Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Caint Sgurtha - Sgéal ó Chontae Shligigh.</title><author><persName>Ua Ruaidhrí, Seaghán</persName></author><editor><name type="main">Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG11-11224</note>
		 <note type="L">113</note>
		 <note type="B">1901</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Iúl, 1901</date><idno>IG11-11224</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">11</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Ruaidhrí, Seaghán</author><title>Caint Sgurtha - Sgéal ó Chontae Shligigh.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Caint Sgurtha - Sgéal ó Chontae Shligigh.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Iúl, 1901</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>SGÉAL Ó CHONTAE SHLIGIGH.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>ANTOINE GABHA.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>An Fáth a sgartann na Gaibhne an chéad</span>
<lb n="5"/><span>bhraon ar an Inneoin.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Fad ó shoin, 'nuair do bhí mé beag,</span>
<lb n="8"/><span>mar dubhairt Tomás Gearr, bhí </span>
<lb n="9"/><span>aithne agam ar ghabha 'sa gcomhar-</span>
<lb n="10"/><span>sanacht, a dtugamar Antoine</span>
<lb n="11"/><span>Gabha air, go ndéanaidh Dia grása</span>
<lb n="12"/><span>air.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Budh hiomdha sgéal ar Fianna Éireann</span>
<lb n="15"/><span>do chualas uaidhe, acht bhí dhá ghnás aige do </span>
<lb n="16"/><span>chuir a cháil ar fud na tíre .i. bhí sé chomh </span>
<lb n="17"/><span>luathchainteach sin gur ar éigin d'fhéadfá</span>
<lb n="18"/><span>congbháil suas leis, agus i n-a cheann sin bhí se </span>
<lb n="19"/><span>go h-an-aithbhéalach.  "Diabhal crudh capaill </span>
<lb n="20"/><span>níos bréige 'ná í do chonnaic tu le seacht </span>
<lb n="21"/><span>gcéad déag bliadhain," déarfadh sé le duine </span>
<lb n="22"/><span>do bheith ag fághail lochta ar a chuid oibre,</span>
<lb n="23"/><span>is b'éigean do'n duine eile bheith 'na thost </span>
<lb n="24"/><span>'nuair do chuirfeadh Antoine an thullach</span>
<lb n="25"/><span>thallach sin as.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Budh gnáthach linn, ag tigheacht a bhaile ó'n</span>
<lb n="28"/><span>sgoil, triall isteach tamall 's gceartcha,</span>
<lb n="29"/><span>'s budh hé sin an chéad uair do bhreatnuigh-</span>
<lb n="30"/><span>eas féin an chéad bhraon dá dhórtadh ar an </span>
<lb n="31"/><span>inneoin 'nuair do tiubharfaidhe deoch chuig </span>
<lb n="32"/><span>an ghabha is chuir sé tnúth mór orm sgéal </span>
<lb n="33"/><span>d'fhághail uaidhe 'na thaobh.  Acht cidh go rabh </span>
<lb n="34"/><span>sé réidh go leór sean-sgéalta eile d'innsint,</span>
<lb n="35"/><span>níor mhaith leis trácht ar an ghnás seo ar </span>
<lb n="36"/><span>aon chor.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Lá breagh dá rabhas ag tigheacht a bhaile </span>
<lb n="39"/><span>liom fhéin tharla dham isteach ag Antoine lé</span>
<lb n="40"/><span>spíce do chur in mo tap no rud éigin mar </span>
<lb n="41"/><span>sin, mar go rabh sé leis fhéin agus 'na chomh-</span>
<lb n="42"/><span>nuidhe.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>"Cad do theastuigh uait anois?" ar </span>
<lb n="45"/><span>sé, "a chabhaire chataigh."</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>D'innis mé mo ghnoithe dhó, is leig sé dham</span>
<lb n="48"/><span>na builg do shéideadh dhó - rud do b'ait </span>
<lb n="49"/><span>liom an tráth úd - go ndearnaidh sé cé bith </span>
<lb n="50"/><span>a rabh i láimh agam.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>"Anois," arsa mise, 'nuair do bhí sé </span>
<lb n="53"/><span>críochnuighthe, "badh cóir dhuit an sgéal </span>
<lb n="54"/><span>údaidh d'innsint dam, a Antoine, i dtaobh </span>
<lb n="55"/><span>braoin na hinneona; is fada mé 'do dhiaidh </span>
<lb n="56"/><span>air, is má ghnír bhéarfaidh mé leath-unsa</span>
<lb n="57"/><span>tobac duit."</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>"Nach mór do theastuigheanns sgéalta </span>
<lb n="60"/><span>uait, a chinn sgeithte?  Imthigh leat a bhaile, no</span>
<lb n="61"/><span>buailfidhear thú faoi a bheith mall, acht cia </span>
<lb n="62"/><span>bhfuighfeá-sa leath-unsa tobac?" ar sé.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>"Ní'l deifir ar bith orm a bhaile, tig </span>
<lb n="65"/><span>leo(fa) déanadh tharam - agus seo é an tobac,"</span>
<lb n="66"/><span>dhá taisbeaint dó, agus ní mór admháil anois </span>
<lb n="67"/><span>nach go cneasta do fuaras an tobac céadna,</span>
<lb n="68"/><span>acht fágthar sin mar atá sé.  Budh mhór do </span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="69"/><p><span>chuaidh a radharc ar Antoine ar chum ar bith,</span>
<lb n="70"/><span>is rinne sé gáire - </span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>"Á, maiseadh, budh dual sin, acht 'ndóiche,</span>
<lb n="73"/><span>ní thuigeann tusa Gaedhilg, agus ní féidir </span>
<lb n="74"/><span>dhamh-sa sgéal do innsint duit i mBéarla,"</span>
<lb n="75"/><span>ar sé.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>"Ná cuireadh sin bac ort, tuigim thú </span>
<lb n="78"/><span>maith go leór, muna labhruigheann tú go ró-</span>
<lb n="79"/><span>thapaidh."  Do líon sé is dhearg sé an píopa </span>
<lb n="80"/><span>is d'innis sé an sgéal dam mar do leanas:</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>"Na mílte bliadhan ó shoin, a thaisgidh,</span>
<lb n="83"/><span>sul ma dtainic Naomh Pádraig go hÉirinn,</span>
<lb n="84"/><span>bhí na gaibhne faoi árd-mheas is cliú thar gach </span>
<lb n="85"/><span>ceird eile 'sa domhan, chomh mór sain go rabh </span>
<lb n="86"/><span>cead ag an ghabha dul i láthair an ríogh gan </span>
<lb n="87"/><span>fiú an phráisgín nó lorg an ghuail do bhaint </span>
<lb n="88"/><span>de fhéin, agus nídh budh mho 'ná sin bhí draoidheacht </span>
<lb n="89"/><span>aca níos láidire 'ná bhí ag na draoithe </span>
<lb n="90"/><span>fhéin, is b'fhéidir go bhfuil cuid de aca go </span>
<lb n="91"/><span>fóil, cidh gur beag an meas atá ortha anois,</span>
<lb n="92"/><span>acht ní'l maith a' caint air sin.  Budh iad-san</span>
<lb n="93"/><span>na fir do rinne na claidhmhí 's na h-airm nár</span>
<lb n="94"/><span>fhág fuighleach an bhuille 'na ndiaidh ariamh. </span>
<lb n="95"/><span>Ins an am sin bhí árd-ghabha os cionn gaibhne </span>
<lb n="96"/><span>na hÉireann, is bhí grádh aige ar chailín óg </span>
<lb n="97"/><span>do mhair 'san am chéadna, a rabh cáil mór </span>
<lb n="98"/><span>áilneacht' is breaghacht' uirthi ar fhud na tíre, </span>
<lb n="99"/><span>agus, mar bud dóich, bhí mórán tighearnaidhe is </span>
<lb n="100"/><span>daoine uaisle 'na diaidh dá hiarraidh le </span>
<lb n="101"/><span>pósadh, acht do b'fhearr léi an gabha 'ná an </span>
<lb n="102"/><span>t-iomlán aca is phós sí é.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Budh mhór an fhearg agus an t-éad do chuir</span>
<lb n="105"/><span>an pósadh seo ar duine de'n dream eile do </span>
<lb n="106"/><span>diúltuigheadh agus chuir se roimhe díoghaltas do </span>
<lb n="107"/><span>dhéanadh ortha.  Budh draoi do bí ins an </span>
<lb n="108"/><span>bhfear so, cidh nár leig se air fhéin é, mar </span>
<lb n="109"/><span>go rabh faitchíos air roimh ghiolla an uird </span>
<lb n="110"/><span>mhóir, agus shaoil sé gom'fhéidir leis biorrán </span>
<lb n="111"/><span>do dhéanadh ar an lánamhain le n-a chuid</span>
<lb n="112"/><span>draoidheacht'.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Thigeadh go minic go tigh an ghabhann, ar aon </span>
<lb n="115"/><span>leithsgéal nó eile, is bhíodh se ag cúlchaint </span>
<lb n="116"/><span>air leis an mnaoi óig ag iarraidh cuir </span>
<lb n="117"/><span>eatorra, is a rádh léi nach rabh grádh no </span>
<lb n="118"/><span>gean ag a fear uirthi, ná gur chreid sí é faoi </span>
<lb n="119"/><span>dheireadh.  Annsin dubhairt sé go dtiubhair-</span>
<lb n="120"/><span>feadh sé deoch dhi le thabhairt do'n ghabha an </span>
<lb n="121"/><span>chéad uair do bheith tart air 'sa gceártcha,</span>
<lb n="122"/><span>is go gcuirfeadh sé méadughadh is spreagadh </span>
<lb n="123"/><span>ar a ghrádh di.  Acht bhí an gabha dubh chomh </span>
<lb n="124"/><span>críonn leó fein, is mar go mbudh mhinic </span>
<lb n="125"/><span>leis cuairteanna an fhir so d'á mnaoi, bhí se </span>
<lb n="126"/><span>ag éirghe amhrasach, agus, nuair do thainic an </span>
<lb n="127"/><span>deoch chuige bhreathnuigh sé é go géar is </span>
<lb n="128"/><span>dhoirt sé braon de ar an inneoin.  A théagair,</span>
<lb n="129"/><span>ní luaithe sin 'na sgoilteadh an inneoin 'na </span>
<lb n="130"/><span>dhá leith síos go dtí an crumpán.  Thainic </span>
<lb n="131"/><span>an gleacaidhe óg isteach, 'réis seo, ag </span>
<lb n="132"/><span>féachaint cad do tharla ó'n digh, acht chuir </span>
<lb n="133"/><span>sé an locht ar an inneoin 'nuair do chualaidh </span>
<lb n="134"/><span>sé an sgéal -</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Agus d'fhág an gabha mar sin é.  D'iarr </span>
<lb n="137"/><span>sé rásúr le ceannach annsin agus thug an gabha </span>
<lb n="138"/><span>lán a ghlaice díobh le ceann do thoghadh asta </span>
<lb n="139"/><span>acht ní rabh ceann díobh dár chuir sé lé na </span>
<lb n="140"/><span>fhéasóig dá feuchaint nár bris na dhá leith.</span>
<lb n="141"/><span>"Bhí fhios agam nach rabh de mhaith in do chuid </span>
<lb n="142"/><span>uirleis no in do chuidh oibre," ar sé, agus </span>
<lb n="143"/><span>d'aithin an gabha annsin gur draoi do bhí </span>
<lb n="144"/><span>ann.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>"Má thigeann tú annseo an tráth seo </span>
<lb n="147"/><span>i mbárach, beidh rásúr déanta agam duit </span>
<lb n="148"/><span>nach mbrisfear go réidh," arsa an gabha.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>Thiompuigh se an inneoin annsin i n-aghaidh </span>
<lb n="151"/><span>an draoi, agus rinne sé an rásúr faoi gheasa</span>
<lb n="152"/><span>draoidheachta go rabh se críochnuighthe.  Thainic </span>
<lb n="153"/><span>an fear óg lá'r n-a bhárach is tugadh an </span>
<lb n="154"/><span>rásúr dó, acht chomh luath is chuir sé le n-a </span>
<lb n="155"/><span>ghiall é lé n' fhéachaint sgiob sé an smig de.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>"Mise mo bhannaidhe," arsa 'n gabha, "go </span>
<lb n="158"/><span>bhfuil do sháith de rásúr anois agat," acht </span>
<lb n="159"/><span>bhí an draoi imthighthe is ní bhfacas ní budh mhó </span></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="160"/><p><span>é, agus sin agat sgéal ar an mbraoinín </span>
<lb n="161"/><span>do sgartamuid ar an inneóin ó shoin go dtí </span>
<lb n="162"/><span>an lá indiu, agus nac bhfuil tú sásta?"</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>"Acht, a Antoine, cia mar thiompuigh an </span>
<lb n="165"/><span>gabha an inneoin i n-aghaidh an draoi?"</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>"Éist, éist, a chuid, ní cóir labhairt air sin </span>
<lb n="168"/><span>"chor ar bith;" ruith leat a bhaile anois; ní</span>
<lb n="169"/><span>thuigfeá é, dá n-innseoghainn fhéin duit é."</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>"Agus cia dar bh'ainm iad, an t-árd-</span>
<lb n="172"/><span>ghabha agus an draoi?"</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>"Maiseadh, cuirfidh tú go cró na </span>
<lb n="175"/><span>gcaorach orm é.  Ní'l fhios agam, agus muna </span>
<lb n="176"/><span>leigeann tú dham, ní innseoghaidh mé sgéal </span>
<lb n="177"/><span>eile dhuit a choidhche," is b'éigean dam a </span>
<lb n="178"/><span>fhágáil mar sin.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>POSSIBLE LOCALISMS.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Luath-chainteach = quick-spoken.</span>
<lb n="183"/><span>Aith-bhéalach = given to exaggeration, "big-worded"</span>
<lb n="184"/><span>(? aidhmhéalach).</span>
<lb n="185"/><span>'Na chomhnuidhe = idle, doing nothing, in this sense.</span>
<lb n="186"/><span>Cabaire = a chatterbox.  Catach = curly-headed, un-</span>
<lb n="187"/><span>kempt.</span>
<lb n="188"/><span>Ceann sgeithte = catach.  Níor leig se air fhéin = he</span>
<lb n="189"/><span>didn't let on.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>Amhrasach = suspicious.  Crumpán = a block of wood</span>
<lb n="192"/><span>or stump.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Biorrán (? bearrán, bearthán) = spite, revenge.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>Thiompuigh sé an inneoin.  Tionntuigh was as often</span>
<lb n="197"/><span>said as tiompuigh. </span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>Go cró na gcaorach was an expression applied to an</span>
<lb n="200"/><span>inquisitive person who was too fond of finding out the</span>
<lb n="201"/><span>"ins and outs" of a tale.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Caint Sgurtha - Sgéal ó Chontae Shligigh.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Caint Sgurtha - Sgéal ó Chontae Shligigh.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
