Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An tSeanbhean agus a Mac.
Title
An tSeanbhean agus a Mac.
Author(s)
Féach bailitheoir,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Collector
Lyons, J. J.
Contributor
King, John
Composition Date
1897
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
An tSeanbhean agus a Mac. Bhí fear 'na chómhnuidhe ins an áit seo 'gainne, agus ní raibh de chúram air acht é féin agus a mháthair. Acht mara (muna) raibh féin, bhí a sháith annsin, agus bhí an saoghal ag 'ul rithte go maith leis. Mar bhí sé féin leath-bhreoite, agus gan dúil mhór ins an obair aige, ní fheudfadh sé curaidheacht a dheunadh mar dheunfadh fear eile, ná an bárr a bhaint dá mbeidheadh sé aige féin, rud nach raibh. Agus mar bhí bun-aois mhaith i gceann a mháthar, ní raibh annti freastal a dheunádh air, ná congnadh ar bith a thabhairt dó, leis an obair a chur ar a h-aghaidh. Aimsir an droch-shaoghail a bhí ann, an <L 33> uair nach raibh mórán le spáráil aig duine ar bith; 's bhí an tseanbhean agus a mac cráidhte go maith. Ní raibh earraidhe ná airgead ná beatha lé fagháil aca-san ná aig aon duine eile ar iasacht ná ar gaimbín. Ní raibh ceo aig an mac lé go gceannóchadh sé greim lé n-ithe dhó féin agus dá mháthair, 's dubhairt sé lé a mháthair go gcaithfeadh sí bás fhagháil. “Go mbadh seacht má's measa bheidheas tú bliadhain ó 'ndiu!” ar sise, “nach drochmhúinte thú lé do mháthair! Cad chuige a bhfuighinnse bás acht an oiread leat-sa. Faigh tú féin bás!” “Tá, mar nach bhfuil greim lé n-ithe againn, ná síol fataidhe lé cur sa talamh,” adeir sé, “agus ar ndóigh caithfidh tú bás fhagháil i n-am eicín, agus nach bhfuil sé chomh maith dhuit bás fhagháil anois lé ham ar bith eile? Ní bhéidh tú acht ag fagháil bháis leis an ocras má fhanann tú annseo 'do leachta sa gclúid.” “Ní theastuigheann an bás uaim,” adeir sí, “agus ní fhágfaidh mé an áit seo gur toil lé Dia fios a chur orm.” “Maiseadh,” ar se-san, “caithfidh mise beart eicín a fheuchaint, lé slighe fhagháil a bheurfas beatha dhúinn, agus,” ar sé-san, “dá leigtheá-sa bás bréige ort féin, b'fhéidir go n-éireochadh liom cobhair eicín fhagháil.” “Ní'l gar ag caint leat,” ar sise, “agus ó chaithfeas tú do chomhairle féin bheith agat, tá mise sásta rud ar bith a dheunadh is breágh leat.” Bhí go maith; shocruigh an mac bord sa gclúid — clúid dhorcha a bhí ann — agus chas sé braithlín gheal thimcheall ar a mháthair, agus chóirigh sé ós cionn cláir í. 'Nuair a bhí sin deunta, thug sé leis máilín na mine, agus d'iompuigh sé an taobh astigh dhe amach, agus chraith sé dusta na mine ar a lámha' agus ar a h-eudan, agus dá bhfeic- theá í, bheurfá an leabhar go raibh sí caillte. Amach leis annsin eidir an dá theach, agus é ag gárthuighil chaointe agus ag greadadh bos. “Ceurd tá ort?” arsa bean de na comharsanaibh. “Tá mo sháith,” ar se-san, “tá mo mháthair caillte.” “Dia is Muire linn, agus beannacht Dé le n-a h-anam — cá fhaide ó cailleadh í?” “Tá sí caillte lé cúpla uair.” “Ara, t'anam dho'n seabhac, cad chuige nár innis tú dhúinn é sul dá dtí seo? Gabh 'mac aig Bríghid Ruaidh, agus abair léithi theacht isteach.” “Faraor,” ar se-san, “ní'l aon cheo lé n-a chur — sé an sgeul is measa liom. Dá mbeidheadh gleus tórthaidh féin agam, ní bheidhinn go h-andona, acht faraor ní'l. Tá an oidhche ag teacht orm, agus ní'l coinneal, crann soillse, píopaidhe, ná tobac agam, ná pighinn lé n-a bhfagháil.” “Dona go leor,” ar sise, “acht ní'l neart air. Caithfidh na buachaillí beaga dhul thart ar fud na mbailte go gcruin- nighidh siad an oiread a's chuirfeas í.” Chuaidh beirt nó triúr thart i measg na ndaoine, agus chruinnigh siad trí phúnt cúig deug agus sé pighinne. Ceannuigheadh coinnle, píopaidhe, agus rud beag tobac, agus chuir mac na mná an tar ós bárr dhe'n airgead ina phóca, agus deirim-se leatsa go raibh pighinn deas aige. Chruinnigh comharsana an bhaile, sean agus óg, isteach aig an tórthadh. Chaith siad seal de'n oidhche ag urnuighe, agus seal eile ag caint 's ag cómhrádh 's ag caitheadh tobac. An uair a bhí an oidhche thar druim, d'imthigh na fir agus na mná a bhaile, agus d'fhan an t-aos óg aig an tórthadh, ag deunadh grinn agus siamsa go raibh sé 'na ghairm na gcoileach. Annsin b'áil leobhtha rud le h-ithe bheith aca. Chuir siad pota ar an teinidh agus chuir siad isteach bainne agus min a thug siad leobhtha, agus rinne siad leite bán. Chomh luath a's <L 34> bhí an leite bruithte agus an pota tóigthe, thug mac na mná priocadh de shnáthaid mhóir sa gceathramha dá mháthair. Chuir sí béic aisti, agus d'éirigh sí aniar 's shuidh sí suas ar an mbord. Amach leis gach uile dhuine bhí sa teach, ag siubhal ar a chéile agus ag tuitim ar a chéile, agus níor fheuch duine amháin aca 'na dhiaidh nó gur bhain sé baile amach agus a chroidhe ag 'ul amach ar a bheul. Chomh luath a's bhí siad glanta amach, chuir an mac an bulta ar an dorus, agus d'ith sé féin agus a mháthair an leite bán. Ní'l fhios agam an fíor breug é, acht ar ndóigh má's breug é, ní mise chum é.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
