Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Eachtra Lomnochtáin an t-Sléibhe Riffe.
Title
Eachtra Lomnochtáin an t-Sléibhe Riffe.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1898
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Eachtra Lomnchtáin an tSléibhe Riffe. 36. Do bhí ceann Chonáin cosgartha ó ingnibh na caillighe, agus an croiceann ar liobarnaigh anuas ar a phlucaibh. Téid Diar- maid amach agus do theangamhaigh foisg caorach air. Do mharbh Diarmaid an fhoisg agus do chosgair í, agus thug an croiceann isteach, agus do dheasuigh ar cheann Chonáin é, agus do bhearr agus do bhláthuigh é, ionnus gur ghabh leis an ncrédih úir amhail croiceann nádútha, go ndubhairt Diramaid, “Dar liom, a Chonáin, is maith do chuaidh comhrac na caillighe dhuit, óir is maith thagann do chaipín duit, agus go mairidh tú é!” 37. “Na huile diombáidh orm-sa,” ar Conán, “dá mbudh neach eile acht tusa adéaradh sain liom, go ngearrfainn an teanga tuisleach tarsna tubaisteach do chan an both-ghlór as an mbéal bpuisleach bpusach, agus go dteilgfinn í chum madraidh an bhaile. Agus a Dhiarmaid na mban, is é budh chirte dhúinn a dhéanamh dul d'ionn- saighe ríogh an Oileáin Doilbhthe agus ár agus easbaidh a chur air féin agus ar a mhuintir i n-íoc feola agus finn-leathair mo chinn, agus faghaim eolas ón'n inghin.” 38. “Dar mo bhriathar,” ar Osgar, “Is maith an sásamh i n-a bhfuair tú d'anfhorlann an sgéimh do chuir an caipín ort, agus an Lomnochtán, agus a bhean do thuitim leat.” ”Dar mo bhriathar, a Osgair,” ar Conán, ”gur ró-bheag de'n mhagadh do bhí ort ó chianaibh, agus muna mbeadh a fheabhas do shaothruigh mise le comhrac na n-athach, go mbeadh bhur gcinn-se uile níos measa 'ná <L 199> mo cheann-sa go luath, agus na huile tubaiste chugam-sa, an chéad duine eile, cara ná námha, dhéanfas fanámhad fúm timcheall mo chaipín, go ndéanfad goin ghalláin de, agus fós nach déanfad comhnaidhe go bhfaghad sásamh an mhaslaidh ó mhuintir an ríogh.” 39. “Truagh sin,” ar an inghean, “is tuargain darach de dhornaibh, nó snámh i n-aghaidh easa, nó cur gaid um ghainimh, dul chum teaghlaigh m'athar-sa chum sain do dhéanamh, óir is iomdha laoch lán-chalma ar teaghlach m'athar-sa anocht ar árd a n-aignidh agus ar uaibhreach a meanman, agus is é is indéanta dhíbh-se, ó tá sibh do bhur réir féin, agus gan sibh líon catha dhóibh siúd, triall go hÉirinn i luing Lomnochtáin do thug annso sibh, agus rachad-sa libh, ó ní bheadh maith dhamh ag fanamhaint in bhur ndiaidh, do bhrígh go ndéanfaidhe min agus luaith dhíom, agus dobhéarfam seóide agus maoin linn mar aon le n-ár ndóithin bídh agus dighe.” 40. “Ná bíodh eagla ort roimh aonduine dá bhfuil 'san oileán,” ar Conán, “óir na huile diombáidh orm-sa má fágfamaoid- ne ionnta dochar do dhéanamh do dhine ar bith, agus má chuala mé riamh de cheol ná d'oirfideadh do b'aoibhne liom ná an oiread sain dom' easgcáirdibh d'fhagháil i bhfochair a chéile ar aon láthair chum a dtuargana, agus má tá aon nídh is mó a bhuaidhreann mé 'ná rogha gacha bídh a bheith aca-san, agus mé féin agus an méid atá im' chuideachtain a bheith taobh le fuighleach Lomnochtáin, agus má thig tú liom anois, a Dhiarmaid,” do ráidh Conán, “go mbuaidh- earfamaoid a meidhir, ionnus gur lughaide ár ndochar i mbárach é.” “Níor dhiúltaigh mise duadh ná dochar riamh,” do ráidh Diarmaid, “agus níor chóir dham tusa dhiúltadh anois, a Chonáin, óir is tú d'fhuasgail mé féin agus cách mar aon liom.” 41. Gabhann Diarmaid a chulaidh chatha uime, mar atá éideadh dlúth daingean um a chaomh-chorp, a dhá chraoiseach chrann-reamhra catha, a chlaidheamh cros-órdha clais-leathan tar a thaoibh chlí, a sgiath mór míleata ar tsuaigh-leirg a dhroma, agus triallann féin agus Conán tar dhoras an dúna, agus do bhí an ríoghain agus Goll agus Osgar ag toirmeasg an turais sin ortha acht níor ghabhadar-san an toirmeasg sain uatha, agus adubhradar leó d dtuitidís, gan an t-oileán d'fhágáil go mbainfidís sásamh amach 'n-a mbás. Is annsain do ghluaiseadar an dís deagh-laoch sain 'n-a n-uathadh agus 'n-a n-aonar no go rángadar an dún doilbhthe mar a bhfacadar an rí agus mórán d'uaislibh na hAfraice 'n-a thimcheall, agus iad ag ól agus ag aoibhneas, agus iar rochtain an dorais dóibh d'fhanadar ag éis- teacht, go gcualadar iad dá mhaidheamh le n-a chéile a fhusacht dóibh treisiughadh ar an bhFéinn, ó bhíodar an naonbhar do b'fhearr gail agus gaisgheadh dhíobh i broid aca. 42. “A Chonáin,” ar Diarmaid, “is é is indéanta dhuit-se fuireach ag dorus an dúna, d'eagla go dtiocfadh aon tóir i leith ár gcúil orainn, agus mise a dhul isteach agus fáilte easgcairdeamhail a chur rompa, agus a chur i n-umhail dóibh nach bhfuil aon neach d'Fhiannaibh Éireann i mbroid ná i mbraigh- deanas aca.” “Na huile diombáidh orm- sa,” ar Conán, “má fhanaim, acht gibé ball cumhang nó fairsing i rachair-se, go rachad leat, agus gur maith liom dá mhéid tóir agus troim-neart dá dtiocfadh orm.” Leis sin téid Diarmaid isteach agus do lean Conán é, agus iar ndul isteach do Dhiarmaid thug sighe sanntach chum an ríogh, agus treasgarann go lár agus go lántalamh é, agus tairrngheann an mionn ríoghdha dá cheann, adubhairt le Conán é cheangal le cruadh-chuibhreach. “Fág taobh liom é,” ar Conán, “agus leis sin cean- glann Conán é go dochraideach, agus bhain feadh a chean de muna mbeadh an deithneas do bhí ais chum a bhuilg do líonadh leis an mbiadh agus leis an digh do bhí ar na bordaibh ar feadh an tighe. 43. Leis sin do chrom ag alpadh agus ag <L 200> slugadh togha a shúl do'n bhíadh agus do'n digh mhilis mheisgeamhail, agus Diarmaid ag leadradh agus ag tréan-tuargain na sluagh, ionnus go ndeárna fás folamh timcheall an bhuird, agus thug esbaidh féinnidh agus fíor-óglach ortha ar an láthair sin, agus an méid nár thuit le Diar- maid annsain díobh, do chuadar i sgeon agu i ngealtacht tré fhuinneogaibh agus tré mhion phollaibh an dúna amach, óir do shíleadar gur tiugh-shluagh nó sochaidhe agus anfhorlann eachtrann do tháinig ortha, agus do lean Diarmaid iad. 44. Acht cheana, an feadh do bhí Conán ag tacar togha gacha deigh-bhídh dá bhfaca, tháinig an bhainríoghain agus do sgaoil gach cruaidh- cheangal dá raibh ar an rígh gan fhios do Chonán. Dearcann 'n-a thimcheall agus ní bhfuair neach da cháirdibh ná da náimhdibh ar feadh an tighe, óir do lean Diarmaid an teaghlach amach 'san bhfaithche, agus an tan do mhothuigh Conán gur éaluigh an rí uaidh do ghabh náire mhór é, ionnus gur chuma leis a bhás nó a bheatha, agus fós gan sgéala Dhiarmada aige. 45. Leis sin do chuaidh amach tar doras an dúna, agus thárla fear do mhuintir an ríogh air, agus shíl an t-óglach gur dá mhuintir féin Conán, agus adubhairt leis gan dul níos sia, ”óir atá aon tréin-mhíleadh amháin, agus a mhéid os gach laoch, agus is é is áille da bhfaca-sa de dhaoinibh riamh, agus ní thig neach beo ó n-a bhéimeannaibh.” “Cá cian uaim é?” ar Conán. “Atá sé i gceartlár na faithche, agus an teaghlach uile 'n-a thimcheall, agus ní thig leo uile é chosg,” ar an óglach. ”An bhfacais an rí?” ar Conán. “Do thárla sé liom,” ar an t-óglach, “agus é ag dul go tigh Lomnochtáin dá thabhairt leis go n-imeoradh sé draoidheacht ar an laoch úd, agus go gcuirfeadh sé chum báis é mar aon le druing d'Fhiannaibh Éireann atá i mbraigh- deanas aige.” 46. “Na huile diombáidh orm-sa,” ar Conán, “má chonnac riamh sgéalaidhe is binne ná thú, agus is dearbh go dtiubhradh-sa luach do sgéalaigheachta dhuit, agus cia shíleas tú a bheith agat annso?” “Ní fheadar,” ar an t-óglach, “murab de mhuintir an ríogh thú.” “Ní headh,” ar Conán, “agus ní háir- mheohar thusa ar a mhuintir níos sia,” ag bualadh béime claidhimh air gur theasg a cheann dá cholainn, agus ritheann ag tabhairt furachta dá charaid agus dá chompanach Diaramaid, gurab annsain thug sighe sann- tach i gceartlár a namhad, mar a gcuala gáir na sgiath dá sgoltadh agus osnadhach na bhfear-óglach do thuit le béimeannaibh Dhiar- mada, agus gabhann dá leadradh dá dheis agus dá chlí go ráinig gur an gcró catha do bhí timcheall Dhiarmada. Is annsain do thug an dís ghaisgidheach sain ár gan áireamh agus comhthach coitcheann ar shluaightibh, ionnus gur shíleadar gur iomad sluagh eachtrann do tháinig ortha gur sgaipeadar in gach ball, agus go dtuadar cúl do'n dís ghaisg- idheach sain ionnus gur fágadh Diarmaid agus Conán 'n-a n-uathadh agus 'n-a n-aonar. 47. Annsain do lorg Diarmaid de Chonán cár fhág sé an rí, Innseann Conán dó gur sgaoil duine éigin de gan fhios do, agus gur éaluigh sé uaidh. “Is ag ithe chuidh tusa a Chonáin,” ar Diarmaid, “agus ní ag faire an ríogh.” “Éist anis, a Dhiarmaid,” ar Conán, “agus ná bí dom aithisiughadh fá bhiadh d'ithe, agus a fhios agt gur mór a theastuigh sé uaim, acht gluaisimís anois gan mhoill ar eagla a imtheachta uainn, óir adubhairt óglach da mhuintir a tharla liom ar an bhfaithche gurab 'diarraidh Lomnochtáin do chuaidh sé chum draoidheachta d'imirt ort-sa.” “Máiseadh,” ar Diarmaid, “ní baoghlach dúinn ná coimeádfaid an mhuintir atá i n-áit Lomnochtáin greim air, agus nach bhfuil a fhios agat-sa a Chonáin, gur chuir tú féin agus Bran an Lomnochtán ó dhraoidheacht d'imirt ar aoinneach agus créad do-rinnis leis an óglach d'innis na sgéal sain duit?” “Do-rinneas dá ordán dá chorp le béim <L 201> claidhimh,” ar Conán. “Dar mo bhriathar,” ar Diarmaid, “maithim an rí a léigean uait anois.” Maithir,” ar Conán, “mar tá a inghean 'n-a mnaoi agat, acht na huile diombáidh orm-sa má tá do shaoghal aige acht ar feadh mise dá rochtain.” “Déin do rogha nídh leis,” ar Diarmaid, “acht seachain do theanga orm feasta.” 48. Cidh trácht, do leanadar an rí go deithbhireach agus ní mór do ráinig leis dul isteach go tigh Lomnochtáin an tan do bhí Diarmaid agus Conán isteach 'n-a dhiaidh. Dob' iongnadh leis an rígh an bhuidhean curadh do fuair istigh ar a chionn, armtha éidighthe agus a inghean 'n-a suidhe 'n-a measg, agus í i gcaoin- eas comhráidh leo. Fiafruigheann iar sain cá raibh Lomnochtán. “Cia thusa atá dá fhiafraighe?” ar Conán. “Mise rí an oileáin seo,” ar sé, “agus atá drong éigin do tháinig gan fhios gan airiughadh dhúinn ag díothughadh ár muintire, agus is é is mian liom Lomnochtán a thabhairt liom go n-imreochadh draoidheacht ortha, ionnus go gcuirfinn chum báis iad mar aon le druing d'Fhiannaibh Éireann atá i mbraighdeanas aige.” “Na huile diombáidh ar an mbéal dtuisleach do chan an searbh-ghlór sain!” ar Conán, “nó an gcuala aonduine riamh caint comh hóin- mhideamhail, com beag d'éifeacht! Duine da mhaoidheamh go gcuirfeadh sé an mhuintir a bhfuil sé istigh 'na lár chum báis! Agus tuilleadh tubaiste agus doghrainge chugam-sa gur gairid go múinfead an t-eolas duit chum Lomnochtáin,” — ag tabhairt amuis ar an rígh agus dá threasgairt chum talamh, agus do b'áil leis a cheann do bhuain de. 49. Do sgread an ríoghain ar Fiannaibh Éireann gan a léigean do'n fhear mhór sain ar a raibh an caipín a hathair do mharbhadh. Leis sin d'éirigh Goll agus do bhain an rí as láimh Chonáin, agus do chuir 'n-a shuidhe idir Dhiarmaid agus Osgar é, agus innseann sgeala lomnochtáin do ó thús go deireadh, agus gurab é Diarmaid agus Conán thug an ruathar úd fá n-a mhuintir, agus nach raibh aon rí 'san domhan mhór do bhéarfadh barr ar Fhionn ná ar Fhianaibh Éireann. “Máiseadh,” ar an rís, “ó táim-se ar bhar gcumas, tugaidh cáride anam dhamh, agus déanfad bhar dtoil as so amach go bráth.” 50. Do gheall Diarmaid, Osgar agus Goll agus an Fiann uile sin do acht Conán, agus is é adubhairt Conán, “A Dhiarmaid na mban, do mholfá-sa an chomhairle sin go maith, mar shúil go mbeadh inghean an ríogh agat féin mar mhnaoi, acht na huile diombáidh orm-sa i n-áit na díoghla do shíleadar- san a thabhairt orm féin, agus oraibh-se, go ndéanfaidh mise min-ghreamanna de chorp an ríogh agus go loisgfead a dhún agus a dheagh- bhaile.” “Ní mar sin is cóir,” ar Goll, “acht taise le truagh agus troid le tréan, agus is cóir dúinn géilleadh do'n rígh agus gan gnás gach cinidh a bhriseadh.” Aontuigheann Conán impidhe na n-uasal agus do ceangladh síoth agus caradas idir iad fein agus an rígh, agus tugadh an inghean darab ain Bláthmhar Sgiamhach mar mhnaoi do Dhiarmaid, agus do gealladh seaide uaisle do Gholl, d'Osgar agus do chách eile, agus do chuaidh an rí as a haithle dá dhún. Do chuiriineigheadar maithe agus mór-uaisle na críche timcheall an ríogh, agus d'innis an rí dhóibh gach ar imthigh air ó sgar sé leó, agus mar d'aontuigh sé a inghean mar mhnaoi do Dhiarmaid Ó Duibhne. 51. Imthúsa an Mhacaoimh Mhóir, mac Ríogh an Domhain, noch do bhí i bhfochair ríogh an Oileáin Doilbhthe mar aon le clannaibh ríogh eile, fá'n am i dtáinig Conán agus Diar- maid go dún an ríogh i ndáil óíl agus aoibhnis i ndún fá leith leó féin, agus an tan do chualadar na héachta do rinne an dís deaghlaoch agus an dá mhíleadh mhear-chalma, thángadar go dún an ríogh tar éis an áir, acht níor bhfeas dóibh cia hiad ná cá conair ar ghabhadar go dtáinig an rí tar a ais,agus an tan chualadar go ndearna an rí cleamh- nas le Fiannaibh Éireann is é adubhairt an <L 202> Macaomh Mór, - “Do gheall tú an inghean sain domh-sa, agus bheirim briathar ná baidhsí ag Fiannaibh Éireann, óir bainfead-sa amach talmhan rí ná flaith na ró-thighearna dá leigfinn leis í d'eagla a láimhe, agus,” ar sé, “rachad féin agus dá chead laoch lán-chalma atá mar aon liom, agus bainfead a gcinn de'n naonbhar laoch sain d'Fhiannaibh Éireann, agus 'na dhiaidh sin ná déanfad osadh ná comh naidhe gan dul d'ionnsaighe na hÉireann, agus go gruirfead an tír uile fá smacht, ionnus ná háiteochaidh aonduine de shliocht Ghaoidhil Ghlais innt go bráth arís.” 52. Do mhol Maoghnas ór-armach, mac ríogh an Oileáin Doirbhthe an chomhairle sin, “agus fós,” ar sé “rachad féin agus maithe na ríoghachta mar aon leat, agus dá mbeadh gan aon- duine bheith im fhochair acht mé féin ná tiubh- rainn bean ná maoin d'Fhiannaibh Éireann ná d'aoinneach eile dom aimhdheoin, agus is í mo chomhairle dhíbh,” ar sé, “amus na hoidhche anocht do thabhairt ortha d'eagla go n-éalóch- aidís uain fá mhaidin.” Do bhí fá'n am sain i ndún an ríogh an Macaomh Mór, Ridire na Beilte Deirge agus cúig céad tréin-mhíleadh faoi, Aonghus óg mac ríogh an Oileáin Dorcha agus cúig céad gaisgidheach mar aon leis, Tolamas Glún-dubh mac ríogh ná hÉigipte agus cúig céad ridire líon a chui- deachtan, Dáire Ruadh-armach mac ríogh Thíre an Óir, agus míle fear fromhtha ba líon a chuideachtan; Lámhas Laoch-armach mac ríogh na Sorcha, agus trí chéad saigheadóir fa n-a chomhairle; agus an cú iarghaile agus an lasair loisgneach agus Bíodhbha Baoghlach, Gruagach Dúna an Óir, agus dá chéad anradh ainmhianach dá réir, agus adubhradar na tréin-mhílidh sin uile go rachaidís mar aon le mac an ríogh agus le mac ríogh an domhain, ionnus go mbeadh sé d'onóir aca bheith ag comhrac le Fiannaibh Éireann. 53. Do bhí an rí ag toirmeasg an ghníomha sain ortha go mór, tar éis é féin do dhéanamh síotha agus muintearais le Fiannaibh Éireann, “agus,” ar sé níor chóir síoth a bhriseadh leó, óir is iad súd féin atá onórach agus seasmhach da bhfocal, agus fós is é mo thuairim, dá mbeadh an oiread eile agaibh ann, ná tiocfadh slán ó Fhiannaibh Éireann, ór níor buadhadh ríamh ortha, agus atá a fhios agam anois ná buaidhfear choidhche ó chuadar de Lomnochtán.” Adubhairt Maogh- nas ór-armach mac an ríogh, ar mhaitheas na cruinne domhanda nach stadfadh gan mír- eanna beaga buan-raobtha do dhéanamh do chorpaidh an naonbhair sin d'Fhiannaibh Éireann. “Innsim díbh,” ar an rí, “má théidheann sibh chum catha le Fiannaibh Éireann, nach aon agus bhféin chasfar le sgéalaibh bhar mbáis, óir níor gabhadh treis ortha riamh, dá mháid do thiocfadh 'n-a ndáil, agus ní buaidhfear ortha go deireadh an domhain.” Adubhairt an Macaomh Mór, mac ríogh an Domhain Thoir ná beadh an sgéal sain le maoidheamh ortha níos sia, óir go dtiubhradh féin an naonbhar sain leis ceangailte cruadhchuibh- righthe 'n-a fhiadhnaise dá dhún. (Tuilleadh).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
