Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seadhna. (ar leanamhaint.)
Title
Seadhna. (ar leanamhaint.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1895
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Seadhna (ar leanamhaint) Cáit. Cia dubhairt go raibh féasóg ar Chailleach na mBroc? Gob. Ó! go deimhin, a Cháit, tá sí uirthi. Bhíos-sa 'na haice, agus d'fhéachas go cruinn ar a smeigín, agus tá sé lán de ruibidhibh móra fada reamhra, agus iad liath mar bheidheadh guairidhe. 'Nuair chonnaic sí mé dá dtabhairt fá ndeara, do gháir sí agus chuimil sí dem' éadan iad, i dtreó go mb'éigean dom liúghadh leis an ngigilt. Cáit. Is mairg nach id' shúilibh do chuir sí iad; b'fhéidir go gcuirfeadh sé thú ó bheith ag féachaint ar dhaoinibh chomh droch-mhúinte sin. Gob. Dómhaise am briathar mhóide, a Cháit, gur im'shúilibh a chuir sí iad, féach! Agus sin é chuir ag liúirigh mé, agus ní hé an gigileas. Bhí aon cheann amháin ortha bhí chomh mór chomh fada le snáthaid reamhair, agus chuaidh sé isteach im' shúil, agus geallaim dhuit nár chuireas a chuimhne dhíom go ceann tamaill. Ní fheadar, ámhaidh, an mbainfidh sé an droch-mhúineadh dhíom. Cáit. Éist, a Ghobuit, mar mhagadh bhíos. Ní'l aon droch-mhúineadh ort-sa agus ní raibh riamh. Acht tá rud agat na fuil agam-sa, - tá foighde agat. B'fhéidir, dá mbei- dhinn féin ann, go dteipfeadh orm gan féachaint éigin do thabhairt ar na guairidhibh. Acht an airigheann tú, a Pheg, ní fheadar féin 'an tsaoghal cad é an paor a bhí ag an bhfear úd na méaracán ar Sheadhna, gur thug sé an aghaidh bhéil úd air i lár an aonaigh, gan chúis gan adhbhar. Peg. Sin é díreach a bhí ag milleadh Sheadhna. Ní fheadair sé cad fé ndear d'aon'ne' a leithéid do dhéanamh. Is minic 'na dhiaidh sin a bhí sé ar an aonach gcéadna ag díol bróg, agus is mó (= iomdha) tamall fada chaith sé ag faire ar lucht méaracán ag brath ar go bhfaigheadh sé lán a shúl de 'n fhear a labhair leis an lá úd, acht ní bhfuair. Agus tá gach aon dearbh, dá bhfaghadh, ná raghadh a chuid drochchainte i n-aisge leis. Cáit. Is mór an truagh mar leigeadh i n-aisge leis ar dtúis é. Peg. Tháinig an sgéal ró-obann ar Sheadhna. Ní raibh uain aige cuimhneamh ar cad badh cheart dó dhéanamh, go mór-mhór nuair fhéach sé ar fhear na méaracán, agus bhí seisean i bhfeidhil a ghnó féin, gan suim ar bith aige i ngnó Sheadhna. Is amhlaidh mar bhí an sgéal ar ball aige, ní raibh sé ró- dheimhnightheach gur bh' é an fear sain do labhair i n-aon chor. Cáit. Dómhaise am braithar 's am basa gurab é bhí agam féin dá chuimhneamh leis go mb'fhéidir nár bh'é. Peg. Seadh, agus nach deas an obair bheidheadh <L 85> déanta ag Seadhna, dá mbuaileadh sé an duine, agus gan aon chúis aige air. Cáit. Ambasa is fíor duit. Peg. I bhfad 'na dhiaidh sin, 'nuair bhíodh Seadhna ar lorg an fhir, is amhlaidh do bhí sé ceaptha, dá bhfeiceadh sé é, dul ar dtúis chum cainte leis, agus annsain, 'nuair bheidheadh sé déanta amach ó'n gcaint aige cia'co b' é an fear adubhairt an chaint úd é nó nár bh'é, bheidheadh neart do é bhualadh no gan é bhualadh. Nóra. Agus dar nóin, a Pheg, ní bheidheadh sé ceart aige é bhualadh, pé aco dubhairt sé an chaint nó ná dubhairt. Peg. Ambasa, a Nóra, ní 'lim-se dá rádh go mbeidheadh. Acht táim dá rádh go raibh sé ceaptha air, pé aco bhí sé ceart nó ná raibh. Acht ba mhar a chéile é, mar do theip air aon radharc d'fhagháil air amuich 'ná i mbaile. Ní bhfuair sé a thásg 'na a thuairisg thíos 'ná thuas, agus fé dheireadh d'imthigh an sgéal as a cheann. Nuair bhí an dá fhéire bróg críochnuighthe aige, bíodh a's ná raibh an luach puint de leathar ídighthe, d'imthigh sé agus thug sé leis luach dá phunt, agus annsain luach cheithre bpunt. Annsain do thug sé leis beirt ghréasaidhthe eile ar a bpádh lae, agus fé cheann tamaill beirt eile. Ba ró-ghearr go raibh a ainm i n-áirde sa' dúthaigh le feabhas agus le saoire a bhróg, agus is chuige do theagadh na cearduidhthe dob'fhearr, mar is é is fearr do chothuigheadh agus do dhíoladh iad. Is ag triall air do theagadh na daoine ba saidhbhre agus dob'uaisle, ag ceannach bróg, mar is 'na bhrógaibh a bhíodh an meanach dob'fhearr, agus is ortha bhíodh an déanamh ba dheise. Is ag triall air do theagadh na daoine bochta ná bíodh airgead na mbróg oireamhnach aco, mar do thugadh sé cáirde breágh fada dhóibh, agus 'nuair theagadh an cáirde agus ná díoltaoi na fiacha, ní bhíodh sé dian san éiliomh. Is minic do theagadh greásuidhthe ag triall air, ná bíodh airgead aco chum leathair do cheannach, agus go n-iarraidís air roinnt airgid do thabhairt ar iasacht dóibh, ionnus go mbeidheadh neart dóibh bheith ag obair agus ag tuilleamh ruda i n-ionad bheith sgurtha díomhaoin. Ní baoghal gur thug sé an t-eiteachas d'aon- ne' aco riamh, agus is iomdha gréasuidhe bocht fé mhuirior throm a bheidheadh go minic gan biadh ag á chlainn ná muc sa' dorus aige, muna mbeidheadh Seadhna. Ag dul go dtí Aifreann an Domhnaigh nó an Lae Saoire dho, nó ag dul ar aonach nó ar margadh ag díol bróg do, is iomdha duine bhíodh ag teacht roimis ar an mbóthar agus ag glaodhach i leath-taobh air, ag rádh, “Gaibh mo leath-sgéal, a Sheadhna, — bheidheadh an dá phunt úd agam dhuit, acht gur theip orm an mhuc do dhíol.” Nó, “Go deimhin, a Sheadhna, ta náire orm teacht chum cainte leat, agus gan leath-phinginn ded' chuid airgid fós agam dhuit, acht do buaileadh mo mhac breoighte, agus bhí sé lá agus fiche 'na luighe sul a bhfuair sé an t-aothamh agus b'éigean dom beirt bhan bhfriotháilte do choimeád ag tabhairt aireachais do i gcaitheamh na haimsire.” Bhíodh gach aon-ne' mar sin agus thruagh-bhéil féin aige, agus ní bhíodh d'fhreagra ag Seadhna dhóibh acht “Ná bíodh ceist ort,” nó “Ní fiú biorán a's é,” nó “Tóg d'aimsir,” agus geallaim dhuit gurab iad a thógadh. Bhí aon fhear amháin gur thug Seadhna an t-eiteachas do. Agus má 'seadh, is é cuma i n-a dtáinig sé sin 'ná i gculaidh éadaigh uasail, agus é go leathan láidir deagh-shláinteach agus go breágh círíneach beathuighthe, agus a dhá láimh go breagh bog geal leabhair gan rian oibre ná gnó ortha. Agus seo mar do labhair sé: “Go deimhin, a Sheadhna,” ar seisean, “tá ceist agus ceann-fé orm é bhreith im' bheathaidh orm go gcaithfinn teacht ag triall ort-sa ag lorg airgid ar iasacht. Acht do dhéanfadh céad punt áise mhór anois dom, agus, do réir mar airighim, ní dhéanfaidh sé ceataighe mhór duit-se é thabhairt dom. Ní hé gach aon lá thiocfaidh mo leithéid se dá iarraidh ort.” <L 86> “Is oil liom ná fuil céad punt agam oireamhnach anois le tabhair duit,” arsa Seadhna. Do stad an duine uasal agus d'fhéach sé ar Sheadhna. Ní raibh aon choinne i n-aon chor aige leis an bhfreagra sain. D'fhéach sé ar Sheadhna, mar (d')fhéachfadh se ar ainmhidhe éigin neamh-choitchionnta. D'fhéach Seadhna go seasmhach idir an dá shúil air. Deirtí go raibh féachaint ana-choimhightheach ag Seadhna, nuair curtaoi fearg air, agus gur beag aon-ne' ná cúbadh roimpi. Do chúb an duine uasal úd roimpi. D'fhéach sé síos ar an dtalamh, agus annsain d'fhéach sé an dorus amach, agus ar ball d'fhéach ar Sheadhna arís, agus is amhlaidh do bhí Seadhna ag gáiridhe uime. “Ó!” ar seisean, “do dhéanfadh deich bpuint agus dá 'chid an gnó.” “Is oil liom,” arsa Seadhna, “ná fuil deich bpuint agus dá' chid oireamhnach agam le tabhairt duit.” Bhain sin an mhórdháil ar fad de. “Tabhair dom deich bpuint,” ar seisean. “Ní bhfaighir,” arsa Seadhna. “Ní eiteóchthá aon phunt amháin orm,” ar seisean. “Ní'l sé le fagháil agat,” arsa Seadhna. “Féach, a Sheadhna,” ar seisean, “tá a fhios ag an dtalamh már itheas biadh agus nár ólas deoch ó mhaidin indé! Badh mhór an déirc dhuit rud éigin le n-ithe do thabhairt dom.” Tháinig an fheachaint úd i súilibh Seadhna. So shín sé a mhéar chum an doruis. “Tabhair do bhóthar ort,” ar seisean, “a chladhaire dhíomhaoin!” Is beag ná gur léim sé an dorus amach. (leanfar de seo).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
