Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimh. IV. Earrach, 1922
Title
Uimh. IV. Earrach, 1922
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1922
Publisher
Comhlucht na Firinne Catoilicighe
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N SIOLAD.1922_02> <L 165> <B 1922> <C Prós> <M 8> <T An Síoladóir> <U Údair éagsúla> <F Comhlucht na Fírinne Catoilicighe> AN SÍOLADÓIR Irisleabhar Chumainn na Sagart n-Gaedhealach. CREIDEAMH TEANGA TÍR Le fághail ó: COMHLUCHT NA FÍRINNE CATOILICIGHE, Sráid Uí Chonaill, Baile Átha Cliath. Ar n-a chur i gcló ag MUINTIR UÍ CHATHAIL, TEO., Céibh Úrmhumhan Íocht., Baile Átha Cliath. <L 166> CLÁR AN IRISLEABHAIR SEO. BENEDICT XV., PÁPA — R.I.P. 167 CRÍOST MAC DÉ: CAIB. 11. — Eóin Baiste. An t-Athair Peadar Ó Laoghaire, Canónach, do Scríobh. 169 FAOISDINÍ NAOIMH AUGUSTÍN — CAIB. I. — VI. D. Ó Súil- leabháin d'aistrigh. 176 AN MÁIGHISTIR SCOILE. “Fear gan ainm” 182 TEACHTAIREACHT AN AINGIL. Donnchadh Ó Loingsigh 185 PRÁGA v. LOBHÁIN. An t-Athair P. E. Mac Fhinn, D. D. 187 SEANMÓIN AR COMAOINE NA CÁSGA. An t-Athair Pádraig Ó Cathasa 189 DO'N CROIDHE RÓ-NAOMHTHA. Micheál Breanach d'aistrigh 193 LÁN NA CRUAICHE, 1921. “Tír an Áir” 194 SLÁN AN MHIC-LÉIGHINN. “Ridire” 197 OIDE MÚINTE NA MBOCHT — IV. An t-Ath. L. Ó hUallacháin, do sholathair 198 SEANMÓIN AR RÍOCHT DÉ (ar lanúint). An t-Ath. L. Ó hUal- lacháin, do sholathair. 199 DO'N MAIGHDEAN MUIRE 202 CUSTOS, QUID DE NOCTE? — III. D. Ó Loingsigh d'aistrigh ó'n bhFrainncis 203 FÁILTE AN AINGIL. R. De R. 205 TUAIRISC NAOMH-TERÉISE I DTAOBH MNÁ-RÍALTA NAOMHTHA — CAIB. XIII. “Leabhair na mBun.” An Br. Colmán, O. D. C. 206 NÓTAÍ 210 LÉIRMHEAS LEABHAR 217 ÁR gCÁIRDE 219 CLÁR IOMLÁN IMLEABHAIR A DÓ 220 Curtar adhbhar liteardha ag triall ar an Eagarthóir, an t-Athair R. Pléimionn, d. Ph., S. O., Sreath an Iarthair, 47, Áth Cliath. Curtar airgead (síntús 10S. an bhlian, glan) ag triall ar an mBainistéoir, Sráid Uinsionn Thuaidh, 7, Áth Cliath. Tá na seanuimhreacha le fághail uaidh ar 2s. 6d. an ceann. <L 167> AN SÍOLADÓIR IML II. UIMH. IV. EARRACH, 1922. BENEDICT XV., PÁPA - R.I.P. Tá Pápa na síochána a's na misiúnach imthithe ar shlíghe na fírinne! Tá an domhan mór fé bhrón da dheascaibh. Tá “Cathaoir cómhairle Rómha na Réilteann” gan a mór-bhreithamh. Tá uain is caoire an chró gan a n-aodhaire ceannsa uasal dílis. Tá Eaglais Chríost gan a h-athair & a ceannuraidh. Sidiad na bréithse ba dheirinnighe dár labhair sé ar an saol so “ofráilim-se suas mé féin am' iodhbairt chun Dé ar son na síochána”! cá n-iongna na cluiche caointe ón lucht deighmhéine atá fós ar an saol bhuartha sgriosta so, ar imtheacht chun a áitribh siorruí uatha don bPápa Beannuithe a tháinig fé ainim an Tighearna chúcha sé nó seacht de bhliantaibh roimis sin. Ar theacht i gcoróin na h-Eaglaise do Ghiacomo de la Chiesa bhí cúrsai an tsaoil ana-shuaithte buartha. Bhí na náisiúin ar sgórnaig a chéile, á stracadh is á gcárnadh & á marbhú a chéile gan puinn cúise. Chuaidh na slóighte dubha saighdiúiri ó ghach taobh isteach i bhfriothghuin an chatha a dh'iarraidh a namhaid do chur ar neamhnidh; thar ceann na mion-náisiún mar 'eadh! Do mhairbh an radarc uathbhásach san Pius X, an Pápa a bhí ag stiúiriú & ag ainliú naomhóige Pheadair nuair a bhris an cogadh mór amach. Ba throm an feadhm & ba mhór an cúram a cuireadh ar ghuailnibh an Phápa nuaidh; go deimhin do fíoradh an tairngearacht úd ó Naomh Maolmhóig i dtaobh an teidil fé leith a bhéadh ar fhear ionaid Chríost le línn a réime .i. “Religio depopulata.” Níor chaill an Pápa nua puinn aimsire sul ar thosnuigh sé ar na náisiúnaibh a bhí i gcogadh lena chéile do tharrac amach ón gcoimhsgar & do mhealladh tharnais chun na síochána, & chun an charadais & na dea' chómharsachta arís. Má theip air, níorbh' air a bhí a locht. Ar lucht na politíocht & “ar lucht na saoirseachta” a bhí ag séideadh fé sna státaibh móra ar gach taobh leanúint de'n chogadh ar son saoirse na mion náisiún a bhí imbaol a caillte, tré cheilg nó tré fhóirneart ón namhaid — ar an dá aicme san a bhí an locht nár tháinig an Sos cogaidh ní ba luaithe ar an domhan ná mar a tháinig. Bhí mórán cuspóir & innsinnt ag an dá thaobh á chur amach fó bhrághaid an t-saoil i dtaobh cad chuige go ndeaghdar chun cogaidh. Níor ghéill an Pápa <L 168> nuadh d'aon innsint ná d'aon chuspóir aca san uatha, níor thóg sé páirt le h-éinne aca, cé gur dhein an dá thaobh a gcroide-dhicheall ar é tharrach isteach lena chuid comhachta & feidhme spioradáltha ar a thaobh féin fé leith. Chuir sé ina gcomhnuí iad & a gcuid cleasana ar neamhnídh. Óir chongaibh sé é féin saor amach uatha. Dá bharra soin, choiméad sé Eaglais Dé fé láimh shábháltha ó namhaid fiochmar na Críostuíochta. Ar a shon san, níor fhan sé díomhaoin ná ina iománaidhe ar a' gclaidhe le linn an choimhs- gair. Chabhruig sé leis na daoine bochta a bhí fé aindeise & fé dhealbhas de thora an léirsgris a dhein an troid — transiit benefaciendo — ar nós a mháighistir, le h-airgead & le h-eadarghabhálacht & le coimirce thar ceann na gcime & na mbráighe ar gach taobh. Tháinig breis comhachta & breis measa ar an Eaglais de bhárr a ghníortha. Tá an cine daona curtha go mór fé chomaoin aige. Tá ana-bhrón & dólás croidhe dá réir ar chách ar imtheacht dó uatha chun an Athar Síorruí Dá mb'iad na tíortha págánacha féin iad, dhein a dheighthuisgint & a dheigh- riar ana-mhaitheas dóibh. Tugadh ana-spréachamh do Chúis an Chreidimh ionta i gcás go bhfuil meas air, & glacadh le Teagasc Chríost ag dul chun cinn go tiugh imeasc na bpágánach in-aghaidh an lae. Ní deintí aon iongna le linn an chogaidh do bheith ar siubhal de mhéid na n-aiscí & na n-achuingí a thagadh ó Thír na dTurcach & na Seapáine & na Síne & na n-Indiatha & óna lán tíortha ainchreidmheach eile chun na Rómha á iarraidh ar an bPápa cabhair & coimirce. Chuir na Turcaig íomháigh an Phápa suas ar shráid phrinsiopáltha Chonstantinópail cúpla blian ó shoin! Ní gádh cur leis sin mar dheimhniú d'á bheartaibh — ní beag nod don eóluidhe. Ní dheaghaidh aon pháirt den domhan i ndearmhad ná i gceilt ar a chúram, fé mar ba dhual fir ionaid Chríost do é .i. servus servorum Dei — bíodh go raibh sé féin san am gcéadna 'na phríosúnach sa Bhaitican tré láimhláidir an Rialtais Iodálaig. Maidir le cúrsaí politíochta & an chogaidh a bhí idir Éire & Sasana bfhéidir gurbh' é an Pápa a b'fearr tuisgint dá raibh riamh ina shuidhe ar Chathaoir Pheadair ina dtaobh. Pe'ca do b'é nó nárbh' é, bhí mórchion aige ar mhuintir na h-Éirean. Chuir sé ana-shuim isna h-imtheachtaibh a thuit amach anso le sé blianta anuas; agus ba gheal leis deire na troda d'fheiscint sar ar éag sé. Is dócha gurbh' é an gníomh puiblidhe ba dheirinnighe dár dhein sé ar an saol so a chómh-áthas lena chlainn spiora- dáltha in Éirinn do chur in-iúil os cómhair an t-saoil i dtaobh an chonnrthia a snaidhmeadh idir an dá náisiúnn. Nuair a bhí an cheist dá suathadh & dá pléidhe san Dáil um Nodlaig & na teachtaí idir dá cheann na meádha ciaca ghlacaidís leis an gconnradh nó ná glacaidís, léigh an Pápa Aifreann ar son ár ndaoine á iarraidh ar Dhia na glóire solus ó Neamh do thabhairt don “Chine thoghtha uasail” soin chun iad do sheoladh ar shlighe na síochána & ar a leas. Go dtugaidh Dia tora na comaoine sin don fhear naomhtha san as ucht ar dhein sé ar son na cine daona. Beati pacifici quoniam filii Dei vocabuntur. M. Ó M. <L 169> CRÍOST MAC DÉ. An t-Áthair Peadar Ó Laoghaire, Canónach, do Scríobh. [Fógarthar gach ceart ar cosnamh.] CAIB. II. — EÓIN BAISTE. Nuair a tháinig na h-Iúdaígh abhaile as an mbraighdineas ó Bhabilón bhí treibh Lébhí, treibh na sagart, suarach go leór. Ach do cuireadh thar n-ais iad chun cómhnuighthe ins na h-ineadaibh anso agus ansud, ar fuaid na tíre, mar a raibh an treibh 'na gcómhnuighe, le h-órdú dlighe Mhaoise, sar ar rugadh chun suibhail iad. Nuair a rainneadh an tír fé chrannchur, ar chlainn Israéil, níor tugadh aon talamh do threibh Lébhí. Do tugadh áiteana cómhnuighthe dhóibh agus ceartana áirighthe, i gcatharachaibh áirighthe & bhí a mbeatha aca a' gnó an teampuil & as na h-ídhbirtíbh. Nuair a thánadar abhaile as an mbraighdineas ní raibh puinn aca ann, ach níor bh'fhada gur iomaduighdar. Nuair d'iomaduighdar d'imthighdar airís amach a' cathair Ierúsalem & chuaidh gach cine dhíobh thar n-ais chun na h-áite in-a raibh cómhnuighe ortha sar ar rugadh soir iad. Do rainn an rí Dáibhid treibh Lébhí & dhein sé cheithre cualachta fichid díobh & chuir sé, le crannchur, duinuasal áirighthe de'n treibh os cionn gach cualachta, nú gach buidhne, dhíobh san. Abia ab' ainin do'n duinuasal a cuireadh, leis an gcrannchur, os cionn na h-ochtmhadh cualachta des na cheithre cualachtaibh fichid sin. Ansan bhí ar gach uasal des na cheithre h-uaislibh fichid sin teacht, do réir uanuigheachta, agus a sheachtmhain féinidh do thabhairt ag déanamh gnótha Dé sa teampul, nú sa n-áit ina raibh an gnó san le déanamh, go dtí gur deineadh an teampul. Nuair a bhí Héród ag druidim le deire a réime bhí Iebhíteach de shliocht Abia 'na chómhnuighe i n-áit ná raibh abhfad ó chathair Hebron, leasteas de Ierúsalem. Sacarias ab ainim do'n Iebhíteach san. Bhí sé pósta ag mnaoi gurbh' ainim di Elisabet. Lánmha naomhtha ab eadh an bheirt, & de threibh Lébhí ab eadh an bheirt. Bhíodar araon aosta go maith agus b'é toil Dé ná raibh aon chlann acu. Tháinig an t-am do Shacarias, do réir na h-uanuigheachta, chun é dhul suas go dtí cathair Ierúsalem i gcaitheamh a sheachtmhaine ag déanamh gnótha sagairt sa teampul i dteannta a chualachta. Ba ghnáth le gach cualacht a ngnóthaí do rainnt eatartha le crannchur. Isé gnó do thuit chun Sacarias leis an gcrannchur an uair sin 'ná bheith ag dógh na dúise. B'shiné gnó dob' aoirde & ba sholmanta des na gnóthaíbh go léir a bhí ag na sagartaibh le déanamh. Ídhbirt ana-sholmanta ab eadh ídhbirt na túise, agus túis ana- naomhtha iseadh do loisgtí sa n-ídhbirt sin. Ar altóir óir a deintí an losgadh, agus bhí an altóir óir sin suidhte istigh sa n-áit naomhtha idir an gcoinnleóir seacht mbeann & an bórd ar a mbíodh arán na fiadhnaise, agus ní raibh ach aon bhrat amháin idir an áit naomhtha san agus an áit ró naomhtha, an Sanctum Sanctorum. Sar a ndeintí ídhbirt na túise do h-ullmhuightí an altóir & gach aon rud a bhain léi go h-ana-aireach. Do <L 170> glantí na lóchrana agus do glantí an altóir agus do curtí teine nua ar lasadh uirthi. Ansan thagadh an sagart isteach agus do dhruideadh na pobul siar ins na póirsíbh, agus iad ag guidhe chun Dé go ciúin. Ansan théigheadh an sagart isteach, in' aonar, sa n-áit naomhtha. Ansan do thugadh priúnsa na sagart cómhartha uaidh. Nuair airigheadh sagart na h-ídhbirte dhéanamh an cómhartha san do chaitheadh sé an túis ar an dteine a bhíodh ar an altóir óir. Ansan do chromadh sé go h-íseal ar aghaidh na h-áite ró naomhtha, an Sancta Sanctorum. Ansan d'imthigheadh sé amach i ndiaidh a chúil, i dtreó ná h-iompóchadh sé a aghaidh ó'n altóir. Ansan do buailtí clog agus thugadh an sagart a bheannacht do'n phobul. Ansan do thosnuigheadh na Lebhítigh ar na duanaibh naomhtha do chanadh, agus deir na sgríbhneóirí Rabinacha go mbíodh an ceól agus an ghuthuigheacht chómh binn sin agus chómh láidir sin go n-airightí an foghar i gcathair Iericó! Bíodh go ndeintí an ídhbirt sin dhá uair sa ló, ar maidin agus um thráthnóna, agus go mbíodh tathaighe mhaith ag an bpobul ar an obair, ní fhágadh san gan sgáth agus rainnt critheagla bheith ar na daoine le linn na h-ídhbirte sin na túise. Óir tar cheann na ndaoine iseadh théigheadh an sagart isteach sa n-áit naomhtha, agus figiúir ar ghuidhe an phobuil ab eadh an losgadh san na túise. Ansan, bhí an chontabhairt mhór so sa ghnó. Dá mba ná beadh guidhe na ndaoine taithneamhach i láthair Dé, nú dá mba ná beadh an sagart taithneamhach i láthair Dé, ca bh'fhios ná go dtuit- feadh fearg Dé an uair sin ar an sagart nú ar na daoine, nú ar idir shagart agus daoine! Mar gheall ar an eagla san ní dheineadh an sagart aon ríghneas gan teacht amach láithreach agus a bheannacht do chur ar an bpobul chómh luath & bhíodh an ídhbirt déanta aige. An lá seo a chuaidh Sacarias isteach sa n-áit naomhtha chun na túise do dhógh do dhein sé a ghnó go maith go dtí go bhfuair sé an cómhartha ó'n bpriúnsa agus gur chaith sé an túis ar an dteine a bhí ar lasadh ar an altóir óir. Do las an túis & d'eirigh an deatach breágh cúmhra. Le n-a linn sin do chonnaic Sacarias an t-aingeal 'n-a sheasamh ar dheis na h-altórach. Tháinig sgannra ar Shacarias. Do labhair an t-aingeal. “Ná bíodh eagla ort, a Shacarias,” ar seisean, “tá éistithe led' ghuidhe. Geobhaidh do bhean, Elisabet, mac i n-a broinn agus tabharfir Eóin air mar ainim, & beidh áthas agus gairdeachas ort, agus beidh áthas ar a lán de bhárr é theacht ar an saoghal. Óir beidh sé mór i láthair Dé, agus ní ólfidh sé fíon ná deoch meisgeamhail, & beidh sé lán de'n Spioraid Naomh ó bhroinn a mháthar féin. Agus iompóchaidh sé a lán de chlainn Israéil ar a dTighearna Dia. Agus gluaiseóchaidh sé roimis amach i spioraid agus i gcómhacht Eliais, chun croidhthe na n-athar d'iompáil ar an gclainn, agus chun lucht dí-chreidimh d'iompáil chun eagna na bhfíoraon, & pobul fíoraon d'ullmhú do'n Tighearna.” Agus dubhairt Sacarias leis an aingeal “Conus a bheidh a fhios san agam? Óir táim-se am' sheanduine agus tá mo bhean ró-aosta.” Agus d'freagair an t-aingeal é agus dubhairt se: “Mise Gabriél atá im' sheasamh i láthair Dé, agus do cuireadh mé chun labhartha leat-sa agus na neithe seo do chraobhsgaoileadh dhuit. Agus feuch, beidh tú gan cainnt agus ní fhéadfir labhairt go dtí an lá i n-a <L 171> gcómlíonfar na neithe seo, toisg nár chreidis mo chainnt-se, cainnt a thiocfidh chun cinn i n-a aimsir féinidh.” Bhí an pobul amuich ag feitheamh. Nuair a fuaradar ná raibh Sacarias ag teacht amach do thosnuigh eagla ar theacht ortha. Nuair a bhí an aimsir ag imtheacht & gan é ag teacht amach do thosnuigh sgannra ar theacht ar na daoine. Fé dheire nuair a tháinig sé amach bhí cuid acu i riocht dul i laige leis an sgannra. Do luighduigh an sgannra nuair chonnacadar go raibh sé beó. Ach níor imthigh an t-eagla, mar do chonacadar go raibh sé ag crith & go raibh dath an bháis air. Bhí iongna & alltacht ortha, i dteann- ta an eagla, nuair a fiafruigheadh de cad a chimeád istigh é & do fuaradar ná raibh ar a chumas aon fhocal do labhairt, nár fhéad sé ach cómharthaí sóird a dhéanamh, agus an creathán 'n-a bhallaibh beatha. Níor fhéad sé aon chúntas a thabhairt dóibh ar an radharc a taisbeánadh dó ná ar chainnt an árd-aingil leis. Do chríochnuigh sé a ghnó sa teampul & d'imthigh sé ódheas abhaile chun a thighe féinidh in-aice Hebron. Beagán aimsire 'na dhiaidh san do ghaibh Elisabet gein 'na broinn, fé mar adubhairt an t-árdaingeal. Gein mhic ab eadh an ghein sin, agus Eóin Baiste an mac san. Sé mhí 'na dhiaidh san chuir Dia an t-árdaingeal céadna ar theach- taireacht eile. Bhí baile beag suarach i nGaililí agus Nasaret ainim an bhaile sin, agus bhí cailín ina cómhnuighe ann & Muire ab ainim di, & bhí gaol gairid aici le h-Elisabet, bean Shacariair. Bhí an cailín sin luaidhte le fear óg & Ióseph ab ainim do'n fhear óg san. Ó'n rí Dáibhid iseadh do shíolruigh an bheirt, Muire & Ióseph. Ióacim ab ainm d'athair an chailín agus Anna ab ainim d'á máthair. Bíodh gur ó'n rí uasal a shíolruigh an bheirt bhíodar dealbh go leór. Ceárdaidhe ab eadh Ióseph. Siúinéir ab eadh é. As an gcéird a bhaineadh sé a bheatha. A' saothar a lámh a bhaineadh Íoacim & Anna a mbeatha, leis. Ach bhí Muire, an inghean san Íoacim & Anna, ceapaithe ó'n síoruidheacht ag an Athair Síoruidhe chun bheith 'n-a máthair ag Mac Dé, ag Slánuightheóir an domhain. Agus is ag triall uirthi sin a tháinig ant-árdaingeal Gabriél, go dtí Nasaret, sé mhí tar éis an lae úd a tháinig sé & thaisbeán sé é féin do Shacarias, ar dheis altórach na túise, sa teampul, i gcathair Ierúsaleim. Tá tobar i n-aice le Nasaret, ar an dtaobh thiar de'n bhaile bheag, agus tobar Mhuire an ainim atá ar an dtobar san. Tá eaglais curtha suas ag na Gréagaigh i n-aice an tobair sin i n-onóir do theachtaireacht an aingil. Deir na Gréagaigh gur ag an dtobar san a bhí Muire nuair a labhair an t-aingeal léi. Go ndeaghaidh sí chun an tobair sin a d'iarraidh uisce agus gur ag an dtobar a thaisbeáin an t-aingeal é féin & a thug sé a theachtaireacht di. Ach deir lucht eóluis ná fuil bunús diongabhálta leis an sgéal sin. Gur istigh sa bhaile, i n-a seómra féinidh a bhí an cailín nuair a tháinig an t-aingeal ag triall uirthi. Do thaisbeáin sé é féin di & dubhairt sé na focail seo léi: — “Go mbeannuighthear duit atá lán de ghrástaibh: tá an Tighearna ad' fhocair: Is beannuighthe thú idir mhnáibh.” Agus nuair airigh sí é, do chuir an chainnt buaireamh uirthi & bhí sí ag machtnamh ar cad é an saghas an beannú <L 172> san, bhí sí ag machtnamh 'n-a h-aigne féin air. Ach do lean an t-aingeal ar a chainnt: “Ná glac eagla, a Mhuire,” ar seisean, “óir tá grásta fághalta agat i láthair Dé. Feuch, geóbhair gein ad' bhroinn agus béar- fir mac & tabharfir Íosa mar ainim air. Beidh an mac san mór & tabharfar Mac Dé Aoird air, agus tabharfidh an Tighearna Dia dhó an chathaoir rí a bhí agá athair, ag Dáibhid, & beidh sé 'n-a rí i dteaghlach Iácóib go deó agus ní bheidh deire le n-a rígheacht.” Agus dubhairt Muire leis an aingeal: “Conus a bheidh san amhlaidh & gan aithne fir agam-sa?” Bhí geallta aici do Dhia go bhfanfadh sí i n-a maighdin i gcaitheamh a saoghail, agus bhí an cheist os cómhair a h-aigne, conus fhéadfadh sí an mac san a bheith aici & í bheith 'n-a máthair aige, & sa n-am gcéadna, í dh'fhanmhaint 'n-a maighdin mar a bhí geallta aici do Dhia. Thug an t-aingeal freagra ar an gceist a chuir sí chuige. D'innis sé dhi conus fhéadfadh súd a bheith amhlaidh & gan aithne fir aici. Dubhairt sé léi: — “Túirliceóchaidh an Spioraid Naomh ort & clúdóchaidh cómhacht Dé Aoird tú, agus d'a bhrígh sin tabharfar ar an nGein naomhtha a thiocfidh uait Mac Dé. Agus feuch, smí Elisabet, do shiúr, tá leanbh mic ar iompar aici, & í aosta, agus sidé an sémhadh mí aici sin go dtugtar aimrid uirthi, óir ní bheidh rádh ar bith nách féidir do Dhia.” Ansan dubhairt Muire: “Feuch, mise cailín an Tighearna. Dein- tear liom do réir t'fhocail.” Agus d'imthigh ant-aingeal uaithi. Nuair adubhairt Muire an focal san “go ndeintear liom do réir t'fhocail,” do ghlac Mac Dé colann daona istigh 'n-a broinn. Do ghlac an Tarna Pearsa de'n Tríonóid ró-naomhtha fuil & feoil corp & anam mar atá ag aon duine, & bhí sé istigh i mbroinn na Maighdine Muire, 'n-a ghein mhic ar iompar aici, & í 'n-a máthair aige, do réir nádúra, go fírinneach, & sa n-am gcéadna, í 'n-a maighdin go fírinneach, dílis, glan, gan aithne fir aici, fé mar a bhí geallta aici do Dhia na glóire. Níor chuir na neithe móra a dubhairt an t-aingeal léi féinidh fhiachaint ar Mhuire dearmhad a dhéanamh de'n fhocal úd adubhairt an t-aingeal léi i dtaobh a siúire Elisabet. Dubhairt an t-aingeal léi go raibh gein mhic ar iompar ag Elisabet. Bhí áthas mór ar Mhuire nuair airigh sí an focal san. Bhí fhios agá ngaoltaibh go léir go raibh Elisabet & Sacarias aosta & ná raibh aon chlann riamh acu. Bhí fhios aici, agus agá ngaoltaibh, go raibh a saoghal caithte acu ag guidhe chun Dé, ghá iarraidh ar Dhia, dá mb'é a thoil naomhtha é, clann a thabhairt dóibh. Bhí fhios acu go raibh an lánmha ró-aosta um an dtaca san chun aon chlainne bheith aca ach le mírbhúilt ó Dhia. Bhí fhios ag clainn Israéil, ó thusach aimsire, gur thug Dia an gheallamhaint d'ár gcéad athair & d'ár gcéad mháthair go dtiocfadh an t-AON úd ar a sliocht agus go mbrisfadh sé cómhacht an diabhail. Níor mhiste, d'á bhrígh sin, do gach aon mhnaoi Iúdach súil a bheith aici gur ar a sliocht féinidh a thiocfadh an t-AON san. Dubhairt Isáias go soiléir gur maighdean a bheadh 'na máthair ag an Aon san. Ach do chaithfadh bean éigin bheith 'n-a máthair ag an maighdin sin, & níor mhiste do gach aon mhnaoi phósta, i gcaitheamh na h-aimsire go léir, bheith ag súil go mb'fhéidir gur <L 173> ar a sliocht féinidh a bheadh an mhaighdean san. Agus do bhíodh an t-súil sin aca go léir. D'á bhrígh sin, cúis bhróin ab eadh é d'aon chailín aon nídh a thuitim amach di a chuirfadh fhiachaint uirthi bás a dh'fhagháil & í 'n-a maighdin. Agus mar gheall ar an gcúis gcéadna, aithis ab eadh é d'aon mhnaoi phósta gan aon chlann a bheith aici. Agus dá mbeadh bean phósta mórán aimsire gan aon chlann a bheith aici agus ansan go dtabharfadh Dia an chlann di, bheadh áthas mór uirthi féin agus ar a muinntir & ar a gaoltaibh go léir. Bhí an t-áthas san ar an Maighdin Muire mar gheall ar an eólus a thug an t-aingeal di i dtaobh a siúire Elisabet. B'fhéidir gur thuig sí níor mó 'ná mar a thuigimíd-ne a' cainnt an aingil. Bhí Mac Dé ar iompar aici féin an uair sin. Bhí sé 'n-a mhac aici. Bhí sí 'n-a máthair aige. Tá cainnt an aingil ana-dhoimhinn dúinne. Do thuig Muire an chainnt ní b'fhearr ná mar a thuigimíd-ne í. B'fhéidir gur thuig sí cad é an saghas gnótha a bheadh ag mac Elisabet le déanamh ag ullmhú an t-saoghail do'n Mhac a bhí ar iompar aici féin an uair sin. Bhí áthas uirthi mar gheall ar an aithis a bheith tógtha d'Elisabet. B'fhéidir gur mó áthas nár bh'é sin a bhí uirthi mar gheall ar na neithibh móra a bhí ag an dá mhac san le déanamh, d'á chéile & do'n chine daona, sa n-aimsir a bhí le teacht. Gan amhras do thuig “Cailín an Tighearna” a' cainnt an aingil mórán ná tuigimíd-ne as an gcainnt ar an gcéad amharc. Thug an t-aingeal “lán de ghrástaibh” uirthi. Thug sé “beannuighthe idir mhnáibh” uirthi. Do chuir an chainnt sin ag machtnamh í. Ba mhór an dá fhocal cainnte iad. “Lán de ghrástaibh.” Sé sin go raibh oiread de ghrástaibh Dé aici agus do b'fhéidir di a bheith aici. “Beannuighthe idir mhnáibh.” 'Sé sin go raibh sí beannuighthe ar chuma ná raibh aon bhean eile, riamh roimis sin ná ó shin, beannuighthe. Do chuir an dá fhocal san ag machtnamh í. Ní raibh a theachtaireacht tabhartha fós ag an aingeal di. Ní raibh sé ach tar éis beannú dhi. Cad air go raibh sí ag machtnamh? Ar thuig sí nár bh'fhéidir di bheith “lán de ghrástaibh” agus “beannuighthe idir mhnaibh,” dá mbeadh aon easnamh ar na grástaibh a bhí inti. Bheadh easnamh ar na grástaibh sin dá mbeadh ar chumas an áirseóra a rádh go raibh sí riamh fé n-a láimh aige i bpeacha an t-sínsir. D'á bhrígh sin ní raibh. An bhféadfadh an t-aingeal a rádh go raibh sí beannuighthe ar chuma ná raibh aon bhean riamh roimhe sin beannuighthe, & ná beadh go deó, dá mbeadh ar chumas an áirseóra a rádh go raibh sí tráth aige féin fé'n mallacht a bhí ar an gcine daona go léir, go mór mór ar mhnáibh na cine daona go léir, mar gheall ar pheaca na céad mhná? Ní fhéadfadh go deimhin. D'á bhrígh sin ní raibh peaca na céad mhná riamh ar an mnaoi sin a bhí “beann- uighthe idir mhnáibh.” Chuir an dá fhocal san ag machtnamh í. Níor innis sí cad é an machtnamh a bhí aici 'á dhéanamh. Ar thuig sí go raibh ráidhte ag an aingeal gur chruthuigh Dia í saor ó pheaca an t-sínsir? Má thuig ní dubhairt sí aon fhocal a chuirfadh i n-iúil gur thuig. Ní dubhairt, mar bhí a croidhe chómh lán de ghrásta na h-umhluigheachta & a bhí sé des na grástaibh eile. Tabhair fé ndeara an focal adeir an Soisgéalaidhe, Lúcás. Deir <L 174> sé go raibh sí ag machtnamh ar cad é an saghas an beannú san. Ní deir sé gur theastuigh uaithi a fhios a bheith aici cad é an saghas é. Ní deir mar níor theastuigh. Dubhairt an t-aingeal dhá fhocal iongantacha, uathbhásacha, léi, & bhí sí ag machtnamh ar an dá fhocal & ghá mbreithniú. Dá dteastuigh- eadh uaithi a fhios a bheith aici cad é an saghas iad d'fhiafróchadh sí de'n aingeal cad é an saghas iad. Níor chuir sí aon cheist chun an aingil 'n-a dtaobh. Nuair nár chuir do lean an t-aingeal ar a chainnt. Gan amhras do chuir an dá fhocal uathbhásacha san buaireamh ar an umhluigheacht a bhí istigh 'n-a croidhe. “Ná glac eagla, a Mhuire,” arsan t-aingeal. Cad é an t-eagla? Gan amhras do thuig sí gur ghradam árd d'aon mhnaoi teachtaire ó Dhia na glóire do theacht chúichi & an moladh uathbhásach úd a thabhairt di. Agus do thuig sí ná fuil aon nídh is contabhartaighe do'n umhluigheacht ná moladh, & d'á mhéid agus d'á fhírinnighe é an moladh gur b'eadh is mó an chontabhairt. Mar gheall ar a h-umhluigheacht do chuir an moladh eagla uirthi. Chonaic an t-aingeal gur chuir. “Ná glac eagla, a Mhuire,” ar seisean. Cad 'n-a thaobh nár cheart di eagla do ghlacadh? “Óir tá grásta fághalta, agat i láthair Dé.” 'Sé sin le rádh, “Ní baoghal duit-se an moladh mór so, mar tá greann ró-mhór ag Dia na glóire ort. Tá grádh ró-mhór ag Dia dhuit & ní leigfidh an greann san atá ag Dia ort & an grádh atá ag Dia dhuit, ní leigfid siad do'n mholadh uathbhásach so aon dochar a dhéanamh duit. Tá an umhluigheacht ró-fhíreanneach ionat & deinean an umhluigheacht san taithneamhach i láthair Dé thu. D'á bhrígh sin, a Mhuire ná glac aon eagla.” Ansan d'innis an t-aingeal a theachtaireacht. “Feuch,” ar seisean, “geóbhair gein ad' bhroinn & béarfir mac & tabharfir Íosa mar ainim air. Beidh an mac san mór, agus tabharfar Mac Dé Aoird air, & tabharfidh an Tighearna Dia dhó an chathaoir rí a bhí ag á athair, Dáibhid, & beidh sé 'n-a rí i dteaghlach Iácóib go deó: agus ní bheidh deire le n-a rígheacht.” Ansan do chuir Muire ceist chun an aingil tapaidh go leór. Dubhairt an t-aingeal go mbéarfadh sí mac. Bhí fhios aici go raibh geallta aici do Dhia a saoghal do chaitheamh 'n-a maighdin. Do réir nádúra níor bh'fhéidir di mac a bheith aici an fhaid a chimeádfadh sí an gheallamhaint sin. Chuir sí an cheist chun an aingil: “Conus a bheidh san amhlaidh & gan aithne fir agam-sa?” Tabhair fé ndeara an deifrigheacht atá idir an gceist sin & an focal úd adubhairt Sacarias. “Conus a bheidh a fhios san agam? Táim-se im' sheanduine agus tá mo bhean ró-aosta.” Ba mhar a chéile an chainnt sin & a rádh lom díreach, “Ca bh'fios dómh-sa an fíor an chainnt sin?” Nú “Conus is féidir an chainnt sin do chreideamhaint?” Níor thais- beán an cheist a chuir Muire chun an aingil aon easba creidimh. Ceist ag lorg eóluis ab eadh an cheist. B'ionan an cheist agus: “Innis dam conus a bheidh an mac san agam gan aithne fir a bheith agam?” Do ghlac an t-aingeal an cheist sa chéill sin & thug sé dhi an t-eólus a bhí uaithi “Túirliceóchaidh an Spioraid Naomh ort,” ar seisean, “agus clúdóchaidh cómhacht Dé Aoird thú, & d'á bhrígh sin tabharfar ar an nGein naomhtha a thiocfidh uait Mac Dé.” <L 175> Bhí sé i gcoinnibh dlighe nádúra mac a bheith ag mnaoi gan aithne fir aici. Bhí sé, & tá sé fós, i gcoinnibh nádúra, mac a bheith ag mnaoi ró- aosta chun clainne bhreith, pé 'cu bheadh aithne fir aici nú ná beadh. Is le mírbhúilt ó Dhia a fuair Elisabet mac a bheith aici, bíodh gur bh'é Sacarias athair an mhic. Má ba mhírbhúilt ó Dia mac a bheith ag an maighdin ba mhírbhúilt ó Dia, chómh fírinneach leis an mírbhúilt sin, mac a bheith ag aimrid, bíodh nár mhar a chéile i n-uaisleacht an dá mhírbhúilt. Má thaisbeáin mac ag an maighdin cómhacht Dé, do thaisbeáin mac ag aimrid cómhacht Dé, leis. D'innis an t-aingeal do'n mhaighdin an mac a bheith ar iompar ag an aimrid, agus gur le cómhacht Dé a bhí san amhlaidh, “oir ní bheidh rádh ar bith nach féidir do Dhia.” Ní chun aon bhreis nirt a chur i gcreideamh na Maighdine adubhairt an t-aingeal an méid sin cainnte i dtaobh na h-aimride. Bhí dhá chúis aige leis an gcainnt; chun an eóluis a thabhairt do'n mhaighdin i dtaobh a siúire, Elisabet, & chun breis nirt a chur i gcreideamh na gCríostuidhthe riamh ó shin. Is ansan adubhairt Muire an focal úd “Mise cailín an Tighearna. Deintear liom do réir t'fhocail,” agus go ghlac Mac Dé colann daona istigh 'n-a broinn, agus d'imthigh an t-aingeal uaithi. Ansan iseadh do comhlíonadh an focal úd adubhairt an fáidh Isáias, breis & seacht gcéad blian roimis sin. “Iarr cómhartha ar an dTighearna,” arsa Isáias leis an rí. “Ní iarrfad,” arsan rí. “Má 'seadh,” arsa Isáias, “tabharfidh an Tighearna féinidh cómhartha uaidh. Béarfidh maigh- dean mac &rl.” Ansan iseadh tháinig chun cinn fírinne na haislinge úd a mhínigh Daniel fáidh do'n rí Nabucodonoser, 1 nuair a chonaic an rí sa n-aisling an chloch a gearradh, gan lámha, amach a' cliathán an chnuic, & gur bhuail an chloch san ins na troighthibh cré & iarainn, an íomháigh mhór sgannramhail, i dtreó gur mionuigheadh na troighthe, & ansan gur mion- uigheadh na luirgne iarainn, & na ceathramhna práis, agus an chabhail airgid, agus an ceann mór óir, agus gur dhein luaithreach de'n íomháigh agus gur sguab an ghaoth an luaithreach chun siubhail, agus gur dhein cnoc mór de'n chloich agus gur líon sí an domhan go léir. Críost Mac Dé an chloch san, & Críost Mac Dé an Mac san a rugadh ó'n Maighdin. Agus eaglais Chríost an chloch san nuair a dh'fhás sí 'n-a sliabh agus do líon sí an domhan go léir. 1 Daniel ii, 31. <L 176> FAOISDINÍ NAOIMH AUGUSTÍN. LEABHAR 1. CAIBIDIL 1 GRÁDHANN SÉ MÓRDHACHT DÉ, AGUS IS MIAN LEIS É MHOLADH AGUS GUIDHE CHUIGE. 1 Is ró-mhór É an Tighearna, agus is sár-mhór le moladh, Psailm cxliv. Is ró-mór A chomhacht, agus níl aon teora le na eagnaidheacht (Ps. cxlvi.). Agus fós a Thighearna, tá aigne ag an ndaonnaighe, atá 'na chuid ded' chruthú, chun Tú do mholadh: An daonnaighe 1 atá ag iomchar a bhásmaracht na thimcheall mar fhinné gor dhein sé an peaca, agus mar fhiadhnaise go ndiúltuigheann Tusa, a Thighearna, do lucht an uabhair (Lucás i. 51), agus fós is mian leis an nduine Thú mholadh mar is cuid de d' chruthu é. Deanann Tú go taithneamhach do thú do mholadh mar do dhéanais sinn duit féin, agus níl aon tsuaimhneas ag ár gcroidhthibh go dtéid chum suain ionatsa. Tabhair dom a Thighearna eolas agus tuigsint chum feasa d'fághail ciaca ag a bhfuil tosach guidhe chughat, nó Thú mholadh, agus ciaca is córa do dhéanadh ar dtúis aithne do chur ort, no éigheamh ort? 2. Acht cia hé a ghlaodhann ort agus gan eolas aige ort? Mar mara mbeidheadh eolas aige ort, b'féidir go nglaodhfadh sé ar rud éigin eile i T'ionadsa. Nó ná fuilimídh chum glaodhach ort chum aithne do chur ort? Acht ciannos do ghlaoidhfid ar an TÉ ná géillid do? Agus ciannos a chreidfid gan Seanmóiridhe? (Romh. x. 14). Agus an mhuintir a raghadh ar lorg an Tighearna molfaid é (Ps. xx. 27). Mar geóbhaidh na daoine É a raghaidh ar a lorg, agus molfaid an mhuintir É a gheobhaidh É. Leig domsa dul ad lorg a Thighearna ag éigheamh ort; agus ag géilleadh duit leig dom glaodhach ort, mar do déanadh Thú do chraobhscaoileadh dhúinn a Thighearna; an Creideamh atá tugtha agat dom, atá teagascuighthe ionam agat tre ioncholna do Mhic, tré chúram do chraobhscaoileadóra, glaodhann sé ort. 1 Is minic do cualadh Daonnaighe. Nior bhuail liom duine ná daonnaighe; ní fheaca duine ina daonnaighe. <L 177> CAIBIDIL II. TÁ DIA GO SÁR-DO-THUIGSEGHTHE. Agus cianos do ghlaodhfad ar mo Dhia, mo Dhia agus mo Thighearna? Mar chum guidhe nó glaodhach air, caithfead féachaint isteach ionam féin. Agus cadé an tslíghe atá ionamsa, iona dtiocfadh mo Dhia isteach ionam, Dia do dhéan Neamh agus Talamh? An bhfuil annsoin aon tslighe fair sing a dhóithin ionam chum tusa do chongbháil a Thighearna, mo Dhia? Nó an féidir, fiú amháin, le Neamh agus Talamh atá déanta agatsa, agus ionar dheinis mise Thú chongbháil? Nó an amhlaidh atá, ó nár bhféidir aon nídh dá bhfuil a bheith, i t-éag- maise, gor b'éigeann do ghach nídh dá bhfuil Thú do chongbháil? Ó thárla go bhfuilimse leis (i ré) cad fá go n-iaraim go dtiocfá-sa isteach ionam-sa ná beidheadh i n-aonchor ann, muna mbeitheá-sa ionam? Mar nílim anois chomh h-íseal le h-ifrionn, agus taoi-se fiú amháin annsoin leis, mar má théidhim síos go h-ifrionn tá tusa láithreach ann (Ps. cxxxviii.). Ar an adhbhar o mo Dhia, ní bheinn ann, ní leoghfhainn bheith i naon-chor ann muna mbeitheá-sa ionam. Nó, chum bheith cruinn, ní bheinn (ar an saoghal), muna mbeinn ionatsa, óir is Uaitse, Tríotsa, agus Ionatsa, atáid na h-uile neithe (Romh. xi. 36). Tá sé amlaidh a Thíghearna. Tá sé amlaidh. Cad na thaobh annsoin go nglaodhaim Ort, ó thárla go bhfuilim ionat- sa? Nó cad as go dtiocfá isteach ionam? Mar cá bhféadfad dul liom féin lasmuigh de theorantaibh Neimhe agus Talmhan, go dtiocfadh mo Dhia as isteach ionam, mo Dhia a dubhairt: líonaim Neamh agus Talamh (Iaramias xv. 31). CAIBIDIL III. LÍONANN DIA NA h-UILE NEITHE AGUS NÍL AON RANNA ANN. Annsoin an gcongbhuigheann Neamh agus Talamh Thú. Mar go líonan Tú iad? Nó an líonan Tú iad, agus go bhfanann fuighleach díot? Agus ca ngabhann tú leis an bhfuighleach díot d'fhanann taréis Neamh agus Talamh do líonadh? Nó an bhfuil aon ghádh i n-aon-chor agat le haon nídh chum do chongbhála a chongbhálann na h-uile neithe; mar na neithe a líonan tú is le na gcongbháil a líonan Tú iad? Mar ná coimeádaid na h-árthaistí atá lán díot suas Thú, do bhrígh dá mbristí iad ná doirt- fidhe thusa. Agus nuair a doirteadhthar amach orainne Thusa, ní thuiteann tú anuas acht árduigheann Tu sinne suas. Ní scaipeadhthar Thusa acht cruinnigheann Tú sinne le chéile. 2. Acht an líonan Tusa, a líonan na h-uile neithe, na h-uile neithe seo leat féin go h-iomlán? Nó ó nách féidir le na h-uile neithe Thú go léir do chongbháil, an gcongbhálaid acht cuid díot? Agus annsoin an <L 178> gcongbhálaid go léir an chuid chéadna díot? Nó an amhlaidh a chong- bhálaid neithe fé léith ranna fé leith dhíot, níos mó ag na ranna móra agus níos lúgha ag na ranna beaga? Agus an bhfuil roinn díot níos mó agus roinn níos lúgha? Nó an bhfuilir iomlán i ngach aon bhall, agus fós ná fuil ar chumas aon níd Thusa do chongbháil go h-iomlán. CAIBIDIL IV. TÁ DIA IOMLÁN GAN TEORA AGUS NÍ FÉIDIR A MHOLADH I NGAOBAR MAR BA CHEART. Dá bhrígh sin cad é Thú mo Dhia? Cad eile d'fhéadfad a rádh acht an Tighearna mo Dhia? Mar cia hÉ Dia acht an Tighearna, no cia hÉ Dia acht ár nDia? (Ps. xvii. 32). Thusa is aoirde, is fearr, is comhachtaidhe, is uile-chomhachtaidhe, is mó trócaire, is mó ceart, is folaighthe (is mó atáb'fholach), is mó atá láithreach, is áilne agus is neartmhaire, buan, do-thuigsionach, neamh- atharruightheach, agus ag atharú na n-uile neithe, gan bheith riamh nuadh, gan bheith go deo aosta, ag ath-nuadhachaint na n-uile neithe, agus ag déanadh dream an uabhair aosta gan fhios dóibh féin, i gcomhnuidhe gnóthach agus i gcomhnuidhe i d'shuaineas; fós ag bailiú (chúghat), gan bheith go deo i n-easbadh, ag iomchar, ag líonadh. Ag cúmhdach na n-uile neithe; ag cruthú, ag oileamhaint agus ag críochnú; ag cuardach agus fós gan easbadh aon nídh ort. Grádhann Tú gan tinneas, taoi éadmhar gan neamh- shuaineasacht; bíonn aithreachas ort gan buaidhreamh taoi feargach agus fós i gcomhnuidhe go suaineasach — go minic ag atharú t-oibreacha gan athrú choidhche ar t-intinn. Ath-ghabhann Tú agus faghann Tú, cia nár chaillis aon nídh riamh. Nílir riamh i ngádhtar, agus fós bíonn tú sásta le sochar. Nílir choidhche sanntach cia go bhfóiréigneann tú gnó. Tugaid daoine bárraidheacht duit go mbeitheá fé chomaoin aca, acht cia aige go bhfuil aon nídh nách leatsa? Díolann tú fiacha cia ná fuilir i luibh-istig 1 aoinne. Maitheann Tú fiacha gan pioc do chailleamhaint. Agus cad é seo ar fad ar siubhal againn a Dhia, mo bheatha, m'aoibhneas milis bean- nuighthe, nó cadé ar fad is féidir le h-aonne do rádh, nuair a thráchtann thart? Agus is mairg don dream so ná h-abrann faic id mholadh mar ná fuilid an dreamh is deagh-labhartha acht balbh. CAIBIDIL V. IS MIAN LEIS DUL CHUN RUAIN I NDIA. 1. Q.: Cia a bhéarfaidh dom dul chun suain ionatsa? A.: Cia a bhronnfaidh go dtiocfá isteach am chroidhe agus é a mheisgiú, go ndearmhadthóinn mo chionnta (cortha) agus go bhfáisginn lem' chroidhe Thusa mo aon mhaith? <L 179> Cad é an bhaint atá agam leat. Cad é do bhaint liom? Tugadh do thrócaire cead aighnis dom go n-inneósad cad é mo bhaint leat, go gcurfá de gheasaibh orm thu do ghrádhú, agus go mbeidhir feargach liom agus go mbagaruigheann Tú mío-ádh mór orm muna dtugad grádh dhuit? An mío-ádh beag mar sin gan grádh do thabhairt duit? A.! Ar son do thrócaire innis dom a Thighearna mo Dhia cad é mo chuid díot. Abair le m'anam. Is mise do shlánú (Ps. cxii. 21). Labhair i slíghe go gcloisfead. Féach táid cluasa mo chroidhe ar t-aghaidh amach a Thighearna, oscail iad agus abair le m'anam is mise do Shlánuigtheoir. Rithead indiaidh do ghutha, agus béarthad greim ort. O 'ná foilig tAghaidh orm. Leig dom éagadh chum i' d'fheicsint de bhrígh ná faghainn bás. 2. Tá árus mh'anma cúmhang. Déan-se é mhéadú, i slighe go nglac- fadh sé thú. Tá sé na fhothraig mhillte; bíse toilteamhail chum é dheisiú. Is fios dom agus admhuighim go bhfuilid istig ann an iomad neithe mío- thaithneamach ad radharcsa, acht cia do ghlanfaidh é? Nó cia eile seachas Thusa ar a nglaodhfadh ós árd “glan mé óm pheacaíbh foluighthe a Thighearna. Agus ar son pheacaí dhaoine eile cosain do sheirbhíseach' (Ps. cxv,). Creidim agus is ar an adhbhar soin a labhraim a Thighearna. Tá a fhios agatsa gor dhéanas faoisdin leatsa a Thighearna am pheacaíbh am aghaidh féin, agus gor mhaithis dom cuirptheacht mo chroidhe (Ps. xxv.). Ní théidhim suas 's-anuas leat i mbreith-bhreith ós tusa an fhirínne, agus níl aon aigne orm mé féin do mhealladh le h-eagla go mbeadh mo mhór lochta neamh-fhírineach leo féin. Ar an adhbhar soin, nílim ag dul ag agairt leatsa i mbreitheamhnachas, mar má chuireann tusa suim i mór lochta a Thighearna cia d'fheadfaidh é fulang? (Ps. cxxix. 3). CAIBIDIL VI. AG CUR SÍOS AR A NAOIDEANACHT AGUS AR NA TABHARTHAISTÍ A FUAIR SÉ O DHIA LEIS AN LINN SIN. 1. Acht fós leig domhsa, ná fuil ionam acht smúid agus luaith, labhairt i gcluasaibh do thrócaire; tabhair dom cead aighnis, mar féach is led' thrócaire do labhraim, agus ní le fear do b'féidir a bheidheadh ag déanamh fonóide fúm; agus b'féidir go bhfuilir-se leis ag gáiridhe fúm fé láthair, acht i n-am mhaith (fós) iompóchaidh Tú chúgham le truaighbhéil. Agus cad é a déarfainn a Thighearna mo Dhia, acht nác bhfuil ar chumas mo bhaothamhlachta fios do thabhairt dom ciannos 'ná cad as go dtánga ar dtúis annso chum na beatha báis seo (an mbaistead air), nó an bháis bheathadh. Agus féach d'fhriotháil sóláis do thrócaire cneasda me láithreach bonn. Do réir mar a fuaireas eolas (óm athair agus óm mhathair) ó athair agus ó mháthair mo cholna na daoine gor tríotha agus ionta do chumais me i nam; mar nách cuimhin liom aon nídh na thaoibh. Do <L 180> h-ollmhuigheadh dom annsoin mar shóláistí bainne (cíoch) mná; ní lúgha 'ná líonadar mo mháthair 'ná mo bhanaltraidhe a gcíocha féin, acht is Tusa a Thighearna do thug domhsa tríotha súd. Biadh mo naoidheacht, do réir t-órduighthe agus saidhbhreas do thabharthais do shroicheann (shroiseann) fiú amháin na neithe is suaraighe. Do thugais dom ale's do bhuadh, gan mo shúil do chur tar mo chuid, agus dóibh seo d'oil me buadh chum bheith toil- theanach an nídh do bhronnais ortha do bhronnadh ormsa, mar do b'aoibhin leo tré chion a bhí riaghlaighthe ag do dheónú sa, an nídh do bhronnais ortha go flúirseach do thabhairt domhsa. Badh mhaith an rud dóibh go bhfuaireas an mhaith seo uatha, rud go deimhin, ná fuaireas uatha acht tríotha. Mar is Uaitse, a Thighearna, atá an uile mhaitheas, agus is uaitse a Dhia mo shlánú go h-iomlán, nídh atá foghlumtha agam ó shoin tré do ghuth curtha i n-umhail dom tré na neithe seo a bhronnais orm leastig agus leasmuigh: Mar san am úd do b'eól dom connáthairt (diúl) agus bheith sásta leis an nídh so bhí taithneamhach leis an gcholainn, agus gol nuair bhíodh buaidhreamh orm, gan aon nídh eile. Na dhiaidh so do thosnuigheas ar bheith ag leamh-gháiridhe, agus ag gáiridhe, ar dtúis am chodhladh agus annsoin am dhúiseacht. Innistear so orm féin agus creidim é, mar chídhmíd gurab é an scéal céadna é ag naoidheanaibh eile, acht ní cuimhin liom pioc dar bhain dom féin. 2. Agus féach do thosnuigheas, i ndiaidh a chéile, ara thabhairt fé ndeara cá rabhas agus do theastuig uaim mo mhianta do chur i n-umhail dóibh súid d'fhéadfadh iad a shásamh nídh ná féadfainn-se; mar bhíodar mo mhianta leastig & leasmuigh dhíom, ná ní fheadfadh aon chuid dá mbrígh dul isteach i m'anam. Dá bhrígh sin do dheininn geáitsí agus geóin mar chómharthaí chum mo ghábhaidh do chur i n-umhail, an beagán a b'fhéidir liom, agus fé mar d'féadainn, mar is beag an deallramh do bhí aco san leis na cómharthaí- sóirt a dheininn: agus nuair ná déantaí mo thoil do shásam, pe aca an amhlaidh na tuigtí mé, nó mar go mbíodh an rúd ba mhian liom d'fhághailt díoghbhálach dom, bhíodh fearg orm ná bídís mo sheanóirí fé smacht agam, agus ná rabhadar daoine saor n-a mogha agam, agus annsoin bhínn ag gol mar dhúbha-olc ortha, seo mar fhaghainn naoidhin eile, agus thaisbeanadar so dhom i gan-fhios dóibh féin, gor bh'amhlaidh dom féin, i bhfad ní b'fearr ná eolas óm banaltroidhe. 3. Agus féach: Is fada dom naoidheacht caillthe, agus táim féin beo. Acht Thusa, a Thighearna, taoi beo i gcomnuidhe agus ní fhaghann aon níd bás ionat, mar taoi-se roimh tosach na n-Aos, agus roimh na n-uile neithe gor féidir a rádh do bhí roimh an roimh, agus is Tú Dia agus Tighearna na n-uile neithe do chruthuighís, agus seasuighid léirighthe go deo leatsa trúig na n-uile neithe neamh-sheasmhacha, agus fanann fáth na n-uile neithe neamh-sheasamhacha, neamhathramhail, agus maireann adhbhar na neithe éigcéillídhe saoghalta go síorruidhe. A Dhia, innis domhsa, D'athcuingidhtheóir bocht go bhfuilir trócaireach, liomsa atá lán de aindheise, innis dom ar lean mo naoidheacht so indiaidh aos b'óige dhom a dh'eág b'feidir roimis an saoghal úd do chaitheas i mbroinn mo mháthar? <L 181> Mar de sin mar bheatha tá eolas éigin agam leis, agus táid mná troma feiscidhthe agam. 4. Agus cad do bhí roimh an mbeatha soin arís, mo Dhia, mo lúth- gháir? An rabas i n-aonbhall nó ar bh'aon nídh mé? Níl coinne agam d'inneósad na neithe seo dhom. Níor bhféidir lem' athair ná lem' mháthair fios do thabhairt dom, ná eolas daoine eile ioná mo chuimhne féin. Agus ná déanann Tú fonómhoid dem chuid fiafrúcháin toisc bheith ag cur a leithéidí seo de cheisteanna ort, ná h-iarrann orm acht go molfainn Thú, agus faoisdin do dhéanadh sna neithe atá ar mh'eolas? Admhuighim duit a Thighearna Neimhe agus Talmhan, ag tabhairt moladh duit i dtaoibh mo chéad thosnúghadh, agus mh'óige nách cuimhin liom; agus do thugais don duine neart baramhail do dhéanadh sna neithe seo ann féin, tré na bhfeiceann sé i ndaoinibh eile, agus géilleadh a thabhairt do mhórán neithe a bhaineann leis féin tré ughdarás ban. San am soin do bhí beatha & anam ionam, agus fé dhéin deire mo naoidheacht, do bhíos ar lorg comharthaidhe le na bhfeadfainn mo smaointe do chur i n-umhail. Cad as go bhfaghadh a leithéid sin do chreatúir saoghalta a bheatha acht uaitse a Thighearna? An féidir le h-aonne bheith na cheardaighe chum é féin do cheapadh? Nó an féidir aon fhéith do tharrac as aon adhbhar eile le nar féidir beodhacht agus beatha do scéith isteach ionainn, acht Tríotsa dar ndéanamh dár gcruthú, a Thighearna, le nar aon nídh amhain beodhacht agus beatha mar is beodhacht agus beatha árd-thighearnamhail do bhith-bhrigh go fíor. Mar is Tusa is aoirde, agus níl aon athrú ort. Ní lúgha ná imthigheann an lá indiú go deo thart ionatsa, agus fós is ionatsa do imthigheann leis, mar is ionatsa atá a mbeodhacht ag na h-uile neithe neamh-sheasamhacha mar ná fuil aon tslíghe chum bailuighadh leo aco acht Tríotsa, mar ná tiocfaidh aon mheathadh ar do Ré (Ps. ci. 28), bliadain iseadh t-aois indiú. Agus an mó lá dár laetheanntaibh-na agus de laetheanntaibh ár sinnsear atá imthighthe cheana féin tríd-seo do lá sa, agus a fuair uaidh a gcuma agus a saoghal mar a bhí sé? Agus an mó ceann eile d'imtheóchaidh agus a gheóbhaidh a gcuma agus a mbeatha? Acht níl aon athrú ortsa, agus na h-uile neithe an lae i mbáraigh agus thairis, agus an lae indé agus pé nídh atá ar an dtaoibh siar de, annsa lá so déanfá Tú iad. Annsa lá so táid déanta agat. Cad é sin domhsa é muna dtuigfidh aoinne so? Bíodh lúth-gháir ar a lithéid sin de dhuine cad é an bhrígh ata leis an irúin-diamhair seo? Bíodh áthas air mar sin fiú amháin, agus bíodh a rogha do thogha aige, gan so do dhéanadh amach, agus Thusa d'fhághailt no é dó thuigsint agus Thusa do chailleamhaint (sé sin, go gceangalóch leis le creideamh agus le carthanacht gan t-fhirinní urramacha do thuigsint, níos túisce ná taréis ad a thuigsint é bheith séidthe suas le h-uabhar, a scarfadh Thúsa leis. Críoch de Chaibidil a sé. D. Ó SÚILLEABHÁIN. <L 182> AN MÁIGHISTIR SCOILE. “An lámh a luascann an cliabhán, is í sin riaghaluigheann an domhan,” arsa úghdar léigheanta. Is í an mháthair a chothuigheann an leanbh ó thúis a óige! Stiúruigheann sí é, agus teagascann sí é. Tugann sí cómhairle a leasa dhó, tugann agus tabhairt suas mhaith air mair le teagasc ar a teinteán féin. Bíonn an leanbh umhal di de ghnáth, agus deineann sé aithris uirthi. Is measa leis go mór a mháthair 'ná aoinne' eile, agus dála an fheallsamhan roimhráidhte, ní dóigh leis go bhfuil ar an ndomhán duine is mó comhacht 'ná í. Tá an leanbh agus an feallsamh ar aon fhocal agus ar aon aigne i dtaobh comhachta na máthar. Ní cuimhin liom aon tsean-fhocal a dheineann tagairt do chreideamhaint agus comhacht an mhúinteora. Tá sé ráidhthe ámhtach gur “treise dúthchas 'ná oileamhaint” agus ní beag sain mar theisteas agus deimhniú ar an scéal. D'á réir sin, tá an chómhacht ann agus ní ghéilleann sí ach do'n dúthchas amháin. Ó'n gcéad lá théigheann an leanbh ar scoil go dtí go bhfanann sé istigh ó'n scoil, agus go ngluaiseann sé amach ar an saoghal chun slighe bheatha do bhaint amach dó féin, bíonn sé fé riaradh, fé stiúrú agus fé oileamhaint an mháighistir scoile, 'pé fear nó bean é siúd, 'pé de'n cléir no de'n tuaith é. Is amhlaidh ghabhann an múinteoir air féin cúram an leinbh an fhaid is a bheidh sé ar scoil. Is é seo gairm-beatha an mhúinteora, an leanbh do chur ar shlighe a leasa agus is é a dhualgas tabhairt suas mhaith do thabhairt air. Tógann an t-oide scoile ionad máthar an leinbh tamall maith de gach lá ar feadh a hocht nó a naoi de bhliadhantaibh, agus is é an gnó atá ceapaithe dhó ná an gnó féin do dheineadh an mháthair 'sa bhaile. Tá agus gnó nach é le déanamh aige, tá gnó ceapaithe dhó ná tiocfadh le máthair an leinbh a dhéanamh, tabhairt suas mhaith, oireamhnach i ngach saghas léighinn do thabhairt ar an macléighinn, agus an fearras chuige sin do sholáthar dó. Dá bhrig sin, tugann gach Stat fóghanta aire mhaith go mbeidh na múinteoirí lán-oilte i n-a gcéird féin, sul a dtugaid fé obair an teagaisc nó na múinteoireachta do dhéanamh. Ní mór doin Stát a bheith cúramach, aireach, ag toghadh na múinteoirí dhó, agus annsain do bheith fial fairsing, flaitheamhail leo i dtreo go bhféadfaid siad a ndualgas a chóimhlíonad, agus an gnó tábhachtach thar meodhan do ghabhaid siad ortha fein d'á saor-thoil féin do chomhalladh. Agus ní miste dhúinn fiafruighe dínn féin cad é an gnó so atá ceapaithe do'n oide scoile agus machtnamh a dhéanamh ar a thábhachtaighe is a thairbhighe is atá an gnó so do'n Stát. Ar an gcéad dul síos, admhuightear gur ar an aos óg atá seasamh <L 183> aon tíre, agus de réir mar oiltear iad so, is amhlaidh a bheidh an Stát. Is ar na ballaibh beatha a bhíonn an corp daonna ag brath chun a shláinte agus a chompóird; is ar an nduine a bhíonn seasamh an líntighe chun a ratha, is ar an líntighe a bhíonn an dúthaig ag brath chun a shonais agus a leasa, agus cia déarfaidh nach ar scoileannaibh na tíre a bhíonn seasamh an Stáit chun a chlú, a bhuantseasamhachta, a chonáic, a ghustail agus a theachta chun cinn. Tá dhá shaghas nirt i nduine, neart cuirp agus neart aigne, agus is as láimh a chéile ba cheart do'n dá neart so do bheith ag obair. Cia chuirfidh fás fé'n dá neart so, ach an múinteoir? Ta- bharfaidh sé aire mhaith go mbeidh na leanbhaí scoile ag cleachtadh na gcleas lúith agus ag gabháil do'n ghleacuidheact, agus go n-oibreochaid a gcuirp ach é do dhéanamh go ciallmhar. Is mór an neart agus an chomh- acht d'aon tír, agus is mór an chosaint uirthi, a sliocht a bheith láidir, sláinteamhail fuinneamhail. Chuige sin ní mór do sna tighthibh scoile a bheith fairsing, aerach, seascair cluthmhar, agus páirc chun imeartha leo bheith ag gabháil le gach scoil ar an dtuaith. Maidir leis na scoil- eannaibh atá istigh i lár bhaile mhóir nó laistigh de theorainn na cathrach ní mór do'n riaghaltas faithce chomhgarach do sholáthar dóibh siud leis i n-a mbeadh an t-aos óg ag gabháil do sna cleasaibh lúith, agus ag sugradh dóibh féin san tráthnóna 'nuair a bheadh gnó na scoile ar leath-taoibh, agus lá saoire. Is beag baile mór aca so, ná bíonn áit oireamhnach le fagháil ar imeall na sráide nó istig i lár na cathrach féin, ach is baoghalach gur fé na huaislibh is mó atáid na páirceanna so. Féachadh an Stát chuige sin, ná tabharfar faillighe san aos óg, mar is ortha siúd a bheidh a sheasamh lá na broide. Ní'l ar chumas aoinne' as a neart féin agus as a ghustal féin na neithe so do sholáthar ach is léir go bhféadfadh an Stát é dhéanamh agus gur air atá a dhéanamh. Gnó tábhachtach tairbheach iseadh é seo, gnó is eadh é go mbeidh a rian ar shláinte & ar neart cuirp na ndaoine agus ar chomhacht na tíre. Ar ball díolfaidh an gnó so as féin. Ach deirtear nach aoinnidh neart cuirp seachas neart aigne. Cia nearto- chaidh aigne an leinbh? Cia dhéanfaidh na ceachta oireamhnacha agus na leabhair tairbheacha do sholáthar dó, ach an máighistir scoile? Cia chuirfidh os a chómhair an cuspóir is dual do'n leanbh? Is é an máighistir scoile a dhéanfaidh é agus ní h'aoinne eile. I n-aon fhocal amháin is é an máighistir scoile do mhúinfidh do'n aos óg a bheith tírghrádhach dílis d'á dtír is d'á gcreideamh; is é a chuirfidh i n-iúil dóibh cia hiad na laoich is ceart dóibh aithris a dhéanamh ortha, agus a mhúinfidh dóibh seanachus na tíre. Ní mór do'n Stát breis suime do chur i ngnó na múinteoirí agus gan a bheith spriúnlaithe leo ach do chúiteamh leo a bhfuil ghá dhéanamh aca dó. Níor chaill an máighistir scoile riamh ar mhuinntir na hÉireann. I sna laetheantaibh pianamhla agus 'sa droch-shaoghal nuair bhítheas go dian ar a thóir, agus an bás ghá bhagairt air, feuch nár chuir sé suas de'n mhúinteoireacht riamh. Nuair a díbreadh as na bailtibh móra é, agus nuair a deineadh a chluicheadh ar nós faolchon, do thógadh sé bothán scoile cois claidhe agus dílis d'á chéird agus do sna daoinibh, do choiméad sé <L 184> solas an léighinn ar lasadh i n-Éirinn. Muna mbeadh soin cionnus a mhairfeadh na gníomhartha gaisce agus gaile do dhein ár sinnsear chomh cruinn aibidh i mbéal na ndaoine. Tá muinntear na hÉireann fé mhór- chomaoin aca súd mar gheall ar ar dheineadar ar son an léighinn agus an chreidimh leis. Níor tugadh chomhthrom na féinne fós dóibh i seanachus na tíre agus is baoghalach ná tuigtear i gceart a thairbhighe is bhí an obair a dheineadar ar fuaid na hÉireann. Is ar éigin atá i stair an domhain, cé gur mór an focal é, múinteoirí eile comhmór dúil i léigheann, chomh dílis d'á dtír féin, agus chomh buantseasamhach i n-a gcéird uasail féin agus i n-a gcreideamh agus do bhíodar síud. Is mó is maoidhte ortha a ndílseacht agus a ndúthracht, de bhrigh nár bh'fhiu a luadh a raibh de thuaras- dal ná de mhaoin shaoghalta aca de bharr a saothair. “Ag múineadh scoile do bh'obair dom laethibh. As a rún do'n phobul gur b'fhollamh an chéird sin.” Bhí cuid aca siúd oilte ar laidin, ar ríomhaireacht, agus ar iomdha ealaín agus fós an Ghaedhealg chomh cruinn líomhtha aca gur trithi múintí na hadhbhair léighinn eile. Is mór an aithis agus an náire do mhuinntir na hÉireann muna dtabharfar dóibh i dtráth go fial, fairsing, comh- thromach an moladh agus an mórú atá ag dul dóibh uatha. Ach le n-ár linn féin, ná fuil a gcion féin déanta ag múinteoiríbh na tíre. Cia eile cia thug an teagasc d'aos óg na tíre, nó cia chuir an spioraid ionnta do ghríos agus do spreag iad chun troda ar son a dtalaimh dhúthchais. Ní gádh i n-aon chor trácht annso ar uimhir na múin- teoirí d'iompuigh amach le déanaighe go héascaidh, ullamh chun a n-anam d'imirt ar pháirc an bhuailthe le saoirse na tíre do bhaint amach. “Ta- gann gach maith le cáirde” ní fuláir nó déanfar é sin ar ball. Níor chuir bás ná bagairt aon eagla ortha mar nuair a gabhadh ár ndaoine idir fhearaibh agus mnáibh, idir chléir is tuaith, agus nuair a caitheadh isteach 'sa phríosún iad, níorbh' é dearmhad an mhúinteóra gan leanamhaint d'á chéird; cuireadh ranganna ar bun, agus deineadh gnó tairbheach éachtach istigh i sna carcaraibh. Bhí dúil 'sa léigheann riamh ag muinntir na hÉireann agus ní fuláir nó tá iarracht de'n tréith chéadna ag baint leo fós. Is beag duine tháinig amach as an bpríosún gan an Ghaedhealg do bheith ar fheabhas aige, ní áirmhim adhbhair léighinn eile. Ó's rud é go bhfuil oideachas na tíre, fé riaradh muinntire na hÉireann anois, is é is lugha is gann dóibh a dheanamh 'ná comhthrom na féinne do thabhairt do sna múinteoiríbh, agus gan dearmhad a dhéanamh ortha sain gur cuireadh luighe na bhfód ortha ar pháirc an áir, ná ar lucht na mbothán scoile ná raibh a sárú le fagháil, a dhílse is bhíodar don' léigheann, d'Éirinn agus do'n chreideamh. FEAR GAN AINM. <L 185> TEACHTAIREACHT AN AINGIL. Leis na céadthaibh bliadhan tá sé de bhéas ag an eaglais chatoilicigh, ioncholna Ár Slánuightheora do chur i gcuimhne do'n phobul trí uaire 'sa ló, agus onóir do thabhairt do'n Mhaighdin Mhuire do bhí rannpháirteach i ngnó ár slánuighthe. Ní'l clochar ná teampall, séipéal ná mainistear, ná buailtear cluig ionnta, agus ná deirtear paidreacha airithe chun onóra Dé agus Mhuire agus chun leasa ár n-anmann. Teachtaireacht an Aingil tugtar ar na húrnuighthibh sin. Ní hórduigheann an Eaglais d'éinne' na paidreacha so do rádh, ní dheineann sí ach a chómhairliú dúinn uile gur nós diadha é, agus nár mhór dhúinn an deagh-nós sain do chleachtadh ar mhaithe linn féin. B'iongantach an ionntaoibh do bhí ag muinntir na hÉireann riamh as an Maighdin Mhuire. An uair a bhí teampaill na tíre ar lár, agus na manaigh curtha chun fáin, bhíodh an Páidrín Páirteach ag ár ndaoinibh cois teineadh nó fé sgáth béillice éigin ar chlíthean an chnuic. An uair díbreadh na sagairt agus nár tháinig leo an t-aifrionn a léigheadh os cómhair an phobuil, is ar an gCoróinn Mhuire bhí seasamh na nGaedheal ins gach cruadhtan dá ghéire agus is gach crádh dá dhéine. Ar maidin, i lár an lae agus 'san tráthnóna iseadh deirtear teach- taireacht an Aingil, agus gan amhras is iad so na tráthanna is oireamh- naighe, agus na tráthanna is mó thagann isteach le caothamhlacht na ndaoine. Ar maidin 'nuair éirigheann duine agus 'nuair a bhíonn sé chun luighe isteach ar obair an lae, ní mór do ghach críostuidhe é féin agus a theaghlach agus gnó an lae do chur fé chomairce na Maighdine Beannuighthe, i dtreó go raghad a ghníomhartha chun sochair dó féin agus chun leasa a anma. I lár an lae leis 'nuair buailtear an clog is ró-thairbheach an bheart í stad de'n ghnó chun Dia do ghlóiriú agus an Mhaighdean d'onórú. Nach taithneamhach an radharc é; an fear oibre ag caitheamh uaidh 'pé úrlis a bhíonn n-a láimh aige, ag éirghe as an obair ar feadh cúpla neomat, ag baint de a hata, agus an ceann cromtha ar a ucht aige ag rádh “Teachtaireacht an Aingil.” Ní hé sin amháin ach i sna tíorthaibh i n-a raibh an creideamh go láidir, tá deimhniú againn air go stadadh na daoine go léir de'n obair, lucht céirde is lucht ealadhan, an fear dlighe 'sa chúirt agus an fear gnóthá laistigh de'n chuntuirt, an uair a bhuail an clog ó'n dteampall um meadhon lae. Do thairraingeadh an giolla srian a chapaill i lár na sráide; bhíodh na cóistí is na trucailí ar stad; ní cloistí glór ná coisceim duine laistigh ná lasmuigh, ach suaimhneas is gach aon bhall. Fear na seisrighe agus cailín crúidhte bó, an spealadóir agus an buanuidhe, b'amhlaidh scéal dóibh uile; thugaidís go léir neomat nó dhó do'n úrnuighe sin “Teachtaireacht an Aingil,” ba lag le héinne' an sean-nós cráibhteach áluinn sin a bhriseadh. Na leanbhaí scoile féin, <L 186> is cuma cia'ca istigh i seomra na healadhan, nó amuigh ar pháirc na himeartha, ba ghnáth leo éirghe láithreach bonn as pé saghas gnótha nó spóirt a bhíodh ar siubhal aca, agus ceann-nochtuighthe cloistí “tháinig Aingeal an Tighearna le scéala chun Muire” i mbéal gach duine aca. An uair a bhíonn obair an lae ar leath-taoibh, timcheall a sé a chlog 'sa tráthnóna, an tríomhadh huair deirtear na gearr-urnuighte so. Tosnuigheadh ar obair an lae leis an bpaidir so a chuireann i n-iúil agus i gcuimhne dhúinn an rúindiamair mhíorbhúilteach sain, ioncholna ár dTighearna a tháinig chun an domhain a shlánú, agus an pháirt do ghaibh an mhaighdhean Mhuire 'sa rúindiamhair seo. Mar sin ar gcriochnú oibre an lae do'n chatoiliceach gabhann sé a bhuidheachas leis an Slánuightheoir, agus tugann sé onóir d'á mháthair naomhtha. Is baoghalach ná fuil muinntear na hÉireann chomh dílis do'n tsean- nós so agus ba cheart dóibh a bheith. Tá atharú tagaithe ar an saoghal i n-Éirinn, agus i dtíortaibh nach í. Tá greim chomh daingean sain beirthe ar aigne 'na ndaoine ag sna gnóthaibh saoghalta gurb' ar éigin thugaid siad uain dóibh féin ar chuimhneamh ar aoinnidh eile, fiú amháin ar leas a n-anmann, agus go bhfuil cuid mhaith de sna deagh-bhéasaibh agus de sean-nósaibh ár sinnsear imthighthe i ndearmhad uata. Is mór an truagh é agus is mór an chailleamhaint ar ár ndualgas é, gan an béas cráibhteach so is dual dúinn do bheith i bhfeidhm i n-ár measc. Is fíor ná tagann ainm Dé isteach i ngnáth-chainnt na ndaoine, fé mar a thagadh dachad éigin bliadhain ó shoin; is ró-annamh chloisfeá “Dia duit,” “le congnamh Dé, “Buidheachas le Dia,” “Bail ó Dhiá ort” i mbéal duine; do bheadh náire air, nidh nach iongnadh, agus do bheadh daoine ag magadh fé; ní bhaineann a leithéid leis an ngalántacht ná leis an uaisleacht. Níor mhór dúinn machtnamh a dhéanamh ar an scéal, mar de réir mo thuairme ní'l sé gan leigheas. Ag gabhail tré Bhaile Atha Cliath dhoin tamall ó shain, d'fhógair fuaim bhreagh bhog an chluig ó theampall 'sa chómhursanacht go raibh uain “Teachtaireacht an Aingil” a rádh ann. Bhí fir ag obair i mbéal na sráide agus ar gcloisint an chluig dóibh do bhaineadar a gcaipíní dhíob féin, dheineadar fíoghair na Croise orta féin, agus chromadar ar phaidir- eóireacht. Tá, agus daoine amuigh ar an dtuaith a dheineann amhlaidh, ach tar éis an tsaoghail ní'l ach an chaol-chuid a dheineann é. Is iad síud na fir go bhfuil ár seasamh ortha chun an scéil a leigheas, chun an sean- bhéas spioradáltha a bhí ag ar sinnsear rómhainn do chur i bhfeidhm arís. Má chleachtann an mháthair 'sa bhaile é, raghaidh an líntighe i n-a thaithighe i n-a dhiaidh sin. Má chóimhlíonann an t-oide a dhualgas ar scoil agus a chur i n-a luighe ar na leanbhaibh gan an nós sain do leigint ar ceal, agus má chuireann an sagart ar a súilibh do'n phobul a fheabhas is a thabhachtaighe atá na húrnuighthe deasa gearra sain, ní baoghal go ndearmhadar an Teachtaireacht Mhuire i nÉirinn ach go háirithe. “Leanamais go dlúth de chlú ár sinnsear.” DONNCHADH Ó LOINGSIGH. <L 187> PRÁGA v. LOBHÁIN. [Tá an litir seo leanas i gColáiste San Isidóir 'sa Róimh. I n-éindigh léithi tá giota as laidin faoi Mhairtíreacht an Phléimeannaigh & an Hóraigh i mBohémia. An “Frater Partritius a Sancta Maria” 'san deire sé an Pléimean- naigh, fear do bhailigh a lán eolais i dtaoibh naomh na n-Éireann, Naomh Columban go h-áirithe, agus fuair bás ar son an Chreidimh i mBohémia. “Frater Joannes Barneaullus” mac dob' eadh é don Tiarna Trimbleston. Labharthar go minic i bpáipéaraibh na h-aimsire faoi 'n gcaismirt a bhíodh ar siubhal uaireanta i gColáistibh na nGaedheal ar mhór-roinn na h-Eorpa — mar shompla 'sa dteagasg a tugadh don ghnáth-nuntius 'sa bhFlóndras a mbliain a 1621. (Archiv. Vat. — Misc. Pol. 177 f. 101 v.) PÁDRAIG ERIC MAC FHINN.] A Athair onóraigh. As chóir dhúinn do réir comhairle an eaccnaigh, curam do bheith againn far nainm & far cclú. Da brígh sin atamaoíd da chur síos díbhsi maille ré hosnadhaibh troma & ré doilgheas intinne an timdheargadh do fúair an coimhthionól beannaighsi. Óir ata ar cclú ar na spotadh & ar na dubhadh a cconueint Lobháin, & ní fuil amhrus go mbía mar an ccéadna a néirinn, do brígh nách bhfuil iomrádh nó sgél fábhaill ar bith bias annsin, nach ccluinfaighthear gan mhoill sa bProuinsi, ó luas teangtha na ndaoine lérab usa nóta do chur ar locht da laghat na ar mhaith da méad. Do lotadh sinne go trom, & dob usaide sin da madh aonduine amháin do gonfaighe, (biodh nar maith linn sin féin) da madh áonbhall amháin don chorp do leónfaighe, muna beith an corp uile dá ghearradh. Do dhéan- maoís foighide re lot an chuirp féin da madh easccara do loitfeadh sinn; gidheadh as truagh & as olc linn ar ndearbraithre dar ngonadh. Do tuicceamar as litreachaibh Aithreach Lobháin, go spéisialta ó dhís aca gurb é meas atá ar an áitsi nach bfuil innte acht táibhearne Photairaighe amhail mar nach dexersís againn acht na copáin. Agus dá brígh sin do bheirid comhairle uatha as an áit sin dona braithribh tainicc ann so ar ccomh- luadar do sheachna amhail dhaoíne ata ar ar salchadh re lubra na Pótair- eachta. Go dimhin as críonna an chomhairle sin da mbeith sí deiscreideach no carthanach: óir do bá córa an locht do chíd na súile linxamhla úd ata abfad úainn, & nach bfaicimíd féin ata do láthair, do chur accéill duacht- arán éiccin do chuirfeadh ceirín 1 ar an ccneidh, ina beith da sgríobhadh chum brathar príuáideach, óir ní mar sin do ordaigh Xp riaghail na <L 188> cárthanachta. Cuirfeain chugaibh annso na briathra do sgriobhadh sna litribh reamhráite, ionnus gurb móide do thuicfaigh sibh méd na heccóra do rinneadh orainn. Ag so mar sgriobhas an céad litir aca. Do mhothaigheas ar daoinibh áirithe annsin fonn do beidh aca chum copán, & seachainsi íad (le bráthair áirithe do bí ag labhairt) mar an Phlaigh an mhéid gur dáoine don tsort sin íad. Níor lór leis an dara fear a sgríobhadh go bfuil daoíne áirithe mar sin againn, muna nabradh go bfuil an coimhthionól uile amhlaidh: óir as mar so sgriobhus chum bráthar eile. ['San imeall “Reverendus Augustinus Eganus”] Tibi soli (ar sé) atá amuigh ar an áit sin ina bfuil tú nach bfuil áit do bheagaibh as mó díol óil & dighe ina í. Ataimsi ag iarraidh ortsa as ucht Dé ett a samhail sin do comhluadar do sheachna & gan an áit ag a mbeith se da dhenamh do tháobhadh ett Ag so (a Athair) an ní do gluais sinne go romhór: Agus biodh nach (biodh nach) bfuilmíd ag iarraidh dioghaltais, ar a shon sin atamaoid ag iarraidh cirt inar masla .i. aissiocc inar cclú, biodh gur baoghlach linn gur deacair sin do thabhairt dhúinn mar cuireadh an chúis go publide orainn. Agus as córaide an taisioccsa diarraidh, nach mór gur mo an mhasla fuaramairne ina sibhse féin, óir do ba cóir do Pastúir an tréd do bhí ag morgadh 2 (más fíor dona sgelaibhsi) do cheartughadh. Uime sin iarrmaoíd ar son Dé oraibh leighios do chuir ar an ccúissi, amhail ata dfiachaibh oraibh mar mheasmaoíd; & ma tamaoidne ciontach, ceartaighthear sinn mar as dúal; muna bfuilmíd (mar as dearbh nach bhfuilmid) ceartaighthear lucht an mhuirmuir. Agus tugthar orra a clú & a honóir daissiocc don choimhthionolsa ara roibh & ar a bfuil meas maith, acht an mhéid do beanadh dhi anos go h-éaccorach. Ma sccrudthar an chúis as uras an mhuintir do sgríobh an litir dfaghail amach. Atá súil againn go sáibhealaidh sibh ar cclú ni, & bhur nonóir féin sa bpuncsa lór. As Prága, 6 martii 1641. [Le duibh & le lámhaibh nua] Reverendi Admodum Patris humillimi Filii et serui Frater Patritius a Sancta Maria Frater Franciscus Ferrall Frater Joannes Barneuallus Frater Bernardinus Cabocus. 1. Ceirín = Medicine, plaster, poultice. (Foclóir Ph. Uí D.) 2. Morgadh = Corruption, act of corrupting. (Foclóir Ph. Uí D.) <L 189> COMAOINE NA CÁSGA. Nuair a bhí an Soísgéal dh'á chraobhsgaoileadh, ar fuaid an domhain, 'ges na h-Aspolaibh, a phobal, ba ghnáth le gach críostaidhe faoisidín a dhéanamh & comaoine a ghlacadh, gach domhnach, an chuid ba lugha dhe. Aimsir trí-chéile & buartha, & daor-chrádha, ab eadh an aimsir sin. Bhí na págán- aig, sa Róimh, & sa Ghréig, & ins gach tír eile, a d'iaraidh, cóir-cam-díreach, an creideamh nuadh do chur fé chois. Do chuireadh dlighthe i bhfeidhimh 'n-a choinnibh; do chaitheadh a lucht leanamhna isteach ins na príosúin; do mharbhuigheadh iad 'n-a mílte: do bhaineadh a gcoda dhíobh; do chuireadh le fuacht & le fán iad: níor fhágadh feall ná éagcóir, dhá dhéine, gan imirt ortha. Níor bh'fhéidir dos na críostaidhthe a leithéid sin de dhroch-úsáid & de ghéar-leanamhaint do sheasamh ach le cabhair & le congnamh Dé na n-uile chomhacht; agus fuaireadh an chabhair & an congnamh, go spisíalta, i Sácraimint ró-naomhtha na h-Altórach. Ach i n-áit a chéile tháinig athrú as an saoghal. Do bhogadh de ghéar- leanamhaint, & d'an-dlighthe & d'éagcóir, i gcoinnibh an chreidimh. Bhí fo-dhuine des na h-uaislibh, anso & ansúd, ag glacadh leis an gcreideamh. Do leanadh a sompla san; & i gceann cheithre chéad blian, nú mar sin, bhí an domhan go léir iompuighthe ar bhealach a leasa, & bhí an creideamh leaite ins gach tír fé'n ngréin. Níor ghádh dos na críostaidhthe, ansan, aon sgáth ná eagal a bheith ortha, mar gheall ar a gcreideamh; mar, críostaidhthe ab eadh na daoine dob aoirde & dob uaisle i n-impirigheacht na Róimhe. Níor bhaoghal go gcuirfidhe éinne chun báis, ná go gcaithfidhe isteach i bpríosún é, de dheasga bheith 'n a chríostaidhe. Bhí lucht an chreidimh ar a dtoil, gan cur isteach ó éinne ortha. Ná déarfadh duine, d'á bhrígh sin, go mbeidís níos fearr & níos diadhasamhla, & níos tabhartha d'oibreachaibh an creidimh, 'ná mar a bhíodar riamh roimhe sin? Ar feadh cheithre chéad blian, b'éigin dóibh iad féin do cheilt ar an saoghal; b'éigin dóibh dul i bhfolach i bpluai- seachaibh & i bpuill na gcaraigreacha. Níór bh'fhéidir dóibh a gcreideamh d'adamháil ná do chur i ngníomh gan baoghal báis. Ach, d'fhanadar dílis d'aindeóin an léir-sgriosa go léir. Nach cóir do mheas go mbeidís a bhfad níos fearr, ansan, nuair a bhí gach cae aca, & gach nídh 'n-a bhfábhar? Nach chóir do mheas go mbeadh ríoghacht Dé tagaithe, go fírinneach, ar an saoghal; go mbeadh deire le réim an diabhail; go mba naomh 'n-a bheathaidh gach críostaidhe, fiú ar an dtalamh so féin? Ach, fan go fóil, a phobal. Is dócha go bhfeacabhair go léir, tráth éigint, carraig mhór leac-oidhreach. Bíonn a leithéid chomh cruaidh le <L 190> h-iarann; bíonn, & a bhfad nios cruadha. Buailtears buille d'á thruim- eacht uirthi, & ní bhristears í. Ach, cuirtears amach fé'n ngréin í, & bogann sí, láitreach. Imthígheann an cruadas & an ghlaine; téidheann sí i mbui- geacht, gach neómat; i gceann tamail leigheann sí ar fad. Díreach mar sin, bhí an sgéal 'ges na críostaidhthe. An fhaid ná raibh le fághailt aca ar an saoghal so, ach cruadhtan, & géar-leanamhaint, & dealbhas, & bás, bhí a radharc greamuighthe ar an saoghal eile. Ach, chómh luath a's a bhí saidhbhreas an t-saoghail seo, & pléisiúirí an t-saoghail seo, & gradaim an t-saoghail seo osgailte rómpa, do thosnuígheadar ar dhruim lámha 'thabhairt leis an saoghal a thá le teacht, & luigheadar isteach ar an saoghal so do ghreamúghadh. Ní ró-fhada go dtí go raibh a rian ortha. I n-ionad na cráibhtheachta, tháinig an mhalluighteacht; i n-ionad grádha na gcómharsan, tháinig fuadh, & formad, & éagcóir ortha; i n-ionad oibreacha an chreidimh, tháinig saothar an t-saoghail; i n-ionad Mhic Dé tháinig an mac mallachtan. Aimsir na buartha & na géar-leanamhna dheintí faoisidín, & do ghlactí Comaoine gach Domhnach, chun go mbeidhfí i n-iúil do'n gcómhrac do sheasamh, & an buadh do bhreith ar an ndiabhal. Ach, anois, do thugag faillighe i bfaoisidín & i gComaoine, i slighe go raibh na críostaidhthe, fé dheire, níos measa 'ná na páganaig féin, d'á olcas iad. Ba mhór 'dir chríostaidhthe na h-aimsire sin, & críostaidhthe aimsire na n-Aspol. B'eadh go deimhin. Bhí athrú' mór tagaithe ar an saoghal, & níor chun feabhais an t-athrú'. Agus b'é an t-athrú' san fé ndeara do'n Eaglais an aithne seo do cheapadh & do chur i bhfeidhim i dtaobh Comaoine na Cásga. Agus chun go mb'fhearr a thuigfimís an aithne sin, déarfad cúpla focal, anois, ag cur síos ar an am, & ar an áit, gur cóir an Chomaoine sin do ghlacadh, mar aon leis an bpionós a chuireann an Eaglais ortha súd a thugann failighe inti. Ar an gcéad dul síos, a phobal, órduigheann an Eaglais do gach chríostaidhe, a thá tagaithe chun blianta na tuisgiona comaoine do ghlacadh um Cháisg, nú um aimsir na Cásga. B'fhearr leis an Eaglais go nglacfadh gach éinne Corp Críosd, Domhnach Cásga féin: ach, de bhrígh nach féidir san i gcomhnuidhe, leathanuigheann Sí an aimsir dúinn. Agus cad é an fhaid aimsire a thugann Sí dhúinn chun na h-aithne seo do chómhlíonadh? An méid a thagann isteach 'dir Chéadaoin an Luathrigh & Domhnach na Tríonóide. Anois, bíonn Céadaoin an Luathrigh againn, i dtosach Mí na Márta, nú tímpal an ama san, & bíonn Domhnach na Tríonóide againn ocht seachtmhaine tar-éis Domhnach Cásga. Fágann san níos fearr 'ná trí mhí againn chun aithne nah-Eagallse do chómhlíonadh, & éinne a ghlacann Comaoine, aon lá, leathstigh de'n aimsir sin, tá a dhualgas cómhlíonta aige. Ach, cad chuige an méid sin aimsire do thabhairt? Chun ná beadh aon leath-sgéal ag éinne, d'á shiléigeacht é. Dá gceapfadh an Eaglais aon lá amháin, nú aon t-seachtmhain amháin, b'fhéidir go mbeadh leath- sgéal 'ge daoine. Thuitfeadh sé amach, go bog, go mbeadh duine breóite, an lá san, nú ar feadh na seachtmhaine sin; nú go mbeadh sé tógaithe <L 191> suas le h-obair éigint ná féadfaidhe chur ar cáirde, gan díobháil, gan ceataighe; nú, b'fhéidir, go gcaithfeadh sé dul as baile ar ghnó éigint riachtanach; nú fiche rud de'n sórt san. Ach, nuair a thá trí mhí aige ní baoghal go mbeidh aon leat-sgéal aige, gur fiú trácht air. Má bhíonn ao' rud 'na choinnibh, i dtosach na h-aimsire, gheóbhaidh sé uain, tráth eile; má bhíonn sé breóite, beidh am aige chun na breóiteachta chur de, nú chun fios do chur ar an sagart i slighe, má theipeann air a dhualgas do chómhlíonadh, is air féin amháin a bheidh an milleán. Chuige sin, is eadh, a thugann an Eaglais an méid sin aimsire dhúinn, & ní féidir d'éinne a rádh nach leór, go maith, é. Anois 'dtaobh na h-áite gur cóir Comaoine na Cásga do ghlacadh ann: — go dtí le déanaighe, bhí ceangailte orainn, d'réir aithne na h-Eagailse, an Chomaoine seo do ghlacadh 'n-ár bparóiste féin, 'sé sin le rádh, i séipéal na paróiste, nú i n-aon tigh 'sa pharóiste go mbeadh na ‘stations’ ar siubhal nú aifrionn dh'á léigheamh ann. Anois, amhthach, ní'l ceangailte orann, Comaoine na Cásga do ghlacadh 'n-ár bparóiste féin, biodh go molann an Eaglais dúinn san a dhéanamh, má's féidir é: & má oireann dúinn Comaoine do ghlacadh i n-aon áit eile, órduigheann sí dhúinn, an nídh sin do chur i n-iúil d'ár sagart paróiste féin, chun go mbeadh a fhios aige sin, go bhfuil ár ndualgas cómhlíonta agann. Agus 'n-a thaobh so, tá aon nídh amháin, ba mhaith liom chur ar bhúr súilibh dhíbh anois. Órduigheann an Eaglais dhúinn faoisidín a dhéanamh uair sa mbliain, an chuid is lúgha dhe, & fós, Comaoine do ghlacadh uair sa mbliain, leis. Ach tá deifrígheacht idir an dá aithne. Ceapann an Eaglais an t-am, & molann sí dhúinn an áit, maidir le Comaoine, ach ní dhéanann Sí ceapadh ná moladh, 'dtaobh na h-áite 'nar cóir faoisidín a dhéanamh. Fágann Sí fúinn féin ár bhfaoisidín a dhéanamh 'n-ár rógha áit, & le pé sagart is maith linn. Agus cad chuige an deifirígheacht? Mar tá 's ag an Eaglais gur mó cúis a bheadh ag duine chun gan faoisidín a dhéanamh le n-a shagart féin. Tá daoine ann, & ní leogfadh náire dhóibh faoisidín a dhéanamh le sagart go bhfuil aithne mhaith aige ortha. Is fearr go mór a dhéanfaidís a bhfaoisidín le stróinséar sagairt. Agus chun ná beadh aon bhaoghal ná go ndéanfaidhe an fhaoisidín i gceart tugann an Eaglais cead cinn do gach éinne a rogha sagart do thoghadh chun faoisdine do dhéanamh leis. Agus anois, a phobal, cad é an pionós a chuireann an Eaglais ortha súd a thugann faillíghe san aithne seo? Pionós uathbhasach, gan aon dabht is eadh é. Éinne a thugann faillighe, go toilthinneach, san aithne seo, & a fhios aige cad tá dh'á dhéanamh aige, tá sé gearrtha amach ar fad ó'n Eaglais; ní bhaineann sé leis an Eaglais, ach oiread a's na h-Eiricigh & a's na págánaigh; & má gheibheann sé bás 'sa staid sin, tá sé caillte go deó. Dá ráineóch' a leithéid sin do dhuine bás d'fhághailt go h-obann, gan Ola gan aithrighe ní lamhálfaí d'aon sagart aifrionn do leigheamh, ar son a anama, ná é chur fé ghuidhe an phobail, ná bheith láithreach le linn a adhlactha. Mar, cad deir ár dTighearna? “An t-é, ar Seisean, ná h-éistigheann leis an Eaglais, & ná déineann d'réir a h-aitheanta, tá <L 192> sé ar aon dul leis na págánaigh & leis na puiblicánaigh.” Cuimhnigheadh gach éinne agaibh, ar an méid sin, a phobal, & bí's agaibh nach féidir aon pheacha ba mhó & ba sganalaighe a dhéanamh, 'ná faillighe a thabhairt i gComaoine na Cásga. Sin agaib, anois, dlíghe na h-Egailse, 'dtaobh Comaoine. Ní órduigh- eann Sí dhúinn, fé phionós, ach Comaoine do ghlacadh uair sa mblian. Ach, bíodh ná h-órduigheann Sí a thuille, ní fhágann san gur críostaidhe fóghanta an duine ná déineann faoisidín, & ná glacann corp an Tighearna go minic. Éistíg le n-a bhréithre féin, mar a léightears, 'sa Soisgéal iad, ag tagairt dos na neithe seo, “maran itheann sibh feóil mhic an duine,” ar Seisean, & maran ólann sibh a chuid fola, ní'l beatha agaibh ionaibh féin”: “an t-é a dh'itheann mo chuid féola, & a dh'ólann mo chuid fola, tá an bheatha shiorruidhe aige, & árdóchad-sa é an lá deirionach.” Bhí Sé tar-éis bídh a thabhairt do chúig mhíle duine, le míorbhúilt, amuigh 'sa bhfásach, bhíodar go léir ag moladh a chómhachta, & ag breith bhaodhchais leis, mar gheall ar a mhór-mhaitheas, agus, ansan, dúbhairt Sé leó go dtabharfadh Sé biadh dhóibh, leis, i gcóir a n-anamann; agus, ar seisean, 'sé an biadh é sin, 'ná m'fhuil & m'fheóil féin, & an t-é ná itheann & ná ólann san, gheóbhaidh a anam bás síorruidhe. Teastuigheann biadh ó'n ár gcuirp: ní lugha 'ná san, a theastuigheann biadh ó'n ár n-anama. Éinne ná faghann biadh fóghanta, & ná caitheann, go minic, é, ní féidir dó bheith láidir folláin; ní féidir dó aon obair a dhéanamh; ní féidir dó aon taom bréoiteachta do chur de: ní féidir dó a namhaide do throid & an buadh do bhreith ortha. Anois, 'sé an sgéal céadna ag an anam é. Tá beatha ag an anam leis, & 'sé an bheatha é sin ná grásta naomhuighthe. Tá obair le déanamh aige — tá na h-aitheanta le cómhlíonadh, tá maith le déanamh, tá olc le seachaint. Tá taomaí breóiteachta ag an anam le cur de — tá cathaí le smachtú' tá peaca & fáthanna an pheaca le séanadh. Tá a namhaide aige le troid & le cur fé chois — tá buadh le breith ar an ndiabhal, & ar an saoghal, & ar an gcolainn. Agus, díreach mar a ghéobhaidh an corp bás gan biadh fóghanta, mar an gcéadna, gheóbhaidh an t-anam bás, leis, gan an biadh fóghanta úd, fuil & feóil ár Slánuightheóra, i Sácraimínt ró-naomhtha na h-Altórach. An ndéarfadh éinne gur leór biadh saoghalta do chaitheamh uair, nú cúpla uair, sa mbliain? An bhfanfadh éinne, go toilthinneach, gan biadh saoghalta, an méid sin aimsire? Agus, dá bhfanadh, an bhfeadfadh sé chiméad 'n-a bheathaidh, & a dhualgas do chomhlíonadh chúcha súd a bhaineann leis? Ní fhéadfadh, a Phobal, & ní fhanfadh. Agus, mara bhféadfadh & mara bhfanfadh, cad é mar dhallacht aigne aige, faillighe do thabhairt i mbeatha a anama, a's gur mó, go mór, le rádh beatha an anama, 'ná beatha an chuirp d'á uaisleacht é. Agus anois, a Phobal, chun an mhéid a thá ráidhthe agam i dtaobh Comaoine do chur chun críche, cuirim ar bhúr súilibh dhíbh soluíd a cheap ár dTighearna ag tagairt do Sháchrimínt ró-naomhtha na h-Altórach, mar a léighimid 'sa Soísgeál d'réir Lucáis, caibidol a ceathar déag (léightears an soisgéal anso). An cuire a bhfuaireadar-san, a Phobal, an lá úd, <L 193> fad ó; tá sé fachta 'ge gach éinne againn-ne; cuire chun féasda a neartóidh sinn, i gcoinnibh cathaí an diabhail, & i gcoinnibh trioblóidí an t-saoghail, & i gcoinnibh droch-mhianta na colna. Agus an íde a thugadh ortha súd a dhuiltuig do'n gcuire, tabharfars í orainn-ne, leis, má thugaimíd faillighe i Sácraimínt ró-naomhtha na h-Altórach “go deimhin, go deimhin, a deirim libh, ní shuidhfidh éinne aca chun búird, im 'fhochair, go deó.” N. B. — Tugtar fé ndeara na fuirmeacha “léightears,” “tabarfars” arl. san seanmóin sin thuas; sin mar a deirtear an briathar saor i mBaile Mochóda (F. eagair). AN T-ATHAIR PÁDRAIG UA CATHASA. DO'N CROIDHE RÓ-NAOMHTHA. I. A Chroidhe ró Naomhtha Íosa, is Tu mo dhóchas choidhche' Pé dochair atá i n-dán dúinn, Is Tusa a Thighearna ár sgíth Fé áthas nú fé bhuadhramh, Nú buailte faon gan brígh A Chroidhe ró-Naomhtha Íosa, is Tu mo dhóchas choidhche II. Nuair a bheidh mo cháirde dil tar éis bháis, as bead-sa 'm chrádh go búan A Chroidhe ró-Naomhtha Íosa, is Ort-sa iarrfad súan. A's biodh mo Chrosa beag nú mór, is Ort-sa a bhead-sa ag guidhe A Chroidhe ró-Naomhtha Íosa, is Tú mo dhóchas choidhche' III. Sidí mo ghuidhe amháin-se a Dhia, Mo dhóchas a's mo ghrádh Sidí mo ghuidhe amháin-se a Dhia, Nuair a bheidh an bás am' crádh Ansan a Dhia déin díon as sgáth, dom 'anam bocht i slígh Go bhféadfad-sa go fíor a rádh Gur Thú mo dhóchas choidhche'. MICHEÁL BREANACH d'aistrigh ó'n Amhrán Bhéarla. <L 194> LÁ NA CRUAICHE, 1921. “Et exiit Patricius ad cacumina montis super Crochan Aigli.” Mar seo léighthear i leabhar Árd Macha. Ní leighthear go ndeachaidh sé suas ar shliabh eile ariamh. Tagh sé an sliabh seo thar sléibhthe na Éireann uilig. Agus ní iongnadh ar bith é. An chruach ghorm áluinn ag eirghe suas go na flaithas agus na sleasa fada garbha ag síneadh na mílte siar agus soir badh aisteach an duine é nach gcuirfeadh siad sólás ar a chroidhe. Agus níorbh aisteach an fear é Naomh Pádraic. Bhí grádh aige, rud do bhí ag gach naomh eile do gach uile nidh dár chruthuigh Dia chun A ghlóire féin, agus 'an tairbhe an duine. Agus ó'n am a ndeachaidh sé suas ar an gCruaich anuas tríd na bliadhantaibh chuaidh na mílte dá chlann spioradálta suas air le siubhal i na choiscéimeannaibh le go bhfuighdís maitheamhnas in a bphea- caidhibh agus le go dtmbhraidís onóir do'n naomh féin agus do'n tsliabh a bheannuigh sé. An bhliadhain seo bhí ádhbhar eile ann. Bhí síothcháin ann agus ba mhaith leo buidheachas a thabhairt. Tamall maith roimhe sin gheall mé féin go ndéanfainn turus na cruaiche, agus bhí sé i n-am agam anois mo gheallamhaint a chómhlíonadh. D'eirigh mé ar a cúig a chlog. Ba bréagh an mhaidin í. Ní raibh néal sa spéir. Ní raibh an ghrian na suidhe go fóill. Réir casamlacht' bheadh lá breagh againn. D'fág mé an baile roimh a sé, agus d'éist mé Aifreann i gCathair na Mart. Annsin nuair d'ith mé mo bhreicfeasta rinne mé ar Mhuirisc. Bí sgataí buachaillí annseo agus annsud ar thaobh an bhotha'r agus R. P. ar mhuinchille a láimhe chlé aca. “Is iomdha athrughadh thigeas ar an tsaogal” dubhairt mé liom féin. Acht bhí athrughadh ar an lá anois freisin. An Chruach a bhí gan sgamall airthi ar maidin bhí sí clúduighthe ag an gceo. Tá fhios ag an saoghal nach deas an rud bheith thuas ar bharr na Cruaiche agus doine annann. Bheitheá tuirseach, agus do chuid éadaigh fliuch le allus agus leis an mbáisdeach agus ní fada go mbéitheá ar crith leis an bfuacht. Má's maith leat gan an fuacht sin do mhothughadh caithfidh tú suibhal go socair ag dul suas duit, agus má tá an t-ádh ort ní bhainfidh tú le biotáilte ar bith go dtaga tú anuas aríst. Ní misde dhuit greim beag aráin a bheith leat in do phóca agus braon beag dhe'n bhiotáilte chéadna. Munar gábhadh dhuit fhéin iad a chaitheamh bfhéidir go dteastóchaidís ó dhuine éicint eile. Bhí braon beag agam féin in m' póca agus greim mór aráin. Gluais mé ar m'aghaidh ar mo shuaimhneas. Ní raibh aon deifir orm. Bhí mé ann roimhe sin agus de bhárr an eolais a fuair mé, bhí a fhios agam gur breagh an chomhairle festina lente anois seacas ariamh. Acht cé gur shiubhail mé go mall níor bhfada go raibh mé ag cur alluis go tiugh; faoi dheireadh thainig mé chomh fada leis an gcéad staisúin agus stad mé annsin go ndearna mé an chuid sin de'n turas. Tharéis dom an staisiún <L 195> a chríochnughadh, suas liom an chuid eile agus an chuid ba doilighe de'n bhealach. Bhí na daoine ag teacht anuas na gcéadta. Is ar éigin a dhfhéadfainn choiscéim a dhéanamh nach mbeadh duine sa mullach orm ag teacht anuas. Tá daoine ann agus ní chuimhnighid ar dhaoinibh eile ar chor ar bith. B'éigin dom suidhe síos cupla uair. Casadh caraid dom agus d'innis sé dhom go raibh na seanmóirí tart. Ní chaillfinn iad ar ór, acht anois bhí siad caillte agam muna bhfeicfinn sa Mayo News Dia Sathairn dhár gcionn. Suas liom arist, daoine ag rith anuas agus gan áird ar bith aca ar an dream a bhí ag dul suar, na clocha garbha géara ag sleamhnughadh faoi mo chosa, an ghaoth ag eirghe ionnus gur bh'éigin dom mo lámh a choinneál ar mo hata, an t-allus ag sileadh de gach ball díom, agus an bháisdeach, acht ní báisdeach a bhí ann, acht ceobhrán dho mo phlúchadh nuair d'fhosglóchainn mo bhéal. Misneach! Seo sinn ar bárr na Cruaiche fá dheireadh. Daoine ag déanamh staisiún, an chuid is mó aca agus na bróga orta, dream beag coslomnocht. Dream beag ag gluaiseacht ar a nglúinnibh nochthuighthe ó'n chroich mhóir go dtí leaba Pádraig. Aifreannta dá léigheadh ins an teampall beag. Daoine annseo ag ithe a mbreicfeasta. Daoine annsin ag caint is ag gáirí. Stad mé go ceann tamaill agus leig mé mo sgíth sul ar thoisigh mé ar an dara staisiún. Rinne mé iarracht ar Aifreann a éisteacht acht níor eirigh liom. Níor bhféidir rud ar bith a dhéanamh annsin leis an dream gan mhúineadh a bhí ag gáirí agus ag cabhaireacht os comhair dorais an teampaill agus an t-Aifreann dá léigheadh taobh istigh. Ní raibh radharc ar bith le feiceál ó'n Chruaic. Chuile rud clúduighthe ag an gceo. Cá raibh: “Ná sléibhte bréagha meala ar an taobh o dheas agus ó thuaidh.” Lá breagh féadfaidhe a bfhuil ó Chliara go Neifinn Mór agus tiar ar an taobh eile go dtí Clann Ghiobúin a fheiceál. Bheadh an dá Umhall agus cuid mhaith de Iorrus Domhnann agus de Thír Amhalghaidh le feiceál. Bheadh Cuan Modh agus na céadta oileán atá ann faoi do súilí. Acht mur beag an ceo salach sin — Céard tá mé a rádh. Ní fada ó bhí an ceo sin ag teastáil go géar. Ní fada ó bhí arm Ríogh Shasana cruinnighthe thart timcheall ar an tsléibh seo. Bhí luingis bheaga is móra aca amuigh i gCuan Modh agus ar an bhfairrge mhóir. Bhí an oidhche chomh geal leis an lá ag na soillsí a bhí dhá chur suas. Bhí an t-I.R.A. ar an tsléibh, agus bí a fhios ag an námhaid é sin. Bhí na buachaillí, na dun- marbhthóirí, i sáinn anois. Bhí na dubhchrónaigh agus na saighduirí agus marcshluagh an Ríogh dhá dtóraidheacht ar fud an tsléibhe. Ó is iomda paidir dúthrachtach a cuireadh suas ar feadh an chúpla sin. Agus céad moladh agus buidheachas do Dhia na glóire a dhall a súilí agus a chuir an ceo beannuighthe sin síos ar an tsléibh; i naindeoin gach gléas catha agus na soillsí breagh, níor ceapadh duine, tchí gur shiubhal na saighdunra na mullach ar chuid aca. Nach é atá fuar! Acht dh'á fhuaire dhá bhfuil sé anios is dóigh go raibh sé go mór níos fuaire nuair bhí Naomh Pádraig annseo an Charghas <L 196> úd cúig déag bliadhain o shoin. Do réir an Vita Tripartita is Dia Sathairn na Cingcighise a chuaidh sé suas, acht deir úghdair eile gur ar an Satharn roimh Chéadaoin na Luaithreamhán a cuaidh sé ann agus silim go bhfuil an ceart ag an dream deiridh mar deir an Vita Tripartita féin gur choinnigh ré sollamhain na Cásca i n-Acadh Fhobhair tar éis teacht anuas dó. Ar chuma ar bith chaith sé níos mó na dhafhicid lá ar bhárr lom na Cruaiche ag gol agus ag trosgadh agus ag guidhe ar ár son. Annsin fuair sé na mílte grásta le haghaidh a chlainne spioradálta. Gealladh dhó go mbáithfidhe Éire faoi an bhfairrge mhoir seacht mbliadhna roimh lá an tSléibhe. An duine a déarfadh an bhéarsa deireannac de'n “faeth fiadha,” gach lá gealladh dó go bhfuigheadh sé grástaí speisialta. Chuir sé suas mar athchuinghe go leigthi do féin bheith na bhreitheamhain ar fhearaibh Éireann ar an lá deireannach agus fuair sé sin. Ní'l a fhios againn agus ní bheidh go bhfágamuid an saoghal seo cé mhéad a rinne an Naomh go caondúthrachtach ar ár soin. Tá sé an tabhairt conganta dhúinn i gcomh- nuidhe agus an t-am úd tamall beag ó shoin nuair a bhí na saighdiuirí annseo ní raibh Pádraig díómhaoineach agus támaid cinnte go ndearna sé a dhícheall ar a chla'nn óig dhílis. Shuidh mé síos agus d'ith mé cuid de'n arán. Annsin cheannuigh mé cupán tae. Sin é an rud a d'iarr mé ar cor ar bhith acht má's cupán tae a fuair mé, níor ól mé cupan tae eile ariamh ar feadh mo shaoghal. Galar gan náire an tart ámhthach agus d'ól mé é agus annsin buaileadh isteach im-aigne nach raibh cupán tae féin, is cuma cé an sórt le fághail ag Naomh Pádhraig. An dóchamhall agus an t-anró a dfhulaing sé ní féidir linn iad a thuisgint. Acht bhí cleachtadh maith aige ar an dochamhal agus ar an anró ón uair a gabhadh é agus é ina mhalrach sé mbliadhna déag, ní mórán de shólás ná de shuaimhneas an tsaoghail seo a bhí aige. Nach iomdha deagh-shompla a d'fhág sé dhúinn má bhí ionnainn aithris a dhéanamh ortha. Bhí sé i gcomhnuidhe dilis don urnuighe. Mar deir sé fein insa gConfessio. “ut etiam in silvis et monte manebam, ante lucem excitabar ad orationem per nivem per gelu per pluviam neque ulla pigritia erat in me.” Ní raibh sé leisgeamhail. Droch-éadach air bhféidir — “humiliatus sum fame et nuditate” — agus é stiúcuighthe leis an ocras é na shuidhe roimh eirghe na gréine, roim fáinnuighadh an lae féin é amuigh faoi shneacta agus faoi shioc ag tabhairt aire do eallach Mhilchon agus é ag guidhe i gcomhnuidhe. Deir sé i n-áit eile. “et frequens in die orabam, magis et magis accedebat amor Dei et timor ipsius et fides augebatur, et spiritus agebatur.” Dá mbféidir linne aithris a dhéanamh air seo, narbh aoibinn dúinn. Ba umhal foighideach an duine é. Ghlac sé gach cruadtan mar thoil Dé. Léighthear mar seo i n-áit eile. “quidcquid mihi evenerit sive bonum sive malum aequaliter debe suscipere” agus i n-áit eile fós <L 197> “quia a Deo recessimus et praecepta ejus non custodivimus et sacerdotibus nostris non obedientes fuimus.” Leabhar breagh le léigheadh seadh Confessio S. Patricii. Faghthar locht eis nuair nár innis sé dhúinn go cruinn cé an áit a rugadh é nó cé an sórt creidimh a bhí ag na Seandraoitibh. Acht cé an bhrigh an méid sin. Innsigheann sé dhúinn rud is tairbhighe go mór ná sin. Cuireann sé i n-iúl dúinn cé an sórt fear a bhí ins an naomh. Tuigimíd uaidh an, fhoighid agus an tsimplidheacht agus an umluigheacht a bhí ann, an grádh a bhí aige do mhuintir na hÉireann céard a bhí ag goilleadh air, céard a bhí ag déanamh trioblóide dhó cé an aigne agus cé an misneach a bhí ann nuair a thug sé faoi an obair mhóir sin. TÍR AN ÁIR. SLÁN AN MHIC-LÉIGHINN. Mo chúig chéad slán le léigheann na sgoile, 'Gus le gach ollamh cheannsa, Feuch mar táim chó saor le bramach Scaoílte maidin Samhraidh! Tá'n fáscadh bogtha uaim ó'm chroidhe, Do bhí am'bhrú go talamh; Gach scrúdú-seift do cheap an diabhal — Mar bhínn-se ríamh im'balbh! 2. Mo shlán fé mhíle leat a Thomáis — Is naomh na sgoile tusa — Do b'fheárr liom, ámh, nár scríobhais siolla; Do m'chloigeann bhéadh níos fusa! 'S a Cheaint, a mhic, a chladhaire shleamhain! Seo miliún miliún slán leat Ba mhinic mé go féith-lag fann 'Tabhairt Íarracht fé d'dhreólánacht! 3. Is libh go léir, a dhream dhíchéillidhe A bhain uaim brígh mo mheabhrach Mo shlán-sa libh, is le nbúr gcéill-ne, A Fheallsaimh is a Fhealltaigh! Níl ionnam uaibh ach carn croicneach, Gan spide fí' ar m'chnámhaibh; Is súgach croidheamhail libh mo shlán (Gidh fánach 'gam a rádh libh). “RIDIRE.” <L 198> OIDE MÚINTE NA MBOCHT. — IV. Abair na trí subháilcí diadha. R. Creideamh, dóchas agus carthanacht TEAGASC — Gairmtear subháilcí diadha díobh-so, de bhrigh gur le Dia a bhainid go h-iomlán; óir is do Dhia a ghéillimíd in gach nídh a bhaineann le creideamh, agus is ann atá ár ndóchas, grásta agus glóire d'fhághail, agus is dó atá searc agts síor-ghrádh ár gcroidhe os cionn an uile nidh. Bronann Dia na subhailcí seo ar an anam ins an mbaiste do bhrigh nách féidir flaitheas Dé do rochtain gan iad; óir is iad a árduigheann agus a chríochnuigheann adhbha (o.i. adhbha — an abode) na beatha spioradálta a bunaightear ar chreideamh, a breisightear le dóchas, agus a iomlánuighthear le cartanacht. Is iad na h-eochracha len a n-oscailtear dóirse na bhflaitheas — le creideamh, faghaimid éolas ar Dhia, ár n-árd-shonas bith- bhuan. Le dóchas faghaimid misneach agus mór-mhian chun triall air, agus le carthanacht faghaimid dul in a sheilb agus sinn féin do tháthú leis. Is leis na trí subháilcíbh diadha so, tosnuightear agus críochnuightear an uile deagh-obair agus gan iad, ní théidheann deagh-obair ar bith i sochar don anam; óir gan creideamh, ní féidir Dia do shásamh, ná ár ngníomhthra do thréorú chun ár gcríche déanaighe; gan dóchas, níl dualgas ná díol- uíacht le faghail againn, agus dhá fheabhas ár ngníomhthra, ní féidir dúinn an bheatha shíorruidhe do thuilleamh ná d'fhaghail gan carthanacht. Uime sin, is éigean dúinn na trí subháilcí diadha so do thaithighe ar feadh ár mbeatha, agus 'nuair thiocfadh linn rochtain don mbeatha shuthain, ceileabharfadh [dúinn] creideamh agus dóchas, ach gnáth-mhairfeadh an charthanacht mar lón do-scaiptheach don anam ag méadú aitis agus aoibhnis na naomh. FOIRCHEADAL — Machtnaigh, a chríostaí, cad é an rian atá déanta agat i bhfoirbheact na subháilcí ndiadha so. Ar dhírighis d'inntin agus d'aigne ar Dhia, d'árd-shonas síorrúi', le neart do chreidimh! Ar chuiris do mhian agus do mhuinighin ann le líonmhaireacht do dhóchais! ar thughas gean agus grod-ghrádh do chroidhe go léir dó, le teas agus tréan-loscadh do charthanachta! Fairiór, is eagal liom, gur suar nó gur éag [? in éag] do chreideamh, an tráth [a] ghéilleann tú chomh minic agus chomh mí-mhisniúil- so don bpeaca'; agus gur lag é do dhóchas, de bhrígh, an tan, thagann mí-adh ar bith ort, ná fulaingeann tú go foighneach [é], agus gur céileabh- radhach (departing) [MS. céileabhair] do charthanacht, an tráth [a] bhíonn tú chomh spairt-fhuar-so i seirbhís De d'ár dual fonn agus fíor-dúthracht do chroidhe go léir. Impidhigh ar an dTiarna na trí subháilcí diadha-sa do ghabháil preimhe níos daingne agus níos doimhne in do chroidhe. Bí feasta níos dúthractaí' i leas d'anama 'ná bhís roimhe-so, ó chíonn tú cad iad na meóin neartmhara agus na tíodhlaicí spioradálta a sruthann ó Dhia féin chughat. An t-Athair L. Ó hUALLACHÁIN. <L 199> SEANMÓIN AR RÍOCHT DÉ (Ar Lanúint). Chun an cheist seo dho réiteach, cuirimís daoine dea-bheathacha a's droich-bheathacha i gcomórtas le chéile, agus feicimís an lia de chruadhál- aibh agus de mhí-comhgharaibh (MS. vi-choguir) do bhíonn i mbeatha rialtha ná i mbeatha mhí-rialtha agus ar dtúis cuirfimíd i gcomparáid le chéile duine measardha i ndigh agus duine iomarcach, ólach. Bíonn ciall ag duine stuamdha gan mearthall agus a cheann fionn-fhuar. Dá réir sin, tá i gcumas (= sé in a chumas) a ghnótha a dhéanamh amuich agus ag baile, ar margadh agus ar aonach go stuidéartha agus go h-eagnaí agus casadh abhaile go tráthúil agus go síochántach. Ní chuireann sé a mhuinntear thighe thrí chéile ná a chomharsa in earraid leis. Sul a dtéigheann sé chun codlata, féadann sé baochas do bhreith le Dia ar son a ghrástha agus a thabharthasaí do ar feadh (MS. feah) an lae, agus ó tháinig sé ar an saol. Ach coimeádann an duine ólach cuideachta le drong daoine nár cheart (MS. na mo cheart — is the sense in a gcaithfeadh sé) do dian-chaiteamh ina ndiaidh (MS. aníah) [a] bheith aige, gan, go fiú aithne phearsan do bheith aca air; do bheir sé faillige in a ghnó, cailleann sé a chiall, bíonn i ndéanamh agus go minic páirteach i n-earraid, (MS. a yároid) i mionna móra, i bhfocalaibh agus i n-amhráin (amhránaibh) neamh-gheanmnaí, agus ni go fánach i mbruigheanta agus i ndortadh fola. In éaghmuis (MS. niamuis) a chéille a chailliúint, caillean sé a aimsear, a chuid airgid, a chlú, a shláinte, síocháin aigne agus grástha Dé. Agus de bhrígh gur minic do thuit sé amach gur cailleadh fear óil, le tuitim dhá chapall nó len a mhúcadh i ndígh, bíd a bhean agus a chlann fé bhuairt go dtagann sé abhaile, agus ní móide a suaimhneas é 'theacht. Níl teora len a ghairbheacht (MS. yoríacht ? dhorrdhaíacht) agus len a mhadramhlacht thuatúil. Ní féidir é stuanú ná shásamh. Fé dheire, thréis deire a ghruamacht' do scéithchan (MS. skéichann) thréis na mionn mór agus na h-úirlicí; tuiteann a chodla air, baintear éadach dhe, agus caithtear ar leabain é, amhail beithígh, gan cumas baochais do bhreith le Dia, ná focal úrnaithe dho rádh, gan cuimhneamh ar bhás, ar bhreithiúnas, ar ifreann, ná ar fhlaitheúnas, chun gal a chraois agus a phótaireacht do scaipeadh le codla. Anois fágaim fé nbhur mbreithiúnas, nách daor a cheannuigh sé aon aiteas dá bhfuair sé in ól na dighe, agus fiafruighim (MS. fíarím) dhíbh ce'cu den bheirt dh'áirmheas (MS. aríos), is fearr d'athair clainne dhe chéile dhe mhac, dhe cliamhain, nó dhe chomhar- sain, nó ce'cu dhíobh (gan trácht ar an saol atá le teacht), is sáimhe (MS. sáá) agus is suaimhneasaí beatha, sa tsaol atá láithreach. Cuirimís anois i gcomhmóradh le chéile duine siochánta agus duine bruigheanach <L 200> (MS. bríonach). Níl eagla ar an nduine síochánta ar aonach ná ar margadh, i mbaile mór ná i dtuath, go dteangmhochaidh (MS. deangó) sé le namhaid. Ní ghníonn (MS. neun) sé dochar ar bith, ná díobháil d'éinne, agus, leis sin, níl namhaid ar bith aige. Tá sé i síocháin le Dia agus le na chomharsana go léir. Tá meas mór ag a “conavuihi” air agus fós ag daoine móra le feabhas a chlú. Cé dh'eadh (MS. Keyah) is conn- tabharthaí cor fhir na bruighne ar aonach agus ar margadh mar gheall ar a liacht de dhaoine dhá ndéarna sé dochar ó uair go h-uair agus ar a n-iomadúlacht n-a n-airmheann (MS. arionn) sé bheith dh'ualach air, páirt do thogáil leó i gcás bruighne nuadh, cheann mar chongmhadar (MS. chúna- dar) — san leis ins na bruigheanta dhéin sé féin! Ach, nuair a ranóchas (MS. rangós) bruighean ar a lámhaibh féin, tuigidh, cad as a bhfuighidh sé dhá duadh! Cad a bhfuil de shlightibh aige le beartú agus do thafann (MS. hahan) le déanamh; cad é méad imshnímh ag cur teachtairí ó bhaile go baile agus ó pharóiste go paróiste d'iarraidh MS. íaracht) ar a ghaolta agus ar a charaid chun a gcruinnithe i gceann a chéile, le h-aghaidh gnótha damanta, 'sé sin, fuil a gcómh-chréatúirí do tharruingt. Aiteas do gheibhid lucht bruighne in obair Íosa Críost do chur ar gcúl: Chun síochána do chur ar bun do tháinig (MS. hanih) an Slánuitheoír agus is é foghmhar (MS. for) fhir na bruighne an t-imreas. Dá bhrígh sin, seachanuighid daoine dho chéill (MS. yo cheil) a chuideachta agus an uile cómh-luadar leis. Tá [a] aigne ar fiuchadh le díolthas, maireann sé 'na namhaid ag daoine, agus do-gheibheann sé bás 'na namhaid ag Dia, do bhrígh ó dubhairt Críosd gur beannuithe lucht déanta na síochána, nách foláir gur drong mhalluithe lucht a bhriste. Anois ag cur duine geanmnaí i gcomparáid le duine drúisiúil, is ró-thaithneamhach í cáil duine aca, agus is gráiniúil í cáil an tara duine. Múchann an duine geanmnuí gach droch-smaoineamh d'eirgheann in a aigne, iompuigheann a shúile ón uile ní' do bhrosdóch' chun peaca é: 'sé a mhór-imshníomh mairiúint (? marachtaint) in neamh- chionntacht béasa agus lonnú insa ghlaine-chroidhe tá taithneamhach i láthair Dé agus duine, agus n-ar ag tagairt do a dubhairt Críosd, gur bean- nuithe lucht an chroí' ghloin, mar do (MS. a) chífid siad Dia bun-os-cionn leis seo, slogann an duine neamh-gheanmnaí an druís in a shúilibh, scéith- eann (MS. skéion) sé í le n-a theangain dhiabhalmhar, agus, mar, is uirthe bhíonn sé ag marthanna dho gnáth, in éaghmais a dhroch-ghníomhthra, bíonn sé cionntach i suim gan áireamh dhe smaointe damanta. Meallan sé an bhean óg dhealbh agus an díleachtaí gan mháthair, tarraingeann chun droich- bheart do stiúireochas go h-ifreann iad, agus in éagmhais a chortha féin, bíonn sé freagarthach i láthair Dé 'na bpeacaí súd go léir. Tá nimh ar [a] fhocail, tá [a] anál foghlach, agus sladann sé anmnacha na muinntire do thaithigheas a chuideachta; bíonn sé in a bhun le h-éad agus imreas idir lánúna pósda, agus tarraingeann iad féin agus a gclann chun mí-ádh' agus aindheise; agus taréis a bheith dhá únfhairt féin i ndríb a pheaca, a bheith dhá stracadh 'ge cnuimh a chogúis, tar éis mórán mallachtaí do thuilleamh agus déora do tharraingt, tar éis réir an diabhail do ghnáth-dhéanamh ar feadh a shaoghail, téidheann sé fé dheire ó theine na <L 201> drúise, do bhí ar síor-lasadh 'na chroidhe go teine ifrinn ná múchfar go deo. Ón a ndúbhradh, ag déanamh compráide subháilce agus dubháilce le chéile, measaim, a dhrbhráthaireacha (MS yriharachu) go dtugabhair bhur mbreithiúnas ar shuaimhneas aigne agus ar shéan na muinntire do mhaireann go rialtha agus ar chor anacrach na ndaoine do thugann iad féin ar dhroic-bhearta, agus go bhfuiltí deimhnitheach gur mó dho chruadháil d'fhuilingid siad ag leanúint a ndroch-cleachta agus fé sclábhuíocht a n-ainmhianta ná gheibhid dea'-Chríostuithe i gcóimh-líonadh dlí Dé. Saothar- uighidh mar sin ríacht Dé thar uile nídh, agus ná tugaidh ar aon ghnó eile, na uidhthe atá riachtanach chun í' shroisint. Níl gnó ar domhan is fearr ná dícheall a dhéanamh ar shonas shíorruí do shroisint. Deirid gan amhras, saoltánaigh, ná faghann aiteas ar bith ach i gnótha agus i gcaitheamh aimsire saoltha, le duine n-ar b'é a mhór-imshníomh flaitheas Dé do shaotharú, do ghlacas go minic an naomh-shacramaint, do chuireann dúil in uaigneas agus in úrnaithe — “cad is mian leis; cad is ghádh dho,” an duadh go léir do ghabhann sé air: “Cad fé ndeara é bheith chomh leithileach a's tá sé.” An tráth is mó go mór d'iongnadh (MS. iongana), ná tugaid iomlán na gCríosdaithe iad féin ar réir Dé dho dhéanamh, ó tá [a] fhios aca gur gearr é a gcairt ar a' saol agus nách fios dóibh cashoin a beidh deire léi, ó tá [a] fhios aca go bhfuil an bás scannrúil d'ídeochas (MS. ídós) iad ag druidim leó an uile lá, ó tá fios daoirse an bhreitiúnais, do bhéaras Dia n-a bhfuil fios an uile nídh aige, ar dhroch-dhuine — agus an deifir uabhthásach (MS. úchásach) atá idir phriosún ifrinn agus sólás síorruí fhlaithiúnais (MS. hlahunais). Ca! ná fuilid plainéidí an aeir ag déanamh toile an árd-Uachtaráin, agus a' síor-ghluaiseacht cruinn díreach ins na slighte do roinn Sé dhóibh. Craobhscaoilid na flaitheasa, deir an fháidh (MS. náig), glóire an té chúm iad agus taisbéanaid na spéartha an obair a rinn sé; ná fuilidh beithígh na mbánta, éanlaithe an aeir agus éisg an duibheagáin (MS. duigain) ag gnáth-leanúint na gcursaí do cheap sé dhóibh! agus cad é an cúram is cirte, is onóirí agus is tairbhí dho chrea- túir tuiscionach do bheith aige ná moladh agus adhradh thabhairt agus friothálamh dílis do dhéanamh ar Thiarna na Cruinne! Faid tá an talamh ar a seasamh (MS. shasúin ? seasamhain) 's é a' tabhairt lóin (MS. loinn) da gcomhnuigheann air: faid tá an ghrian, an ghealach, réalta agus plainéidí ag scéithchant (MS. skéchunt) a soluis ar an ndomhan; faid tá an uile nídh eile (MS. eílih) fé smacht agus fé riail an té chruithigh iad; cad é an fáth n-a mbeadh an duine, rogha a bhfhuil le feiscint d'oibreacha Dé sa tsaol-so, agus cnú dhíograis' an Tiarna, ag déanamh storráin (MS. starain, O.D a fit of passion) agus toirmisc i lár na dea' — “staula” so? Cad é an fáth, neach ar ar dealbhadh cósulacht Dé, do deargadh le fuil Íosa, do beathuighthear (MS. beahíhar) len a shacraimintí (MS. hacramínih) do neartuighthear len a ghrásta, agus do cuireadh, an lá a rugadh é, ar chúram agus fé chúmhdach aingil, gur b'é siud amháin, neac atá earráideach in aghaidh an té chruthaigh é, agus ag cur i gcoinne a árd- riartha san? Cad fé ndearna dhó a bheith chómh mór san ar baois nách é amháin <L 202> nách sochar ach gur dochar agus díobháil do Chríosd do chéasadh ar a shon? Cad é an fáth n-a dtarcuisnéoch' sé grásda Dé, go dtoghfhadh sé an domhan mar mháistir agus n-a raghadh sé i ndiaidh [a] chinn go h-ifreann, in ionad an tséin síorruí, dhár ceapadh é, [a] shaotharú dho féin? Ná cuiridh mar sin, a dhrbhrátharacha, spéis ar bith i ráidhte ná í mbarúlacha saol- tánach, ach saothruighidh, mar a threasuighim orraibh (MS. hrasuim eiriv) airís, ríocht Dé, thar an uile ní' chun go mbeadh sibh fé luathgháir innte, nuair imtheochaidh an saol-so agus gach a bhfuil taithneamhach ann gan tuairisc. Amen. LIAM Ó hUALLACHÁIN, do Sholathair. DO'N MAIGHDEAN MUIRE. A Mhaighdean a Óigh-ghlan, Róthróichreach róchaomh A bheanríoghan na glóire A lóchrainn na Naomh Ó éist liom, is brónach Mo ghlór ort ag éigheamh As mo namhaid go úrchóideach 'Na slóigt' ar gach taobh. Tá an saoghal so, mo dhraoil chorp Is cómachta dúb'n díabhail Am leagadh sam leónadh 'Sam scóladh gan chíall Gan cabhair uaitse 's conghamh Ní fóghanta mo thríall Ó déinse 'rm fóirthin A chóirbhuime fíall 'Nis guidhim-se 'rt le díoghrais A shóillse gan ceó Go mbeathá-sa 'm choimhdeacht De oidhche 's de ló Tabhair fuath dhom, a Mháthair A's gráin ar gach chlaon, A's ná tréig-se la'n bháis mé — A ghrádh na bhfíoraon. <L 203> CUSTOS, QUID DE NOCTE? — III. Má tháinig feidhm riamh i n-ar ghábhadh urnuighthe agus aithrighe chun droch-ghnó ár namhad do chur ar neamh-nidh, tá sí ann anois; agus cia tá ag gríosadh na ndaoine, chun na n-urnuighthe agus chun na haithrighe? Ní bhainimíd leis an saoghal so i n-aon chor, agus leanamuíd é. Tá 40,000 sagart 'sa bhFrainnc — 40,000 fear i seilbh dún daingean agus neart Dé mar thaca aca. Gluaiseadh an 40,000 so amach go dána chun catha agus airm aca, mar an íodhbairt, an briathar agus an urnuighe, agus ní fada go bhfeicfear Sátan “sicut fulgur de coelo cadentem.” 40,000 fear armtha le comhacht Dé, nach éachtach an neart é sin! Ní fheadar aoinne' ná go bhfuil an t-am tráthamhail chun an domhain do chur ar a leas leis an gcomhacht so. D'iompuigh dáréag an domhan ó 'n a aimhleas. Tá an gnó céadna ceaptha do'n 40,000, agus an chomhacht chéadna aca. Do chuir an dáréag cuspóir rómpa, bhí fios a ngnótha aca. Bhí clár oibre aca; bíodar ar aon aigne; ghluaiseadar rómpa i ndlúth-threasaibh leis an intinn chéadna. Go deimhin féin, is é is mó chuireann gnó ar ceal ná na smaointe do bheith ró-neamhchruinn. Cuirtear cuspóir os cómhair an tsagairt agus chuige sin cuirtear ar a shúilibh dó an gnó atá ceapaithe dhó. Tagraimís d'uaisleacht an tsagairt: taisbeáinimís dó áilneacht, neart agus comhacht an tsagairt i n-a n-iomláine: Críost eile an sagart, sagart agus íodhbairt, sacerdos et victima. Ní raibh fírinne riamh ní b'éifeachtaí agus ní ba thráthamhla 'ná gur Críost eile an sagart, agus gan a mhalairt de bhrigh leis an ainm ná a mhalairt de ghnó air. Cáilidheacht agus maitheasaí ár dTighearna bainid leis an sagart, ungtha an Tighearna. Tá sé ceapaithe dhó anmanna do shlánú agus d'fhuascailt, eadar- ghuidhe agus eadarghabháil a dhéanamh idir na daoine agus Dia: Sin é an sagart. Is í an tsagartóireacht so a mholann Naomh Pól leis na Geintibh Chun A ghnó do chóimhlíonadh, do dhein ár dTighearna íodhbairt de féin, “oblatus est” d'íodhbair Sé é féin. Críost eile is é an sagart, is ionann gnó dó is do Chríost agus ba cheart dó an chóir oibre an fearras céadna do ghlacadh chuige. Ní mór dó íodhbairt a dhéanamh de féin, agus an íodhbairt seo d'offráil do Dhia. Is ró-léir sain. Ba cheart do'n tsagart buan-íodhbairt a dhéanamh d'á bheathaidh mar dhein ár dTigearna, mara mbeadh sain, ní mhairfeadh sé i gCríost ungtha an Tighearna. Sin í an fhírinne; sin í an chríoch: sin é an cuspóir. An té bhíonn aonaránach, leithliseach, bíonn sé lag, scáthmhar de ghnáth. An uair ná tuigtear duine, agus ná gabhtar páirt leis, agus ná tugtar fabhar ná furtacht dó, baintear d'á mhisneach. <L 204> Deinimís na sagairt do thabhairt le chéile, tarraingimís ó'n a leithlis iad, agus cuirimís ar a súilibh dóibh an tairbhe, an brabús atá le baint as dlúth-cheangal eatortha féin, as cumann sagart. An neart a bhíonn riartha, dírighthe i gceart agus buan-tseasamhach, ní'l a chomh-thréan de chomhacht ann. Ní éirigheann le n-ár naimhdibh ach toisc iad do chur le chéile. Cuirimís le chéile leis an intinn céadna, Dia agus na hanmanna; dlúthuighmís ár gcradas fé chuing chrábhaidh nó fé mhóid íodhbhartha. Nochtar dóibh an chabhair a gheobhadh an sagart ó sna hanmannaibh d' íodhbarfaidís iad féin i gcúis an chreidimh, agus an maitheas go dtiocfadh leis a dhéanamh dóibh. ASPOL AGUS IODHBAIRT. Tá sé ceapaithe do'n aspol so aithne do chur ag sna daoinibh ar Íosa tré anmanna do shlánú. An uair coisreagtar é féin i n-a íodhbairt, cuimhnigheadh sé go seoltar fé'n ndomhan é, agus cúram gnótha fé leith air. Íosa do sheanmóin agus gan dul fé ná thairis. Íosa do shean- móin 'san áit i n-a mbíonn sé de réir a stáide agus a chéime, moch mall agus is gach aon bhall. Bíodh sé seo a aon dualgas amháin, agus ní ceart dó aon cuspóir eile do chur roimis. Ní labhraid lucht leanamhna Shátain ach d'aon ghnó chun an chreidimh do dhísciú; is chuige sain bíd siad ag síor-obair agus ag síor-mhachtnamh. Ná bíodh de chuimhneamh ag an aspol ná de chúram air ach ríoghacht Dé do shaothrú, agus í do bhuanú i sna hanmannaibh. Ná labhradh sé agus ná oibrigheadh sé ach ar an intinn sin. Íodhbraid camhtaí Shátain gach uile nidh chun a gcúise féin do chur chun cinn. Ní mór do'n aspol íodhbartha a chomhthrom sain de shaothar ar son creidimh Dé. I gcúrsaíbh an tsaoghail go léir, íodhbradh sé é féin; an tsáimhridheacht, an caitheamh-aimsire atá dleaghthach agus ceaduighthe do'n phobul, ní fuláir do'n tsagart iad sain do sheachtaint. Ní mór dhó carthanacht do bheith aige, agus fulang do bheith aige ar gach cruadhtan; is tríd sin cuirfear suim 'sa tsubháilce. Ní ceart dó aoinnidh d'fheicsint ach na hanmanna, ná cion do bheith aige ar aoinnidh ach ortha. Má tuigtear so, tuigtear an scéal ar fad. Tá fé láthair daoine ar an saoghal so agus iad ag déanamh aimhlis a n-anmainn tré dhroich-bheartaibh; is é naomhtacht an tsagairt agus sain amháin a chuirfidh na hanamanna ar a leas agus a chuirfidh deireadh leis na coirthibh. Cuirtear i bparóiste sagart a thuigeann cad is iodhbairt ann, agus dualgas sagairt, agus a riarann a bheatha dá réir, agus beidh feabhas mór ar an bparóiste sain laistigh de bheagán aimsire. Saoghal ar leithiligh iseadh saoghal an tsagairt. Ní dhéanfaidh sé a bheatha do riaradh ar nós an phobuil, ach de réir a bheidh beartuighthe aige féin roim ré. Ní chuirfidh sé suim i bhfánuidheacht cainnte ná i gcúrsaíbh leamhais an tsaoghal, agus is neamhnidh leis an ghlóir dhíomhaoin. Beidh an sagart dílis d'Íosa i naomh-shácramuint na háltóra, do <L 205> Íosa íodhbartha ar ár son, agus do'n Mhaighdin Mhuire ghá hoffráil féin i n-a híodhbairt chun an domhain do shlánú. Ní mór dhó bheith ag sean- móinteacht gan sos ar na fírinníbh marthanacha agus a riachtanaighe is tá sé ár n-anam do shaoradh, ar an íodhbairt agus ar na hurnuighthibh chun ár slánuighthe féin agus anmanna na ndaoine do shlanú. I n-árus na faoisdine, ní mór dhó creideamh neartmhar naomhtha do bheith aige, na hanmanna d'fheiscint. Ní ceart dó bheith sásta le cómhairle chomhgaraigh, ná le gnáth-theagasc, ach hanmanna do bhreithniú, do thuigsint: “per ea quae sunt ad ea quae non sunt.” Cloisfidh sé anois agus arís neithe ná baineann leis an bhfaoisdin, cruadhtain agus an- ró an tsaoghail; cuirfidh sé suim ionnta, leanfaidh sé go dlúth cruinn beacht na hanmanna. I n-aon fhocal amháin déanfaidh sé grádh do'n tsubhailce do leathanú, agus mar sin méadóchaidh sé grádh d'ár dTighearna. Sin clár oibre agus céim ar aghaidh ar son Íosa agus na n-anmann. Cuirtear an sagart ar aghaidh an namhad amach, an sagart, Críost eile, an sagart Íosa, an sagart ghá íodhbairt féin fé mhóid nó fé gheallamhaint cráibhthigh. An sagart, sacerdos et victima, ag iomchar a chroise, agus ghá taisbeáint lomnochttha do sna firéin. Is mar sin tógadh crann na croise ar Chalbhairí, agus nochtadh do'n domhan uile é. Do ghlac na hIúdaigh scannal uime, agus do bhain sé gáire magaidh as na Geintibh, ach féach do dhein sé críostuidhthe. “Hic positus est…, Si exaltatus fuero, omnia traham ad meipsum.” DONNCHADH Ó LOINGSIGH D'AISTRIGH. FÁILTE AN AINGIL. (Fonn: Seán Ó Duibhir a'Ghleanna.) Go mbeannuighthear duit, a Mhuire, Taoí lán de ghrástaibh uile; It' fhochair tá an Tighearna, Ó's tusa a Chailín. Is tú de mhnáibh ár gclainne Is beannuighthe go h-uile; Is toradh fós do bhruinne, Is beannuighth' Íosa Críost. A Mháthair Dé, a Mhuire, Guidh orainn go bhfuilimíd N-ár bpeacthachaibh chlaona chuirpe! Ó! Guidh orainn gan tlás! Anois is le n-ár linn-ne, Is fós an t-an a fhillfidh Ár n-anama síar Chuige. Amen. Bíodh mar tá. R. De R. <L 206> TUAIRISC NAOMH-TERÉISE I DTAOBH MNÁ- RÍALTA NAOMHTHA. (CAIBIDIL XIII — “LEABHAIR NA MBUN.”) Bhí bean-ríalta againn san mhainistir seo dar b'ainm “Beatrits Onnets” a raibh gaol éigin aice le “Donna Casilda.” Tháinigh sí roint blíanta roimpe agus chuir sí íontas ar chách leis an spiorad abhí aice agus leis na rudaí móra abhí ár dTighearna ag déanamh innti. Deimhnigh- eann na mná-ríalta agus an bhean-airceannach nach dtugadar fá ndearna riamh innti an fhaid a mhair sí annseo rud ar bith gur féidir locht a thabhairt air; ní fhacadar áthrú ag teacht ar a gnúis ariamh acht í igcomhnuí go suairc agus go módhamhail — cómhartha chinnte go raibh fíor-áthas aice in a croidhe istigh. Ní bhíodh aon ghruaim ag baint léi agus í in a tost, mar, cé go ndeineadh sí an tost a choiméad go h-ana-mhaith, do dheineadh sí é in a leithéid de chaoi is nach bhféadfadh éinne a rádh gur rud aisteach é. Níor cluinneadh as a béal riamh focal gur féidir locht a fháil air, ná ní facthas ariamh í ag seasamh le na baramhail féin. Ní dhéarna sí a leith- sceul do ghábhail ariamh, cé go ndeineadh an bhean-airceannach rudaí nach raibh sí cionntach leó a chur in-a leith, le h-í a thríallú, fé mar is gnáthach a dhéanamh ins na tightibh seo ar son an chlaon-mharbhadh. Ní dhéarna sí gearán ar aon rud riamh ná ar éinne d'á siúrachaibh. Níor chuir sí as d'aon duine riamh le bríathar béil ná le feucaint gnúise in aon dualgas dá raibh uirthi le déanamh, ná níor thug sí le tuisgint do dhuine ariamh go raibh aon locht uirthi, ná níorbh'fhéidir 'san chaibidil féin aon nídh a chur in a leith, cé gur suarach ar fad iad na lochtaí a deireann na ceartuighthéoirí go dtugadar fá ndeara. B'íontach go deó an ciúineas abhí ag baint léi d'on taobh amuigh agus do'n taobh istigh: Ba é ba chionnt- siocar leis an gciúineas sin ná í bheith igcomhnuí ag smaoineamh ar an síorraidheacht, agus ar an gcríoch gur chruthuigh Dia sinn chuici. Bhíodh moladh Dé in a béal aice igcomhnuí, & bhíodh sí ag síor-ghábail a buidheachais leis; i bhfocal do bhíodh sí ag síor-ghuidhe. Maidir le úmhluigheacht, ní dhéarna sí faillighe innti sin ariamh, acht pé'r bith órdú a tugtaí dí do dheineadh sí go fonnmhar agus go h-áthasach é. Ba mhór an grádh abhí aice dá cómharsain, mar go ndeireadh sí go dtiúbhradh sí í féin suas chun a gearrtha i míle píosa ar son éinne ar chunndar nach gcaillfeadh sé a anam agus go dtiochfadh sé go h-aoibhneas adhrithár Íosa Críost: sin mar ba ghnáth léi labhairt idtaobh ár dTíghearna. Na píanta millteacha abhí le fulaingt aice ó thinneas uathbhásach áirithe ar a labhróchad níos déinnighe, chuir sí suas leó go toilteanach agus go h-áthasach amhail is dá mba aoibhnisí agus sóghanna móra iad. Caithfe <L 207> sé gur líon ár dTíghearna a h-anam le h-áthas, mar ní fhéadfaí an scéal a mhíniú ar aon bhealach eile le comh mór is bhí an t-áthas le-n ar iomchuir sí iad. Thárla go raibh daoine áirithe daortha chun a loisgithe i gcathair Bhalladolid mar gheall ar corthaibh móra. Caithfe sé go raibh a fhios aice seo go rabhadar ag dul chun báis gan iad bheith comh réidh agus ba chóir dóibh abheith, rud a chuir imnidhe mhór agus crádh-chroidhe uirthi. Mar sin chuaidh sí go buartha cráidhte chuig ár dTighearna, agus d'iarr sí Air ó'n a croidhe amach na h-anamanna sin a thabhairt slán, agus thar a gceann sin d'offráil sí í féin le gach uile phían agus cruadhtan, dá bhféadfadh sí, d'fhulaingt i gcaitheamh a saoil ar fad ar son a raibh tuillte aca siúd nó ar son a slánuighthe, mar ní chuimhnighim go cruinn ar na focla a dubhairt sí. An oíche chéadna sin bhuail an chéad taom de'n bhfiabhras í, agus uaidh sin amach bhí sí i bpéin igcomhnuí go bfuair sí bás. Fuair na cuirpthigh bás maith, rud a bheir le tuisgint gur éistigh Dia le-n a guidhe. Annsin d'fhás gor innti a chuir uirthi na píanta ba mhilltighe riamh d'fulaing, agus theastuigh a thug Dia de mhisneach d'á anam ariamh uaithe le cur suas leó go foighdeach. Istigh innti abhí an gor agus na leigheasanna a tugadh dí ní dheárnadar aon mhaith dí go dtí gurbh' é toil Dé é gur osgail sé uaidh féin agus gur thug sé uaidh an t-ádhbhar abhí bailighthe istigh ann; thug sin faoiseamh éigin dí ó'n bpéin. Bhí dúil comh mór sin aice san fulaing is nach raibh sí sásta leis an mbeagán, agus mar sin de, lá féile Croise Naomhtha, le linn abheith ag éisteacht le seanmóin dí, do mhéaduigh an dúil sin comh mór uirthi gur chaith sí í féin ar a leabaidh, — nuair abhí an tseanmóin thart — ag sile na ndéor go frasach. Agus nuair fiafruigheadh dí goidé ádhbhar a buartha, d'iarr sí ar a siúrachaibh guidhe chun Dé go gcuiridh Sé a lán e fulaing chuici agus go mbéadh sí sonasmhar sásta annsin. Labhair sí leis an mnaoi-airceannach i dtaobh cúrsaí a h-anma ar fad agus thug sin roint sóláis dí. I gcaiteamh a ré thinnis go léir níor thug sí an trioblóid ba lúgha do dhuine ar bith, ná ní dheárna sí ariamh aon nidh acht do réir mar ba thoil leis an mbanaltrain (infirmarian) é, fiú amháin deór uisce d'ól. Daoine atá tugtha do'n úrnuithe a chleachtadh is iondamhail go mbíonn dúil acu san bhfulaing an uair nach mbíon aon nidh le fulaingt acu, acht ní minic a dheineann daoine nuair a bhíos neithe le fulaingt acu, iad d'iomchur le háthas. Bhí sise comh tnáithte traochta ó'n a tinneas agus ó n-a píanta uathbhásacha nár mhair sí ibhfad; agus bhí gor san scórnach aice freisin sa gcaoi nár fhéad sí aon rud do shlugadh. Bhí cuid des na siúracha in a seasamh thart-thimcheall uirthi an uair adubhairt sí leis an mnaoi-airceannach abhí ag cur sóláis agus misnigh uirthi, do réir a dualgais, chun an oiread sin d'fulaing go foighdeach, dubhairt sí léi nach raibh aon phían uirthi agus nach ndéanfadh sí malairt-áite leis an siúr bfhearr sláinte ortha go léir. Do choimeád sí a cuid súile comh daingean sin ar ár dTighearna, a raibh sí ag fulaingt ar a shon, gur choiméad sí a rún aice féin chomh maith agus d'fhéad sí é, ionnus nach <L 208> bhfeicfeadh na daoine abhí thart uirthi cé mhéid abhí le fulaing aice; agus mar sin de, acht amháin nuair abhí an phían go géar, is ar éigin a rinne sí gearán ar bith. Ní raibh duine san domhan, dár léi, comh suarach léi féin, agus mar sin de, comh fada agus d'fhéadamar-ne a fheicéal, ba mhór í a húmhluigheacht. Cúis mhór lúthgháire dí ab' eadh abheith ag cur síos ar shubháilceas daoine eile; bhí sí an-chruaidh uirthi féin i gcleachtadh an chlaon-mharbhadh; 'gá tarraingt féin síar ó chuile rud d'fhéadfadh sásamh ar bith thabhairt dí chuireadh sí an oiread sin ealadhan i bhfeidhm is nach bhféadfeadh éinne í do thabhairt faoi ndeara muna dtiúbhradh sé súndas mór dí. Shílfeá uirthi nach mbíodh comhnuí ná comhrádh aice le lucht an t-saoil seo agus a laighead suim is bhí aice ionta; mar, pé'r bith a tharlóchadh dí, cuireadh sí suas leis, leis an gciúineas céadna i gcomhnuí. Dubhairt ceann des na siúrachaibh léi go raibh sí cosamhail le daoine áirithe, atá uasal i dtuairim an t-saoil, agus dá mbéidís ag fáil bháis leis an ocras go mb'fhearr leó an bás d'fháil 'ná a fhios sin abheith ag éinne, mar, níor fhéad na siúracha a chreidbheal nár mhothuigh sí rudaí áirithe, cé nár thug sí comhartha uaithe 'riamh gur mhothuigh sí. Pé obair abhíodh aice le déanamh nó dualgaisí le chomhlionadh, do dheineadh sí gach nidh le h-aon inntinn amháin, sa gcaoi nár chaill sí luach- saothar aon nidh acu, agus deireadh sí leis na siúrachaibh, “An nídh is suaraighe ar bith a ghníos muid, má dheinimíd tré ghrádh Dé é, tá sé thar gach luach: ba chóir dúinn gan aon nidh a dhéanamh acht leis an inntinn sin- agus le-n A shásamh.” Toisc nár chuir sí isteach ariamh in aon ghnó nár bhain léi féin, ní fhaca sí aon rud bun ós chionn in éinne ach innti féin amháin. Do chuireadh sé as comh mór sin í dá labhróchadh aon duine go maith in a taobh, go raibh sí féin árdeallach igcomhnuí gan moladh a thabhairt d'aon duine abhéadh sa láthair, ionnus nach ndéanfadh sí é do bhuaireamh. Níor thóiruigh sí a sóchamhal féin a choidhche, le dul isteach san gardha nó in aon rud eile de'n tsaol seo, mar go mba rud mí-mhúinte é, mar adeireadh sí, abheith ag feucaint éalodh ó's na píanta a chuir ár dTighearna chuici: dá bhrígh sin, níor iarr sí aon rud riamh, acht bhíodh sásta igcomhnuí le pé rud a tugtaí dí. Deireadh sí freisin go mba chros dí sólás abhaint as aon nidh acht as Dia. Leis an fhírinne a rádh, chuairtigheas eólas in a taobh ó lucht an tighe agus ní raibh éinne a thug aon nidh fá ndeasa innti ariamh nach dual do dhuine an-fhoirfe. Nuair tháinigh an t-am gurbh é toil Dé í thabhairt as an saol seo, mhéaduigh ar a cuid fulaing; agus bhí an oiread sin galair ag gábhail dí le chéile agus í comh chiúin sásta ag fulaing fútha gur tarrainguigheadh na mná-ríalta le cuairt thabhairt uirthi go minic, mar gur chuir sin fá ndeara iad Dia do mholadh. An séapléineach go mór-mhór, abhí in-a oide-faoisdine ag na mnáibh-ríalta agus in a sheirbhíseach an mhór do Dhia, bhí dúil mhór aige abheith i láthair le linn a báis; bhí seisean in a oide- faoisdine aice agus naomh ab' eadh í, dár leis. Ba thoil le Dia an dúil sin a shásamh, mar, toisc go raibh a ciall agus a tuisgint aice, nuair abhí an ola dheireannach curtha uirthi, cuireadh fios air chun absolóid <L 209> thabhairt dí agus cuidiú léi le bás d'fháil, dá mbéadh a chongnamh ag teastáil an oíche sin. Tamall beag roimh naoi a chlog nuair abhí na siúracha go léir in a láthair agus é féin freisin d'imthigh a cuid píanta ar fad, timcheall ceatheramha uaire sul ar éag sí. Dhearch sí suas uaithe annsin agus í lán de shíothcháin; bhí rian an áthais ar a haghaidh, ag taithneamh amac uaithe, mar adéirfeá, agus bhí sí féin mar abhéadh sí ag breathnú ar rud éigin a chuir fíor-áthas ar a croidhe, mar rinne sí mion-gháire faoi dhó. Bhí an méid sin áthais- spioradálta agus lúthgháire ar na síuracha go léir abhí thart-thimcheall uirthi agus ar an sagart féin is nár fhéadadar a rádh acht gur cheapadar go rabhadar i bhFlaitheas. San stáid áthasach sin a bhfuilim ag labhairt fúithi, agus a súile árduighthe suas chun na bhFlaitheas, tharraing sí a h-anál deire agus cosamhlacht aingil uirthi; óir, ní misde dhúinn a chreideamhaint mar gheall ar a creideamh agus a beatha, gur thug Dia chuige féin í, mar chúitheamh as an dúil chroidhe abhí aice fulaingt ar A shon. Deimhnigheann an séapléineach, agus dubhairt sé le-n a lán daoine é, comh luath agus d'ísligheadh a corp san uaidh, gur mhothuigh sé boladh íontach cumhartha ag éirighe aníos as. Deimhnigheann siúr an órdóimh freisin, na coinnle círeach abhí ar lasadh ar fead an tóraimh agus na sochraide go léir, nár laigheaduigheadh ceann ar bith acu. Tig linn a chreidbheal gur thuit an méid sin go léir amach tré thróchaire Dé. Labhras in a thaobh le sagart de Chumann Íosa abhí in a oide-faoisdine aice ar feadh mórán blíanta agus a raibh cúram a h-anma air, agus dubhairt sé liom nach rud íontach é, agus nár chuir sé íontas air, mar go raibh fhios aige go labhruigheadh ár dTighearna léi mórán. Go dtugaidh Dia dhúinn, a chlann, ó, 'a fhoghluim cionnus tairbhe a bhaint as comhluadar d'a leithéid sin agus as comhluadar a lán eile a shéolann 's ár dTighearna chughainn isteach ins na tighthibh seo. B'éidir go n-abróchainn rud eicínt in a dtaobh, ionnus go ndéanfaidh na daoine atá beagán pathfhuar srían a chur leób féin agus aithris a dhéanamh ortha siúd, agus go mbeimid go léir ag moladh Dé a dheineann A mhórdacht a shoillsiú tré chúpla ban bocht suarach. I gCeprano dhom, i n-aice na Róimhe, AN BRÁTHAIR COLMÁN, O.D.C. Nodlaig, 1921. <L 210> NÓTAÍ. Fides Intrepida. Is ar éigin a bhí coicíos de bhaintreachas curtha dhí ag an Eaglais ó bhás & adhlaca an phápa bheannuithe Benedict XV 'ná mar toghadh fear eile in' ionad chun báirc nó naomhóige Pheadair do stiúiriú tre uisgíocha an ant-saoil & í d'ainliú isteach i dtreo na síorruíochta. Aicilles Rattí, Árdeasbog Mhilain & cáirdinéal 'sé an Pápa nua atá sa Róimh i láthair na huaire seo. Sé togha an Choncláimh é. Ghlac sé Pius XI mar ainim & teideal air féin. “Rugadh le linn Phíuis mé; thánag chun na Rómha le linn Phíuis; tá ant-síocháin ag baint le brí na h-ainime; mar sin,’ sé Píus a bheidh mar ainim orm” sin a duairt sé féin taréis an toghtha. 'Sé do bheatha chúghainn! ad multos annos. Má tá aon fhírinne ná aon bhunús le bréithribh Naom-Mhaolmhóig i dtaobh na tréithe fé leith atá ag baint le comharba Pheadar, 'sé an tréith a bhainean le fear ionad Chríost atá ar shuidhe an Iasgaire i láthair na h-uaire seo ná fides intre- pida. Pe'ca san dé; tá sé tagaithe i gcoróin; tá glacaithe aige leis an dTiára. Ní nách iongna, tá áthas aigne & atal croidhe orainne in Éirin fé mar atá ar Chríostaithibh an domhain dá bharr. Is ó chroidhe a ghabhaimíd ár gcómh-áthas leis. Beannuighimíd dó & tugaimíd ómós & urraim ár gcroidhe dó; géillimíd dá údarás ró-mhór óir labharfaidh Críost tríd an bPápa linn. Gura fada buan é fé shéan & fé shláinte i gceannas an Chró & in-oifig shár-chúramaigh na Pápachta. Go dtugaidh Dia na glóire neart & grásta go líonmhar dó chun a chlann spioradáltha do sheoladh ar a slighe chun Dé. Ní gádh dhúinn cursíos do dhéanamh ar eachtraíbh ná ar imtheachtaibh a shaoil chaithte; tá cúntas ortha san le fáil i sna nuachtáinibh go mion má theastuighean sé ó éinne. Tá aon tréith amháin ann & ní ró-shuarach mar chomhartha meoin é ar an té go bhfuil cómhachta na n-eochrach ina lámhaibh aige anois .i. bhí ana-chaitheamh aige i ndiaidh drapaireachta & fíodarachta na n-árdsléibhte. Deirtear gur bhain sé amach an bheann is aoirde do sna h-Alpaibh lá dá shaol. Tá an bheann is aoirde san saol spioradáltha bainte amach aige anois. Bhí de mhisneach aige aghaidh do thabhairt ar aoirde na n-Alp; tá aoirde sléibte de dhuadhaibh & d'anacraibh roimis san saol nuadh; go dtugaidh Dia an misneach & an dánuíocht céadna do bhronnadh air chun aghaidh do thabhairt ortha. Tar a héis tuigfear gach beart, ámh. M. Ó M. AN SÍOLADÓIR. Bhí an saol á chur go seamhrach & go rathmhar de le tamal ag an Síoladóir óg. Bhí de shúil againn, go mórmór as ucht na riochta nuaidhe a thárla <L 211> ar chúrsaibh na tíre le cúpla mí anuas, go mbeadh rith an ráis len-ár n-obair feasta. Bhí gach cor & gach tuar i bhfabhar don teangain i gcás go mbeadh ana-eirighe léi & fás thar na beartaibh as so amach indán dí, mar úrlabhra na sagart ón althóir & mar ghnáth-theangain na coitiantachta ar an dtenteáin & ar bholg na sráidean. Ní féidir d'aon Ghaedheal gan áthas agus ríméad do bheith air toisc an cuma in-ar ghreamuig An Dáil le ceist an oideachais i sna bunsgoileanaibh & i sna coláisdibh idirmheá- nacha. Beidh cothrom na féinne á fháil fé dheire ag an nGaeluinn ionta. Má's maith é is mithid é. Clár fónta, gan ghó, is eadh é. Tá súil againn go bhfaghaidh sé cóir is ceart ós na daoinibh atá i mbun na sgol & na gColáisdí. Má gheibhean, tá gach deá'ramh go mbeidh tora fó chéad as an iaracht dá chionn. Cuirean an clár oideachais san spiona nua i ngéagaibh ant-Síoladóra, gan aon mearathal; óir is chun an chuspa so a bhí sé ag obair .i. go bhfeicidh sé aos óg na tíre á ngléasadh féin chun saothruithe na teangan & chun náisiúin fíorghaolaigh do bhaint amach. Tá an Síoladóir ansúd ar an bhán le dhá bhliain agus é ag grafadh & ag rómhar go dána roimis, allus lena mhalaíbh ag túirt aghaidh ar an obair, obair aimhréidh fhórdheacair dho-fhreagarthach ab' eadh í uaireanta, sar a ndeantear talamh mín den mbán. Bhí an talamh lán de shalachar & de charaigreachaibh, nár mhór dó, anois is arís, grafán nó ceapórd d'aimsiú chun na ndrochluibhna do stracadh amach óna préachaibh nó na clocha móra do bhriseadh. Soluíd iseadh í sin, sí Éire an gort; sí an obair saothrú na Gaeluinne. Tuigtear as san an stracadh & an brúghadh a bhíon á ngabháil againn san Irisleabhar so. Pé sgéal é, is air a bhí an bhruid & an saothar, agus bhí ag eirighe leis; bhí a chroidhe lán de mhisneach & de dhóchas. Ach i láthair na bruide sin dó, buaileadh buille tubaisteach, ar nós splainnc tóirthnighe, anuas ar mhullach a chinn air! Seachtain ó shoin, mar is eol do shaol Fodla, dóghadh an fóirgneamh clódóireachta a bhain le Muintir Chathail & a cho-lucht i mBleáthchliath. Chuaidh an monarcha go léir ar bharr lasrach, agus níór fhág an teine aoinní sa tig gan dóghadh ach amháin na seomraí oifigeacha. Do b'féidir le lucht na dóighteáin a mhúchadh an méid sin do thárrtháil ón léirsgrios. Bhí suas le leathchéad míle púnt de dhíobháil déanta ar na daoinibh gur leis an monarcha. Dóghadh an gléas clóbhuailte, idir innilibh & maisínibh & lámhsgríbhinníbh, ortha. Bhí lámhsgríbhinní i gcóir ant-Síoladóra ar a measc; dóghadh iad go léir léir! Ba throm an buille sin orainn. Bíodh gur mór ant- umárd an méid sin lámhsgríbhinn a bheith imthithe, ba dhá mhó ná sain an t-umárd díthiú na lámhsgríbhinne ón Athair Peadar .i. an dara caib- deal de bheathaidh Chríost Mac Dé! Níor bh'iongna é brón & mearathal & corrabhuais anama do bheith ar an bhfear eagair de dhéascaibh na díthe uafásaighe sin. Tá éileamh airgid á chur isteach ag lucht an t-Sioladóra, mar chúiteamh beag, ar saothar ár sgríbhneorí, ní nách iongna. B'é leann dé gur bhuail duine áirithe Liam Ó Rinn, isteach chun an Fhir Eagair, agus ar chloisint dó an sgéal tubaisteach uaidh & conus mar a dóghadh an lámh- <L 212> sgribhinn loghmhar de bheathaidh Chríost, duairt sé go raibh macasamhail de le fághail! Tá an dara caibideal mar sin san uimhir seo de'n Irisleabhar & ní bheidh aon bhrise ná beárna san saothar ró-loghmhor a fhág ár rí-údar againn ar Chríost Mac Dé. Ní mór a rádh gur ghlac gach sgríbhneoir fé leith an drochsgéal i dtaobh millthe a lámhsgríbhinne air go hana-chneasta. Thuigeadar ár gcás; ba mhór an sólás croidhe dúinn a ndeighchneastacht san uatha. Gheall cuid aca go dtabharfaidís arís fé aiste do scríobh as an nuadh — rud a dheineadar ó shoin. Ní cneastacht & dúthracht go dí é! Duairt duine aca-san .i. D. Ó Súileabháin, gan bacaint le haon airgead do chur ag triall ar, ach pé nidh a bheidh le teacht do ó Chumann an Urrudhais, é do chur chun sochair don Irisleabhar seo againn! A chonách san air. Tuigtear as an sgéal san thuas, a léightheoirí, go bhfuilimíd ag brath oraibh breis cabhra do thabhairt dúinn. Tá an obair seo á déanamh againn ar mhaithe libh & chun glóire Dé & onóra na h-Éirean & chun leathta na Gaeluinne. Tá's agaibh ná fuil faic na fríde dá fháil againn as an obair ach pé duadh & trioblóid atá ag baint le na chur amach. Níl tuarastal ag éinne den triúr atá ina bhun. In aisce iseadh atá an obair sin uainn — tré ghrádh dár n-oighreacht .i. an Ghaeluinn, chun í shaoradh ón mbás. Ar na Sagairt níos mó ná ar aon dream eile seadh thuitean an dualgas san. Tá níos mó comhacht aca, leis, chun a dhéanta. Cuiridís an chomhacht san aca & an léighean san aca i bhfabhar na Gaeluinne. Bhí iontaoibh ag muintir na h-Éirean riamh asta; má chíd siad na sagairt dáríribh ar thaobh na Gaeluinne, ní lagú a thiocfidh ar an iontaoibh san aca asainn — ach a mhalairt; is amlaidh is móide a thabharfaid siad féin chun i fhoghluim. “Ní aithnightear cara go cruatan” Ní túisge a chualaidh an t-athair Liam de Londra, S. O.,sráid an iarthair, B'leáthchliath, mar gheall ar an mbuille thubaisteach a thárla don Síoladóir 'ná mar a chuir sé dhá phúnt ag triall orainn, agus san in-aisce leis. San uimhir dheirineach, bhí trácht againn ar an duais (7 bpúint) a thug sé do mhacaibh léighinn sa Róimh ar aiste darab teideal “an dlúthbhaint idir Éire & an Róimh.” Fuaireamair na h-aistí uatha & bhí an duais-aiste le cur i gcló againn san Sioladóir, ach mo mhíle chreach! Dóghadh orainn é i dteannta na cod' eile. Iaraimíd ortha ár leath- sgéal do ghabháil de dhéascaibh na méala. A chonách san ar an Ath. 'Liam. Tá cara eile againn & comhnuí air i n-Eabhrach Nuadh 'sé Mícheál Ó Leanacháin é. De réir na tuairisce a thug an t-Athair Séamus Ó Mathúna dhúinn air, gabha isead Mícheál, rugadh i Mághealla é os cionn sé dheich de bhliantaibh ó shain. D'imthigh sé thar sáile in-aois a ocht mblian. Ta sé thall ó shain ag gabháil le na chéird. Thosnuig sé ar Ghaeluinn d'fhoghluim tímpal deich mblian ó shain. Tá sí anois aige go maith, idir chaint & léigheamh. Bhuail sé isteach chun an Athar Séamus chun cúig dollair do chur ag triall ar lucht ant-Síoladóra. Síntúis in-aisce <L 213> iseadh é. Níor mhaith leis cóip an Irisleabhair d'fháil ar son an airgid sin, mar dubhairt sé go bhfaghan sé an Síoladóir i siopa in Eabhrach Nua. Ní gádh a rádh gur shrois na cúig dollair sinn-ne i dtráth & go dtabharaimíd baochas ón ár gcroidhe le Mícheál & gur a fada a mhairidh sé. Ós ag trácht dúinn ar an gceist sin, ní tógfar orainn is dóigh liom a chur fé bhrághaid ár gcarad go bfuil d'inntinn againn seomra fé leith d'fháil sa chathair mar oifig i gcóir ant-Sioladóra, bun-áit an Chumainn mar a déarfá. Táimíd ana-leathlámhach d'uireasbhaidh áite don t-sórd san. Ach ní foláir roinnt airgid do bheith againn chun a leithéid de sheomra do sholáthar. Ní fheadar an mbeadh d'ádh orainn cara fial d'fháil ar ár léightheoribh a thabharfadh réiteach na ceiste sin dúinn? Léigheamair i nuachtán éigin le déanaighe go raibh 1,500 púnt airgid ag lucht an Far East i dtosach barr sa chiste sar ar thosnuigheadar ar an bpáipéar sin do chur amach! Ní raibh pinginn ruadh sa chiste againne nuair a thosnuigheamair ar an Síoladóir do chéad-chur amach! Tá ag eirighe linn, mar sin féin; nílimíd ar lomán lenár nglaodhtaí fós, ámh. Níor fhéadamair aon t-síntiús do thabhairt d'éinne ar ár scríbhneoiribh i ndíoluíocht ar a chuid saothair. Tá súil láidir againn go dtiocfaidh an lá agus nára ró-fhada uainn é, nuair a bheidh ag lucht an tSíoladóra farasbarr éigin sa chiste chun iad d'ioc. Ní fágfar ar lár na seribhneoirí a chabhruigh linn ó thosach. Iocfar fós gach uile dhuine aca de réir a chirt, le congnamh Dé. Ní “buachaill ag Móra agus Móra a d'iarraidh déirce” againn an achainge sin uainn ar ár gcáirdibh. “Ní neart go cur le chéile Ní laige go scaipeadh.” Ní féidir gan díombá mhór do bheith i gcroidhe gach deigh-Ghaedhil toisc luighead Gaeluine a bheith i nuachtánaibh an lae indiu in Éirinn, agus a bhfuil díobh ann! Dála an sgéil, níl teachtaí ‘na dála,’ leas- muigh de bheirt nó triúr ortha, ag tabhairt aon deaghshampla a raghad chun sochair don Ghaeluin. Táid siad 'dtaobh istig d'Ímpireacht na Breataine i dtaobh na teangan go siúráltha! Páirlimint na nGaedheal agus Béarla Sheáin i n-uachtar inte, 'sí atá againn i ndeire na dála! Is mór an draoitheadóir Seán agus a chuid Abacadábra d'úrlabhra. Tá aigne ár náisiúin fé dhraoíocht ag an dteangain iasachta. Choiméad sé sinn ceangailte de thaobh Shasana le cuibhreach níos déine & níos téagartha ná aon arm dá mhéid. Féach na tuilte focal athá ag na teachtaí á stealladh uatha, ar phúnc bheag go minic; tá an buadh so leis an mBéarla gur féidir an rud céadna do rád ar fiche slighe uaireannta. I láthair na n-uaire seo, is ar éigin má tá aoinní eile ach an pholitíocht le feiscint ar pháipéarthaib na cathrach. Ceist thar ceisteanaibh iseadh í, <L 214> dar leo. Táid na nuachtáin ag déanamh a ndíchil ar séideadh fé'n dá aicme pholiteacha. A leithéid d'imreasán gan chiall “With Party leaders in each street Maintaining with no little heat Their various opinions!” Chuirfeadh sé i gcuimhne dhúinn na neithe a léigheamar i dtaobh an ghleoidh a bhiodh idir Anraoí Grattan & A. Flood. Tá Micheál Ó Coileán ag seasamh ar onóir na Sasanach & ar an gconnradh a deineadh leo fé mar a bhí Grattan agus tá De Bhaléra ag déanamh aithrise ar Anraoí Flood ag troid ar son an Achta mar ar dhiúltuigh Muintir Shasana go raibh aon cheart acu dlighe do cheapadh d'Éirinn, agus mar sin & eile…! Níl d'inntinn againne teacht thar cheist dheilgineach na politíochta atá ag suathad ár ndaoine fé láthair ach ní dóigh línn go bhfuil an iompar ceart ages na nuachtánaibh móra agus páirt do ghabháil le h-aon taobh aca san aighneas. Sé is ceart dóibh a dhéanamh ná íle do chaitheamh ar na h-uisgíbh suathte. Tá seana-rádh ann gur “fearr ant-imreas ná an t-uaigneas” ach ní h-é sin an saghas imreasa atá i nár measc fé láthair is bunchiall & is brígh leis an sean-fhocal. Dá mba namhaid ghiúchach iasachta a bhí i gceist, b'fhearr an t-imreas ansan ná uaigneas na daoirse. Ní mar sin atá, ámhthach; ach cogadh na gcarad, isé atá ar siubhal. Go dtugaidh Dia go mbeidh sé chomh neambhuan is a bhion an saghas san cogaidh. Táid na nuachtáin seo againne ag cur na ndaoine ar mearathail — an seanachleas “suppressio veri et suggestio falsi” á chur i gníomh aca. Is baol gur gearaid é chun go dtiocfar ó imreas aigne chun láimhe láidre & ní bheidh ansan againn ach achrann paróisteánach gur chúm an file air & é fé bhrón: “Nach dealbh an sgéal é dá léigheamh ag gallachoin Gur b'iad clanna Gaedheal atá ag déanamh an achrainn Ag fealladh ar a chéile fé ghné gach seanacheirt Bhest & Carabhat bán do thréig.” Níl an sgéal tagaithe go dtí sin fós, ach ní ró-fhada go mbeidh an tobaist chúghainn, má théidhean na daoine ó smacht. Táthar ag imeacht ón ndeagh- smacht a bhí acu ortha féin le cúpla blian anuas. Tá na nuachtáin ciontach n mórchuid den tríoblóid atá i nár measg. Féachaidís chun an sgéil do leigheas, má tá aon ghrádh acu don tír. Cuiridis uatha an siotha seatha a bhíon ar siubhal acu, agus tugaidís comhairle a leasa don dá aicme pholiteacha. Ní féidhir liom gan cuimhneamh ar a ndubhairt Pádraig na Léime (beannacht Dé len' anam) san dráma “an Cárthach Mór” ag caint dó mar gheall ar dheilt idir cháirdibh Gaedheal le linn Eilíse: “An Cárthach Mór — Is deochair aighneas do chur ar bun gan dá thaobh a bheith páirteach ann, ach is deacra ná san é dhéanamh má thárluighean gan aon taobh a bheith ciontach. Guala le gualainn mar ba cheart don Gaedheal… sin ant-aon rud amháin a choimeádfaidh Banba bhláthmhar ar a bhonnaibh. <L 215> Domhnal Óg (O Eidirsceoil) —… go ndeinidh Dia na nGrást gach aicme do riarú chun a ghlóire féin do bhuanú & mar mhaithe le clainn na Fódla… Cárthach Mór — Mara mbéadh ant-acrann mí-nádúrtha is amhlaidh a bhéadh sgéal ag pór na nGaedheal ar fad. Mo mhíle mallacht ar an éad nímhneach atá ag claoidhe ár ndúthaighe ó thúis agus ag á brúghadh fé chois an eactranaigh…” Gearán cóir & comhairle ár leasa, má leanaimíd é. Ní fheadar cathain a thuigfid ár ndaoine cad é an díobháil dóibh féin & dá mbainean leo an t-easaontas eatortha, ná cathain a thiocfaidh atharach aigne ar lucht na bpáipéar? Maidir leis an nGaeluinn, ní féidir dóibh a rádh go bfuil cothrom na féinne aca á thabhairt dí. Má leogaid siad giota beag suarach isteach ionta, níl ann ach sop i n-ionadh sguaibe, nó ag caitheamh cnámha don mhadra. Óir níl meas madra ag lucht i mbun na nuachtán ar a léightheoiribh Gaeluinne. Níor fhoghluimighadar aoinní as na h-imtheachtaibh a thárla sa tír seo le seacht mbliana anuas; bfhéidir nár thuigeadar iad. Fágan san lucht na nuachtán ag trácht ar chúrsaibh a thuitean amach i ngach áird don domhan & gan puinn le rádh acu ar an dtír seo againne — ní áirmhim mórán ráiméise eile le na bhfuil a mbilleoga aca á líonadh! operatio sequitur esse, is dócha; nó, mar a déarfadh Gaedhilgeoirí é “cad a dhéanfaidh mac an chuit ach luch do mharbhú.” Tá aigne ghallda aca fós; táid siad greamuithe ag an bhfear mhór thall. Dar leo, níl aon atharach saoil tagaithe ar Éirinn ach amháin i dtaobh pholitíochta. Tá breall ortha & dá luathacht a bhainfid siad an púicín dá shúilibh iseadh is fhearr é. Brúghaidís gaedhilgeoirí isteach ortha & beidh na nuachtáin freagarthach. DHÁ OLLSGOIL. Ní maith linn in ao'chor bheith ag cáineadh — óir ní ró-dheas mar bhéas é d'fhear ná do mhnaoí. Ní oirean an béas san do bhioránach gas tamar an Síoladóir óg seo againne ach chomh beag. Ach tá sé ráidhte go mbíon an fhírinne searbh; bainean pian éigin le tarrach fiacail de ghnáth. Dá bhrí sin, ná bíodh aon léightheoir ag déanamh iongna dhe má chíon sé focal searbh ag breacadh bhilleóg ár n-irisleabhair anois 's arís. Tá ana-dhíombádh orainn i dtaobh a luighead a bhíon á dhéanamh ar son na Gaeluine ag an dá Ollsgoil .i. Ollsgoil Eaglaisánach i MaghNuadhad & an Ollsgóil Náisiúnta i mBaile-Átha-Chliath. Nílimíd ag rádh anois ná fuil an Ghaeluin dá múineadh ionta; ach ná fuil sí fé mheas ró-mhór ionta, cé go bhfuilid ar a taobh. Maidir le méid na Ghaeluinne a thagan amach uatha, is ró-shuarach le rádh é. Tagan líne an amhráin: “Táim-se im' chodladh is ná dúisig mé” i gcuimhne dhúinn mar gheall ar an dá shuidheachán feasa agus léighinn sin i dtaobh na Gaeluinne, ach go h-áirithe! Bíon gnáth-chúrsa oideachais Ollsgoile ar siubhal fé lánréim ionta, gan dabht-fé mar is ceart dóibh. Ach “oportet haec facere, néc illa cmittere” <L 216> de réir a n-abran an Soisgéal. Ní ceart an leabarlan atá i gColáisde Mhaigh Nuadhad fanúint díomhaoin gan iarracht do dhéanamh ar an stór nó ciste MSS atá ag dreochaint ann do chur i gcló de réir chumais lucht ceannais an Chólaisde. 'Dtaobh amuigh do bheirt nú triúr des na hollamhnaibh, níl faic a bharra á dhéanamh ag an gcuid eile; agus a bhfuil ann díobh. Cúis bhróin dúinn iseadh é gan priomh-cholláisde na h-Eaglaise Éin irinn do beith ar tosach i dtaobh an adhbhair léighinn sin na Gaeluinne. Cá fada a mbeid in a gcodladh! Tá an biorán suain i gcinn na n-ollamhan sa cholláisde eile — ná dúisig iad. MIONSCÉALA. Dóghadh a raibh de thuairiscíbh bailighthe againn ar ár gcáisdibh le déanaighe. Ní tógfar orainn, dá dhruim sin, a luighead a bhfuil le rádh againn san uimhir seo den tSíoladóir. Traosluighimíd don dr. ró-urramach Ó Domhnail, D.D. de bharr na onóra & an ghrádaim nuadh atá fachta aige ón Róimh le déanaighe .i. go bhfuil sé ina árdeasbog conganta don Chairdinéal in Árdmacha & go mbeidh sé ina comharba ina dhiaidh. Gur a fada a mhairidh Sé an onóir & an gradam. 'Sé an Dochtúir P. Ó Domhnall a bhí i gceannas an tionóla dheirinnigh a bhí ag Cumann na Sagart. Bhí sé i bhfabhar an Chumainn ó thosach & thug sé cabhair & comhairle ár leasa dhúinn i dtaobh na hoibre atá curtha rómhainn againn le déanamh. Agus d'fhág sé a bheannacht Easbuig againn. Tá súil againn arís ná beidh aon t-sos lena cabhair & congnam uaidh dhúinn i rith an t-saoil nuaidh d'aineoin an chúraim ró mhóir a bheidh air san oifig ata glactha air. Cuirsimíd fáilte is fiche roimis an Atair Burbage taréis a theacht abhaile go slán fallám ó champa na mbráighe a bhí i mBaile Cionn- leora. Do budh olc an mhaise dhúinn é mara ndéanimís có-áthas & có-atal leis an Dochtúir M. Ó Síothcháin, ollamh ré laidin & gréigis i Magh- Nuadhad ar a ghairm ag an bPápa chun a bheith in a árdeasbog i Sydney, Astraoileá .i. bheith ina chongantóir ar dtúis don Dochtúir Ró-oirbh. Ó Ceallaig, árdeasbog, & ina comharba ina dhiaidh. Tá áthas & brón orainn i dtaobh imtheacht uainn don Dochtúir Ó Síothcháin. Cuirean an onóir & an grádam a fuair sé áthas orainn — níl sagart in Eirinn is fearr a thuillean é. Tá brón orainn toisc go gcaillean Eire & an Ghanluinn mac dílis dúthrachtach & oibrighe a dhein cion fir ar son saothruithe na teangan. Cuir an Dochtúir Ó Siothcháin na Déisig ar an léirsgáil & canúint na ndéiseach ar aitheantas mhuintire na gcúigí eile. Sí ár nguidhe gura fada a réim fé chrois an deisceartig fé shéan & fé mhaise & fé shláinte. <L 217> LÉIRMHEAS LEABHAR. “Don Cíochóté,” an t-Athair Peadar Ua Laoghaire, Canónach S. P. do sgríobh ón Sgéal Spáinneach. Tá 'á fhoillsiú ag Brún agus Ó Nóláin, Teoir, i mBaile-Átha-Cliath. Cuig sgillinge a fhiacha. Tá an Ridire uasal fáin, Don Cíochóté, tagaithe go h-Éirinn, agus 'sé an t-Athair Peadar, beannacht dílis Dé len' anam, a thug chúghainn é. Is mór an chúis gháire agus suilt dúinn an Ridire céadna & a ghiolla mothaolach, Sancho. Caithfear admháil nár theip an uaisleacht ar Dhon ná an ghéarchúiseacht ar Shancho, pé baois cainte ná gnímh a bhain don bheirt fhear ghreanamhara. Is mó leabhar fónta sár-scríobhtha dár fhág an rí- údar againn, ach ortha san go léir, ní dóigh liom go bhfuil aon leabhar in aon ghaor chómh taithneamhach inléighte le Don Cíochóté. Fíon Spáinneach glan ceart iseadh é, gan aon ghó. Is mór an focal san uaim, go mórmór nuair a chuimhnuighean duine ar Aesop & ar Eisirt & ar Shéadna arl… ón údar chéadna. Ní h-aistrúi focal ar Fhocal é in aon chor. Munab' eadh, Maise, tá Don ina steilebheathaid againn ann, creaceáltha más maith leat, ach in a dhuine uasal, agus Sancho agus Rósínanté & an t-asal ballach & na h-eachtraí is fearr & is greannmhaire dá mbainean le sgéal Cherbhantes. “Don Cíochóté a tháinig go h-Éirinn” a theidiol ceart, fé mar atá againn ar Aesop, is dócha; toisc ná fuil againn ach claon-aistriú ar sgéal an Ridire Spáinnigh, agus a chulaith bhreágh Ghaelach air. Níor léigheas an bunsgéal ón údar a chéadcheap é san Spáinis, ach tá an t-aistrúi i mBéarla & sa bhFrainncis léighte agam. Gan amhras níor aistrigh an t-Athair Peadar Leabhar Cherbhantis ina iomláine; d'fhág sé cuid mhaith de i leathtaoibh; neithe neamhriactanacha iad san. Choiméad sé bunús & cnámha an sgéil & an méid sin den fheoil air go bhféadfadh an léightheoir a rádh gurab é an Ridire céadna é san dá leabhar ach go bhfuil fillebeag air anois mara raibh fallaing air na Spáinnis. Bhí a lán tromuiochta á casadh ar an údar gael ag scríbhneoir léigheanta áirithe le déanaighe mar gheall ar na bheárnacha san dh'fhág sé san aistruí uaidh. Tugan an fear eagair Conal Cearnach réidteach an ghearráin sin & mí- thuairime sin' mbrollach an leabhair. Sidiad bréithre Chonail: <L 218> Tá an cearth ag Conal Ceárnach sa méid sin. Níor loit an Canónach saothar Cherbhantis, ach is amhlaidh a chuir sé feabhaisín leis, bíodh nách minic a bhíon an sgéal mar sin 'dtaobh aistriucháin. Bhí buadh fé leith ag baint leis an Athair Peadar chun oibre liteardha den t-sórd san. Mhéaduigh ar an mbuadh san aige an sgéal do bheith lán de ghreann fé mar a bhí leis an ridire greannmhar aféiseach. Bhí an t-Athair Peadar i na mháighistir go binn & ar a rogha oibre agus é ag gabháil do eachtraibh den t-saghas-sain; nú fé mar a dubhairt an Céitinneach ina thaobh féin agus é féin ag cur síos ar Thighearna Dúin Bhóinne: Dom is dleacht a leacht do líonadh Dom is eol a sceol do sgaoileadh Mar sin le h-údar an leabha'r nuaidh sin atá dá luadhadh agam. Réidhtig an cursíos ar eachtraíbh an Ridire le buadh & le meon & le tuisgint an grinn agus an “bizarre” a bhí go láidir ag an Athair P. Ó Laoghaire. Rí-Shaothar ó Rí-Údar iseadh é. Dhein an fear eaga'r a chuid féin den obair go hoilte; agus ba mhaith an cuimhneamh aigé suím an sgéil do chur i mBéarla i dtosach an leabhair; beidh san ana-áiseach d'fhoghluimtheoiribh. Tá a chion de thuapli- síbh & de dhearmhadaibh chló san leabhar. Ní dóigh liom gur scríobh an t-Ath. Peadar an focal “námhaid” ná “fiadháin” riamh mar atáid sa leabhar. CRUACH MHÁRTHAIN. LEABHAR FAGHÁLTA: Mo dhá Róisín. Máire do scríobh. (Preas Dhún Dealgan, 2/6) Cainnt Choitcheannta ó'n Ghaedhealtacht. Brighid Ní Dhochartaigh. (Preas Dhún Dealgan, 1/6) <L 219> ÁR GCÁIRDE. Fuaramar síntúisí ó sna sagairtibh seo leanas ar son Chumainn na Sagart nGaedhealach agus an t-Síoladóra. Tugtar an méid cruinn i ndiaidh coda des na sagairtibh. Tuigtear 10s. i ndiaidh ainme gach sagairt eile. AILFIONN — Athr. M. Ó Domhnaill. ÁRD MACHA — Athr. Séamas Ó Doláin, 12S.; Athr. Séamas Larchin. BAILE ÁTHA CLIATH — Athr. Macmathghamhna, £1; Athr. P. Ó Ruáin, C. M.; Athr. P. Ua Breathnach, C. M.; Athr. P. Ó Laoghaire, C. M.; Athr. S. Ó Mathúna, Athr. S. Mac Giolla Phádraigh, Athr. E. Mac Suibhne, Athr. D. Ó Broin (Booterst'n). Athr. L. de Búrca (Sreath an I.), Athr. A. Mac Cárthaigh, C. M.; Athr. P. Mac Suibhne, M. E.; Athr. L. de Lonndra, £2; Athr. T. P. Ó Broin, S. P., £1; Athr. A. Ó Fearghaill, £1; Athr. D. Ó Deláinigh £1. CAISEAL — Athr. D. P. Ó Cathasaigh, P. S. M., Dúrlas Éile. CIARRAIDHE — Athr. D. Ó Conncubhair, 15s.; Athr. D. Ó Brosnacháin, 15s.; Athr. T. Suipeál, 15s.; Athr. T. Ó Spealáin, 15s.; Athr. T. Ua Muirthuile, 15s.; Athr. T. Ó Gríobhtha, S. P.; Athr. D. Ó Fin- nucháin, Athr. P. S. MacGearailt, Adm.; Athr. D. Ó Muineacháin £1; Athr. D. Ó Cathasa, £1; Athr. P. Ó Cearbhall, Athr. S. Ó Loinsigh (Tráigh Lí), 15s.; Athr. L. Betháin, Athr. T. Ó Céilleachair, Athr. L. Ferris, Athr. M. Ó Baoighill, Athr. C. Ó hEilithe, £1. CILL DHÁ LUA — An Canónach D. Ó Deaghdha, S. P., £1; Athr. S. Ó Deaghdha. CLUAIN FEARTA — Athr. Uachtarán, C. SS. R., Iascair, 12s. 6d. CLUAIN UAMHA — Athr. S. Mac an tSionnaig. DOIRE — Athr. M. Ó Brolcháin, 10s. 6d. FEARNA — Athr. S. Ó Ceallaigh, Athr. P. Ó Murchadha, M. S. S., £1; Athr. S. Reámonn, S. P. LUIMNEACH — Athr. Uachtarán, C. SS. R., i Luimnighe. AN MIDHE — Athr. P. Ó Maoilmheana. PORT LÁIRGE — Athr. Seán Ó Céilleachair, S. T. L., £1; Athr. Micheál Ó Crotaigh, £1. RATH BHOTH — Athr. S. Ua Muireadhaigh, £1. ROS — Athr. P. Mac Aonghusa, S. P.; Athr. S. Ó Mathúna, Athr. P. Ó Néill, Athr. S. Ó Dugáin. SÍNTÚISÍ EILE — Athr. P. E. Mac Fhinn, D.D., Róimh, £3; Athr. G. Ó Nualláin, M. E., Mágh Nuadhat, £1; Na Brátharacha de la Salle, Beal Feirsde (per S. Mac G.); An Árd-Mhathair, O. S. D., Beal Feirsde (per S. Mac G.); Athr. S. Ó Ceallaigh, Birmingham, Ala, S.A.A., £1 4s.; M. S. Mach an Laoich, Helena, Mont.; per Beanrioghalta, £1. Athr. M. Mac Coisdealbhaigh, Greenoc, £1; Athr. R. de Róiste, Nottingham; Micheál Ó Conn- cubhair, O. S., Baile 'n Feiriteu- raigh; Pádraig Ó Brian, O. S., Baile 'n Feiriteuraigh; Eamonn Ó Cathain, O. S., Baile 'n Feiriteur- raigh; Micheál Ó Caomhanaigh, O. S., Baile Dáithí; Partholán Ó Cin- néide, O. S., Baile Dáithí; Micheál Ó Luineacháin, Nuadh Cabhrach, £1; Athr. T. Ó Buachalla, 13s. 9d.; An Br. Deaglán, De La Salle, Baile 'n t-Sionnainne, 12s. 6d.; Seán Ó Dubhda, O. S., Smeric; Diarmuid Ó Mathúna, Dochtúir, Glas Naoidhean, £1; Athr. S. S, Ó Gormáin, D. D., S.P., Ottawa; Athr. T. P. Ó Brian, Derby. TUAIM — Athr. E. Mac Aodhagáin, Athr. S. Ua Caomhanaigh, 15s.; Athr. T. Ó Máille. S. P.; Athr. P. Ó Ruáin, Athr. L. Ó Ceallaigh (Iris Mór). <L 220> CLÁR IOMLÁN IMLEABHAIR A DÓ. Aiste ar an bhFír-Bheathaidh — II. 78 A Mhuire Mheidhrigh! (Dán) 158 An Croidhe Ró-Naomhtha (Dán) 91 An Dá Bhóthar (Sgéal) 42 An Fheis, an Dáil, agus an t-Aonach i n-Éirinn 117 An Máighistir Scoile 182 An Phaidir i nDán 12 An Párrthas (Riomh-Rádh) le Dante 58 Aondacht na h-Eaglaise, Sean- móin ar 142 Ar gCáirde 54, 108, 166, 219 Baois an t-Saoghail Seo (Dán) 38 Benedict XV., Pápa — R. I. P. 167 Bosga na Leitreach (Sgéal) 126 Buidhe na h-Éireann leis an Muighdin Muire (Dán) 131 Céasta ár Slánuightheóra (Dán) 141 Cnámha gan Feoil: An t-Síorraidheacht 71 Gnó an Chríostaidhe, a Anam do Shábháil 21 Neamhshuim ag an Óige dá Cur in Dia 125 Cómhrádh an Bhreithimh (Dán) 29 Críost Mac Dé — I., II. 109, 169 Custos, Quid de Nocte? — I., II., III. 72, 136, 203 Dán Aráis: As Duilleóig i gCo- láiste San Isidóir 67 Dán Diadha 146 Danta: A Mhuire Mheidhrigh! 158 An Croidhe Ró-Naomhtha 91 An Phaidir i nDán 12 An Párrthas (Riomh-Rádh) le Dante 58 Baois an t-Saoghail Seo 38 Buidhe na h-Éireann leis an Mhuighdin Muire 131 Comhrádh an Bhreithimh 29 Dán Aráis: As Duilleóig i gColáiste San Isidóir 67 Dán Diadha 146 Do'n Croidhe Ró-Naomhtha 193 Fachtna Naomhtha 48 Guidhe Éireann chun Croidhe Ró- Naomhtha 41 Lustra Decem Celebras! 163 Marbh ar Son na h-Éireann 65 Pápa na Rómha 140 Requiescat 77 Veni Creator Spiritus! 44 Dante 55 Do'n Croidhe Ró-Naomhtha (Dán) 193 Do Lochtaí na Teangan — I., II. (Seanmóin) 33, 85 Fachtna Naomhtha (Dán) 48 Faoisdiní Naoimh Augustín — Lr. I. Caibh I. — VI. 176 Fhuil Ró-Uasail Chríost, Sean- móin Ar 68 Gaedheag i Leabhragán an Vatican 45 Guidhe Éireann Chun Croidhe Ro- Naomhtha 41 Lá Fhéile Gobnatan 30 Lá na Cruaiche, 1921, 194 Léir-mheas ar Leabhair 50, 159, 217 LUSTRA DECEM CELEBRAS! (Dán Laidneach) 163 Marbh ar Son na h-Éireann (Dán) 65 Muire na nGaedhal (aiste) 13 Náisiún Gael-Ibheirneach, An — II., III. 22, 100 Nóbhína le h-Aghaidh Lae' le Muire 'sa Bhfóghmar 155 Nótaí 52, 92, 147, 210 Oide Múinte na mBocht — II., III. IV. 66, 139, 198 Paidir an Scabail 164 Phaidir i nDán, An 12 Pápa na Rómha (Amhrán) 140 Párrthas (Riomh-Rádh) le Dante, An 58 Pelágius, Airdeirceach — Cá Rug- adh é? 121 Prága v. Lobháin 187 Requiescat. Dán as an mBéarla 77 Ríocht Dé, Seanmóin Ar 132, 199 Saighdiúir ag Cómhrádh le Dia — II., III. 39, 75 Seanmóintí: I. Ar Aondacht na h-Eag- laise 142 II. Ar an gComaoin Na- omhtha 81 III. Ar Comaoine na Cásga 189 IV. Ar Gnó an Chríostaidhe (Cnámha gan Feoil) 71 VI. Ar Lochtaí na Tean- gain 33, 85 VII. Ar Neamhshuim ag an Óige dá Cur i nDia 125 VIII. Ar Ríocht Dé 132, 199 IX. Sgéal Ióib & Sgéal na h-Éireann 1 Sgéalta: An Dá Bhothar 42 Bosga na Leitreach 126 Teachtaireacht an Aingil 185 Tighearnaí Thíre-Conaill 59 Tuairisc Naomh-Teréise i dTaobh Mná-Ríalta Naomhtha — Caib. XIII. — “Leabhar na mBun” 206 Úrnaighthe le n-Ofráil do'n Teagh- lach Naomhtha 31 Veni Chreator Spiritus 44 <L 221> A Léighthéoirí! Ná déinidh dearmhad ar ár gcáirdibh thuas! <L 222> COINNLE IGCÓIR NA H-ALTÓRA 75%, 25%, 65%, Céir na mBeach. Ó LEATHLOBHAIR, TTA., 14 CÉIBH ORMUIN, ÍOCHTAIR, ATH-CHLIATH. DÉANTA IN-ÉIRINN. Tá gach aon tsaghas leabhair a bhaineann le h-Éirinn, pé 'cu sa Bhéarla, in ár nGaedhilg féin, nó i nGaedhilg na h-Alban le fagháil ó: Máire Ní Raghallaigh, 87 Sráid Uacht. na Driseoige, Ath Cliath. Scríobh chuichi i dtaobh aon labhair nó paipéir ar bith a theastuigheann uait. Mac an Iarla & a Chuid. A Léighthéoirí! Ná déinidh dearmhad ar ár gcáirdibh thuas! <L 223> FÉACH A CHÁIRDE! Ar mhaith libh £5,000,000 a choiméad in Éirinn? Má's maith, deunidh sibh bhur gcuid Urradhais leis AN GAEDHEAL COMHLUCHT TAIGHDE UM URRADHAS NÁISIÚNTA. Tta. Ba chóir do gach aon tSagart a cuidíu linn! Árd-oifigh: 30 Faithche an Choláiste, Baile-ath-Cliath. Cléirigh & a chuideachta An tigh thar bárr. Igcóir na Cléire is ar a bhfuil eolas maith aca. Ath-Cliath. <L 224> AR BUN Ó 1824. TOMÁS, LIAM & SEÁN Ó CEALLAIG, Baile Átha Cliath, 89 Sráid Íochtarach, Ghárdiner. Oifigí: 1 & 2 Sráid an Fheistige, Baile Átha Cliath. (Le h-air Bhannc na h-Éireann). Fíor-Fhíon Altóra Iarramhuid go h-umhal ar Uachtaráin na h-Eaglaise agus ar Chléir na h-Éireann leanamhaint de cheannach ar gcuid Fíor-Fhíon Altóra mar san am atá thart. Is le h-aghaidh na h-Altóra a gheibhimid é, agus tá sé dá dhíol againn ar fud na h-Éireann, na Sasan, agus na gCoilíneacht le trí glúinibh. A luach ar fagháil uainn ach a iarraidh. 4s. an duisín ar na buideáil fholamha dá thabhairt againn nuair a chuirtear chugainn slán iad agus costas ar iomchair díolta. Níl baint againn le dream ar bith eile ins an obair. Gothán: Baile Átha Cliath 1612. Sreang-Sgéalta & Cáblaí: “Threekays Dublin” <L 225> BA CHEART DO GACH AON tSagart i n-Éirinn na leabhair seo de leabhraibh an Athar Peadair a bheith aige: — Na Cheithre Soisgéil 4/6— Aithris ar Chríost 6/— Seanmóin is Trí Ficid I. 4/6 Seanmóin is Trí Ficid II. 4/6 Mara bhfuilid agut cheana cuir púnt airgid chun. BRÚN AGUS Ó NÓLÁIN, TEÓR., BAILE ÁTHA CLIATH, agus gheobhair láithreach bonn iad. Mo Shlighe Chun Dé — Leabhar Úrnuighthe an Athar Peadar i lámhaibh na gclódóirí fé láthair. Ár gCéol Féinig — Ullamh anois. An t-Ath. P. Breathnach, C. M., do chruinnigh. 2s 10d. glan. AN GAEDHEAL TÚ? MÁ'SEADH BA CHÓIR DO CHUNNTAS BAINNC A BHEITH. I MBANNC NA TALMHAN, TTA. BANNC GAEDHEALACH MAR MHAITHE LE GAEDHLAIBH. £180,000,000 Tá an méad sin d'airgead na nGaedheal curtha i mBainnc na h-Éireann & gan aon phioc tairbhe ag teacht don dúthaigh as. Tá muintir óg na tíre ag imtheacht i n-aghaidh an lae de ceal gnotha. Cuir do chuid airgid i mBannc na Talmhan & cabhruigh le h-iad a choiméad ag baile. ÚNCAMAS. Cúnntaisí Reaithe — 2% Cúnntaisí Taisge — 3½% Cúnntaisí Taisge Bliana — % Cúnntaisí Taisge Trí mBlian — 4½% Cúnntaisi Taisge cúig mBlian, 5% Tá talamh na h-Éireann mar urradhas led chuid airgid. FÉADFAIR DO GHNÓ GO LÉIR A DHÉANAMH LINN AS GAEDHILG. GACH EOLAS Ó'N RÚNAIDHE — BANNC NA TALMHAN, TTA., 68, SRÁID IOCH, CHILL MHUIRE, ATH-CLIATH. A Léighthéoirí! Ná déinidh dearmhad ar ár gcáirdibh thuas! <L 226> “NÍ NEART GO CHOR LE CHÉILE.” COMÁR-CHUMANN UM ÉADACH GAEDHEALACH DO DHÉANAMH, TEO. DÉANFAIMÍD AN GNÓ, A SHAGARTA, GO CRUINN TAITHNEAMHACH DHÍBH. CUIRIDH BHÚR N-ÓRDÚ AG TRIALL ORAINN. A Léighthéoirí! Ná déinidh dearmhad ar ár gcáirdibh thuas! <L 227> A Léighthéoirí! Ná déinidh dearmhad ar ár gcáirdibh thuas! <L 228> A Léighthéoirí! Ná déinidh dearmhad ar ár gcáirdibh thuas! <L 229> A Léighthéoirí! Ná déinidh dearmhad ar ár gcáirdibh thuas! <L 230> ARÁN MHIC CHINNÉIDIGH AN SAGHAR IS FEARR DÁ BHFUIL ANN. BÁCÚIS 124 — 130 SRÁID PHÁRNELL AGUS BÁCUS NAOMH PÁDRAIG, BAILE ÁTHA CLIATH. MUINNTIR UÍ CHATHAIL, TEO. CLÓDÓIRÍ, BAILE ÁTHA CLIATH.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
