Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Bealtaine, 1924
Title
Bealtaine, 1924
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1924
Publisher
Comhaltas Uladh
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Ult1924_05> <L 1> <B 1924> <C Prós> <M 8> <T An t-Ultach> <U Údair éagsúla> <F Comhaltas Uladh> AN t-ULTACH PÁIPÉAR MÍOSAMHAIL FA CHOINNE GAEDHEAL TUAISCEART ÉIREANN. Uiml. 1. Uimhir 5. BEALTAINE, 1924. Luach Dhá Phighinn. AN t-ULTACH. Árus Chonnradh na Gaedhilge, 5, Plás na Trágha, Dún Dealgan. Foillseóchthar “An t-ULTACH” an chéad lá de ghach mí. LUACH: 2ph.; nó 3ph thríd an phost. Sínteanas bliadhantamhail (airgead roimh ré) leis an pháipéar a fhagháil thríd an phost, 3s. GOIDÉ TÁ DH'EASBHAIDH ORRAINN? Tá Clanna Gaedheal, nó ar scor ar bith an chuid is fíre acú, ag obair ar son na teangtha le deich mbliadhna fichead anois. Toisigheadh ar tús mar toisigheadh ariamh, go fann. Toisigheadh anns na cathrachaibh, an áit a dtoisigheann achan oibriughadh dá dtig ar an tír. Bhí maoin shaoghalta, oideas agus gléas smuaintiughadh a dhéanamh anns na cathrachaibh. Toisigheadh le Connradh na Gaedhilge. Ní rabh an Connradh ag teacht ar aghaidh acht go fadalach. Ní rabh sé ag déanamh an dadadh cainnteoirí Gaedhilge. Cuireadh cumann an Fháinne ar bun, agus rinne sin maith mhór de'n obair. Bhí fonn ar mhuinntir na gcathrach an Ghaedhilge a fhóghluim, acht ní rabh sí ann a n-aice le fóghluim. Bhí a seacht sáith Gaedhilge ag na daoinibh a bhí 'na gcómhnaidhe fá na cnuic agus fá na cladaigh i dTír Chonaill, i gConnachta agus i gCiarraigh; acht má bhí, ní oirthí a bhí a n-umhail, acht ar an dóigh a b'fhearr le greim bidh a sholathar. Thainig an sruth anuas go righin fadalach ó chroidhe na tíre go dtí na cnámha. Thainig an buachaill slíocaighthe aereach agus an cailín bródamhail as an chathair agus chuaidh siad a dh'iarraidh eolais ar an úspaire gharbh a chois cladaigh. Agus nuair a bhí siad tamall ag teacht, thóg an t-úspaire a cheann agus dhírigh sé a dhruim, agus chuaidh sé a smuaintiughadh go mb'fhiú rud éigin an oighridheacht a fágadh aige. 'San am i láthair tá Gaedhilig 'ghá teagasg 'sna scol- tachaibh; tá cúig nó sé pháipéir Gaedhilge anns an tír; tá Gaedhilge le cluinstin ar sráideannaibh na gcathrach; ní'l leisg ar an chainnteoir duthchais a bhéal a fhosgladh i n-áit ar bith; agus tá lucht na gcathrach ag teacht na scaoitheannaibh achan bhliadhain a fhóghluim na teangtha anns an Ghaedhealtacht. Déarfaidh daoiní, b'fhéidir, gur sin a bhfuil a dhíoghbhail orainn. Acht ní h-amhlaidh, tá biseach mór ag teacht ar chorp na teangtha, acht goidé fá anam na teangtha? Goidé mar bhéadh anam a dteangaidh, arsa duine éigin. Tá cineál de chleachtughadh ag daoinibh i n-Éirinn ar na mallaibh, corp agus anam a mhaoidheamh ar achan rud. Tá corp agus ainm ag Éirinn, deir an Piarsach. Tá corp agus anam ag an Ghaedhilig anois! Is goirid go rabh corp agus anam ag an Eargal agus ag Sliabh na mBan Fionn! Dá mbíodh féin, a Pheadair an dóchais bhig, tá fiche rud a b'iongantaighe. Ní'l bréag ar bith ná tá corp agus anam ag mórán rudaí, comh maith leis an duine. Sin mar dearfá, tá gnúis shaoghalta agus gnúis spioradáilte ar na neithibh seo. Sin mar tá an Ghaedhilig. An úsáid a ghnidhthear daoithe ag cruinnightheacha, i bpáipéir, i gcómhradh, ag díol agus ag déanamh gnaithe 'achan lae, is de cholainn na Gaedhilge a ghnidhthear í. Acht an úsáid a ghnidheas an file agus an sgríbhneoir daoithe, is de anam uasal fheagranta fhiliúnta na teangtha a ghnidheas siad í. Le fiche focal a chur ann aon fhocal amháin, 'sí an litridheacht anam na teangtha. Tá sé ion-tuigthe, cineál ar bith dá bhfuil ag fás, gurab é an corp an chéad rud a fhásas. Is é is deise de'n talamh. Is é an dubhshraith é. Is é an t-ancoire é a choinnigheas an t-anam feistighthe ar an tsaoghal seo. Geárr an rópa agus scar an t-ancoire ó'n anamh, agus siud ar shiubhal é taobh anonn de Réalt na Maidne. Ar an ádhbhar sin bhí sé nádurtha go leor ag colainn na Gaedhilge fás ar tús. Acht anois nuair atá an cholainn sin deich mbliadhna fichead, ní mó ná go bhfuil an t-anam ag faibhriughadh. Tá an t-am againn suidhe agus smuain- tiughadh goidé is cóir duinn a dhéanamh. Seo an chainnt a d'fhág Tomás Mhac Donnchadha (trócaire air), scríobhtha fá litridheacht na Gaedhilge: Is fada an lá an chainnt seo ráidhte, tá le h-ocht mbliadhna, agus níor mhothuigh mé mórán trácht oirthí. Is maith is fiú í tamall smuaintighthe a dhéanamh oirthí, dar liom-sa. Is aige atá cnámh lom na fírinne nuair a deir sé nach dtig le Connradh na Gaedhilge litridheacht a chruthughadh. Ní'l obair an Chonnartha, ná na daoiní atá ag déanamh na h-oibre sin, liteardha ar dhóigh ná ar dhóigh eile. B'fhéidir leoga gurab í an obair thirm, gan phléisiúr, a bhaineas an sugh as na daoinibh agus a fhágas gan siamsa iad. Chonnaiceas damh féin ariamh go rabh sin mar locht ar lucht foghluim Gaedhilge achan áit a rabh siad. Níor b'iad na daoiní a ba leithne inntinn, ná b'fearr oideas a thóg iad féin leis an teangaidh. Tá mórán daoiní anns na cathrachaibh a bhfuil measardhacht léighinn acú — maighistrí scoile agus a leitheidí — acht nach bhfuil inntleacht árd acú. Seo an cineál is mó a bhíos ag ruaig ar Ghaedhilig. Tuig- fear níos fearr mé nuair a ainmneochaidh mé duine a rabh inntleacht árd aige, mar bhí Pádraig Mac Piarais. Tuig- fidh achan duine nach ionann inntinn de mhacasamhail an Phiarsaigh agus de na daoinibh a tchímid ag obair ar son na teangtha achan áit fríd Éirinn. Thug an Piarsach uasal a bheo ar son na tíre, agus chaill muid le na linn sin cuid mhór de obair mhaith i litridheacht na Gaedhilge. Ní'l aon duine againn ann a áit, mar bhfuil Pádruig Ó Conaire féin ann, agus b'fheidir sgríbhneóir ná beirt eile a bhfuil obair acú a bheith i méaduigheacht go fóill. Ní chuirfinn cuid oibre an tSagairt Uí Laoghaire imeasc na litridheachta. Ní'l a inntleacht géar go leor, ná domhain go leor, agus ní'l an t-eolas ar an Art aige. Sgríobh sé stialltracha móra fada de Ghaedhilig bheacht, acht ní rabh mórán meadhacháin inntí, ná mórán filidheachta, ná mórán eolais fá nádúir dhaonna. Tá baicle sgríbhneoir a dhíoghbháil orainn cosamhail leis an Phiarsach agus le Mac Uí Chonaire, sgríbhneoirí a (Ar lean. ar leath. a 5.) <L 2> GIOLLA NA n-EARRMHÚINTE. II. Bíonn gasraí ann a bhíos iomlatach ó nadúir agus nach mbíonn beo ortha ach nuair a bhíos siad a déanamh rud ínteacht as a chasan, agus dá gcur fhéin i n-uisge bhruithte; is dóiche nach mbíonn neart aca air. Ní h-é sin le rádh gur droch ghasraí iad ar fad. Gheibhthear déagh-thréithe anntú fosta, agus is minic nuair a thig a gciall go ndéan siad fir mhaithe, chéillidhe, stuidearacha, ach go dtí go dtigidh, cuireann siad fearg ar a lán. Níor dhroch ghasúr Seainín é fhéin. Siúd a's go rabh sé cleasach, earrmhúinteach, imeasg na ndaoine a rabh aithne agus eolas aige ortha, agus go h-áirid imeasg a bhunaidh fhéin, bhí sé i gcomhnaidhe comhalta eaglach ar feadh an chéad tamaill bhig i lathair choimhighthigh; ach an uair amháin a fuair sé an chéad scaid comhaltais thairis, ba é Seainín na h-iomlata agus na sean-aimseardhachta arís é. Rachadh sé i bpoill 's a bprochogaí nuair a thiocfadh coimhthigheach 'un toighe, ach ba ghearr uaidh dhul 'un dánachta arís, agus síobadh leis le n-a chuid ealadhaineacha fhéin. Bhí gar amháin ag Seainín, is gnathach a bheith ag gach diúlach de chineal, agus sé sin, gur dhoiligh corrghail no fearg a chur air. Níor bhféidir a ghnúis a athrughadh nuair a bhí sé i n-a ghasúr, agus níor bhféidir móisiam a chur air, ar dhóigh ar bith, mar gcaithtí aon nidh amháin suas leis, agus sé'n nídh sin, cuimhniughadh dó fá'n t-seó a rinn sé de fhéin an chead lá 'riamh a dteachaidh sé 'na scoile. Bhí fhios ag gasraí' eile na comhursantachta sin go fíor mhaith, agus mar sin de nuair a cuireadh Seainín cruaidh ortha, an rud ba mhinic a ghnidheadh, ní dhéanadh siad dearmad ar an nidh a ghoilleadh air, agus chluinfea míle ó bhaile iad a scairtighe os sean árd a gcinn: “Ámh! Ámh! a Mhamaí! Ámh! Ámh! a Mhamhaí!” Chuireadh seo fearg go cinnte ar an duine bhocht agus da mbfhéidir a rádh, náire ar bhonnaí' a chos, agus bá é a chéad lá ar a scoil ba chionntaighe leis. Ba mhór an mhaidin í, i dtoigh Sheainín, an chéad mhaidin a gléasughadh é le n-a chur 'na scoile. Tugadh le fios dó an oidhche roimhe sin go cinnte go rabhthar le n-a chur 'un siubhal lá thar na bhárach, agus siúd a's go rabh a mhathair ar a loirg sul ma rabh moran de'n mhaidin caithte bhí Seainín ar chladach na teineadh sul ma bhfuair sí'n teine chur ar bheathaidh. Is ar éigín a leig sé dí an teine fhadodh nuair a b'éigean dí a chuid éadaighe beaga a theannadh suas air, éadan agus a lámha a nighe, agus a chur i gcionn a phaidrín. Bhí'n paidrín go maith ag Seainín, agus níor bh'íonadh sin, na ó bhí sé i n-innibh “'N-Ainm an Athar” a chur ar éadan, bhí a mhathair práidhíneach i gceart an paidrín a theagasg dó, agus d'éirigh leithe. Is íontach sompla na máthra sa chúis seo, agus is méunra do'n t-é a gheibh an déagh-shompla sin i dtús a shaoghail. Bíonn feidhim le foighde ag an t-é a bhíos a teagasg an phaidrín ar dtús do n-a páistí, ach go h-áirid do pháiste gasúir, no is doiligh leis inntinn a leagan go ro ghrinn ar an chúis a bhíos eadar lámha' aige, agus is iomaidh rud a ritheas fríd a chionn le n-a chur 'un séaid agus 'un siabhrain ar feadh an tamaill bhig sin a bhíos sé ar a ghlúinibh. Cia bith sin, bhí'n paidrín go maith ag Seainín, sé sin le rádh ag páiste d'á aois, agus ma ghnidheadh sé dearmad beag anois agus arís, ba mhaith foighdeach ceanamhail ó n-a mhathair a chur ar an sgríb cheart arís. Ní h-é amháin go rabh an paidrín ar fheabhas ag Seainín, bhí rámais agus rannta aige, sean-fhocla agus stialltracha bréaghacha de shean-cheol, agus ba mhinic, t'eagla orm, a bhfeairrde do'n phaidrín, é a bheith gan moran aca seo, i n-áit iad a bheith ar bharr a theangtha aige mar bhí. Nuair a bhí Seainín ag an Chré an mhaidin seo, ní áirghinn nach rabh inntinn ar neithibh eile ní ba taitneamhla leis na airteagail an chreidimh. Bíodh sin mar atá, cia bith cúis é, nuair a bhí Seainín ag aidbhéal go láidir le cuideadh a mháthar, gur chreid sé sa Spiorad Naomh, caidé tharla ach an ceteal a bhí ar an teinidh dhul dh'fhiuchadh 'mach sa luaith, agus nuair a thug n mháthair iarraidh air le n-a thógail, fágadh mo Sheainín bocht ann a mhuinghín fhéin ag an phaidrín, agus ba mhaith an mhaise sin dó. Má bhí cuid de'n phaidir caillte aige ní rabh a chuid rannta caillte, agus mar sin de, seo mar shocruigh sé'n chúis: “Creidim sa Spiorad Naomh agus — agus —” (agus thócais Seainín a cheann) “Creidim sa Spiorad Naomh,” arsa seisean arís, agus sul ma bhfuair a mhathair faill cuidiughadh leis, chríochnuigh sé fhéin é, ach ní mar chríochnuigheas daoine cráibhtheacha é, ach le rann dá chuid fhéin: “Agus” — “Tá do mhargadh, tá do mhargadh, tá do mhargadh déantaí Gabh 'na' bhaile, 'gus fan sa bhaile 'gus tá do mhargadh déantaí.” Sin mar chríochnuigh Seainín an Chré an mhaidin sin. Ní áirighim gur pheacadh do'n duine bhocht é (dubhairt a mháthair gurbh eadh) ach ní le droch mheas na le droch inntinn a rinn sé é ach le dith na céille. Thug an mhathair air 'n-a dhiaidh seo an Chré a chríochnughadh mar ba chóir, chuidigh leis cupla paidir bheag eile a rádh agus fa dheireadh, cuireadh deireadh le paidrín na maidne sin. Ghléas a máthair a bhricfeasta dhó annsin agus dálta gach malrach óg follain mar é ní rabh samhnas ar bith air 'sois an bhiadh. Le linn Seainín bheith i gcionn an bhricfeasta cé sgiurtughadh thart leis an fhuinneóig ach Mícheal Sheáin agus é ar a bhealach 'na scoile. Isteach le Mícheal ar an doras, sheas i lár an urlair, agus d'fhiafruigh de bhean a toighe: “An bhfuil sé seo le bheith liom 'na scoile indiu?” Ní rabh aon mhaidin le fada go leor nach rabhthar a geallstan do Mhícheal go mbéadh Seainín leis 'na scoile lá thar na bhárach, ach maidin ar mhaidin bhithear a bhriseadh an gheallstanais sin go dtí an mhaidin seo fhéin. “Tá a Mhíchil, tá sé le bheith leat indiu, slán Dé sibh araon, agus tá súil agam go mbéidh tú 'do cheann mhaith dó, agus nach leigeann tú dadaí theacht air go bhpillidh sibh, agus go bhfanochaidh tú ann a bhun ag an trí a chlog go rabh sé abhaile leat, mar dhéanfadh gasúr maith.” “Ó, a Mhaighdean! a Mhaighdean! nach maith dúinn araon,” arsa Mhícheal, “agus nach orm a bhéidheas an luthgháir é bheith liom. Deifrigh, deifrigh, a Sheainín, na beidhmid mall; tá'n maighistir é fhéin thiar le fada.” Cibé dlúthas a bhféidir le Seainín a dhéanamh, rinn sé é agus ba ghoirid go bhfuarthas faoi sheól é, agus siud a's gur chuir a mháthair poll meanaidh i gcluas Mhíchéail siubhal go socair leis, agus gur gheall Mícheal ar anam go ndéanfadh, comh luath agus fuair sé as a h-amharc bhain sé sa rása, agus Seainín bocht ar ghreim láimhe leis, na bhí eagla ar Mhícheal go mbéadh sé mall, agus mar bhí fhios aige fhéin go ro-mhaith, ní h-é sin an rud a bhí a fóirsteán san teach a rabh siad a tarraingt air. Cuireadh géar lean- stanas ar Mhícheal dhó no trí chuarta le goirid fa bheith mall. agus siud a's go bhfuair sé'n ceann leis gan cleite a chailleadh, níor fhág sin maide gan bhogadh dó, agus níor cheadanas leis ar cheannuigheacht mhaith an mhéid gáiridhe a rinn na gasraí agus na giorrsachaí móra air, nuair a bhíodh an maighistear eadar sugradh a's dairíribh a cráin-mhagadh air, agus a bagairt pianta agus pionúis air muna n-athruigheadh sé béasaí agus a theacht i n-am 'na scoile lá ar lá. Dá bhrigh sin, rinn Mícheal a theann dithchill an scoil a bhaint amach i n-am an mhaidin seo, agus ní rabh sin i gan fhios do Sheainín bhocht. Bhí sé mar dubhairt mé cheana, ar ghréim láimhe le Mícheal agus nuair a bhain Mícheal sa rása, go dearbhta b'éigean do Sheainín déanamh mar i gceadna agus muna mbéadh ann do chorp ach a'n gháire amháin, chaithfea 'n gáire sin a dhéanamh ar an phéire da bhfeicthea iad an mhaidin sin. Bhí Mícheal fad sgiathan na beirte 'un tosaigh do Sheainín agus siocair go rabh sé níos sinne agus níos árruigheachtuighe (1) na é, ní go ro mhaith a bhí Seainín i n-innibh cos a choinneailt leis. Stumpan beag daingean a bhí ann a Seainín, agus ins an rása shílfea nach rabh alt ar bíth ann a chuid leasracha beag o n-a ghurún síos. Bhaintí cor as corp an duine bhoicht le 'ach aon choiscéim da dtugadh sé agus is ar a thaoibh is mó a bhí sé a dul — ar an taoibh sin a rabh sé i bhfastodh do Mhícheal. Bhí brístí beaga goiride báinín air a rinn a mhathair dó (ní h-iad (1) Taller; longer in the limbs. (Ar lean. ar leath. a 3.) <L 3> Giólla na n-Earrmhúinte. (Ar lean. ó leath. a 2.) seo is snaidhte nó is cumtha a bhíos déanta) agus siud a's go rabh siad a sroicheachtail síos go dtí n-a mhúrnáin, shaoilfea nach rabh siad sé h-órdlaighe ar fad, agus nach rabh os cionn an mhéid sin do Sheainín scoilte. Bhí casóg bheag bháinín os a gcionn seo air, agus bhí sé comh bunachar daingean beathuighste agus go saoilfea da súighteá do mhéar leis go mbléascfadh sé. Cia bith sin, streachail Mícheal leis é an mhaidin seo go geafta na scoile, agus ní thug moran faille do leigean air céocú bhí sé sásta no mío-shásta do thuras. Nuair a shroichidh siad geafta theach na scoile, leig Mícheal amach lámh Sheainín agus is annsin a fuair Seainín faill agus uchtach le rádh go rabh sé ar bhealach a bheith sáruigh'. Le sin tcídh siad an maighistear sa doras, a dhá láimh i gcúl a chinn, cineal de ghruaim air, agus slaitín bheag i láimh d'a chuid. Sgannruigh Seainín agus leig béic as, na ní rabh a'n dhath do dteárn sé as a bhealach le cupla bliadhain roimhe sin, no a'n chorrghail dar chuir sé ar dhuine ar bith nach ngeallfaidhe dó go mbainfidhe a luach uilig as nuair a rachadh sé 'na scoile 'soir an mhaighistir. Tugadh leideadh do'n mhaighistir é fhéin go mbéadh a sháith os a choinne nuair a chuirfidhe Seainín chuige, ach níor thug sé áird siar ar an sgéal agus ní rabh feidhim dó leis, na is iomaidh Seainín a cheannsuigh sé i n'-am agus ní rabh eagla na uathbhas air nach mbainfeadh sé faoi Sheainín fosta. Cia bith fa sin, ní a súil le Seainín a bhí sé an mhaidin seo, agus siud a's nach rabh fhios ag Seainín é, ní rabh súil na rún aige buille no béim a chur ann a chraiceann dá mba dh'eadh fhéin, na níor ghnathach leis a dhul i gcionn na slaite na go sáruigheadh gach slighe eile air. Eadar 'ach uile sgéal bhí Seainín bocht i gcruaidh-chás. Bhain Mícheal sodar maith géar as ar an bhealach a d'fhág anál i mbarr a ghuib, agus ní'l am ar bith a maoluigheadh ar Sheainín sa rása nach mbroslochadh Mícheal 'n siubhail é le bagar maith fá'n ghriosal a gheobhadh siad dá mbéadh siad mall. Cuireadh bagar go mion agus go minic ann a shaoghal ar Sheainín fa shlait an mhaighsteara ach níor chuir sé suim ariamh ins an sgéal do dtí seo, go rabh sé i n-a sheasamh an mhaidin seo ag an gheafta agus go bhfaca sé an maighistear, mar dubhradh cheana, i n-a sheasamh eadar dhá dhíon an dorais. “'Steach annseo libh a ghasraí go bhfeicidh mé sibh; tá sibh ar bhealach a bheith mall,” ars'n maighistear. “Ámh! Ámh! Ámh!” arsa Seainín, agus 'ach “Ámh” d'ár dhubhairt sé ag dul 'un áirde agus 'un fiadhantachta. “Ámh! Ámh! a Mhícheail! a Mhícheail, sábhail mé! muirbhfidh sé mé! Ámh! a Mhamaí! mhamaí! mhamaí! Ca bhfuil tú? Ca bhfuil tú? Tá do Sheainín fhéin réidh go bráthach,” agus leis an bhéicfeach agus an sgreadach seo, bhí Seainín bocht 'á greamughadh fhéin mar bhéadh crúbóg ann do Mhícheal agus ag iarraidh é fhéin fholach ar a chúl, agus Mícheal go leath- fhaithteach ag iarraidh é fhéin a streachailt uaidh agus déanamh ar aghaidhe mar d'órduigh an maighistear dó. Chonnaic an maighistear é fhéin caidé mar bhí'n chúis, agus thomhais sé go maith gurbh é Seainín a bhí le Mícheal, agus ba mhaith an mhaise sin dó é, bhí fhios aige caidé le déanamh. Chroch sé suas an cána ar phionna ag an doras, chuir a dhá láimh ann a phócaí agus shiubhail amach 'na' gheafta. Ní i gan fhios do Sheainín a rinn sé seo agus nuair a chonnaic sé gléas an bhuailte dá fhágail i leath-thaoibh agus lámha an mhaighisteara ann a phócaí, agus meangadh gáire ar éadan, thainic stuidear bheag ann agus stad an bhéicfeach. Nuair a stad, chrom an maighistear anuas agus d'ísligh é fhéin ar a ghonabhogaí agus arsa seisean: “Cia'n gasúr maith é seo nach n-aithnighim, agus atá déanamh an challain mhóir seo? Caidé t'ar mo ghasúr maith? An é Mícheal annseo a bhí do bhualadh, stór, na caidé thainig ort a chor ar bith cor ar bith?” “Maise ní h-é, ní h-é,” arsa Seainín, “ach — ach — ach” — agus le seo bhí mo dhuine bocht a cumailt a mhuinchille beag trasna ar éadan truacanta agus éadan salach anois. “Ní h-é, ní h-é,” arsa seisean arís “ach bhí eagla, bhí eagla — orm romhat-sa.” “Agus cad chuige, a leinbh, a rabh eagla ort romhain- sa?” “Tá, d'innis mamaí damh agus 'ach uile dhuine go muirbhfea mé, ach níor chreid mé iad agus d'innis Míceal damh indiu é, agus níor chreid mé é, ach nuair a chonnaic mé sa doras thú agus an t-slat agat, chreid mé é annsin agus — agus —” “Agus cia h-í do mhamaí, stór, a d'innis a léithid 'e sgéal duit?” arsa'n maighistear. “Tá, mamaí saghainn fhéin,” arsa Seainín. “Agus c'ainm atá ar do mhamaí s' agat fhéin?” “Mamaí saghainn fhéin at' orthí, agus Máire bheir deadaí orthí i n-amannaí, agus chuala mé Úna Nábla a tabhairt Máire Shéamuis orthí lá fa dheireadh nuair a bhí sí ag innse do Bhrighid Thomais cia mise.” “Ó, tcím, tcím,” arsa'n maighistir, “is tusa gasúr Mháire Shéamuis, agus c'ainm atá'r do dheaidí?” “Ní'l air ach deaidí, agus i n-amannaí eile Paidí agus Ghioll' udaí.” “Tá fhios agam go maith anois cia'n gasúr thú,” ars'n maighistir. “Is tú gasúr beag Phaidí Thomais agus Mháire Shéamuis agus gasur maith fosta thú nár chóir dó bheith caoineadh mar sin. Bhfuil ainm ar bith ort fhéin?” “Tá, maise.” “Agus caidé'n t-ainm é?” ars'n maighistir. “Seainín Mháire.” “Agus ca bhfuil a' t-ainm sin ort?” D'amharc Seainín air an mhaighistir agus thainig aoibh a gháire air. Bhí'n eagla ag imtheacht de anois agus é a teacht chuige fhéin go maith. “Innis damh anois ca bhfuil a' t-ainm ort agus déar- faidh mé go bhfuil tú 'do ghasúr mhaith.” Níor labhair Seainín ach bhí aoibh a gháire i gcomhnaidhe air agus é ag amharc isteach eadar a' dá shúil ar an mhaighistir. “An thuas annseo atá sé,” arsa'n maighistir, ag cur a láimhe ar mhullaigh chinn Sheainín. Phléasg Seainín amach ag gáiridhe agus san aoibhneas a bhí air rinn sé dearmad bun barr de'n sgannradh agus de'n mhaighistir agus arsa seisean: “A bhreallain mhóir, níl ciall ar bith agat; ar ndóighthche dá mbéadh sé annsin, bhéadh sé gearrtha díom nuair a bhain deaidí'n ghruag díom aréir, agus ní bhéadh ainm ar bith orm indiu, bhéadh sé dóighte 'gcúl na teineadh.” Sé'n maighistir a phléasg amach ag gáiridhe anois agus rinn sé gáire croidheamhail ó n-a chroidhe amach, agus ag cur a láimh' ann a phóca dó, tharraing sé aníos sgilling gheal agus thug do Sheainín í agus dubhairt gurbh é an gasúr é ab fhéarr a chonnaic sé 'riamh. Ann inntinn fhéin dubhairt sé go rabh inntleacht i gcionn Sheainín, nach samhlochadh móran dó le h-amharc air, agus ní áirighim narbh fhíor dó. Geallaim dhuit nach rabh móran iaróige aige Seainín fhághail isteach leis annsin, agus gur luthgháireach an mac é Seainín nuair a chonnaic sé'n cor a chuir an mhaidin dí. P. Mac S. TEACHT AN EARRAIGH. Amuigh faoi'n aer, ar ardán féarach, Maidin aerach aoibhinn úr; Chualas ceol go h-árd 'sna spéarthaí, Glór an Earraigh ag teacht thar muir. Bá ag géimnigh, uain ag léimnigh, Éin go séiseach i bhfáltaibh mbláth, Paistí méidhrighe ar bhántaibh méara, Le teacht an Earraigh thar n-ais go Fáil. NINNIDH Mac GHIOLLA BHRIGHDE. Try F. P. MacPARLAND (MAC PHARTHALÓIN) For MEN'S AND BOYS' CLOTHING OF IRISH MANUFACTURE. Gents' New American Styles in Suits 50/- and 60/- Clerical Suitings of Irish Manufacture. The Latest in Clerical Coats and Hats. Boys' New Shapes in Suits for Confirmation. MacPARLAND, Draper, Dundalk. <L 4> LEABHAR NUADH. “LÁ NA CÚIRTE.” Crádh na gcomhursanach ag eachtraí an eallaigh. (Agus dhá eachtra eile). “Cú Chulainn” — do sgríobh. Réidh ar an 7adh lá de'n mhí seo. Cuir fios air anois chuige — “CÚ CHULAINN,” Bóthar Dhealgan. Dún-Dealgan. 2/2 — saor thríd an phost. COLÁISTE THEIDHLEANN, TÍR CHONAILL. Fosglochar an Coláiste seo ar an 8adh lá de Iúl, 1924. Bíodh na mic-léighinn uilig i lathair an lá sin. Béidh áit do ghach Gaedhilgeóir ar mhaith leis theacht ann. Scríobh chuig SEÁGHAN Mhac CUINNEAGÁIN, Rúnaidhe. CLÓ OIFIG UÍ MHÁTA, Dún-Dealgan. Clódóiri Tráchtála. Clódóiri Leabhar. Chan fheil ár sárú le fághail i gCúig Cúigidhe na hÉireann. CLÓDÓIREACHT GHAODHALACH AIR FHEABHAS. MEASTACHAIN SAOR. Má tá feidhm agat air LEABHAIR GAEDHILGE Tabhair cuairt air AINGILÍN NÍ MHÁTA Agus gheobhaidh tú iad. Paidríní Páirteacha, Leabhraí Urnaighthe, Leabhraí Ceóil, Buinn, Croiseanna, Pictiúirí, Dealbha, agus Mion-rudaí deasa. AINGILIN NÍ MHATA, Sraid Chlann-Bhreasail, Dún-Dealgan. AN t-ULTACH. BEALTAINE Bíonn leitreacha ag teacht isteach chugainn gach uile mí, ó dhaonnaí a thug sintiúsaí agus féiríní dúinn, ag casaoid nach bhfuair siad an páipéur seo. B'fheadfhaide gur orrainn fhéin a bhí cuid dhe'n locht nach bhfuair corr-dhuine an chéad uimhir; acht tá deirbh-fhios againn nach inne is cionn- tach 'san fhaillighe anois. Is truagh nach bhfeil níos mó Gaedhilgeoirí in oifigidhe an Phuist. Bíonn na leitreacha air a mbíonn na seolta scriobhtha i nGaedhilig a bhfad níos fuide air an bhealach ná na leitreacha eile, agus cuirtear cuid aca go Baile Átha Cliath go fóill leis an seoladh a aistriughadh. Tuairim's bliadhain ó shoin, dubhairt Aire an Phuist go gcaithfeadh gach oifigeach an Ghaedhilig 'fhoghluim. Ach' mur' bhfeil siad uilig in innimhe na seolta a léigheamh go fóill, chan foráil no go bhfeil cuid aca dochrach mall. D'eagla go saoilfidhe gurb iad lucht stiúrtha an Phuist i nDún-dealgan a thug faillighe air an pháipéur, badh mhaith linn moladh a thabhairt dobhtha-san mar gheall air an chuideadh a thug siad duinn do ghnáth; acht thig le daonnaí claonta ins na fó-oifigidhe dolaidh mhór a dheanamh don Ultach. Duine air bith nach bhfuair a'n uimhir a bhí ag dul chuige, cuirfear ag triall air í, acht leitir a chur chugainn. B'fhéairrde dúinn glacadh leis an chomhairle a thug “Niall Mór” dúinn in uimhir na Cásca, a bhfeil de Chumainn Ghaedhalacha i gCúige Uladh a chomh-cheangal i gCumann mór amháin. Chan amháin nach bhfeil meas air bith aige lucht stiúrtha an tSaorstáit ar ár gcanamhain, acht is cuma le Connradh na Gaedhilge fhéin goidé mar tá ceist na Gaedhilge i gCúige Uladh. Tá deirbh-fhios againn fhéin gur beag scoil i gCo. Thír Eoghain nó i gCo. Árdmhach' 'na dteagascthar an Ghaedhilig fá láthair. Tá go leór múinteóirí-scoile, a d'oibreadh go dúthrachtach ar son na teangtha cupla bliadhain ó shoin, agus a d'éirigh air fad a's an obair air na mallaibh, gidh nach raibh Riaghaltas Bhéal Feirsde ag cur chuca nó uabhtha. Le linn na troda, agus le bliadhantaí roimhe leis sin, bhí obair na Gaedhilge ag dul thar teorainn, de choispeánaí fada i gCuige Uladh; acht tá toradh na hoibre ud 'ga chailleadh anois in aghaidh an lae. Buachaillí agus cailíní a bhí in innimhe an Ghaedhilig a labhairt air a gcomhairle fhéin dhá bhliadhain ó shoin, cha dtuigfeadh siad a'n fhocal de anois, agus tá spiorad an ghalldachais 'ga ngreamhughadh uilig, eadar chorp agus croidhe agus aigne. Tá ádhbhar diospoireachta 'san aiste atá ó pheann “Iolann Fionn” san uimhir seo. Is cosmhail go bhfeil daonnaí ann nach bhfeil air a'n fhocal leis an scríbhneóir, agus tá súil againn go mbéidh an cheist chéadna 'ga pléidhe aca an mhí seo chugainn. Maidir leis an haitheantaí atá curtha síos aige, chan abrochamaoist fhéin 'na gcoinne, agus b'fhéarr linn dá rachadh againn iad a chóimhlíonadh. Acht tá “an chanamhain oifigiúil” ga stealladh isteach orainn ins na scoltachaibh, agus mura dtéidhidh againn na scoltacha a cur faoí n'ar smacht, béidh buailte orainn 'san chogadh. Tchídhthear dúinn go bhfeil an scríbhneóir ro-chruaidh air na leabhraí a cuireadh amach deich nó fiche bliadhain ó shoin. Is cuimhin linn fhéin an lúthgháir mhór a bhí orrainn roimhe le “Sgéulaidhe Óirghialla,” “Greann na Gaedhilge,” “Iascaireacht Shéumais Bhig,” agus “Cloich-cheann-fhaolaidh” nuair a cuireadh i gcló air dtús iad. B'fhéadfaidhe go bhfeil cuid aca ó mhaith anois; acht má tá fhéin, ba mhaith againn an t-am sin iad. Chan fheil sé ceart nó córach na leabhraí seo a léirmheas leis an chomhthrom céadna a's a mbainfidhe feidhm dá mbéadh leabhar an lae indiu i gceist. Acht ab iad na leabhraí seo, cha bhéadh fhios againn fhéin, an t-am sin, go raibh canamhain fá leith againn i gCúige Uladh. Tuairim's mí ó shoin fuaireamar litir ó Shéumas Ó Glasain a chuir lúthgháir mhór orainn. Bhí seic air chúig phunnt 'san leitir, féirin a bhronn Cóisde “Feis Bhreifne” air an pháipéur seo. Is maith an eisiomplár a thug siad dos na craobhacha agus na cóisdí eile i gCúige Uladh. Chan foráil no go dtuigeann siad uilig anois nach rachadh aca feidhm níos fhéarr a bhaint a's pé airgead atá curtha air leath-thaoibh aca na cuidiughadh a thabhairt dúinn. B'fhurus le Dia a thuilleadh de'n chabhair chéadna a stiúrughadh chugainn. Cuireann sé bród a's lúthgháir orainn go bhfeil “An t-Ultach” ag bisiughadh ga'n mhí a bhfeil ag teacht. Támuinn croidhe-bhuidheach dos na scríbhneóirí atá ag tabhairt togha agus rogha dúinn le haghaidh ár lucht léighte. Chan fheil de locht orra anois acht a bhflúirseacht. B'fhéadfhaidhe gur inne fhéin is cionntach leis an locht ud, do chionn 's nar chuireamar in iúl dóbhtha, roimhe seo, go bhfeil teóra le fairsingheacht an pháipéir bhig seo. B'fhada uainn a'n dadamh a rádh a thiormochadh na bun-srothanna, acht thug sé obair mhór dúinn an uimhir seo a chur i gcló, agus tá súil againn nach bhfágfar orainn gurab éigin dúinn corr-phíosa beag a ghearradh amach. Badh mhaith linn a chur in iúl d'ár scríbhneóirí go bhfeil cuid de na scéultaí agus na haistidhe rud beag ró-fhada don pháipéur seo. Muireadhach Méith. <L 5> GOIDÉ TÁ D'EASBHAIDH ORRAINN? (Ar lean. ó leath. a 1.) sgríobhfas litridheacht i nGaedhilig mar tá sgríobhtha i mBéarla na h-Éireann. Anois cá bhfuil na sgríbhneoirí seo le theacht 'un tsaoghail, le h-oileamhaint agus le cur ar bhealach a leasa? Anns an Ghaedhealtacht a chaithfidh siad a theacht chun tsaoghail, ná ar scor ar bith a chaithfidh siad an bainne a dhiúl a chothochas spiorad an Ghaedhil anntú. Tá fhios ag an tsaoghal nach i mBaile Átha Cliath ná i mBéal Feirsde atá an mianach Gaedhilge agus smuain- tighthe Gaedhealacha atá riachtanach le litridheacht fás ann. Tá barraidheacht greim ag an Ghalltacht orthú, dá fheabhas iad. Tá a saoghal ro-fhada ó shaoghal an tsean-Ghaedhil leis an teangaidh a bheith fóirstineach de na n-aigneadh agus de na leagan amach. Mara dtigidh siad chun tsaoghail sa Gaedhealtacht, caithfear iad a oileamhain sa Ghaedhealtacht, ná mara n-oiltear 'sa Ghaedhealtacht iad, caithfidh siad a theacht chun na Gaedhealtachta agus éirghe mar bhéadh daoiní nár shiubhail sráid baile mhóir ariamh. Níor casadh aon fhear ná aon bhean ariamh aroimhe orm a rinne an rud deireannach a d'ainmnigh mé acht aon fhear amháin, agus ní dóighche go ndéanfaidh mórán aithris air anns an am atá le theacht. Mar sin de, caithfidh na filí agus na sgríbhneoirí a theacht chun tsaoghail 'sa Ghaedhealtacht, sé nó a theacht chun tsaoghail sa chathair agus a theacht 'na Gaedhealtachta go h-óg, anns an dóigh a mbéidh a gcuid smuaintigheach ceanglaighthe go daingean de'n Ghaedhilig. Ní'l moill páistí a thógbhail 'sa Ghaedhealtacht agus a gcur 'na scoile: agus níl moill taos óg na cathrach a thabhairt 'na Gaedhealtachta. Acht tá tuilleadh le déanamh. Féaduigh páiste a dhul na scoile anns an Ghaedhealtacht agus crathán maith léighinn a fhóghluim. Acht ní dhéarn a cuid aithreacha roimhe dadaidh le na n-inchinn acht ag smuain- tiughadh goidé mar b'fhearr a leasóchadh siad cuibhreann de thalamh fhuar, ná goidé mar b'fhearr a chothochadh siad bológ fá choinne an mhargaidh. Ní dheárn siad mórán smuaintighidh ariamh ar cheisteannaibh domhaine; níor shiubhail siad mórán ariamh, agus ní fhacaidh siad mórán de'n tsaoghal; agus ní rabh de litridheacht acú acht sean-sgéaltaí agus amhráin nach rabh ionntú acht páirt de litridheacht nach dtainig i gcrann ariamh. Nach doiligh de'n té a shíolruigh ó na daoinibh seo, a bhfuil a n-inchinn maol ag smuaintiughadh goidé an dóigh le na mbéal a líonadh, dálta mar tá a gcuid lámh garbh ag obair leis an spáid — nach doiligh de mhac an dóirnealaigh a bheith comh h-éasgaidh 'san inntleacht agus go mbeirfidh sé ar an rud a dtug file an Bhéarla: “The light that never was on sea or land” air? Agus rud beag eile de, cé air a ndéanfaidh sé aithris? Mar dubhairt Mac Dhonnchadha, ní'l de shompla acú acht litridheacht an Bhéarla, agus cuid ranntuigheacht na h-ochtmadh h-aoise déag — slabhraidh luinnireacha de fhoclaibh binne, déanta uilig i n-aon mhúnla amháin. Ní'l ceachtar acú ro-fhóirstineach. Gheobhadh duine smuaintigheacha agus Art i litridheacht an Bhéarla, cinnte. Acht tá sé con- tabhairteach le leanstan i bhfad. Gheobhadh duine Gaedhilig áluinn i Seán Clárach, i n-Art Mhac Chubhthaigh, i n-Eoghan Ruadh, acht tá eagla orm nach ndéanfadh siad cabhair mhór de. Caithfidh sgríbhneoir anns an aois a bhfuil muid ann, an Ghaedhilig a fhighe ar dhóigh nach mbíonn cosamhail le cainnt na sean-fhilí. Cuidigheann Tomás Mhac Dhonnchadha linn an cheist seo a réidhteach nuair a deir sé: Léigheasann sin na gnaithe rud beag. Fágann sé gléas ar an fhile iarraidh mhór a thabhairt ar a chuid smuain- tigheach a nochtadh. Tá cuid sgéaltach an Phiarsaigh agus Phádruig Uí Chonaire ag an sgéalaidhe. Nuair atá an méid seo ag na sgríbhneoirí le na gcoinneáil ar an bhealach cheart, agus litridheacht Bhéarla na h-Éireann, litridheacht na Sasana, na Frainnce, na Gearmáine agus tíortha eile le fairsingeach a bhaint as a n-aigneadh, ní'l coir orthú. Acht tá ceist eile nár réidhtigh muid — goidé mar thiocfas litridheacht árd ó inntinn nach bhfuil oideas anns an duthchas aicí. An gcaithfimid a dhul 'na cathrach fá choinne an fhilidh. Is é mo thuairim gur dóighche filidhe a teacht ó lucht na cathrach ná ó mhuinntir na tíre, anns an dóigh a bhfuil an saoghal 'na shuidhe fá lathair. Ní dream filíunta, mar dubhairt mé cheana féin, an dream a bhíos ag obair ar son na Gaedhilge anns na cathrachaibh, acht tá a n-inntinn síbheálta ó dhuthchas. Tá leabharthaí maithe fá'n láimh acú, tá amharclainn acú, tá gléas orthú leigheachtaí maithe a chluinstin, tá oideas i n-Art de'n uile sheort comhgarach daobhtha. Acht 'na dhiaidh sin agus uilig is é mo bharamhail nach mbíonn na sgríbhneoirí uilig ag bunadh na mbailteach mór. Béidh muinntir an bhaile mhóir agus muinntir na Gaedhealtachta i gcuideachta go buan feasta. Tá dúil agam go bhfoghluimneochaidh achan dream acú cuid buaidheanna an dreama eile — go bhfoghluimneochadh an chéad dream an teangaidh agus leagan amach an tsean-Ghaedhil agus an ciúineas inntinne a bhíos ag an té a thógtar imeasg áilne na tíre; agus go bhfoghluimneochaidh an dara dream a mbeatha a dhéanamh níos síodamhla, agus go gcuirfidh siad níos mo'shuim i n-áilne. Eadar an dá dhream, Gaill-Ghaedhil dhílse na cathrach, agus “Plúr-shliocht Eoghain chródha chéillidhe Is Eochaidh Mhuighmheadhoin na n-órlann gléasta,” ba chóir de dhream a theacht a chuirfeadh bláth agus maise ar anam ár dteangtha nach rabh oirthí ó bhí Colm Cille i dTír Chonaill agus Ciarán i gCluain Mhic Nóis. Dar libh, ar feadh a bhfuil ráidhte go fóill, nach ar láimh daoine atá na graithe seo, acht ar láimh Dé. Cinnte go leor, is é an t-am a bhéarfas na sgríbhneoirí chugainn. Acht thig linn corr rud a dhéanamh a réidhteóchas an bealach daobhtha, agus b'fhéidir a d'fhágfadh againn ní ba luaithe iad. Seo na h-aitheantaí a ba chóir dúinn a choimlíonadh: 1. Ná coinnigh an Ghaedhilig go bráthach ar an sgoil. Toirmisgeann an aithne seo orainn a bheith i dtólamh ag tabhairt greim coganta de lucht foghluim Gaedhilge, a bheith ag tógáil suas áite ann ár gcuid páipéir le leathanaigh mic-léighinn, agus le h-agallaimh agus le briathraibh aimh-riaghalta. Órduigheann sí dúinn sgríobhadh feasta a choidhche i nGaedhilig fa'n tsaoghal mhór iongantach atá thart orainn, agus fá'n tsaoghal is iongantaighe arís atá i gcroidhe agus i n-inntinn an duine. 2. Ná leig broc gan suim a chur i gcló. Toirmisgeann an aithne seo orainn cabhair ar bith a thabhairt de leabharthaibh mar “Phrátaí Mhichil Thaidhg” agus “Ag Séideadh agus ag Ithe,” agus “Cloich Cheann Fhaolaidh” nach bhfuil brígh ná tábhacht, ná sugh ná seamhair ionntú. Orduigheann sí dúinn, nuair a chuireas duine ar bith rud i nGaedhilig atá a fhios aige nach léighfeadh aon duine dá mbéadh sé i mBéarla, iarraidh a thabhairt air agus é a ithe ó chnámhaibh loma, agus gan a chuid béalastánachta a léigheadh, anns an dóigh nach leigfeadh an eagla dó níos mó' dhochar a dhéanamh. 3. Ná tiormaigh cuisleannacha filíunta ag teagasg “is” agus “tá.” Cuireann an aithne seo mar dhualgas ar lucht fóghluim Gaedhilge gan a bheith ag tabhairt oibre tiorma de'n té a dtig leis litridheacht a chumadh; agus cuireann sí mar dhualgas ar an duine sin é féin an obair a d'órduigh Dia do a dhéanamh, agus gan a shaidhbhreas a sgabadh i n-úspaireacht de cholainn na teangtha. Tá na fir mhóra ag tarraingt orainn, a chailleacha! Éistighidh leis na foclaibh seo; fuair mé seo ó ughdar mhaith: Maoidheann Lowell go rabh an t-am agus teanga an Bhéarla fóirstineach de Shakespeare. Deir sé go rabh an teanga ann a neart, í go h-úr óg i mbéal na ndaoine agus gan barraidheacht greim ag leabharthaibh oirthí. Maoidheann sé gur le na linn sin a ba dóighche na sgríbh- neóirí móra a theacht. Má's fíor sin, nach goirid uainne? Tá an Ghaedhilig go h-umhal láidir go fóill, agus gan beárn ar bith eadar an teanga a cantar agus a sgríobhtar. Nár bhreagh an rud fear mór a chuirfeadh ar ár gcosa muid! Bhí buachaill i dTír Chonaill — buachaill, leabhra, a bhí ag déanamh a dhichill — agus bhíodh sé ag cur cloiche as casán an Fhir Mhóir. Tá dúil agam go bhfuil mise ag déanamh rud éigin le mo cró-iarann beag féin. “IOLANN FIONN.” <L 6> I dTIR NA hOIGE AN CIONN GAMHNA. Bhí baintreabhach ann, a'n uair amháin a raibh ceathrar páisde aicí. Séumas dob ainm don mhac ba shine aca. Bhí Domhnach Cásc ag teacht, agus cha raibh fhios aig an mhnaoi goidé gheobhadh sí don mheadhon-lae. Fuaidh (cuaidh) sí 'na mhargaidh agus cheannuigh sí cionn gamhna; agus nuair a thainic sí 'na bhaile, rinn sí réidh dumplana mór agus ceithre dumplanaí beaga. Maidin lá'r na bhárach, chuir sí an cionn gamhna síos 'sa' phota; agus ag dul amach 'na' tseipéil dí, dubhairt sí le Séumas na dumplanaigh a chur isteach chomh luath agus a bhéadh an pota ag guil. Thainic Séumas isteach, agus chuir sé síos na dumplanaigh. Air ball, thainic sé isteach arís chun an pota a mheascadh, agus d'amharc sé isteach ann. Bhí na dumplanaigh ag dul thart 'san uisge, agus an cionn gamhna ag dul thart 'na ndéidh. “Dar sliabh,” arsa seisean, “béidh na dumplanaigh uilig go léir ithte aig an chionn gamhna, agus dumplana mo mháimí an chéud chionn a bheas ithte. Is féarr damh dul 'na' tseipéil agus an scéul a ársuighe dí.” Rith sé 'na tseipéil agus sheas sé taobh 'stoigh de'n doras, agus scairt sé amach: “Ó, a mháimí, ach' mur dtiocfaidh tú 'na bhaile, béidh na dumplanaí uilig go léir ithte aig an chionn gamhna, agus do chionn fhéin an chéud chionn a bheas ithte aige!” AN CAILÍN FALLSA. Bhí bean na comhnuidhe annseo uair amháin, agus bhí níghean amháin aicí. Má bhí fhéin, bhí sí dócrach fallsa, agus cha ndeanfadh sí a'n ghreim oibre fá n-a máthair. Is minic a bhíod an mháthair i gcorruidhe léithi, agus, lá amháin, ghéarr sí slat agus thug sí bualadh don níghin. Thosaigh an cailín ag guil, agus chaoin sí i slighe go mbféarrde duid gan éisteacht léithi. Ga hé bhí ag dul thart acht mac-an-ríogh, ag mar- caidheacht air dhruim gearráin. Chualaidh sé an cailín ag caoineadh, agus d'fhiafrúigh sé de'n mhnaoí goidé bhí air a níghin. Char mhaith leis an mháthair droch-ainm a thabhairt don chailín 'chionn's nach raibh aicí acht í, agus arsa sise: “Cha dtigid liom í a choinnealt ó'n obair. Bhí sí ag obair go ró-chruaidh agus b'éigin damh bualadh a thabhairt dí.” “Ó,” arsa mac an ríogh, “sin an seórt cailín a bhfeil féidhm aige mo mháthair uirrthí. Bhéarfaid mé abhaile í, agus má bhíonn mo mháthair sasta léithi, béidh sí 'mo bhái'rioghan fhéin.” Dubhairt an mháthair nach raibh aicí acht a'n chailín amháin agus nach dtiocfadh léithi scaramaint leis an chailín sin. Mar sin fhéin, leig sí leis í i ndeireadh, agus thug mac-an- ríogh abhaile leis í. Bhí fáilte mhór roimhe léithi, agus fuair sí a suipéir agus liobaidh (leabaidh) mhaith an oidhche ud. Bean Bheag na Coise Moire. Maidin lá'r n'a bhárach, thainic an sean-bháirioghan chuicí, agus thug sí isteach í go dtí seomra 'na raibh roithneal agus líon. “Seo an obair a bheas agat indiu,” arsa'n bhái'ríoghan, “an líon seo a shníomh.” “Deanfaidh mé mo dhícheallt,” arsa'n cailín. Acht nuair a chuir an bháirioghan an glas air an doras, thosaigh an cailín ag guil. Chan fhacaidh sí roithneal ariamh roimhe leis sin, nó líon acht an oir'd. Gá hé thainic isteach air a fhuinneóig acht bean bheag. “Goidé tá ort?” arsa sise, “nó gad chuige go bhfeil tú ag caoineadh.” “Tá an obair seo le deanamh agam, agus phósfadh mac-an-ríogh mé dá mbéinn in innimhe é a shníomh. Acht cha dtigid liom a dheanamh, agus cha bhíonn sé réidh agam a choidhche.” “Má chuirfidh tú cuireadh 'na bainise chugam, sníomh- faidh mise é.” “Cuirfidh mé a's fáilte,” arsa'n cailín. Bhí cos iongantach mhór air an mhnaoí bhig seo, agus shuidh sí síos aig an roithneál, agus chuir sí a spág mhór air mhaide'n luastair. Char bhfada go raibh an líon uilig go léir sníomhtha aicí, agus d'imthigh sí léithi amach air an fhuinneóig arís. Nuair a thainic an bháiríoghan chun an cailín a thabhairt 'na meadhóin-lae, bhí iongantas uirthi. “Is tusa an cailín is fhéarr in Éirinn,” arsa sise. Bean Bheag na Laimhe Moire. Lá'r n'a bhárach, thug sí an cailín isteach i seomra mór eile, 'na raibh seól, agus an snáth a shníomh sí an lá indé. “Caithfid tú fígheadoireacht a dheanamh indiu, agus lín-éadach a dhéanamh de'n tsnáth.” D'imthigh an bháiríoghain agus thosaigh an cailín ag guil. Gá hé thainic isteach air an fhuinneóig acht bean bheag agus lamh iongantach mhór uirrthi. “Gad chuige go bhfeil tú ag caoineadh?” arsa'n bhean bheag. “Cha dtigid liom an fhígheadoireacht seo a dhéanamh.” “Fighfidh mé duid-sa é, ma bhéarfaidh tú cuireadh 'na bainise chugam.” “Bhearfaidh mé, a's fáilte.” Thosaigh an bhean bheag ag fígheadoireacht leis an láimh mhóir, agus nuair a bhí an snáth uilig fighte aicí, d'imthigh sí amach air an fhuinneóig aris. Nuair a thainic an bháiríoghan isteach chun an cailín a' thabhairt 'na meadhóin-lae, bhí iongantas uirrthi arist. “Chan fhaca me do léithid eile ariamh,” arsa sise leis an chailín. Bean Bheag na Sroine Moire. Maidin lá'r n'a bhárach, thug sí an cailín isteach i seomra eile 'na raibh geimheas (siosúr) agus méaragáin agus snáthaidi agus snáth, agus an lín-éadach a dtearn sí fígheadoireacht air indé. “Caithfidh tú an lín-éadach seo a ghearradh amach agus léinte a dheanamh de.” D'imthigh an bháiríoghain agus thosaigh an cailín ag guil. Ga hé thainic isteach air an fhuinneóig acht bean bheag agus srón iongantach mhór uirrthi. “Dheanfaidh mise an obair sin duid,” arsa'n bhean bheag, “má bhéarfaidh tú cuireadh 'na bainise chugam.” “Bhéarfaidh mé, agus fáilte,” arsa'n cailín. Thosaigh an bhean bheag ag gearradh agus ag fuagháil, agus nuair a bhí na léinte réidh aicí, d'imthigh sí amach air an fhuinneóig aríst. “Táim sasta anois,” arsa'n bháiríoghain nuair a thainic sí isteach. “Is tusa an bhean atá i ndán do mo mhac agus pósfar an bheirt agaibh seachtmhain o'n lá indiu.” Lá'r n'a bhárach cuireadh cuireadh amach air íseal agus air uasal chun lá mór spóirse agus pléisiúra agus cuideachta a bheith aca lá na bainise. D'fhiafruigh mac-an-ríogh de'n chailín arbh mhaith léithi go gcuirfidhe cuireadh chuige duine muinteardha d'a cuid, agus d'ársuigh sí dó fa dtaobh de na sean-mhnáibh, agus cuireadh cuireadh chuca fosd'. An Posadh. Pósadh iad agus bhí lá mór ann. Bhí go leór a's réidhse le hól agus le hitheadh. Bhí an triúr cailleach ann, agus bhí mac-an-ríogh ag amharc orra. “Goidé 'n dóigh 'na bhfuair tú an chos sin?” arsa seisean le mnaoí big na coise móire. “Árso' mé sin duit,” arsa sise. “Bhí mé pósta, uair amháin, cosmhail leat fhéin indiu, agus drochfhear a bhí 'm fhear pósta. B'éigin damhsa a bheith a sníomh ó dhubh go dorca, cun ár mbeirt a thabhairt i dtír. Le méud na hoibre, fuaidh a raibh d'fhuil in mo cholainn isteach in mo chois, agus sin a' dóigh 'na bhfuair mé an chos iontach mhór seo.” “Goidé 'n dóigh na bhfuair tú an lámh sin?” arsa mac-an-ríogh le mnaoí big na láimhe móire. “Árso' mé sin duid,” arsa sise. “Bhí mé pósta uair amháin, cosmhail leat fhéin indiu, agus droch-fhear a bhí 'mo (Ar lean. ar leath. a 8.) <L 7> PÁIDÍN MAC GIOLLA BHUIDHE AS BUN THROISC. II. OBAIR NA bPÁISTÍ AGUS TAISMÍ BEAGA. Ní fhuil páiste ar bith nach mbíonn ag déanamh aithrise ar na daoiní fásta agus críonna, agus mar a bhí Páidín beag, chan páiste a bhéadh ann muna ndéanfadh sé fear mór, aosta, tuigsionach de fhéin i n-amanna. Bíonn deifir mhór ar na páistí go mbéidh siad mór, agus is fada, de bhrigh sin, a amharcann bliadhanta na h-óige le dearcadh siar ortha. Ní h-í an mhíofhóighde amháin le h-éirghe as aois na bpáistí, acht an méid a dtéidheann an t-aos óg fríd, a thugann cosamhlacht fhada do'n tsaoghal shoineannta gan choir a chaitheann an t-óige. Ar fhás aníos dúinn, leagtha agus mar támuid ar an tsaoghal, is fada linn an lá, agus téidheann ár saoghal thart agus sinne ag feitheamh i dtóllaimh leis an bhárach. Nuair tá an ghrian ag soill- siughadh, tá ár n-inntinn ar choinfheascar thráthnóna; agus gidh gur sámh linn suan chodalta agus teine choigilte, tá lúthghair orainn roimhe chlapsholus na maidne. Tá gach nidh ar bogadh 'san chruinne agus na daoiní ag gluaiseacht chun na síorraidheachta. Tá sé órduighthe dúinn de nádúr bheith ag síor-imtheacht, agus mar sin, ní h'iongnadh é na páistí bheith d'a ndéanamh fhéin aosta roimhe an am. Ní fhuil a fhios ag na páistí cad é an buaidhreadh agus an peacadh a bhaineann leis an aois. Síleann siad gur bhréagh an rud bheith fásta, neamh-spleadhach, gan eagla roimhe an tslait ortha, cead teachta agus imtheachta acu ar a gcomhairle fhéin, agus, ar an ádhbhar sin, bíonn siad ag déanamh fir agus mna díobhtha fhéin, agus iad níos mó dá ríribh ná na daoiní móra iad fhéin. Agus ba mar sin do Pháidín Mac Giolla Bhuidhe. Ba mhinic a bhíodh tighthe beaga d'a ndéanamh ag Páidín agus ag a chómharsanaigh óga eile ar chúl claidhe na i mbun bruaich. Chruinnigheadh siad go léir annsin agus bhíodh seanchainnt acu, ar nós a n-aithreach agus a maithreach, fa neithe nach raibh ba mhó tuigsiona acu dóibh na bhí ag madadh beag dubh Pháidín a bhíodh annsin ag lústair agus ag crathadh rubaill leo. Ghnidheadh siad áirneal i lár an lae. Bhíodh cárdaí imirte acu, déanta de pháipéir, dathuighthe le cipín dóighte nuair nach n-éireochadh leó dubh agus peann do sciobadh ó'n bhaile. Corr uair agus siopa a bhíodh acu agus iad ag díol grábhal móna le chéile mar earraidhe. Amanna eile a mbíodh scoil acu, mar go raibh an chuid a ba sine acu ag dul chun na scoile. Teach pobal a bhíodh acu corr uair agus bo mhór an dúil a bhí ag Páidín bheith ag déanamh sagairt de fhéin. Bhí Páidín chómh dúthrachtach díagrasach sin fa chosamhlacht cheart sagairt do bheith air gur cuireadh dlighthe na geurleanamhna ar fóghnamh 'na aghaidh lá amháin, agus caithfimid sin d'innse. Aimsear Earraigh cheannuigheadh Seághan Ruadh saic ghiúána le cur ar phréataí agus ar mheacain ráibe. Chuireadh Páidín ceann de na saic air ag déanamh culaith aifrinn de mar go raibh scríogacha gorma anuas ar na málaí sin cosamhail leis an órnáid a bhíonn ar chasal an tsagairt. Ní raibh sé i dtaitneamh Pháidín an chulaith uilig do bheith ar a dhruim agus gan cumhdach beannuighthe ar bith i dtoiseach: b'fhéarr leis an chasal do chaitheamh ar nós scabaill. Ghlac sé díomhas lomtha na gcaorach, ghéarr poll, scrabach straoilte giobach go leor, amach ar lár an tsaic, chuir air léine gheal Dómhnaigh a athar, sháith a cheann fríd an pholl agus siud gleusta é go h-áluinn mar sagart. Bhí sé 'n-a sheasamh i gcois cloiche, a dhá láimh i n-áirde aige mar a chonnaic sé an sagart 'gá dhéanamh lá an stáisiúin. Acht faraor! i lár na h-oibre leig Seághan Ruadh uaill mhillteannach as a bhain léim as an t-sagart bheag. A léine ghlan Dhomhnaigh suaithte agus a bhaige breagh stróchta ag an mhálaid leinbh seo! Níor bhain an t-athair leis acht chuir an mháthair faoi pheannaid é: ghlac sí slat sileóige agus d'fhág sí fearbha dearga ar a luirgneacha. Agus nuair a bhí an gasur bocht ag sileadh na ndeór mar mhairtír bheag ar son an chreidimh, fearg ar an athair fa mhilleadh an tsaic, agus aoibh gháire ar bheul na máthar, thainig smaoineadh fáidheamhail i n-a ceann-san. “Na bac leis, a Sheághain,” arsa sise, “cuirfidh mé do rogha geall leat go mbéidh mo leanbh beag 'n-a shagart go fóill. Dia atá ag cur na smaointe sin 'n-a cheann.” “Cá bhfuigheadh sinne airgead le sagart do dhéanamh, má's cómhartha ó Dhia sin fhéin? Ghlacfadh sé banc do bheith ar do chúl le stócach do chur chun na Colaiste,” arsa sesean. “Má tá a léithid fa choinne duine,” arsa sise, “ní fhuil dadadh le n-a chongbhail thar ais.” “B'fhéidir sin,” arsa Seághan. Ní raibh ní ba mhó de acht sin. Mhair an cineal sin oibre go raibh Páidín seacht mbliadhna, mar nach deachaidh sé chun na scoile go raibh sé an aois sin: bhí an scoil i n-aice le trí mhíle uadh. Amach as an chuideachta a bhíodh aige fhéin agus ag na paistí eile thigeadh rud eigin go minic a dheanfadh páistí arís díobhtha. Thainig contabhairt go minic ar Pháidín agus b'É Dia a shábhail é na nar marbhuigheadh é. Ní labhairfidh sinn annseo acht ar thrí eachtraí a chuir a chuid cleasaidheachta síos agus suas, no a chuir i mbaoghal mhór é: bó, gabhar agus raithe, na trí naimhde a thainig air. Ní raibh sé mórán le dhá bhliadhain go leith no trí, nuair a thainig eachtra na bó chuige. Lá deas griannmhar samhraidh a bhí ann agus bhí Páidín agus a chompánaigh beaga ag déanamh scoile ar fhoscadh coirneal dha chlaidhe. Bhí an teagasg, na ceachtaí, an cur amach do lámh agus an uile seort ag dul ar aghaidh go bréagh, nuair a scairt ceann de na páistí: “Tógagaidh! tógagaidh; sin bo bhuidhe Dháibhidh.” Bhí bó bhuidhe ag Dáibhidh a raibh droch ainm aice, agus ní bhéadh duine coimhightheach no páiste ró-shábhailte theacht i ngoire dí. Bhí dhá adhairc fhada, gheura uirthi, ag dul amach thart cruinn mar lámhchrainn rothair. Theich an t-iom- lan an méid a bhí i n-a gcuirp, acht chuaidh Páidín beag isteach 'san chúinne, 'n-áit ar bhuail an dá chlaidhe le chéile, agus thug an bhó bhuidhe dhroch-innteach sacadh air. Leig an leanbh bocht búirtheach agus béicmheach iargcúlta as ag iarraidhe tárrthala fhad agus bhí an bhó ar a teann-díchill le n-a pholladh. Chár bhac do Pháidín go rabh adharca fada cama ar an bhuin, óir, acht a b'é go raibh, bhéadh an scéul seo níos giorra na tá. Bhí an bhó ag dingeadh bairr na n-adharc i n-eadan na gclaidhe, ceann acu air gach claidhe díobh, agus Páidín teannta isteach eatortha 'san choirneal. Is cosamhail nach raibh ciall ag an ainmhidhe a leithcheann d'iompughadh leis. Eadar screadach Pháidín agus glaodhadh na bpáistí eile tugadh Seághan i láthair agus ba ghoirid go raibh an bhó bhuidhe d'a lubadh fhéin faoi bhata Sheághain agus gan dochar déanta. “Tá rud eigin maith roimhe an ghasur sin óir is É Dia a shábhail é,” arsa seisean. Fuair Páidín bocht scannradh a chroidhe agus bhí léim as a chodladh ann go ceann bliadhna 'n-a dhiaidh. Thug an mháthair íde teangadh do bhean Dháibhidh, nidh nach h-iongnadh, agus congbhuigheadh coimheud ní b'fhéarr ar an bhuin bhradaigh ó sin amach. Dubhairt mé cheana fhéin go raibh mhórán gabhar ar an chnoc. 'Chífeá iad go minic ag teacht thar mhullach na sléibhe, féasógaí fada ag bogadaighe faoi n-a smigid, agus adharca i n-áirde siar ortha, agus iad mar shaighdiúrí 'n-a líne chothrom ag dearcadh anuas ar Bhun Thruisg. Bhí cál maith croidhe-gheal ag Seághan Ruadh 'san gharaidh mhór a bhí os cionn an tighe agus chuir na gabhair dúil ann. Oidhche amháin ghealaighe chuaidh Páidín amach ar an tsráid le h-amharc uadh agus go bhfeicfeadh sé Domhnall na gealaighe. Thug sé ádhbhar gáire d'a raibh istigh nuair a phill sé, agus is seo mar bhí. Ba ghnáthach le seanbhean bhocht, a bhíodh ag cruinniughadh a coda, do bheith ag dul thart fa'n chompal agus “Cailleach na n-adharc” a bhí ag na daoiní mar leasainm uirthi, chionn agus go raibh gruaig chatach ar a ceann, casta mar a bhéadh adharca ann. Chualaidh Páidín trácht uirthi, agus ba mhinic, nuair a bhíodh sé crosta, a bhagróchaidhe cailleach na n-adharc air. An oidhche seo chuaidh Páidín amach. Bhí an oidhche ciúin, uaigneach, agus cumraidheacht sidhe ar Throsg Mór 'n-ait a raibh solus na gealaighe ag teacht lorg a thaoibh air, ag baint lonnraidh as na carraigeacha drúcht-thaise, agus ag déanamh scáilí fhada dhorca amach ó bhuna na mbeann. D'amharc Páidín suas agus thainig eagla bheag air. Le sin d'airigh sé meigeadach bheag shocair i ndeas dó. Bhris an t-allus fuar amach air agus sheasuigh an ghruaig ar a cheann. Ar aghaidh na <L 8> gealaighe siar 'chídh sé toirt mhór ag bearna an gharaidh mhóir mar a bhéadh duine féasogach ann, a dhá láimh ar chlaidhe íseal an bhearnan, agus dhá adhairc ar mhullach a chinn. Chonacthas dó go raibh cárr ionghantach gránda ar an duine sin agus gur samhailt mná a bhí ann. Níor mhair seo uilig acht leath bhumaite. Ní raibh sé i bhfad ó'n doras. Leig sé béic as, agus isteach leis ag glaodhadh: “Ó! Dhaidí, Dhaidí, tá cailleach na n-adharc amuigh ag an bhearna agus í ag cur cáirr orm.” Bhrís na gáirí amach ar an iomlan, amach leis an athair, agus an madadh beag dubh leis, gur chuir tóir theann amach an cnoch ar threud gabhar a bhí istigh 'san gharaidh ag gabhail do'n chál. Boc gabhair a chonnaic Páidín, a raibh a dhá chois tosaigh i n-áirde ar an chlaidhe aige, réidh le theacht amach. Bhí Páidí Dhaibhidh ar a chuairt i dtigh Sheághain nuair a tharla seo, agus thainig smaointiughadh diabhalta 'n-a cheann. Nar dheas an rud Páidín beag do chur ag marcaidheacht ar dhruim an ghabhair! Dá bhfuighfidhe greim ar cheann acu b'fhurust sin do dhéanamh i ngan fhios. Caithfidh sé innse do cupla gasúr eile agus socrughadh ar dhóigh éigin le breith ar cheann de na gabhair: da mba boc é b'amhlaidh a b'fhéarr. B'fhada go bhfhuair sé an uain. Bhí Páidín ag buaileadh suas ar chúig bliadhna nuair a d'éirigh le Páidí Dháibhidh agus a chuallacht an cleas d'imirt. Níor chongbhuigh greasughadh an mhadaidh na gabhair ó theacht ó am go h-am. Bhí ceathrar buachaillí acu ann le breith ar ghabhar agus chan oidhche amháin no beirt a chaith siad ó thuitim na h-oidhche go raibh am luighe ann, ag feitheamh leis na gabhair, óir an rud a chuirfeadh mac Dháibhidh i n-a cheann ba deacair a bhaint as. D'fhan na gasraí 'san gharaidh agus gan comh beag le osnadh astu nuair a d'airigh siad na gabhair ag teacht. Ghoid Páidí Dháibhidh teud an ghéarrain agus sheasuigh sé fhéin agus diúlach eile istigh, duine acu ar gach taobh de'n bhearna agus greim goirid ag gach duine acu ar cheann de'n teud. Bhí rópa ag an bheirt eile fosta. Bhí an boc ar tosach, agus nuair a ghéarr sé léim thar an chlaidhe íseal a bhí 'san bhearna, theann na gasraí an teud chuca ar a léim, bhuail cosa an ghabhair leis go h-ádhmhail, agus siud an boc 'n-a luighe. Ba bhaoghalach an obair í, acht bhí na buachaillí éascaidh, agus sul a raibh faill ag an ghabhar éirghe, bhí an rópa fa n-a adharca agus greim ag an cheathrar air. Rópa dola a bhí ag an bheirt eile agus b'é sin a righne an graithe. Bhí an gabhar lán-láidear ag an iomlan, agus bhí sé ag éirghe i n-áirde ar a chosa deiridh, agus greim adharc acusan air. Bhí an unfhairt agus an strachailt comh mór sin gur leag sé cuid acu. Níor fhan sé le troid, acht thug sé leim thar an chlaidhe gur rith sé fad na téide. Chongbhuigh na gasraí a ngréim agus ní raibh imtheacht aige ortha. Tharraing siad an rópa isteach eadar ceann an chlaidhe agus posta adhmaid a bhí ann, mar gur ghnáthach le geafta bheith 'san bhearna 'n-áit a raibh ísleacht an chlaidhe an t-am sin. Ar an dóigh sin, ar tharraint na téide dóibh, d'éirigh leo an gabhar do cheangal do'n phósta gan contabhairt ar bith dóibh fhéin. Chuaidh duine acu isteach fa choinne Pháidín gan aon duine d'a raibh istigh suim no sonnrughadh do chur ann. Thainig Páidín beag amach, agus ba bhreagh leis mar chleas marcaidheacht do dhéanamh ar ghabhar cheangailte. Cuireadh an marcach beag ar mhuin an bhuic agus tugadh greim adharc dó. Acht 'san dorchadas, scaoil na bitheamhnaigh na ceanglacha agus as go bráth leis an ghabhar. Ní dheachaidh sé ró-thapaidh siocair an t-ualach do bheith ar a dhruim. Bhí eagla ar Pháidín theacht anuas agus chongbhuigh sé greim báis ar na h-adharca, agus a dhá ghlúin d'a n-fháisceadh aige le h-easnacha an ghabhair. B'olc an diallaid cíor droma an bhuic, agus eadar an mhíoshasamh sin agus an imnidhe, thoisigh an gol agus an caoineadh ag Páidín, bhris na prútaigh gáire amach ar na gasraí eile agus d'éirigh an tafann ag an mhadadh 'san chisteanach istigh. Amach leis an mhadadh agus as leis an ghabhar ar sodar. Gidh gur aisteach an scéul, níor thuit Páidín lom díreach mar a shílfea, acht d'fhan sé tamall airid ar a shuidheachan chorrach agus na bitheamhnaigh eile ag scairtidhe: “Congbhuigh do ghreim, a bhodaigh, congbhuigh do ghreim.” Bhí na gasraí agus teacht an mhadaidh eadar an gabhar agus an cnoc ionnus go dtug an gabhar a thriall ar chúl an tighe 'n-áit a raibh fánaidh síos go dtí an carn aoiligh a bhí ós comhair na mboitheach amach. Ní raibh an t-aistear i bhfad go dtí sin agus bhí an gabhar thíos thar chúl an tighe agus Páidín 'n-a luighe i bpoll an chairn aoiligh sul a dtainig Seághan Ruadh amach. Bhain an boc an sliabh amach agus an madadh ag alpadh agus ag glaparnaighe 'n-a dhiaidh, agus tógadh Páidín bocht fliuch, salach, báidhte beagnach, amach as an pholl, acht gan dochar ar bith eile air acht an salachar agus an clábar. Níor buaileadh aon bhuille air gidh go raibh tuilleadh nigheachain ag an mháthair lá ar n-a bhárach. “Droch chreach ar Dháibhidh, ar a mhac 's a bhó: bheirfidh siad bás mó thárrthainn go fóill,” arsa sise. Fuair Páidí Dháibhidh a chíos ó n-a athair an oidhche sin agus níor fhéach sé le n-a léithid de chleas ní ba mhó. Tamall measardha 'n-a dhiaidh seo bhí molt beag bliadhna ag Seághan Ruadh imeasg na gcaorach agus ní raibh crostact ar bith ariamh ann. Acht d'fhobair do Páidín beag do mharbhughadh lá amháin, acht gur shíl an molt nach raibh 'san mhéid a rigne sé acht miogar gan choir. Bhí na caoirigh ag ingeilt go séimh ar leuna thráigh na locha, ar labhramar uirthi cheana fhéin, ag piocadh go tapaidh ar neóiní, searbháin, cuiseogaí, féur agus cúnach, agus tuaim shuairceach cheólmhar d'á déanamh ag céud fiacal ar choimhlint, nuair a tharraing Páidín ortha. Bhí aitheantas aige ar na caoirigh uilig agus acu air. Thoisigh sé ag déanamh caorach de fhéin ag dul ar a lámha agus ar a chosa. Ba ghreannmhar an obair sin, dar leis an mholt, agus sheasuigh sé ag stánadh ar Pháidín. Thainig Páidín i ngoire dó. “Méidh,” arsa Páidín ag déanamh suas leis an mholt; acht níor labhair an molt. “Méid-é,” arsa an buachaill aríst acht freagra ní fhuair sé. Níor chorruigh an t-uan go dtainig Páidín fhad leis agus gur leag sé a éadan ar éadan an mhuilt: chonaic sé dhá uan ag déanamh sin le chéile go minic. Leag an t-uan a éadan ar éadan Pháidín. Rigne an dhis an rud ceudna i n-athuair agus an tríomhadh uair go bog socair, ag dul ar cúl agus ag teacht chun tosaigh gach cúrsa acu. Bá dheas an greann é, dar le Páidín. Acht faraor! an ceathramhadh iarracht d'éirigh an molt, agus sul ar mhóthuigh an gasur, bhuail rud éigin i gclár an éadan é, d'éirigh na reultógaí i lár an lae, chuaidh an fhairrge mhór fríd a cheann agus ní raibh a fhios ag Páidín an dath ní ba mhó. Nuair a mhusgail sé bhí sé 'n-a shuidhe ar uillinn a athar ag tarraint chon tighe. Bidheann clár an éadain cruaidh agus mar sin ní raibh caill ar bith ar Pháidín. “Bíodh sin agat,” arsa Seághan Ruadh; “na gabh i ngoire an mhuilt níos mó.” PÁDRAIG MAC GIOLLA CHEARA. TOMÁS MHAC CUILEANNÁIN, Ard-Cheannuidhe, Dún Dealgan. Ta togha gach bídh agus rogha gach dighe le fághail annseo. AN CAILÍN FALLSA. (Ar lean. ó leath. a 6.) fhear pósda. B'éigin damhsa bheith a fighe, ó bhánadh an lae go dtí cromadh dubh na gréine. Le méud na hoibre air an tseol, fuaidh a raibh d'fhuil 'mo chorp isteach 'mo láimh, agus sin a dóigh 'na bhfuair mé an lamh seo.” “Goidé 'n dóigh 'na bhfuair tú an an t-srón sin?” arsa mac-an-ríogh le mnaoí big na sróine móire. “Bhí mé pósta uair amháin, cosmhail leat fhéin indiu, agus droch-fhear a bhí 'm fhear-pósda. B'éigin damhsa bheith ag fuagháil ó mhaidin go h-oidhche agus leis an síor- chromadh air an t-snáthaid, fuaidh a raibh d'fhuil in mo chorp isteach in mo shróin, agus sin a' dóigh 'na bhfuair mé an tsrón seo.” “Dona go leór,” arsa mac-an-ríogh. “Cha bhíonn mo bhean cosmhail libh-sa. Cha bhíonn sise ag sníomh nó ag fígheadoireacht nó ag fuagháil, acht béidh sise 'na fíor- bháiríoghain.” Chan fhacas ba mhó an triúr cailleach, acht bhí saoghal air a mian fhéin aig an chailín, gan dadadh le deanamh aicí acht suidhe ins an ghrianan, cóiriste le n-a seódaí. MUIREADHACH MÉITH. LEABHAIR GAEDHILGE. Má theastuigheann leabhar ar bith uait, nó eolus i dtaoibh leabhair, cuir nóta ag triall ar MÁIRE NÍ RAGHALLAIGH, 87, Sráid Uach. na Driseóige, i mBaile Átha Cliath. Clódhbhualadh le h-aghaidh na seilbhtheoirí ag Oifig “Scriúduightheoir Dhúin Dealgan,” i nDún Dealgan.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
