Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh.  (Ar leanamhaint.)</title><author><persName>Ó Flaithbheartaigh, Seaghán</persName></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG06-10231</note>
		 <note type="L">168</note>
		 <note type="B">1896</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>March, 1896</date><idno>IG06-10231</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">6</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Flaithbheartaigh, Seaghán</author><title>An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh.  (Ar leanamhaint.)</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh.  (Ar leanamhaint.)</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>March, 1896</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>An Chaoi ar Cuireadh ar gCúl Cus-</span>
<lb n="1"/><span>tom ar Fhataidhe i nGaillimh.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Canamhaint na Gaillimhe.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>(Ar leanamhaint ó'n uimhir 69).</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Chuaidh an gabha a-bhaile gan a chóta mór </span>
<lb n="8"/><span>go dtáinic a lá cáirde lé gul ar siubhal </span>
<lb n="9"/><span>aríst.  Ní suimreach (= suimneach = suaimh-</span>
<lb n="10"/><span>neach) a chodail an gabha bocht gan a fhios </span>
<lb n="11"/><span>aige ceurd bhí lé n'aghaidh; agus is dóigh liom </span>
<lb n="12"/><span>go mór nach ar a leabaidh, — má bhí a l'éide </span>
<lb n="13"/><span>aige, agus mara raibh féin, ní air a mhilleán — </span>
<lb n="14"/><span>a bhí sé 'na chodladh, acht ar bhloc corrach na </span>
<lb n="15"/><span>hinniúine, nó ar urlár fuar na céardchan.  </span>
<lb n="16"/><span>Acht ní raibh sé chomh furusda slaghdán a</span>
<lb n="17"/><span>ghlacadh 'san am sin agus atá sé anois, creidim.  </span>
<lb n="18"/><span>Acht má fuair sé fuacht nó mara bhfuair, ar </span>
<lb n="19"/><span>nós ar bith níor eugcaoin sé é.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Ar maidin Dia Luain d'éirigh an gabha, agus </span>
<lb n="22"/><span>a' baint searra as fhéin, dubhairt, “Teagann </span>
<lb n="23"/><span>maith lé cáirde agus grásda lé foidhid.”  </span>
<lb n="24"/><span>Annsin gan biadh gan deoch, marar (munar) </span>
<lb n="25"/><span>ól sé uisge nach raibh go ro-thaithneamhach,</span>
<lb n="26"/><span>thois an gabha an bóthar go dtáinic sé go </span>
<lb n="27"/><span>dtí an chúirt, agus annsin sheas sé taobh amuigh </span>
<lb n="28"/><span>go cúthal go dtáinig glaodhach air.  'Steach </span>
<lb n="29"/><span>leis annsin, agus ní folamh bhí an áit istigh </span>
<lb n="30"/><span>roimhe.  Bhí 'na suidhe ann istigh Iarluidhe </span>
<lb n="31"/><span>Cloinne Riocaird.  Chomh luath a's fuair sé </span>
<lb n="32"/><span>amharc orrab (orra), ghabh buaidhreadh mór é, </span>
<lb n="33"/><span>mar shíl sé, nidh nár bh'ioghnadh (iongnadh), </span>
<lb n="34"/><span>go raibh a chreach deunta anois go cinnte.  </span>
<lb n="35"/><span>Agus is minic adeir sé i n'inntinn fhéin, </span>
<lb n="36"/><span>“Faraor má bhí aon chóta mór agam riamh!”</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Acht is fearr go deireannach 'ná go </span>
<lb n="39"/><span>bráthach.  Thug sé faoi deara an tighearna </span>
<lb n="40"/><span>ann 'na shuidhe (ag) léigheadh leabhair mhóir, agus </span>
<lb n="41"/><span>ghabh meisneach beag é.  'Nuair tháinic sé i </span>
<lb n="42"/><span>láthair, cheisnigh na Búrcaigh é go geur, agus ag </span>
<lb n="43"/><span>freagairt ní raibh a theanga ná a pholl-</span>
<lb n="44"/><span>áiridhe aige-sean fhéin, acht amháin go raibh </span>
<lb n="45"/><span>déileáil faitchís air gul ro-dhomhain sa'</span>
<lb n="46"/><span>sgeul.  Fritheadh ciontach é gan custom </span></p>
</div>
<pb n="169"/>
<div><lb n="47"/><p><span>'íoc.  'Nuair a chuala an Coimíneach an obair </span>
<lb n="48"/><span>a bhí dhá déanamh, agus go raibh críoch ag á cur </span>
<lb n="49"/><span>orra, d'éirigh sé fhéin 'na chathaoir agus cheisnigh</span>
<lb n="50"/><span>sé fhéin an gabha.  D'fhiarfhuigh sé dhe ar íoc </span>
<lb n="51"/><span>sé an custom.  D'fhreagair an gabha é go </span>
<lb n="52"/><span>blasda, a' rádh,</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>“Níor íocas agus níor dhiúltuigheas.”</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>“Ní thuigim-se ná an chúirt thú,” ars' an </span>
<lb n="57"/><span>tighearna.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>“Maiseadh,” deir an gabha, a' tochas a </span>
<lb n="60"/><span>mhullaigh, agus creidim go raibh a ádhbhar aige </span>
<lb n="61"/><span>sin fhéin a dheunamh, “míneóchaidh mise an </span>
<lb n="62"/><span>cás chomh maith agus fheudfas mé é.”</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>Annsin d'innis sé, i n-éisteacht an oir-</span>
<lb n="65"/><span>eachtais a bhí cruinn, gach uile nídh.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>“Níor íocas,” adeir an gabha.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>“Tuige?” ars' an tighearna.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>“Mar nach raibh aon phighinn agam,” adeir </span>
<lb n="72"/><span>an gabha.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>“Is deacair colann gan cheann a chrochadh,” </span>
<lb n="75"/><span>adeir an tighearna.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>“Is féidir a dheunamh,” ars' an gabha.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>“Goidé an nós?” adeir an tighearna.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>“Tá,” adeir an gabha, “an tsúil a chur </span>
<lb n="82"/><span>faoi n'osgalluidhe, i leabaidh faoi n-a </span>
<lb n="83"/><span>mhuineál.”</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>“Tá an fhírinne agat,” adeir an tigh-</span>
<lb n="86"/><span>earna, “acht sin nídh nach ndeunfar uaidh </span>
<lb n="87"/><span>seo amach.”</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>“Deunfar a ngonas é,” adeir an gabha.</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>“Cionnus is féidir?” adeir an tighearna.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>“Ní deacra a dheunamh,” ars' an gabha, </span>
<lb n="94"/><span>“'ná lámh ar n-easbuig, i n-a raibh an </span>
<lb n="95"/><span>eochair, a ghearradh amach ó'n gcorp a bhí </span>
<lb n="96"/><span>'deunamh créafóige sa' gcré, agus rinneadh é.”  </span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>“An fíor sin?” adeir an tighearna.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>“Dar a bhfuil de leabhra' i nIfrionn,” </span>
<lb n="101"/><span>ars' an gabha, “seo í an fhírinne ghlan.  </span>
<lb n="102"/><span>Maiseadh creidim,” adeir an gabha, “nach </span>
<lb n="103"/><span>bhfuil a fhios agat gurab í an lámh láidir, </span>
<lb n="104"/><span>an dlighe i nGaillimh lé fada.”</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>“Níor cheapas riamh,” adeir an tighearna </span>
<lb n="107"/><span>“go dtí indiu nach l'aghaidh cirt a bhí an </span>
<lb n="108"/><span>chúirt seo, gus go speisialta l'aghaidh na </span>
<lb n="109"/><span>mbocht (atá gan eolus gan cumhachta) a </span>
<lb n="110"/><span>choimheud, agus cóir a's ceart a thabhairt dóib.  </span>
<lb n="111"/><span>Acht,” adeir sé, “ní bhfuighidh a námhaid cead </span>
<lb n="112"/><span>a gcinn níos faide.”</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>“Go raibh maith agat agus ag t'onóir,” ars'an </span>
<lb n="115"/><span>gabha; “agus tá súil agam agus ag muintir na </span>
<lb n="116"/><span>tíre 'liug, ó rinne muid'e (rinneamar-ne) </span>
<lb n="117"/><span>duine uasal díot-sa agus de liachtuidhe duine </span>
<lb n="118"/><span>uasal breagh' de'n tsean-treibh, nár ísligh </span>
<lb n="119"/><span>riamh a ghlún ná a cheann do Shasanach </span>
<lb n="120"/><span>gránda ná do thíoránach ar bith eile, agus a </span>
<lb n="121"/><span>sheas suas go fearamhail dá thír agus dá chrei-</span>
<lb n="122"/><span>deamh, gidh go mb'éigean dó sgaradh lé a </span>
<lb n="123"/><span>raibh go (= de) mhaoin shaoghalta aige mar </span>
<lb n="124"/><span>gheall ar na neithe' seo; agus gidh go gcaith-</span>
<lb n="125"/><span>feadh sé an iall deireannach dá shaoghal </span>
<lb n="126"/><span>chomh maith leis an gceud iall, a' leasughadh </span>
<lb n="127"/><span>a thíre 's a dhaoine, agus a' briseadh na sla-</span>
<lb n="128"/><span>bhraidhe daoirse atá ag teannadh ar ar dtír </span>
<lb n="129"/><span>lé beag nach míle bliadhain, agus bíodh sé 'nan </span>
<lb n="130"/><span>a dheunta nó ná bíodh, ní bhfuair sé uainn-ne</span>
<lb n="131"/><span>an roghain a thugamar duit-se.  Ar an </span>
<lb n="132"/><span>ádhbhar sin,” adeir an gabha, “tá súil agam </span>
<lb n="133"/><span>go ndeunfhaidh tú do dhíchell dam-sa agus do'n </span>
<lb n="134"/><span>taobh tíre 'liug.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Annsin d'éirigh an tighearna 'na sheasamh </span>
<lb n="137"/><span>agus thar éis smaoinidh dhó, thosuigh sé a'caint </span>
<lb n="138"/><span>go cruaidh agus go hárd, agus 'nuair a bhí píosa </span>
<lb n="139"/><span>mór cainte deunta aige, d'iompuigh Iarla </span>
<lb n="140"/><span>Cloinne Riocaird thairis, agus a'breathnughadh </span>
<lb n="141"/><span>suas go gruama ar an tighearna, mar nár </span>
<lb n="142"/><span>thaithnigh an bealach bhí sé 'leanacht leis, </span>
<lb n="143"/><span>d'osgail a bheul mór gránda casta, — an </span>
<lb n="144"/><span>liopa uachtair mar neacaipín póca dá </span>
<lb n="145"/><span>shrón smaoiseach, agus an liopa eile a'tuitim </span>
<lb n="146"/><span>thar a smig síos i bhfad, agus gidh go mbadh </span>
<lb n="147"/><span>gránda an feithideach é 'liug, mar bhí </span>
<lb n="148"/><span>cuma na heugcóra, ba sheacht measa 'ná </span>
<lb n="149"/><span>peacadh na sinsear, idir a dhá shúil shramach', </span>
<lb n="150"/><span>— labhair an carrachán, agus is é adubhairt </span>
<lb n="151"/><span>sé:</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>“A visther Cummins, is mór an náire </span>
<lb n="154"/><span>dhuit fhéin é, agus is mór é do ghleó sa' gcúirt </span>
<lb n="155"/><span>seo indiu!”</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Ní dhearna an tighearna nídh ar bith acht </span>
<lb n="158"/><span>iompódh thairis, breathnughadh ar an ruidín</span></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="159"/><p><span>suarach a bhí faoi thíos, agus ag athrughadh a ghotha </span>
<lb n="160"/><span>dubhairt sé leis an Iarla:</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>“Cia is mó gleo, mise i gcúirt na </span>
<lb n="163"/><span>Gaillimhe indiu nó do shean-athair i mbriseadh </span>
<lb n="164"/><span>Eachdhroma?  Marach (=muna mbíodh) an </span>
<lb n="165"/><span>lá sin,” ars' an tighearna, “Badh shuarach an </span>
<lb n="166"/><span>seibhte ar thaobh bóthair thú i Sasana', badh </span>
<lb n="167"/><span>bheag é do mhaoin nó do chumhachta taobh bhfus </span>
<lb n="168"/><span>nó taobh thall.  Agus,” adeir sé, “ba mór </span>
<lb n="169"/><span>an feall plúr na n-uaisle 'ísliughadh, agus do </span>
<lb n="170"/><span>mhacasamhail-se 'chur suas 'na n-áit.”</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>Níor fheud an tighearna éisteacht lé níos </span>
<lb n="173"/><span>mó.  D'éirigh sé 'na sheasamh, agus gidh go mbadh </span>
<lb n="174"/><span>gearr a chloigeann mór ó thalamh, b'éigean </span>
<lb n="175"/><span>dó é ísliughadh lé náire.  'Mach leis as an </span>
<lb n="176"/><span>gcúirt i ndiaidh a mhullaigh, agus bhí an oiread </span>
<lb n="177"/><span>sin deifire air go gcuirtí dá throigh i ndiaidh </span>
<lb n="178"/><span>a chúil é i n-aghaidh gach coisméige (= cois-</span>
<lb n="179"/><span>céime) dá dtugadh sé.  Acht le sgeul fada </span>
<lb n="180"/><span>dheunamh gearr díbh, is annamh conncas an </span>
<lb n="181"/><span>tIarla, ná aon duine d'ár bhain leis, i </span>
<lb n="182"/><span>gcúirt na Gaillimhe ó shoin ale.  Buidheachas </span>
<lb n="183"/><span>lé Dia ar a shon, agus go bhfuil teurma na </span>
<lb n="184"/><span>sgriosadóir caithte!</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>'Nuair a ghlan an craibeadán leis, </span>
<lb n="187"/><span>thosuigh an tighearna a chuid cainte aríst, an </span>
<lb n="188"/><span>áit ar stop sé cheana, agus níor stad riamh nó </span>
<lb n="189"/><span>go bhfuair sé an méid giúistíseacha bhí i </span>
<lb n="190"/><span>láthair a' comhoibriughadh leis féin, nó gur</span>
<lb n="191"/><span>sgriosadar amach de leabhar an dlighe an </span>
<lb n="192"/><span>custom mailíseach seo.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Anois thosuigh an tighearna an chúis as a </span>
<lb n="195"/><span>nua.  D'fhiafhruigh sé de'n fhear a bhí 'tógáil </span>
<lb n="196"/><span>an chustuim cá raibh aon chaibidil amháin i </span>
<lb n="197"/><span>leabhar an dlighe thug cead agus cumhachta dhó-</span>
<lb n="198"/><span>san mailís ar bith de'n tsórt sin a dheunamah. </span>
<lb n="199"/><span>Ní raibh le rádh ag an bhfear seo, acht gur </span>
<lb n="200"/><span>lé hordughadh na nIarluidhe a bhí sé fhéin a' </span>
<lb n="201"/><span>deunamh na hoibre, agus nach rabh 's aige </span>
<lb n="202"/><span>thairis sin ceurd bhain dó, acht amháin seo, </span>
<lb n="203"/><span>mara ndeunfhadh seisean é, go raibh fear agus </span>
<lb n="204"/><span>fear eile réidh lé n-a dheunamh chomh luath agus </span>
<lb n="205"/><span>dhiúltóchadh sé fhéin é.  Ba deacair locht </span>
<lb n="206"/><span>d'fhagháil ar an gcaint, go siúráilte, agus</span>
<lb n="207"/><span>níor fritheadh aon loct orra (uirri) acht a </span>
<lb n="208"/><span>oiread.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>“Acht cia an chiall ar ghlac tú an cóta </span>
<lb n="211"/><span>mór,” adeir sé, “agus a bhfuil tú dha choinneáil </span>
<lb n="212"/><span>(chongbháil) ó'n bhfear ar leis é?” </span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>“Níor ghlac mise é,” ars' an fear, “nó </span>
<lb n="215"/><span>gur bhronn sé orm é, agus níor tháinig dhá </span>
<lb n="216"/><span>éiliughadh orm ó shoin,” adeir sé; “agus dá </span>
<lb n="217"/><span>dteagadh, bhí sé lé fagháil aige agus fáilte, gan </span>
<lb n="218"/><span>bonn gan pighinn 'na dhiaidh air, ná cia ar </span>
<lb n="219"/><span>bith fad a chaithfhinnse tabhairt aire dhó.  Agus </span>
<lb n="220"/><span>ní i n-omós an chustuim,” adeir sé, “a </span>
<lb n="221"/><span>ghlac mé an cóta mór, acht shíl mé gur dhá </span>
<lb n="222"/><span>chur ar áit shábhála bhí sé nó go mbeidheadh </span>
<lb n="223"/><span>sé 'teacht a-bhaile aríst; mar bhíonns </span>
<lb n="224"/><span>(= bhíos) go leor stiúinsí díomhaoineach ag </span>
<lb n="225"/><span>imtheacht ó choirneul go coirneul i nGailli' </span>
<lb n="226"/><span>'ghoidfheadh an ubh ó'n gcorr, 's an chor 'na </span>
<lb n="227"/><span>diaidh.”  Is uime sin gur mheasas, mar </span>
<lb n="228"/><span>mheasfhadh duine ar bith eile mar mé, go </span>
<lb n="229"/><span>mbadh glic an nídh bhí seisean a dhéanamh.  </span>
<lb n="230"/><span>Annsin 'nuair tháinic an tráthnóna, agus nár </span>
<lb n="231"/><span>ghlaoidh sé ar an gcóta mór, cheapas gur </span>
<lb n="232"/><span>dearmad rinne sé.  Agus ní raibh fios </span>
<lb n="233"/><span>agam-sa cá gcuirfinn an cóta mór, ná cia </span>
<lb n="234"/><span>aige, uaidh sin amach.”</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>“Tabhair agam-sa an cóta mór,” ars'an </span>
<lb n="237"/><span>tighearna.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>D'imthigh leis fear an chustuim 'na chosa' </span>
<lb n="240"/><span>buinn, ag iarraidh an chóta mhóir, agus níor bh'</span>
<lb n="241"/><span>fhada sul a bhí sé a tidheacht ar ais leis, or</span>
<lb n="242"/><span>é “is maith an rud grádh nó faitchíos.”  Fuair </span>
<lb n="243"/><span>an fear bocht a chóta mór, agus cead siar </span>
<lb n="244"/><span>a-bhaile, agus áthas mór a bhí air as a uchd.  </span>
<lb n="245"/><span>Agus is fada aríst go dtug a chosa fhéin é </span>
<lb n="246"/><span>ag aonach ná ag margadh.</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>Ó'n lá sin go dtí an lá so, níor tóigeadh </span>
<lb n="249"/><span>aon chustom ar fhataidhe' i nGaillimh.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>Seaghán Ua Flaithbheartaigh. </span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh. (Ar leanamhaint.)

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh. (Ar leanamhaint.)

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
