Corpas

An Chaoi ar Cuireadh ar gCúl Cus-
tom ar Fhataidhe i nGaillimh.

Canamhaint na Gaillimhe.

(Ar leanamhaint ó'n uimhir 69).

Chuaidh an gabha a-bhaile gan a chóta mór 
go dtáinic a lá cáirde lé gul ar siubhal 
aríst.  Ní suimreach (= suimneach = suaimh-
neach) a chodail an gabha bocht gan a fhios 
aige ceurd bhí lé n'aghaidh; agus is dóigh liom 
go mór nach ar a leabaidh, — má bhí a l'éide 
aige, agus mara raibh féin, ní air a mhilleán — 
a bhí sé 'na chodladh, acht ar bhloc corrach na 
hinniúine, nó ar urlár fuar na céardchan.  
Acht ní raibh sé chomh furusda slaghdán a
ghlacadh 'san am sin agus atá sé anois, creidim.  
Acht má fuair sé fuacht nó mara bhfuair, ar 
nós ar bith níor eugcaoin sé é.

Ar maidin Dia Luain d'éirigh an gabha, agus 
a' baint searra as fhéin, dubhairt, “Teagann 
maith lé cáirde agus grásda lé foidhid.”  
Annsin gan biadh gan deoch, marar (munar) 
ól sé uisge nach raibh go ro-thaithneamhach,
thois an gabha an bóthar go dtáinic sé go 
dtí an chúirt, agus annsin sheas sé taobh amuigh 
go cúthal go dtáinig glaodhach air.  'Steach 
leis annsin, agus ní folamh bhí an áit istigh 
roimhe.  Bhí 'na suidhe ann istigh Iarluidhe 
Cloinne Riocaird.  Chomh luath a's fuair sé 
amharc orrab (orra), ghabh buaidhreadh mór é, 
mar shíl sé, nidh nár bh'ioghnadh (iongnadh), 
go raibh a chreach deunta anois go cinnte.  
Agus is minic adeir sé i n'inntinn fhéin, 
“Faraor má bhí aon chóta mór agam riamh!”

Acht is fearr go deireannach 'ná go 
bráthach.  Thug sé faoi deara an tighearna 
ann 'na shuidhe (ag) léigheadh leabhair mhóir, agus 
ghabh meisneach beag é.  'Nuair tháinic sé i 
láthair, cheisnigh na Búrcaigh é go geur, agus ag 
freagairt ní raibh a theanga ná a pholl-
áiridhe aige-sean fhéin, acht amháin go raibh 
déileáil faitchís air gul ro-dhomhain sa'
sgeul.  Fritheadh ciontach é gan custom 
<L 169>
'íoc.  'Nuair a chuala an Coimíneach an obair 
a bhí dhá déanamh, agus go raibh críoch ag á cur 
orra, d'éirigh sé fhéin 'na chathaoir agus cheisnigh
sé fhéin an gabha.  D'fhiarfhuigh sé dhe ar íoc 
sé an custom.  D'fhreagair an gabha é go 
blasda, a' rádh,

“Níor íocas agus níor dhiúltuigheas.”

“Ní thuigim-se ná an chúirt thú,” ars' an 
tighearna.

“Maiseadh,” deir an gabha, a' tochas a 
mhullaigh, agus creidim go raibh a ádhbhar aige 
sin fhéin a dheunamh, “míneóchaidh mise an 
cás chomh maith agus fheudfas mé é.”

Annsin d'innis sé, i n-éisteacht an oir-
eachtais a bhí cruinn, gach uile nídh.

“Níor íocas,” adeir an gabha.

“Tuige?” ars' an tighearna.

“Mar nach raibh aon phighinn agam,” adeir 
an gabha.

“Is deacair colann gan cheann a chrochadh,” 
adeir an tighearna.

“Is féidir a dheunamh,” ars' an gabha.

“Goidé an nós?” adeir an tighearna.

“Tá,” adeir an gabha, “an tsúil a chur 
faoi n'osgalluidhe, i leabaidh faoi n-a 
mhuineál.”

“Tá an fhírinne agat,” adeir an tigh-
earna, “acht sin nídh nach ndeunfar uaidh 
seo amach.”

“Deunfar a ngonas é,” adeir an gabha.

“Cionnus is féidir?” adeir an tighearna.

“Ní deacra a dheunamh,” ars' an gabha, 
“'ná lámh ar n-easbuig, i n-a raibh an 
eochair, a ghearradh amach ó'n gcorp a bhí 
'deunamh créafóige sa' gcré, agus rinneadh é.”  

“An fíor sin?” adeir an tighearna.

“Dar a bhfuil de leabhra' i nIfrionn,” 
ars' an gabha, “seo í an fhírinne ghlan.  
Maiseadh creidim,” adeir an gabha, “nach 
bhfuil a fhios agat gurab í an lámh láidir, 
an dlighe i nGaillimh lé fada.”

“Níor cheapas riamh,” adeir an tighearna 
“go dtí indiu nach l'aghaidh cirt a bhí an 
chúirt seo, gus go speisialta l'aghaidh na 
mbocht (atá gan eolus gan cumhachta) a 
choimheud, agus cóir a's ceart a thabhairt dóib.  
Acht,” adeir sé, “ní bhfuighidh a námhaid cead 
a gcinn níos faide.”

“Go raibh maith agat agus ag t'onóir,” ars'an 
gabha; “agus tá súil agam agus ag muintir na 
tíre 'liug, ó rinne muid'e (rinneamar-ne) 
duine uasal díot-sa agus de liachtuidhe duine 
uasal breagh' de'n tsean-treibh, nár ísligh 
riamh a ghlún ná a cheann do Shasanach 
gránda ná do thíoránach ar bith eile, agus a 
sheas suas go fearamhail dá thír agus dá chrei-
deamh, gidh go mb'éigean dó sgaradh lé a 
raibh go (= de) mhaoin shaoghalta aige mar 
gheall ar na neithe' seo; agus gidh go gcaith-
feadh sé an iall deireannach dá shaoghal 
chomh maith leis an gceud iall, a' leasughadh 
a thíre 's a dhaoine, agus a' briseadh na sla-
bhraidhe daoirse atá ag teannadh ar ar dtír 
lé beag nach míle bliadhain, agus bíodh sé 'nan 
a dheunta nó ná bíodh, ní bhfuair sé uainn-ne
an roghain a thugamar duit-se.  Ar an 
ádhbhar sin,” adeir an gabha, “tá súil agam 
go ndeunfhaidh tú do dhíchell dam-sa agus do'n 
taobh tíre 'liug.

Annsin d'éirigh an tighearna 'na sheasamh 
agus thar éis smaoinidh dhó, thosuigh sé a'caint 
go cruaidh agus go hárd, agus 'nuair a bhí píosa 
mór cainte deunta aige, d'iompuigh Iarla 
Cloinne Riocaird thairis, agus a'breathnughadh 
suas go gruama ar an tighearna, mar nár 
thaithnigh an bealach bhí sé 'leanacht leis, 
d'osgail a bheul mór gránda casta, — an 
liopa uachtair mar neacaipín póca dá 
shrón smaoiseach, agus an liopa eile a'tuitim 
thar a smig síos i bhfad, agus gidh go mbadh 
gránda an feithideach é 'liug, mar bhí 
cuma na heugcóra, ba sheacht measa 'ná 
peacadh na sinsear, idir a dhá shúil shramach', 
— labhair an carrachán, agus is é adubhairt 
sé:

“A visther Cummins, is mór an náire 
dhuit fhéin é, agus is mór é do ghleó sa' gcúirt 
seo indiu!”

Ní dhearna an tighearna nídh ar bith acht 
iompódh thairis, breathnughadh ar an ruidín
<L 170>
suarach a bhí faoi thíos, agus ag athrughadh a ghotha 
dubhairt sé leis an Iarla:

“Cia is mó gleo, mise i gcúirt na 
Gaillimhe indiu nó do shean-athair i mbriseadh 
Eachdhroma?  Marach (=muna mbíodh) an 
lá sin,” ars' an tighearna, “Badh shuarach an 
seibhte ar thaobh bóthair thú i Sasana', badh 
bheag é do mhaoin nó do chumhachta taobh bhfus 
nó taobh thall.  Agus,” adeir sé, “ba mór 
an feall plúr na n-uaisle 'ísliughadh, agus do 
mhacasamhail-se 'chur suas 'na n-áit.”

Níor fheud an tighearna éisteacht lé níos 
mó.  D'éirigh sé 'na sheasamh, agus gidh go mbadh 
gearr a chloigeann mór ó thalamh, b'éigean 
dó é ísliughadh lé náire.  'Mach leis as an 
gcúirt i ndiaidh a mhullaigh, agus bhí an oiread 
sin deifire air go gcuirtí dá throigh i ndiaidh 
a chúil é i n-aghaidh gach coisméige (= cois-
céime) dá dtugadh sé.  Acht le sgeul fada 
dheunamh gearr díbh, is annamh conncas an 
tIarla, ná aon duine d'ár bhain leis, i 
gcúirt na Gaillimhe ó shoin ale.  Buidheachas 
lé Dia ar a shon, agus go bhfuil teurma na 
sgriosadóir caithte!

'Nuair a ghlan an craibeadán leis, 
thosuigh an tighearna a chuid cainte aríst, an 
áit ar stop sé cheana, agus níor stad riamh nó 
go bhfuair sé an méid giúistíseacha bhí i 
láthair a' comhoibriughadh leis féin, nó gur
sgriosadar amach de leabhar an dlighe an 
custom mailíseach seo.

Anois thosuigh an tighearna an chúis as a 
nua.  D'fhiafhruigh sé de'n fhear a bhí 'tógáil 
an chustuim cá raibh aon chaibidil amháin i 
leabhar an dlighe thug cead agus cumhachta dhó-
san mailís ar bith de'n tsórt sin a dheunamah. 
Ní raibh le rádh ag an bhfear seo, acht gur 
lé hordughadh na nIarluidhe a bhí sé fhéin a' 
deunamh na hoibre, agus nach rabh 's aige 
thairis sin ceurd bhain dó, acht amháin seo, 
mara ndeunfhadh seisean é, go raibh fear agus 
fear eile réidh lé n-a dheunamh chomh luath agus 
dhiúltóchadh sé fhéin é.  Ba deacair locht 
d'fhagháil ar an gcaint, go siúráilte, agus
níor fritheadh aon loct orra (uirri) acht a 
oiread.

“Acht cia an chiall ar ghlac tú an cóta 
mór,” adeir sé, “agus a bhfuil tú dha choinneáil 
(chongbháil) ó'n bhfear ar leis é?” 

“Níor ghlac mise é,” ars' an fear, “nó 
gur bhronn sé orm é, agus níor tháinig dhá 
éiliughadh orm ó shoin,” adeir sé; “agus dá 
dteagadh, bhí sé lé fagháil aige agus fáilte, gan 
bonn gan pighinn 'na dhiaidh air, ná cia ar 
bith fad a chaithfhinnse tabhairt aire dhó.  Agus 
ní i n-omós an chustuim,” adeir sé, “a 
ghlac mé an cóta mór, acht shíl mé gur dhá 
chur ar áit shábhála bhí sé nó go mbeidheadh 
sé 'teacht a-bhaile aríst; mar bhíonns 
(= bhíos) go leor stiúinsí díomhaoineach ag 
imtheacht ó choirneul go coirneul i nGailli' 
'ghoidfheadh an ubh ó'n gcorr, 's an chor 'na 
diaidh.”  Is uime sin gur mheasas, mar 
mheasfhadh duine ar bith eile mar mé, go 
mbadh glic an nídh bhí seisean a dhéanamh.  
Annsin 'nuair tháinic an tráthnóna, agus nár 
ghlaoidh sé ar an gcóta mór, cheapas gur 
dearmad rinne sé.  Agus ní raibh fios 
agam-sa cá gcuirfinn an cóta mór, ná cia 
aige, uaidh sin amach.”

“Tabhair agam-sa an cóta mór,” ars'an 
tighearna.

D'imthigh leis fear an chustuim 'na chosa' 
buinn, ag iarraidh an chóta mhóir, agus níor bh'
fhada sul a bhí sé a tidheacht ar ais leis, or
é “is maith an rud grádh nó faitchíos.”  Fuair 
an fear bocht a chóta mór, agus cead siar 
a-bhaile, agus áthas mór a bhí air as a uchd.  
Agus is fada aríst go dtug a chosa fhéin é 
ag aonach ná ag margadh.

Ó'n lá sin go dtí an lá so, níor tóigeadh 
aon chustom ar fhataidhe' i nGaillimh.

Seaghán Ua Flaithbheartaigh.
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh. (Ar leanamhaint.)

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh. (Ar leanamhaint.)

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
