Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Stair Éamoinn Uí Chléirigh. (Air Leanamhuint.)
Title
Stair Éamoinn Uí Chléirigh. (Air Leanamhuint.)
Author(s)
Ó Neachtain, Seághan,
Compiler/Editor
Pléimeann, Seán (Fleming, John)
Composition Date
1889
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 121> STAIR EÁMUINN UÍ CHLÉIRIDH. Do réir Shéaghain Ui Neachtain. Do bhí flaith uasal, onórach, gaoiseach, grinn, géar-thiugseach, óirdhearc, árd-mheanmnach, dá m-budh comhainm Eámonn Ó Cléiridh, a ccrích áluin fhéurúaithne chómh-chomhthrom Chonnacht, agus lá n-aon dár eirigh air thulaigh árd fhad-amharcach, a bh-fogus d'á dhun fosgaidhtheach fionn-aolta féin, do chonnairc maighre mai- seach mná, budh bhreaghtha dreach dealbh, agus déanamh, dár chruthaigh Día nó nádúir aríamh, ann a fhiadhnuise, air ar dhoirt tuile thréan trom-ghrádha, agur sruth fíor-áidhbhéil seirce do'n chéad amharc, agus ag breith air bháirr cruibh uirthe, d'fhear fíorchaoin fáilte fria. Do fhreagair sisi an beannachadh céadna go mín, macánta, mnámhuil, agus go miochair muinnteardha, ag rádh, is ag iárráidh na fáilte sin do chuir an dúileamhuin ann so me, oir is innilt óg do mhuintir an chóimhde me. Iomchuibheacht, inghean Fortúin, mo ainm, agus do naisg sé do bhaing dhoisheachanta orm, turas agus cómhnuidhe do dhéanamh, fratsa, agus fós pósadh friot, air an ccumadhsa .i. tu go suthain, siorruidhe, cuideachta, cómh- mbáidh, agus caidreamh an chlúanaire thás- gamhuil chleasaídhe, Cuirm Searbh a n-Deir<e, agus a ghaolta, do sheachnadh, óir is fír- bheagán, mádh tá aon duine air bith, a chumail- eas leis, nách bí lán do'n inis, (sin galar do thig as an m-bochtaine): agus do bhrosdúghadh do mhioscuise, agus do mhéadúghadh t'fhuatha air. Do dhéanaidh mé craobhsgaoileadh air a thuisdeadha, air a ghaolta, agus air a chraobha cóimhneasa. Óir do budh mhac brúghaidh do'n tír é; d'á rugadh mórán cloinne fa éag- cosmhuil leis an draoighsi; isé fa haimn dá athair Eórna, duine toiceamhuil tabhachtach bó-chéadach é. Asé fa hainm do'n inghin fa sine aige Eórna, Cosg Geanais, inghean Eórna. An dara h-inghean, Bairghin lán- leathani, inghean Eórna. An treas inghean, Úrthoirbheirt, inghean Eórna. An ceathramhadh h-inghean Déirc a bh-Folach, inghean Eórna; <L 122> agus mac maith teith-ghrádhach do lean athair. Sturra Fíal mac Eórna, an seiseadh duine do chloin Eórna, agus an mac déighio- nach do rugadh d' Eórna, Cuirm Searbh a n-Deire, mac Eórna. Agus an tan do bhí máthair Eórna .i. an Talamh Trom-Thorrach, torrach air Eórna, do rinneadh faistine dhí go m-béarfaidhe mac don ghein do bhí fá na broinn, ba mhisde an rann Eórpa uile, dá d-tagadh chum aoise. An tráth rugadh an mac so dho, agus go bh-facaigh an drochthuar faoi, do smuain gurab do ráinigh an faistine, agus air son go madh ní an aghaidh nádúire a athair do bhásúghadh na geine do shíolfadh úaidh féin, gídheadh, níos taosga 'ná do thuillfeadh náire ná míochlú dho, a dúbhairt go ccuirfeadh chum bais é; gona aire sin, do chuir coire mór meiseamhla os coinn teineadh lasánta lán- ghéire, agus do theilg an ghein chrosda choiripesi, agus droch bhodach eile nár bhfeárr tír ná talamh a bheith ann .i. Hopa Ceannbhaoth, do iarr an gheinsi, cómh doith agus do rugadh é, ré na oileamhuin, do theilg sé (a deirm) an éinfheacht san g-coire reámhráidhte, dá m-bruith, agus dá d-teampuirt íad, gur shaoil go n-deárnadh praiseach agus ola dá bh-feóil agus dá g-cnámha; gé-nách amhla thárlaidh, oir do bhíodar, déis gach sgalladh neimhe neanta dá bhfúaradar, níos treise, agus níos tréine, na bhiódar ríamh roimhe. Anúair do chonnarcsan nár bhféidir a mbásúghadh air an modh sin, do chuir purgóid nimhe dá hullmhúghadh (do nós deasgadh) dhóibh, do at agus do líon san modh sin íad gur shaoil na huile dá bhfacaidh íad, go raobfuidhe agus go sgoiltfidhe a m-brughaibh agus a mor-bhruinnibh os a chéile, acht do sháruígheadar an bás so mar gach bás eile. Do rinn ann so stuidéar fada, forasda, ag smuaineadh cread budh dheánta leó: do mheas aige féin go madh lé teann doilbhthe draoigheachta, agus díabhlaigheachta do shár- aigheadar gach bás dár tionnsgnamh dhoibh, agus fó dheireadh ise do cinneadh ris, soithighe fairsinge dhá-cheann do dheánamh, agus a d-teilgion andíaigh a g-cínn ionnta, an nídh do rinne gan mhoill, agus do stopadh na h- éadain aig na soitheachaibh sin, air modh nár bh'féidir smideadh dá laghad gaoithe nó anáile a dhol amach nó asteach ionnta, acht gur oibrigh an cúmhgach a rabhadar, agus an rumáil do rinneadar, údhtraisg a g-cuirp, gur chuireadar cúbhar agus cuip a g-croidhe agus a g-cléibh tré chláraibh daingne donna dairbhe, a ngleus gur shaoil amharcaibh nách raibh teacht ón tuirisg sin aca; agus dá chur an úmhail don domhan nách bás gan choir a fúaradar, do theilgeadh air chartachaibh mar gadaighthe chum na croiche íad, tré gach sráid, agus tré gach áit puiblidhe eile. Do theil- geadh, dá eís so, a gcarcair chúmhang, chómh- dhorcha faoi thalamh íad, áit ann nách raibh léas, leargas nó amharc gréine nó gealaidhe; air a shon so agus uile, d'eirgheadar ó gach bruid, agus ó gach gabhadh ionna d-tárladar (do gheis draoigheachta agus dolfa) níos treise, agus níos tréine, agus níos calma, míle úair, 'ná bhíodar roimhe sin; agus a táid anois 'san anchumas sin, nách bhfuil baint nó imtheacht ag laoch nó ag gaisgeadhach fó neimh orra. Anois (ar sí) ó chúalaidh tú a d-tásg go fírinneach, féuch an bhfaghann tú do chlaonta deónach air a seachnadh, agus má gheibhir, pósaidh misi leat; gídheadh choidhche arís, tuig go mbrisfidh staonadh dá laghad dod thaobhsa, do dhol a g-cleith, a g-ceangal, nó ag-cómh- lann leó, cuibhreacha ár ngrádha agus ár bpósda. VOCABULARY. Gaoiseach, wise (gaois, wisdom). Grinn, adj., perfect, serious, pleasant. Geár-thuigseach, adj., sharp-witted. Oirdhearc, adj., noble; árd-mheanmnach, high-minded. comh-ainm, name; the name and surname. D'á m-budh comhainm, to whom was the name; whose name was. Feur-uaithne, adj., green-grassy; fad-amharcach, having a long prospect; fosgaidhtheach, sheltered. maighre, a young woman; fíor-áidhbeil, really — won- drous; seirce, gen. of searc, affection. Crobh, gen. cruibh, the hand. d'fhear (do fhear), past tense of fearaim, I give; fíor-chaoin, really kind. Fria = le, with her, to her. Beannachadh, a blessing, a salutation; macánta, mild; mnámhuil, modest; miochair, amiable, loving; muinnteardha friendly. <L 123> Duileamhuin, the Lord; innilt, pl. inniltí, a hand-maid. Coimhde, the Lord. Iomchuibheacht, propriety, iomcubhaidheachd, propriety: Pro- priety, the daughter of Fortune, is my name. nasg, inf. -sgadh, to bind. bang = bangadh, a promise. doisheachanta, unavoidable. Friotsa = leat-sa, with you. cumadh, manner: ar an ccumadh so, in this manner; on this condition (cc = g-c). .I. = eadhon, viz., namely. suthain, everlasting; go suthain, for ever. comh-mbaidh = comhbhaidh, friendship; caidreamh, acquaintance; cluanaire, a deceiver; tasgamhuil, renowned; cleasaigh, tricky. Cuirm, a banquet. Searbh i n-Deire, bitter in the end. Cuirm is also a kind of ale or beer. Inis, distress, misery. Cumaileas leis, meddles with him, touches him. Bros- dughadh, inf. of brosduigh, to stir up; miosguise, gen. of moisguis, enmity: in Waterford the nom. is miosgus, gen. -guis. t'fhuatha = do fhuatha, thy hatred. Do dhéanaidh = déanfaidh. Craoibhsgaoileadh, a spreading abroad. Tuisdeadha, pl. of tuisdeadh, a parent. Craobha coimhneasa, kindred branches, pedigree. Brughaidh, a farmer. Fa = budh [who], was, were. eag- cosmhuil, unlike: an draoigh si (so), this wizard. Eorna, barley; toiceamhuil, wealthy; tabhachtach, sub- stantial; bo-cheudach, of hundreds of kine. Cosg, stopping, allaying. Cosg Geanais, allaying hunger. Bairghean, or bairghin, a cake. Lán-leathan, full- wide. Ur-thoirbheirt, good-offering. Déirc a bh- Salach, alms-unknown. Sturra Fial; sturra, I do not know; can anyone tell me? Trom-torrach, very fruitful; torrach, pregnant; faistine, a vision; do rinneadh faistine dhi, she had a dream. go m-bearfaidhe mac, that a son would be born. Misde, the worse. Budh misde an rann Eórpa, all the territory of Europe would be the worse of. Gona aire sin, wherefore. Taosga = tusga = luaithe, sooner. coire, a cauldron. meiseamhla (mias or meis, a dish). The word not in dicts., and meisea- mhuil would be the correct form, dish-shaped; lasánta, flaming. Coiripe, wicked; nár bh-feárr tír ná talamh abheith ann: better nár bh-feirrde, that it would not be the better for any country or land — his being in it. Hopa, hops; ceann-bhaoth, of the silly-head; doith or doich = moch, early: this word would not now be used: luath, soon, would now be said. re n-a oileamhuin, to nurse him. Bruith (in Munster, beiriughadh), to boil. teampuirt. The only word akin to this I know is teidhmbheirteach, death-going. D'á d-team- puirt, seething them (?) neanta, stinging. (Neanta = neamtog, nettle). Purgoid, a purge. reub- faidhe, would be rent, a m-bhrughaibh agus a mor- bruinnib, their bellies and their large wombs. Bru and broinn, belly and womb, the dative pl. of both is bronnaibh; but bronna, the accus. plur., is the proper word here. It is not likely that O Neachtain wrote these datives: some bad scribe, copying the piece, most probably corrupted the text. smid., gen. -de, a word, a syllable: smide here must be a breath. Anál, gen. anála and anáile, breath. cumhgach, the straitness. Rumáil, a rumbling. Udhtraisg, I do not know, utrais is a disturbance, and udhthair, bile; cubhar & cuip, foam and froth. Tre chlaraibh-donna dairbhe, through boards of brown oak: dairbhe, I have not seen elsewhere. Daire, daruigh and dárach are the genitives. Cur an umhail, to make known; umhail, heed, attention; léas, glimpse; leargus, view; amharc, sight. Geis, sorcery. dolfa, necromancy; níos treise, more powerful. Treise has no positive and is indeclinable. baint no imteacht-orra. Orra does not appear to be appropriate here: baint leo, to meddle with them. Imteact orra makes no sense here. Le h-imteacht orra, to happen to them. Do chlaonta deónach ar a feacnadh, thy inclination willing to shun them; staonadh da laghad dod thaobhsa, the least yielding on thy part. Cleith, dat. of cliath = gliadh, a battle.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
