Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgéalta fá'n nGobán tSaor.
Title
Sgéalta fá'n nGobán tSaor.
Author(s)
Pléimionn, Donnchadh,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1898
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Sgéalta fá'n ngobán tSaor. 1. An Gobán Saor agus Moling Naomh. Do mhair an Gobán Saor 'san tseiseadh céad d'aois ár dTigh- earna. Adeir na seansgrí- bheanna gurab í an obair is mó do ghnáthuigh sé bheith ag déanamh team- pall agus cillíní do ná naomhaibh, agus is cinnte gurab é thóg cuid de na cloigtheachaibh iongantacha úd do chuir an oiread sain díospóireachta ar siubhal i dtosach an chéid seo, agus 'n-a dtaobh nach misde a chur síos go mbainid siad le hÉirinn amháin mar ná fuil a samhail i n-aon áit eile fá'n spéir. Aithristear a lán de sgéaltaibh grinn i dtaobh an Ghobáin is na sean-sgríbheannaibh, agus gidh ná fuil cruth na fírinne ar fad orra, is deimhnightheach go raibh ughdarthás éigin ag na sean-ughdaraibh le n-ar chuireadar síos tímcheall air. Ní h-ionann iad agus na sgéalta gan bhun gan bhárr gan lár, gan leith-imeall atá i mbéalaibh na ndaoine air. Aithristear i gceann de na sgríbheannaibh úd gur chuir an Naomh Moling fios ar an nGobán chum teampaill do thógáil dó. Do tháinig an Gobán fá'n-a dhéin, agus cuid- eachta ceárdaidhe i n-aoinfheacht leis. Do bhí ar an gcuideachtain sin ochtar siúinéir agus a n-ochtar ban agus ochtar garsún. D'fhana- dar i bhfochair an naoimh ar feadh bhliadhna gan a n-obair do thosnughadh, ag ithe agus ag ól, ag luighe agus ag éirghe, agus comhair comh maith aca uaidh is dá mbeidís ag cur na h-oibre chum cinn. Bhíodh an Gobán gach lá dá thathaint orra dul ag obair. “Téimís,” adeireadh se, “ag obair indiu i n-ainm an Athar Neamhdha,” acht ní thugadaois aon toradh air, acht i gcionn na bliadhna d'iarr sé orra dul ag obair “i n-ainm an Athar agus an Mhic agus an Spioraid Naoimh,” agus láith- reach baill do luigheadar ar obair agus lean- adar di go raibh an teampall críochnuighthe <L 192> aca. Chuaidh an Gobán i bhfiadhnuise an naoimh, agus d'iarr sé a luach-saothair air. “Dogheobhair breith do bhéil féin,” ars an naomh. “Bíodh mar sin,” ars' an Gobán, “Is í breith mo bhéil féin lán an teampaill de sheagal d'fhágháil uait.” “Dogheobhair t'éileamh,” ars an naomh, “acht an team- pall d'iompodh an taobh síos suas dam i dtreo go mbeidh sé i bhfuirm árthaigh, agus líonfaidh mé duit é. Do cheap an naomh go raibh buaidhte aige ar an nGobán leis an gcoinghioll so. Acht is beag do thuig an naomh a fheabhas de cheárdaighe an Gobán. Do rug sé leis a lucht oibre le n-a n-úr- laisíbh agus is orra ba ghairid a mhoill an teampall d'iompodh an taobh síos suas agus sain do dhéanamh gan clár gan taobhán gan tairnge do chur as ionad ná amháin do bhogadh. “Anois, a naoimh,” ars an Gobán, “líon an t-árthach dam.” Do chuir sain an naomh i gcruadh-chás, mar is ar éigin d'fhéadfadh sé an teampall do líonadh le n-a raibh aige féin agus ag a mhuinntir, ní h-é amháin de sheagal, acht de gach saghas eile arbhair. Acht do bh'éigean do a choinghioll do chóimhlíonadh, agus ní raibh aige le déanamh acht a mhuinighin dochur i nDia, agus d'iarr sé ar a mhuinntir an teampall do líonadh le gach saghas arbhair dá raibh aca. Do rinneadar amhlaidh, agus do hatharruigheadh an t-arbhar go léir go seagal go míorbhuileach. “Tá breith do bhéil féin agat anois,” ars an naomh, “acht is beag d'á thairbhe gheobhair.” Dob' fhíor sain do, mar ní túisge bhí an seagal sa' bhaile ag an nGobán ná d'atharruigh sé ar fad do crumhaibh dreoighte bréana déis- teanacha. Donnchadh Pléimhionn. II. Pósadh a mhic. An Gobán tSaor budh é an fear budh ghasda i n-Éirinn é. 'Sé an chéad fhear i n-Éirinn a rinn seisreach, — dubhshlán duine ar bith i n-Éirinn a cuir (= cur) amach as an sgríbh. Annsin, bhí sé ina fhear ghasda. Bhí mac aige agus budh mhian leis an mac 'fhagháil pósta. Annsin, chuir sé an mac 'un (= chum) aonaigh le dórnán molt. D'iarr sé ar an mac annsin na muilt a dhíol agus iad fhéin agus a luach bheith leis ar ais 'na' (= chum an) bhaile. Shiubhail an mac, ách a'n (= gach aon) aonach agus ó aonach go haonach. Ní thiocfadh leis a bhfágháil díolta. Fá dheireadh, bhí sé 'teacht anuas sráid a' bhaile mhóir agus casadh cailín air 'muigh i ndorus tighe. “A bhuachaill,” ars'an ghirseach, “an é nach dtig leat na caoirigh sin a dhíol?” “Ní thig liom,” arsa mac an Ghobáin tSaoir. “God chuige sin?” ars' ise. “Mar d'iarr m'athair orm na caoirigh a dhíol agus a luach a bheith liom 'na' bhaile.” “Maiseadh,” ars' an cailín, “gabh isteach annseo agus cuirfe mise leat iad fhéin agus a luach leat 'na' bhaile.” Thug an cailín léithe na caoirigh isteach i dteach. Lom sí na caoirigh agus thomhais sí an olann, agus thug sí dó luach na holna agus chuir sí annsin na caoirigh lom leis 'na' bhaile. Ars' an t-athair, “A mhic, fuair tú na caoirigh dhíol. Cibé háit i bhfuil an cailín, gabh go dtí í agus fágh í le pósadh.” Fuaidh (= chuaidh) an mac go dtí an cailín agus fuair sé í le pósadh agus annsin thais'eán an Gobán tSaor cóf[h]ra dí lán óir. “A nighean (= inghean),” ars' eisean, “goidé 'ghéanfá leis a' chóf[h]ra sin?” “Tá, a athair, bheidhinn ag cur ann i gcomhnaidhe agus gan dadaidh bhaint as.” “A nighean,” ars' é, “ghéanfaidh sin an gnaithe. Dhá mbeithidhe ag baint as i gcomhnaidhe, badh ghoirid go mbéidheadh sé reaithte (= rithte .i. caithte). A nighean, sin an dóigh cheart leis an tsaidhbhreas a choinneáilt (= chongbháil).” <L 193> III. Cor i n-aghaidh an choim agus cam i n-aghaidh an chuir. Chuir duine uasal bhí i Sasana sgéal a thiocfadh thall anonn go bhfághadh sé a chais- leán déanta nach mbéidheadh a leitheid eile ins na trí ríoghachta. “Maiseadh,” arsa nighean an Ghobáin tSaoir le n-a fear, “buail suas le cailín innteach (= éigin) fá'n chaisleán, ná (= nó) mur ndeánfaidhe, ní thiocfaidh sibh 'na' bhaile beo.” Shín siad leobhtha anonn go Sasana go dtaini' siad go teach an duine uasail. Thoisigh siad a (= do) dheánamh an chaisleáin. Bhuail mac an Ghobáin tSaoir suas le cailín bhí fá'n chaisleán. Bhí an caisleán le bheith críochnuigh'e lá ar n-a bhárach. Ars' an cailín leis a' bhuachaill, “A' bhfuil an caisleán críochnuigh'e? Nuair a bhéidheas an caisleán críochnuigh'e, tá 'rún acu mur (= bhur) gcuir 'un báis. Fiafrachaidh an duine uasal do'n Ghobán tSaor a' bhfuil aon chaisleán 'sna trí río- ghachta comh maith leis.” Lá ar n-a bhárach, fiafruighidh an duine uasal de'n Ghobán tSaor, “A' bhfuil aon chaisleán 'sna trí río- ghachta comh maith leis a' chaisleán so agam-sa?” Fhreagair an Gobán tSaor é. “Ní'l,” ars' an Gobán tSaor, “acht nídh amháin atá 'sa' bhaile agam, agus ní bhfuighidh aon dhuine sin acht do mhac-sa agus mo mhac-sa dhul fá n-a dhéin.” Chuir an duine uasal anall mac an Ghobáin tSaoir agus a mhac fhéin. Thainic siad go dtí teach an Ghobáin tSaoir. Arsa nighean an Gobáin tSaoir, “Goidé tá a dhíth air anois?” “Tá, aon nidh atá annseo ins a' chóf[h]ra,” arsa mac an Ghobáin tSaoir, “chuir m'athair- se mise agus mac an duine uasail anall fá n-a dhéin.” “C'ainm atá ar an nídh sin?” arsa nighean an Ghobáin tSaoir. “Tá, cor i n-aghaidh an choim agus cam i n-aghaidh an chuir.” “Tá an nídh chéadna sain ins a' chófhra,” arsa nighean an Ghobáin tSaoir. D'fhosgail sí an cóf[h]ra agus d'iarr sí ar mhac an duine uasail theacht anall agus amharc síos ins a' chóf[h]ra agus é thógáil. Chrom sé annsin isteach ins a' chóf[h]ra agus thainic sise ar an taobh thiar agus chuir sí a lámh leis agus thionn- tuigh sí é isteach 'sa' chófhra. “Béidh tusa ansin,” ars' ise, “go dtig an Gobán tSaor anall chugam-sa as Sasana.” Fuaidh an sgéal anonn go rabh mac an duine uasail 'stigh gaibhte ins a' chóf[h]ra go dtigeadh an Gobán tSaor anall 'un a' bhaile. Annsin leigeadh anall an sean- Ghobán tSaor agus leigeadh anonn mac an duine uasail 'un a' bhaile. NÓTAIDHE. 1 Cuir appears to be universal as the verbal noun in spoken Irish. It occurs also in other contributions to this No. Is it possible that there is something more than a solecism in it? 2 Pronounce do dh'aonach; so also, budh dh'e for budh é as written. 3 As told by another sgéalaidhe afterwards, this part read : Breallán athar a d'iarr orm, &c. 4 Da mbeithidhe, &c., loosely translated, "If we should be, &c," by narrator. Are we to infer from this that the impersonal (passive) form should be used in Irish where "we read," "we hear," &c., are used in an indefinite and general sense in English? 5 = Shiubhail siad leo, bhuail siad reompa. 6 Pron. as if spelt goite. II. agus III. Mac Tíre do chuir síos i nGhleann Fhinne Tíre Conaill ó bhéal-aithris Phádruig Uí Bheirn. “Le Grádh do Dhia.” Amhrán naomhtha.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
