Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seadhna. (ar leanamhaint.)
Title
Seadhna. (ar leanamhaint.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1896
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 162> Séadna (Ar leanamhaint) Cáit. Dá mbeidhinn i gcás Dhiarmuda, déarfainn léi “main do dheór nár chuirir díot!” Peg. Ní fheadar, a Cháit. B'fhéidir dá mbeiteá i gcás Dhiarmuda, nár bh'fhearra dhuit rud do dheunfá ná an rud do dhein seisean. Is é is dóichighe gurab aige b' fhearr a fhios cad badh cheart do dhéanamh. Cáit. An stiúsaidhe! Is beag orm í. Gob. Ar airigh Máire Ghearra, a Pheg? Peg. An Domhnach a bhí chughainn, do bhí sí ag caint le máthair Mhichíl, agus fuair sí tuairisg ag sgéil díreach fé mar thuit sé amach. Do bhí áthas mór go léir uirthi 'nuair thuig sí gur thug sé an t-airgead uaidh ar son an tSlánuightheóra. “Agus,” ar sisi, “tá súil agam anois go dtuillfidh Miceal an t-airgead sain chomh macánta agus dá mbadh ná beidheadh sé faghálta roimh ré aige.” “Dómhaise,” ars' an bhaintreach, “sin é iongnadh an sgéil ar fad. Nuair a bhí sé ag díol na bhfear araoir, do shín sé punt chum Micil mar ba ghnáth. “Ó!” arsa Miceal, 'táim-se díolta cheana.' 'Glac é sin uaim,' arsa Séadna, agus b'éigin do.” “Seadh,” arsa Máire Ghearra, “bhídís dhá rádh ná raibh creideamh ag Séadna. Bíodh sain mar chomhartha acu air!” “Creideamh?” ars' an bhaintreach. “Ní fheaca a leithéid riamh. Dá mairinn míle bliadhan, ní chuirfinn as mo cheann an fheuchaint a thug sé orm 'nuair adhubhairt sé an focal agus é ag síneadh an airgid chugham. “Ar son an tSlánuightheóra,” ar seisean, agus 'nuair' fheuchas suas air, bhí an dá shúil aige dá gcur tríom, i dtreó go dtáinig iarracht d'anfhadh orm nach bhféadfainn a innsint duit.” “Éist, a óinsigh,” arsa Máire. “Cad ba ghádh an t-anfadh?” “Ó, leig dom féin, a Mháire. Is amhlaidh mar atá ag sgeul, dá bhfeuchainn i gcoinnibh a shúl an dara huair, do thuitfinn,” arsan bhaintreach. “A Shiobhán!” arsa Máire Ghearra. “Teacht, a Mháire,” arsa Siobhán. “Tá rún agam le tabhairt duit,” ar sisi, agus do bhí creathán 'na ballaibh agus 'na guth. “Ná bíodh ceisd ort, a Mháire,” arsa Siobhán. “Coimeádfad-sa do rún, dá mbíodh m'anam air.” “Tá a fhios agam-sa go maith go gcoime- ádfair, a Shiobhán, acht tá níos mó agat le déanamh dom 'ná mo rún do choimeád.” Do stad sí. Níor labhair Siobhán. “Bhíos tamall dem'shaoghal, a Shiobhán,” ar sisi, “agus do cheapas ná pósfainn choidhche.” “Ní haon tamall mór ded'shaoghal atá caithte,” arsa Siobhán. “Dá luighead é, tá sé buadhartha go maith le déidheanaighe,” arsa Máire. “Ní fheicim puinn adhbhar buadhartha agat,” arsa Siobhán. “Tá mo chroidhe dá shníomh le buadhairt,” ar sisi. Annsain do labhair sí i gcogar le Siobhán agus chaitheadar tréimhse mór ag cogarnaigh. 'Nuair bhí an chogarnach críochnuighthe acu chuaidh Máire a-bhaile agus chuaidh Siobhán a-chodladh. Acht ní baoghal gur thuig aon neul codlata ar Mháire ná ar Siobháin an oidhche sin. 'Nuair d'éirigh Siobhán ar maidin, is í bhí go tuirseach. 'Nuair cheap sí a coidhp do chur ar a ceann, is 'na póca do chuir sí é. 'Nuair cheap sí a bróg do chur ar a cois, is 'sa teine do chuir sí í mar chuirfeadh sí fód móna. 'Nuair tháinig sí ar a ghlúnaibh chum na bpaidreacha do rádh, do theip uirthi focal ar bith do rádh le cruinneas acht “Go gcuiridh Dia ar mo leas me! Go gcuiridh Dia agus Muire a mháthair ar mo leas me!” 'Nuair theasduig ó Mhiceal a chuid bídh d'fhagháil, ní raibh an biadh ollamh do. 'Nuair cuireadh os a chomhair é, ní raibh sé acht leath-bheirbhthe. Níor leig sé aon nídh air acht an biadh do chaitheamh chomh maith agus d'fheud sé é. “Tá rud éigin ar mo mháthair,” ar seisean <L 163> i n-a aigneadh féin. “Ní fheadar 'o'n (de'n) tsaoghal cad tá ag éirghe fúithi. Ní héidir gurab é an báille úd a bheidheadh ag teacht arís? A mháthair,” ar seisean, “tá rud éigin ag déanamh buadhartha dhuit. An raibh a thuilleadh le héileamh ag an mbáille an lá úd?” “Ach! ní raibh, a Mhicil, oiread agus leath- phinginn. Ní'l blúire orm acht nár chodlas puinn araoir.” “Níor bh'fhearra dhuit rud a dhéanfá anois, a mháthair,” arsa Miceal, “ná dul agus greas do chodladh dhuit féin.” “Is olc an rud codladh d'fhínn an lae, a Mhicil,” ar sisi. “B'fhearr do dhuine foidhid do dhéanamh air, dá mb'fhéidir é, i dtreó go mbeidheadh codladh na hoidhche go maith aige.” Do ghluais Miceal suas go tigh Shéadna agus do luigh ar a ghnó. Ní raibh dá ghreim curtha aige, 'nuair siúd í a mhathair isteach 'na dhiaidh. Thóg sé a cheann agus d'fheuch sé uirthi. Thóg Séadna a cheann agus d'fheuch sé uirthi. “A Shéadna,” ar sisi; “dá mb'é do thoil é, d'oirfeadh dhom focal do labhairt leat id' aonar.” “A Mhicil,” arsa Séadna, “dá mbadh áil leat-sa bualadh amach annsain tamaillín.” Do bhuail Miceal amach agus chuir se a dhrom le claidhe. “Ní fheadar 'o'n tsaoghal,” ar seisean leis féin, “cad athá ag éirghe dhi, nó cad é an fuadar é seo fúithi!” Bhí tor aitinn taobh leis. Chonnaic sé ar an dtor beach bheag i n-achrann i snáith ruadháin alla. Do phreab an ruadhán amach as an áit i n-a raibh sé i bhfolach, agus thug sé fé bhreith ar an mbeich mbig. 'Nuair chonnaic sisi ag teacht é, chuir an sgeón dúbailt nirt innti, agus do bhris sí an snáith agus d'imthigh. Síle. Ó am briathar, a Pheg, go bhfeaca-sa rud mar sin ag ruadhán alla dhá dhéanamh, acht má 'seadh, ní beach a bhí 'sa tsnáith acht cuil, agus do rug an ruadhán ar chaol-drom ar an gcuil, agus am briathar ná raibh aon mhaith dhi bheith ag crothadh a cos agus únfhairt. Choimeád sé a ghreim chum go raibh sí socair go leór. Agus annsain dá bhfeicfeá mar 'fhill sé 'sa tsnáith í, agus mar a rug sé leis isteach í. Gob. Is dócha gur dhein sé bagún di. Síle. Do rug sé leis í, pé i nÉirinn é. Peg. Ní rug ruadhán Mhicil an bheach leis, mar d'imthigh sí uaidh, agus 'nuair cheap Miceal go raibh an tamaillín caithte, d'fhill sé ar an dtigh. 'Nuair bhí sé ag déanamh ar an ndorus, d'airigh sé Séadna ag rádh na bhfocal so: “Badh shaoire dhi an bás is measa do fuair duine riamh, agus í dá fhagháil seacht n-uaire i ndiaidh a chéile, 'ná mise dá pósadh!” Do chas Miceal agus chuir sé an talamh de sul ar airigh sé a thuilleadh. Acht má chuir, ní túisge bhí sé arís ag an dtor aitinn, 'ná d'éirigh árd-fhearg air. “Is deas an obair í seo,” ar seisean i n-a aigneadh féin. Is leamh an gnó dom' mháthair teacht annso ag déanamh cleamhnais do Shaidhbh Dhiarmuid' Léith! Fan go dtéighead- sa a-bhaile anocht -” Le n-a linn sin, do chonnaic sé a mháthair ag déanamh air agus aghaidh bhán uirthi ar dhath an bháis. Preab sé 'na coinne. “Airiú a mháthair,” ar seisean, “cad tá ort?” “Éist, éist! a mhic ó,” ar sisi i gcogar; “ní'l aon rud orm. Imthigh isteach chum do ghnótha. Táid na fir eile ag teacht láith- reach.” Chuaidh Miceal isteach. Bhí an dorus ar dian-leathadh agus gan duine istigh roimhe. Bhí ionad Shéadna folamh. Do shuidh Miceal agus do tharraing chuige a ghnó. Thán'adar na fir 'na nduine 's 'na nduine. Do ghluais an obair mar ba ghnáth. Níor fhill Séadna an lá sain. Síle. Cogar, a Pheg, dar ndóigh, ní h-ag déanamh chleamhnais do Shaidhbh a bhí Siobhán. Peg. Cad eile, a Shíle, a chuid? Síle. Do Mháire Ghearra, gabhaim-se orm, <L 164> agus badh dhóigh liom, dá mbíodh aon chiall ag Miceal, go dtuigfeadh sé an méid sin, feuch! Gob. Agus ca bhfios duit, a Shíle, gur do Mháire Ghearra bhí sí ag déanamh an chleamhnais, nó ca bhfios duit an cleamhnas a bhí aici dá dhéanamh i n-aon chor? Síle. Ó! go deimhin is beag dá mhearbhall orm. Cad air gur thug sí féin agus Máire Ghearra an oidhche ag cogarnaigh? Cad do bhain codladh na hoidhche de'n bheirt? Cad é an rún a thug Máire Ghearra dhi? Tá a fhios agam-sa go maith cad do bhí ar siubhal acu, geallaim dhuit é. Peg. Is dóigh liom, a Shíle, ná fuilir i bhfad ó'n gceart, agus gur géar-chúisighe go mór thu 'ná Miceal. Níor fhill Séadna an lá sain, agus níor fhill sé an oidhche sin. D'fhan Miceal i bhfeighil na háite. Is air a bhí an iongnadh, 'nuair fuair sé ná raibh Séadna ag teacht. Thug sé an oidhche 'na shuidhe 'sa chathaoir shúgáin. Cheap sé ó am go ham go mbeidheadh Séadna chuige an dorus isteach. Trí huaire do phreab sé 'na shuidhe agus chuaidh sé go dorus. D'airigh sé coiscéim duine, dar leis féin, gach uair díobh, agus thabharfadh sé an leabhar gur bh'é Séadna bhí ann. An uair dheireannach dhíobh, cheap sé go bhfeacaidh sé Séadna féin ag déanamh ar an ndorus, agus do bhog sé a bheul chum labhartha leis, acht 'nuair d'fheuch sé níos cruinne ní raibh aon-ne' ann. Níor chuaidh sé go dorus a thuilleadh. D'fhan sé 'sa chathaoir i n-aice na teine. Chuir sé fód móna síos anois agus arís. Bhí sé annsain faid gach n-fhaid. Cheap sé nár bh'fhéidir aon oidhche bheith chomh fada. Do bhí uaigneas agus crith-eagla air agus faitchíos, agus níor fhág sain é gan múisiún codlata bheith air ó am go ham. Do thuit múisiún díobh air, ba thruime 'ná a chéile, agus do chonnaic sé lán an tighe de dhaoinibh beaga dubha 'na thimcheall, agus iad go léir ar a thí agus aon duine uasal amháin ann, agus é dá chosaint orra. Do shleamhnuigh duine aco isteach ar an dtaobh thiar de'n duine uasal agus thug sé fobha fé Mhiceal, agus fhiacla nochttha aige. (leanfar de seo.) <L 165> Is beag orm Ifrionn fuar fliuch, Baile bioth-bhuan is seirbhe deoch. Tar éis an díleann, fá mar leughtar.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
