Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Caint Sgurtha - Sgéal ó Chontae Shligigh.
Title
Caint Sgurtha - Sgéal ó Chontae Shligigh.
Author(s)
Ua Ruaidhrí, Seaghán,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1901
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
SGÉAL Ó CHONTAE SHLIGIGH. ANTOINE GABHA. An Fáth a sgartann na Gaibhne an chéad bhraon ar an Inneoin. Fad ó shoin, 'nuair do bhí mé beag, mar dubhairt Tomás Gearr, bhí aithne agam ar ghabha 'sa gcomhar- sanacht, a dtugamar Antoine Gabha air, go ndéanaidh Dia grása air. Budh hiomdha sgéal ar Fianna Éireann do chualas uaidhe, acht bhí dhá ghnás aige do chuir a cháil ar fud na tíre .i. bhí sé chomh luathchainteach sin gur ar éigin d'fhéadfá congbháil suas leis, agus i n-a cheann sin bhí se go h-an-aithbhéalach. "Diabhal crudh capaill níos bréige 'ná í do chonnaic tu le seacht gcéad déag bliadhain," déarfadh sé le duine do bheith ag fághail lochta ar a chuid oibre, is b'éigean do'n duine eile bheith 'na thost 'nuair do chuirfeadh Antoine an thullach thallach sin as. Budh gnáthach linn, ag tigheacht a bhaile ó'n sgoil, triall isteach tamall 's gceartcha, 's budh hé sin an chéad uair do bhreatnuigh- eas féin an chéad bhraon dá dhórtadh ar an inneoin 'nuair do tiubharfaidhe deoch chuig an ghabha is chuir sé tnúth mór orm sgéal d'fhághail uaidhe 'na thaobh. Acht cidh go rabh sé réidh go leór sean-sgéalta eile d'innsint, níor mhaith leis trácht ar an ghnás seo ar aon chor. Lá breagh dá rabhas ag tigheacht a bhaile liom fhéin tharla dham isteach ag Antoine lé spíce do chur in mo tap no rud éigin mar sin, mar go rabh sé leis fhéin agus 'na chomh- nuidhe. "Cad do theastuigh uait anois?" ar sé, "a chabhaire chataigh." D'innis mé mo ghnoithe dhó, is leig sé dham na builg do shéideadh dhó - rud do b'ait liom an tráth úd - go ndearnaidh sé cé bith a rabh i láimh agam. "Anois," arsa mise, 'nuair do bhí sé críochnuighthe, "badh cóir dhuit an sgéal údaidh d'innsint dam, a Antoine, i dtaobh braoin na hinneona; is fada mé 'do dhiaidh air, is má ghnír bhéarfaidh mé leath-unsa tobac duit." "Nach mór do theastuigheanns sgéalta uait, a chinn sgeithte? Imthigh leat a bhaile, no buailfidhear thú faoi a bheith mall, acht cia bhfuighfeá-sa leath-unsa tobac?" ar sé. "Ní'l deifir ar bith orm a bhaile, tig leo(fa) déanadh tharam - agus seo é an tobac," dhá taisbeaint dó, agus ní mór admháil anois nach go cneasta do fuaras an tobac céadna, acht fágthar sin mar atá sé. Budh mhór do <L 114> chuaidh a radharc ar Antoine ar chum ar bith, is rinne sé gáire - "Á, maiseadh, budh dual sin, acht 'ndóiche, ní thuigeann tusa Gaedhilg, agus ní féidir dhamh-sa sgéal do innsint duit i mBéarla," ar sé. "Ná cuireadh sin bac ort, tuigim thú maith go leór, muna labhruigheann tú go ró- thapaidh." Do líon sé is dhearg sé an píopa is d'innis sé an sgéal dam mar do leanas: "Na mílte bliadhan ó shoin, a thaisgidh, sul ma dtainic Naomh Pádraig go hÉirinn, bhí na gaibhne faoi árd-mheas is cliú thar gach ceird eile 'sa domhan, chomh mór sain go rabh cead ag an ghabha dul i láthair an ríogh gan fiú an phráisgín nó lorg an ghuail do bhaint de fhéin, agus nídh budh mho 'ná sin bhí draoidheacht aca níos láidire 'ná bhí ag na draoithe fhéin, is b'fhéidir go bhfuil cuid de aca go fóil, cidh gur beag an meas atá ortha anois, acht ní'l maith a' caint air sin. Budh iad-san na fir do rinne na claidhmhí 's na h-airm nár fhág fuighleach an bhuille 'na ndiaidh ariamh. Ins an am sin bhí árd-ghabha os cionn gaibhne na hÉireann, is bhí grádh aige ar chailín óg do mhair 'san am chéadna, a rabh cáil mór áilneacht' is breaghacht' uirthi ar fhud na tíre, agus, mar bud dóich, bhí mórán tighearnaidhe is daoine uaisle 'na diaidh dá hiarraidh le pósadh, acht do b'fhearr léi an gabha 'ná an t-iomlán aca is phós sí é. Budh mhór an fhearg agus an t-éad do chuir an pósadh seo ar duine de'n dream eile do diúltuigheadh agus chuir se roimhe díoghaltas do dhéanadh ortha. Budh draoi do bí ins an bhfear so, cidh nár leig se air fhéin é, mar go rabh faitchíos air roimh ghiolla an uird mhóir, agus shaoil sé gom'fhéidir leis biorrán do dhéanadh ar an lánamhain le n-a chuid draoidheacht'. Thigeadh go minic go tigh an ghabhann, ar aon leithsgéal nó eile, is bhíodh se ag cúlchaint air leis an mnaoi óig ag iarraidh cuir eatorra, is a rádh léi nach rabh grádh no gean ag a fear uirthi, ná gur chreid sí é faoi dheireadh. Annsin dubhairt sé go dtiubhair- feadh sé deoch dhi le thabhairt do'n ghabha an chéad uair do bheith tart air 'sa gceártcha, is go gcuirfeadh sé méadughadh is spreagadh ar a ghrádh di. Acht bhí an gabha dubh chomh críonn leó fein, is mar go mbudh mhinic leis cuairteanna an fhir so d'á mnaoi, bhí se ag éirghe amhrasach, agus, nuair do thainic an deoch chuige bhreathnuigh sé é go géar is dhoirt sé braon de ar an inneoin. A théagair, ní luaithe sin 'na sgoilteadh an inneoin 'na dhá leith síos go dtí an crumpán. Thainic an gleacaidhe óg isteach, 'réis seo, ag féachaint cad do tharla ó'n digh, acht chuir sé an locht ar an inneoin 'nuair do chualaidh sé an sgéal - Agus d'fhág an gabha mar sin é. D'iarr sé rásúr le ceannach annsin agus thug an gabha lán a ghlaice díobh le ceann do thoghadh asta acht ní rabh ceann díobh dár chuir sé lé na fhéasóig dá feuchaint nár bris na dhá leith. "Bhí fhios agam nach rabh de mhaith in do chuid uirleis no in do chuidh oibre," ar sé, agus d'aithin an gabha annsin gur draoi do bhí ann. "Má thigeann tú annseo an tráth seo i mbárach, beidh rásúr déanta agam duit nach mbrisfear go réidh," arsa an gabha. Thiompuigh se an inneoin annsin i n-aghaidh an draoi, agus rinne sé an rásúr faoi gheasa draoidheachta go rabh se críochnuighthe. Thainic an fear óg lá'r n-a bhárach is tugadh an rásúr dó, acht chomh luath is chuir sé le n-a ghiall é lé n' fhéachaint sgiob sé an smig de. "Mise mo bhannaidhe," arsa 'n gabha, "go bhfuil do sháith de rásúr anois agat," acht bhí an draoi imthighthe is ní bhfacas ní budh mhó <L 115> é, agus sin agat sgéal ar an mbraoinín do sgartamuid ar an inneóin ó shoin go dtí an lá indiu, agus nac bhfuil tú sásta?" "Acht, a Antoine, cia mar thiompuigh an gabha an inneoin i n-aghaidh an draoi?" "Éist, éist, a chuid, ní cóir labhairt air sin "chor ar bith;" ruith leat a bhaile anois; ní thuigfeá é, dá n-innseoghainn fhéin duit é." "Agus cia dar bh'ainm iad, an t-árd- ghabha agus an draoi?" "Maiseadh, cuirfidh tú go cró na gcaorach orm é. Ní'l fhios agam, agus muna leigeann tú dham, ní innseoghaidh mé sgéal eile dhuit a choidhche," is b'éigean dam a fhágáil mar sin. POSSIBLE LOCALISMS. Luath-chainteach = quick-spoken. Aith-bhéalach = given to exaggeration, "big-worded" (? aidhmhéalach). 'Na chomhnuidhe = idle, doing nothing, in this sense. Cabaire = a chatterbox. Catach = curly-headed, un- kempt. Ceann sgeithte = catach. Níor leig se air fhéin = he didn't let on. Amhrasach = suspicious. Crumpán = a block of wood or stump. Biorrán (? bearrán, bearthán) = spite, revenge. Thiompuigh sé an inneoin. Tionntuigh was as often said as tiompuigh. Go cró na gcaorach was an expression applied to an inquisitive person who was too fond of finding out the "ins and outs" of a tale.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
