tír í Éire, cídh gur bhronn Dia uirre níos mó 'ná roinn náisiúin d'á saidhbhreas agus d'á mhaitheasa. Agus 'na dhiaidh sin, bh-fuil fíor- Éireannach sa g-cruinniughadh so - agus measaim gur fíor-Éireannaigh uile sinn - bh-fuil fíor-Éireannach sa domhan a deurfas go mb'fhearr leis a bheith 'na Shasanach ná ina Éireannach? <L 227> Agus gan an teanga cá bh-fuil an teóra?" Ní h-iad na trí scór míle fairrge a tá eidir an dá oileán, óir is goire Sasana 'ná Chonnamara d'Áth' Cliath. Ní h-iad gnáis na n-daoine mar tá gach uile gnás Sasanach agus go mór-mhór gach uile dhroch ghás ag snaigheadh isteach in ár mullach. Ní h-é malairt creidim óir tá togha Éireannaigh de gach uile chrei- deamh. Ní h-é meud ná gleus ná gnúis na n-daoine, mar ní'l a leithéid de theóra ná eidirdhealughadh ann. Ní ceachtar aca so, ná iad ar fad, a sgaras sinn ó Shacsana agus ní'l dún ná daingean cloidhe, fál ná teóra ar bith eile chomh láidir chomh cothrom ná chomh buainsheasta leis an teanga, agus chomh luath 's bheidheas an teóra sin sguabtha - céileamuid nó admhuigheamuid é - ní Éireannaigh níos faide soin acht Shiar-Shacsanaigh. (Leanfar de.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
