Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Clodhanna Nua.
Title
Clodhanna Nua.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1901
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
CLODHANNA NUA. Cormac Ua Conaill. Sgéal bhaineas le hÉirghe amach agus Díth-cheannadh Iarla na Deasmhumhan A.D. 1579-1583. Leis an Athair Pádraig Ua Duinnín, M.E.. Ar n-a chur amach ag Connradh na Gaedhilge i mBaile Átha Cliath, 1901. Tagrann an leabhar so do "íochtar na seiseadh haoise déag nuair bhí Gearaltaigh na Mumhan ag síor-bhruighin le Bainríoghain Sagsana." Ba mhór an aimsir í sin, le linn Ailíse bheith i gceannus Shasan, acht ba bhrónach. Rinneadar Gaedhil a ndícheall ar smacht na Sasanach do bhaint d'á dtír agus do theip orra i ndeireadh na dála, ní nár náir dóibh ar mhodh, óir do bhí an cogadh ar siubhal i roinnt dúithchí ar feadh fiche bliadhan, nó fa'n tuairim sin. Dob' fhéidir sgéal maith do chumadh ar an aimsir sin. Is deimhin gur fághaltas mor an leabhar so, acht ní gan locht atá sé, faraor. Tá furmhór cainte an leabhair go han-deas, má tá go bhfuil canamhaint agus síor-chanamhaint uirri beagnach i ngach focal. Tá an dul ceart ar fághail ann gan amhras, acht ní gan Béarlachas é, agus is deise shamhluigheadh sé dá madh nach mbeadh an oiread sain dúile ag an ughdar ins an chanamhaint ar a son féin. Tá sé buailte isteach i n-ár n-aigneadh anois nach n-oireann canamh- aint d'á leithéid sin de leabhar. Comhthrom theasduigh- eas uaidh. Ní'l éan-mhaith ag oibriughadh canamhainte an iomarca. Ní dhéanann sé acht innsint an sgéil do mhilleadh. Fágamais an chanamhaint ag an sgéalaidheacht ghnáthaigh .i. ag na sgéaltaibh innstear cois na teineadh. Ní ceart í sháthadh isteach i ngnó nach de í. <L 126> Locht eile againn ar an déantús so, na paistí filidh- eachta atá ann. Níor chuirthe do'n ughdar ann iad. Ní oireann siad do réim an sgéil. Is é meas an léightheóra, tar éis a léighte dhó, nach bhfuil ionnta acht paistí nó preabáin 'sa' bhreis agus go m'fhearr an sgéal 'na n-éagmuis. I dtaobh na filidheachta féin, tá cuid di maith go leór, acht tá cuid eile ró-chasta ró-neamh- nádúrtha, mar sh. "giar," l. 55, agus "gliag" agus "giagaibh," l. 85, rudaidhe nár cleachtadh riamh, go fiosach dúinn. Gall-chruth is eadh "Éire"; ní mór le rádh a leithéidí. Is deacair cáile agus tréithe Chormaic féin do thuigsint. Go deimhin is ait an buachaill é. Is mór an locht air an dúil mhór úd aige i sileadh deór. Ní'l brón ná imshníomh, tiubaiste ná mí-ádh d'á dtig air nach "ag tál na ndeór" bhíos sé d'á dhruim, agus is minic iad ar sileadh leis 'na gcaisíbh nó 'na srothannaibh. Seo sompla ar a shlighe: "Do ghoill a chuid machtnaimh chomh trom soin air gur léig sé sgread as." Is géarchúiseach an duine é, acht mar sin féin leigeann sé a rún leis an gcéad duine castar leis, agus gan a fhios aige le n-a linn sin cia aca cara nó námha é. Bíonn calmacht chuirp aige acht ní bhíonn aon mheisneach mheanman ann; dá mbíodh, ní bheadh sé comh gruaidh-fhliuch sain. Tá tír- ghrádh te teolaidhe aige, acht is deimhin gur mhó a shuim i n-Iarla Deas-Mhumhan 'ná i n-a thír, agus go bhfuair sé bás de chumha 'na dhiaidh. Go dearbhtha féin, ní fheada- mar caidé an sórt fir é, munab é an sórt úd ar a dtugthar an focal Laighneach "bogadán". Dá madh gein saoghalta é, 'sé déaramaois: "An buachaill bocht! Cad chuige ar cuireadh ar an saoghal é ar éan-chor?" Is aisteach an duine Domhnall Dubh leis. Is duine dúr é agus croidhe cruaidh feille aige, agus ar a shon sain, caidé rinne sé acht "na caisí deór do thaosgadh as a shúilibh" seal, le teann aithrighe, is dóigh, agus an chéad seal eile tá sé comh feallmhar agus bhí sé riamh! Ní dóigh linn gur féidir do dhuine chruadh-chroidheach bheith go bog agus go holc gach re seal. Tá an Caomhach ruidín níos feárr 'ná ceachtar aca so, acht cad chuige dhó ionntaoibh do thabhairt leis an té d'fhéach le n-a mharbhadh dhá uair, agus é 'na chodladh, mar budh eadh an dara huair? Tá an t-Iarla agus Seaghán an Ghearaltaigh rud beag bog mar an gcéadna. Is mór an truagh an oiread sain de thuathalaibh 'sa' leabhar. Seo cuid aca: L.2, 14. ag sgríobhadh go mall agus go socair an rann so. (Tuathal) Ag sgríóbhadh an rainn seo go mall agus go socair. (Ceart) L.5, 10. Go raibh sé féin ro-ullamh a thoil sin do leanmhaint. (Tuathal) (Ba cheart "chum" do bheith idir "ró-ullamh" agus "a thoil". (Ceart) L.5, 14. Go mbuaidhfidh. (Tuathal) Go mbuaidhfeadh. (Ceart) L.7, 1. Ar chloisint sin. (Tuathal) Ar n-a chloistin sin. (Ceart) L.14, 18. i measg cairrgibh. (Tuathal) I measg cairrgeach. (Ceart) L. 16, 7. 'on Ghréig-fhuil úd fhír. (Tuathal) (Ní féidir "fhír" do chur i ndiaidh úd.) (Ceart). L.23,3. -chluthar (Tuathal) -chluthmhar. (Ceart) L.23, 10. Meagal. (Tuathal) Meigeall. (Ceart) L.28, 27. -aimneach (Tuathal) -ainmneach (Ceart) L.29, 10. Chabharóchadh (Tuathal) Chabhróchadh (Ceart) L.29, 15. an námhad. (Tuathal) na námhad (Ceart) L.30, 26. fuirighthe (Tuathal) foirbhthe (Ceart) L.35, 12. go mbaile (Tuathal) go baile. (Ceart) L.35, 14. lasmuigh (Tuathal) leath-is-amuigh (Ceart) L.36, 7. Dá mbeith fios. (Tuathal) Dá mbeith a fhios. (Ceart) L.37, 18. Cabharuighthe (Tuathal) Cabhruighthe (Ceart) L.38, 6. asmhuchán (.i. canamhnachas nach fiú a chur síos). (Tuathal) achmhusán (Ceart) L.44, 15. Lastíos (Tuathal) Leath-is-thíos. (Ceart) L.46, 4. Ar raibh (Tuathal) a raibh (Ceart) L.50, 9. Do shéideadh (Tuathal) Do séideadh (Ceart) L.52, 18. Le hais Eóchaill (Tuathal) Le hais Eóchaille (Ceart) L.55, 8. spiriodaidhe (Tuathal) spreamhraoidí (Ceart) L.58, 24. feidhme (Tuathal) Feadhma (Ceart) L.59, 10. I gach (Tuathal) I ngach (Ceart) L.59, 28. d'aithriseadh (Tuathal) Go hathriseadh (Ceart) L.60, 11. Do ghéill fá dheireadh dá athchuirt an seanóir. (Tuathal) Do ghéill an seanóir dá athchuirt fá dheireadh. (Ceart) L.61, 2. Tar éis glacadh claidhimh dam níor sguir, etc. (Tuathal) Tar éis glactha claidhimh dam, níor sgar, etc. (Ceart) L.61, 9. samhaluigheadh (Tuathal) samhluigheadh (Ceart) L.63, 12. an solais sin. (Tuathal) an tsolais sin. (Ceart) L.63, 14. champánaigh (Tuathal) chompánaigh (Ceart) L.63, 18. an bhfuil acht soin? (Tuathal) nach bhfuil acht soin? (Ceart) L.63, 20. i ndiaidh (Tuathal) 'na dhiaidh (Ceart) L.63, 22. dubh-bhrónach (Tuathal) dubrónach (Ceart) L.64, 29. muingín (Tuathal) muinighin (Ceart) L.65, 4. meidhireach (Tuathal) meadhrach (Ceart) L.65, 6. an leithéid. (Tuathal) a leithéid (Ceart) L. 68, 2. an aon. (Tuathal) an t-aon (Ceart) L.68, 5. mbunaibh (Tuathal) mbonnaibh (Ceart) L.71, 14, 15. ciannos. (Tuathal) cionnus (Ceart) L.71, 22. balcasaidhe (Tuathal) balcaisí (Ceart) L.71, 23. gurbh' cladhaire (Tuathal) gur chladhaire (Ceart) L.72, 7. claidhiridhe (Tuathal) cladhairí (Ceart) L.72, 14. aistiriughadh (Tuathal) aistriughadh (Ceart) L.72, 22. go dtí an athaigh (Tuathal) go dtí an t-athach (nó athach) (Ceart) L.73, 19. ag tabhairt a n-aghaidh (Tuathal) ag tabhairt a n-aighthe (Ceart) L.74, 18. d'aduigheadh (Tuathal) do haduigheadh (Ceart) L.74, 31. dóibh seo thiocfas (Tuathal) do'n dream thiocfas (Ceart) L.75, 1. ag rádh soin. (Tuathal) 'gá rádh soin. (Ceart) L.76, 21. sean-shuadh (Tuathal) sean-saoi (Ceart) L.76, 23. do seasaibh (Tuathal) do sheasaimh (Ceart) L.77, 26. mothán (Tuathal) mbothán (Ceart) L.78, 2. leastoir (Tuathal) leath-is-toir (Ceart) L.78, 7. coisne (Tuathal) cuisne (Ceart) L.80, 3. cnead (Tuathal) cneadh (Ceart) L.83, 16. Cia an nós do shaoruigh (Tuathal) Cia an nós ar shaoruigh (Ceart) L.84, 13. bhíothas (Tuathal) bhítheas (Ceart) Ní maith linn gan an chuma ghaolmhar de'n bhréithir <L 127> i bhfeidhm, ná "éigin" (éigean), ná "fé" (faoi), 'ná "óir" i n-áit ó (nó nuair). Is iongantach a bhfuil d'fhoclaibh 'sa' sgéal. Ní ghoill- eann a n-easbhaidh ar an ughdar go dearbhtha. Bíonn neart agus fuinneamh ar uairibh i gcaint an ughdair, ag cur síos dó ar neithibh éagsamhla, mar shomplaidhibh ll. 14 agus 30, etc., acht is truagh a ró- dhúil i gcúigeachas d'á milleadh. Tá súil againn go mbeidh an sgéal níos fearr aige an chéad uair eile. Celtia. May, 1901 Ins an uimhir seo atá trácht geárr ó'n "bhFile" ar Lá Bealtaine, agus tionntodh do rinneadh ar alt do sgríobh an t-Ollamh J. Loth ar "chomhfhuaim mheadhónaigh" (nó chomhardha) rannaigheachta na Gaedhilge agus na Breatnaise. Maidir leis an dara ceann, is sár-léigheannta an t-alt é, acht is deachair dúinn a chreideadh ó'n ughdar agus ó'n Ollamh Thurneysen gur ó'n Laidin do tháinig ár sean-rannaigheachta-na; óir tá an iomarca de chomhar- thaíbh an dúthchais uirri. Do chímíd fós rudaidhe tait- neamhla eile fá chló, go háirithe "Sgoilearachd". The following is the final section. XI. - The kings are led to Tara: - I ccionn chóicc mhíos, monar nglan, ro léicthe an ríoghradh for magh, dia mbrith do Donnchad mac Floinn, do Rígh Midhe mór áloinn. M. "Assú dut an ríoghradh réil," ar Muircheartach, ar mac Néill; "óir as tú, a Dhonnchaidh, dearbh liom, duine as fhearr d'fhearaibh Éreann." D. "As fearr tusa anossa, a Rí! rit nocha gebh neach i ccrí, as tú tucc an ríoghraidh réil, a Mhuircheartaigh mic mhóir Néill." M. "As fearr thusa, a Dhonnchaidh dail indás duine 'nar ttalmhain; cipé bes hi tTeamraigh teinn as é as Airdrí for Érinn." Beir mo bheandachtain co mbloidh, a mheic Néill Ghlúnduibh ghlé-ghloin! corop uait gabhthar Teamhair, a fhlaith Locha finn Feabhail! Corop lat' chinedh Magh mBreagh corop leo Teamhair thoibhgheal, co mbet géill Goidhel it' thaigh, a mhic mhaith, a Mhuircheartaigh! <L 128> Creideamh agus Gorta: Traighidheacht bhaineas le haimsir an droch-shaoghail, 1847. Leis an Athair Pádraig Ua Duinnín, Ughdar an Sgéil "Cormac Ua Conaill;" eagarthóir "Aodhagáin Uí Rathaille," etc. Dublin: E. Ponsonby, 116 Grafton-street; M. H. Gill & Son, 50 Upper O'Connell-street; Gaelic League, 24 Upper O'connell-st. 1901. Price 6d. net. Is ró-dheas ar fad an traighidheacht bheag so. Tá an chaint go hálainn agus go bríoghmhar innte ó thúis go deireadh. Is mór is ionmholta fós í mar gheall ar a simplidheacht. Go deimhin féin, ní baoghal nach bhféad- fadh éan-duine, 'pé canamhaint atá air, í thuigsint go maith, agus is é ba chinn-tsiocair leis sin, dar linn, do bhrígh gur cuireadh an sgéal síos go réidh deas socair gan cruas gan dócamhal gan forcamás. Is amhlaidh sin is fearr canamhaint do sgríobhadh, mar milltear í, má cuirtear fa chruas focal. Is binn do thug an t-ughdar fa "na Súpers," acht is dearbh gur thuilleadar uaidh é agus a thuilleadh. Ní'l i n-a leithéidíbh acht lucht bréagchrábhaidh 'ga mbadh mhaith leo an Ghaedhealtacht do mharbhadh agus an Ghalldacht do chur 'na háit ó cheann go ceann na tíre. Ní hé rud atá uatha an t-anam do dhéanamh, acht ceapann siad aigneadh an Ghaedhil do chur fa smacht Galldachta. Ní daoine ionnraice iad.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
