Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuilteanna Gaedhealacha.
Title
Cuilteanna Gaedhealacha.
Author(s)
Ní Áilgheasa, Maighréad,
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
CUILTEANNA GAEDHEALACHA. Do thug Domhnall Ó hUallacháin cunntas cruinn díbh, tá cúpla mí ó shoin ann, ar an tslighe n-a ndéintear bréid agus plainín ó olainn na gcaorach. Tabharfad- sa iarracht anois ar chunntas a thabhairt díbh ar cionnus a dhéineann na mná cuilteanna de'n phlainín i gcóir ár leabthacha. Déineann cuid aca an plainín bán a dhathughadh sa bhaile - pé dath gur mhaith leó bheith ar an gcuilt - agus cuireann cuid eile aca é 'á dhathughadh go dtí tigh dathugh- cháin. Ní fhaca-sa riamh im' paróiste dúthchais féin Uíbh Laoghaire acht trí sóirt datha ar na cuilteanna Gaedhealacha so; dearg, buidhe agus dubh-ghorm; acht bhí mná ó Chúige Chonnacht dá innsint dam go ndéinidís féin cuiltenna go mbíodh gach re stríoc dearg agus dubh ortha, agus cuid eile aca go mbíodh gach re stríoc dearg is uaithne ortha; gach stríoc timcheall a seacht nó a hocht d'órdlaighe ar leithead. Nuair do bhíonn an plainín dathuighthe, gearrtar trí leitheid de pé fhaid d'fhágtar an chuilt, agus fuaidhtear na trí leithid seo le chéile chum an chuilt do dhéanamh leathan a dhóthain do'n leabaidh. Bíonn ciumhais deas ar gach taobh de'n phlainín, agus fuaidh- tear na trí ciumhaiseanna so chomh deas, chomh cruinn sin le chéile le snáith olann de'n dath chéadna gur ar éigin do-chífá an fuadháil i n-éan-chor. Is é seo anois an taobh ceart nó an taobh amuigh de'n chuilt. Gearrtar annsoin trí leithid eile de'n fhaid chéadna de'n phlainín bhán gan dathughadh. Fuaidhtear iad so le chéile mar dhéineadh leis an taobh cheart, agus déineann sé seo líonáil do'n chuilt. Cuirtear sraith olann idir an dá éadach - an taobh ceart agus an líonáil - chum an chuilt do dhéanamh cluthmhar compórdach. Cuirtear greim snáthaide annso 's annsúd ann chum an dá éadach agus an olainn do choimeád le chéile. Tá sé ullamh anois chum é chur san ngléas cuilteála - nó an fráma cuilteála mar ghlaoidhtar air. 'Sé an sórt an fráma cuilteála so ná cheithre maidí cuimheasach reamhar go bhfuil puill bheaga tríotha ó thaobh taobh, na puill seo timcheall leath-throigh ó chéile. <L 294> Fuaidhtear maide aca so do gach taobh de'n chuilt fan an (feadh an) fhaid, agus féad- faidh sibh fheicsint anois cad é an gnó tá de sna puill bheaga, mar féadann siad an snáthaid a chur tríotha go héasáideach, nuair a bhíonn siad ag fuadháil na cuilte do'n bhfráma. Tugann siad anois a ceathair nó a cúig de chasaídhcha do gach maide aca so a bhíonn fuaidhte ar fhaid an éadaigh. Déintear é seo chum roinnt de gach taobh do'n chuilt a chasadh mór-thimcheall ortha, mar bheadh sé ró-leathan chum lámha na mban a shroisint isteach go dtí a lár. Nuair bhionn an dá thaobh fillte isteach chómh fada agus theastuigheann uatha, fuaidhtear lár buill an dá mhaide eile do'n méid éadaigh a bhíonn ar an dá cheann de'n chuilt bhíonn gan filleadh suas. Coimeádann sé seo an chuilt sínte amach. Bíonn roinnt de gach ceann de'n dá mhaide deireannach so díomhaoin go fóill, acht fuaidhtear iad 'n-a dhiaidh soin do'n méid a bhíonn fillte suas, nuair a scaoileann na mná chucha é. Cuirtear rud éigin annsoin fé na cheithre cúinní chum é árdughadh timcheall dhá throigh go leith ó'n dtalamh. Annsoin faghann bean éigin aca a bhíonn go maith chum tarraictheóireachta, blúire chailce, agus tairngeann sí amach leis, ar an taobh cheart do'n chilt, mórán tarraic- theóireachta ornóidigh - rothaí, cearnóga, réaltanna, fáinní ag dul mór-thimcheall a chéile, agus mar sin. Nuair a theastuidheann uaithi líne fhada dhíreach a tharrac, faghann sí snáth reamhar cotúin; tairngeann sí an chailc tríd síos chum a rian fhágaint air; síneann sí é fan an áit (feadh na háite) go dteastuigheann uaithi an líne a tharrac; coimeádann sí a dá cheann na n-áit go daingean le n-a dá láimh; beireann bean eile ar phins dá lár; árduigheann sí é chómh fada i n-áirde ó'n gcuilt is raghaidh sé; tógann sí de annsoin go tapaidh, agus nuair théidheann sé thar n-ais de léim i gcoinnibh na cuilte; fágann sé líne dhíreach chailce fé. Suidheann gasra ban anois ar fhuarmaí mór-thimcheall na cuilte, agus fuaidheann siad le snáthaid chuilteála agus le snáth de dhath an taobh cheart de'n chuilt, anuas ar gach líne bhíonn tairngthe amach. Nuair bhíonn an méid atá sínte amach gan filleadh suas cuilteála aca, scaoileann siad chucha ó gach taobh blúire eile de'n méid a bhíonn fillte suas; tairngeann an bhean tarraictheóireachta órnóidí eile ar na blúirí seo; cuilteálann na mná é; agus mar sin dóibh go mbeidh sé go léir cuilteáltha aca. Cuireann siad gream- anna beaga deasa ann ar slighe go bhféachann sé go gleóite nuair a bhíonn sé críochnuighthe. Glantar amach annsoin rian na cailce; scaoiltear an chuilt de'n bhfráma, agus cuirtear fáthaim ar na cheithre taobha chum é chríochnughadh ar fad. Caitheann na cuilteanna seo timcheall le da fhichid bliadhain nó mar sin. Geallaim-se dhíbh go mbíonn áthas croidhe ar na mná nuair chuireann an bhean gur léi an chuilt fios ortha chum cuilteála, mar bíonn lán-chead agus caoi aca ar bheith ag cainnt, 's ag cur tré chéile, 's "ag plubar- naigh gan mheamhair" mar adeir na fir leó. Deirim, ámhthach, gan amhras, nuair raghthá isteach i dtio go mbeadh mná ag cuilteáil go ndeallróghthá iad le scata géanna bhéadh tar éis teacht as loch lá gréine, bíonn an oiread soin gleó aca. Tá eagla orm go mbeidh na mná ar buile chugham nuair aireóghaidh siad cad tá ráidhte agam mar a gheall ortha, acht tá súil agam go dtógfaidh na fir go léir mo pháirt, agus go mór-mór tusa - a Fhir eagair an Irisleabhair. MAIGHRÉAD NÍ ÁILGHEASA.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
