Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Séadna. (Ar leanamhaint.)
Title
Séadna. (Ar leanamhaint.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1896
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 34> Séadna. (Ar leanamhaint) Le n-a linn sin do bhí Miceal agus a mháthair ag críochnughadh an chleamhnais ar a ndícheall. Is beag ná go raibh sé socair acu cia hiad a bheidheadh ar an gcóisre. D'airigheadar an duine ag teacht chum an tighe. Phreabadar 'na suidhe. Bhíodar ag feuchaint an doras amach. Cia gheabhadh thar an ndoras act Séadna? D'fhéach sé isteach ar an mbeirt. Níor bhog sé a bheul. Níor dhein sé act feuchaint ortha. Badh dhóigh leat gurab amhlaidh do cheangail an fheuchaint sin de'n talamh iad. Níor stad sé d'á shiubhal. Níor dein sé acht feuchaint ortha agus comáint leis. Níor labhair aon-ne' de'n bheirt go ceann i bhfad. Fá dheireadh do labhair an mháthair. “Seadh!” ar sisi. “Cad deirir anois leat féin?” “Deirim gur neamh-choitchionnta an suirghe é!” arsa Miceal. “Duine réidh chum a phósda, agus é ag dul chum cainte leis an sagart, — gan casóg gan hata air, aprún gréasaidhe air, céir ar a mheurannaibh, agus coinneal 'na dhá shúil! Tá an sgeul ag dul sa' mhuileann orm.” Agus do bhuail sé amach agus suas chum a ghnó. Agus geal- laim duit ná raibh an misneach céadna sa chois bhacaigh ag gabháil suas do bhí innti ag gabháil síos aige. Bhí Seaghán Ceatach 'na shuidhe sa phárlús, 'na thigh féin, i n-aice na fuinneóige. Bhí Máire 'na suidhe ar a aghaidh amach. Cia chífidís ag teacht chum an dorais acht Séadna? Do phreab Seaghán amach 'na choinnibh. “Airiú, míle fáilte reomhat, a Shéadna!” ar seisean. “Go mairir slán, a Sheagháin!” arsa Séadna. “D'oirfeadh dhom focal nó dhó do labhairt le Máire, má 'sé do thoil é.” “Sin í annsain istigh agat í. Tá súil agam gur fearr an chaint atá agat le rádh lei 'ná bhí agad le rádh liom-sa ar maidin.” D'imthigh seisean isteach. “O! míle fáilte reomhat, a Shéadna!” arsa Máire Ghearra. “A leithéid seo, a Mháire,” ar seisean. “Tá rún agam le tabhairt duit. Níor cheapas go mbeidheadh orm é thabhairt d'aon- ne' choidhche. Acht ceapaim anois ná fuil an ceart déanta agam agus gan teacht níos túisge agus é thabhairt duit-se. Tá sé ceangailte orm i láthair Dé gan phósadh.” Do stad sé. Níor labhair sisi go ceann tamaill. “Is ceangal uasal é,” ar sisi ar ball. “Is ceangal uasal é,” ar sisi, “agus is ceangal naomtha é. Má's ceangal uasal domh-sa é. Ná bíodh ceist ort,” ar sisi. “Coimeádfad-sa do rún. Tá oiread eile do chroidhe agam agus do bhí le tamall. Is <L 35> mór an tabhartas a thug Dia dhuit, 'nuair do sprioc sé t'aigneadh chum ceangail de 'n tsórd sain do ghlacadh ort.” “Tá an gnó do thug mé déanta agam. Beannacht Dé leat, a Mháire!” ar seisean. Agus d'imthigh sé gan labhairt le fear an tighe. 'Nuair do chuaidh sé amach fá'n spéir, do cheap sé gur luigh sgamal anuas ar mhullach a chinn. Do dhoirchigh an spéir agus do dhoirchigh an talamh. Tháinig barróg ar a chliabh. Shamhluigh sé go raibh a chroidhe imthighthe as a chliabh amach, agus gur bh' é rud do bhí i n-ionad a chroidhe aige 'ná mar bheidheadh cloch mhór throm. D'fheuch sé soir fá dhéin a thighe féin, agus má 'fheuch, tháinig gráin mhillteach aige ar a dtigh agus ar an áit, ar an gcrann, ar an gcathaoir, ar an mealbhóig, ar an obair, ar a raibh os cionn talaimh ann, istigh agus amuigh. I n-ionad aighthe do thabhairt ar an mbaile, do thug sé aghaidh ar an gcnoc. Ag gabháil thar tigh comharsan dó, bhí beirt leanbh ag spórt sa' chlós, agus chomh luath agus chonnchadar é, do ritheadar isteach ag sgreadaigh. “Ó! a mham,” arsa duine acu. “Tá duine buile amuigh sa chlós, agus d'fheuch sé orm!” Chuir Séadna an cnoc amach de. 'Nuair do roich sé an fiaradh, do bhí iongnadh air a luighead de thuirse bheith air, agus an cnoc chomh dian. Bhí radharc áluinn ó'n mullach. Do chonnaic sé an tsráid agus páirc an aonaigh, agus tigh Dhiarmuda Léith agus tigh na baintrighe. Do chonnaic sé a thigh féin agus tigh Sheagháin Cheataigh. Dá mbeidheadh an radharc seacht n-uaire níos aoibhne, ní bhainfeadh sé an chloch as a chliabh, 'ná ní thógfadh sé an sgamal d'á cheann. Do bhí plásóg bhreaghdha mhór leathan chunnlaigh ar bharr an chnuic; chomh tirim le leabaidh chlúimh eun, agus chomh bog sain go raghadh duine go glúinibh innti. Do chaith sé é féin sa' phlásóig sin ar a bheul agus ar a aghaidh, agus ní dócha go raibh ar thalamh thirim na hÉireann an lá sain fear eile chomh brúighte chomh basgtha aigneadh leis. Fá cheann tamaill do thóg sé a cheann agus d'fheuch sé siar fan chliatháin an tsléibhe. Chonnaic sé an bhean ag gabháil aniar. Ceap sé ar dtúis gur bhean éigin de na comhar- sanaibh í, bhí ag gabháil comhgar an chnuic. Ba ghearr gur thug sé fá ndeara go raibh sí ag déanamh ceann ar aghaidh ar an áit ina raibh sé. Phreab sé 'na shuidhe. Ba ghearr gur aithin sé í. An bhean chos-nochttha, is í bhí ann! “Síothcháin Dé ort, a Shéadna!” ar sisi. “D'oirfeadh sin dom,” ar seisean, “má 'oir sé d'aon-ne riamh.” “Feuch!” ar sisi, ag osgailt lámha léi. “Sin í an sgilling úd a thugais dom ar son an tSlánuightheóra.” “Is cuimhin liom é,” ar seisean. “Is iomdha sgilling ghabh trém' láimh ó shin, agus is suarach an sólás dom indiu iad. Badh shuaimhneasaighe bheidheadh an saoghal dom, dá mbadh ná feicfinn riamh iad.” “Is iomdha maith atá déanta agat leó ná beidheadh déanta agat dá mbadh ná feicfeá riamh iad,” ar sisi. “B'fhéidir go bhfuil roinnt díoghbhála déanta ná beidheadh déanta dá mbadh ná feicfinn riamh iad,” ar seisean. “Is treise ar an maith 'ná ar an díogh- bháil,” ar sisi. “Is treise ar dhíoghbháil an lae indiu,” ar seisean, “'ná ar an maith go léir.” “C'onnus é sin?” ar sisi. “Dá ndeunainn-se mo ghnó an lá úd leis an sgilling sin agus leis an dá cheann eile bhí agam 'na teannta,” ar seisean, “ní chuimh- neóchainn riamh ar Mháire Ghearra, nó í orm. Ní chuirfinn aithne ar bhuadhairt an lae indiu. Ní bheidheadh mo chroidhe 'na chloich agus mo cheann na cheó agus m'aigneadh 'na tulach cheardchan mar atá. Ní bheidheadh mo shaoghal gearrtha amach ar thrí bliadhnaibh deug agus a leath sain féin imthighthe anois.” “Feuch! a Shéadna,” ar sisi, agus d'osgail sí an lámh eile léi, agus do thaisbeán sí dho, ar chroidhe a dearnann, liathróidín gloine, agus is amhlaidh do bhí an liathróidín sin, agus í chomh <L 36> solusmhar agus ná feudfá feuchaint díreach uirthi, nó do dhallfadh sí thu. Agus do bhí cáithníní soluis ag imtheacht aisti mór- thimcheall, mar bheidheadh ar an ngréin. Bhí crios beag óir uirthi, agus slabhradh óir as an gcrios sin. “Cad é an rud é sin?” arsa Séadna, agus é ag iarraidh feuchaint ar an liathróid, agus neart an tsoluis ag baint na súl as. “Is leat-sa é,” ar sisi. “Cad do bheurfadh gur liom-sa é?” ar seisean. “Sin é an gníomh do rinnis ar maidin indiu,” ar sisi, “an gníomh is uaisle d'ár rinneadh i nÉirinn le fada.” “Cad é an gníomh uasal so do rinneas-sa ar maidin indiu, airiú?” ar seisean. “Do rinnis,” ar sisi, “an bhean is fearr i nÉirinn do chur ód'chroidhe ar son an tSlánuightheóra.” “Cad é mo leigheas air?” ar seisean. “C'onnus d'fheudfainn a leithéid d'eugcóir do dhéanamh ar a leithéid de mhnaoi?” “Do sgarais le n-a leithéid de mhnaoi níos túisge 'ná dhéanfá a leithéid d'eugcóir,” ar sisi. Le n-a linn sin, do rinne sí air suas, agus do chuir sí an tseoid isteach 'na bhrollach, ar aghaidh a chroidhe. “Coimeád annsain é,” ar sisi, “agus an cás is cruadha bheurfaidh choidhche ort, agus an greim is géire thiocfaidh ort, ní chaillfidh ar do mhisneach.” Ní túisge chuir sí a lámh isteach 'na bhrollach, 'ná mhothuigh sé mar phleusgfadh rud éigin 'na dhá chluais. D'imthigh an ceo. Do gheal an spéir agus an talamh. D'imthigh an bhuile bhuadhartha as a aigneadh, agus do bhí a chroidhe féin arís aige. Ní túisge bhí an focal déidheanach ráidhte aici-si, 'ná tháinig ceó éigin bán 'na timcheall do chlúduigh ó n-a radharc í, agus annsain do leath an ceó amach agus ní raibh sí ann. D'fheuch sé 'na thimcheall ar an spéir agus ar an dtalamh. Bhí a aigneadh chomh suaimhneasach agus bhí sí riamh i gcaitheamh a shaoghail aige. D'fheuch sé anonn ar an sráid, anonn ar thigh Dhiarmuda Léith, soir ar thigh na bain- trighe, anonn ar a thigh féin, síos ar thigh Sheagháin Cheataigh. Chuir sé smut de gháire as agus thug aghaidh ar an mbaile. (leanfar de seo.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
