Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Amhránuidhthe Gaedhilge.
Title
Amhránuidhthe Gaedhilge.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
AMHRÁNUIDHTHE GAEDHILGE. Ba dhóigh le duine gur mithid an focal deiridh do bheith ráidhte i leith ámhránuidheacht Ghaedhealach. B'éidir sin; acht tá aim- sir na bhFeis- eanna agus na nAeridheachta ag druidim linn, agus níor mhisde an cheist do chur os comhair muinntir na Gaedhilge arís. D'oirfeadh do'n dream úd a ngríosughadh chum rud éigint do dhéanamh, chum na tréithe atá ionnta do thaisbeánt do'n tsaoghal, agus chum satailt ar an dream eile úd i n-ár measc do ghabhann amhráin Ghaedhilge díreach mar do gheobhadh píoróidí iad. Gan dul ról-dhoimhin sa cheist i n-éan- chor féadfam a rádh gurab iad an ceól agus na focail an dá rud go bhfuil d'fhiachaibh ar dhuine eólas do bheith aige ortha sara mbeidh sé ar a chumas amhrán do rádh 'n-a cheart. Tá soin fíor i dtaobh gach éin-teangan; ba chóir go mbeadh sé fíor i dtaobh ceóil agus teangan na hÉireann. Féachaimis an bhfuil seo amhlaidh ar thaobh na druinge úd ar a dtugtar "na píoróidí." <L 246> Seadh ag tagairt do'n cheól. Ba mhór an dánaidheacht domh- sa a rádh ná fuil ceól ag an dream áirithe úd. D'fhéadfaidís saothair Bhágner is Bétóuin is na céadtha eachtrann eile do sheinnim go cruinn. D'fhéadfaidís ceól do léigheamh gan ndo do chailleamhaint ann. Ní raghadh an puinte is lugha ann tharsta. Táid tuilthe de cheól iasachta; agus dá gcurtaoi "Éibhlín, a Rúin" nó "An Lon- dubh," rompa do bhain- faidhe geit asta. Bheidís ag baint an cheóidh dá scórnaigh agus ag cnedhthartaíl fé n-a leithéid. Ní thuigid ceól Gaedhealach. Ní'l pioc ann dar leó. Níor thógadh suas fé n-a réim iad. A éin-iongnadh nach féidir leó amhráin Ghaedhilge do rádh ar chuma thaithneamhach. Dálta na bhfocal anois, tá an-chuid ceól- tóirí againn d'fhéad- fadh fonn amhráin <L 247> Ghaedhilge do ghabháilt go binn agus go dílis, acht chomh luath agus deinid iarracht ar amhrán do rádh theipeann ortha ar fad. Deineann siad fruise fraise de'n cheól agus de'n amhrán. Ní'l an Ghaedhilg aca; ní fhoghluimeoghadh urmhór díobh í. Is dóigh leó ná fuil uatha acht phónetics d'fhagháil agus iad do chur do mheabhair. Is cuma leó i dtaobh brigh an amhráin nó ciall na bhfocal. Is é thagann as an nós so go loiththear an t-amhrán, idir focail is ceól; cuirtear seirbhthean ar na Gaedhilgeóiríbh bhíonn ag éisteacht leó; camthar an Gaedhilg; agus déinid na pioróidí seo amadáin chríoch- nuighthe dhíobh féin. Acht cionnus do loitid na phónetics úd an Ghaedhilg. Seo roinnt soiluídí do chuir mé féin go minic ag gáiridhe: "Thaw colleen jass im craw," i n-ionad "Tá cailín deas im' chrádh." "A bale iss binna nawn cook er billa," i n-ionad "a béal is binne ná'n chuach ar bile." "Shay mo crack gon thoo oggum ode war-heen", i n-ionad "'sé mo chreach gan tú agam ód' mháithrín." B'fhuirist na céadtha eile dhíobh d'fhagháil acht ní beag an méid sin díobh an taca so. Is mithid stad do chur leis an droch-úsáid seo ar an nGaedhilg. Ní mar sin do bhíonn an scéal ag ár n-amhránuidhthibh Gaedhealacha. Tá an Ghaedhilg aca-san. Tuigid siad cad do bhíonn dá rádh aca, agus ní dheinid amadáin díobh féin. B'éidir go bhfuil cuid aca ná fuair éan-tabhairt suas riamh i gceól, acht deir an sean-fhocal gur treise duthchas 'ná oileamhaint, agus bíonn an ceól aca- súd mar bhí sé ag a sinsir rompa. 'Sé an sean-cheól céadna é, agus ní bhuaidhfidh éan- nuaidh-cheól dá fheabhas air. Ní féidir le duine amhrán do ghabháilt i gceart mura dtuigeann sé brigh an amhráin, agus an bhrigh úd do chur go soiléir os comhair a lucht éisteacht. An dtuigeann na píoróidí brigh na n-amhrán adeirid? Ní thuigid. Máiseadh cuiridís uatha go dtí go mbeidh sé ar a gcumas iad do thuigsint. Cromaidís ar an nGaedhilg d'fhoghluim ar dtúis. Tá roinnt deagh-amhránuidhthe Gaedhilge againn cheana féin, acht oireann a thuilleadh aca dhúinn. Caithfeam a lorg ins na ceann- tair Ghaedhealacha, agus bímís ag braith ar na feiseanna agus ar an Oireachtas chum a n-ainmneacha do chur i n-áirde. COIS LAOI. Is annamh filidhe na hÉireann ag moladh na nGall. Seo rann do cheap an tAthair 'Liam Ó hIarfhlatha dhóibh, agus tuigimíd go léir anois go bhfiul mór-chuid de'n fhírinne 'n-a abrann sé: "Cé cuireadh ar Ghallaibh bheith gangaideach diacarach, Tá cumann dá gcaraid, tá cneastacht is ciall aca. Ní'l cimilt le hacharann fada 'n-a n-iasachtaibh; 'S gur le hiomad a mbearta do ghlanadh do'n Iarthar mé."
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
