Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Udhacht an Stiocaire.
Title
Udhacht an Stiocaire.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 432> ÚDHACHT AN STIOCAIRE. "TÍR-FHIACHRACH" DO SGRÍOBH. Tá tamall gearr ó shin ann, bhí sgológ shaidhbhir, darbh ainm Tadhg Ó Súilleabháin, i n-a chomhnaidhe i bparáisde an Scrín i gCo. Shligigh. Bhí a bhean caillte agus bhí sé taobh le aon mhac amháin. Séamus a b'ainm do'n mhac agus ní bréag nár bhuachaill árd- aigeantach, lán-smaointeach, sgafánta, sgolbánta a bhí ann. Bhí sé 'n-a bhall de Chonnradh na Gaedhilge i n-a áit fhéin agus chuireadh sé spéir mhór 'san nGaedhilg, i stáir na hÉireann agus in gach nidh a bhain le n-a thír dhúthchais. Bhí cuid mhaith Gaedhilge aige cheana fhéin agus bhí fonn a bhfaca tú ariamh air tuilleadh fhoghluim agus í labhairt i gcomhnaidhe le 'chuile dhuine. Ní raibh aon dul uaidh le neart agus le cleasuigheacht mar an gcéadna. Bhí sé ar na buachaillibh a b'fhearr 'un báire a bhualadh agus i dteach an tsiamsa bheireadh sé bárr feabhais ar na daoinibh óga eile ins na damhsaibh Gaedhealacha. Ó thárla gur Ghaedheal tír-ghrádhach a bhí ann ní raibh áird ar bith aige ar na damhsaibh Gallda acht bhí sé an-chlisde ar an bport, ar an gcor agus ar an gcorn-phíopa. Bhí sé 'n-a cheoltóir mhaith freisin agus bhí sé i n-ann fuinn Ghaedhealacha a ghabhail go binn. Bhíodh sé ag obair i n-am is i n-antráth ar chroidhe a dhíchill le cúis na Gaedhilge a chur 'un tosaigh agus le cuidiughadh leis na daoinibh eile a bhí ag caitheamh a ndúthrachta le Éire Ghaedhealach a chur i n-éifeacht. Bhí sé Gaedhealach gach uile ordlach dhe ó'n gcnámh go dtí an smior agus ó'n smior go dtí an smuasach, Níor chosamhail chor ar bith e fhéin agus a athair. Stiocaire suarach, sanntach, seang- chroidheach a bhí 'san sean-fhear gan suim i rud ar bith a bhain le n-a thír acht dúil an diabhail mhóir aige 'san airgead a bhailiughadh agus dúil nimhe 'san nGalldacht agus 'san tseoinín- teacht. Ní raibh duine d'á chomharsanna a thóigfeadh an t-aithinne d'á chois. Rachadh sé go cruinniughadh anois agus aríst, bhuailfheadh sé a bhosa agus bhéarfadh sé beagán airgid dá mbéadh trácht ann ar na cíosanna a laghdughadh acht níor lugha air an mac mallachtain 'ná aon trácht ar náisiúntacht nó tír-ghrádh nó rámais d'á leithéid sin. "Ní féis ná riaghaltas faoi leith a theastuigheas uainn," adeireadh sé go minic, "acht bille maith talmhan agus lasgaine 'sa gcíos. Dá mbéadh sé sin againn níor bheag liom-sa é." Bhí sgaith Gaedhilge aige ó'n gcliabhán. Fáisgeadh agus fuinneadh as an teangaidh é acht ní raibh meas uisge na bhfataí aige <L 433> uirthi agus dheamhan thumanta focal dí a labhróchadh sé ar bhás an domhain. 'Sé an Béarla a bhí ag seoiníní agus glincíní an chonndae agus d'á bhíthin sin b'fhearr le Tadhg go mór fada an Béarla briste a bhí aige, agus a chuirfeadh déisdean ar do chluais, 'ná an Ghaedhilg a raibh snas agus slacht uirthi. Ba chuma leis Éire agus a muinntir a bheith ar thóin na fairrge acht é fhéin a theacht slán as agus a chuid airgid aige. Bhí dearbhráthair do Thadhg, ar bh'ainm dó Cormac, 'n-a chomhnaidhe i n-aice le Inis Eiscir Abhainn. Fuair Cormac agus a bhean bás leis an bhfiabhras agus fágadh a n-inghean Úna 'n-a dílleacht. Bhí a lán air- gid ag lucht na mbancanna ar Chormac agus díoladh a chuid talmhan leis na fiacha íoc. Ní raibh dadaidh annsin ag an ngearr- chailín bocht agus níor mhór do Thadhg í thabhairt le comhnaidhe i dteach saige-sean. Níor mhaith leis chor ar bith é seo a dhéanamh ná (= óir) ba mhór leis an leanbh a chothughadh, acht ní raibh aon árach aige air. Bhí náire air roimh na comharsanna faoi n-a leigean isteach 'un tighe na mbocht. Ar dtús ba mhór leis an stiocaire greim a béil do'n leanbh, acht léir (= do réir) mar bhí sí ag dul ún aoise d'fhás sí 'n-a cailín chomh ceanamhail cineálta caoin sin agus nár bh'fhéidir le Tadhg gan báidh mhór a bheith aige léithe. Ba mhaith an aghaidh uirthi é ná thug sí togha na haire do'n tsean- fhear crosda agus l'éis sgathaimh bhig ba mheasa leis í 'ná duine ar bith eile ar dhruim na talmhan. Nuair a bhí sí i mborradh agus i mbláth a hóige ní raibh cailín ní ba deise le feiceál sa gconndae, agus ní mór an t-iongnadh gur thug Séamus grádh ní ba mhó dhí 'ná mar bhéarfadh sé mar gheall ar í bheith 'n-a col- ceathair dhó. Ar bheith i gcruf (= cruth) a pósta do'n chailín chuir Séamus i n-umhail dí gur mhian leis í bheith mar chéile aige acht thug sí eiteach go séimh dhó, 'ghá ráidht (= rádh) leis nár mhaith léithe pósadh mar gheall ar a hóige. Tamall beag l'éis sin d'éirigh achrann agus imreas eadar Séamus agus a athair. Ní raibh an sean-fhear sásta faoi rádh is go mbíodh a chuid airgid, dar leis, d'á chaitheamh amudha ag a mhac ar leabhraibh Gaedhealacha agus ar Chonnradh na Gaedhilge i n-áit bheith d'á chárnadh suas aige mar bhíodh sé aige fhéin. B'fhearr leis go mór fada, adeireadh sé, an t-airgead a theilgean síos 'sa gComhra Donn 'ná a chaitheamh ar rudaí seafóideacha mar iad siúd. Faoi dheireadh thiar thall d'éirigh troid mhór eatorra. Lá d'á raibh an t-athair ar aonach Charraic an Chait is cosamhail gur ól sé braoinín uisge beathadh agus bhí sé rud beag ar an asal ag teacht a bhaile dhó. Nuair do bhuail sé isteach i na theach fhéin is amhlaidh bhí Séamus agus é ag léigheadh "An Chlaidhimh Soluis" cois na teineadh. Ar fheiceál an pháipéir Ghaedhealaigh do'n athair thainic buile agus tadhad air. Sgiob sé an páipéar as láimh a mhic agus stróic sé 'n-a stiallacha é. Thug sé droch-aoidiughadh ar an mbuachaill bocht agus dubhairt go raibh sé d'a sgrios agus d'a chreachadh ó theach agus ó theinidh aige leis an rámáis agus leis an tseafóid a bhíodh ar siubhal aige. Bhí uingne a lámh i riocht ordóga a chos a stialladh ó chéile le teann cúthaigh agus feirge. (Ní críoch). TÍR-FHIACHRACH.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
