Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seaghán na Nodlag.
Title
Seaghán na Nodlag.
Author(s)
Ua Broin, M.,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1895
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Seaghán na Nodlag. Nó Seaghán a Chaoirinn; bhí sé 'n-a chomhnuidhe i mBaile na Cloiche, i bPróisde Fionnabhrach nó an Riasg, i gContae Phort- láirge, timchioll dá cheud bliadhan ó shoin, is dóiche i dtúis na hochtmhadh aoise deug. Bhí an baile go léir aige mar fheirm ar deich bpuint a's dá fhichid sa' mbliadhain cíosa. Thuit sé chum deiridh san gcíos, agus bhí an maighistir talmhan dár bh'ainm an Carúnach ó Bhaile na Móna ag géilleadh a chíosa air, agus ní raibh sé ionamhail í dhíol. Thóg sé a chuid beithidheach abhaile leis go Baile na Móna i ngeall leis an gcíos. Lean Seaghán abhaile é. Bhí sé i láthair, 'nuair tiomáineadh na ba isteach go dtí an tigh mór. Bhí an bhean uasal — bean an tighe mhóir an Charúnaigh — a'feuchaint amach ar na beithidh- eachaibh ó'n bhfuinneoig, agus d'fhiarfhuigh sí de 'n Charúnach, “Cia leis na ba breaghdha sain.” Do fhreagair sé í, gur le Seaghán na Nodlag iad. 'Nuair do chuala Seaghán é sin, do chuaidh sé a' tiomáint na mbó abhaile leis. “Cá 'l tú 'dul leó sain, a Sheagháin?” ars' an tighearna. “Tá mé 'dul dá dtiomáint abhaile,” arsa Seaghán. “ná dubhairt tú leis an mnaoi uasail gur liom-sa iad?” Do chrom an tighearna ag gáire, agus d'fhiarfhuigh an bhean uasal de Sheaghán, “'dé a mheud duine cloinne bhí aige.” Do fhreagair sé í, go raibh móirsheisear inghean agus dearbhráthair do gach nduine aca. Bhuail an bhean uasal a basa le hiongantas, agus dubhairt sí leis an tighearna. “Sgaoil abhaile na beithidhigh leis an bhfear mbocht chum a mhór-chúraim.” Do fhreagair Seaghán arís í agus dubhairt sé nach raibh a chúram chom mór agus ba dhóich léi, mar dhéanfadh an t-aon mhac amháin dear- bhráthair do gach inghin aca. “Mar sin féin, maiseadh, sgaoil abhaile leis iad.” Annsain d'fhiarfhaigh an Carúnach de Sheaghán, dá leigeadh sé abhaile leis iad, ca shoin do bheidheadh an cíos aige. Bhear- tuigh sé an t-am ba dhóch leis do bheidheadh an cíos aige. Dubhairt an Carúnach leis, dá mbíodh an cíos ar an uair sin, go maithfeadh sé cúig puint de'n chíos do. Do ghabh Seaghán a bhuidheachas ins na foclaibh so leanas: <L 24> Rath gan mheath ar shliocht an Charúnaigh. Do leig na ba agus a lacht chum tarbhais liom; I n-am an anfaidh níor bhain sé lom- chuntas; A's a Chríosd, nár chaillidh a anam Flaitheamhnas! Thug súd sásamh comh mór do'n mhnaoi uasail, go ndubhairt sí, “Maithim-se cúig puint eile dhuit, a Sheagháin.” Dar liom-sa, dob'fhurusa cíos do dhíol 'san gcuma sain. Bhí bean uasal eile 'n-a comhnuidhe i nOileán Uí Chéin, agus bhí sí i n-aimhleas le Seaghán ar feadh tamaill mhóir. Bhí sí chomh mórdhálach sain ar Dhomhnach áirithe i n-a dtárla Seaghán agus í féin ag an Aifrionn ceudna, 'nuair do chonnaic sí Seaghán 'san tséipéal, dubhairt sí leis an sagart nach bhfeudfadh sí an tAifrionn d'éisteacht mar budh chóir, an fhaid a's bheidheadh Seaghán na Nodlag ins an tséipéal. D'fhiafruigh an sagart, an raibh Seaghán na Nodlag ann_so. D'fhreagair sé go raibh. “Deir an bhean uasal so, a Sheagháin, nach féidir léi an tAifrionn d'éisteacht. mara ( = muna) dtéidh tú amach as an séipéal.” “Raghad, a Athair,” arsa Seaghán, “má deir tusa liom é.” “Deirim, a Sheagháin”, arsa an Sagart. Chuaidh Seaghán amach go dtí an dorus. 'Nuair d'fheuch an bhean uasal 'n-a timchioll, do chonnaic sí Seaghán ag an dorus, agus dubhairt sí leis an sagart “go bhfuil sé 'teacht isteach arís.” D'fhiarfhuigh an sagart, “'Bhfuil tú ann soin, a Sheagháin na Nodlag?” D'fhreagair sé é: “Seaghán is ainm dom, 's is mac d' Uilliam mé; I mBrollaig a rugadh mé, 's do dhíol mé m'iarsma; Thairngigheas mo bhearta comh maith agus d'fheudas, Agus bhuail-se amach, a chailleach an tiarpa!” D'iompuigh an sagart timchioll a'leamh- gháire, agus chríochnuigh an tAifrionn, agus níor bacadh le Seaghán a thuilleadh. Bhí táilliúir san chomharsanacht dar bh'ainm Ciarasaigh, ar a raibh ainm airgid do bheith aige. Bhí sé bacach nó martra éigin air, agus bhí sé ionamhail filidheacht no rann do dheunamh ar uairibh. Thárla go raibh sé a' táilliúrachd do'n mhnaoi uasail cheudna i nOileán Uí Chéin lá áirithe, 'nuair do ghabh duine bhocht isteach chum an tighe (.i. tigh na mná uaisle), agus mar ba ghnáthach, d'fhiar- fhuigheadar de'n fhear bhocht cá as a dtáinig sé agus an raibh aon sgeula aige. Dubhairt sé go dtáinig sé ó 'n Raithín, go raibh sé ann indé, agus go raibh dinnéir mhór ag muintir Chaoirinn, iodhón, ag muintir Sheagháin na Nodlag, “agus is bolg ba ghann dom,” ars' an duine bocht. Bhí a fhios ag an táilliúir nár thaithnigheadar muintir Chaoirinn leis an mnaoi uasail, agus shaoil sé go mbudh ghreannmhar di dá ndéarfadh sé rud éigin a' fagháil lochda ar Sheaghán na Nodlag agus ar a mhuintir, agus do cheap sé an rann so: “Is mór an torann do chluinim ó'n ngaoith aniar Agus ós na hA Chaoirinn carraigeach' nuair bhíd ar biadh.” Bhí sé a' tagairt, 'nuair do thrácht sé ar na “hA Chaoirinn carraigeacha,” ar bheirt nó ar thriúr de mhuintir Sheagháin a raibhrian na bolgaighe ionnta; nó b'fhéidir gur a' tagairt ar nádúir thalmhan an Raithín, mar atá cuid di an-gharbh, lán de chairrgibh. 'Nuair chuala Seaghán a ndubhairt an táilliúir i dtaobh a mhuintire, do fhreagair sé é mar leanas: “Dob' fhearra dhuit do chuid airgid do roint ar leaghaibh Agus galar ded' ghalraibh do leigheas i dtráth Ná tagairt dos na 'Chaoirinn a b'aoirde cáil, <L 25> Mar is fearaibh iad ná glacfadh uait rian do lámh. Is tapaidh-ghlic do ghreadadar na Danair tar abhainn, A's cia leanfaidh dhúinn seanchus faoi Chia- rasa ann?” Chuaidh Seaghán ar cuaird go dtí tigh duine mhuinteardha ar uair eile. Níor thaitnigh leis an úsáid fuair sé, agus do chum sé an rann so: “A Sheagháin na Nodlag, ní misde dhuit éirghe ar cuaird, Dul chum an Aifrinn, 's do shailm do léigheadh go luath, 'Guidheachaint chum Peadair agus na n-Aspal tá láidir buan Arán agus bainne bheith agad go raghthá i n-uaigh. Deirid na seandaoine gur mhair Seaghán seacht bhfichid bliadhan agus 'san tigh ceudna. Tá a shliocht fós sgaipthe ar fuaid na con- tae, agus cuid mhór aca thar sáile i Sacsana Nuadh. Tá duine aca fós 'n-a chomnuidhe 'san Raithín, i dtóirneacht próiste Dúnaill agus Baile Uí Dhuibh, agus duine eile i nDruim Rosg, láimh leis an gCnoc mBuidhe, i bpróiste an Phasáiste. Ceann eile dá shliochd chuaidh go Sacsana Nuadh san mbliadháin 1830, inghean do Risteárd a Chaoirinn, bhí 'n-a chomhnuidhe i bhfogus na Siuire, agus fuair sé sin bás i n-aois a cheithre mbliadhan agus ceithre fichid. Tá cuid mhór de chloinn a cloinne sgaipthe ar fuaid na Stád nAontuighthe, agus fós cuid eile aca i nÉirinn. Bhí an bhean so pósta le Labhrás Ua Cor- coráin, agus chomhnuigheadar ar an bhfeirm i n-a bhfuil Carraig Curraigh, trí mhíle ó Phort- láirge, an áit i rugadh seisear cloinne dhóibh, triúr mac agus triúr inghean. B'fhurasa a gcrann-san do leanamhain siar go dtí Seaghán na Nodlag. M. Ua Broin.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
