Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Maor Mórdhálach no an Bitheamhnach Beirbhthe.
Title
An Maor Mórdhálach no an Bitheamhnach Beirbhthe.
Author(s)
Ó Conchobhair, Domhnall,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1898
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
An Maor Mórdhálach nó An Bitheamhnach Beirbhthe. Corruigheacht agus dá fhichid bliadhain ó shoin, do mhair ins an bparóiste so duine uasal do cuireadh as a mhaireachtain acht aon fheirm mhór fhairsing amháin, ar nach raibh acht beagán cíosa. Fear cruinn gasda géarchúiseach do b'eadh é. Do chongbhaigheadh sé lucht oibre, ní hé amháin ar an bhfeirm acht ag déanamh bóthar, droichead agus oibreacha eile barúntachta. Budh ghnáthach leis maor do chongbháil os cionn na bhfear agus an fear do bhí aige ins an am so, bhí árd-mheas aige air feín, — fear mór fada mí-chumtha, casóg mhór bhréide síos go talamh leis, agus lá fhéile Seagháin ins an tsamhradh budh lag leis é bhaint de. Bhí bairéad mór árd de chroi- ceann cuinín air, agus carabhat fáisgthe tim- cheall a mhuinéil; agus dá bhfeicfeá ag gabháil an bhóthair é no ag órdughadh na bhfear, budh dhóigh leat gur mhó é 'na an tighearna talmhan féin. Do dhíoladh an duine uasal na fir gach oidhche Sathairn 'na thigh féin. Aon mhaidin Domhnaigh amháin, do ghearán an bhean bhainne leis an duine uasal gur thug sí faoi ndeara go raibh beagán ime goidthe tar éis an tSathairn le n-a dó nó a trí de sheacht- mainibh, agus nár bh'fhuláir gur duine éigin de'n lucht oibre do ghoid é. “Ná bac leis, a chailín,” ars' eisean. “Beidh an Fear Mór i gcabhair an ghaduidhe, muna m-béarad-sa air.” Ní raibh bean a' tighe ró-fhlaitheamhail do <L 143> réir a tuairisg'; do bhí an aimsir olc ocrach, agus na fir bhochta ag obair ag cruaidh ar neimh-nídh acht a mbiadh, agus gan sin féin ro-mhaith aca; agus dá bhféadfaidís gabháil i dtaobh thiar di, chum blúire aráin nó aon rud mar sin do sgiobadh, níor pheacadh leo é. Chum a chur i dtuigsin daoibh nár mhaith í an bhean, do tháinig fear déirce isteach lá chuici agus d'iarr rud éigin uirri ar son Dé. “Go deimhin,” ars 'ise, “támaoid bodhar ó bhur leithéidí.” “Is cruaidh an chaint í sin,” ars' an fear bocht, “do theachtaire Dé.” “Dhemhaise an tusa teachtaire Dé?” ars' ise. “Is dóigh mhaise go deimhin má's tú.” ars'ise, “is giobalach do leig Sé uaidh thú.” Acht ní hé sin an sgéal. An oidhche Dia Sathairn i ndiaidh gearáin na mná bainne do dhíol an duine uasal na fir mar budh ghnáthach, agus d'fhairigh iad go léir ag dul a bhaile. “'Seadh 's dóigh,” ars' eisean 'na aigneadh féin, “táid go léir imtighthe, acht fan go foill, — b'fhéidhir go bhfuil an gaduidhe agam fós.” Do bhí an maor ins an tigh fós, mar gur theasduigh ó'n duine uasal caint leis i d-taobh a ghnótha féin. 'Nuair a bhí an chaint críochnuighthe aca do bhí an maor ag bogadh chum dul' a-bhaile. D'éaluigh an duine uasal go ciúin idir chleith agus ursain agus isteach i dtigh an bhainne leis, mar ar fholuigh sé é féin go cúthal, agus d'fhan sé annsin i bhfolach ag tnúth leis an ngadhuidhe. Budh ghearr do gur airigh sé an doras dá fhosgailt go haireach, agus an fear mór ag sleamhnughadh isteach. Thug sé amharc nó dhó 'na thim- cheall, agus rinne ar an im do bhí déanta suas 'na pollaibh ar mhéis. Do thóg sé dhá cheann aca, agus d'fhill isteach i nduilleoig mhóir chabáiste agus do sháith isteach 'na bhair- éad iad, agus as go bráth leis. Ní túisge do bhí sé imthighthe, 'ná sgeinn an duine uasal amach, isteach 'sa' chistean, trés an dtigh leis, amach go dtí an doras, agus do ghlaoidh ar an maor do bhí ag gabháil síos an casán air chúl an tighe - “A Dhonnchaidh!” ars' eisean, ag glaodhach air an maor; “A' teacht, a mhaighistir,” ars' an maaor. “Tar a leith go fóill chugham, rinneas dear- mad mór. Teastuigheann uaim litir do scríobh, agus dá mbudh áil leat fanamhain go fóill go mbéarfá romhat go dtí an port í.” “Dar ndóigh déanfad agus fáilte, a mhaighistir,” dubhairt an maor. “Tar annso isteach 'sa' chistean, fad do bhead dá scríobh; ní chuirfidh mé puinn moille ort.” Do ghluaiseadar araon isteach ins an chistean. Do bhí caoirghil mhór teineadh ins an ghráta, agus gé reamhar ar bhior ar a haghaidh amach, agus cailín dá iompódh. Do bhagaír an duine uasal ar an gcailín agus thug cogair di an cistean d'fhágáil agus gan teacht tar n-ais go dtí go nglaodhfadh sé féin uirri. Do shuidh an maor síos, agus do chrom an duine uasal ar an litir a scríobh. Budh ghearr gur thóg sé a shúile de'n litir agus thug féachaint faoi dhéin na teineadh. “A Dhonnchaidh,” ars' eisean leis an maor, “ní fheadar cár ghabh an cailín úd, arú.” “Am basa ní fheadar, a mhaighistir,” ars' an maor. “Ní deirim,” ars' an duine uasal, “ná go bhfuil an gé dá losgadh. Dá mb' é do thoil iompódh do thabhairt do'n bhior sin go d-tigidh sí asteach.” “Ó déanfad agus fáilte, a mhaighistir,” ars an maor, ag cur osna as, agus ní bréag a rádh gur bh'fhearr leis ar an nóimit céadna a aghaidh a thabhairt ar arm an ríogh ná dul i bhfogus na teineadh. Níor leig an duine uasal aon rud air, acht chrom sé ar scríobh arís, agus tar éis tamaill eile, thug sé féachaint thar dhruim a ghualann. “A Dhonnchaidh,” ars' eisean, “is fada <L 144> liom atáim ad' chongbháil annso; ní fheadar cad tá ag coimeád an toice cailín so.” “Och! tá uain mo dhóthain agam-sa, a mhaighistir;” agus 'san am céadna réilthíní ag sgeinnt as a shúilibh le neart na teineadh, agus go mór mór lé heagla an náire do bhí le teacht, dá gcongbhóchthaidhe i bhfad eile i n-aice na teineadh é. Do scríobh an duine uasal pas eile agus d'fhéach arís faoi dhéin Dhonnchaidh. Is amh- laidh do bhí sé sin, agus na srotha alluis ag sileadh síos leis chomh iomadamhail agus do bhí an súgh leis an ngé do bhí aige dá iompódh ar an mbior. “A Dhonnchaidh,” ars' an duine uasal, “táir ag allus.” “Och, ní hao' rud é, a mhaighistir,” ars' eisean, “acht tá an teine so an-the.” D'éirigh an duine uasal na shuidhe agus chuaidh anonn go dtí an teine. “A Dhonnchaidh,” ars' eisean, “tá rud éigin ort.” “Och, ní bhfuil pioc, a mhaighistir,” ars' an maor. “O! mo chorp do'n riabhal, a Dhonnchaidh, go bhfuileann tú ag leaghadh! Nach bog an saghas duine thú, nach mbainfeá dhíot an bairéad fada sin? budh mhór an ghaoth dhuit é. Gheobhaidh tú bás ar an dteinnteán agam. Cá bhfuil an cailín úd go gcuiridh mé ag iarraidh an tsagairt í.” Do ghlaoidh an duine uasal i n-árd a chinn agus a ghotha. Bhí Donnchadh ins an am sin 'na chuilg-sheasamh ar lár an teinnteáin, a dhruim leis an teine agus a aghaidh ar an duine uasal, agus budh dhóigh le haon'ne d'fheicfeadh ins an chruth sin é gur bh'é an t-aidhbheir- seóir féin do bhí tar éis éalódha ó lic na bpian, tur te, agus allus ifrinn ag sileadh leis. Do cheap an duine uasal go raibh a dhóthain faghálta aige anois. Rinne suas air, do sgiob an bairéad d'á cheann, d'iom- puigh síos suas ar lic é, thuit amach an duilleóg cabáiste agus blúire smearaidh nach raibh leaghtha ar fad ceangailte dhe. “A árd-chuinse! táir agam faoi dheireadh. I n-ionad an tsagairt is dóigh liom gur ag iarraidh na bpíléir do chuirfidh mé an cailín. Acht, fóill! tabhair do bhóthar ort, a chladhaire bhithermhnaigh! agus ná feicim beó ná marbh go bráth aris thú,” arsan duine uasal, dá stiúrughadh an doruis amach. Agus ní bhfuil aon tuairisg riamh ó shoin air. Domhnall Ó Conchobhair.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
