Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Cuilteanna Gaedhealacha.</title><author><persName>Ní Áilgheasa, Maighréad</persName></author><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG13-10765</note>
		 <note type="L">295</note>
		 <note type="B">1903</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Bealtaine, 1903</date><idno>IG13-10765</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">13</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ní Áilgheasa, Maighréad</author><title>Cuilteanna Gaedhealacha.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Cuilteanna Gaedhealacha.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Bealtaine, 1903</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>CUILTEANNA GAEDHEALACHA.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Do thug Domhnall Ó hUallacháin cunntas</span>
<lb n="3"/><span>cruinn díbh, tá cúpla mí ó shoin ann,</span>
<lb n="4"/><span>ar an tslighe n-a ndéintear bréid agus</span>
<lb n="5"/><span>plainín ó olainn na gcaorach.  Tabharfad-</span>
<lb n="6"/><span>sa iarracht anois ar chunntas a thabhairt díbh</span>
<lb n="7"/><span>ar cionnus a dhéineann na mná cuilteanna</span>
<lb n="8"/><span>de'n phlainín i gcóir ár leabthacha.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>Déineann cuid aca an plainín bán a</span>
<lb n="11"/><span>dhathughadh sa bhaile - pé dath gur mhaith leó</span>
<lb n="12"/><span>bheith ar an gcuilt - agus cuireann cuid</span>
<lb n="13"/><span>eile aca é 'á dhathughadh go dtí tigh dathugh-</span>
<lb n="14"/><span>cháin.  Ní fhaca-sa riamh im' paróiste</span>
<lb n="15"/><span>dúthchais féin Uíbh Laoghaire acht trí sóirt</span>
<lb n="16"/><span>datha ar na cuilteanna Gaedhealacha so;</span>
<lb n="17"/><span>dearg, buidhe agus dubh-ghorm; acht bhí mná ó</span>
<lb n="18"/><span>Chúige Chonnacht dá innsint dam go</span>
<lb n="19"/><span>ndéinidís féin cuiltenna go mbíodh gach</span>
<lb n="20"/><span>re stríoc dearg agus dubh ortha, agus cuid</span>
<lb n="21"/><span>eile aca go mbíodh gach re stríoc dearg is</span>
<lb n="22"/><span>uaithne ortha; gach stríoc timcheall a seacht</span>
<lb n="23"/><span>nó a hocht d'órdlaighe ar leithead.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Nuair do bhíonn an plainín dathuighthe,</span>
<lb n="26"/><span>gearrtar trí leitheid de pé fhaid d'fhágtar</span>
<lb n="27"/><span>an chuilt, agus fuaidhtear na trí leithid seo le</span>
<lb n="28"/><span>chéile chum an chuilt do dhéanamh leathan a</span>
<lb n="29"/><span>dhóthain do'n leabaidh.  Bíonn ciumhais</span>
<lb n="30"/><span>deas ar gach taobh de'n phlainín, agus fuaidh-</span>
<lb n="31"/><span>tear na trí ciumhaiseanna so chomh deas,</span>
<lb n="32"/><span>chomh cruinn sin le chéile le snáith olann</span>
<lb n="33"/><span>de'n dath chéadna gur ar éigin do-chífá an</span>
<lb n="34"/><span>fuadháil i n-éan-chor.  Is é seo anois an</span>
<lb n="35"/><span>taobh ceart nó an taobh amuigh de'n chuilt.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Gearrtar annsoin trí leithid eile de'n</span>
<lb n="38"/><span>fhaid chéadna de'n phlainín bhán gan</span>
<lb n="39"/><span>dathughadh.  Fuaidhtear iad so le chéile mar</span>
<lb n="40"/><span>dhéineadh leis an taobh cheart, agus déineann</span>
<lb n="41"/><span>sé seo líonáil do'n chuilt.  Cuirtear sraith</span>
<lb n="42"/><span>olann idir an dá éadach - an taobh ceart</span>
<lb n="43"/><span>agus an líonáil - chum an chuilt do dhéanamh</span>
<lb n="44"/><span>cluthmhar compórdach.  Cuirtear greim</span>
<lb n="45"/><span>snáthaide annso 's annsúd ann chum an dá</span>
<lb n="46"/><span>éadach agus an olainn do choimeád le chéile.</span>
<lb n="47"/><span>Tá sé ullamh anois chum é chur san</span>
<lb n="48"/><span>ngléas cuilteála - nó an fráma cuilteála</span>
<lb n="49"/><span>mar ghlaoidhtar air.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>'Sé an sórt an fráma cuilteála so ná</span>
<lb n="52"/><span>cheithre maidí cuimheasach reamhar go bhfuil</span>
<lb n="53"/><span>puill bheaga tríotha ó thaobh taobh, na puill</span>
<lb n="54"/><span>seo timcheall leath-throigh ó chéile.</span>
<lb n="55"/></p>
</div>
<pb n="294"/>
<div><lb n="56"/><p><span>Fuaidhtear maide aca so do gach taobh</span>
<lb n="57"/><span>de'n chuilt fan an (feadh an) fhaid, agus féad-</span>
<lb n="58"/><span>faidh sibh fheicsint anois cad é an gnó tá</span>
<lb n="59"/><span>de sna puill bheaga, mar féadann siad an</span>
<lb n="60"/><span>snáthaid a chur tríotha go héasáideach, nuair</span>
<lb n="61"/><span>a bhíonn siad ag fuadháil na cuilte do'n</span>
<lb n="62"/><span>bhfráma.  Tugann siad anois a ceathair</span>
<lb n="63"/><span>nó a cúig de chasaídhcha do gach maide aca</span>
<lb n="64"/><span>so a bhíonn fuaidhte ar fhaid an éadaigh.</span>
<lb n="65"/><span>Déintear é seo chum roinnt de gach taobh</span>
<lb n="66"/><span>do'n chuilt a chasadh mór-thimcheall ortha,</span>
<lb n="67"/><span>mar bheadh sé ró-leathan chum lámha na mban</span>
<lb n="68"/><span>a shroisint isteach go dtí a lár.  Nuair</span>
<lb n="69"/><span>bhionn an dá thaobh fillte isteach chómh fada</span>
<lb n="70"/><span>agus theastuigheann uatha, fuaidhtear lár buill</span>
<lb n="71"/><span>an dá mhaide eile do'n méid éadaigh a bhíonn</span>
<lb n="72"/><span>ar an dá cheann de'n chuilt bhíonn gan filleadh</span>
<lb n="73"/><span>suas.  Coimeádann sé seo an chuilt sínte</span>
<lb n="74"/><span>amach.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>Bíonn roinnt de gach ceann de'n dá</span>
<lb n="77"/><span>mhaide deireannach so díomhaoin go</span>
<lb n="78"/><span>fóill, acht fuaidhtear iad 'n-a dhiaidh soin</span>
<lb n="79"/><span>do'n méid a bhíonn fillte suas, nuair a</span>
<lb n="80"/><span>scaoileann na mná chucha é.  Cuirtear rud</span>
<lb n="81"/><span>éigin annsoin fé na cheithre cúinní chum é</span>
<lb n="82"/><span>árdughadh timcheall dhá throigh go leith ó'n</span>
<lb n="83"/><span>dtalamh.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Annsoin faghann bean éigin aca a bhíonn</span>
<lb n="86"/><span>go maith chum tarraictheóireachta, blúire</span>
<lb n="87"/><span>chailce, agus tairngeann sí amach leis, ar an</span>
<lb n="88"/><span>taobh cheart do'n chilt, mórán tarraic-</span>
<lb n="89"/><span>theóireachta ornóidigh - rothaí, cearnóga,</span>
<lb n="90"/><span>réaltanna, fáinní ag dul mór-thimcheall a</span>
<lb n="91"/><span>chéile, agus mar sin.  Nuair a theastuidheann</span>
<lb n="92"/><span>uaithi líne fhada dhíreach a tharrac, faghann</span>
<lb n="93"/><span>sí snáth reamhar cotúin; tairngeann sí an</span>
<lb n="94"/><span>chailc tríd síos chum a rian fhágaint air;</span>
<lb n="95"/><span>síneann sí é fan an áit (feadh na háite)</span>
<lb n="96"/><span>go dteastuigheann uaithi an líne a tharrac;</span>
<lb n="97"/><span>coimeádann sí a dá cheann na n-áit go</span>
<lb n="98"/><span>daingean le n-a dá láimh; beireann bean</span>
<lb n="99"/><span>eile ar phins dá lár; árduigheann</span>
<lb n="100"/><span>sí é chómh fada i n-áirde ó'n gcuilt is</span>
<lb n="101"/><span>raghaidh sé; tógann sí de annsoin</span>
<lb n="102"/><span>go tapaidh, agus nuair théidheann sé</span>
<lb n="103"/><span>thar n-ais de léim i gcoinnibh na cuilte;</span>
<lb n="104"/><span>fágann sé líne dhíreach chailce fé.</span>
<lb n="105"/><span>Suidheann gasra ban anois ar fhuarmaí</span>
<lb n="106"/><span>mór-thimcheall na cuilte, agus fuaidheann siad</span>
<lb n="107"/><span>le snáthaid chuilteála agus le snáth de dhath an</span>
<lb n="108"/><span>taobh cheart de'n chuilt, anuas ar gach líne</span>
<lb n="109"/><span>bhíonn tairngthe amach.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Nuair bhíonn an méid atá sínte amach</span>
<lb n="112"/><span>gan filleadh suas cuilteála aca, scaoileann</span>
<lb n="113"/><span>siad chucha ó gach taobh blúire eile de'n</span>
<lb n="114"/><span>méid a bhíonn fillte suas; tairngeann an</span>
<lb n="115"/><span>bhean tarraictheóireachta órnóidí eile ar na</span>
<lb n="116"/><span>blúirí seo; cuilteálann na mná é; agus</span>
<lb n="117"/><span>mar sin dóibh go mbeidh sé go léir</span>
<lb n="118"/><span>cuilteáltha aca.  Cuireann siad gream-</span>
<lb n="119"/><span>anna beaga deasa ann ar slighe go</span>
<lb n="120"/><span>bhféachann sé go gleóite nuair a bhíonn sé</span>
<lb n="121"/><span>críochnuighthe.  Glantar amach annsoin rian</span>
<lb n="122"/><span>na cailce; scaoiltear an chuilt de'n</span>
<lb n="123"/><span>bhfráma, agus cuirtear fáthaim ar na cheithre</span>
<lb n="124"/><span>taobha chum é chríochnughadh ar fad.</span>
<lb n="125"/><span>Caitheann na cuilteanna seo timcheall le</span>
<lb n="126"/><span>da fhichid bliadhain nó mar sin.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>Geallaim-se dhíbh go mbíonn áthas croidhe</span>
<lb n="129"/><span>ar na mná nuair chuireann an bhean gur léi</span>
<lb n="130"/><span>an chuilt fios ortha chum cuilteála, mar</span>
<lb n="131"/><span>bíonn lán-chead agus caoi aca ar bheith ag</span>
<lb n="132"/><span>cainnt, 's ag cur tré chéile, 's "ag plubar-</span>
<lb n="133"/><span>naigh gan mheamhair" mar adeir na fir leó.</span>
<lb n="134"/><span>Deirim, ámhthach, gan amhras, nuair raghthá</span>
<lb n="135"/><span>isteach i dtio go mbeadh mná ag cuilteáil</span>
<lb n="136"/><span>go ndeallróghthá iad le scata géanna bhéadh</span>
<lb n="137"/><span>tar éis teacht as loch lá gréine, bíonn an </span>
<lb n="138"/><span>oiread soin gleó aca.  Tá eagla orm go</span>
<lb n="139"/><span>mbeidh na mná ar buile chugham nuair</span>
<lb n="140"/><span>aireóghaidh siad cad tá ráidhte agam mar a</span>
<lb n="141"/><span>gheall ortha, acht tá súil agam go dtógfaidh</span>
<lb n="142"/><span>na fir go léir mo pháirt, agus go mór-mór</span>
<lb n="143"/><span>tusa - a Fhir eagair an Irisleabhair.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>MAIGHRÉAD NÍ ÁILGHEASA.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cuilteanna Gaedhealacha.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cuilteanna Gaedhealacha.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
