Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimhir 7 Abrán 1923
Title
Uimhir 7 Abrán 1923
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1923
Publisher
Muintir an Sguab
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Sguab1923_04> <L 125> <B 1923> <C Prós> <N 8> <T An Sguab> <U Údair éagsúla> <F Muintir An Sguab> AN SGUAB Uimhir 7 ABRÁN 1923 3p. sa mhí. REIM NA h-UIMHREACH SO. Leath. AN TE BHÍONN AMUIGH FUARANN A CHUID 127 IOLSGOIL NA MUMHAN IV. … PÁDRAIG O CADHLA129 “RÉILTHÍNÍ ÓIR” … FIACHRA ÉILGEACH 131 AN DIAMOND BUIDHE … SEOIRSE MAC CLÚIN 133 SEAN-FHOCAIL … BEIRT FHEAR 135 CARRAIG AN AIFRINN … “CRAIFTINE” 138 SAMPLA GAEDHILGE NA MBLASCAOD … TOMÁS Ó CRIOMHTHAINN 140 LEITREACHA 141 FOCAIL ÓN MBEURLA 142 LÉIRMHEASA I42 COMÓRTAS I43 CUMANN URRADHAIS MUINTIR NA h-ÉIREANN (THE IRISH PEOPLE'S ASSURANCE SOCIETY) CUMANN DO GACH AOINNE ISEADH É. NÍL AON NIDH CHUN DEIRIDH ANN. FÍOR-ÉIREANNAIGH ATÁ I MBUN NA h-OIBRE SEO. Gach fios agus faisnéis le fagháilt ón Rúnaidhe S. M. Ó DEORÁIN ÁRD-OIFIG — CEARNÓG PHARNEILL a 16, ÁTH CLIATH. DÉINIMÍD-NE DABHACHA, PEIGÍNÍ, AGUS FIRCÍNÍ as an adhmud feagha is fearr a fhásann i dtír na hÉireann agus is againn atá ceann de na tighthe cúpaora agus boscaí a dheunamh is mó in Éirinn. Tá bosca an ime, bosca na cáise, bosca na n-ubh, bosca an éisc, a's na barrailí le fagháil annso — an t-adhbhar is fearr agus marga maith. Déintear annso iad. Gach fios agus faisnéis uainn-ne — SEUMAS MAC MATHGHAMHNA (TEOR.) i LUIMNIGH Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n Chumann Gaedhealach is Fearr AN CUMANN IBÉRNEACH INSIURÁLA TEÓ. I n-AGHAIDH TÓITEÁIN AGUS COITCHINNE. Príomh-Oifig — 48 & 49 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. NA POLASAITHE IS IOMLÁINE LE FAGHÁIL. <L 126> SIOPA GRÓSAEREACHTA IS LÓN-TIGHIS. SIOPA NUA É SEO I LÁR NA CATHRACH. TÁ SÉ AR OSGAILT ANOIS. NÍ GÁDH DON BHEAN-TIGHE FOCAL BEURLA A LABHAIRT ANN. Agus cuirfear a mbeadh ceannuighthe aici abhaile go dtí an dorus cúichi i ngluaisteán iompar i n-aon áit 'sa chathair nó 'na comharsanacht. Seo-igí, a lucht an Fháinne, anois an t-am agaibh bhúr gcomhar & bhur gcaradas a theasbáint. Tagaidh chughainn agus bainidh triall as an áit. O RAOGÁIN AGUS A CHOMHLUCHT, TEORANTA, SRÁID DÁSÚN A 54, BAILE ÁTHA CLIATH. WEST & SON SEODÓIRÍ, GAIBHNE AIRGID, AGUS CLUIGEADÓIRÍ. Tigh Grafton, 102 & 103 Sráid Grafton, Baile Átha Cliath An cnuasacht is mó i n-Eirinn; Fáinní pósta & Fáinní geallamhana; bronntanasaí airgid; córacha tae & caifí; &rl. Tagaidh isteach chun iad dh'fheiscint. TAE. Togha an mhargadh gach aon tSórt Tae atá againne, bíonn siad mar a chéile igcomhnuide agus bíonn gach éinne sásta leo. Luach — 2/4, 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt. Tae ón t-Sín — 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt. BECKER BROS., LTD. Sráid Seoirse Mór Theas a 8 agus Sráid an Iarla Thuaidh a 17, i mBaile Átha Cliath. NIGHEACHÁN RIABHACH AN TSATHAIRN NÍ BHÍONN SÉ GEAL DÉ DOMHNAIGH. Dá bhrigh sin Cuiridh bhúr gcuid nigheacháin chun TIGH NIGHEACHÁIN NA CÚIRTE (COURT LAUNDRY) SRÁID HARCOURT, BAILE ÁTHA CLIATH. <L 127> AN TE BHÍONN AMUIGH FUARANN A CHUID Is mór iad na caithighthe a chuirtear ar sgribhneóir páipéir Gaedhilge a bheith ag sior chur sios ar cúrsaí na Gaedhilge; ach sé an rud a dheirtear go minic mar gheall ar páipéirí Gaedhilge ach go mbíonn an iomarca trácht ar an gceist sin ionnta & go mbéidís níos sui- meamhla muran dthagaireódís dí in ao' chor nach mar a chéile as a thagairigheann páipéirí beurla don bheurla. Ní mar a chéile an dá sgeul, ámh, in aon saghas slighe, níl aon rud aca san le cur i gcomparád le beirt fháinneach ag stealladh teanga an namhaidh & iad ag feuchaint ar báire caid ag páirc an Chrocaigh (dh'airighmear é sin ar siubhal an lá fé dheire); níl aon cheist leitrighthe sa mbeurla (tá an cló Romhánach ann & táthar sásta leis) ach níl an cheist sin socruighthe againne fós cé gur dóigh le daoine éigint go bhfuil; rud breágh neamh-choitchianta so thagartha iseadh an tráthnóna atá leagtha amach i gcóir leanbhaí in Árus an Fháinne ach cá bhfuil a leithéid, ná práidinn le na leithéid, leath-ismuigh d'Éirinn. Ba mhaith linn rud éigint a rádh mar gheall ar an sgéim sgolá- ireachta atá i bhfeidhm ag Co. Co. na Gaillimhe & béidir go n-inneosamuis conus a cheannuighmíd Bovril go reigileálta anois toisg an Ghaedhealg nádúrtha a chuireann siad na gcuid fógraí le deidheannaighe. Ach is mithid dúinn stad de'n sgeul sin nó beidh alt sgriobhtha againn ar cheist na Gaedhilge dár n-aimhdheóin féin. Is maith an rud go bhfuil na teachtairí Dála & na Seanaidóirí ag tógaint ortha féin billí do thúisiú & gan ceap na dlighthe go léir d'fhágaint ag muintir an Rialtais. An cuid is mó desna dlighte ata á gcur i bhfeidm ag an Oireachtas ó cromadh ar an obair go ceart baineann siad le bunú nó cóiriú an Rialtais & is beag suim a chuireann an ghnáth duine ionnta ach amháin na daoine a bhfuil bainnt aca le pé rud atá ar siubhal. Ach ní mar sin dosna billí priomhái- deacha. Is mó duine a cheannuigheann ticeud s-na “Sweeps” cuir i gcás & nár mhaith leó go gcuirfí ar neamhnídh iad ach beidh sé dian ar an mbille sin teacht chun críche is dócha. Tá bille á phlé leis, bille dh'iarraidh cuid de leatheanta saoire na mbannc do chur ar meamh-nídh & laetheanta saoire na hEaglaise do chur i bhfeidm na n-áit. Déard iad na laetheanta atá againn fé láthair ach laetheanta saoire an t-Sasanaigh & níl aon ciall leó san in Eirinn, tír fíor- Chaitiliceach mar í, & ba cheart rud do dheumamh de sin. Agus cuireann sé sin i gcuimhne dúinn go raibh cainnt ar siubhal tamall ó shoin i dtaobh paidreacha sa Dáil & sa t-Seanaid. Dé chúis ná beadh sagart ann chun iad do rádh. Protestúnach (iarla Cille Mantáin) adubhairt sa t-Seanaid gur cheart go ndearfuidhe páidreacha & dubhairt sé sin go mbeadh sé lán t-sásta le sagart Catoiliceach chun iad a rádh chomh fada as a bheidís ann ar chuma éigint. Ní beag san is dócha. Tá ceist ainm na Sráideanna ós comhair na ndaoine i mBaile Átha Cliath arís. Tá an sgeul níos measa i mBaile Átha Cliath ná in aon áit in Éirinn ach amháin i mBeilfeirsde béidir. I gcathair Corcaighe, cuir i gcás, ní fheictear ainm puic mhóir Shasanaigh in áirde ar gach cúinne sráide & táthar tréis ainm Tomáis Mic Curtáin & Ólibheir Pluincéid do thabhairt ar dhá shráid tabhachtach nár thaithnuig an sean- ainm ro mhaith le muintir na h-áite. Tá ainm Domhnaíll Uí Chonaill ar áit mhór i ngach aon Chathair beagnach, i mBaile Átha Cliath féin — ní minic a chloisfeá Sráid Sackville anois & ní dheirtear Droichead Carlisle leath-ismuig den Kildare St. Club (má dheirtear annsan é) ach mar sin féin feuch ar Grafton, Harcourt, West- moreland, Belgrave, Mountjoy, Dorset, Lands- downe, Earlsfort, Herbert, Pembroke, Dart- mouth, Waterloo, Wellington, Northumberland, Molesworth, etc., etc.; Dá mba sráideanna iargcúlta iad sin bá chuma é — ach is amhlaidh atáid ar na sráideanna & na cearnóga is áilne sa chathair. Is ar na sráideanna iargcúlta & <L 128> suaracha a thugadh ainm na Taoisig is mó a bhí in Eirinn. Ní fios don fhurmhór desna daoine cá bhfuil sráid Emmet, Sráid Sairseul, bóthair an Áird Rí, Carnóg Dean Swift, sr binn buirb, Sráid Brian Borumha, Sráid Naoimh brighid, naoimh Micil, Naoimh Pádraig Naoimh Columcille & sráid Tomás Dáibhis. Agus ní dóigh linn go bhfuil ainm Uí Domhnall, ná Uí Néill, ná Mistéil, ná bholfe Toane ná Labhráis Uí Tuathail ann in ao' chor, olc maith ná donaighe, gan trácht ar áiteanna mar Fachairt, Beul an Átha Buidhe & rl. An té bhíonn amuigh fuarann a chuid. Do thugamar fé ndeara an lá fé dheire go raibh tig mór gairid dúinn annso á dheisiú & á dheunamh suas. Óifig & stór iseadh é. Is beag duine thugann fe obair dá shaghas fé láthair nuair ná fuil a fhios ag aoinne cad é an cheud tig eile a bheidh ar neamh nidh amárach, ach mar sin féin ní dheunfamuis an oiread san iongantais dhe go mbeimís ag tagairt do sa “Sguab,” maran rud é gur bhaineadh anuas Coróinn an Rí a bhí in áirde os cionn an doruis le dathad bliadhan anuas. Comhartha maith bá dheadh é go bhfuil athrú tréis teacht ar an aimsir. Agus do chuir san rud eile i gcuimhne dúinn: dá mhéid é an deitheanas do theasbáin sé ar dtúis chun coróin an Rí do ruagadh as an dtír seo tá an coróinn á theasbáint go dána ag aire an Phuist fós in áiteanna; ar cúpla ceann desna cearranna puist cuir i gcás, tá cuid maith desna boscaí leitreacha chomh dearg fós as do bhiodar-riamh, & ar na traeneacha gach maidin cítear cairéiste móra & “Royal Mail” i leitreacha móra ortha go díreach mar a bheadh 1921 againn in ionad 1923. B'fhuirist feuchaint chun rudaí beaga den t-saghas san. Ní thagann an dá thráigh leis an gobadán & dá bhrígh sin niorbh féidir linn bheith ag éisteacht le níos mó ná aon ceann amháin desna soisgéil Gaedhilge lá 'le Pádraig. Cuadhamar go dtí séipéil an Chumann Iosa i sráid Gardiner & má thug aon sagart soisgéil níos áilne níos Gaedhealaighe uaidh ná an ceann a dh' airighmear ó'n athair ó Donnchadha bhí an rath ar na daoine a bhí ag eisteacht leis. Do chuir sé gach saghas áthais orainn bhí sé chomh breágh & chomh simplidhe & chomh Gaedhealach san. Ach má bhí ba dhóigh leat go bhfuighfidhe na paidreacha roimh an aifrionn a rádh aon uair amháin sa mbliadhán as Gaedhilg. Ní rabhamar ag coinne le beurla i séipéil Sráid Gardiner an lá san agus ní thuigimíd 'dé chúis a righneadh chomh beag san de n'ár dteanga féin. Sé an sgeul ceudna é tríd síos — aon lá amháin sa mbliadhan Gaedhealach agus gan aon t-suim dá chur sa nGaedhilg gach aon lá eile, ach amáin ag sagart breágh Gaedhealach annso & annsúd agus gan aon comhacht aige sin sa rud as a stuaim féin amach. Agus dála an sgéil cé mhéid séipéil in Eirinn a bhfuil na Stáisiúin sgriobhtha i nGaedhilg nó i nGaedhilg & i mbeurla, nó an Ghaedhealg os comhair na ndaoine amach ar ao 'chor. MUINNTIR PLÉIMEANN, GUALADÓIRÍ I DTEACH LÁMH DHEARG, 9 SRÁID FHEARDORCHA THUAIDH, BAILE ÁTHA CLIATH. Ceannuighidh bhúr gcuid guail ó Ghaedhealaibh. Tá an gual is fearr le fághail uainn. Buail isteac nó sgríobh go dtí an seoladh seo thuas. Guthán 2723. ROINN NA TALMHUÍOCHTA AGUS AN CHEÁRD OIDEACHAIS. SCOLÁRACHTA EOLUÍOCHTA & CHEÁRDUÍOCHTA Tairgtear suim áirid Scoláracht agus Múinteoracht-i-bhFoirbhiú i gColáiste na hEoluíochta, Ath Cliath, i gcóir comórtais do mhaca-léighinn Eoluíochta is Coárduiochta. Beidh Scrúdú i gcóir na Scoláracht sin i n- áiteanna rá leith i rith na seachtaine, a thosuigheas Dia Luain' an 25 adh de Mheitheamh, 1923. Sé an 30 adh de Aibreán an lá deire le cead iarraidh (ar Fhuirm S. 34) chun suidhe ag an Scrúdú. Atá gach eolas eile, agus cóipeanna d'Fhuirm S. 34, le fáil ó: RÚNAIDHE. Roinn na Talmhuíochta agus an Cheárd Oideachais, Sráid Mhuirbhtheann Uach., Ath Cliath. Bu chóir “Seomra a 246” a chur ar an gClúdaigh. K.A.A. <L 129> IOLSCOIL NA MUMHAN I RINN Ó gCUANACH. IV. NA HOIDÍ SCOILE & SINN FÉIN. D'eirigh na hoidí scoile ar a nGad Sanns in ár gcoinne leis nuair a chuireamair scoil na leanbhaí ar bun. Tuigeadh go maith go ndeunfadh an scoil dochair do oidí an pharóiste luath nó mall agus cuireadh fé shluagh mallacht & fe choinneal bháthadh an Chumainn sinn. D'eirigh idir sinn féin agus cuid den dream ba mhuintiridhe bhí againn i measc na noidí ceudna. Bhíodar go léir tar éis a admháil go mba' cheart an Ghaedhelag bhocht a shábháil. Bhí an méid sin go maith maidir le rúnta naomhtha, beannuighthe acht nuair a chuireadh chum a dheunta insan t-aon tslighe amháin a fhágadh againn cum a dheunta eugcóir ba eadh é, bitheamhantaigheacht b'eadh é, ag baint an ghreama as bheul duine eile b'eadh é agus chaithfí é chur fé chois. Bhí leath de mhúinteoirí scoile na nDeise an uair úd agus caint na Gaedhilge aca chomh maith a's do bhí agam-sa, nó béidir ní-b'fearr ag cuid aca, acht shocruig siad in a measc féin ag cruinniu- ghadh gur rud neamh-chumannamhail do oide a mbeadh an Ghaedhealg aige í mhúineadh mar an rud é go mbeadh sí ag na hoidí eile 'sa pharóiste sin. Cuirtear an méid sin in a leith pé sceul é. Téidheadh an Ghaedhealg bhócht in ainm na pláige nuair a bhí sí chum aon streo a chur ar aoinne. Tamall in a dhiaidh sin nuair a fhógruigheadh sos comhraic idir na hoidí agus Conradh na Gaedhilge agus nuair a tháinig teachtairí ó gach Cumann aca i gceann a chéile i mBaile Átha Cliath chum go ndeunfaí gach aon rud sothuigthe dhá chéile ba í ceist na Rinne ba mhó & ba theil- geanta. Cuireadh gach aon choir ba shuaraighe & ba Leanabhaighe ná a chéile im'leith-se. Dubhradh go ndubhairt mé a leithéid seo chaint in a leithéid seo thigh le n-a leithéid seo dhuine a leithéid seo lá. Niór thug mé fé aon phioc den chaint seo a bhreugnughadh acht theastuig uaim an sceul mar a thuig mé féin é a chur ós a gcomhair. “Creidim,” arsaigh mise, go bhfuilmíd go léir ar aon aigne béidir maidir leis an sceul so. Táimíd go léir sásta go gcaithfear an Ghaedhealg a ath-bheochant; Tá sí beo, glórmhar, fós i measc leanbhaí na Rinne. Ná fuilmíd go léir sásta gur ceart léas a thabhairt dí san áit sin. Ní féidir é sin a dheunamh an fhaid a's atá oidí scoile na Rinne ag tabhairt drom- láimhe dí. Ní fhuil an Ghaedhealg aca. Tá siad san áit bun os cionn. Bhí an Stairceach (go ndéine dia trócaire air) tar éis an Clár dá Theangthach a chur orra an uair seo (caithfe mé tagairt do so leis níos soiléire in a dhiaidh so). Agus tá sceul na Gaedhilge ag tosnughadh ar roint fáscadh a bhaint as na haedheanna anois aca. Nár cheart, ma 'seadh, arsaigh mise, go bhfuigheadh Conradh na Gaedhilge, Cumann na nOidí Scoile, agus an Stairceach sligh éigin a cheapadh eatorra chum an sceul so a leigheas. Ná fuighfí na hoidí seo a chur in áit éigin eile agus mar an bhfuil aon ait eile a gheobhadh leo ná fuighfí comh- líonadh a dheunamh leo ar chailleamhaint a slighe maireachtana.” Hut! ní raibh aoinne shasta liom. Eoin Mac Néil féin ní bheadh sé sásta leis. B'é deireadh an scéil é gur iarradh orainne congnamh a thabhairt d'oidí na Rinne breis páistí a tharraing isteach chum na scoile chucha sa tslighe go bhfuighfí congantóir a mbeadh Gaedhealg aici a chur i scoil na gcailiní. Ní raibh sa méid seo acht fíor-thincéireacht leis an sceul agus dá chur ar an meur fhada. Tá maith eígin deunta pé sceul é agus molaim go hárd an obair atá deunta & dá dheunamh ag Cáit ní Fhlannchaighe don Ghaedhilg i scoil na gcailíní sa Rinn. Deirim annso, aon áit a bfuil an Ghaedhealg ag leanbhaí na scoile nach ceart go mbeadh aon oidí ag deunamh teagosca dhoibh acht oidí a mbeadh an Ghaedhealg ar a dtoil aca agus gur i nGaedhilg ar fad a bheadh na leanbhaí sin ag fagháil teagasca. Sin má táimíd a ndáiríre i dtaobh cosanta na Gaedhilge. Is eadh, tháinig an Stairceach go dtí an Rinn agus cigire in a fhochair a raibh an Ghaedhealg aige. Bhí sé sásta go mba cheart an Clár dá theangthach a bheith is na scoileanna sin. Chuir sé leitir ag triall ar an mBainisteoir dá rádh go gcaithfí an clár dá theangthach a bheith ar bun insan da scoil a bhí sa Rinn ó thosac bliadna na <L 130> scoile bhí na gceann. D'innis an sagart an sceul do don bpobal ón altóir an Domhnach in a dhiaidh sin agus an raibh a fhios aca é féin a bheith a gcoinne na Gaedhilge i gcomnuidhe mar mhaith leo féin. Dubhairt sé go raibh Riaghaltas Shasana anois ag cur na Gaedhilge mar oiblio- gáid orra chum iad a choimhéad 'sa dorchadas i gcomhnuidhe agus go raibh sé chum an cheist a chur orra coicthidheas ón lá sin 'dé mhéid aca ar theastuig an Ghaedhealg seo uatha is na scoileanna Tháinig sé coicthidheas ón lá sin; dubhairt sé go gcuirfeadh sé an cheist leath is amuigh de gheata an tséipéil nuair a bheadh an t-aifrionn ráidhte agus greim breacfaist ithte aige. D'imthigh gach aoinne abaile dar ndóigh nó geall leis. D'fhan thimcheall deicheanabhar is fiche chum a rádh gur theastuig sí uatha. Bhíos-sa in a bhfochair. Nuair a tháinig sé amach níor chuir sé an cheist acht a rád. “Ní theastuigheann sí uatha agus a rádh nár fhanadar,” agus d'iompuig sé ar a sháil isteach arís. Scríobh sé go dtí an Stairceach agus adubhairt leis ná raibh an Ghaedhealg ag teastail ó mhuintir na háite, gur chuir sé an cheist ós comhair an phobail agus ná raibh aoinne dá lorg acht má theastuig uaidh an dára teangan a bheith insna scoileanna so go mba mhaith leis féin dá mbeadh an Fhrainncís nó an Ghearmáinis ann. Do fhiafruigheadh de ar ghnáth leis ceist oideachais mar sin a chur i gcead na ndoine agus dá mba ghnáth go raibh sé ag cur ceist Bainisteoractha scoile na hEireann i gcon- tabhairt. Acht pé sceul é go raibh ordughadh oifig an oideachais le cur i bhfeidhim .i. go gcaithfí an clár dá theangthach a chur ar bun gan aon stad. Cuireadh an clár sin ar bun & bíodh san mar atá. PADRAIG Ó CADHLA. DIXON & HEMPENSTALL Fir Deunta Speuclairi. SEOMRAI UM TASTAIL RADHAIRC AR OSGAILT GACH LA Támuíd tréis na cóireacha is deidheannaighe ceapadh chun gloiní (lensaí) chur i dtreo d'fhághail. Cuirimíd shuim speisiáltha in oideasaí liagh-súl. Nuair a chuireann tú fios ón dtuaith ar rud cuirimíd chughat é an lá ceudna. SRAID SUFFOLK, 12, ATH CLIATH. TOBAR NA FÍOR- GHAEDHILGE I RINN Ó gCUANACH I nDÚTHAIGH DÉISEACH. CAITH DO SHAOIRE AR DO SHUAIMH- NEAS ANN AGUS RAGHAIDH SÉ CHUM TAIRBHE DO SHAOGHAIL AGUS DO SHLÁINTE. Tá tigh fada fairsing i gcomhair bhídh, iostais, agus an mhúineadh ag lucht Iolscoile na Mumhan ann — an fhar- raige i mbeul an doiris aca agus cóir folcadh idir Shamhradh agus Gheimhreadh. Tá táisc agus tuairisc an Scoil Samhraidh i mbaile a's i gcéin. SCOIL NA LEANBHAÍ Fé chúram “An Fhir Mhóir” — Fear “An Ghéilín,” Fear “An Bhreugáin,” Fear “An Fhéirín,” agus Fear “An tSeanchuis.” “Ní mhúintear Gaedhealg annso, labhartar í” — tuairisc Sheoirse Mhic Niocaill ar obair na scoile. Tá gach fios agus faisnéis le fagháil Ó'N bhFEAR MÓR I RINN Ó GCUANACH. Nó ó PHÁDRAIG Ó CADHLA, i Lúbán Díge, i gCo. an Chláir. <L 131> RÉILTHINÍ ÓIR II Isé dubhart féin nuair tháinig cuid a haon den leabhar so fé chló ná gur fíorlaoch an té bhí ina bhun má's rud é gur thuig sé i gceart ó thúis a mbeadh dá dhuadh aige sar a mbeadh críoch ar a shaothar. Agus deirim an rud céadna tar éis cuid a dó a léigheamh go mion mín. Tá isteach is amach le cheithre míle cinnfhocal siubhalta ag an Athair Seoirse Mac Clúin agus cur-síos déanta aige ar abartaibh beódha bríogh- mara ag baint le gach focal díobh nach mór. Isé atá insa leabhar ná an sórt oibre atá curtha in ár gcóibeannaibh de fhoclóir Uí Dhuinnín ag a lán againn le fiche bliadhain anuas: dhéar- fainn go bhfuil an oiread sómplaí agam féin is mar atá insan dá leabhar san Réilthíní Óir. Is fíormhaith an múnla é seo atá leagaithe os ár gcomhair ag an Athair Seóirse. Do chuir Tomás Ó hEidhin aisti 'en tsórt chéadna as an gClaidheamh Soluis roinnt bhliadhanta ó shoin, acht is mór an iongna é nár chuimhnigh éinne go dtí so ar leabhar a dhéanadh ar an gcuma san. Dar liomsa ní féidir éanfhoclóir iomlán a chur le chéile i gcóir na Gaedhilge atá i mbéalaibh ár seanfhondúirí indiu go dtí go mbeidh leabhra againn ar dhéanamh is ar imtheacht na Réilthíní, ó n-a naoi nó a deich de cheanntaraibh, (1) Oirthear Mumhan, (2) Múscraighe, (3) Béarra, (4) Uibh Ráthach, (5) Tuadhmhumhain, (6) Conamara is na hOileáin, (7) Acaill, (8) Dún na nGall, Doire, is Tír Eoghain, (9) Reachra; agus scríb éigin ar Uíbh Méith Mara, Fearnmhughe, agus ar Chill Chainnig. Go dtí go mbeidh a fhios againn go cruinn cad atá le fághail insna hionadaibh sin is baoghal ná beidh ár bhfoclóirí acht go bearnach manntach, easnamhach, agus an uair sin féin b'éidir go mbeadh mórchuid eile le déanamh. Budh bhreagh an scéal é, gan amhras, a bhfuil de Ghaedhilg fós ag ár seanóiribh a bheith brea- caithe os ár gcomhair i scéaltaibh agus in aistíbh bhríoghmhara, dá bhféadtaidhe é, acht an uair nach féidir ní léir dam éintslighe is fearr chuige 'ná imtheacht an leabhair seo. Níl éanagó ná gur áluinn an raidhirse focal atá breacaithe insa leabhar so, agus ná gur mó ciall nár chuala cuid againn cheana atá le cuid aca. Acht níor mhór dúinn a fhios a bheith againn an ó dhuine nó ó bheirt nó ó thriúr a fríoth na focail sin agus a mbrígh, mar, muna bhfuil na daoine sin go hanachruinn agus go hanugh- darásach do thárlóch gur camchomhartha atá curta suas aca go minic ag na crosróid agus gur ab amhla bheidís ag cur símpleóirí ar seachran. Níor mhór damhsa, ar éanchuma, a fhios a bheith agam cé hé an Gaedhilgeóir a shíneann a mhéar, dom stiúrughadh go Tiobrad Ára nó go Cathair Uí Mhidhe. Fuaireamair ár sáith den mhítreó- rughadh i leabhraibh dinnseanchuis roinnt bhliadhnta ó shoin, agus d' aidhneadar san an t-amhras in a lán againn. Má chuireann daoine chum leabhra ar an ndéanamh chéadna a dheanamh le haghaidh dúithí eile, do chomhairleóinn dóibh leanamhaint do leitiriughadh Uí Dhuinnin, ionnas gur bhfusade na leabhra go léir a chur i gcomh-mheas ar ball. Beidh an scéal ina phraisig má dheineann muin- tir Thír Conaill aithris ar an obair seo agus a leitirughadh féin a chur síos, má scríobhaid “hinfin” in ionad “cheana féin”: cá measa é sin 'ná “unúmha” féibh mar atá i Reilthíní Óir i gcóir “ionbha,” nó “umhlata” in ionad “ionnalta, ionnlata”? agus tá focail eile díreach chomh fada ó bhaile is mar atá an dá cheann san .i. chomh fada ó chéile is mar atá “i” agus “u.” Agus cad n-a thaobh ná cuirfaidhe “ionnfairteach” go luath i ndiaidh “ionnfairt” agus gan aonfhocal nodh a chur isteach i mball eile .i. “únthairteach”? Bh'fhuiris “ionnfairt” a dh'aimsiughadh, bíodh ná fuil ag Ó Duinnín acht aon ‘n’ amháin sa bhfocal. Bheadh an scéal go maith acht iad a scríobh mar seo: Ionbha (unúmha); ionnalta, ionnlata (umhalta, umhlata); ionfairt (únthairt); uireasbha (ireasa); iscalán (ioscalán); umán (iomán) nó iomán (umán) fiuchadh (fliuchadh!); trúig (trúin!) iogán (ugán); iarsma (iasma); oscal (ioscal), umall (imeall), etc. Níl ceanntar in Éirinn n-a bhfuil an Ghaedhilg beó fós ann ná go bhfuil deifir éigin, beag nó mór, sa bhfuaim aca ar fhoca- laibh áirithe seochas an chuma ina bhfuilid scríobhtha sa bhfoclóir, acht ní hionann san agus a rádh gur ceart leitiriughadh fé leith a bheith againn i gcóir gach ceanntar go haonta. Cuir síos an fhuaim má's maith leat é i ndiaidh na gnáthchuma: bíodh an tosach ag an leitiriughadh coitcheann; má ghabhair bunoscionn leis an riaghail sin beidh an scéal ina chíorthuathal agat, na bíodh eagal ort. Ar leathanach a 267 an leathanach deiridh díreach, a gheibhim an focal is fírinnighe sa leabhar ar fad, agus sidé é “Tá mianach an Bhéarla imithe isteach in sa nGaoluinn atá againn.” Nil éanagó ná gur fear tuigsionach adubhairt an méid sin, agus is truagh gan a shanas againn. I ndian-aindheóin a bhfuil dfhoclaibh breaghtha <L 132> Gaedhilge aca i gCorca Dhuibhne ní dócha go go bhfuil mianach an Bhéarla imthighthe chomh mór san isteach in éinleagan eile Gaedhilge is mar atá i gcainnt mhuinntir an cheanntair sin. Ní héanlocht é sin ar an té chnósuig an leabhar. acht sidé “an chéad scoth a thugas liom ó uachtar bhinn na Gaoltachta” adeir sé sa Réamh-rádh, Bheinn-se níosa bhuidhchaighe dhe dá bhfágfadh sé an cáthadh Béarla sa díg aca thiar. Cá raibh an gábha le turas go Ceann Sléibhe chum lán 'e mhála de théarmaíbh gallda a dhfhághail agus iad a chur i leabhar le míniughadh i nglan-Ghaedhilg? Gheóbhainnse leabhar mór toirteamhail a líonadh le foclaibh dem cheapadóireacht féinidh, mar seo: drain-áil, train — áil, pass — áil bind — áil, build — áil, grind — áil, round — áil, meet — áil, quilt — áil, — job — áil, joult — áil, loose — áil, caper — áil — bother — áil, batter — áil, clatter — áil, polish — áil, whitewash — áil, etc. Táid siad san chomh maith le n-a lán dá bhfuil le fághail insa leabhar (chonnac ‘batráil’ ann i mball éigin, acht ná haithneóch éinne air-sean ná fuil ann acht ar gcara ‘batter — áil’ fhé léir-bhréigriocht? Agus féach ‘strupálaim’ ‘stradhnálaim, strá- cáil, snácáil, etc. Tar éis a bhfuil de Ghaedhilg bhreagh aca is eagal liom gur shuarach é a gcor sa tsaoghal in iongnais dosaein focal, cuir i gcás: amach, suas, timpal, siúl, síos, tógaim, meáite, tui- tim, tóin, seans, etc. Dún do shúile, oscail an leabhar, agus gheobhair rud éigin den tsórt so i mball éigin ar an leacain .i. Tá an lá ag breathú suas (184), nuair a bhí m' am suas leis an máistir (185), ní féidir liom aon talamh a dhéanamh ar na heascainithe — ní féidir liom iad a thabhairt suas (eiríghe asta) (197); níor fhéadas mo sprid, nó mo spridí, do choimeád suas (170); tá Tomás imithe siar an cnoc thímpal na gcaorach — mar gheall ar na caoire (218); é shocrú suas (219), tá sé seo ana-thiubh ag tuitim amach (220); tá árdeólas ag an ndochtúir timpal na gcluas (11); bfhearr liom ar (? an) fear thíos a mhúscailt ná bheith rith síos na gcomh- arsan (60). Is dócha go gceapaid i nDuibhneacha go bhfuil barr áilneacht na teangan aca insna habartaibh sin; má cheapaid níl éinleigheas againn-na ar a gcor. Tá “seans” ina mbéal aca go hanamhinic, agus cadé an díoghbháil acht focail Ghaedhilge aca go líonmhar mar mhalairt .i. eitim, am, caoi, aga, uain, faill (186). Nuair is áil le daoine eile a rádh ná fuil éanfhághail aca air seo ná ar siúd, no ná fuil éandul aca air, tá cuma fé leith aca i nDuibhneacha .i. aon tseans air go dtógfad an scrúdú mar táim ró-lag (138). Nach mór an truagh nár caitheadh i leathtaoibh na céadta is na céad ta is na céadta abairt gan tábhacht den tsórt san atá ag lot spáis insa leabhar? Ní fheicim féin éanphuinn riachtanais le sna téarmaí sin slupar-slapar, neúmha-neámha, neúdar-neádar, neúdaimí-neádaimí, spior-spear. Budh mhór an nidh an leitiriughadh céadna a bheith ar fhocal ó thúis go deire. Tá oidhche, oithe, oiche, insa leabhar so in ionad a chéile. Ta an cló go breagh soiléir, agus gan ann acht fo- dhearmad, acht tá a trí nó a ceathair de cheannaibh ar leathanach 80. Is mó san focal atá ann fé dhá chuma, agus ní gábha dham acht cupla ceann a luadhchant .i. tiargálaim'tíorgálaim; naoidheanta — níanta. Níl éindeallramh ar ‘níanta’ mar chinnfhocal: b'é rud budh cheart a dhéanamh leis ná é chur mar ‘fhuaim’ (agus ‘fiarfhuaim’ féin) fén bhfocal, ‘naoidheanta,’ go dtí go socrófar ar ‘naointa” i gcóir ár bhfoclóirí, bíodh ná hoireann san go cruinn don bhfuaim, mar tá an dara ‘n’ leathan le ceart. Tá anachuid focal Gaedhilge ag muinntir Chorca Dhuibhne, acht ní fánach an focal bunoscionn leis an gcuma ina bhfuil sé i gceanntaraibh eile agus sa leitridheacht. Ní gábha a luatchant acht cúpla ceann: ruaisc atá aca don bhfocal is rúisc i dTuadhmhain agus in oirthear Mumhan; trúin ar trúig; tutanáluidhe ar tuatalánuidhe(?) tún ar thonn; teallaire ar tallaire (?). Acht ar an dtaobh eile dhen scéal, tá nidhthe sa leabhar so, go bhfuil deallramh ortha seochas an chuma ina rabhadar againn go dtí so: Chím spioda fiatha ann; spide fighe a bhí againn cheana. Is dóch gur luchtaí cló iad so .i. glocan (93); ar an slí seo is ar an slí siúd (151); ar an dtaobh súd (208); thit an fear bocht leis an ol (250); cheithre huaire fichid (218); in ionad cheithre huaire fichead; nílim baoch dom shláinte (152); sciorlach mar chinnfhocal (125); sgiorlach (142), gan de dheifir eatortha acht c, g; caora odhara seadh na caoira so (67), acht ar leathanach 205 “tá na caoire &c” — B'eidir go n-abraid ar an dá chuma é, acht má abraid tá an scéal meas-caithe go maith aca, mar, féach 97, “tá an bhó, an chaoire, 'na reangartach,” agus 93 “tugtar raispín ar chaoira &c.” B'fhearra dhon té ná fuil acht ag foghluim gan gach nidh riamh dá bhfuil sa leabhar a ghlacadh mar thalamh slán nó beidh cathughadh air, mar shampla “táim gan bearra chomh fada le riamh” <L 133> (99); níor b'éanchaill ar domhan an abairt sin dfhágaint thiar aca — beannuighmís uainn siar é! Le deich mbliadhna anuas níor cuireadh fé chló dhúinn in aon iarracht amháin an oiread seóda is mar atá le fagháil i Réilthíní Óir, agus bheidís san féin níosa luachmhara 'ná mar atáid dá mb'áil leis an ughdar gan a bheith chomh taitneamhach don mórthuile den ghalldachas atá le fághail i nDuibhneachaibh: is ait ar fad agus is imigéi- neach an cnuasach dfhoclaibh gallda a gheóbhthaidhe thiar aca, acht ní mheasaim gur bhfiú iad san a chur i leabhar leó féin, acht budh mhaith do bfhiú iad a chur i gcompráid le foclaibh an Yóla a bhíodh dá labhairt i Loch Garman céad bliadhain ó shoin. Insna Réiltíní Óir tá sampla foghanta is inleanta agus sampla is intseachanta chomh maith, don té gur fonn leis tabhairt fé Ghaedhilg éincheanntair eile. Tá mórchuid tairbhe le fagháil ionnta ag an bhfoghluimóir ina theannta san acht bheith aireach. FIACHRA EILGEACH. AN DIAMOND BUIDHE. Bhíodar araon ag brostú leótha go tiubh “Cad é an áit é sin a mholan tu?” “An Réilthín, is is baol liom go mbeimíd déanach. Tá sé tréis a dó anois.” “Cuma san, ná bíon an bia ar fóghnamh ann. 'E sin is an goile. Iosfainn féinig na clocha glasa ag an ocras i láthair na h-uaire? Seadh, seo 'gainn é.” D'aimsíodar bórd deas i gcúinne den tseómra ar ar dtaobh clé is shuidheadar síos dóibh féinig. Phreab an freastaluí chúcha is an cárta aige. “Mairt-fheóil,” arsa Peats — Peats Mac Eóin — nuair a bhí an ainirithe sa tsiúl aca. Chífimíd i dtaobh an chuid eile ar ball.” Agud bhaineadar súlach as má bhaineadh riamh. Níor bh'aon úna é. Bhí ainm ‘An Réilthín’ i n-áirde ar fuaid na cathrach i dtaobh feabhas na mairt-fheóla is an bhrannda. Bhí clú is teist air. “Jimín,” arsa Peats ag gearra na feóla 'na mhion-choda dó féinig go neafuiseach, “an bhfeicean tu an triúr san atá díreach treis teacht isteach? Féach, i n-ainm Dé, is tóg bog é nu braithfar thu.” D'iompuigh Jimín tímpal go mall Stróinséirithe, dar ndó. Chuirfeadh éinne suím ionnta. Ach nuair a bhí sé casta thar n-ais airíst bhí cuid den ndearg imithe as a aghaidh. “Bheul?” Tóg Jimín go bog é, is níor labhair sé go ceann nóiminte. Bhí sé tagtha chuige féin fé sin. “An Barrach, má mhairim beó, an duine is óige aca. An Faoiteach ón dTig an duine is giorra dhó, is n'fheadar cé 'n tríú buachail. Táid suite síos chun búird anois. Tá's aca, am baic, go bhfuilimíd-ne anso.” “Soiléir go leór, is dóc. Ach tóg socair é. Ní gá an chorrabhuais. Fanfaid ansan go fóil.” “Agus sinne? Nách fearra an bóthar a bhuala? Fanacht anso! Ní féidir é. Béarfar orainn, is ansan —. Dúbhart leat fé dhó, fé thrí, fiche uair, nách ceart é dh'úmpar tímpal ar an gcuma san. Is anois? Ní h-aon tairbhthe é thógaint socair. Sinne, a bhuachail, a togfar go socair is ansan na blianta fada rómhainn.” “Mo náire thu, a Jimín. Ní mheasfainn go deó go raibh an mheathtacht éachtach úntach so id chroidhe-se. Ní mheasfainn. Agus féach, ní fearr é cheilt ort. Tá sé im póca anso. Póca bheiste. Ní dh'fhéadfainn scarúint leis. Bhain an iomarca trioblóide leis an iomarca ar fad. “A Fhreastaluí! “Ubhla anso. Ubhla róstuithe. Is brostuigh, an dtuigean tu? Tá cáirde ag feitheamh linn. TÁILLIÚREACHT. AGHUISTÍN Ó hAODHA, (Fáinneach), 16 Sráid an Húmaigh, Ath Cliath. <L 134> “Seadh, mar a dubhart ó chianaibh, Jimín, an mhairtfheóil is an brannda a thug teist is clú don dtig seo. Tá an buidéal beag so daor go leór, ach tá an mianach ann, an braon fóghanta, an blas —. “Go maith, a fhreastaluí. An t-uachtar, Jimín, is an siúicre.” Is tosnuigh sé ar an t-ubhal a bhrise is a bhrú is a chárna i lár an pláta. “Tóg socair anois é. Táid chughainn.” “Dia is Muire dhuit, a Bharraigh, is daoibh- se, leis. Tá fáilte rómhat, a chara. Ná suidhfá? Is féidir liom an brannda so a mhola. Gloinne eile ansan, Jimín. Seadh, is fearr é sin. Ach an dtuigean tu, ní gá dhuit mo lámh a bhrú mar sin. Ní gá go deimhin. Tá súil agam go bhfuilean tu ar fheabhas. Is do cháirde anso? Duine díobh ón dThig, cloisim. Is an fear eile? Ach, dar ndó, tá an leath-chuma aige orm. Ní cuimhin liom go bhfaca cheana é. Díreach ansan ! Do chárta. An cómhngar chun daoine do chur i n-aithne. “Domosco Mac Stánaire.” Ridire an stáin is síol an tuíncéara. Gloinne eile, Jimín, led thoil, don bhfear uasal so. Bínn liom —”. “Triomuigh suas, Mac Eóin,” arsa Domosco, “is seo leat. Tán tu ann airíst. An Diamond Buidhe an trus so. Seo libh go dtí uimhir 23.” “Ná h-abair é go fóil,” arsa Peats, is an solus geal 'na shúile. “Féach ar an mBarrach anso. Aithníon seisean an mianach ceart. Is níl aon mhóráil air. B'fhearra dhuit an saol a thógaint bog go fhóilín is ansan má caithtear e dheunamh bhuel —. An bhfuil aithne agat ar mo chara anso, Jimín? Tá ana-mheas aige ar an mBarrach. Go deimhin duit —.” “Críochnuigh é, a scaothaire, mar ní bhfuighidh tu a leithéid eile go fóilín is ansan cuir fút go socair iad gan raid a dhéanamh. Féach” — ag deimhniú bolga amach 'na póca — “tá an duine uasal anso is ní fearr é chur chun feirge. Ól siar é.” “An gcloisean tu, Jimín? Tá cuireadh fachta againn ó sna h-uaisle seo is ní bhainfeadh sé le béasúlacht é eiteach. Stuif mhaith, a Barraigh. Seadh díreach, bhí fhios agam go raibh an blas ceart agat. Féach, Domosco, ní maith liom tu bheith ag imeacht óm bhórd gan rud eigint a thógaint — chun an mhuíntearthais, an dtuigean tu? Tá go maith, má seadh, ní bhrúghfad ort é. A fhreastaluí, coimeád an bórd so dhúinn, an brannda so is na h-ubhla. Táimíd ag dul suas go dtí uimir 23. Cáirde linn iad so, an dtuigean tu? is coimeád an bórd is na h-ubhla — is gan an brannda a dhearúd. Anois, a dhaoine.” “A Pheats,” arsa Domosco, nuair a bhíodar go léir sa tseómra is an doras fe-ghlas. “Tá ana-mheas agam ort, ana-mheas go léir, is téighean sé go lár mo chroidhe isteach a dh'iarraidh ort iad a bhaint díot. Ní deas ná deas a leithéid a dh' iarraidh ar dhuine uasal istig i dtig ósta mar seo go mór mór agus níor mhaith liom go dtógfá orm é. Agus ós ag trácht air sin é thabharfainn mar chómhairle dhuit — an bheist anois — bheith níos cúramaighe. Níor cheart duit an cuntas cinn lae sin a d'fhágaint id dhiaidh. Na bróga anois is na stocaí. Fuair- eamair greim ar an dtríú duine mar sin, fág is nár geal linn é. Agus go deimhin niór cheart dó scéachtaint mar sin. Ní raibh puínn den ndílseacht ann. Toibh do cháirde; a Pheats an chroidhe istig agus dein criathairt ortha.” Thugadar leath-uair an chluig don gcuardach — gach blúire de sna h-éadaighe. Níor chuaidh na léinte féinig saor, ach bhí gan treabha. “Dúbhart libh,” arsa Peats, do ghlór brónach, “nár dheas é an íde seo a thabhairt do cháirde. Mo náire sibh. Mo bhéal, an ndeir tu Domosco? Mo chuid féinig gach ceann díobh. Dhá uair sa ló a dheinim iad a sciomra. Salan is luaithreach totóige. Dúbhart go minic leis an mBarrach ansan —. “Ach i n-ainm na scine cad tá ag teacht air? An Brannda i am briathar. Ní raibh an cleachta aige ar an sagas san. N' fheadar dá bhfuigh- míst —. Bhí an Barrach bocht 'na luighe le h-ais an fhalla; an béal ar oscailt aige: an follamhas 'na shúile. “Cuir ort iad,” do scread Domosco ag siosarnaigh tré n' fhiacla. “Tá agat an trus so ach nílim-so réidh leat fós.” “Tá úntas orm is alltacht croidhe, Domosco,” arsa Peats, á chóiriú féinig ar a dhítheal. “Tá san. An déanamh so a thabhairt do dhaoine gan chúis gan iarraidh is gan párdún a dh' iarraidh ná leath-scéal a ghabháilt. Mo náire thu. Mar sin héinig maithim duit é. Tán tu saonta fós. Slán agaibh anois is tugaidh aire don mBarrach. Tá súil agam go bhfuil an bórd coimeádta dhúinn.” Ach bhí an díombá ag feitheamh leó. Ní raibh úbhal ná buidéal ann. Bhí an freastaluí imithe. “Th'anam 'on scian,” arsa Peats go h-árd, is rabharta feirge 'na ghlór, “is nách deas an gnó <L 135> é seo. Na h-úbhla is an Brannda imithe chun siúil is an dial san glanta amach. Is deas an chóiriú é seo —.” Ach tháinig focal isteach go raibh gluaisteán ag feitheamh leó amuigh. “Is beag an sásamh é, Jimín, ach beimíd ag imeacht. Má thárlaíon a leithéid airíst —.” Chuir sé galún petróil isteach san umar, thug casa don mborrathóir, is bhí an roth 'na láímh aige díreach nuair a phreab Domosco amach air. “Fóil ort, a chladhaire,” is bhí an gunnán 'na dhorn aige. “Dubhart ná rabhas réidh leat. Seo leat 'on stáisiún.” “Agus an míneófá dhom led thoil Domosco —?” “Tabhair aire don roth ansan is triomuigh suas. Ní beag a luaithe dhuit.” “Deintear an stán a chuardach is an t-umar”; an t-órdú a thug sé nuair a bhí an stáisiún bainte amach, “is iad a chuardach go mion. Gheófar an Diamond Buidhe istig i gceann éigint aca.” Dheineadar cuardach, ana-chuardach, is Domosco ansan ar nós cú fola, a cholan ar crith, gach ball de, is na súile ag léime amach as a cheann. “Bhí rud ann, dar ndó. San umar. Seadh, san umar. Thíos sa tóin. Tha anso sa cúinne. Cuir do lámh isteach. Ní baol. Go maith, go maith. An dial i n-ifrean —.” Thuit Domosco bocht i bhfanntais, geall leis. Tugad amach —. Cad déarfá? Tugadh — pinghin. “Níorbh 'fhiú dhuit é. Domosco. Níorbh 'fhiú, im thuairim-se. Agus ansan an cur-isteach a dheinis orm. Tionóisc bheag é sin nuair a bhíos ag cur an phetróil isteach. Agus féach, arsa mise liom héinig an nóimint sin díreach ‘chífidh Domosco é seo is preabfar airíst orainn.’ An t-é go mbíon an donas air ar maidin bíon sé air tráthnóna, leis. Bhí gearra-thrus le tabhairt agam is ní féidir liom breith ar an dtraen anois tréis an méid seo. Mar sin héinig is maith an ní go bhfuil an phinghin fachta thar n-ais agam.” … Cois na teine dhóibh an oíthe sin. “Cad a dheinis? Nú conus a déinis? Nú i n-ainm na mbraitheadóirí go léir a mhair riamh ó thosach an tsaoil cá bhfuil sé agat? Táim dall is caoch amach agat.” “Símplí go leór. An cuimhin leat an freas- taluí sin? Bhuel, an dtuigean tu, tuig seisean an scéal. Thuig sé mo chainnt. Dheineas an t-ubhal a bhrise is a bhrú is an t-uachtar a leathnú tímpal air. Bhí an Diamond Buidhe istig ann!” SEÓIRSE MAC CLÚIN. NA SEAN FHOCAIL. Chómh fada siar is tá aon chuímhneamh i m'cheann ba mhaith liom bheith ag éisteacht le caint is le cómhradh na seandaoine. Ba dheas, cruinn, oireamhnach do thairigdís na sean-fhocail chúcha 'sa chómhradh; acht níor cuireas- sa puinn suime ionnta chun ghur fhágas an baile, agus mé naoi mbliadna déag d'aois. Do casadh Dáith Ó'Coimín orm bliadhain na dhiaidh sin; agus ó'n lá san go dtí lá a bháis, sé bliadna déag ó sin, bhí ana-chaidreamh againn ar a chéile. Bhí an chaint go maith agam, acht níor leagas mo shúil ar leabhar gaedhilge chun gur bhuail Dáith umam. D'iarr seisean orm na sean-fhocail agus na sean-amhráin a chuala, do scrí síos i leabhar. Do dheineas rud air, agus do chuir seisean a lán aca i g“Cúinne na Gaedhilge” a bhíodh aige ins na páipéaraibh annso i mBaile Átha Cliath agus i gCorcaigh, sul ar cuireadh “Irisleabhar na Gae- dhilge” ar bun i mbliadhain 1882. Bhí suas le trí chéad sean-fhocal bailighthe agam; agus nuair do bhíos ag srí ádhbhar an Leabhar Cainte i gcóir Oireachtais na bliadna 1901, do chuireas a raibh bailighthe agam in deire an leabhair; acht táim lán t-sásta gur chuala a dhá oiread eile aca ó's na sean daoine i bparóiste na tuatha, agus mé imh gharsún. AN ÓIGE. Is dócha gur ceart dom tosnughadh leis An Óige. Mol an Óige agus tiucaidh sí, mar Bíonn gach tosnúghad lag, agus Ní de'n adhbhras an chéud t-snáith; acht ní dócha gur ceart iad a mholadh ró-mhór, mar deir sean-fhocal eile gur mairg a mholfadh le h-eagla go gcáinfeadh. Acht is truagh daoine óga a cháineadh mar Is iomdha croiceann a chuireann an óige dí, agus Ní féidir ceann críonna a chur ar cholainn óig. Seo sean fhocal a chuala ó m' shean-athair. Ní deirim ná gur mó an bhaint atá aige le daoine aosta na le daoine óga. Bí bagarthach, acht ná bí buailtheach, agus Ná feic a bhfeicir is ná clois a gcloisir. Súil chaoch agus cluas bhodhar a thabhairt go minic do mhion-rudaí a bhaineann leis an aos og. <L 136> MAGADH. An rud a scríobhann an púca, léigheann sé féin é. Ni fheadar féin an fíor an sean fhocal i dtaobh an phúca, acht is minic ná fuil ann acht leath na fírinne idtaobh duine saoghalta. Is dóca gur minic a chualabhair Asachán a chiotail leis an gcorcán agus iad araon chomh dubh leis an súgha. An té go mbíonn gach éin-ne ag tromaidheacht air, ní bhíonn de shásam aige acht a rádh: Pé duine ólann é, sé Domhnall a dhíolann as. Mair a chapuill, is gheobhair féar, acht Faghann an capall bás an fhaid is bhíonn an féar ag fás. Agus ó is ag trácht ar an gcapall atáim, ní miste dhom an dá shean-focal so a scaoileadh chughaibh. Tá a spuir féin is capall dhuine aige, agus is úr é stiall de leathar dhuine eile. Ta fhios ag an saogal Gur maith an t-iománaidhe an té bhionn ar an gcláidhe, agus Gur minic fear mór gan a phaidreacha. Dúbhairt duine éigin Nách iad na fir mhóra a bhaineann an foghmhar ar fad. “Baineann siad a gcuid de” ar sa fear mór a bhí ag éisteacht leis. Is ro-dheas a thugann an dá shean fhocal so le na chéilé. Ualac mhic leisce, beireadh leis nó fágadh, agus Fill orm adeir an droch-ghnó. Fear caithteach scléiptheach a bhí ann, agus dúbhairt duine éigin leis. Is breágh an saoghal agat é, muran déirc a dheire duit; “Má seadh féinig” ar seisean “Is aerach an obair sin.” Is glas iad na cnuic a bhfad uainn, Acht má is glas iad ní féarmhar, agus Is mór taidhbhseach iad adharca na mbó thar lear, is gan ionnta acht taidhbhse gan tairbhe. Ni gádh dhom a radh libh, a cháirdí, Ná dhéanfadh an saoghal capall rás dh'asal, agus gur suarach le radh Sop in-áit na scuaibe — an trathar i leaba na diallaide, atá ag Gaedhil na h-Alban air. Tóg uaim é, is gan uaim acht é, a deir duine go minic, acht ní cruinne é mar sean focal ná Tabharthaistí Bhriain, 'sa a dhá shúil na ndiaidh. An té bhí ag roinnt na hÉireann, nior fhag sé é féin chun deiridh. Níor fhag, ná An té bhí ag roinnt an domhain, mar d'fhág sé rogha aige féin. Fear gan náire abheadh gach duine aca, acht Do dhuine gan náire is usa a ghnó á dhéanamh. PÓSAD. A bhuachaill beidhir buartha go bpósair 'S ó'n uair sin níl suaimhneas go deo dhuit, már Ní féasta go rósta, agus ní céasta go pósta. Ba dheacair géireacht an t sean-focail seo do shárughadh:— Fínné dhuine bhréagaigh a bhean. Agus is dócha gur fior é, gurab olc sonuachar ingean na máthar éascaidhe, an mháthair go saotharach, agus an ingean diomhaoin droch- ghnóthach. Níl aon amhras ná gur fear a cheap an sean- fhocal so. Níl duine go mbéadh bodóg aige ná Faghadh stopóg a chrudhfadh í. Acht is dhóig liom go raibh an bhean Maith a dhóthain do adúbhairt, Tóg banbh as banbhaidhe, agus leanbh as leanbhaidhe; Ná tóg peata an chaillichín i n ao' chor. AN CAT. Olann an rígh fuigheallach an chait, agus Dá mbéadh cuigeann ag an gcat ba mhinic a bas innti; agus ó is fíor é Go mbriseann an duthchas tré shúilibh an chait, Cad a dhéanfadh mac an chait acht luch a mhar- bhúghadh. Ar mhaithe leis féin a dheineann an cat crónán, agus is ró-deas an troscadh e Troscadh an chait cheannfhinn, Iosann sé feoil, acht ní hólann sé bainne. Ní deirim na go bhfuil stiall mór de'n fhírinne 'sa tsean-fhocal so: Bean mic is máthair céilé, Mar a bhéadh cat is luch ar aghaidh a chéilé. Cleamhnas na gcat, cléamhnas an achrainn agus an mhí-ádh GAOL. Trian gaoil caidreamh, agus Dá ghiorra dhuine a chóta, is giorra dhó a léine. Ó is mar sin atá an scéal ní h-iongnadh linn Gur báidheamhail iad lucht éin-chine, agus Gur neambuan é cogadh na gcarad, Má bhíonn sé cruaidh ní bhíonn sé fada. <L 137> Is geal leis an bhfiach dubh a ghearrcach féin, agus sean-focal eile adeir Gur geal leis gach colúr a ghearrcach féin, agus tá fhios ag an domhan gur grándha salach an aithid é gearrcach an cholúir. Is mairg a bhionn i dtír gan duine leis féin, Mar lá na bruíghn' seadh luígheann an bata ar a thaobh. Agus ar a tharrac chun cill ní bhíonn aon chara 'n-a dhéidh (dhiaidh). CRÍOCHNAMHLACHT AGUS GASTACHT. Is fearr crích ná gnó; Is eascaidhe nóin ná maidean, agus Ní raibh eín-ne riamh ar a dhícheall an lá breágh; acht Má tá céad gnó againn tá céad ló againn, agus Is iomdha lá bheidhir ar thaob an teampuill is ná h-iarrfaidh do dhranndal biadh. Seo sean fhocal adeir go mbailigheann brobh beart, agus go ndéineann sop nead, nó go ndéinean beart stáca. Is minic do chuir fear na luaithe fear na cruaiche amach, mar Imthigheann gach maith le mionchaitheamh, agus Is fearr suidhe in-aice ná suidhe i n' inead. Ní gádh dhom a radh libhse anois, agus seana Lá Márta nach mór buailte linn, Nách é lá na gaoithe lá na scolb. CREIDEAMH AGUS CRÁIBHTHEACHT. Is giorra dhuine cabhair Dé ná an doras, acht mar sin féin, Iarrann Dia congnamh. Ní bheathuighid na bréithre na bráithre; agus dá chómhartha san féin, 'Sé deire gach soiscéil an t-airgead. Níl tuitim focail ar an té a chimeádann a bhéal dúnta, acht Bí seachnach ar an té ná labhras breis; Is samhail dó bheith na dhuine mhíogach Mar an áit is réidhe go ngabhann an t-eisc (uisce) Is ann is doimhne díogach. Is maith an capall ná faghann barra thuisle, agus Is mór an truagh an té dheineann aimhleas; acht, má seadh Is fearr le duine órdlach dhá thoil ná bannlámh dha leas, mar gur Beatha dhuine a thoil. 'Se deir sean focal eile na gur Teasbach dearg nó fíor riactanus seadh is nó a chuireann duine ar aimhleas. Agus ta fhios againn go leír Ná fuil aon choill gan a dhóigh-críonn. Ar rud gan leigheas sí an fhoidne is fearr, mar Níl leigheas ar an gcathughadh acht a mharbhughadh le fhoidne agus an rud is measa le duine ná a bhás ní fheadar ná gurab é lár a leasa é; agut fós Tagann gach maith le cáirde, agus grásta le foidne. Níl maitheas bheith ag seanchas agus an anachain déanta, agus go mór-mhór nuair atá fhios againn Ná fuil ins an t-saoghal so acht treimhse mí- ádhmharach Is ná fuil fhios ag éin-ne ó'ndiu go dtí'mbáireach. An té nách truagh leis do chás ná déin do ghearán leis. An té is giorra dho 'n teampall, ní h'é Is giorra dho'n altóir, acht Nuair a théidheann an gabhar go dtí an teampall ní stadann go altóir. Ni fheadar a' dtagann an sean-fhocal so isteach le dlighe na h-Eaglaise: Guid ón ghadaidhe, guid gan pheacaidhe; acht is ró-mhinic a bhíonn deimhniughadh againn ar fhirinne an tsean-fhocail adeir:— An rud a bhailightear go bocht, Imthigheann sé go h-olc. BEIRT FHEAR. THE MONUMENT CREAMERY AN T-IM UACHTARLAINN IS FEÁRR Deunta d'uachtar glan, úr, pasturaltha: Milis, blasta is úr i gcomhnuidhe. Tagann uibhe toghta muinighneacha isteach chughainn gach aon lá. Sráid Phárneill, 75, & Port Caoimhghin Íoch., 25, Baile Átha Cliath. <L 138> CARRAIG AN AIFRINN. i. An raibh tú ag an gcarraig, nó an bhfaca tú féin mo ghrádh? An bhfaca tú gile finne agus scéimh na mná? An bhfaca tú an t-ubhall ba chumhra 's ba mhílse bláth? Nó an bhfaca tú mo bhalentín, nó an bhfuil sí dá claoidhe mar atáim? ii. Do bhíog ag an gcarraig agus dochonnaic me féin do ghrádh. Dochonnaic me gile finne agus scéimh na mná. Dochonnaic me an t-ubhall be chumhra 's ba mhílse bláth. Dochonnaic me do bhalentín, is ní'l sí dá claoidhe mar atáir. Ag siubhal do chois fúm dam thar macha feir- meora tráthnóna bréagh samhraidh, go gcuala an uaill dá casadh leaistigh da bhuaile ag cailín deas crúidhte na mbó. Cos liom ní raghadh thar a chéile ón nóimeat a bhuail an chéud nóta den bhfonn caoin caointe mo chluas gur scui- readh de, leis an mbriocht trom draoidheachta d'imir buige binne agus brónacht an cheoil orm. Ní raibh aon amhrán á ghabháil leis an gceol ag an gcailín crúidhte agus níor chuimhin liom an fonn ceudna do chlos riamh roimhe sin acht, nach ait leat é, gach aon uair 'na dhiaidh san a chuimhnighinn ar an bhfonn agus bhínn á chrónán go bog íseal fa'm anáil, bhíodh focail an amhráin sea rómham go bhog is go cruaidh ag iarraidh an cheoil do thionlac, amhail is dámba é a scáil nó a sprid é. Rud eile, cé go raibh an t-amhrán agam lem chuimhne cinn, níor airigh me riamh cad ba bhun leis, acht fheuch! ón uair d'airigh me é á fhuaghadh féin leis an gceol chaoin sin, rioth sé liom go raibh rud éigin fa cheilt ann seachas an grádh coitchianta — grádh diamhair nár daonda, agus ceangal éigin nár léir dam le sceul buadhartha brónach an tsinsir. Bliadhain nó dhó 'na dhiaidh san is me ag gabháil lá grianmhar gléigeal samhraidh ar thóir fionnfhuarais tré dhoire coille i gcomhgar Sicagó, go gcuala an uaill chaoin cheudna ar theuda boga binne na bheidhlíne láimh liom. Ar d'aes sidhe nó de chór na n-aingeal don chuid- eachtain shéimh dochonnac caithte chuige insúd ar bhinsín ghlas agus óg-bhean mhánla ag seinm sídh-cheoil dóibh? Shíleas ar an dtoirt gurbh'eadh, gur aithin me ann 'na measc an trúp a chuir Connradh na Gaedhilge anonn thar sáile ag lorg cabhrach. Ar chroidhe cloiche bhí im chliabh féin istigh gur leor liom osna do leigint in áit na frasa diana déar do shileadh, mar a shilidís cruadh-churaidhthe in Éirinn iathghlais anallód, ag eisteacht le goltraidhe mar siúd ar theuda sámh-chruite ceoil? Ba sheasc mo shúil nár shileas, mar chorruigh an goltraidhe diamhair sin go hae me. Nuair a sheinneadh an óg-bhean alt dob'uaignighe ná a chéile den cheol agus comh- nuidhe dhi ar nóta fada láidir go mbíodh an fhuaim agus creathán na méire ag borradh 'sag fás, annsan ag bogadh 'sag dul as, mhothuighinn mar a bheadh diúracas ag tosnú thíos ag bonn mo chos agus ag snámh suas gach ndíreach tré chuisleanna mo chuirp gorig maoil mo bhaithis, agus d'airighinn mar a bheadh sluagh-sídhe ag eitealladh thar m'aghaidh agus anáirde imbarraí na gcrann. Scuir na héin, a bhí go ceileabhrach ó chiana beag, dá séis ag eisteacht leis an sár- cheol san, agus m'fhocal duit gur shamhluigh sí dam go dtáinigh sámhan agus tost ar an srutháinín a bhí ag gabháil go siosarnach crónánach an fánaidh síos lem ais, agus go raibh an fathach mór daraighe úd anonn uaim ag cur scrogaill air féin agus ag claonadh a chinn i leith ag iarraidh greim d'fhagháil ar an uile siolla den tséis shíreachtaigh shidhe. A gcuala duine éigin ag gabháil “… nó an bhfuil sí dá claoidhe mar atáim?”? Má chuala, níor ghuth daonda é acht guth a labhair, dar liom, ileith ón tsíorruidheacht. Seo mo chuimhne ag tosnú thoir ag “Oidheadh Chloinne Lir” agus ag cuardach 'na raon díreach róimpe anoir gach oidheadh, gach ár agus gach sceul cráidhte grádha dár chnuasuigh sí chúiche as stáir bhuadhartha an tsinsir. Ní bhfaghainn foighneamh ní ba shia, chaithfinn léiriú d'fhagháil, ar chuma nó ar chleas, ar adhb agus diamhar-rún an fhuinn agus an amhráin sin. “An raibh tú ag an gcarraig?”! Bhíodhgas nuair d'airigheas an ainm tráthnóna ar n-a bhárach, mar ní leigfeadh an mhántacht dam cur isteach ar chuideachtain an bhinsín indé roimhe sin. Bhí an ainm agam anois ón óg- mhnaoi féin a bhí á sheinm, agus tuille fós, bhí réidhteach an rúin go léir agam. Nárbh' fhuiris a aithint dam nárbh'é grádh cásmhar an ógánaigh dá “Mháirín de Barra” a bhí á luadh san amhrán, agus fheuch gurbh'fhíor ar rioth liom i dtaobh baint éigin do bheith ag an sceul le stáir géir- leanamhna Gaedheal:— an sagart beannuighte i gcarcar ag fuireach le breath a chrochta agus a <L 139> dhí-cheannta, gan de choir 'na leith acht aifreann Dé do léigheamh: imshníomh air idtaobh a bhalentín i. an chailís a bhí ibhfolach aige thuas i gcuas an tsléibhe ag Carraig an Aifrinn: áthas thar áthas air nuair d'airigh sé nár láimhsigh lámh thruaillighthe an t-saighdiúra í, agus ná raibh sí i nguais mar a bhí sé féin. Carraig an Aifrinn! Ní'l leacht ná leac chuimhneacháin sa domhan bhraonach, thoir ná thiar, ar chuibhe liom a chur i gcomparáid léi. Agus Éire féin, gidh líonmhar a leachta ag suidheamh na géirleanamhna d'fhulang sí sa droch-shaoghal dona dorcha, nuair ba chaitheamh-aimsire le amhais mhalluighthe bheith ag raobadh althóir Dé, agus ag breacadh múr an naomh-áruis le fuil an tsagairt dhil bhean- nuighthe — Éire na leacht adeirim, ní'l cill ná cloch inte is mó dheunfadh corruighe ar mo chuid fola, ná an leathan-leac liath úd i gcuim an tsléibhe amuigh nó i ndiamhair an ghleanna thíos, é táidhte fuaighte leis an bhfonn fód-ghlas, 'na fhiadhnuise insúd go bruinne brátha ar cad is creideamh Gaedheal ann. Carraig an Aifrinn! adhbhal an ainm agus euchtach an sceul ceana agus cumha a ghabhann léi! Althóirí raobtha agus tighthe ar lár! Dia le fán agus a phobul le fuacht, acht cheana, Dia agus daoine go sámh sa bhaile nuair a chruinni- ghidís sa dorchadas agus sa bhfuacht amuigh fa íoghair na spéire thimcheall Charraig an Aifrinn. Críoste Mac Dé gan pailliún dá dhíon acht stuagh glé-ghorm nimhe — gan d'althóir faoi acht clár garbh carraige. Gan díon, an eadh. Eist leis an sagart 'na seasamh san éide os comhair a phobuil agus Dia dá árdach idir a mheuranna aige — “Ecce Agnus Dei qui tollit pec- cata mundi,” adeir sé leis an stuagh agus annsan labhrann go h-úiríseal le Cróist Féin — “Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo et sanabitur anima mea.” An sagart bocht, gan de dhíon aige a mbeurfadh sé Críost faoi acht díon a bhéil féin, gan de shuidhiste aige a tair- geochadh sé dó acht a chroidhe glan-ionraic féin — suidhiste ná h-iarrfadh Críost a malairt. Ní'l Críost gan díon adeirim, is leor leis de dhíon croidhe gach Gaedhil ghroidhe den phobul atá insúd ag suirghe le contabhairt a gcrochta le foiréigin grádha dhó. A Charraigh an Aifrinn! chonnacais dearg- ár, creach is anfhorlann dá n-imirt le chéilé ar ghaedhil bhoicht. Chonnacais gorta dá léir-scrios agus támh dá leagadh, acht in aimhdheoin an bhaoghal báis bhí ann dóibh, mhothuighis beul an tsagairt bheannuighthe an phobuil cheusta agus iad ag agallamh an Dé a thúirling chucha anuas ar chlár t'uchta. Gan de lóchrainn id thimcheall acht solus réalt nimhe, gan de thúis chumhra ag eirighe uait anáirde acht drúcht-cheo na maidne muiche, gan de thorann ceoil orgáin ag cogar- cheileabhar leat acht scaltarnach na lon. Cuma gach easnamh díobh leis an bpobul dhílis sin id thimcheall, a Charraig an Aifrinn. Airighid bual- adh bog sciathán na mílte milliún aingeal atá ar foluamhan os cionn an Tighearna agus mothuighid teas teine an ghrádha diadha atá ar lasadh dóibh i gCroidhe Naomhtha Íosa. Feuch ar an bpaiste odhar san ar an gcromlic cloiche. Cad a chuir ann é? Lamontabile dictu! — an t-aifreann binn dá rádh i log sléibhe le dobhar-shoillse na maidne muiche, na h-amhais ag snámh isteach ar gach taobh mar a bheadh faolchoin amplacha ar thréad caorach, an sagart ag nochtadh Corp Críost don phobul, glaodhach robhaidh ón lucht faire, éigheamh eug- caointe an phobuil cheusta, torann raobtha agus lasair phléasctha an phúdair, an sagart i gcróilighe treasna na lice — á dathú le fuil a chroidhe. Mochean an ceol caoin-chumhach ársa a chuireann ag machtnamh ort me, a Charraig an Aifrinn, Chalbhaire na nGaedheal. CRAIFTINE. BANNDAÍ GLUAISTEÁIN. AJAX TYRES Gheibhtear go díreach ó Shasana Nuadh iad gan aon bhaint le Sean-Shasana. Banndaí thar barr iseadh iad. Mara bhfuil siad ag gach aon siopa gluaisteáin ar fúd na hÉireann ba cheart go mbéidís. Seo an t-aon dream amháin de lucht díolta bannda san iomlán a chuireann suim i gcúrsaí na Gaedhilge. O g—Cae Eden, 7 Baile Átha Cliath <L 140> SAMPLA GAEDHILGE NA mBLASCAOD. AN CAILÍN CAINNTEACH. Ní fadó ó bhí óig-bhruinneall ann chuin dolta-síos leis na mná-áille do bhíodh á 'luachaint aige 's na fílí fadó, Déirdre, hélen &rl: do bhí a folt fionna-bhuidhe síos go féar léi, & na máillí ar fad léi mar leigfí as mhúnla iad. Ach mar adubhairt an fear fadó na bíonn saoi gan locht, & do bh'in nus aici seo é. Toisc an sgéimheamhlacht breágh do bheith innti, do bhíodh gach nduine a baint chainnte aiste & anuair do tháinig an chainnt di féin & í neartú is sí do chuiread an comhradh air bun chuin tosaig, & níor bhfada léi do bheadh sé ar siubhal. Seadh, cad deire leis an ngalar soin ná gur cheangal dhe Siubhán ins an t-slighe ná raibh sé na cumas aon duine do leigint thairse gan cainnt & comhrád do dheunamh leis Ba mhar a chéile leí an Tighearna nú an taoiseach, an sagart nú an bhráthair. Ní raibh dul ag aoinne aca gabháil thairse gan í chur cainnte air. Maidir le í chur a dteachtaireacht, do b'éigint stop go luath dho, mar ná raibh sé na cumas é dheunámh má tharloch na daoine léi. CEISTEANNA 1. Cad é an t-éan sa spéir, nú an breach sa mhuir, nú an t-ainmidhe ar talamh go bhfuil dhá nádúir aige. 2. Cad é an Pátarún gur dheineadh an chéad long nú bhádh riamh. 3. Cá d'teigheann an t-uisge nuair a thrághann sé. 4. Cár bhuaileadh an chéad tainnge ansan Áirc. 5. Cad do bhí mí d'aois ar theacht do Chríost & ta ansan aois sin fós. 6. Cad is sía na an t-slighe. 7. Cá ráibh Dia faid ná raibh neamh na talamh ann. 8. Cunas do tháinig an Mac o'n Athair & an Spioraid- Naomh o'n mBeirt. 9. Cár shaighnáil an ghrian & nár shaighnáil sí riamh ó shoin. 10. Cár ghlaodhaigh an coileach gur chualadh a raibh ar a saoghal é. 11. Cá mbíonn an tarrghad a gculaith capaill árd- ualaigh. 12. Cad é an blúire do'n gcaoire go bhfuil an drisín mar ainm air. Amach leó so air an bpáipéur, & chugham isteach íad greannta réigh, beidh Gaedhluinn dheas aige fear a réightig. TOMÁS Ó CRIOMHTHAINN. BA CHÓIR A'S BA CHEART DO GACH FÍOR-GHAEDHEAL A CHUID URRADHAIS A DHEUNAMH LEIS AN GAEDHEAL-COMHLUCHT TAIGHDE UM URRADHAS NÁISIÚNTA, TEORANTA (THE IRISH NATIONAL ASSURANCE COMPANY, LIMITED) Is féidir do dhuine gach aon tsaghas Urradhais a dheunamh leis an gComh- lucht so:— AR FEADH SAOGHAIL AR FEADH TAMAILL I gCOINNE TIONÓISCE I gCOINNE DÓIGHTEÁIN AR GLUAISTEÁIN MAOIN — £120,000 AGUS TÁ AN CISTE AG DUL I MEUD Ó LÁ GO LÁ. RUD EILE: IS GAEDHIL SINNE. Árd Oifig:— 30 FAITHCHE AN CHOLÁISTE, BAILE ÁTHA CLIATH. <L 141> LEITREACHA. Do'n Eagarthóir, “An Sguab.” A Chara, — An t-alt úd agat sa “Sguab” — “Cathain a bheidh an Ghaedhealg dá labhairt i n-Éirinn?” — chuir sé i gcuimhne dhom focal adubhairt gearrchaile bheag a tógadh le Gaoluinn i lár na Galldachta. “Cad 'n-a thaobh,” ar sise “go mbíonn na leanbhaí go léir ag na béar- lóirí?” Tá Gasra Átha Cliath ad' iarraidh an sgéal do leigheas maidir le comhluadar Gaodalach do sholáthar do Ghaedil- geóirí óga, agus bíonn Tír na nÓg san Árus gach Satharn anois. Ach is baoghalach, dá dtigeadh an ghearrchaile úd isteach ann, go ndéarfadh sé an focal ceanann céadna arís. Ba cheart a thrí oiread leanbhaí bheith ann agus a bhíonn. Tuigimíd ar ndóigh go luigheann cúrsaí an tsaoghail go trom ar gach deagh-Ghaodal fé láthair; ach ni ghoilleann a leithéid sin ar chroidhe an leinbh, buidheachas le Dia. Má's dóigh le tuismhitheoirí ná fuil an lá nó an uair (5.30-7) oireamhnach, abraidís é agus féachfar an féidir órdú eile do cheapadh. Maidir leis na daoine fásta, táid ag baint ná sál dá chéilé ar thóir an fháinne fé láthair. Ní beag de theist air sin tuairisc Ghasra Átha Cliath ar obair na ráithe dárab críoch Feabhra 28, 1923: Iarrathóirí, 202; glacadh le 103, theip ar 99. Má tá an sgéal ar an gcuma gcéadna ar fuaid na tíre, taisbeanánn sé go bhfuil labhairt na Gaoluinne ghá leathadh gan aon agó. Sin sgéal ná taithneochaidh le lucht éadóchais agus béal- bocht. Ba mhaith liom a fhógairt do lucht léighte “An Sguab” go mbíonn fáilte roim gach fáinneach, pé as é i nÁrus an fáinne i mBaile Átha Cliath; agus go mbeidh na léigheachtaí ar siubhal againn gach luan (ach amháin luan na Cásga) go deire Mí Aibreáin. ART Ó RIAIN, Reachtaire. OIFIG AN PHUIST. Do'n Fhear Lagair, An duine bocht úd bhíonn ag casadh le Beurla do chur ar leitreachaí Gaedhilge in oifig an Phuist ba chóir go mbéadh sé baodhach díot toisg nár thugais chun soluis gach mí-thapaidh dár tharla dos na leitreachaí ceudna. Ach níl an duine bocht chomh mór 'na bhreall agus is dóigh le daoíne agus dá bhfeictí cuid des na leitreachaí Gaedhilge tugtar dó le h-ionntódh go Beurla do bheadh truagh ag Fearaibh Fail do. Ar an gcéad dul síos níl ainm Ghaedhilge ar mhór- chuid de shráideanna Atha-Chliath agus dá bhrigh sin ní foláir le gach duine le Gaedhilge a ainm féin do bhaisteadh ortha agus nuair is duine ar bheagán Gaedhilge do dhineann an baisteadh geallaim-se dhuit gur “baisteadh úrlair” sa cheart é. Cad deurfí le “Straid Bean” ar “Dame St.” “Mór-chúis Chríonáin” ar “Summer- hill Parade” “Foirgnimh Eidhneáin” ar “Iveagh Build- ings” agus mar sin de ad infinitum. Ach ní h-íad soin is deacra. Na sraideanna go mbíonn a dó nó a trí de ainmneacha ortha is eadh a chuireann an duine bocht Puist as a mheabhar ar fad. Tá “Ascail Bhaile bhochth” agus “Slighe Risteamonn” ar Richmond Avenue, “Straid Stain” agus “Sraid Mhic Piarais” ar Bruns- wick Street, “Tír an pibhair” agus “Tor Fhionnbhair” ar Terenure “Sráid Ainséir” agus “Sráid Thomais Uí Mhórdha” ar Aungier Street agus a lán lán eile gur liosta liom a luadh annso. Deineadh magadh fé Oifig an Phuist i dtaobh “Cnocháin an Áthais” do bheith acu ar “Mountjoy” ach ní h-íad muínntir an Phuist do chéad-cheap an ainm sin. Le fiche bliadhan is ar an gcuma sin do scrí Gaodhala na cathrach “Mountjoy” i nGaedhilge cé ná raibh aoinne sásta leis. Ach má's botún “Cnochán an Áthais” mar Gaedhilg ar “Mountjoy” cad deurfá le “Slighe Cnuic Áluinn” athá in úsaid anois féin mar Gaedhilg do “Belmont Avenue.” Cad mar gheall ortha so mar tomhaiseanna do lucht léighte an “Scuab” “Ascail muighe dearmhaighe” Bóthar an Dúmhaigh. Bóthar Dún Chuanaigh Slighe na staide Sraid bhaile mhic Chathaoír Táid síad so go léir i mBaile-Athá-Cliath agus somplaí maithe seadh íad de'n obair atá le deunamh ag an duine bocht úd luadhaim go mbíonn gach duine ag gabhailt de mhaide air. D'fheudfainn liosta mór do dheunamh de rudaí mar sin, ach ní beag a bhfuil ráidhte agam chun a chur in iúl do Ghaodhalaibh nach bhfuil sé cómh h-éascaidh a's a ceaptar an obair seo do dheunamh chun gach aoinne do shásamh. Ní mór dhá rud do bheith ann más mian le Gaodhalaibh cothrom na féinne do thabhairt dón Ghaedilg in Oifig an phuist. Síad dhá rud íad son ná Gaedhilg do bheith ag gach duine san Oifig idir árd is íseal agus liostaí ugdharásacha do bheith ann 'na mbeidh ainm gach sráide ins gach baile in Éirinn. Is mise, Cara an Duine Bhoicht. MAISÍNÍ CAINTE & PLÁTAÍ. GACH AON DEUNTÚS. Gheobha Lucht Léighte “An Sguab” Locáiste Speisialta. Fuigh na Plátaí nuadh (Gaedhilge) uainn. TOMÁS MAC MATHGHAMHNA, AN SGAIRBH, CO. AN CHLÁIR. <L 142> FOCAIL ÓN mBEURLA. Nil sa liosta so ach focail atá le fagailt i leabhraibh na sgribhneóirí is fearr, ach amháin cúpla tearma bhaineann leis an bhfairrge atá i nbeul na n-iasgaraí is gaedhealaighe in Éirinn. Beidh sé dian ar na daoine a bhíonn ag sior- ghearáin mar gheall ar bheurlacas focail a gcomh-bhrígh sa bhfíor-Ghaedhilg do sholáthar. Is fuirist focail d'fhágailt ná fuil abhfad ón mbrígh ceudhna ach má tá cruinneas cainnte uainn & slighe chun sinn féin do chur i dtuigsint go beacht caithfimíd na focail so dhúsáid docha. Is fearr iad pé sgeul é ná focail fíor-ghaedhilge agus cuma an bheurla ortha — sin é an beurlacas is mó atá le seachant. Ainmeacha rudaí & daoine iseadh an cuid is mó díobh; ach tá cúpla briathar ann leis:— Deighleáil, máirseáil, spáráil, drilleáil, tástáil, triall, (ní airighim robáil, a's a leithéid, cé go ndeineadh an t-Ath ó Laoghaire & daoine muinighneacha eile úsáid díobh). Agus aidiachta (béidir gur tháinig cuid aca so go díreach ón bhFrainncis). Dubláltha. Priobháideach. Curanta. Leibheultha (ni deunfaidh “réidh” an gno amach a's amach). Fleatálta (iasg fleatáltha, cuir i gcás). Seicréideach. Stáluighthe. Reusúnta. Comónta (ní h-ionann san & coitchianta). Fallsa (tá difríocht idir fallsa & breugach). Treusúnta, fáisiúnta, compordamhail &c&c. Seo cuid desna h-ainmeacha; tá an oiread eile ann ar a luighead:— Atúrnae goibherneóir impire captaon banncaeir bacaer buisteir gúistís baitsiléir misinéir stroinséir oncail áintín gárda páganach barbarthach frog miúil giorta spor banda stíoróip drae maisín barraille sosur cárta pocar forc súpéir cuiríní sinséir stairs halla gráta pálás bagáiste plainncéud hata líneáil oibliogáid deiscréid sailm reast seirbhís stát páipéur téacs soiseul miosúr píopa sásar spúin tae risíní crústa gliu simné staighre pictiúr confas flainnín gúna faision nádúr scóip séasún sgéim tiorántacht bónas nóta tonna peannsúr speucláirí rásúir pláta dinnéir caifé inniún brannda cupórd hiarta síleáil cúntar cuilt sgiorta bheilbheit púdar pribhléid siosma spórt pionós estát bille columhan púnt traen rás trailléir baighte gonail feanndúr balast corc tac reaca prós peannta míle muisriún guna píora seipeul peata crampa baoi poinnte buiséil failm canála cé ciú compórd náisiún bolta ronga costas péirse cabáiste géim campa loisdín blac pláigh taoide scafall Tá a lán focail eile á n-úsáid gach aon lá ag Gaedhil- geóirí maithe:— Dabht, págh, píosa, conbhint, mistéir, bhásta, speisiálta, babhta, ábalta, feusta, fortúin, pléisiúir, seans, príosún, páirt, & rl & rl. cuir i gcás, ach níor luadhas iad sa liosta toisg go bhfuil focail eile againn chun na rudaí ceudna a rádh. LÉIRMHEASA. Algébar. Cuid I. 222 leath. Seóirse Mac Niocail, M.A., a scríobh. Brún is Ó Nóláin. 5/- glan. Fáilte is céad roimis an seód so leabhair mar seód seadh é, seód soillseach, is an dá shagas gheallais ag spréacharnaigh amach as. Ní miste a rá go bhfuil muíntir na Gaoluinne agus muíntir an Algébair a mhúine fé árd-chomaoin ag an leabhar seo Sheóirse Mhic Niocail. Cuirean sé ar ár gcumas, chó fada is a théighean sé, gach smaoineamh a bhainean leis an a Algébar a chur i focla, agus is mór an ní é sin. Éinne a bhíon i mbun an Ghaoluinn a chasa tuigean sé na deacarachtaí a bhainean le ceann ar bith de sna h-ealaidheana a chur i n-úil go tuisceanach cómhngarach soiléir ins an nGaoluinn: agus éinne a dheinean leabhartha Gaoluinne a chur amach i gcló tuigean sé gur fusa bheith ag stealla Béarla tímpal cúrsaí polaitíochta ná ag taighde ar an nGaoluinn is ag saothar is ag caitheamh, leis — neart is fuinneamh a chaitheamh is airgead. Is má dhein Seóirse coinneal na h-oíthe a chaitheamh is airgead 'na theannta, bhuel, táimíd baoch do is árd-bhaoch, is tuigimíd go bhfuil an fhóghantacht is uaisle ann, fóghantacht gnímh. Ach ní h-í an Ghaoluinn amáin atá fé chomaoin aige Seóirse ach an t-Algébar féinig, leis. Ní rialacha baotha gan tairbhthe a gheóimíd ins an leabhar so uaidh ach léiriú tuisceanach éifeachtúil. Féach conus a dheineamair-ne, furmhór againn, ach go h-áirithe, an t-Algébar a dh'fhoghluim. Riail a thogaint de glan-mheabhair, a dhuine, is ansan na ceisteana a fhreagairt dá réir. Deich gcinn díobh, béidir, nú fiche, i ndiaidh a chéilé, is iad go léir cosúil le chéile. Níor ghá meabhair ná tuiscint ná inithin chuige ach oiread leis an t-é a chuirean únsaí tobac fillte i bpáipéar. Ní raibh fás ná leathnú aigne ins an stuif sin. Tá bás agus deire go deó fachta ag an saghas san ag an leabhar so. Gheófar oiliúnt is oideachas is tabhairt- suas aigne ann. Éinne go dteastuíon uaidh cur le n-a mháistríocht ar <L 143> an ngaoluinn, éinne go dteastuíon uaidh greim tuis- ceanach dréir na smaointe is nua is i déanaighe a dh'fháilt ar an Algébar féinig agus conus é múine amach go dtí cudromóidí cearnacha is grafana is séanta ceannuíodh sé an leabhar so. Beidh sé baoch do n-a mharga is lán- bhaoch. S. MacC. CNUASACHT FILIDHEACHTA. Tá an cuid is mó desna piosaí is feárr dá sgriobhadh le dhá cheud blaidhan anuas & níos sia siar bailighthe ag Seumas ó h-Aodha in “Óir-Chiste.” Tá dánta ann nach fios cé dhein nó caithin a cumadh iad, agus ceannaibh eile do sgriobh daoine an lae indiu. Aon cheann a righneadh san aimsir fadó fér cromadh ar Gaedhealg an lae indiu d'usáid, tá se aith-sgriobhta sa leabhar so sa t-slighe go dtuigfimíst-ne é — Muireach san ní bhfuigh- míst tóin ná ceann do bhaint de, dar ndóigh. Bíonn leabhra dá leithéid á gcur amach gac aon lá i dteaingacha eile agus tá cupla ceann taréis teacht amach i nGaedhilg le deidheannaidhe — “Cuisle na h-Éigse” a's “Duanaire dán,” cuir i gcás. Ach seo e an ceann a sháruigheann iad go léir. Níl ann ach dánta is fiu filidheacht do thabhairt ortha agus cé nach leabhar mór e — Níl ach cúig cinn a's dathad de phiosaí ann — ní airighmíd uainn mórán filí tabhachtacha. Ba cheart cúpla bheursa de “Cúirt ant Mheádhoin-oidhche” do chur isteach ba dhóigh leat, bíodh nach liric an dán san; agus maidir leis na dánta atá toghta ag Seumas ó Naodha as sgríbhínní filí áirighthe is dócha gur deachair aon bheirt d'fhághailt a bheadh ar aon aigne idtaobh cad iad na piosaí is feárr agus is oireamh- naighe dá sgriobh Céitinn nó Rafteri, cuir igcás. Ach 'na dhiaidh san as uile leabhar don aos foghluma iseadh “Óir-chiste.” Bhí an-phráidhinn againn le na leithéid agus ní miste dúinn a rádh leis go molaimíd an méid atá sgriobhta ag Seumas sna nótaí atá ag gabhailt le gach dán sa leabhar, reamh fhocail ag cur i dtuisgint don léightheoir eirim & croidhe an amhráin agus ag innsint dó 'dé an saghas fear a chum é & rl. Go raibh a thuille leabhair chomh úsáideach & chomh deigh-deunta leis seo againn i mbliadhna. C. M. [An Comhlucht Oidheachais d'fhoillsig; 5/- a luach]. COMÓRTAS. Seo dhá cheann nuadh daoibh a Ghaedheala óga. 1. Dhá dhúais (2/6 a' ceann) don bheirt is fearr a d'fhreagrochaidh an cheist seo:— Cad é an conntaé is mó na mbíonn na sloinnte seo le fágailt:— 1. Mac Conmara 2. Ó Broin 3. Paorach 4. Seoghas 5. MaGuidhir 6. Mac Caochlaoich 7. Ó Suilleabháin 8. Ó Domhnaill 9. Mac Néill 10. Mac Mathghamhna Agus cad iad na trí sloinnte is coitchianta in Éirinn? 2. Dhá dhuais (5/- agus 2/6). Feuch ar “Sguab” mí na Márta (beartuighmíd ar an gceann san toisg go raibh an oiread san fógraí ann) agus pioc amach an fógra is fearr atá ann, dréir do thuairm; & annsan an dara ceann & an triomhadh ceann sa tslighe cheudná. Cuir na huimhreacha 1, 2, 3, le h-ainm an fhógrathóra, mar seo, cuir i gcás:— 1. Gibsol, 2. An Timthire, 3. Connradh na Gaedhilge. Ní rabhadar san ann tá 's agat, mí na Márta; níl ionnta ach sampla duit ar an t-slighe a theasbánfadh tú do rogha. Deirfimíd gurb é an fógra is fearr ach an fógra is minicí a gheibheann an ceud áit ó lucht an triall & mar sin de. Deunfaidh an coupon so an gnó den dá cheann nó do cheachtar aca. Níor mhor duit d'iarracht a bheith istig agat roimh an 2ra lá mí na Bealltaine. Comórtas IV. Mise M'Áit Comhnuidhthe GRANIA TOOTH PASTE. DEUNTUS NA h-ÉIREANN AR FAD. NÍ BHEIDH AON PHRÁINN LE FIACLA FALLSA. GIBSOL AGUS A CHUIDEACHTA — Lucht deunta an íce atá dá chur ós ár Gcomhair. Ta Gibsol an Íce i mbeul gach aoinne in Éirinn. Is eadh, má seadh bíodh “Gráine” sna fiacla aca — Coimeádfaidh sé gan lobhadh iad. GRÁINE ainm an artha so. Tabharfaidh GRÁINE fiacla glana, geala dhuit. Ní'l aon ghalúnach ann; beidh do sheile go folláin nádúrtha leis agus blas táithniomhach id' bheul aige. Ní baoghal do phlaosc na bhfiacál ná do fhéitheacha an bhéil. Ar a nglaineacht atá seasamh na bhfiacal. Is féidir “GRÁINE” d'fhagháil ó lucht díolta íce i ngach áit nó ó lucht a deunta — Gibsol & a Chuid., Lána án Chláir, i mBaile Átha Cliath. <L 144> BANNC NÁISIÚNTA NA TALMHAN, TTA. ÁRD-OIFIG:— FAITHCHE AN CHOLÁISTE, BAILE ÁTHA CLIATH. DEINEANN AN BANNC GACH AON T-SÓRT GNÓTHA BHAINEAS LE BAINCAEREACHT. Bun-airgead Geallta, £406,000. Bun-airgead Díolta, £203,000. Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1922, £1,900,000. BUNUIGHTHE 1920. BRAINNSÍ:— 68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Cliath; Corcaigh, Luimneach, Portláirge, Tráighlí, Áth Luain, Inis, Maghchromtha. THE NATIONAL LAND BANK LTD. Lucht Díolta “An Sguab” 'san iomlán:— Eason & a Chomh. Cuirtear cló air seo ag Cló-Oifig Maunsel & Roberts Teo., Áth Cliath, & foillsigheann Muintir “An Sguab” é ag Cearnóg Montseoighe 24, Áth Cliath.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
