Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimh, II. Iúl, 1923
Title
Uimh, II. Iúl, 1923
Author(s)
Údair éagsúla,
Compiler/Editor
Ó Máille, Tomás
Composition Date
1923
Publisher
Coláiste na hIolsgoile, Gaillimh
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Stoc1923_07> <L 1> <B 1923> <C Prós> <M 8> <T An Stoc> <U Údair éagsúla> <F An Stoc> AN STOC TOMÁS Ó MÁILLE DHÁ CHUR I N-EAGAR. SRATH NUA. LEABH I. UIMH, II. IÚL, 1923. DHÁ PHIGHNN A LUACH AN SAOGHAL. FEAR MAITH GAN FÉACHAINT. “Is maith an t-iománaighe an té atá ar an gclaidhe,” sin, mar dhóig dhe, an fear a bhíos ina shuidhe ar an gclaidhe a' faireadh ar an mbáire isé is fearr a mbíonn a fhios aige cé'n chaoi a mbu chóir a bhualadh. An fhad is bhíomar féin a' faireadh ar an Sasanach a' riaghladh na tíre seo nó dhá mí-riaghladh b'fhurusda dhúinn a lochta a thabhairt fá deara. Anois, nuair atámaid féin i lár an treasgartha níl sé chomh héasgaidh againn boc maith a bhualadh is shíleamar, & b'fhurusda don té sin ar lochtadh nach mbeadh sé de mhisneach aige boc olc ná mhaith a bhualadh é féin. Tá fir mhaithe gan féachaint sa tír, ceanna maithe acu. MALAIRT SAOGHAIL. Roimhe seo, i n-aimsir na Sasanach, ní raibh orainn féin rud ar bith a dhéanamh, geall leis, maidir le riaghladh na hÉireann, agus ní raibh orainn ach amháin a bheith casaoideach. Anois atá mortabháil na tíre uilig orainn féin & isé an chaoi a ngabhfa sí ar aghaidh an chaoi a gcuirfe sinn féin ar a haghaidh í. An uair seo mar dtéidh sí ar aghaidh go maith & mar ndéantar 'chuile shórt i gceart ná bíodh an milleán againn ar aonduine ach orainn féin. Tig linn rud a dhéanamh le olc ar dhuine eile, ar mhaithe linn féin nó ar mhaithe leis an tír go léir, go réir mar thogróchamaid. Má ghnimid rud ar mhaithe leis an tír dá-rírí is dócha, má tá aon bhreitheamhnas againn, gurb é leas na tíre a thiocfas as. Má ghní sinn rud le olc ar dhuine ná daoine ní dócha go dtiocfa aon mhaith don tír ná dhúinn féin as. Tig linn má thogruigheamaid é cogadh a fhuagairt ar Shasana ach má ghníonn ní mór dhúinn a bheith fá féir an coghadh a sheasamh agus gac a dtiocfa dhá bhárr a fhulaing. AN MHORTABHÁIL. Sé bun agus barr an sgéil, atá iolmhaitheas éigin againn nach raibh againn & tig linn olc nó mhaith a dhéanamh leis. Tig linn an oighrigheacht a chaitheamh mar is mian linn féin. Tig linn a bheith a' cur ina ceann, mar adubhairt bean mhic an Ghobáin Saor leis an gciste óir, nó tig linn a caitheamh go dreabhlásach, sgléipeach, ragairneach, más áil linn féin. Ní bheidh aon duine thíos leis ach sinn féin, agus is dúinn a bhéas a lear má ghnímid ar ngnotha go fánach. Tá daoine sa saoghal ar chuma leo, ar bhealach, céard a thuitfeadh amach dá bhféadaidís a mhilleán a leagan ar dhuine éigin eile. Bu sásamh intinne dhóibh é. Cuir i gcás, dá gcuireadh fear a mhac ar aonach le díol nó ceannach a dhéanamh, dá ndéantaí droch-dhíol nó droch- cheannach gheobhfadh an mac ithe na gcat is na madraí nuair a thiocfadh sé ón aonach; dá mbudh é an fear féin a dhéanfadh é ní bheadh aon fhocal air. Sin é freisin a fhearacht ag na daoine a bhí a' cur na Gaedhilge 'un báis. “Níl aon rath leis an máighistir atá againn,” d'abruighdís deich mbliadna nó chúig bliadna déag ó shoin, “ní mhúineann sé dada ach Gaedhilg.” Na daoine céadna sin anois agus daoine eile mar iad, deir siad, “níl aon chúis leis an máighistir atá againn, ní mhúineann sé Gaedhilg ar bith de rath.” Deir siad é sin, thar éis go bhfuil Gaedhilg acu féin chomh maith nó níos fearr ná tá ag aon mháighistir is nár thugadar dá gclainn í. Chaitheadar siod a n-oighrigheacht go dreabhlashach, dosgudhach. Ac tá siad ri- shásta ó fhéadfas siad a lámha a' nigheachán agus an milleán ar fad a leagan ar dhuine éigin eile. CNEASDACHT. Dá n-innsigheadh daoine den tsórt sin an fhírinne b'fhearrde don tír é & b'fhearrde iad féin freisin sa deireadh. Sé an rud is mó a theastuigheas i nÉirinn fá láthair geanamh- lacht & cneasdacht. Ní dhéanfadh an fhírinne mórán dochair i n-am ar bith, agus, ar uaireannta, shábháilfeadh sí mórán trioblóide & mórán fola. Is iomdha cor i n-aghaidh cuir & cam i n-aghaidh caim a tháinig i gceist i n aimsir na nGall, nuair a bhí Gaedhil na tíre ag iarraid iad féin a thárrtháil. I dtír a bhíos i bhfad fá an-smacht coigcríoch is iondamhail go bhfásann droch-bhéasa is na daoine. Is cuid den mhoghsaine & den sglábhaidheacht é. Bíonn siad bréagach, bladarach, spleadhach. Ní hiongnadh go dtolgfadh na Gaedhil cuid den ghalar & de na droch-bhéasa le n-a fhad is bhí na Sasanaigh a' déanamh máighistireacht orthu & rinne corr- dhuine acu é. Ach nuair atá deireadh leis an an-smacht & leis an moghsaine ba cheart deireadh bheith leis na bréaga & leis an spleádhchas. NEAMH-SPLEÁDHCHAS. Daoine sinn anois atá ar ar n-aghaidh féin, agus ba cheart dúinn gníomh a dhéanamh ar nós daoine a bheadh a' seasamh ar a n-aghaidh féin & deireadh a chur le spleádhchas & pleidhceáil. An áit a raibh bréaga, bladar & faitchíos go dtí seo bu cheart cneasdacht geanamhlacht & misneach a chur ina n-áit. Nuair isé gnotha na ndaoine an tír a riaghladh bu cheart dóibh a dhéanamh gan náire ná faitchíos ná pleidhceáil ach an ceart a sheasamh do' chuile fhear. Is measa an phleidhceáil arís ná an faitchíos, mar is as laige intinne a fhásas sí. “Tháinig mac mo dhearbhráthara isteach 'un an tighe leis ag iarraidh orm bhótáil dó, agus cé'n chaoi a bhféadfainn é eiteachtáil. Seán Ó Floinn, fear a bhfuil mé fá oibliogáid mhór aige, sgríobh sé chugam ag iarradh orm an rud céadna a dhéanamh & cé'n chaoi a gcuirfinn i m' aghaidh é. Beidh neart bhótaí ar an taobh eile leis an bhfear is fearr a chur isteach.” Sin é an bhail a chuireas a lán daoine ar a ngnotha a' ceapadh nach é a ngnotha féin é. Dá mbeadh fear i mbaoghal báis an dochtúr is fearr san áit sé a gcuirfeadh sé fios air, bu chuma leis más mór beag a bhí sé leis. Ar an gcuma chéadhna, dá mbeadh an fear sin a' toghadh dochtúra do dhaoine eile is don fhear ab fhearr bu chóir dhó a bhóta a thabhairt ba chuma céard adéarfadh Seán Ó Floinn ná mac a dhearbhráthara. Más gnotha daoine eile atá ar láimh aige milleadh sé é má sé is fearr leis, ach murb fhuil sé dearbhtha gurb eadh, féachadh sé faoi & thairis & breathnuigheadh sé an cás sul dá dtuga sé léim. OIDEACHAS. Nuair a bhí Sasana i gcogadh leis an nGearmáinn, bhíodh na céadtha & na mílte dhá n-íoc aici nach raibh a' déanamh aon cheo ach a' cáineadh na Gearmáinne. Nuair a bhíodh lide ar bith den fhírinne acu bhíodh sé méadaighthe fá chéad, & maidir leis na bréaga, bhíodar a' tigheacht gan chuimse Nuair a chluinfeá an bhréag, an chéad iarraidh, b'fhéidir nach dtiubhrfá leath-aird uirthi, ach nuair a chluinfeá chéad uair í déarfá leat féin sa deireadh go mb'fhéidir go raibh roinnt mhór den fhírinne innti. Nuair a chluinfeá í ó chainteoirí ag cruinnighthe puiblidhe, nuair a léighfeá ar an bpáipéar í, nuair a léighfeá ar sheacht bpáipéar í, nuair a d'fheicfeá ar na pictiúracha í, nuair a léighfeá í ar na foillseacháin & ar na billeoga a bhíos dá gcraobhsgaoileadh go foirleathan i measg an tsluaigh, bu mheabhrach, staidéarach an duine thú nó cuirfidhe an dubh ar an mbán duit. Is ceird ar leith a bheith i ndon sin a dheanamh go maith, & sé an t-ainm a tugtar ar an áidhbhéil & ar an gcumadóireacht & an dathadóireacht & an dalladh mullóg sin propaganda nó craobhsgaoileadh. Bhí trí dhream go maith leis an gceird sin, siad sin, Giúdaidhigh na sean-aimsire & Sasanacha & Rúisigh na haimsire seo. Bu doiligh d'fhear na fírinne seasamh ina haghaidh. Bu doiligh d'fhear ar bith aon treoir a dhéanamh nuair a bheadh an ceo draoidheachta sin dá chur ar mearbhall. Níor mhór dhó foghluim a bheith air & léigheann. Níor mhór dhó meadhchain a bheith ann. Ach dá mhéad é cumhacht na dathadoireachta tiocfa an lá a mbeidh meas ar fhear inniste na fírinne. NA TRÍ GHUIDHE. Tá Éire anois mar bheadh fear a bheadh a' brath tosaighe ar a aghaidh féin sa saoghal. Siad na céad ruda a dhéanfadh sé & a gheobhfadh sé na ruda is mó a mbeadh sé ina gcall. Nuair a bheadh an beart sin réidhtighthe aige sé an rud is mó a mbeadh tóir aige air an chéad rud eile a d'iarrfadh sé. Nó atá sí mar bhí an fear & a bhean a bhí a' siubhal amach ar casadh an fear bocht, beannaighthe dhóibh a thug na trí ghuidhe dhóibh. D'iarr an bhean putóg (nó ísbín) fola caorach. Ghuidh an fear go ngreamhochadh sí dá sróin, & b'éigean dóibh beirt a guidhe anuas arís. D'éirigh an cleas céadna do Ghabha an tSuip nuair a d'iarr sé neart iarainn, neart guail le n-a théidheadh, cébi rud a theangmhochadh leis an inneoin gan sgaradh léi go dtogruigheadh sé a sgaoileadh, & sparán a bheith aige & cébi céard a chuirfeadh sé ann isteach nach mbeadh cead aige theacht amach as go dtogruigheadh sé féin. Bhí gabha eile ann agus bhíodh gasúir na háite a' goid ubhall uaidh & nuair a fuair sé na trí ghuidhe séard d'iarr sé, cébi duine a leagfadh lámh ar a chrann ubhall nach mbeadh cead aige imtheacht go dtogruigheadh seisean a leigean un bealaigh, & cébi duine a shuidhfeadh ar a chathaoir nach bhféadfadh sé éirghe aisti go dtugadh seisean cead dó. <L 2> D'iarr gach duine acu an rud ba goire do láthair. Dhíol siad a gcuid den tsaoghal seo & den tsaoghal eile ar ísbín nó ar bheagáinín ubhall nó ar an sásamh intinne a bhéarfadh sé dhóibh duine nach dtaithneochadh leo a chur ina shuidhe ar a gcathaoir gan cead a bheith aige í a fhágáil gho leigidís a saint amach air. AICMÍ ÉAGSAMHLA. Tá roinnt de mhuintir na hÉireann ar an saoghal seo beagnach ar nós mar bhíodar sin. A bputóg féin an chéad rud agus an rud is mó atá a' déanamh imnidhe dá gach cuid acu, sin, nó cead a bheith acu a saint a leigean amach ar dhuine éigin nó ar dhream éigin nach dtaithnigheann leo. Tá aicme lucht oibre ann, aicme feilméaraí, aicme siopadóirí, aicme gunnadóirí (nó fear gunna), aicme alpairí talmhan, beag & mór, aicme lucht airgid — & b'fheidir, sa gcás sin de, aicme ollamhan féin, & ní léar d' aicme ar bith acu ach a ngnó beag, suarach féin. Tá aicmí eile freisin ann nach bhfuil ar an liosta seo ach a casfar do na leightheoirí ina siubhal. Beidh gach dream acu ag iarraidh iad féin a chur un tosaigh, a' siúite le chéile & a' tarraing i n-aghaidh a chéile go gcaithe siad Éire ar fad siar is aniar ar chaoi nach mbeidh maith ná maoin innti do chuid ar bith acu. Má leigtear dóibh Éire a mhilleadh is cuma, ina dhiaidh sin, cé'n chaoi a ndéanfar an milleán a roinnt. Ach míle buidheachas le Dia, tá neart daoine geanamhla i nÉirinn leis an gceart a dhéanamh má fhághann siad deis chomhthrom ar bith air. BREITEAMHNAS. Caithfimid breathnú fúinn & tharainn sa gcás seo, maidir le riaghladh na tíre. Séard a theastuigheas uainn i dtosach an tíodlacadh is fearr ná gach tíodlacadh, sé sin, an síothchán. Teastuigheann uainn Éire a bheith Gaedhealach ó chuan go cuan an rud atámaid a iarraidh ó tháinig ciall & cuimhne dhúinn, teastuigheann uainn Críosdaigheacht & cneasdacht & geanamhlacht a bheith is na daoine mar bhí roimhe seo, teastuigheann forás a bheith ar an tír & gach rud dá bhfuil innti, idir foghluim, déantuis & saothrú na talmhan. Teastuigheann cur un cinn a bheith sa tír le slighe bheatha gheanamhail i nÉirinn istigh a thabhairt dá gach duine a beirtear innti, agus gan iad a leigean ar an bhfán i bhfad ó bhaile a' tabhairt a' n-allais ar mhaithe le ríoghachtaí eile. Sé an rud nach dteastuigheann uainn lucht oibre nach ndéanann aon obair, ná feilméaraí nach ndéanann aon fheilméaracht, ná fir ghunna nach ndéanann aon urchar a chaitheamh ach le n-a muintir féin, ná ollamhain nach ndéanann aon mhúnadh. Sé an fear is lugha i nÉirinn a theastuigheas uainn an fear ceirde nó an fear gnotha nó ar fear dáin a thugas aire go ghnotha 'chuile dhuine eile ach a ghnotha féin. Ach i dtosach ar 'chuile dhuine eile, sé an fear is mó a bhfuil gnotha againn de an fear fírinneach a insseóchas an fhírinne do na daoine & nach gcuirfe amú iad agus an fear cneasda a leanfas don chóir & don cheart, & tá a chruthú le fhághail go bhfuil a leitheidí ann. Féadfamaid muinghin a bheith againn as a leitheidí sin. FÉACH! Bí cinnte & téirigh isteach go bhfeice tú a bhfuil de ÉADACH le h-aghaidh an Gheimhridh Le díol go han-tsaor ag TOMÁS MAC SUIBHNE, I nGAILLIMH. Ó HEIREAMHÓIN. Carrannaí & gluaisteáin & gléas sochraide. SRÁID EYRE NA GAILLIMHE. TOMÁS PHEADAIR Ba simplí an lánamhain iad Tomás Pheadair agus a bhean Neansóg. Bhí siad éirge sheán an uair sin agus a' dul san aois leanbaide, ach an lá ab fearr a bhíodar ní raibh acu ach cineál céille. Ní raibh aon duine clainne acu. Bhíodh gasúir an bhaile a' déanam timthireachta dóibh go minic. Is iomdha rud a dhéanfadh gasúr roimhe seo ar phighinn, nó an ghail den phópa, nó ar uibh lachan nó chirce D'fhágaibh sin go mbíodh an t-aos óg go han- mhinic i dteach Thomáis, mar go raibh sé féin agus a bhean anonn i n-aois agus siad na gasúir a thugadh rudaí beaga acu ón tsiopa, a thugadh isteach uisge agus móin, agus a sheóileadh an bhó agus a thugadh abhaile í. Bhí sin ceart go leor, ach nuair a d'fhághadh siad an fhaill is iomdha crostacht a ghníodh siad ar an tsean-lánamhain chomh maith. Oidhche amháin d'á raibh damhsa i dteach Sheáin Uí Eibhrín, sa doras ag Tomás Pheadair, bhí na gasúir chéadna sin chomh domlasta agus go mb'éigin a gcur amach. Ní dheachadar i bhfad, ach bhí a' leitiméaracht thart chois an tighe, a' caitheamh dairteacha isteach ar na fuinneóga agus ar an doras. Ar deireadh d'éirigh fear an tighe feargach leo — thóbair an tsúil a bhaint as le caorán móna — agus chosgair sé thíos agus tuas iad mur nglanadh siad leó go dtiormóchadh sé an tsuinc leó. Bhí cosamhlacht air go raibh sé dhárírí, agus dúbhairt na gasúir leó féin go mb'fhearr teicheadh mhaith ná droch-sheasamh. Ba é Marcuisín Mháire Thaidhg an fear ba sine acu agus b'olc leis go gcuirfí chun teichte chomh dona sin iad, agus dubhairt sé leis an dream eile go gcaithfí meóin éigin a fhéachaint leis an damhsa a bhriseadh suas. Thoisigheadar a' díospóireacth eatorru féin céard ab fhearr a dhéanamh le cosg a chur leis an spóirt nuair a bhuail Marcuisín bos ar a cheathramhain agus leig fead. “Seadh!” ar seisean, “mo choinsias tá sé agam; ná corruigheadh aon duine agaibh go dtige mé ar m'ais.” Is gearr a bhí sé imthighthe gur phill sé agus cat mór bán fá n'asgaill leis. “Chuala me,” ar seisean, “go raibh pisíní ag cat Sheáin Uí Eibhrín indé, agus go raibh siad amuigh sa gcró: bí a fhios agam go bhfuighinn an cat annsin agus fuaireas. Seo í í annseo. Fághadh duine agaibh sean-sáspan dom agus feicfe sibh spóirt ar ball beag.” Fuarathas an sáspan agus cheangail Mar- cuisín ar cheann an chait é i riocht agus nárbh fhéidir léi tada a fheiceál. Annsin fuair sé ceithre shliogán báirneach agus ghreamuigh le tearra iad ar cheithre cosa an chait, agus bhí réidh. Chuaidh sé anonn annsin go dtí fuinneóg Thomáis Pheadair agus leig isteach an cat go neamh-mhothuigheach ar phán a bhí briste. Bhí bord taobh istigh den fhuinneóg agus nuair a thoisigh an cat a' siubhal air leis na sliogáin bháirneach shilfeá gur beithidheach capaill a bhí ann leis an méid torainn a bhí aige. Bhí Tomas sínte ar an leabaid agus bhí Neansóg bhocht a' tuitim i na codladh cois na teineadh. Ní raibh lampa ná coinneal lasta, agus bhí an teach dorcha, mar go raibh an teine beagnach caithte. Dhearch an tsean-bhean ar an mbord agus chonaic sí an rud aisteach, gan chloigeann ar bith, a' siúbhal suas agus anuas, é a' tógáil na gcos chomh hárd agus b'fhéidir leis, agus dhá gcraitheadh ag iarraidh na slíogáin a chaitheamh dhe. Chuir sí béic aisti agus léim isteach sa leabaidh thar Thomas chomh lúthmhar agus dá mbeadh sí i muinghín a fiche bliadhain. “Nuair is cruaidh don chailligh caithfe sí rith,” agus nuair is cruaidh dí caithfe sí léim a chaitheamh chomh maith. Agus níor le Neansóg ab fhailligh é. Mhúsgail Tomás aniar nuair a d'airigh sé an fothrom, agus d'fhiafruigh den tsean mhnaoi céard a bhí uirthi. “Aru, a Thomháis, a chroidhe istigh,” ar sise, “an bhfeiceann tú rud ar bith? Dearc anonn ar an mbord.” Dhearc Tomás anonn agus chonaic sé an rud ar an mbord, agus is beag nár thuit mo dhuine bocht i laige. “An measann tú a Thomáis,” arsa Neansóg, i gcogar, “nach hé an tÁidhbhirseóir atá ann, fíoghar na croiche céasta orainn,” agus rinne sí comhartha na croiche ar a baithis le n-a láimh chreathaigh. “Níl cloigeann ar bith air, ach tá ruball, agus sin í an chrúb sgoilte atá a' déanamh an torainn ar an mbord. Tá ar gcnaipe déanta dhá fhada go dtí é.” “Dar m'fhocal” níl mé a' rádh ná go bhfuil an ceart agad, arsa Tomás, agus is ar éigin a bhí sé i ndon a anáil a tharraing, leis an gcaoi a raibh a chroidhe a' dul amach ar a bhéal. “An bhfuil aon deór uisge choisreagtha ins an teach?” “Tá buidéal an uisge choisreagtha crochta thall ar an mballa,” arsa Neansóg, “gabh anonn agus fáigh é.” “An ag iarraidh mo chur i mbealach mo bhasgta atá thú, a bhean,” ar seisean; “dhéamhan agus fághaim ór na cruinne anonn go dtí an balla rachainn ar an moiméad a' chloig seo. Fan go dtéigh —.” Plump! Tá an cat anuas de léim ar an urlár agus shílfeá gurb é an teach a thuit leis an torann a rinne na sliogáin bháirneach ar na leacracha. Thoisigh an olann a' téidheadh ar an mbeirt annsin dá rírí. Bhí an cat a' déanamh anonn ar an leabaidh agus an t-allagar ba bhoichte aige dhá chur as dá dtáinig as béal aon rud ariamh. D'éirigh Tomás de léim agus thug an doras air féin. Bhí Neansóg ins na sála aige. Níor fhan siad le toran a gcos nó gur shroich siad teach Sheáin Uí Eibhrín. Thuit Neansóg bhocht ina cnap i laige i mbéal an dorais nuair a chonaic sí an solus. Ní raibh Tomás balach chomh dona léi. D'fhuagair sé amach go raibh an diabhal a' teacht ina ndiaidh. Sin é an áit a raibh an rúille-búille ag buachaillí agus ag cailíní a' baint na sál dá chéile a' dul amach an doras, agus mar bhuailfeá do dhá bhois faoi chéile ní raibh duine de lucht an damhsa nach raibh a' cur uisge as a chosa a' tarraing ar an mbaile chomh teann, géar i nÉirinn agus b'fhéidir leis cos a tharraing. Níor leig an faitchios d'aon duine dul isteach go teach Thomáis nó go raibh sé i na lá gheal, ghlégeal. Chuaidh beirt no thriúr de na cómharsanna isteach ar deireadh thiar, agus céard a gheobhfaidís thuas ar an drisiúr, agus gac soitheach dá raibh air briste aige, ach cat Sheáin Uí Eibhrín. Níor leig an faitchios do Mharcuisín dul ar a chuairt chuig Tomas Pheadair nó chuig Seán Ó hEibhrín go ceann leith-bhliadhna i n-a dhiaidh sin, mar gur sgeith na gasúir eile air go mba é ba cionntach leis an gclampar ar fad. SEÁN Ó RUADHÁIN. Más mian leat ROTHAR maith a cheannach, nó más mian leat deis a chur ar an gceann atá agat, téirigh go dtí S. MAC AN BHÁIRD, AN CHEARNÓG, I nGAILLIMH. ÉADACH GAEDHEALACH ar fheabhas le fagháil ó PHROINSIAS MHAC DHONNCHADHA & A CHOMH, I nGaillimh. A cuir dlúthas i gcomhnaidhe le déantás na hÉireann a chur 'un cinn. COLÁISDE NA HIOLSGOILE, I nGAILLIMH. Craobh de Iol-sgoil na hÉireann. Árd-oideachas le fághail innti ar na hiol- dántai, idir theangacha, ealadhain, trácht & ceannaigheacht, ealadhain an leighis, seil- bhéaracht, & Innealltóireacht. Téarmaí gearra ar leith fa chomhair oidí sgaoile. Le gach uile ughdar a fhághail sgríobhtar ag An MEABHRÁNAIDHE. <L 3> <C Fil.> TOMÁS Ó BIGÍN Casadh an bás dom is mé a' dul go Tuaim, Bhuail sé spáirn orm ar áit na mbonn, D'fháisg mé barróg air fá n-a chum, Dheamhan sin cnáimh dhe-san nár bhrúigh mé fúm. Aisling a tháinig dhom is mé in mo shuan, Is 'réir mar facthas dom bhí mé i nguais; Le méid mo sganartha gheit mé suas, Agus bhí mé fastuighthe ag an mbás ar chluais. “Bíodh Ó Briain agad & Tighearna an Chláir, Bíodh Ó Conchubhair 'ad is Domhnall árd, Bíodh Lord Sligo 'ad is a mhaighre mná, Ach fág 'do dhiaidh agam an muilleoir bán.” “Ní bheidh Lord Sligo agam ná a mhaighre mna, Ní bheidh Ó Conchubhair agam ná Domhnall árd, Ní bheidh Ó Briain agam ná Tighearna an Chláir Ach beidh tú féin agam is an muilleoir bán.” “Dheamhan beann breáin agam ar bhás mar thú,” Mar dtigtá i bhfeall orm cheannsóchainn thú, Dá mbeadh mó shlainte agam ó Rí na ndúl, Bheitheá ar lár agam is nár éirighe tú. “D'fhág mé an Gearaltach & ba saighdiúr e, Leagfainn Sasanach dhá dtuilleadh é; Le cumhacht fhlaitheas 'seadh do-ghním-se sléacht, Agus beidh tú féin agam ag éirghe lae.” “A Mhaighdean Muire tá os ar gcionn go hárd, An bhfuil cuid impidhe 'ad ar Rí na ngrást, Mar bhfuil an dram fuisgí agam féin le fághail Fág seal beag eile mé ar an saoghal mar táim.” <C Prós> (Ó shean-Tomás Breathnach, gabha, a fuaireamar an t-amhrán seo. Má tá aon cheathramha eile dhe ag aonduine cuiread sé chugainn é — Fear an Stuic). AN SEAN-TEACH. A chuireadh ar bun i 1864. Tae, Caife, fíonta, Uisge Beatha, ar fheabhas Ó LÉANACHÁIN, AN CHEARNÓG, I NGAILLIMH. AN “LUCÁNIA.” Más maith leat ROTHAR MAITH a rinnead nÉireann sgríobh chuig DOMHNALL UA BUACHALLA i Muigh nuadhat. COLÁISTE IGNÁIDE NAOMHTHA. (Cumann Íosa.) I NGAILLIMH. Coláiste Idir-mheadhonac é seo a bhfuil teagasg dá thabhairt ann ar na craobhracha foghluma a chuireas duine i gcruth a dhul go hIolsgoil nó a dul i n-éadan gnótha trácht- cheannaigheachta. Aire ar leith dá tabhairt do ghasúir óga. Páirc bháire ar chúlaibh an tighe. Le gach uile ughdar a fhághail, sgríobh ag AN AIRCHINNEACH. T. Ó Flannagáin & Chlann Mhac. Gach uile shórt gaibhnigheachta agus innealtóireachta. DÍOLTÓIRÍ ROTHAR. Cuirtear deis ar rothair & ar ghunnaí. SRÁID NA gCEANNUIDHE, i nGAILLIMH. PÁDHRAIG ANIAR. “Bog leat thusa anois chun do chuid oibre féin,” adeir Pádhraig Aniar le Peaits Ó Rodacháin; “agus uaidh seo amach ná feic a bhfeicir agus na clois a gcloisir.” Ghlan Peaits Leis. “Anois,” arsa-Pádhraig “ó thárla an chistineach fúinn féin agus gurb é File Chúl-druid an fear-léighinn innseócha sé dhúinn fá na Fiannaibh Éireann.” “Inneosad ma's cuimhneach liom,” arsan file. “Cé acu d'fiannaibh Éireann ab fhearr, cé acu ba mheasa, cé acu ba mhó, cé acu ba lugha, cé acu ba mhoille, cé acu ba luaithe, cé acu ab airde, cé acu ab ísle?” arsa Pádhraig Aniar. “Fionn féin an sear ab fhearr acu” adeir an file, “agus Dair Dubh ó Duib- shliabh an duine ba mheasa dhíobh, óir níor dhubhairt aon fhocal ariamh ach aithis no imdheargadh re neach; agus an té do chífeadh ar céadlongadh é, ní dhéanfadh a leas an lá sin; ba é Fionn gan amhras an duine ba mhó dhíobh, agus daolgús Mac Dubhghoile an duine ab airde i bhFiannuigheacht, agus Mac Áine an t-abhac beag an duine ba lugha, agus ab ísle dhíobh: Lisfe leisgeamhail giolla teineadh choire na hAlmhuine an duine ba moille dhíobh óir, ba é siubhal lae samhraidh is mó dá ndearna ariamh, teacht ón tobar atá i ndoras na hAlmhuine go dtí n-a leabhaidh féin a bhí i dtigh na bruighne; agus Liagán Luaimneach ó Luachair Deaghaidh an duine ba luaithe d'Fhiannaibh Éireann. Sin é fuasgladh do cheiste.” “Beir buaidh agus beannacht,” adeir Pádhraig Aniar, “agus innis dúinn anois céard iad na hiongnaidh is mó a bhí san bhFeinn. “Bhí óglách bodhar san bhFéinn,” arsa File Chúl-druid,” agus níor dearnadh i bhFiann- aigheacht ariamh laoi ná duain, nach mbeadh de mheabhair aige. Bhí iongnadh eile san bhFéinn, .i., óglách coise crainn, agus ní raibh cú ná fiadh ná fear san bhFéinn nach bhfuigheadh sé do thoradh a reatha. Bhí iongnadh eile acu san bhFéinn freis .i. sleagh d'fhág Fiachra mac Criomhthainn ag Fionn, agus ní dhéanadh urchóid ar bith an uair teilgtí i ndiaigh a reanna í, agus ní beó thigeadh aoinneach a dteangmhaidh i ndiaigh a hurlainne.” “Mo chuach thú!” arsa Pádhraig Aniar,” agus innis dúinn anois céard iad na ceólta ba bhinne leis an bhFéinn.” “Ba bhinn leo,” adubhairt an file, “foghar faoileann agus coigeadal corr agus fuaim tuinne Tráigh-Lighe; agus abhrán trí mac Meadhra; fead mhic Luighidh; dord mhic Sgiraidh, sgeamhaoil na muc ar Mhaighe Eithne, & guth na cuaiche an chéad mhí de shamhradh. B'shin iad cuid de na ceólta ba bhinne leo,” adeir an file. “Ceól ba cheart a bhaint as bhur gcluasa,” arsa guth taobh thiar den chomhluadar, “ná dream ar bith atá nia suidhe an tráth seo d'oidhche.” Dhearc na fir thart, agus cé bheadh ann ach an mháthair-abba. Sguab gach duine acu 'un bealaigh go beó tapaidh; agus faoi láthair ar aon nós, fáfam an sgéal sin mar tá sé. “MAGH.” LEABHAR NUA. Sin leabhar beag deas .i. “Sochar & Dochar” a tháinig amach le goirid. Peadar Ó Catháin a sgríobh é. Tá sé rí-oireamhnach le bheith dá léigheadh i sgoltacha & is le n-a aghaidh sin a cuireadh i gcló é. Tá sgéalta ann ar an saoghal a bhí i nÉirinn le naoi nó deich de bhliadhanta. Tá Gaedhilg dheas sa leabhar & í so-thuighthe ag lucht foghluma. Tá an cineál focal ann go díreach a d'oirfeadh dhóibh. Rud eile a chuireas barr feabhais ar an leabhar, tá ceisneoir & foclóir leis. Is congnamh mór a leitheid don té atá a' foghluim. Tá corr-aimhriocht gramadaighe & litrighthe sa leabhar ach is doiligh iad sin a sheachaint le n-a liachta litriú & gramadach atá ag imtheacht ar an saoghal seo. Comhlucht Oideachais na hÉireann, Baile Átha Cliath atá dhá fhoillsiú. GLIOMACH PHÁIDÍN RUAIDH Bhí sean-aithne ag na póilí ar Pháidin Ruadh, ach dhá ainneoin sin bhí sé i ndon bob a bhualadh orthu go minic. Lá breágh i dtús an tSamhraidh bhí sé a' teacht aníos bóthar an Chaltha agus gliomach mór ina láimh aige. Casadh an sárgint air. “Dia dhuit a Phádhraigh” ar san sárgint. “Dia is Muire do d'onóir” arsa Páidín. “Is breágh an plioma de ghliomach é sin agad: A ndíolfá é?” ar sé. “M'anamh gurab é a mbeadh uaim é” adeir Páidín. “Tá mé ins a gcladach ó d'éirig mé indiu agus tá mé leath-chaillte leis an tart.” “Cé mhéad a bhéas tú 'iarraidh air?” “Trí sgilleacha, agus ní bhfuighthteá i do shiúbhal lae margadh níos fearr.” “Bhéarfa mé leath-choróin duit air” ar san sárgint. “Is cruaidh, deacair a shaothruigh mé fhéin é” dúbhairt Páidín “ach bíodh sé agad. Is fearr rud ar bith ná bheith fulaingt leis an tart.” Bhí an sárgint dul trasna an chuain agus d'iarr sé ar Pháidín an gliomach a fhágáil thuas ag an mbearraic. Sín sé chuige leath- choróin. “Go raibh maith ag d'onóir” arsa Páidín a' tógáil na leath-chorónach agus a' bailiú leis. Bhí teach ósta ar a bhealach go dtí an bearraic agus an inntinn chathughudhach ag Páidín agus sí a leas-mháthair a thógfadh air a thart a mhúchadh. Chas sé isteach den bhóthar. Cé bheadh a' teacht amach roimhe (agus é a' cuimilt a bhéil) ach fear de na póilí a bhí pósta ag maighistreás sgoile taobh thíos den bhearraic. “Dia dhuit, a Phádhraig,” ar seisean. “Dia is Muire do d'onóir,” adeir Páidín. “An le díol atá an gliomach sin agad? bhéarfa mé leath-choróin duit air” arsan póilí. “Anois d'eitigh mé trí sgilleacha air” arsa Páidín “ach seo, bíodh sé agad. Tá mé sa gcladach ó mhaidin indiu agus tá mo theanga bheag amuigh le tart.” Tug sé dhó an leath-choróin. Dúbhairt sé leis an gliomach fhágáil thíos ag an máighis- treás agus d'imthigh leis go dtí an bearraic. Chuaidh Páidín isteach gur choisg sé a thart, agus mar is iondamhail, bhog an braon a chroidhe go breágh, agus ba bheag leis a bhféadfadh sé a dheanamh de mhaith ar a chomh- chréatúr. “Muise is fadó an lá” ar seisean “a gheall mé gliomach don Athair Micheal: is fearr dhom an ceann seo thabhairt chuige. Ní móide go n-éireoch liom ceann chomh maith leis fhágháil arís go luath” agus soir leis ag tigh an tsagairt. “Seo” ar seisean, le bean an tíghe “gliomach le h-agha dinnéir an Athar Micheál.” Chuaidh an cailín suas an staighre gur innis sí don tsagart fá bhronntanas Pháidín. “Abair leis go bhfuilim an-bhuidheach dhe” arsan sagart “Agus seo” — a' líonadh cuirn fíona. “Tabhair chuige é seo. Is dóigh go bhfuil a lá caithte ag an bhfear bocht ag soláthar an ghliomaig sin.” MÁIRE NÍ THUATHAIL. Tá cultaí & cótaí móra nach bhfuil sárú i na gcoinn ag ANTOINE Ó RIAIN, SRÁID NA SIOPAÍ, I NGAILLIMH. PROINSIAS MAC CONMARA & A CHOMHLUCHT. Díoltóirí & Reacadóirí Tae, Fíonta & Beatha. i nGAILLIMH. Ní thig le aoinne a rádh nach bhfuil earradh dúthchasach go leor annseo. <L 4> AN T-ATHRÚ TIGH UÍ CHLÉIRIGH Tá Ó Cléirigh & Comh a' thabhairt cuiridh dhuit a theacht go dtí n-a siopa go bhfeice tú an lasgaine mhór atá siad a thabhairt uathu in gach earradh, lasgaine a bhéas le fágail uathu ar feadh tuairim's ráithe fós. Ní féidir athrú a chur ar gach roinn den earradhlainn ar fad i gcuideacht, ach níl lá dá ngabhfa thart nach bhfeice lasgaine éigin i ní éigin dá tabhairt & éagsamhlacht earradh dá cur ar fághail. Ar an gcuma seo, sul dá dtí ibhfad beidh an Earradhlann ar fad a' tigheacht de réir a chéile ar an gCoimhrian Nua .i. SAOIRSE EARRADH & MÉADÚ A n-ÉAGSAMH- LACHTA. TRÍ RUDA PEARSANTA A'BAINT LEIS NA GNOTHA SEO. Níl baint ná páirt ag Tigh Uí Chléirigh le aon chomhlucht Sasanach, & is airgead Éireannach — chuile phighinn de — atá dá choinneál suas. Mar sin a bhí sé go dtí seo: mar sin a bhéas. Seo giota as díleagra a thug na Ceannachóirí Tigh Uí Chléirigh don Chinnire nua, Seán F. MagUidhir (a bhí go dtí le goirid tigh Síl Broin i Sraith Mhuirbhthean), a'fáiltiú roimhe: “Cuir sé áthas mór orainn cloisteáil, an tseachtmhain seo caitheadh, gur toghadh thú ar lucht Cinnireachta Tige Uí Cléirigh & a Chomh. mar Chinnire Tioncuir, & go bhfuil na gnotha go hiomlán fá do chomhairle & do choimhghliocas. Thaithin sé linn freisin go mbeidh an coimhrian nua seo i bhfeidhm, sé sin, Beagán Brabaighe agus Díol & Ceannach ar Airgead-síos, mar tá tú thar éis innsean dúinn, & go bhfuil ordú tugtha agad do do Cheannachóirí go gcaithfear margaidh an domhain a chuartú leis an Earradh is Nuacha & is Fearr a sholáthar. Beidh aghaidh muintire na hÉireann ar fad orainn mar gheall ar chomh saor & tá ordaighthe agad dúinn a dhíol, & déanfamaid den Earradhlainn álainn seo deisimreacht d'fheara fáil ar an rud is Ceannaigheacht Rathamhail ann. Sul dá dtáinig tú féin, bhí eolus againn ar do gheanamhlacht & do chineáltas don mhuintir atá ag obair fút, agus déanfa líon gnotha an tighe seo le dúthracht & Ionnas a gcinn finne do chongnamh dhuit leis an árd-chuspóir a chuir tú os ar gcomhair a aimsiú.” Seo giota teachtmhar as leitir a cuireadh i n-éindigh le bronntanas a thug cuid de Conghantóirí óga Tigh Síl Broin do Sheán F. MagUidhir nuair a bhí sé a' fágáil an tighe sin: Gach rud ar thóig tú lámh os a chionn d'éirigh leis thar bárr, & sé Teach Uí Chléirigh an chraobh mhullaigh a bhéas orthu ar fad. Ní bhéidh sa méid sin ach luachsaothair ar a ndearna tú de mhaith & de chineáltas. Is aoibhinn don líon gnotha atá anois fán maighistir is fearr & is cineálta dár cuireadh eolus riamh air. Ba mhó ba cosmhail le Athair thú ná Máighistir, & támaid a' cathú 'do dhiaidh mar bheadh clann i ndiaidh a n-athar. Glac, le do thoil, an corn airgid seo mar sheod cuimhne.” Ó CLÉIRIGH AGUS A CHOMH., TEORANTA, SRÁID UÍ CHONAILL, BAILE ÁTHA CLIATH. Stortha an Mhalóidigh, i nGaillimh. BRÓGA GAEDHEALACHA. GACH RUD AR FHEABHAS. SÍOLTA AR FHEABHAS, Agus gach a dteastuigeann ón bhfeilméara Le fagháil ó MHAC OSGAIR, I mBARR AN CHALTHA, I nGAILLIMH. TÁ AN GAOTH ANIAR. a sgríobh Tomás Ó Máille. le fághail ó CHOMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN. Ceithre sgilleacha (glan) a luach. Duine ar bith a dteastuigheann “An Stoc” uaidh, nó ar mhaith leis fuagradh a chur ann, sgríobhad sé ag an mbainisteoir .i. An T-ATHAIR Ó CEALLAIGH, Sráid Doimnic, a 23, i nGaillimh. Thríd an bposta 4/- sa mbliadhain Thríd an bposta 2/- sa leithbhliadhain. Maidir le gach ádhbhar sgríobhtha a theidheas sa bpáipéar cuirtear sgéala ag TOMÁS Ó MÁILLE, Coláiste na hIolsgoile, i nGaillimh. AN STOC IÚL, 1923. AN TSRAITH BHUINN Is i leabaidh a chéile a fhéadfas páipéar Gaedhilge a bheith i n-oireamhaint do 'chuile chineál léightheoirí mar bhíos na páipéir Ghallda. Is dócha go dtiocfa sin, & is leor linn má ghnímid an bealach a réidhteach roimhe. Leis sin a dhéanamh beidh dréachta againn ar gach ní dár bhféidir ó lucht eoluis ó am go ham, mar bhí sa Stoc deiridh ar chúpla neithe & mar bhíodh sa sean-Stoc. Sa Stoc seo beidh tuilleamh den chineál chéadna. Beidh ceachta ar Éargna againn ó láimh eoluidhe. Tig le gach duine atá i ndon a léighte na ceachta sin a thuisgnit, agus má léigheann sé gach ceacht beidh eolus aige ar an tsraith bhuinn ar a bhfuil Éargna an lae indiu déanta agus ar chuid mhaith den fhoirgneamh freisin. Beidh againn freisin ceachta & ranna do pháisdí & beidh Tír na nÓg (nó Tír na hÓige) againn mar bhí cheana. Is i ndiaidh a chéile is féidir gach rud acu sin a dhéanamh mar tá ráidhte, agus atámaid ag iarraidh chonganta ar 'chuile dhuine a fhéadfas a thabhairt dúinn. Dréacht ar bith atá le dul isteach i Stoc an Lughnais, ní mór dhúinn é beith againn an 14adh lá de mhí an Iúil, nó roimhe. Ach aonduine a bhfuil giota deas, taithneamhach sgríobhtha aige chuireadh sé chugainn é uair ar bith. Tá súil againn nach mbeidh an dara cuireadh a' teastáil ó aonduine a chuirfeas píosa chugainn a leitheid eile a chur a' triall orainn gach mí. Beidh sé le tabhairt fá deara go bhfuil roinnt mhaith chló-lochta sa bpáipéar seo. Nuair a déantar an chéad tsraith acu a ghlanadh bíonn brat úr líonmhar go maith arís ina n-áit. Mar déarfadh na sean-sgéalta b'fhéidir go ndéanfaidhe an ceann deiridh acu a ghlanadh dhá gcaithtí leo go ceann il- iomad bliadhanta. PÉIRE STOCAÍ Cainteochamaid anois ar na stocaí. Cur i gcás gur maith leat péire stocaí sleamhna a dhéanamh a mbeidh méid chothrom ionntu teastóchaidh timcheall le sé lúba fichead ar 'ch aon bhiorán de thrí bioráin. Ní mór dhuit ordlach go leith, nó mar sin, de bhéal an stoca a chniteáil ina lúib shleamhain agus lúb iompuighthe — nó dhá lúib-shleamhain agus lúb iompuighthe mar thógróchas tu. (Coinneócha sé seo an stoca ó fhilleadh ina bhéal agus is amhlaidh is luighte a bhéas sé ort). Annsin tosuigh dá chniteáil sleamhain go mbí an timcheall cniteáilte adhad go dtí aon lúb amháin. Déan an lúb seo iompuighthe (Tugtar an lúb chúil uirthi, agus déantar iompuighthe síos go bonn na sálach í). Lean ort ag cniteáil na dtimcheall mar sin go mbí dhá ordlach dhéag déanta agad. Cuir an cúmhangadh ann annsin. Tosuigh an timcheall. Cniteáil dá lúib. Cniteáil dhá lúib i n-éinfheacht. Cniteáil an chuid eile den timcheall sleamhain go dtí nach mbeidh fágtha agad ach chúig lúb. Cniteáil dhá lúib aca seo i n-einfheacht. Cniteáil dhá lúib eile sleamhain, agus an lúb eile (an lúb chúil) iompuighthe. Beidh aon cúmhangad amháin agad ann annsin. Déan trí timchill anois gan cúmhangadh. Cuir cúmhangadh eile sa gceathramha timcheall, agus déan trí timchill gan aon cúmhangadh. Lean ort dhá chúmhangadh mar seo 'ch aon cheatramha timcheall go mbí ocht gcumhangadh ar gach taobh den lúib chúil agad. Déan sé hordlaigh de chniteáil shleamhain, agus beidh an stoca déanta go dtí an tsál agad. Tóig an tsál mar seo:— Cniteáil trí lúba fichead den chéad bhiorán, agus athruigh (go dtí an biorán céadna ceithre lúba fichead dá bhfuil ar an tríomhadh biorán. Beidh trí lúba fichead ar gach taobh den lúb chúil annsin agad. Seo í biorán na sálach. Roinn na lúba a bhéas fágtha agad ar dhá bhiorán a bhéas agad le hagha an tráicht arís. Déan an tsál an dtús. Bein chugad ar an stoca i gcaoi go mbeidh an snáithe ar thaobh do láimhe deise, agus an taobh bun os cionn den tsáil leat. Tóig an chéad lúb (sé sin gan í chniteáil). Cuir do shnáithe os cionn an bhioráin agus cniteáil ina lúib iompuighthe go mbí a bhfuil ar an mbiorán cniteáilte agad. Cas ar ais. Tóig an chéad lúb. Cniteáil ina lúib shleamhain go mbí siad uilig cniteáilte agad. Lean leat mar seo go mbí gach le lúb ar doimhin ins a tsáil agus tá ar leithead innti — a' críochnú leis an gcniteáil iompuighthe. Caithfe tú an lúb chúil a chúmhangadh as anois, agus bonn na sálach a dheánamh sleamhain uaidh seo amach. Leis an tsáil a iompú: Cniteáil seacht lúba fichead sleamhain agus dhá lúib eile i n-éinfheacht. Cas ar ais. Cniteáil naoi lúb iompuighthe agus dhá lúib i n-einfheacht. Cas ar ais. Cniteáil naoi lúb shleamhain agus dhá lúib i n-éinfheacht. Lean ort mar sin go mbí na lúba ar fad cúmhangtha agad agus gan fágtha agad ach deich lúb — dá chríochnú leis na lúba iompuighthe. Cas ar ais. Cnitheáil chúig lúb shleamhain agus tá an tsál dúinte. Cuir lúba an tráicht anois ar aon bhiorán amháin. Tóig an biorán eile agus cniteáil na chúig lúb a bhí fágtha dhe lúba na sálach, agus trí lúba fichead ó thaobh na sálach. Leis an darna biorán cniteáil lúba an tráicht. Leis an tríomhadh biorán déan trí lúba fichead ó thaobh na sálach agus cniteáil na chúig lúb eile de lúba na sálach ar an mbioraán céadhna. Cniteáil aon timcheall amháin. Cúmhangadh an tráicht: Tosuigh an timcheall (ag lár buinn na sálach) agus cniteáil go dtí nach mbeidh fágtha ar an mbiorán ach dhá lúib. Cniteáil an dá lúib seo i n-éinfheacht. Cniteáil na lúbha atá ar an darna biorán (béal an tráicth) gan cúmhangadh. Ar an tríomhadh biorán cniteáil an dá chéad lúib i n-éinfheacht agus an chuid eile gan cúmhangadh. Déan timcheall eile gan cúmhangadh. Lean leat dhá chúmhangadh 'ch aon darna timcheall go mbí an chéad bhiorán agus an tríomhadh biorán taobh le trí lúba fichead an ceann. Annsin cniteáil leat gan aon chúmhanghadh a <L 5> chur ann go mbí sé hordlaigh déanta agad ó thaobh na sálach. Ní mór tosuigh dhá chúmhanghadh annsin arís ag barr an stoca. Leis an mbarr a chúmhanghadh cniteáil an chéad bhiorán go mbí na lúba cniteáilte agad go dtí trí cinn. Cniteáil dhá lúib acu seo i n-éinfheacht, & an ceann eile sleamhain. Ar an darna biorán cniteáil lúb. Cniteáil dhá lúib i n-einfheacht. Cniteáil na lúba eile go dtí nach mbeidh fágtha ach trí lúba Cniteáil dhá lúib aca sin i n-éinfheacht, agus an lúb eile sleamhain. Ar an tríomhadh biorán. Cniteáil lúb. Cniteáil dhá lúib i n-éinfheacht & cniteáil an chuid eile acu sleamhain. Cniteáil dhá thimcheall gan cúmhangadh. Déan na trí timchill seo fá thrí. Ina dhiaidh sin cúmhangaidh é 'c aon darna timcheall go dtí nach mbeidh fágtha agad ach ceithre lúba fichead insa timcheall. Cuir na lúba atá ar an gcéad bhiorán isteach leo seo ar an tríomhadh biorán agus dúin an stoca. An é fhuagháil a dhéanfas mé le n-a dhúnadh? “Ó ní headh. Shil mé go raibh fhios agad leis na lúba a leagan. Sín an dá bhiorán le chéile, bíodh an snáithe ar thaobh do láimhe deise. Annsin cniteáil dha lúib (lúib de 'ch aon bhiorán) i n-einfheacht. Cniteáil dhá lúib eile (ceann de ch aon bhiorán), tarraing an lúb seo thríd an lúib atá tú tar éis a chniteáil agus mar sin de go mbí siad uilig leagtha agad, bris an snáithe agus daingnidh é i gcaoi nach sgeithfhe sé. MÁIRE NÍ THUATHAIL <C Fil.> AN ATHCHUINGHE DHÉIGHEANACH Táir ag imtheacht uaim, a leinbh, thar an bhfarraige dhoimhin, liath, Is ní fheicfead thú arís níos mó — Ó ní fheicfead stór mo chroidhe! Monuar, is mise tá fá bhrón — fá bhrón chomh dubh le hoidhch'; Tá mo bhuachaill 'g imtheacht i mbárach, nuair bhéas an ghrian 'na suidhe. II. Do shíleas uair, a leinbh, sul má rachá i bhfad i gcéin Go gcuirfeá ins an gcill mé chois do dheirbhshiúr ngrádhmhar féin: Thíos ins an tsean-chill an áit bhfuil sgáth na gcrann — Ach táir ag imtheacht úáim-sé, is, ar ndóigh ní bhéidh tú ann. III. 'Siad lámha coimhightheach' gan chroidhe a leagfas mé chun suain, Gan 'fhios agad i bhfad thar lear, a Shéamuis dhil a ruain, Ó, Dia linn, a mhuirnín, cé'n fáth a dtéighir i gcéin Go bhfeice tú do mháthair bhocht is í sínte ins an gcré. IV. Tá mo chroidhe a' bhrisead a leinbh, ach ní cóir dhom sin a rádh, Mar is eol dam ón dobrón ort go bhfuil t'anam féin dá chrádh. D'iarras gan leigean orm dod' mhisniú ar an ród, Ach táir ag imtheacht uaim-sé, 'gus is gearr go mbéad fá'n bhfód, Ó, beannacht leat, a Shéamais, nach bhfillfe tú arís, Nuair bhéas tú id 'shean-fhear liath sa gcill dod' leagan síos? Thíos ins an tsean-chill an áit a bhfuil sgáth na gcrann — An domhan thar lear — a stór mo chroidhe, ní fhéadfá codladh ann. <C Prós> Uilliam Mac Cinnfhaolaidh do cum i mBéarla. “Connla” do chuir Gaedhilg air. <C Fil.> BIADH SLIOGÁIN. Biadh ríogh ruacain Biadh tuataigh bairnigh Biad caillighe faochain Is í dhá bpiocadh le n-a snáthaid. <C Prós> CEILPEADÓIREACHT I GCONAMARA Tá sé éasgaidh go leór cachairleach (coirrleach) a bhaint i nglas-chúanta cineálta, sé sin, giodáin a mbíonn fasgadh & dídean déanta ón bhfairrge mhóir ag oileáin bheaga nó ag sraith charraigreacha. An chabhailreach bhíos a' fás annsin, ní bhíonn sé chómh téagrac ná chomh reamhar leis an gcineál a bhíos a' fás amuigh lé héadan an tsean-chladaigh nó ar na carraigreacha fiadháine san áit mbíonn sruthanna tréana na mara móire, agus a mbíonn na tonntracha go síorruide a coipeadh go fíochmhar colgach a' teacht aniar ón áithbhéis choimhthigheach le luas lasrach, fá n-a gcuid caipíní bána, ag ithe a chéile a' teacht dóibh ar an tanaidhe & a' coimhlint lé díoghaltas a imirt ar na háltracha dána dubha, a' spréachadh fairrge cáithte sna spéartha, & a' cur meall mór cúbhair ag eiteall mar bheadh faoilleáin a bheadh ar lorg éisg, lá gaoithe móire, torann na dtonn- tracha sin mar bheadh toirneach a bheadh na mílte míle i gcéin. Bhí sé chomh héasgaidh an diabhal a tharraing i ngreim iarbaill, lé croisín cabhairlighe a tharraing in a leitheide sin de áit. Cabhairleach na gcos dearg, seachain í, nach iomdha croisín breágh péinne-dhearg ar dearnadh flitirs di ariamh ina leitheid de áit, nach iomdha osna & cnead a baineadh as an dream a ruaig Cromuell as taltaí míne réidhe na hÉireann, gur chuir sé siar ar imeall na Fairrge Thiar iad, le beatha an fhaoilleáin a bhaint amac a' troid leis an teiscin mhóir, ag iarraidh maireachtála. Tá sé an-deacair ar fad éadan a chur ar leic chabhairlighe: má chuireann tú fuinneamh i n-an-iomarca dhe, ní thairneochadh Goll Mac Móirne í an lá b'fheárr a bhí sé ariamh. Ní mór a dhul dó as éadan, duilleog san iarraidh a bhaint ar dtús, gach dlaoi a bhainfeas tú aireocha tú an forcán ag éirghe den leic, & lean mar sin dó nó go mbí sgian a' chroisín lán. Is tuirseach, sáruighthe, curtha bhíos beirt fhear nuair atá trí no ceathair de thonnaí cabairlighe taobh istigh de bhéal báid acu, 'na bheagán & na bheagán, “mar d'ith an cat an measgán.” Ar feadh an achair a bhíos an bád dhá luchtadh bíonn sé ar ancoire, & rud eile dhe, ní mór í thaosgadh leis an ngalún taosgtha go mion minic, mar thóigeas an chabhairleach isteach go leor uisge. Is trom an obair lucht cabhairlighe a líonadh amach as bád mar bhíos sé go mór i n- aimhréidh mar bhíos gach duilleog nó dlaoi chúig nó sé de throighte ar fhad & tímcheall le trí hordlaigh ar leithead & chomh tanaidh le ribín & duine nach mbeadh cleachtach ar an obair bhí sé chomh maith dhó dul a' taosgadh na fairrge le lucht báid de chabhairleach a líonadh, mar dúbhairt an sean-rádh “is námhaid an cheird gan a fóghluim.” Leath-tráigheanna a théigheas na báid amach a' croisínteacht, & le linn dhá uair bheith tuilte aige thagas siad ar ais. Bíonn na bádoirí chomh fliuch nuair a thagas siad ó thráigh chabhairlighe & dhá dtarraintí i ndiaidh báid iad. Is breágh folláin an obair í agus tá a aithshliocht ar an dréam tá 'na bun, is beag na sgoilteacha, ná pianta cnámh ná criotán, ná eiteann, a thaghas 'na ngaobhar, agus rud eile, níl a dhuth ná a dhath den díomhaoineas, den leisge, den spadánthacht den chneámhaireacht ná den ríméad ná den ghalldachas, a baint leó. Atá na béasa sin 'na spréidh-mhóin ins na háiteacha eile den dúthaigh a bhfuil fear leisgeamhail agus madraí gliobacha a' coiméad céadtha bulán ar mhachairí míne réidhe, sínte siar san bhféar ó mhaidin go hoidhche ar nós an tradhnaigh i leabaidh an dream ar dhíbir Cromuell a sinnsir siar go sléibhte agus go hoileáin an iarthair a bheith a' treabhadh & a' fuirseadh, & a' baint an toraidh chéadthaigh de na feilmneacha sin. Ach mar deir an sean-fhocal, “níl lá dhá fhad nach dtagann a thrathnóna.” Baintear go leór den chabhairleach tirim, freisin nuair thagas na rabhartaí móra amach san samhradh & san bfhóghmhar. Téigheann na báid amach ag na carraigreacha fiadháine, & sin é an áit a mbíonn an obair. Ní fhanann na badóirí go mbíonn an chabhairleach tirim sé sin, go mbí sé na dhít-thráigh amach leóbh go muinéal i bhfairrge & 'chaon slub-slab acu a' romhar thríd an bhfairrge a' feannadh leacracha lé corráin & lé sgeana ar nós mar bheadh teine ar a gcraiceann; amannta eile iad dá leagan & dhá mbasgadh ins an gcladach achrannach aimhréidhteach, ach ní bhíonn an deifir ná an choimhlint cheart orthu nó go dtosaighe sé a' tuileadh. Sin í an uair a thosaigheas siad a' cur isteach na cabhairlighe ins na báid. Cuireann siad isteach í le na 'na ngabháil, lá téid & lá cliabh. An chuid di bhíos i n-aice leis an mbád cuireann siad isteach lé n-a ngabháil í, & an chuid bhíos tamall uathu is le téid a chuireas siad isteach í, ceann na téide a' chur amach fá'n gcárnán & a' casadh timcheall air & sníomh a chur uirthi, an fear san mbád an téad a tharraing air, & an chabhairleach a caitheamh isteach san mbád. Bhí sé chomh-mhaith dhuit nó chomh héasgaidh ualach gainimh a líonadh i ngad lé dul a' cur cabhairlighe isteach i mbád lé píce. (Tuilleadh le theacht). “SOLAS.” BRÓGA NA LAOI. NA BRÓGA IS FEARR LE CEANNACH Ag SEÁN Ó LAIDHE, I mBARR AN CHALTHA, I nGAILLIMH. An Teach a bhfuil cliú air le haghaidh Tae, Fíona, Biotáilte & Intreabh Tighe. M. BREATHNACH, SRÁID ÁRD, NA GAILLIMHE. Níl aon tsiopa ins na cúigí a bhfuil níos mó earraidhe Gaedhealach le fagháil ann ná ag A. MOON, TEORANTA, A dhíolas cultaí fear, hataí ban & gach aon tsort éadaigh fheileas d'fhear, bean, nó páisde. FIORGÍONTA EGLIONTON, I NGAILLIMH. FÁINNÍ Má theastuigheann fáinní uait sgríobh chugam-sa & cuirfead chugat leabhrán a bhfuighe tú gach eolas i n-a dtaobh ann. Taisbeánfa sé duit an chaoi le aigread & aimsir a shábháil & trioblóid a sheachaint. S. FALLER, I nGAILLIMH. Tae, Fíonta, Biotáilte, Chuile Shórt ar Fheabhas. MICHEÁL BREATHNACH, An Chearnóg, I nGAILLIMH. Beidh ÉIRE láidir má bhíonn Clainne Gaedheal láidir. Ithidís an fheoil is fearr agus tá sí sin le fagháil ó Ó FALLAMHAIN, Sráid Gheata na Mainistreach, I nGAILLIMH. Teach Ósta Mhic Chartha An teach a raibh dídean ann do Fhianna Fáil i n-aimsir an ghábhaidh, ní féidir a shárú fá shócamhail. LEITIR CEANNAINN, Diarmuid Ó Donnabáin, Gach saghas toradh, sgoth, milseán, &c. SRÁID GEATA LIAM, I nGAILLIMH. <L 6> SGÉAL CHONAILL GHULBAN (Seo sgéal a fuaireamar, roinnt bhliadhanta ó shoin, ó Mhicheál Ó Allmhuráin, píolóite, fear geanamhail as Innis Bó Finne. — F. an Stuic). Ba mhac é dho Niall na bhFiann, rí a bhí ar Éirinn. Bí sé ina árd-rí ar Éirinn. Chuir an Macaomh Mór as an domhan thoir sgéala chuige. Sgríobh sé paicéid leitreach chuige a' rádh leis trí daibhche óir a chuir anall chuige nó go dtiocfadh sé féin agus go dtiubhradh sé bruith agus losgadh ar a ríoghachta. Nuair a chonaic Niall na bhFiann nach bhféadfadh sé an méid sin a chur chuige, chuaidh sé chomh fada le rí Alban agus d'fhiafruigh sé dhe cad é'rd a dhéanfaidís mar fuair rí Alban cuntas mar an gceádna. Chuireadar a gcomhairle i dteannta a céile. Dubhradar go mbu mhaith an ceart dóibh a dhul agus troid a thabhairtin dó ina ríoghachta féin. Nuair a bhí Niall na bhFiann a' fágáil an bhaile bhí tríúr mac aige. D'fhiafruigh sé dhen mhac ba sine a bhfanfadh sé i gcionn na ríoghachta. Dúbhairt sé nach bhfanfadh: An áit a gcaillfidhe a athair go gcaillfidhe é fhéin ann. D'fhiafruigh sé den dara mac, agus dúbhairt sé mar an gcéadna. D'fhiafruigh sé den tríomhadh mac agus dubhairt sé go bhfanfadh, dá bhfághad sé an long bhreac le haghaidh pléisiúir. D'fhág sé an long bhreac aige le haghaidh pléisiúir. Sheol sé leis chomh-fada le rí Alban — é féin agus a chuid luingis & a chuid airm. Sheol sé féin agus rí Alban dhon domhan thoir 'triall ar an Macaomh Mór, mac rí na Sorcha. Casadh isteach don Ghréig iad. Chuireadar biadh i n-ionad a chaithte, ór i n-ionad a bhronnta agus arm i n-ionad a fhéachta. Thugadar a dtús dho mhuir agus a ndeireadh do thír. D'árduigh siad suas a gcuid seólta móra i mbarra na gcúig gcrann. Níor fhágadar ádhbhar gan síneadh, téad tíre gan tarraingt ná falmadóir gan ró-bhriseadh Bhíodar a treabhadh na fairrge falcanta, ro-dhoimhne gur shlíocadar cuan agus caladh sa nGréig Mhóir. Tháinic cunntas ón gcaisleán céard a bhíodar a iarraidh. Dúbhradar go rabhadar a' dul le árd-chios chuig an Macaomh Mór. Tháinic sin chucu amach an Deilbh Órmasach, mac Iarla Charraig na Sgéith. D'ionn- suigheadar a chéile mar dhá bheithir bheochta, dhá leomhan ar losgadh, agus dhá tharbh díleann. Tharraing sé amach a chlaidheamh mór tábhachtach leathan, cúlreamhar, béal- tanaidh, a raibh trí faobhair ann; teine ina chúl, faobhar ina bhéal, gan fuigheall buille ná béime, gach a bhfágadh sé de'n chéad iarraidh go dtiubhradh sé leis den dara hiarraidh é. Sgríobh sé ar thaobh a chlaidhim gurb é fhéin míol mara na bhfiann, fear choisgthe na bhfiach sásadh chinn as a choimhéad beatha a bhaint den domhan mhór agus nach leigfeadh sé a shásadh chinn ná a choimhéad beatha le fear ar bith. Chuaidh sé thríotha mar rachadh madadh gearr thrí shluag caorach priachán dubh thrí shluagh cearc, ná seabhac thrí ealta éanacha; go ndearna sé trí chárna díobh — cárna dá gcosa, cárna dá gceanna, agus cárna dá gcuid airm agus éadaighe; agus go dtug sé sgothadh na slad ar an bhfear deireannach. D'ionnsuigheadar a chéile mar dhá bheithir bheóchta, dhá leomhan ar losgadh, dhá tharbh díleann go mba toradh (?) tóra (?) tréine a cur an tsléibhe le fánaidh gach sídheadh santach sáithte dá mbaineadh na laoich agus na gaisgidhigh as cích agus as creatacha a chéile go gcuiridís ceithre ceatha díobh, cith teintí dá n-airm, cith fola dá gcneasaibh, cith cailce dhá sgiatha agus cith feirge dhá gcuid fiacal, go raibh neoin agus deireadh an lae a' teannadh leobh, go raibh aghaidh na gcearc ar an bhfaradh, aghaidh na gcailleach ar an luaith, té raibh teach aige, déanamh air agus an té nach raibh a' déanamh eolais, go bhfacadar chucu an phortalach foirleathan a raibh a thóin a bhfad siar agus a bholg i bhfad aniar, go dtugadh sé seacht gcnuic agus seacht ngleann agus seacht gcoiscéimeanna dhá mbíodh ann le a dtugadh sé dhe phéarsaí agus de ordlaigh corra leis. Ansan am ar fhágaibh Niall na bhFiann an long bhreac ag Conall Gulban le haghaidh pléisiúir, agus nuair a chonaic sé nach raibh an t-athair a' tigheacht ar ais, dúbhairt sé go mbu bhocht an sgéal dó gan compánach mná a bheith i n-éinfheacht leis. Bhí inghean ag rí Alban & bu í an bhean ba bhreághacha a bhí ins dhomhan í, ins an am sin. D'árduigh sé a sheólta ar an luing bhreac go ndeacha sé go hAlbain. Bhí grianán déanta ag a h-athair di agus trí chéad saighdiúr dhá faireadh. Fuair sé cuntas go raibh sí sa ngrianán. Nuair a shíl sé a dhul chomh fada léi ní leigfeadh an t-arm dhó. Chuaidh se 'un troda leis na trí chéad nó gur mharbhuigh sé an fear deireannach. Ní raibh aon doras ar an ngrianán ach aon doras amháin a bhí os a chionn. Nuair a chonaic sé nach raibh aon bhealach aige le dhul isteach d'éirigh sé de léim árd acmhuinneach go ndeacha sé i mullach an ghrianáin, agus go dtug sé Lasair-Fhíon-dhearga leis ina dhá láimh. “Anois” adúbhairt sí “ó tá tú in do ghaisgidheach chomh maith sin, fan liomsa annseo a' tabhairt aire dho ríoghachta m'athar. Níl aon duine le breathnú na diaidh ach mise.” “Ní mó an sgéal ríoghachta d'athar a bheith gan duine le breathnú na diaidh ná ríoghachta m'athar fhéin. Caithfe tú tigheacht go hÉirinn liom le breathnú siar ar ríoghachta m'athar féin.” Bhíodar a' siubhal chomh fada leis an luing nuair adúbhairt sí dhá mbeadh fhios ag a cuid airm do raibh sí dhá tabhairt un siubhal nach leigfí leis í chomh réidh agus bhí. Shuidh sí síos nó go dtaínic trí chéad chuige — trí chéad airm. Mharbhuigh sé iad go dtí an fear deireannach. “Tá ríoghachta m'athar bán agad” adúbhairt sí. “Is tú féin is ciontach” ar seisean. “Ní mharbhóchainn aon fhear ach marach thú fhéin.” … Tháinigeadar go h-Éirinn. Bhíodar a' caitheamh an ama go breágh spóirteamhail go dtí lá a ndeachadar a' siubhal le chéile. Tháinic codhladh air — codladh gaisge. Dubhairt sé léi go gcaithfeadh sé an codladh a chur dhe san áit a dtáinic sé air. D'fhiafruigh sí dhe cé'n codhladh is lúgha bhí air. “Codladh dhá oidhche agus dhá lá, nó codhladh seacht n-oidhche agus seacht lá.” D'fhiafruigh sí dé a raibh aon tslighe le n-a dhúiseacht dá dtigeadh duine ar bith a' cur aon iargnó uirthi. Dúbhairt sé go raibh: srian an Fhir Dhuibh a tharraingt air a reóidhfeadh fuil, feoil, cnáimh agus féith ann; agus mar ndúisigheadh sé leis sin liagán mór cloiche a bhualadh air idir a dhá shlinneán a chuirfheadh tonn dhe fhuil a chroidhe thar a bhéal; agus mar ndúisigheadh sé leis sin laidhricín a choise a ghearradh dhe le n-a chlaidheamh féin. Mar ndúisigheadh sé leis sin nach ndúiseóchadh sé go dtagadh buidhe ar a ngréin lá'r n-a mháireach. Shuidh sí fá n-a cheann, agus ní raibh sí i bhfad ina suidhe nó go bhfaca sí an curachán a' tigheachtain as a bhfairrge thiar — iomramh céad uirthi agus gan inntí ach aon fhear amháin. D'fheichead sí an domhan mór idir a dhá chois agus ní fheiceadh si tada os cionn mullach a chinn. Shiubháil sé leis ón gcurachán. Nuair a chonaic sí a' tigheacht é leig sí anuas a gruag ar a héadan, mar shúil is nach b'feicfeadh sé í. Thóig sé suas a folt gruaige agus bhreathnuigh sé ar a héadan. “Maith mar thárla. Níl géibheann dom a dhul níos fuide. Bhí mé ar thóir Lasair Fhíon dhearga, inghean rí Alban”: Anois adúbhairt sé “níl géibheann dhom a dhul níor fuide ar m'aistir.” “'Doile” adubhairt sí dá bhfeictheá Lasair Fhíon-dhearga ní bhreathnochá siar ormsa.” “Dá bhfeicinn mná an domhain go hiomlán ní fheicfinn aon bhean chomh breágh leat” adúbhairt sé. “Tá mise pósta,” adúbhairt sí, “agus seo é m'fhear.” “Má's fear maith é d'fhear ní leigfe sé liomsa thú.” “Dá mbeadh sé ina dhúiseacht ní leigfeadh,” ar sise, “gan truíáil.” “Bhfuil aon ghléas dúisighthe agad air?” ar sé. “Tá” adubairt sé: “Tarraing srian an Fhir Dhuibh air,” ar sise “a reoidhfeas fuil, feoil, cnáimh agus féith ann.” Tharraing, agus níor dhúisigh. “Buail an liagán mór cloiche atá annsin thall idir bosa a dhá shlinneán air.” Bhuail, agus níor dhúisigh. Chuir sé tonn dhe fhuil a chroidhe thar a bhéal. “Má bhí sé beo ar ball” adubhairt sé “tá sé marbh anois.” “Gearr laidhricín a choise deise dhe” ar sise. Ghearr, agus níor dhúisigh. “Ní dhúiseócha sé go dtaga buidhe ar an ngréin amáireach. Cuirim ort geasa anois,” adubhairt sí, gan baint ná páirt a bheith agad liomsa go ceann lae is bliadna.” Thóig sé ar a ghualainn í ina churachán leis. Nuair a bhí sé ag imtheacht sgríobh sí as a chuid fola dha mbu fear beo é féachaint a ndéanfadh sé amach í sul dhá mbeadh an lá is bliain istigh. Nuair a dhúisigh sé fuair sé an méid searbhóntaí a bhí sa gcaisleán cruinnighthe thart air. Bhíodar a' caitheamh móna agus gach aon tsórt salachair air go ndearnadar cnoc os a chionn. An chéad fhear a dtáinic sé suas leis nuair a dhúisigh sé, bhuail sé de leadóg é agus mharbhuigh sé é. An dara fear, d'iarr sé cara agus coimirce air gan é mharbhú. D'fhiafruigh sé cén t-ádhbhar a bhí acu dhá dhéanamh sin. “Mar gheall ar do bhean bhreagh a leigean uait.” “Bhfuil sí imthighthe uaim” adúbhairt sé. “Tá, leis an bhfear is mó ar an domhan a thug leis ar a ghualainn í. D'fhágaibh sí leitir fa do cheann.” Chuartuig sé an áit agus fuair sé an leitir le cuntas fá na geasa a chuir sí ar an bhfear mór. Gléas sé a long. Chuaidh sé ar bord agus níor stop sé agus níor chomhnuigh sé gur bhain sé talamh na Gréige amach. Thug sé feistiú bliadhna uirthi mar sh'il is nach mbeadh sé ann ach aon oidhche amháin. Shiubhail sé suas. Casadh sgológ dhó a labhair leis, agus dúbhairt sé leis an sgolóig dá mbeadh camán aige go ngabhfadh sé a' báirtheóireacht i n-éinfheacht leis an gceathar daoine uaisle bhí báirtheóireacht amach ón gcúirt. “Bhéarfa mise camán chugad” adúbhairt sé “má sé do phléisiúr a dhul in n-einfheacht leobh insa mbáire.” Fuair sé an camán. D'fhosgail sé an geata. Leag sé a chlaidheamh ag an ngeata. Chuaidh sé isteach agus bhuail sé an liathróid i n-éinfheacht le beirt acu, agus chuir sé amach i mbéal báire í. Thosuigheadar a' sgliúchas le chéile agus dúbhairt sé leobh go ngabhfadh sé i n-aghaidh an cheathar insa mbáire, ach go mbeadh buille gan chosaint ag a bhfear a chuirfeadh an liathróid thríd an mbéal báire. Bhíodar sásta ar an sgéal. Bhuail sé an liathroid le na chamán agus chuir sé insan aer í. Níor sgar sé léi gur chuir sé isteach thríd an mbéal báire í. Tharruing sé an camán. Bhuail sé an fear ba goire dhó agus mharbhuigh sé é le buille den chamán. Dubhairt an triúr eile go gcaithfeadh sé imirt aríst. D'imir, agus chuir sé thríd an mbéal báire í an ath-uair. Bhí rí Inse Tuile agus rí na Gréige Móire a' breathnú ar na daoine uaisle a' tuitim ach ní fhaca siad iad ag éirghe. “Imthigídh le seacht gcéad den arm” adubhairt siad, “agus tugaidh chugainn an t-achrannach 'bhfuil na daoine uaisle óga marbh aige.” Níor airigh sé an t-arm a' tigheacht nó gur ghabhadar é — ar an talamh a raibh sé ann. Cheangluigheadar é le crios a chlaidhimh fhéin gur thugadar é i láthair rí na Gréige agus rí Inse Tuile. D'orduigheadar é a chaitheamh isteach i dteach na n-amhus (i. fir a bhí a' coinneál tíghe le h-aghaidh príosúnach ar bith a caithfidhe chucu le na dtarraingt ó chéile). Nuair a caitheadh isteach é, phléasg an ceangal a bhí ar a chosa agus ar a lámha. D'éirigh sé ina shuidhe. Nuair a d'éirigh sé chuaidh na hamhuis agus chuireadar bolta ar an doras. D'éirigh seisean agus chuir sé an lúb air. Rinneadar gáirí agus rinne seisean gáirí. “Cén fáth do gháirí” ar siad-san. “Gáirí le cuideachta,” adubhairt sé. “Rinneamar-ne gáirí” adubhairt siad- san “le bród ag ithe do chuid feóla agus ag ól do chuid fola.” “Ní le cóir ná le ceart a thabhairt daoibh a tháinic mise annseo” adubhairt sé “ach le cóir agus ceart a bhaint díbh.” Tharraing sé a chlaidheamh agus thosuigh sé a' sgothadh ceann. An chéad fhear ar bhain sé an ceann de bhí an ceann ar an gcolainn aríst. “Tá slighe éigin le n-a marbhadh,” adubhairt sé “thar an gclaidheamh.” Fuair sé greim ar an amhus óram (.i. an máigistir a bhí orthu). D'ionnsuigh sé a' gabháil ar an gcuid eile le n-a cholainn. Níl aon fhear acu a bhuail sé leis nár fhan marbh. Ar a láimh dheiridh ní raibh aige ach a dhá lorga. Nuair a mharbhuigh sé an fear deireannach, ghlan sé amach a theach. Chuaidh sé un na coilleadh i gcoinne brosna. Rinne sé teine mhíosa & ghríosach bliadhna. Shín sé síos le hais na teineadh. Dubhairt Rí an Gréige nach gcuala sé a chuid amhns a' gáirí le bród an fhir a chaitheadh chucu le n' ithe. Chuir sé spíodóir chomh fada le n-a theac go bfeiceadh sé ce'n chríoch a bhí air. Chuir sé a shúil ar pholl an ghlais. Níorbh fhearr an cat ná an coiméad ag an bhfear istigh. Nuair a chonaic sé é (.i. go raibh sé chomh haireach) lean sé dhó & mharbhuigh sé é. Nuair a chonaic Rí na Gréige nach raibh aon chuntas a' tigheacht chuige chuir sé Dubhnúch Mhach a Feasa (.i. an fear a thug an camán dó nuair a tháinig sé i dtír) le sgéala a thabhairtin chuige. Nuair a chuaid Dubhnúch chomh fada leis, bhreathnuigh sé thrí pholl an ghlais & chonaic sé é ina chodladh ag an teinidh. D'fhill sé ar a ais. Bhí a choiscéim ar a chúlaí fá dhá choiscéim ar a aghaidh a' tigheacht chomh fada le Rí na Gréige. “Tá an fear ina chodladh,” adubhairt sé, ainneóin go mbu crádh croidhe leis a rádh. Ach bhí faitchíos air go marbhóchaidhe é féin. “Téigidh,” adubhairt sé leis na seacht gcéad saighdiúr, “& tugaidh chugam a cheann.” Chuadar & d'fhosglaigheadar an dorus & é ina chodladh ar feadh an amha. “Anois,” adubhairt Dubhnúch Mac a Feasa, “na marbhuigidh an fear & é ina chodladh. Tá an bhainríoghan óg le pósadh & má mharbhuigheann sibh é ina chodladh tairneocha sé mallacht ar an ríoghachta. Thosaigh seisean a' brionglóidigh go raibh sé dhá tharraing ó chéile ag dhá leomhan. D'éirigh sé de léim as a chodladh. Nuair a d'osgail sé a shúilí fuair sé seacht gcéad saighdiúr ina thimcheall. (Ar leanamhaint). SEAN-FHOCLA. Is furusda gabháil thar dhorus madaidh gan fiacail. Fanann an fear sona le séan ach tugann an duine dona dubhléim. Éist le fuaim na haibhne & gheobhfa tú breac. Caith an mhaith i láthair & gheobhfair amáireach tuilleamh. Is trom an rud cearc i bhfad. Ní cloigeann gabhair é nach bhfuigheamais babhta eile air. NA FUAGARTHA Ceannaigh earraidh ó lucht fuagarthá sa Stoc. Is daoine geanamhla iad atá a' cuidiú le cúis na Gaedhilge. Ina cheann sin, tá tú dearbhtha luach do chuid airgid a fhagháil go maith uathu. Ar an gcuma sin, cuideocha tú leat féin & le cúis na Gaedhilge. <C Fil.> DUB-FHOCAL (3B38, R.I.A.) Is giolla beag mé i láimh gach rígh, Is bím a gcéim ag cléir is saoith, Bím ar talamh is ar tuinn, Is innsna spéartha a méadú foinn. Is iomdha duine ar chuir mé strógh 'S ní lia nó m'euchta, ag brosdú gleó, Gan ceann gan lámh, gan chos ná méar Ithim 's ólaim le mo laodhar. Tá mé balbh, bodhar gan ghlór, Is insighim fíor is bréag go leór, Bím mo sgraiste cinnte i gcúil 'S ní cluintear mé le fear gan súil. 'S más mór mo spré mo chéim 's mo dhóigh, Tá mé fáothfaidh, is bíad go deóigh, Má's maith le aon a bheith in mo dháil Cuartaigheadh mé le taobh an fháil. Ag tabhairt sgéil don tsaoghal ó'n bPápa No ag bacaigh ina mála, Ceirt ar ollaimh, is ar a ngaoil, Cé hé tá balbh, is chuala an sgéal. (Cleite gé nó peann). DHÁ MHÍ DHÉAG NA BLIADHNA. (3B38, R.I.A.) Gionbhair fhruama, dorcha, duairc, Feabhra fliuch gach lá neamh-shuairc. Márta meirgeach, gaothmhar, cruaidh, Abraon braonach, méighelioch, nua, Bealtaine bhuadh-bhreith liughra laoigh Mí-mheádhain méighreach is niamhraighe. Biónn Iúl brothallach, biadh gann, Lughnasa líonmhar láinteann. Féil Mhichíl fial déantar stácaí, Fuigheall Foghmhair buaintear 'tátaoi. Samhuin shíthleach, díon bhur dtighthe, Nodlaic oidhreach, déan ól 'r ithe. T. Ó R. <C Prós> AISTÍ. AN TEACH A THÓIG SEÁN. Sin é Seán. Sin é an teach a thóig Seán. Sin é an sac a bhí sa teach a thóig Seán. Sin í an luchóg a ghéarr an sac a bhí sa teach a thóig Seán. Sin an cat mór bán a marbhuigh an luchóg a gheéarr an sac a bhí sa teach a thóig Seán. Sin í bó na h-adhairce caime a chaith thár bhárr sgiobóil an cat mór bán a mharbhuigh an luchóg a ghearr an sac a bhí sa teach a thóig Seán Sin í an cáilín deas uaighneach a bhligh bó na h-adhairse caime a chaith a thár bhárr sgiobóil an cat mór bán a mharbhuigh an luchóg a gheárr an sach a bhí sa teach a thóig Seán. Is mise, MICHEÁL Mhac DONNCHADHA. Leitir Mealláin, Conamara. AN STOC. ORDÚ. Don ATHAIR Ó CEALLAIGH, Sráid Dominic, NA GAILLIMHE. A Chara, Cuir chugham … cóipeanna den STOC gach mí go ceann. Ainm … SEOLADH … TOMÁS MAC SEINÍN SRÁID DOIMINIC, NA GAILLIMHE. Togha na feola de gach cineál. TEACH NA h-OLLA SRÁID NA SIOPAÍ, I NGAILLIMH. Cuidigh le déantus na hÉireann & sábháil airgead. Cultaí ó 70/- go dtí 130/- MÁIRE NÍ RAGHALLAIGH, Díoltóir leabhar & páipéar &c. 87, Sráid Uach. na Driseóige, ÁTH CLIATH. Ó CUIMÍN & Ó GREANAIGH, 15 SRÁID NA SIOPAÍ, I nGAILLIMH. An Teach is fearr le haghaidh gach sórt An teach is fearr le haghaidh gach sórt trosgáin & déantúis iarrainn. Dathanna, síolta, páipéar balla, &c. Ó COIRBÍN & A MHAC LÓN-CHEANNAIDHTHE DÉANTÓIRÍ UISGÍ MIANAIGH Gaillimh & Béal atha an Riogh. S. YOUNG, DÉANTÓIR UISGÍ MIANAIGH CEANNAIDHE BIOTÁILTE & FÍONA SRÁID MHUIRE NA GAILLIMHE. DIARMUID Ó DONNABHAÍN SEODÓIR & CLOADÓIR, SRÁD LIAIM, NA GAILLIMHE. CLOCHAR ÓIRD NAOMH URSULA, I SLIGHEACH. Oideachas i gcóir na hIolsgoile i gcóir sgrúdú an idir-mheadhonaigh, na mbannc. Cumann na gCeoltóir, I.S.M., Tráchtála, Sgoláireachta Oideachais Náisiúnta, &c. Tá sgoil tigheachais fá leith againn. <L 8> Ar Mhaith Leat £5,000,000 a Chimead in Eirinn? Bheirid Gaedhil na hÉireann an carn mór san airgidh gach bliain do Sheán Buidhe i ngeall ar airgead Urradhais, ar Loscadh, ar Thionóisc agus ar Shaoghal Daoine, agus cailliúnt cheart d'Éirinn iseadh £80 a' gach £100 de sin. AN GAEDHEAL-CHOMHLUCHT TAIGHDE UM URRADHAS NAISIUNTA, TEORANTA (The Irish National Assurance Coy., Limited) ARD OIFIG — 30 FAITHCHE AN CHOLAISTE, ATH CLIATH CUIDIGH LE DÉANTÚS NA hÉIREANN. TOMÁS PÁMAR & A CHOMH. MUILTEOIRÍ PLÚIR, I nGAILLIMH. B. V. Ó HÉIMHIGH, LÓN-CHEANNAIDHE, GAILLIMH. Gach rud ar fheabhas. S. T. Ó COISDEALBHA, AN CHEARNÓG, GAILLIMH. An fheoil is fearr le fághail aige. P. O CAOMHÁNAIGH, Ph. C. M.P.S.I. SRÁID ÁRD, NA GAILLIMHE. Ó NÉILL & A CHOMH, GAILLIMH. Díoltóirí bróg & leathair. Cuirtear deis ar bhrógaí an móiméad a thagas siad isteach. TEACH ÓSTA UÍ MHATHGHAMHNA SRÁID FOSTER, I nGAILLIMH. Aoidheacht gan locht. TOMÁS BREATHNACH, LÓN-CHEANNAIDHE. AN CHEARNÓG, I NGAILLIMH. Teas-intreabh, Taoidhean-oibreacha, agus Foirgneamh Tighthe. ROIBÉARD MAC DOMHNAILL, Sráid Doimnic, GAILLIMH. Muiniú céin-sgéil: “Plumbus,” Gaillimh Bu cheart do gach Gaedhilgeoir i mBaile Átha Cliath gan aon arán do cheannach ach ARÁN Uí CHINNÉIDE AN T-ARÁN IS FEARR DÁ nDÉANTAR. 124 go dtí 131 SRÁID PHÁRNELL Agus BÁCÚS NAOIMH PHÁDRAIG, BAILE ÁTHA CLIATH. Guthán – 3141 CUMANN URRADAIS. MHUINTIR NA hÉIREANN Tá an teacht-ísteach anois os cionn £25,000 Tá téarmaí thar barr aca d'urradhas saoghail agus d'urradhas-sealadach. Tá Fir-ionaid uatha. ÁRD OIFIG: 16 CEARNÓG PÁRNAIL, ÁTH CLIATH. AN HALLA LEIGHIS. Sráid Geata Liaim & Sráid Doimnic, na Gaillimhe. Gach leigheas ar fheabhas & ar ghloine. SEAN Ó FAOLÁIN, L.P.S.I., Poiticire TOMÁS Ó CATHÁIN, Lón-Cheannaidhe, SRÁID NA SIOPAÍ, I NGAILLIMH. Biadh, Tae & Fíon ar fheabhas. AR FÁGHAIL ANOIS AN DARA CUR AMACH (AITH- SGRÍDBHTHA). FOCLÓIR GAEDHILGE LE FUAIM GACH FOCAIL A Chur I gCéill Don Leightheoir SÉAMUS Ó DUIRINNE AGUS PÁDRAIC Ó DÁLAIGH A CHUIR LE CHÉILE 220 leathanaigh. Luach 2/6 glan tríd an bposta 2/9. Tá tuairim is 10,000 focal ann, na focail atá i n-úsáid de ghnáth. Beidh an leabhar seo i n-a cúl toraic don mhac léighinn, don teastalaidhe & don duine ghníos thráchtáil in áit ar bith a bhfuil Gaedhilge ar labairt ann. Séard adeir “The Irish News,” go ndearna Séamus Ó Duirinne & Pádraic Ó Dálaigh rud le chúis na Gaedhilge a chur ar agaidh nach ndearnadh ó sgríobh an tAthair Eoghan Ó Gramhna a chuid leabhar. COMLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN TEORANTA. 89 Sráid Talbóid, Ath Cliath agus lucht díolta leabhar fré chéile. SÉAMUS Ó BÉACHÁIN Ceannuidhe Guail & Iomchuróir. SRÁID MHEADONACH, NA GAILLIMHE. Tá an tae is fearr i gConnachta & go leor neithe eile atá riachtanach le fagháil I dtigh MHONICA NÍC DHONNCHADHA SRÁID ÁRD NA GAILLIMHE. Tá TEACH a bhfuil compóirt ann ag SÉAMUS Ó LAIDHE, SRÁID DOMINIC ÍOCHTAR NA GAILLIMHE. “Togha gacha bidh & sean gacha dighe” aige. Ceannuigh éadach ar bith theastuigheas uait ag tigh … THOMÁIS UÍ CHATHAIL, I NGAILLIMH, Áit a bhfuighe tú luach do chuid airgid. Printed for the Publishers At the “Connacht Tribune” Printing Works, Market Street, Galway.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
