Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgéalaidheacht. Sgéal Thomáis na Claise.
Title
Sgéalaidheacht. Sgéal Thomáis na Claise.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1901
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 38> SGÉAL THOMÁIS NA CLAISE. Chum sgéil ghearr a dhéanamh do'n sgéal so, do bhí Tomás na Claise ar sgoil nó go raibh sé ocht mbliadhna déag d'aois. Ann- sain ní raibh sé sásta le fanamhaint i n-Éirinn; agus d'innis sé d'á athair agus d'á mháthair go gcaithfeadaois airgead go leór do thabhairt dho, chum dul go hAimeiriocá. Bhí go maith, do ghléasadar suas é, agus d'fhág slán agus beannacht aco agus ag a chomharsain, agus d'imthigh sé leis féin nó gur chuaidh sé ar bórd luinge, agus tar 'éis sin, bhí sruth agus gaoth leis, nó go dtáinic sé ar thalamh thirm i gCathair Bhostúin, i Stát Massachusetts. Tar éis teacht as an luing do Thomás, bhí sé 'na sheasamh ar thaobh na sráide, agus ní fheadair sé cé aco síos nó suas, soir nó siar, do ghabhadh sé. Bhí sé mar sin ar feadh tamaill bhig, agus is gearr gur sheasaimh fear ar aghaidh a shúl amach, agus é chómh dubh le fear gorm. Do labhair an fear le Tomás, agus dubhairt as Gaedhilg leis, "A mhic Ó! Aithnighim-se gur Éireannach thu, agus is follas ar dhéantús do chuid éadaigh go bhfuilir tar éis teacht go déidheanach ó Eirinn. Anois, má theastuigheann eólus na háite seo uait, tabharfad-sa dhuit é agus fáilte; oir atá aithne an bhaile mhóir seo go maith agam-sa. Tháinic sgeoin i súilibh Thomáis, nuair a chualaidh sé, dar leis, an fear gorm a' labhairt as Gaedhilg leis; agus níor tháinic focal as. "An amhlaidh atáir balbh?" ars' an fear eile, "nó b'fhéidir gurab amhlaidh nach fuil aon Ghaedhilg agat." "Ní'l, gidh go dtuigim í," arsa Tomás, "acht 'tá Béarla maith agam." "Céarb díobh thú nó cad as go dtáinic tu?" ars' an fear dubh. "De mhuintir na Claise is eadh mé, agus tháinic me ó i n-aice Léime an fhiadh i gCon- tae Chorcaighe," ar Tomás. "An bhfuil aon ghaol agat le Diarmuid na Claise do chomhnaigh ar Phoca an Tairbh?" ar an fear dubh. "Atá," arsa Tomás, "is mise an mac is sine atá aige." "Mo thruagh-sa Éire bhocht," ars' an fear dubh, "is beag an iongnadh dhi a bheith mar atá sí, nuair atá muintear na Claise agus an chuid eile dh'á clainn ag caitheamh uatha teanga a sinsear agus ag glacadh teangadh an tíoránaigh agus a nósa chomh fonnmhar sin. Tar éis an deitcheanna go léir, an díbirt agus an sgrios neimhneach d'imir luchd an Bhéarla orra - " "Acht fan go fóil," arsa Tomás; "Cionnus a fuairais-se aithne ar m-athair-se; mar go <L 39> deimhin, níor chualas riamh mo mhuintir ag labhairt ar aon duine ded' dhath-sa?" "'Tá fhios agam anois cad a bhuain do chaint díot, nuair a labhras leat ar dtús," ar an fear dubh, agus do chrom sé ar ghairidhe, ar nós gur dhóigh leat go mbrisfeadh sé a cheoiche. "Ní'lim-se im' fhear dhubh," ar sé, "ní'l orm acht rian mo ghnótha, mar atáim anois díreach tar éis sgurtha ó bheith a' sluas- dáil ghuail ar an luing sin thíos; agus Diarmuid Baramhail atá mar ainm orm." "Á, do chualas trácht ort go minic," arsa Tomás; "An bhfuil aithne agat ar Mhícheál Ó Buachalla?" "Tá go maith, an bodach, an crochadóir," arsa Diarmuid Baramhail, "acht atá tart orm; gluais ort go mbeidh deoch againn." Do chuadar go tigh an óil, agus tar éis na dighe dubhairt Tomás, "Atá gaol gairid agam le Micheál Ó Buachalla; agus dá mbeith eólus a thighe agam do raghainn ann." "Maiseadh, is gearr an mhoill orm-sa é do thaisbeánt duit," arsa Diarmuid Bar- amhail, "acht ní'l aon mhaitheas dhuit dul 'gá fhiosrúghadh anocht, mar chualas go raibh buidhean mhór de na Free Masons le bheith ann anocht chum proinnighthe leis. Gluais lor liom-sa, agus tabharfad lóistín na hoidhche seo dhuit, agus míle fáilte." D'imthigheadar leó nó go dtángadar go tigh Dhiarmuda Bharamail. Chuir Diarmuid i n-umhail d'á mhuintir cer bh' é Tomás na Claise, agus dar ndóigh, is iad do bhí go fial fáilteach dho. Níor mhothuigh sé an oidhche ag imtheacht, nó go ndubhairt Diarmuid Bar- amhail leis; "An gcaitheann tú tobac?" "Caithim," arsa Tomás. Do thug Diarmuid isteach i seómra eile é, agus do lasadar a bpíopaidhe. Nior fhág Diarmuid aon d'á dhaoinibh muintearda nó a chomharsain i n-Éirinn, gan a dtuaraisg do chur ar Thomás. Annsain d'fhiafraigh Tomás de ar bh'fhíor an ráfla do bhí 'san mbaile ar Mhicheál Ó Buacalla go raibh sé 'na Fhree Mason, agus go n-itheadh sé feoil Dia h-Aoine. D'fhreagair Diarmuid Baramhail é agus dubh- airt: - "Bhí an ainm sin (Micheál Ó Buachalla) mar ainm air tamall, nuair a bhí sé mar mé fhéin 'na fhear oibre. Acht ó chnuasaigh sé an t-airgead, M. D. Johnston atá mar ainm air anois." "Ní thuigim an sgéal sin," arsa Tomás." "Is mar seo bhí an sgéal aige," ar Diarmuid; "nuair a cheangail sé é féin do na Free Masons, do thugadar comhair dho beagán saidhbhris so dholáthrughadh, agus 'na dhiaidh sin, dob' é an sgian tríd an gcroidhe leis an ainm do bhí air; shaoil se gur mhor an aithis dho ainm Ghaodhalach do bheith air. Ar an adhbhar sin chuir sé athchuinge chum riaghal- tóra an stáit seo (Massachusetts) cead a thabhairt dho a ainm do mhalartughadh. Dubhairt sé ins an athchuinge chuir se chuige, gur bh' é an chúis gur theastaigh uaidh ainm eile do ghlaodhach air féin, mar gur chuir an ainm do bhí air an-chuid airgid as a phóca, mar gur chuir sé bac ar a ghnó, agus dá mbudh é a thoil é, gur mhaith leis M. D. Johnston a bheith mar ainm air feasda. Ar mo bhriathar gur innis duine dhom gurab amhlaidh bhí an riaghaltóir a' magadh faoi; acht 'na dhiaidh sin is uile thug sé cead dho M. D. Johnston do ghlaodhach air féin. Tamall gearr 'na dhiaidh sin d'iompaigh sé ar fad amach 'na Shasanach. Téidheann sé féin agus a bhean 's a chlann gach Domhnach ag triall ar theampall Shasanach. Agus go deimhin dhuit-se, ní'l aon chreideamh aco sin acht chomh beag is 'tá ag bonn mo bhróige, acht amháin a mbolg is a bpóca; agus is é bun is bárr a gcríostamhlacht', an fuath atá aco <L 40> go léir do'n gCreideamh Chatoilice, agus go mór-mhór do Chatoilice ó Éirinn. Sin é an sgéal anois agat, do réir mar a tháinic sé amach ins na papéir nuadhachta." "Nach cuma dho?" arsa Tomás; "nuair is go bhfuil an t-airgead aige, nach féadfaidh sé iompodh thar 'éis 'na Chatoilice, nuair a bheidh sé a' faghail bháis." D'fhéach Diarmuid air, agus níor labhair sé ar feadh tamaill bhig, annsain dubhairt sé, "Ní fear de mhuintir na Claise dubhairt na focail sin riamh. Is ó mhuintir Bhuachalla thugais an dúthchas sin, agus is fíor an sean-rádh, "briseann an dúthchas tré shúilibh an chait". Cá fios a' mbeidh am aige iompódh? Tagann an bás go h-obann ar uairibh. Acht cé aco do gheabhaidh se am no nach geabhaidh, is mór an sgannail atá aige 'gá thaisbeánadh do'n tsaoghal. Act bhí Eireannaigh na cathrach so suas lé M. D. Johnston timcheall le bliadhain ó shoin: "Cheap sé go mbeadh sé 'na mhaor os cionn na cathrach so, agus budh mhaith leis go dtabharfadh na hÉireannaigh a dtoilidheacht dho. Cad a dhein se acht cúpla tonna ghuail do cheannach, agus a bhronnadh air theach na ndílleachta atá faoi stiuir na mban riaghalta. Do dhein sé an nídh céadna leis an óspuidéal atá faoi stiuir bhuidhne eile de na mnáibh riaghalta. Annsain d'innis sé do na paipéir cad a bhí déanta aige; dar ndóigh, bhí an sgéal i mbéal gach duine, an tabharthas do bhronn M. D. Johnston ar na tighthibh sin, agus na paipéir, do mholadar thar bárr feabhas a charthannacht'. Annsain chuaidh sé cúpla Domhnach go dtí an t-Aif- reann, agus geallaim-se dhuit gur choimeád sé é féin i bhfad ó'n uisge choisreactha. Tar éis na ngníomhartha úd do dhéanamh, bhí sé deimhneach go raibh na hÉireannaigh go léir ar chórda aige, agus go dtabharfadaois a dtoilidheacht dho; acht lá an toghtha guth do theip na hÉireannaig air, thugadar a dtoilidheacht do'n bhfear do bhí 'na choinne, agus do rug sé an bhuaidhleis. Ní fheaca tu riamh bean éisg ar an gcéidh ghuail budh cráidhte 'ná mar bhí M. D. Johnston, agus níor fhág sé aon Éireannach uiríseal 'ná aon ainm tharcuisneach eile gan glaodhach ar Chloinn Ghaedheal na cathrach so." "Is iongantach an sgéal é sin," arsa Tomás, "acht dob' fhearr liom-sa é bheith 'na mhaor os cionn na cathrach so 'ná an fear eile, dhá fheabhas é." "Dob' fheárr an eadh?" ar Diarmuid Baramhail, "Is mithid duit dul a chodladh, mo bhuachaill, agus ar maidin i mbárach éirigh go dtí a thigh: beidh se 'san mbaile timcheall a hocht a chlog." Thaisbeán Diarmuid a leaba do Thomás agus dubhairt Diarmuid leis gan aon mhíoshuaimh- neas do bheith air go dtí an mhaidin, mar go nglaodhfaidhe air i dtráth. Bhí go maith, ar maidin i mbárach, tar éis a mbreacfast do chaitheamh, dubhairt Diarmuid leis gluaiseacht air, agus, 'san mbóthar dho féin ag dul go dtí a chuid oibre, go dtaisbeánfadh sé dho teach M. D. Johnston. Do thaisbeán, agus dubhairt sé le Tomás teacht dhá fhiosrughadh ar ais. Bhí Tomás buidheach go leor, agus d'fhág sé slán ag Diarmuid; do chuaidh sé go dtí an doras mór agus do bhuail an clog. Is gearr gur fosgladh an doras dho, agus dd'fhiafraigh an dóirseóir de cad a bhí uaidh. Dubhairt Tomas gur theastaighuaidh fear an tighe d'fheicsint. Tháinic M. D. Johnston, agus d'fhiafraigh sé a ghnó de Thomás. D'innis Tomás dhó, go raibh gaol gairid aige féin leis, agus go raibh sé tar éis teacht go déidheanach ó Éirinn, agus dá bhféadfadh <L 41> sé focal a labhairt ar a shon nó comhair do thabhairt do, chum slighe éigin bheathadh d'fhághail, go mbeadh se an-bhuidheach de. "An bhfuil aon cheard bheathadh agat?" arsa Johnston. "Ní'l," arsa Tomás, "acht, atáim im' scoláire mhaith i mBéarla." "Ní'l poinn d'á rian sin ar do Bhéarla," ar M. D. Johnston, "Glac mo chomhairle-se agus foghlaim ceard éigin. Atá an iomad dod' leithéid 'san chathair seo, agus ní'l aon mheas ag na daoinibh móra orra. Is eól domh-sa duine 'san áit seo, garrdhanóir is eadh é; tabharfad litir duit, agus beir chuige í, agus ar do bhás ná leog ort go bhfuil aon ghaol agat liom-sa." Do chuaidh Tomás 'san áit gur seóladh é. Do thug sé an litir a fuair sé ó Johnston, do'n gharrdhanóir, agus do réightigheadar le n-a chéile go mbeadh Tomás na Claise ar feadh trí bliadhna ag foghluim na ceirde. An chéad bhliadhain bhí Tomás chum sé bpúnt 'san mhí d'fhághail mar thuarasdal, agus ocht bpúint an dara bliadhain, dá mb'fhiú é é, agus a choimheád, agus an tríomhadh bliadhain bhí deich bpúint san mhí geallta dho. Mac Mic Mháiréide Ní Thaidhg. (Ní críoch).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
