Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Teanga mar a Labharthar Í. (South West Cork.)
Title
An Teanga mar a Labharthar Í. (South West Cork.)
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Ó Gramhnaigh, Eoghan
Composition Date
1892
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
AN TEANGA MAR A LABHARTHAR Í. SOUTH WEST CORK. Bhí Mícheál dúlmhar san ól, dá mbheidheach neart aige air, ach bhí bac maith leis — ní raibh tarrac-chuige aige. Anois a's arís bhidheach cúpla scilling aige 'na phóca, agus annsoin raghach sé go dtí an aonach, maide droighin aige 'na láimh; ghlaodhadh sé air dhuine éigin dhá chomharsanaibh, agus bhidheadh braon aca le <L 135> cois a chéile go mbeidheadh an t-airgead caithte. Amach as an tigh ósda annsan le Mícheál 'na chaoir bhuile, agus mo thruagh-sa an té thiochfadh taobh leis — shínfidhe an maide leis air iompáil na boise. Is ceart dom a rádh nach raibh poinn fear i m-Béara bhéar- fadh bárr air le maide. Táinic sé a bhaile air meisge aon lá amháin; “bhí buille air an g-cat agus buille air an ngadhar aige,” bhí a bhean 'na suidhe san g-cúinne chomh ciuin leis an gcat féin agus níor labhair sí gíog go dtí gur chuir sé a mheisge dhe, agus annsin d'fhiafhruig sí dhé cá 'na thaobh ar tháinic sé a bhaile andé mar a tháinic sé. Ní raibh sé i bhfad ag fagháil freagra. “Ar ndóigh, chaithfinn rud éigin d'ól chun na damháin allaidh do ghlanadh as mo scórnaigh!” Ní raibh aon ghamhnach aig an bhfear bocht an geimhreadh sin, agus chaith- feadh sé a chuid d'ithe tur. Dubhart cheana go raibh Mícheal go dtí Sagsana go minic. Seo ceann de sna sgeultaibh d'innis sé dhá chomharsannaibh tar éis teacht a bhaile uair dhó. “Tar éis dul go Sagsana dhom, bhidheas tamall gan aon obair d'fhagháil, agus ba gheárr air siubhal an phinginn bheag airgid bhí agam. Ní gheo- bhainn lóisdín ó aoinne nuair ná bheidheach mo phóca teann. Chuireas mo lámh im phóca ag cuartughadh dom' phíopa, agus cad do bhuailfeach liom go h-ádhmharach ach dhá phin- ginn. Cheannuigheas bulóg aráin dom féin, d'itheas smut de agus chuireas an fuighleach i bpóca mo chasóige. Nuair bhí sé ag dul díom gan lóisdín fhagháil in aon bhall, cad do chidhfinn i ngoireacht choiscéime dom ach gunna mór. Ba gheárr an mhoill orm dul isteach 'na bheul, agus fad do bheidhtheá ag dúnadh do shúl ní rabhas istig nuair thuit mo chodladh orm. Air maidin, nuair bhidheas am' mhúsgailt féin, níor mhothuigheas aonnidh go bhfuaras pileur do chuir an oiread sin deithnis orm nár fheudas stad, riamh ná choidhche, gur thuiteas i móinteán breágh briosg san bhFrainc. “Seadh, a Mhíchíl,” arsa mise liom féin, “ní ceart duit gearán nuair nár thuitis san mhuir mhór, áit 'na ngeobhthá slugadh gan chogaint”. Annsan ghabhas a bhaodhachus le Dia thug slán sábháltha me. Chuireas mo lámh i bpóca mo chasóige, agus cad do bheidheadh ann ach an blúire beag aráin do chuireas ann an oidhche roimhe sin. ‘Capall na h-oibre an biadh, pé áit 'na mbeidhir-se,’ arsa mise, ag stalcadh an bhlúire aráin go tur tirim. Nuair bhí sé ithte agam, d'fheuchas tímchioll orm chomh aireach a's d'fheuch seaga riamh tímchioll air, nuair bheidheach sé ag cuartughadh d'iasg in abhainn, ach dá m-beidhinn ag feuchaint go lá na leac ní gheobhainn lán mo shúl de'n oiread a's aon Fráncach amháin.” “Seadh mar is feárr é,” arsa mise, ag dul go dtí coca breagh féir chomh h-árd le Miosgais, ach, dá aírde é, chuadhas in a mhullach; dheineas poll thríd, leigeas mé fhéin isteach ann, gan pioc díom amach ach mo shrón chun m'anál do tharrac. Níorbh fhada gur thuiteas am' chodladh, agus ní chualas aoinnidh go dtí maidin. Nuair do mhúsglas suas agus do ghlanas an bracha as mo shúilibh, d'fheuchas tímchioll orm — Cá rabhas? Dia go deo liom, cá mbeidhinn ach i lár na fairrge, agus d'eirigh mo chroidhe orm nuair chuimhnigheas i g-ceart air. Ta fhios agam gur ab amhlaidh thuit neul i nghoireacht do'n choca gur eirigh an tuile san abhainn chomh mór-soin gur sgiob sí léi féin mé as an choca amach san bhfairrge, gan a chur in iul dom. Thugas mé féin suas do Dhia, ach má thugas is dócha nár thuilleas poinn d'aoinnidh foghanta uaidh, mar i g-cionn tamaill seo chugham míol mór (bidheann fuairne orm anois nuair mhachtnuighim air) agus d'fhosgail sé a bheul breun, agus do shluig sé mé féin a's an coca idir futh fáth.” “Ní rabhas caillthe i gceart gur imthigh an méid sin orm. Deir daoine go bhfuil ifrionn dubh, ach má tá sé chomh dubh a's do bhí bolg an ainmhidhe sin tá an diabhal air fad ann. Ach ní h-é so ach é súd é, chidhfeá an t-iasg go léir ag rith anonn 's anall air fuaid a bhuilg, cuid aca ag snámh go socair <L 136> cuid eile ag léimnigh chomh h-eudtrom le dear(g)nuitidhibh, agus tuille aca ag béicigh mar bheidheach gáirligh óga. ‘Ní córa díbh ná domh-sa,’ arsa mise. Tógas amac coil- lear sgeine, gan aon a gó bhí sí geur bhainfeadh aon iarracht amháin dí cos de'n chapall is mó do shiubhail air feur nó faithche. Seo ag geárradh mé, agus ba ghearr gur phrioc an phian an míol mór agus do mhothuigheas fonn cuir amach air. ‘Fúisg amach,’ arsa mise. Le n-a linn-soin do chonnac an t-iasg ag rith amach. ‘go n-eirghidh bhur mbóthar libh!’ arsa mise, ach ní rabhas chun stad riamh nó choidhche go dtiubhrach sé an córughadh ceudna domh-sa. Seo ag séi- deadh an míol mór. ‘Séid leat!’ arsa mise. Bhí an oiread sin feac orm ag geárradh i g-comhnuidhe gur ró-gheárr gur chuireas mo sgian amach thrí n-a chliathán, agus thuiteas air bhior mo chinn. ‘Fúisg, fúisg!’ arsa bolg an mhíl mhóir, agus moladh agus buidheachus le Dia, do shéid sé mé amach tré n-a bheul. Bhí sé cortha dhíom, a's níor thais domh-sa é. Do chuir sé mé chomh h-árd san spéir go bhfuil fhios agam ná feudfainn bheith í bhfad ó'n ngréin, bhí an oiread-soin teasa ann. Ach, Éire bheith air, thuiteas anuas slán sábháltha air phort bhreagh bhog móna do bhí bainte beagán laetheanta roimhe sin. Níor imthigh aon tionóisg orm, ach amháin gur baineadh an ionga de lughaidín mo choise clé.” P. O'L.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
