Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cóimhfhreagairt.
Title
Cóimhfhreagairt.
Author(s)
Ó Briain, Pádruig,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1901
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
CÓIMHFHREAGAIRT. "AN BHORAMHA LAIGHEAN". D'Fhear eagair Irisleabhair na Gaedhilge. Is mór an buidheachas do thuilleann tú ó leightheoiríbh "Irisleabhair na Gaedhilge" i dtaobh feabhais na sgeul agus na n-alt, lán de aiteas agus de shuairceas, chuireann tú ós a gcomhair gach uile mhí. Acht budh holc liom, go deimhin, litir bhruighneach bhagarthach d'fheicsin ins an uimhir dhéidheanaigh ded' Irisleabar (do mhí na Bealtaine) ó mo dhuine muinnteardha, Tadhg O Murchudha, ag fághail locht agus ag trácht go droich-mheasamhail ar T. O'N. Ruiséal. Ní troid ná bruighean atá ag teasdáil uainn acht caradas agus aontacht. Adeir an seanfhocal nach bhfuil saoi gan locht. Bé locht is féidir d'fhághail ar sgríbhneoireacht an Ruiséalaigh, is é mo thuairim nach bhfuil i n-Éirinn indiu aon fhear atá ag deunamh a dhíchill níos feárr chum eolais ar an nGaedhilg d'fhoir- leathnughadh, agus ní indiu ná indé é, acht le ós cionn deich mbliadhan fichead, agus é sin uile gan díol, gan tuaras- dal, ná aon bhúntáiste ar bith d'fhághail d'á bhárr, acht 'n-a hionad soin is rol-mhinic do rinneadh cúl-chaint agus tromuidheacht air gan fáth, gan adhbhar. Suas le dá fhichid bliadhan ó shoin, anuair chuaidh sé go 'Merica, chuir sé (le beagán congnaimh eile) cumann nó comh- chaidreamh Gaedhealach ar bun i nEabhrach Nua chum teangan a dtíre féin d'fhogluim, agus do b'é a ghnó de ló agus d'oidhche, le n-a pheann, agus le n-a chomhrádh, na daoine do bhrosdughadh chum eolais d'fághail ar an Ghaedhilg. An tráth úd is beag an meas do bhí ar Ghaedhilg i n-Éirinn ná i n-America, acht níor chuir sé soin aon mhí-mhisneach ar an Ruiséalach; is amhlaidh d'oibrigh sé níos déine ioná dá mbeidheadh a mhalairt de sgeul le hinnsint. Tar éis teacht thar n-ais go Baile-Átha-Cliath do'n Ruiséalach, is é do chuir ar bun Connradh na Gaedhilge, agus is ag á áit comhnuighthe do bhí an chéad chruinniughadh. Do bhidheas féin láithreach, agus is maith is cuimhin liom an oidhche úd. Tamall geárr sul a bhfuair Seaghán Pléimionn (bhí 'n-a fhear-eagair ar Irisleabhar na Gaedhilge) bás, chuadhas d'á fheicsint lá, agus i n-a chomhrádh liom adubhairt sé, "Is iongantach an fear é an Ruiséalach." "Cad fáth?" arsa mise, "go ndeir tú é soin?" "Is é an fáth atá agam le h-é rádh," ar seisean "Oir ní túisge tháinig sé thar n-ais ó 'Mherica go Baile- Átha-Cliath 'ná gur chuir sé Connradh na Gaedhilge ar bun. Déanann sé a dhícheall i ngach uile áit d'á dtéidheann sé ar son na Gaedhilge, agus is cóir moladh agus buidheachas mór do thabhairt do." Bhí an Pléimionnach agus an Ruiséalach i gcaradas mór an tráth úd. Dá mbeidheadh aithne ag Tadhg O Murchudha ar an Ruiséalach, agus fios na nidhthe so aige, is é mo thuairim ná sgríobhfadh sé an litir soin. Anois i dtaobh an tiodail, "an Bhoramha Laighean," atáid na somplaidhe so le fághail anns na "Passions and Homilies", faoi an bhfocal "in" (an t-alt "an", mar sgríobhtar anois é) - "In rith fola," the bloody flux; "in charcair cloiche," the stone prison; "in brethemh bratha," the judge of judgment. Is iontuigthe as na heisiompláiridhe so go bhfuil an tiodal, "An Bhoramha Laighean" ceart go leór. Ní'l an focal "Boramha" le fághail ar aon chor gan an t-alt, mar mórán focal eile anns an Ghaedhilg, e.g., coimhdhiu, "an coimhdhiu na ndúl." Feic "Passions and Homilies". Soin a bhfuil le rádh agam. PÁDRUIG O BRIAIN. (Ní dubhramar riamh nach ndearna an Ruiséalach a dhícheall ar son na Gaedhilge. Ní hionann "dícheall chum eolais ar an nGaedhilg d'fhoirleathnughadh" agus an t-eolas féin. Ní leigimíd leis an sgríbhneoir gurab é an Ruiséalach do chuir Connradh na Gaedhilge ar bun. Tá mearbhal mór air i n-a thaobh sain de. Ní dhearna an Ruiséalach acht cabhrughadh leis an té do chuir ar bun é, dálta a láin eile, agus is é an té sin Eoin Mac Néill. Is é féin do cheap agus do chum é, i bhfad sul ar fhág an Ruiséalach Nua-Eabhrach. Nach ró-mhaith is cuimhin liom féin an Niallach do theacht chugam, d'á iarraidh orm congnughadh leis an ngnó, ní ar nár eitigheas é, bíodh geall. Ní raibh an chéad chóimhthionól ann go dtí tamall fada 'na dhiaidh sin i seomraidhibh Máirtín Uí Cheallaigh, áit ar ceapadh uachtarán, rúnaidhe agus cisdeoir agus eile. I dtaobh "An Bhoramha Laighean," ní dheiri- míd acht nachionann gléas do'n Ghaedhilg Mheadhónaigh agus do'n Ghaedhilg Nua; ní féidir linn annois, mar shompla, "An coimdiu na ndúl" do rádh, acht deirimíd "Dia na ndúl" gan alt ar bith i dtosach an chéad fhocail. Caidé adubhramar? Atá gur sgríobhamar mar so: "Certainly modern usage requires "Boramha Laigh- ean"." - F. an I.).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
