Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Linguistic Notes.
Title
Linguistic Notes.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1897
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
LINGUISTIC NOTES. By Mac Tíre. Dúil as Dia go sroichfinn slán, Go bhfuighinn bás i nEirinn. "Ní'l aon gheata 'a deacha siad amach air nachar fhág an fear bocht lorg na gcos ins an chlábar." "Ní'l iarla 'sa' mBreatain ná (d)o guireadh i gcrích Fódla Nachar cuireadh 'sa' ticéid fá theacht ar an chóisir." "A chailleach mór mhodhmhar nár ghéill ariamh do Dhia ná do dhuine, Nachar fhaghaidh tusa biseach choidhche go racha tú trí huair déag ar mire." <L 138> (1) Tá sé dá bhualadh sin, (2) Táthar dá bhualadh. “'Sé mo ghéar-ghoin teinnis fá gur theástaigh uainn Gaedhil Thír Eoghain. Uir-chill an Chreagáin (poem). Bhí an rí lán-lúthgháireach fá Aodh beag agus fá n-a inghin a theacht a bhaile. Aod Beag O Leortha (folk-tale). “Trí Bior-ghaoithe:” dá ghuidhe im thuidheacht as an órd ghuidhe ar do shon; is faillitheach bhíd na daoine ar an aimsir-se um fhóirithin ar na mharbhaibh. 'Sé mheasaim-se go bhfuil lom-lán an tuathail ag an druing do chuir le fír-dhéidheanaighe an tsean-chuma allta ársaidheachta úd “meabhair” ar an nua-fhocal- sa “meabhar”. Cá bhfuil dóibh sgreatal na ngrás de'n cheart do bheith aco, ag cur an fhocail as a ghnáth- chruth, fá mar chuir Cailleach Shléibhe Cuilinn Fionn Mac Cumhaill? Dá gcluinidís an focal dá rádh as Gaedhilg na Muimhneach agus na nUltach araon, agus gan fiú riain an tsrónuighthe air, féadfaidhe ná beidís comh teann, comh tugtha, comh héasgaidh, comh hullamh sain chum a churtha ar shean-chruth do chuaidh d'éag tá na cianta ó shoin ann! Go dearbhtha, ní séanta dhúinn ar chor ar bith gurab é an focal Laidne memoria is fréamh do'n fhocal-sa againne, acht mar sin féin nach fíor dam a rádh go mbíthí ag sgríobhadh “mebair” i nGaedhilg na mheadhón-aoise? Cionnus sain? Atá athrughadh tháinig 'sa' bhfocal. A leithéid seo, rinne b (= bh) de'n m (= m) um an dtaca-sain. An é nach déanta dhúinn “meabhair” do chur síos agus an aimsir atá anois ann, agus furmhór na sean-aimsire féin d'ár gcuir-ne ar an eolus-sain? Cá huain cuirfear deire le hathrughadh gan chiall gan éifeacht? Ceapaim gurab as a meabhair nó geall leis do chuid de lucht an athruighthe, atá an oiread-sain de dhúil agus de spéis aco' san ársaidheacht agus i mbunadhas fhocail, agus dá dheasgaibh sin, faillighe do thabhairt dóibh i n-aon sgéal ar fhás an fhocail i n-im- theacht a shaoghail. <L 139> Adeir an tAthair Eoghan Ua Gramhna gurab é focal ó'r shíolraigh “falaire” acht palfrey. Tá go maith. Ceapaim nach fuláir nó go bhfuil iomlán a chirt aige. Dá léigheadh sin dam, is ann do chuimhnigheas ar fhocal eile theangmhuigheadh liom i bhfilidheacht na Mumhan .i. fastuighim. Seo dhá sholaoid air: “Fastuighim an Mhangaire Shúgaigh” (Béarla ag Seaghán Ua Dála dá chur air, “The Mangaire Súgach's Pastime”); “Ag féachain romham 's ag déanamh fastuighim.” Is doigh liom gurab é an focal pastime bha bhun do. Ceapaim nach fulár nó gurab é lán an chírt atá ag ár n-eagarthóir do leith an litrighthe úd “amhrán” do chuir sé ar bun le déidheanaighe. Is í fuaim baintear as an bhfocal-sa i n-oir-dheisceart Chúige Uladh “amhrán” (= “ou’ron agus an t-ou srónuighthe). Ní hé sin dála do “ghabhar” ar a bhfuil “gó-ar” mar chana- mhain, ná dá leitheidibh. Thairis sin, is cuimhin liom fear as Inbhear Nois (nó Inbhear Naoise do réir chanamhna na hAlban) do rádh “amhrún” (ou'-run, agus an t-ou do shrónughadh), siúd agus gurab amhlaidh litrighid na hAlbanaigh an focal òran. Go deimhin féin, atá corp-lár an chírt ag an Athair Eoghan Ua Gramhna i leith an fhocail bhíos dá rádh i dTír Chonaill i n-ionad “faoileann”. “Faoileóg” adeir- thear annsúd ó cheann go ceann, im' thuairim. Ní fuláir nó is tuathalach an chuma litrighthe úd “faoi- leán” atá ag an-chuid sgríbhneoirí dá cur síos. Is í canamhain atá ar an bhfocal-sa i gContae na Gaillimhe acht faidhlleán = faoilleán = faoilneán = faoilean- nán. Deimhniughadh dian-mhaith air sin “faoileannán” féin do bheith i ngnáith-fheidh i n-oirdheisceart Chúige Uladh, mar sh.: “Sgairteach na bhfaoileannán” (dá tharrang as sgéal): “Dá mbéidhinnse im' fhaoilean- nán bhán bheidheadh ag snámh ar na gleanntáin” (ag teangmháil i n-amhrán). O tharla “sgairteach” thíos agam, is fiú liom a chur i n-umhail go ndeárna féin tuathal lithrighthe i n-”Amh- rán an tae,” ag sgríobhadh “sgairtighe” dham. Ní hormsa is tógtha é ar fad, ámh. Cuireadh ar seachrán mé ag dream daoine 'n-ar maith ba dhual dóibh aithniu- ghadh idir an dubh agus an bán do thaobh a mbaintear d'fhuamannaibh as an litriughadh i n-a gcanamhain féin. An cás tabharthach ar “sgairteach” is é “sgairtigh.” In Amhrán an Tae, as printed in last number, the word seacht was omitted from third line of verse I., which should have read: Gheabha siad seacht seachtmhaine 'spás uadh, 7c.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
