Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Saothar Suadha : Cuid a Dó
Title
Saothar Suadha : Cuid a Dó
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1912
Publisher
Muinntir an Ghoill
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N NL588> <L 3> <B 1912> <C Prós> <M 8> <T Saothar Suadha : Cuid a Dó> <U Údair éagsúla> <F Muinntir an Ghoill> SAOTHAR SUADHA. CÚIRT NA hÉIGSE, 1911. AN CHÉAD LÁ. Do tionóladh Cúirt na hÉigse i nÁth Cliath Duibhlinne i dTigh Ósta Mhinerbha, an 3adh lá de Mhí Lughnasa, Anno Domini, 1911. An tAthair Pádraig Ó Duinnín a bhí i gceannus na Cúirte. Sidiad na daoine eile a bhí láithreach:- Máire Ní Chinnéide, Norma Bórtuic, Cáit Ní Dhonnchadha, an Dochtúir Ó Loingsigh, Torna, Fiachra Éilgeach, Dhá Chích Dhanann, Éamonn an Chnuic, Lorga liathbhán, Mícheál Ó Cuillionáin, Diarmuid Ó Cruadhlaoich, Piaras Béaslaí, Tomás Ó Rathaille, Éamonn Ua Luainín, E. S. Ua Laoghaire, Tadhg Ua Duinnín, Tadhg O Rodaighe, Seóirse Gabhanach Ó Dubhthaigh. Do chomhairligh Piaras Béaslaí don Chúirt buanchomhalthus do chur ar bun chun obair an Chumainn do chur fé réir. D'aontuigh Éamon an Chnuic leis an gcomhairle sin agus do cinneadh air. Sidiad na daoine do ceapadh i gcóir an Chomhalthuis:- an tAthair Pádruig Ó Duinnín, an tAthair Cathaoir Ó Bréandáin, Máire Ní Chinnéide, an Dochtúir Ó Loingsigh, Torna, Sceilg, Fiachra Éilgeach, Piaras Béaslaí, Dhá Chích Dhanann, Lorga Liathbhán. Do mhol Torna don Chúirt iomaidheacht nó comórtas Filidheachta do chur ar bun i n-aghaidh na bliadhna agus comhartha ceannuis is gradaim fé leith do bhronnadh ar an bhfile do bheir an chraobh leis. <L 4> D'aontuigh an Dochtúir Ó Loingsigh leis an gcomhairle sin. Do thoiligh an Chúirt chuige sin, agus do fágadh de ghnó is de chúram ar an gcomhalthus réamhráidhte toil na Cúirte do thabhairt chun críche. AISTRIUGHCHÁN Ó THEANGTHAIBH IASCHTA. Do léigh Torna aiste próis dár theidiol "Aistriúghchán ó Theangthaibh Iasachta." Do cuireadh díospóireacht ar siubhal mar gheall ar an sgéal. Do labhair an tAthair Pádraig, Mícheál Ó Cuilionáin, lorga Liathbhán, Máire Ní Chinnéide, Dhá Chích Dhanann, Piaras Béaslaí agus an Dochtúir Ó Loingsigh. COINTINN NA mBÁRD. Do léigh Fiachra Éilgeach aiste próis dár theidiol "Cointinn na mBárd" agus do mhol an Chúirt go mór é. Do léigh Lorga Liathbhán amhrán bríoghmhar do thaitn leis an gCúirt go seoidh. AN TARNA LÁ. Do tionóladh Cúirt na hÉigse arís Dé hAoine an 4mhadh lá de Mhí Lughnasa san tigh chéadna. An t-Athair Pádruig a bhí i gceannus na Cúirte. Sidiad na daoine eile a bhí láithreach:- Máire Ní Chinnéide, An Dochtúir Ó Loingsigh, Torna, Dhá Chích Dhanann, Tomás Ó Muirgheasa, Tomás Ó Rathaille, Éamonn an Chnuic, Lorga Liathbhán, Seóirse Gabhanach Ó Dubhthaigh, Stiabhna Mac Eanna. Diarmuid Ó Cruadhlaoich, Fiachra Éilgeach, Seán Ó Séagha, Shan O Cuiv, Mícheál Ó Cuilionáin. TÍR NA hALBAN. Do léigh an tAthair Pádraig aiste filidheachta mar gheall ar "Thír na hAlban," agus bí Cúirt na hÉigse go buidheach beannachtach dhá chionn. GAEDHALCHROTA FILIDHEACHTA. Do léigh Piaras Béaslaí aiste próis dar theidiol "Gaedheal Chrota Filidheachta." <L 5> Do cuireadh díospóireacht ar siubhal mar gheall ar an sgéal. Do labhair an tAthair Pádraig, Torna, Máire Ní Chinnéide, Mícheál Ó Cuilionáin, Dhá Chích Dhanann, Éamonn an Chnuic agus Fiachra Éilgeach. AISTÍ EILE. Do léigh Dhá Chích Dhanann amhrán gleóite dar theidiol "An Sruthán Sléibhe" agus amhrán eile "Comhrac Abhann" a bhí aistrighthe aige ó amhrán Béarla do cheap Tomás Ó Mórdha. Do léigh Lorga Liathbhán dhá dhán bhríoghmhara don Chúirt. Do labhair Seóirse Gabhanach Ó Dubhthaigh mar gheall ar "Aistriúgh- chán ó theangthaibh iasachta," agus do thagair Shan O Cuiv agus Torna don sgéal céadna. Do cinneadh ar Imtheachta na Cúirte agus na haistí próis is filidheachta do léigheadh ann do chur fé chló agus d'fhoillsiughadh; agus do fágádh de chúram ar an gcomhalthus imleabhar eile de "Shaothar Suadha" do chur i n-eagar. TÍR NA hALBAN. An tAthair Pádraig Ua Duinnín, cct. IS Í TÍR na hAlban An fód is taithneamhaighe Dár luigh súil pheacaigh air Ar dhruim an tlachta so; Is dá bhfuighinn mé scaradh riamh Ó Éirinn cheannasaigh, Is umhal do rachainn-se Fá dhéin na mara soin Atá i dtuaisceart Alban, <L 6> Is í beagnach tachtuighthe Le hinnsidhibh dathamhla, I gcomhgar leathanchnoc Go bhfuil na beanna aca Fá lonnradh lasrach Ó ghréin an tsamhraidh. Tír na ngarbhchnoc. Is lomraidhe slachtmhara Fraoigh dá mbreacadh soin; Is a gcinn breágh maiseamhla Dá sáthadh go beacht aca, Go hárd is go bagarthach Ós cionn na Breataine; Tír na lochán ndeas Atá lán d'oileánaibh, Is iad suidhte sásta Ag bun na n-árdchnoc; Is na cruinn ag fás ann Ar bhruach na sámhlinn; Is a nduilleabhar áluinn Leo anuas le fánaidh Go féar ó bhárr chas; Mar a mbíonn gach eadarshuth Ó dheireadh an earraigh bhuig, An foghmhar go mbreacann é, An chuach ag spreagadh phuirt I mbarr na gcarraigeach; Is a ceol dá scaipeadh aice Tar tráigh na gcaladh amach Go lár na fairrge: Is breágh mar shiubhlaid Na scamaill dúra Ós a gcionn soin San aer dá múscailt <L 7> Ag gaothaibh úra. Is breágh mar luasctar Na néalta muara Feadh taobh na mbuanchnoc le linn an duartain Is na tuile anuas chughainn Tír na sárfhear, Is na ngaiscigheach gcáilmhear, I n-ar chomhnuigh Scáthach Banoide mhánla Na gcuradh láidir, D'oil an bláithfhear Cúchulainn dána, Is Feardia do sáruigheadh Ar thaobh an Átha, Is Conlaoch álainn Nár staon ó námhaid. Tír na spéirbhean, Go dtug gan éislinn An chaoinbhean Déirdre Seal dá saoghal ann; An bhláithbhean bhéasach Riamh ná géillfeadh Do Chonchubhar réimcheart, Acht grádh is saorghean Do Naoise chaomh thug. Is ghabh leis mar chéile; Is dá bhrígh sin cuireadh Chum báis gan scrupall A grádh is a cumann. Tír an réim chirt Is na startha n-éachtach <L 8> I n-ar neaduigh Gaeldhtreabh Ó dhúthchas Éireann: Buidhean bhreágh thréitheach Thug leo a nGaedhealg Chneasta féitheach, Is chuir fá réim í I measc na sléibhte, Is i ngleanntaibh caola, Is ar bhruachaibh caomhloch; Is iad Scuit do tharraing ann Is Scuit an t-ainm ceart Do lean dá sleachtaibh sin I mbéal na Sasanach Tír na n-aspal maith Is na bhfíornaomh dtaithneamhach Do scaip le fairsinge ann An Creideamh beannuighthe Ó Chríost ar dtaca nirt Go luath iar gcasadh dhó Ar dhún na bhflaitheas ngeal Tar éis a mharbhtha; Mar ar ghluais 'na leanbh seal Pádraig aigeanta, Is é i n-anabhruid Is i ngreim ag amhasaibh; Is chuaidh 'na bhfarradh-san Anonn tar fairrge Go hÉirinn chaithisigh Is gur réidheadh d'éis tamall dó; Is arís do tharraing sé Ar Innse Banaban Go léigheanta pearsanta, Is cumas Aspalda 'Na ghlaic go hacfuinneach, Chum Gaoidhil do bheannachadh <L 9> Is do chur le teagasc ceart Ar leas a n-anma; Tír do Cholum gheal Is dá bhuidhin go follusach Thug aoigheacht is comhthrom I ní an tsonais ghil. Tír dá aspal ndéag Na hÉireann; mar a bhfuil Rian a n-ainmneach Go dtí an taca so Ar cheallaibh seanchais Is fós ar bhailtibh puirt Is ar thuathaibh maiseamhla Ar fuaid na hAlban: Ciarán biadhtach, Is Fionán ciallmhar, Is Breannán iarsma Tar tuinn aniar thug, Is Colum grianach An fhuil 'na chliabh thug Ó Chonall iachtach Is ón laoch Naoighiallach. Tír na gcalmfhear Mar ar ghnáthach gasradh De phrionnsaidhibh acfuinne, An Brúsach flaitheamhail Is fós an Bhailiseach, Ag troid 's ag achrann I n-aghaidh na Sasanach, Is nár léig a dtalamh leo Is nár bhog dá bhfearannaibh A ngreim, gur neadadar A ríghthe gasta-san <L 10> I Lonndain chaithisigh Ar bhruach na Taimhise; An Brúsach barramhail Is cruinn do bhailigh sé A shluaighte calma Ó gach áird d'Albain, Is do ghluais go bagarthach I n-aghaidh na Sasanach: Is gur bhuail leis gasradh Éadbhaird cheannasaigh Ar thaobh na Bannoice; Do ruaig is d'eagluigh Do thraoch is do mhairbh iad; A gcnámha do gearradh leis Is d'fhág sé ar fhan aca I ndeireadh an anma; Is is ciuin do chasadar Is a rí 'na bhfarradh-san Ar a gcríochaibh athardha; Is an Brúsach ceannasach Is luath do gairmeadh Rí dhe ar Albain. Tír is talamh ceart Mháire mhallaruisc An stáidbhean mhaiseamhail Bainríoghan Alban, Is oighre taitheacach Ar choróinn na Breataine, Na bliadhanta fada thug Go dubhach i gcarcair dhuibh Fá smacht ag namhadaibh Is fá tháir ag amhasaibh; Éilís gur aithnigh Do lucht a leanta-san <L 11> An ceann do theascadh ar fad Dá bánchorp dathamhail Is gan acht dá fhichid beag Dá bliadhantaibh tagaithe, Is gábhadh sa bhaile léi. Tír a taithneamh thug Don tsárfhear Carolus, Éilightheoir gradamach Coróinneach Breataine, Is é i n-anabhruid Is ar fán tar fairrge; I dtreo gur bhailigh siad Sluaighte ceannais nirt Ó shléíbhtibh garbha Ó oileánaibh fairsinge, Ó mhóintibh deacra Is ó bhruachaibh leathanloch Thuaiscirt Alban Chum bruighne is chathuighthe Ar son an chailmfhir I n-aghaídh na Sasanach. Is fuigheach do fearadh leo Fuil a n-anma Ar lár an mhachaire Sin Chullóide an achrainn. Tír na mbárd ngeal le feidhm a ndánta I nGaedhilg fháinnigh Chuireadh brón nó áthas Ar na mílte sáirfhear: Iain lom láidir Riamh nár sáruigheadh, Is Iain Ruadh mánla, <L 12> An Stíobhart cáilmhear; Alastair fáthach Nár mhol a námhaid; Rob Donn Álainn Ná fuighinn a cháineadh; Is Donnchadh Bán leis An t-éigeas bláthmhar Dá dhúthchas grádh thug; Ba bhinn an milisshruth De laoithibh fuinnimh mhir Do cheap an fhuireann soin I nGaedhilg iongantaigh: Is ba mhór é a ndíoghrais Ag moladh síorraidhe Cloinne an Stíobhairt Is é thall tar linn fhlich Ag éileamh ríoghachta Na Breatan míne. Fáiríor deacrach Ná fuil 'n-ar bhfarradh-na San saoghal so eadrainn Sluagh dá samhail sin Do mhúsclóchadh ranna dhúinn Ag trácht ar sheanchus Is ar réim na hAlban, Is ar thréithibh anama Is ar bhéasaibh cneasta suilt Is ar nósaibh Alban; Is do ríomhfadh startha dhúinn Is scéalta seanchadh Ar an saoghal do b'aithnid dóibh 'Na gcríochaibh athardha; Is gan aos óg an ama so Bheith choidhche ag dearbh bhrath Ar dhríodar draibhlise <L 13> Bhíonn dá stealladh chughainn I mBéarla an tSasanaigh. Tír 'nar spreagaithí An Ghaedhealg mhaiseamhail; Mo léirchreach dheacrach I bheith beagnach meathta anois Is go tréith ar easbaidh nirt; Is an ghaoth mar chleachtadh sí ag tabhairt réabtha ar crannaibh ann, Is na srotháin binne Anuas ag sileadh le taobhaibh cnoc ann, Fé mar bhíodh a dtuitim Ó thúis na cruinne; Acht caoinstruth milis Na Gaedhilge ag briseadh Is ag dul i laige, Is i scáinteacht freisin, Is Béarla an donais Gan bhail gan fuinneamh Ag teacht 'na hionad. Tír an tsóghchais Mar a mbíonn gleo suilt Is píobaidhe ar chóisribh Is crota an cheóil bhinn Dá seinnt le mórtus, Is ringce nósmhar, Ag daoinibh óga. An tír seo luadhadh liom Gura fada buan í Is nár imthighidh uaithe A ceol ná a suairceas, Ná an teanga uasal <L 14> Do lean gan ghruaim di Ó Scáthaigh uaibhrigh Is ó Cholum chuanna Go dtí an uair seo. A thír na spérbhean ngeal, Is aolda gné 'gus dreach Dá mbíonn san tsaoghal ar fad, A thír na laoch nár mheath I mbruighin an fhaobhair ná i dtreas, Is ón naoid nár staon san chath Gur fríth a dtraochadh ar fad, Nó gur chruinn an chraobh 'na nglaic, Det chlainn an té nár raid Dot fhíoghair, dot réim, dot stair, Is dot shoillseacht scéimhe a ghean Ó chroidhe a chléibh amach, Nár fríth 'na ghaobhar-san seal Maoin ná gréis ná ba Ná muing an fhéir 'na sraith Ná mín-teach aerach deas, Ar shín dá chaomhnadh i dteas, Acht 'na luighe dhó féin fá cheas Go híseal faon 'na spreas, Is an díle ón spéir ag teacht Ar dhruim a chléib 's a chreat, Is dá chlainn gan aon le n-ais Go cruinn do léighfeadh stair, Ná scaoilfeadh péin a scart. <L 15> A CHOMARAIGH AOIBHINN, Ó! An tAthair R. M. Ó Faoláin, cct. Mo bheannacht ó chroidhe dod thír is dod shléibhtibh, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! 'S dod mhuinntir shuairc ar dual dóibh féile, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Do shrutháin gheala, 's do choillte chraobhacha, Do ghleannta meala, 's do bhánta léire, Grádh mo chroidhe iad súd le chéile, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Is dathamuil breágh do "chruacha" sgéimhchruth, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Nuair lasaid suas le hamharc gréine, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Na faillte 's leacain ar gach taobh díot, Mar brata sróil le seódaibh gléasta, Nuair sgaipeann drúcht anuas ón spéir ort, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Is líonmhar, lán do shrutháin ghlégeala, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Ag rioth anuas go luath le taobh cnuic, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! An Mhachain thall, 's abhus an Tae dhil, Mar mhionnáin gabhair le spórt is sgléip suilt Ag snámh anonn ód bhonn go tréanmhuir, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! <L 16> Is fairsing, fial do locha taosgacha, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Fé iasg ná fuil a samhuilt i nÉirinn, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Loch Com Seangán na hOlllaphéiste, An dá Sgiollóig 'na mbíonn an méithbhreac, Na Comalocha, 's Com Fiadh taobh leó, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Is breágh é an radharc a chím gach taobh dhíom, A Chomaraigh Aoibhinn Ó Ó thuaidh, O dheas, is soir i n-éinfeacht, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Ó Dhrom Finghín, i lár na nDéise, Go Corrach Mór i dtír na bPaorach, 'S as soin ó thuaidh go Sliabh Ban Féinne, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Do bhíos tar sáile seal i gcéin uait, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! I ndúthaighibh fáin ag déanadh saothair, A Chomaraigh Aoibhinn Ó! Acht b'obair tháir liom cnuasacht gréithre I bhfad óm áit fé sgáil do shléibhtibh, Is chas mé arís ort, a "Phlúr na nDéise," A Chomaraigh Aoibhinn Ó! <L 17> RÚN BUIDHEACHAIS. (Don Athair R. Ó Dálaigh Ollamh, tar éis dó leictiúir do thabhairt uaidh ar fhuamanna na Gaedhilge.) An tAthair R. M. Ó Faoláin, do cheap. BHEIRIM bhur gcead a cháirde An rún so a chur ar áireamh, Rún buidheachais ae agus árann Don deighfhear chroidheamhail áluinn, Don tsagart chneasta chráibhtheach, Don ollamh léigheanta shármhaith Do thriall chughainn ón Astráile Ag foghluim teangadh ár máthar, Is tá dá múineadh láithreach; Go mbuanuighidh Dia a shláinte. An leomhan de phór na nDálach Den treibh ór shíolraigh Máire Ar "Bhuidhe" a sloinne gnáthach, Ban-fhile ar bhinn a dánta Ar chruinn a caint 's a ráidhte 'S nár dhual dí riamh bheith cáinteach. Mo chreach ghéar is mo chráidhteacht Go dtáinig riamh an lá san — Ní fuláir nó bhí sé i ndán dúim, Nuair chailleamair gan chásamh Fiú fuamanna an Á. B. A bhí ariamh go háluinn Ag sliocht na nGaedhal ó tháinig Clann Mílidh as tír na Spáinne. <L 18> Acht buidheachas mór do nÁrd-Mhac Tá an taoide ag casadh láithreach; Tá an ghaoth ag séideadh ar bhánchnuic Ag scuabadh lé gan spleadhchas An Béarla cam úrghránda; Is tá ag teacht in' áit sin An Ghaedhlinn mhilis shárbhinn A bhí le sgathamh tláth lag, Ag tógaint suas a háitreabh Go buacach, fuinneamhail, láidir. AN CEANGAL. A Shagairt mhín shéimh de phréimh na nDálach, Ná tóg orainn é ma's tréith ár ráidhte, I ndoimhneacht ár gcléibh gan bhréig tá grádh dhuit, Is i gcaitheamh ár saoghail is i méad do fhásfaidh. MARBHNA PHÁDRAIG UÍ CHEARMADA. Ribeárd Bheldon ro chan. Tá Saoi* ar lár ar mhágh na nDéise, Go fann lag tláth faoi chlár an éaga; Is cladhaire é an bás do fhág é traochta, Is méid ár bpráinn le fear dá thréithibh. Oide beacht i gceart 's i n-éifeacht Chuin rilleadh na gceacht badh chas le réidhteach; B'é chuirfeadh gach alt go pras le chéile, Gan locht faoi shlacht go snasmhar gléasta. <L 19> Ba chliste a lámh, is bárr a mhéara Ag sgríobh na ndán gan cháim i nGaedhilg; Gach a bhfuair sé sholáthar níor fhág gan déanadh, Gan paitinn, gan pádh, gan cháin, gan éileamh. Is danaid mar ghnó do chúis na Gaedhilge, É i dtalamh tais úr fá dhrúcht na néallta, Togha fir chúil is ughdar léigheanta Rinn taca dá chlú i dtriúch na bPaorach. Bhíodh peann de ghnáth n-a láimh go héasgaidh Gach oidhche is lá is tráth dá mb' fhéidir; Beidh eachtraidhe is dánta is stáir na hÉireann Go fóill ar fagháil de bhárr a shaothair. Tá an obair ar gcúl, a ghnó 'sa shaothar, Ag aicíd dhúir, gan súil le faothamh, Do bhain de a shiubhal, a lúth 'sa éirim 'S do chuir san úir é ag tabhairt an fhéir ghlais. Is docht le rádh, is cásmhar créimthe An gasradh cáidh thug grádh don Ghaedhilg Thuill urraim do fhagháil ar sgáth a mbréithre Á ndíogadh ag an mbás i n-áit a chéile. Siúd posta gan cháim ar lár le déidheanaighe, Óigbhean áluinn, mhánla mhaordha, Éibhlín bhláthmhar† — grádh na gcéadta — I n-am an-tráth do bádhadh sa tréanmhuir. CEANGAL. Is duairc le léigheamh, 's is léanmhar leamh An fhuireann gheal shéimh ba shéanmhar seal Go bhfuilid i gcré, go tréith 's go lag Gan innsint sgéil, gan féis gan fleadh. Beannacht Dé le n-a n-anam. <L 20> IS FADA MÉ I bPÉIN 'OM CHRÁDH. Ribeárd Bheldon, ro chan. Is fada me i bpéin 'om chrádh, Is cealg trím lár i n-anachain, Ag Béarla im' dhalladh gach lá, Is teanga na nGaedheal fé tharcuisne. Siúd oraibh a chuideachta shéimh, Ní'l maitheas le fághailt as achrann; Ólfamaid sláinte gach n-aon A mb' ionmhuin leó Béarla bheith basgtha! Dá dtagadh an samhradh breágh, Is blátha ar ghéagaibh easgartha, Rachainn go barra Chruacháin Is chaithfinn ann tráth ag machtnamh. Cur fá. As súd do chuirfinn-se slán Is póg óm láimh tar fairrge. Ag triall ar na fearaibh is mhnáibh Do imthigh chum fáin uainn sgaipithe. Cur fá. 'S é an t-imtheacht i gcéin tar sáil, Is dlighthe an Chaisleáin ba dhamanta, Srathanna, cíos, agus cáin, Do fhág cuisle thláth ag Banba. Cur fá. Is docharach, dubhach, diombádhach, Is náireach é a dtásg le haithris, Go bhfuilid Seóiníní de ghnáth, Le ceileabhar na gcág ag clabaireacht. Cur fá. <L 21> A cháirde, brostuighidh bhur lámha, Is ná bíodh ag cách mar sheanchas Gur leigeadh a chlaoidhe leis an mbás An teanga úd do ghrádhaigh na hAsbalaibh. Cur fá. Ó Ghallimh go críoch Fionntrágha, I ngach ionad 's gach áit go fairrge. Tá an báire dhá imirt gan spás, Is bíodh orainn féin má chaillimíd. Cur fá. Ní'l sosadh ná suaimhneas le fagháil Ag an mBéarla tháir do shladaigh sinn, Go bhfiadhachfar thar caladh é chum Seáin 'S nár mhairidh sé slán le casadh orainn. Cur fá. Fágfaimíd Tadhg 1 ag an Áth 2 Is an Dálach 3 mar ghárda thathagach, Beidh Domhnall 4 i nDún na mBád 5, Ag coimeád an bháire 'n-a sheasamh ann. Cur fá. Seo linn gan sgeideal gan sgáth! Seo linn go grádhmhar seasmhach! Beidh Gaedhling i nÉirinn go bráth, Gan spleadhchas d'Aitcins 6 ná Meathaifi 7. Cur fá, agus c. <L 22> HANRÍ ÉANLATHÓIR. .i. Henirich Der Vogler, óid ó Klopstock dá chur i nGaedhilg ón nGearmáinis bhunaidh i méadaireacht agus ar nós an bhun-fhileadh Go díreach, .i. i n-iambachaibh cheithre dtroigh agus trí dtroigh fá seach agus comhfhuaim ar iarraidh .i. Mac Tíre ro chan i nGaedhilg — An námhaid ann! An cath dá chur! Fá dhéin na buaidhe linn! 'S os cionn ár sluaigh an fear is fearr Dá bhfuil 'n-ár dtír ar fad! Ní chuireann air indiu an saoth, 'S go mbeirthear é 'n-ár dtreó! Mo chean, a Hanrí, dhuit id laoch I n-éideadh áigh ar blár! A ghruadh 'na gríos le cur a chlú, Ag buadhchain dó fán muigh! Is cheana dhó a chathbharr laoich Le crú na namhad breac. Caith gaethe millteacha mágcuairt, 'S a lann i láimh an ríogh, Go dtéidh gach saighead do bheir dúinn bás Tar brághaid ár slighe sa chath! Mo chean an bás dar dtír-ne féin! Ag dul dár n-éadan faoi Is fronn dubh crú air, faighmís bás Fá cháil dár dtír-ne féin! <L 23> Tráth níthear romhainn an bealach réidh 'S nach feicfeam ann acht mairbh Mágcuairt umainn, 'seadh bhéarfain buaidh Fá cháil dár dtír-ne féin! Annsain do-bhéarfam céim go hárd Ar chorpaibh faona an áir! Annsain 'seadh léigfeam gáir fán mbuaidh! Téid sin tré smior 's tré chois! Teasmholadh dhúinn ón lánamhain, Ón bhfear agus ón mhnaoi; Do chí sé guarfach mheirge n-árd Is beiridh uirthi ar chrobh. Is deir sé léi: Seo chugainn iad, Ár laochradh cogaidh féin! Do throideadar go dian sa chath Dúinn féin maraon le cách. Teasmholadh dhúinn, na deóra leó, Ón máthair 's ó n-a leanbh! Ag fásgadh an gharlaigh le n-a croidhe, 'S a súil i ndiaidh an ríogh. Gur cáil go síorraidhe leanfas dínn. D'éis dul dúinn d'éag ón mbith, Bás d'fhagháil ar son ár dtíre féin An bás dá dtugthar modh! <L 24> GAEDHAL-CHROTA FILIDHEACHTA. Maith an scéal Cumann na hÉigse a bheith cruinnighthe annso d'fhonn cúrsaí filidheachta do chur tré chéile. Tá cúram fé leith ar Chumann na HÉigse .i. seannósa filidheachta na Gaedhilge do bhuanú is do chur chun cinn. Ní miste dhúinn a rádh gur linn-na a maireann de sheanachiúta na bhfilí nGaedhealach. Maireann an tseanealadha dhúinn fós. Tá filí aguinn a leanann do'n tsean-nós, filí do chleachtann ceárd na filidheachta go cruinn is go slachtmhar. Is é cúram Chumainn na hÉigse ná, na filí agus na daoine a chuireann suim san bhfilidheacht do cheangailt le chéile i ndlúth-bharróga muinnteardhais, agus ealadha na sean-fhilidheachta Gaedhilge do chur chun cinn i nÉirinn. Tá gádh leis an gCumann. Bhíodh ceangailt is caidreamh aige filí na Gaedhilge le n-a chéile fad ó riamh. Bhíodh scoileanna na héigse aca i n-allód Nuair do cuireadh na scoileanna ar ceal, bhíodh na comhthaláin is na cúirte aca. Tá Cumann na hÉigse aguinn anois chun leanmhaint de'n obair. Nílmíd ag casadh le rud marbh d'aithbheochaint, Nílmíd ag casadh le crot bréige ársaidheachta do chur ar rud nódh. Bhí obair filidheachta na Gaedhilge ar siubhal nuair do cuireadh Cumann na hÉigse ar bun. Bhí an obair sin ar siubhal sar a raibh éantrácht ar Chonnradh na Gaedhilge. Bhíodh sí ar siubhal go bríoghmhar san ochtmhadh aois déag. Níor stadadh riamh de sgríobhadh filidheachta na Gaedhilge i gcaitheamh an naomhadh aois déag. Bhí na filí ann i gcomhnuidhe agus na sean-nósa filidheachta go cruinn aca. Ní'l ó Chumann na hÉigse acht na filí do thabhairt i gceann a chéile, d'fhonn a leasa féin. Níor cailleadh an seana-chiúta riamh. Tá ealadha na filidheachta aguinn féibh mar a fuaireamair ó n-ár sinnsearaibh í. Do lean sí ó ghlúin go glúin. Tá sean-dlighthe is sean-riaghlacha na filidheachta Gaedhilge i bhfeidhm (i gCúige Mumhan go háirithe) le sna céadtha bliadhan. Tá gádh le Cumann chun na dlighthe is na riaghlacha son do chleachtadh is do chimeád i bhfeidhm is do chosaint ar lucht na Gall-Ghaedhilge. Ar an gcéad dul síos, ní mór dúinn an méid seo d'admháil — gur beag nach ionann filidheacht na nódh-Gaedhilge agus litridheachta na nódh-Ghaedhilge. Níor scríobhadh aon phrós Gaedhilge gur fiú é <L 25> áireamh ó ré an Chéitinnigh go sé an Athar Peadar. Is ar éigin is fiú tagairt do sna finnsgéaltha, na haoir is na seanmóintí próis do scríobhadh i nGaedhilg i gcaitheamh na haimsire sin; agus is ró-mhinic a bhíonn iarrachta filidheachta measgaithe tríd an ádhbhar próis sin. Acht do ceapadh uathbhás Éireann d'fhilidheacht san seachtmhadh aois déag agus san ochtmhadh aois déag. Nuair do theastuigheadh ó scríobh- neóirí na Gaedhilge crot liteardha do chur ar an nGaedhilg chuiridís crot filidheachta uirthi. Rud eile, ní'l éandúithí eile i n-a bhfuil an Ghaedhilg chomh tréan bríoghmhar is atá sí i sna dúithíbh i na mbíodh an fhilidheacht da cleachtadh. Beatha na teangan is eadh an fhilidheacht. Ar an adhbhar son, tá obair thábhachtach le déanamh ag Cumann na hÉigse. Is mór le rádh an obair sin. Tá sé de dhualgas orainn cúrsaí filidheachta na Gaedhilge do ghlinn-scrúdú is do chur tré chéile. Tá orainn filí na Gaedhilge do chur ar bhealach a leasa agus iad do chimeád ó bhealach a mbasctha. Timcheall chúig bhliadhna fichead ó shoin do ceaptí a lán iarrachta go dtugtí "filidheacht" ortha. Bé toil Dé gur bhaist tuathalán de chlodóir éigin i bpáipéar nódhachta "tilsidheacht" ortha. B'áluinn an ainim é. Ghlacamair leis go baodhach beannachtach. Is é rud é "tilsidheacht" ná saothar na dtuathalán — saothar na ndaoine nár thuig riaghlacha dúchais filidheachta na Gaedhilge — saothar na ndaoine go raibh a gcinn tuilthe den nGalldachus. Do cheapadar a lán "tilsidheachta" ar dtúis. Is amhla a mheasadar gurbh fhilidheacht ghalánta é. Bíodh an Ghaedhilg go maith nó go holc age lucht scríbhte na "tilsidheachta" tá an méid seo deimhnithach, go rabhadar dall ar an bhfilidheacht. Is dóich liom gurbh é an tÁrdeasbog Seán Mac hÉil do chéad-chuir an droch-nós son ar bun, nuair d'aistrigh sé amhráin Thomáis Uí Mhórdha agus dán de dhántaibh Hómer go Gaedhilg. Níor lean sé do riaghlacha dúchais filidheachta na Gaedhilge acht do riaghlacha iasachta nár oir don Ghaedhilg. Bhí a rian air. Ní léigheann éinne a iarrachta filidheachta. Gaedhilgeóir maith ab eadh é acht níor thuig sé an fhilidheacht agus thug sé droch-shómpla dosna tuathalánaibh. Tá deire le "tilsidheacht" anois, buidheachus le Dia. B'éigean dúinn troid a dhéanamh leis, acht bhí an buadh aguinn nídh nach iongnadh. Tá lucht moltha na "tilsidheachta" ann fós acht is annamh a bhíonn <L 26> gíog asta. B'fheárr leó an tilsidheacht ná an fhilidheacht (mar is fusa i bhfad dóibh an tilsidheacht do sgríobhadh) acht ní'l de mhisneach ionnta son a dhéanamh, mar tá fhios aca go mbeidís n-a stáicín aiféise age pobul na Gaedhilge. Acht uaireanta preabaid lucht na tilsidheachta na suidhe, cuirid siad colg ortha féin, agus deirid siad linn: "Cuiridh uaibh bhur sean-nósa filidheachta. Is cuma cad é an crot a bheidh ar dhán, acht féith na filidheachta a bheith ann. Is mó le rádh an t-adhbhar cainnte ná an nós cainte." Siné an port a bhíonn ar siubhal aca. Dubhairt duine aca gur maith an comhartha ar dhán a rádh gur fuirist é d'aistriú. Má's fíor dó, tá rith an ráis leis an dtilsidheacht, mar is an-fhuirist tilsidheacht d'aistriughadh go Béarla. Má chuirtear Béarla ar amhrán Gaedhilge agus má théidhean breáthacht an amhráin ar ceal, is é tuairim an duine úd ná luadhaim gur comhartha é nach filidheacht an t-amhrán i n-éan-chor. Deir sé gur isna sinaointibh atá an fhilidheacht agus nach san chuma i n-a n-abarthar iad é. Má tá an ceart ag an nduine sin ná luadhaim, is aindeis an fhilidheacht í filidheacht na Gaedhilge. Má tá an ceart aige, is aindeis an fhilidheacht í filidheacht an Bhéarla. Má tá an ceart aige ní'l rí ná rath ar fhilidheacht na Frainncise. Is fadó thosnuigh daoine ar throid i dtaobh ciaca ba mhó le rádh i bhfilidheacht — an t-adhbhar scríbhte nó an módh scríbhte. Gheibhim de dhánaidheacht ionnam féin an méid seo a rádh gur ceart ana-shuím do chur san scéal féin — san adhbhar, isna smaointibh, i n-éifeacht an scéil — acht gur ceart ana-shuím a chur leis san modh scríbhte, san chrot, san deilbh. Ba cheart nár ghádh dhom a áiteamh ar éinne an taca so ló gur mór le rádh an crot is an dealbh is an déanamh a bhíonn ar iarracht filidheachta. Ní mar chaitheamh aimsire do ceapadh riaghlacha na Gaedhal-fhilidheachta. D'fhásadar as ithir na glan- Ghaedhilge. D'fhásadar as dúchas na teangan. Bhí filí aguinn ná deaghaidh balath an Bhéarla fé n-a srónaibh riamh, filí gur dhual dóibh an Ghaedhilg is an fhilidheacht. Fuaireadar na filí sin ionnta féin filidheacht do sgríobhadh ar an gcuma son. Nuair a bhíodh rud éigin le rádh aca deiridís mar sin é, chuiridís an crot son air — an crot filidh- eachta ba dhual don Ghaedhilg. Crot breágh áluinn ab eadh é. Ealadha bhreágh áluinn ab eadh ealadha na filidheachta Gaedhlaighe. Ní mór é bhuanú. Ba mhór an náire dhúinn é leogint i n-éag. Bíonn tacaí na "tilsidheachta" á rádh go bhfuil riaghlacha filidheachta <L 27> na Gaedhilge ró-chruaidh, agus gur ceart níos mó saoirse thabhairt don bhfile. Ní ghéillimse dhóibh. Ní léir dom an ceart do bheith aca. Ní deocair do Ghaedhilgeóir filidheacht cheart do cheapadh má's file é. Tá gach éan tsadhas meadaireachta aguinn i nGaedhilg — an dán díreach, agus meadaireacht na n-amhrán, meadaireachta cruadha is meadaireachta saoráideacha. Tá saoirse a dhóthain ag an bhfile má bhíonn eólus maith aige ar fhilidheacht na Gaedhilge, agus féith na filidheachta ann. Acht an té ná fuil eolus a chéirde aige, is gnáth leis an milleán do chur ar a úrlaisíbh. Tá saoirse a dhóthain ag an bhfile Gaedhlach acht an t-iasacht do sheachaint. Bítar á rádh gur ceart crota nódha filidheachta is riaghlacha nódha filidheachta do chur i bhfeidhm. Ní miste liom crota nódha do theacht chughainn go mall righin — agus caithfid siad fás as ithir na sean- fhilidheachta Gaedhilge. Ná leogaimís do lucht na tilsidheachta "crota nódha" cheapadh — ós daoine iad ná fuil a ndóthain eoluis aca ar fhilidheacht ná ar litridheacht na Gaedhilge chun tuigsint don tsean- fhilidheacht. Cimeádaimís na sean-riaghlacha, acht ní misde dhúinn sgéalta nódha do tharrac cughainn mar chúrsaí cainnte. Tráchtaimís ar rudaí nár thráchtadar na sean-fhilí ortha. Dubhairt duine áirithe i bpáipéar nódhachta, "The traditional verse forms are unsuitable to modern thought." Cá bhfios do son? Cá bhfios d'éinne é, go dtí go mbainfaí triall asta? Bhí na verse-forms úd oireamhnach d'fhilíbh an tseachtmhadh aois déag chun smaointe a n-aimsire chur i n-úmhail dúinn. Bhí na verse-forms oireamhnach d'fhilíbh an t-ochtmhadh aois déag chun smaointe a n-aimsire do chur i n-umhail dúinn. Ca n-a thaobh ná beidís oireamhnach dhúinne-na chun smaointe ár n-aimsire féin do nochtadh? Is fiú dhúinn tabhairt fé, go háirithe. Is é nídh a theas- tuigheann uainn ná smaointe an lae indiu agus nósa na sean-aimsire. Is feárrde sinn aithris a dhéanamh ar nósa is ar chrota filidheachta Aodhgáin Uí Rathaille (cuir i gcás) acht is measaide sinn aithris a dhéanamh ar smaointibh is ar thuairmí éinne eile. Bíodh ár dtuairmí féin is ár smaointe féin aguinn, acht bíodh urraim aguinn do nósaibh ár sinnsear. Is cuma dhúinn daoine á rádh: "Ní smaoineamh Gaedhlach é sin." Cuirimís suim san té adeireann. "Ní cuma Gaedhlach é sin chun an smaoineamh úd do chur i n-umhail." Ní san sgéal féin atá an Gaedhlachas acht san chrot a chuirtear ar an sgéal. <L 28> Adamhuighim ná fuil meadaireachta na n-amhrán oireamhnach do gach éan-tsadhas filidheachta; acht tá meadaireachta nach iad ann, agus an té go bhfuil eolus maith aige ar shean-fhilidheacht na Gaedhilge is féidir do meadaireachta nódha do cheapadh go mbeidh dealbh is déanamh fíor-Ghaedhlach ortha. Ar mhaith an rud dúinn an "dán díreach" d'aithbheochaint agus riaghlacha an dáin dírigh do chur i bhfeidhm arís? Is é mo thuairim gur mhaith an rud é — acht is féidir atharú beag a chur ar an ndán díreach. Ar an gcéad dul síos, is dóich liom gur ceart dúinn an dán díreach do chur i n-oireamhaint do ghnáth-chaint Gaedhilgeóirí an lae indiu. Is beag an chabhair dúinn bheith ag claoi le fuaimeanna na sean- Ghaedhilge san dán díreach — aon tsiolla amháin a dhéanamh de "dealbh" nó "ainm" nó dhá shiolla de "shlighe." Is deocair dúinn an sean-nós aithriseóireacht d'aithbheochaint i gcomhair an dáin dírigh — an nós atá i bhfeidhm i bhfilidheacht na Fraincise. Má scríobhtar an dán díreach arís is amhla bheidh na filí ag cur fuinnimh thomhaiste ann i gan fhios dóibh féin. Beidh siad ag cur brigh an ghotha go tréan ar shoillaí áirithe ann, bíodh gádh leis nó ná bíodh. Is é mo thuairim gur maith an rud cuid de sna meadaireachta do chleachtí san tseana- Ghaedhilg d'aithbheochaint. Rud eile tá meadaireachta den "dán díreach" ann ná fuil ró-chruaidh i n-éanchor — an rannuigheacht, cuir i gcás. Ní mholfainn d'éinne tabhairt fé an ógláchus, ar eagla go mbeadh lucht mhille mhaide ag gabháil do is ag ionnfhairt ann is ag déanamh cim- ilamháilín de. B'fheárr liom rannaigheacht mhór slán ná an t-ógláchus, dá fheabhas é. Cá bhfaghfaí éan-mheadaireacht gur fusa í sgríobhadh ná meadaireacht na gcaointe? Ní beag dá chomhartha son na "Startha as an Soísgéal" do cheap an tAthair Pádraig. Meadaireacht anadheas iseadh meadaireacht "Cúirt an Mheadhon Oidhche." Tá sé oireamhnach do gach éan-tsadhas filidheachta. Féach cionnus mar chuir Brian Merriman i gcrích é. Tá sé oireamhnach d'ínsint sgéil, do chúrsaí grinn, do nochtadh smaointe, do chur síos ar chúrsaí bróin is áthuis. Is beag sadhas roda ná féadfaí é rádh tré mheadaireacht "Chúirt an Meadhon-Oidhche." Rud eile is féidir d'fhile Gaedhlach leanamhaint do réim is fuinneamh filidheachta na Gearmáinise nó do réim is fuinneamh filidheachta an Bhéarla agus crot fíor-Ghaedhlach do chur ar a cheapadóireacht. Dhein Tórna son. Is féidir crot Gaedhlach a chur <L 29> ar amhrán agus leanamhaint do nósa filidheacht na Frainncise féin — cé gur cosmhuile filidheacht na Frainncise leis an "dán díreach" (ar shlightibh) ná leis an "amhsán." Tá Torna tar éis tabhairt fé mheadaireachta filidheachta na Breathnaise do chur i n-oireamhaint don Ghaedhilg, ós rud é gur beag a bhfuil idir nósa filidheachta is litridheachta an dá theanga. Is baoth an gnó dhúinn bheith á rádh go dteastuigheann "crota nódha" filidheachta uainn. Má tá "crota nódha" i ndán dúinn fás- faid siad as dúchas na Gaedhilge. Ní healaí dhúinn na seanachrota (d'fhás agus d'aibidh as ithir na glan-Ghaelthachta) do chaitheamh uainn go bog ná leigint dóibh dul i bhfaillí is i bhfuaire. Ní dhéanfaidh Cumann na hÉigse é, pé duine dhéanfaidh é. Is é mo thuairim gur maith an rud filidheacht teangtha iasachta do Ghaedhlú agus crot fíor- Ghaedhlach do chuir uirthi. Is maith an taithí é ar nósa meadaireachta na Gaedhilge. Is maith an taithí é ar smaointe nódha do chur i n-umhail don phobal ar an sean-nós Gaedhlach. Tá a lán de dhántaibh Heine aistrighthe age Torna. Smaointe an 19mhadh aois a bhí ag Heine. Ní ghadh dhom a rádh gur chuir Torna dealbh agus déanamh fíor-Ghaelach ar a cheapadóireacht. Ba mhaith an iarracht í sin. B'fheárrde lit- ridheacht na Gaedhilge é. Rud eile theastuigeann uainn go mór iseadh tuille eolais ar fhilidheacht an 18mhadh aois agus go sonnrádhach eolus ar fhilidheacht an 19mhadh aois. Is feárrde sinn tuille eoluis ar ár bhfilíbh fein is ar ár bhfilidheacht fein. Tá saothar mór déanta ag an Athair Pádraig, Torna, Fiachra Éilgeach agus daoine eile chuige sin. Ní féidir dúinn an iomarca eoluis do chur ar na láimhscríbhnibh. Ní heól dom éin tslighe is feárr chun greim a chimeád ar an "sprid Ghaedhlaigh" ná éin tslighe is feárr chun an Ghall-Ghaedhilg do sheachaint. Ní beag de bhunús dár saothar an t-eolus, an dian-stuidéar, an umhluíocht agus taithí. Ní héan bhrigh dhúinn bheith ag cainnt mara ndéanfaimíd gníomh éigin — agus tá gníomhartha dá ndéanamh aguinn, moladh le Dia. Ní beag dá chomhartha son "Saothar Suadha." Tá filí óga is filí aosta aguinn, filí do bhí ag ceapadh filidheachta sar a raibh éan trácht ná cuimhneamh ar Chonnradh na Gaedhilge agus filí a bheadh ag ceapadh filidheachta mara mbeadh Connradh na Gaedhilge ann i <L 30> n-éanchor. Tá na filí ann acht is ceart dúinn teacht i gceann a chéile go minic agus cúrsaí filidheachta do chur tré chéile. Tá orainn sean-ealadha litríochta na Gaedhilge do bhuanú agus do chur chun cinn agus ní baoghal go locfam san ngleó. PIARAS BÉASLAÍ. AN tSEAN-BHEAN BHOCHT. Conchubhar Ó Deasmhumhna, cct. Ar chualabhair fós an sgéal Ars an tsean-bhean bhocht Do ghaibh óig-fhear clúmhail tréan Ars an tsean-bhean bhocht: Do chaith sé túis a shaoghail Cois a shráide dúthchais féin 'Dir a cháirde múinte cléibh Ars an tsean-bhean bhocht. Do ríomhfadh sé dhuit dán Ars an tsean-bhean bhocht Is do chanfadh abhrán Ars an tsean-bhean bhocht, Do rínncfeadh sé ar clár Nó do dheunfadh gloine 'thrághadh Acht ní raibh sé i n'-fhiadhaire feádha Ars an tsean-bhean bhocht. <L 31> Ba chuítheach é sa rás Ars an tsean-bhean bhocht Nó ag casadh groidhe chamáin Ars an tsean-bhean bhocht; Ní fhuil brídeach mhíonla mhnáil Do chífeadh é sa tsráid Ná go gcuirfeadh suím i Seaghán Ars an tsean-bhean bhocht. Do bhí gruaig a chínn go donn Ars an tsean-bhean bhocht Is bhí a íntinn líonta d'fhonn Ars an tsean-bhean bhocht Cé bhí sé síothach modhmhail Do bhí fuinneamh nimhe 'n-a chobhail An tan d'fhág sé poll an Ghabhair Ars an tsean-bhean bhocht. Do chuaidh sé i mbarra sléibhe Ars an tsean-bhean bhocht Chun go dtuillfeadh sé ann spré Ars an tsean-bhean bhocht Do bhí buidhean an bhaill go léir Is a n-íntinn líonta 'sgléip Nuair a casadh chúcha ár réic Ars an tsean-bhean bhocht. Le breacadh an lae Dhé Luain Ars an tsean-bhean bhocht Is an ghaoth ag séideadh adtuaidh Ars an tsean-bhean bhocht. Do chuaidh an tréan-fhear suairc Le n-a speil amach sa stuaic Ag baint aitinn ann fé'n bhfuacht Ars an tsean-bhean bhocht. <L 32> Nuair éirigh suas an ghrian Ars an tsean-bhean bhocht Do bhí an ghaoth ag teacht go dian Ars an tsean-bhean bhocht. Do thuig an buachaill fial Ó, go leathfadh sé an rial Is do steall sé an speal fé'n sliabh Ars an tsean-bhean bhocht. Do sgrios sé as an mball Ars an tsean-bhean bhocht Is le fánaidh leis go teann Ars an tsean-bhean bhocht Do rith sé tríd an ngleann Mar a rithfeadh fiadh na mbeann Is do ghlan sé wire na habhann Ars an tsean-bhean bhocht. Níor bhain san as aon stró Ars an tsean-bhean bhocht Mar do rith sé leis ar seól Ars an tsean-bhean bhocht. Síos an seana-ród Agus soir fan chlaidhe na bhfód Chun gur shrois sé an Cnocán Cóir Ars an tsean-bhean bhocht. B'é dhein an rás lem' leómhan Ars an tsean-bhean bhocht Ná a sprid a dheunamh óg Ars an tsean-bhean bhocht Mar phreab a chroidhe le sgóp Nuair a chonnaic sé an Solán mór Idir ínseacha an fheóir Ars an tsean-bhean bhocht. <L 33> Do casadh air me féin Ars an tsean-bhean bhocht Agus d'innis dam a sgéal Ars an tsean-bhean bhocht Ní raibh duadh ná file féig Ar an mbuachaill múirneach réidh Tar éis a reatha mhóir ó'n stéidhg Ars an tsean-bhean bhocht. D'fhág sé agam-sa slán Ars an tsean-bhean bhocht Agus chuaidh sé insa tsráid Ars an tsean-bhean bhocht Mar a bhfuair sé crothadh lámh Agus gloine líonta ar clár Ó Chait ní Ríoghbhardáin Ars an tsean-bhean bhocht. MÁIRE. Dhá Chích Dhanann, cct. Fonn — "Do mhillis mise a Ghráinne." Do thréigeas ól is imirt, Ceóltha is suilt ba bhreághtha. Do thréigeas nósa is nidhthe Is eól do thighthibh tábhairne. Mo ghné, mo chlódh, mo chruinneas, 'S, ochón, mo ghuile b' áille — Do tréigeadh leó-san mise, 'S ní phósfá mise, a Mháire. <L 34> Do dhéanfhainn sléibhte a bhriseadh 'S an féar ba ghluise d'fhásfainn, Do raobfainn réidhte is d'fhuirsfhinn Dá ndéineadh sin tu shásamh, Do thuillfinn féin an scillinn Is bhéarfhainn-se mo phádh dhuit, Do dhéanfainn é agus tuilleadh, A's thréigis mise, a Mháire. Do raghainn go béal sa tSionainn 'S de léim go muin sa tSláinghe; Do raghainn fé dhéin Leomhain buile Agus é i n-imeal fásaigh; Do thabharfainn fé chat coille 'S a ghéariongain ghá sádh 'nam Dá saoradh sé sin sibh-se, Is thréigis mise, a Mháire. Do raghainn le fonn tre thuile I bhfiúntar me bheith báidhte, Do thabharfainn cúrsa muinge Dá súdhfaí inti go brách me, Do raghainn tre chúmaibh cuilinn Gan clúdach luiche ar chnámh liom; Do shúil scléipeamhail a scrios me, 'S do chúm gan tuirt, a Mháire. Do thriallfainn Éire 'om chuis duit — Beann Éadair thoir is Ára — A's mé im thraochadh ag tuirse, A's créachta is cluig im shálaibh. Ní raibh, níl aon sa chruinne, 'S ní géinfar duine b'fheárr liom — 'Na dhiaidh sin thréigis sinn-na Do thréigis sinn-na, a Mháire. <L 35> Dá dtéidhinn go glúin tré theine 'S an clúmh ghá scrios dein ghágaibh, Dá dtéidhinn de rúid — dá rithfinn — Tre chúinne d'ifrionn shárthe — Síos ansúd mar thuiteann An triú ná tuilleann grásta: Dá dtéidhinn gan súil le filleadh, Ní lúbfadh san tú, a Mháire. Do ghabhainn coiréil a's curraigh 'S an sé gus fiche pháile Go glan de bhaothléim ruthaig — Ní chlaonainn troigh chun beárnan; Do ghabhainn thar claidhe agus cumar, Cuiminí cnuic is cáirne, A d'fhonn choimhlíonta an choinnidh A ghnítheá linn-na, a Mháire. Do roinninn leat mo chiste, Cér mhaith ba mhiste an láchas, Go deimhin ba lag a thuiginn Gur bh'aithreach linn é i mbáireach. Do chuirinn calaí ar sileadh Ód bhathas síos go sáil leat — Do mheallais mise is bhrisis — Do chreachais mise, a Mháire. Níl feis ná féile thigeadh, Níl aonach puic ná pátrún Ná rabhais lem thaobh 's nár dheineas Na gréithre d'oireadh d'fhagháil duit. Do chúmainn bhéarsa is chuirinn Go dlúth le chéile é ar phár duit — Airiú, do chéasais file Nuair thréigis mise, a Mháire. <L 36> Cé mbíodh an saoghal ag sgigeadh 'S me ag glaodhach ar dhigh dod cháirdibh, Do dhíolainn 's ghlaodhainn ar ghloine Do straére ar bith bheadh láithreach. Ní dhéineadh raol ná pingin, Aon phioc moille im dheárnain — Tá an púnt is déine thuilleas Ag lonnradh ód mhéir ina fháinne. 'Sí comhairle scríbhim a's chinnim Ós cómhair gach naoín dein bhráithre — pé mór bhur maoin 's bhur mire, Gan fóireamh puínn ar mhnáibh leis. Cér ghlór mar laoi na fuise 'S gur shnódh dhóibh líth an mhármhair, Do scólfaidís go smior sibh Mar scóladh mise ag Máire. BREALL. Fonn Dhá Chích Dhanann, cct. Ag teacht a-bhaile ón aonach dhom 'S mo chapall go héadtrom éasga fúm Do casadh me 'r mhnaoi Ba gheanmhala slighe Dár casadh i gcaitheamh mo shaoghail orm. Bhí lasadh n-a dearca mar ghréingha much, 'S a cneas mar an sneachta ag séide ar chnoc. Do fágadh mo chroidhe Gan tapa, gan bhrígh D'éis féachaint ar néatacht a scéimh 's a cruth <L 37> Bhí an ghrian abhfad siar 's an déanaighe a teacht, A's d'iarras go fialmhar an bhé ar m'each. Do phreab sí go humhal I n-áirde gem chúl, 'S an diabhal gur bh'shin Diarmaid gan réin n-a ghlaic. Do b'shiúd chun siubhail go scléipeach me, 'S mé ag iomchur rúin mo chléibh (dar liom) 'S ar mh'anam gur ghuidheas Go fada 's go fuigheach, An chúilfhionn bhanamhail úd mar chéile agum. Ba ghairid gur atharruigh mé mo phort, Óir d'aithin an bhean dom mé féin do chosg — "Ní dóigh suirighe "Bean phósta," ar sí, "'S dá dheasgaibh sin feasta, a laogh, bí id thost." "Géaruigh chun bealaigh do stéad, a mhic, "A-bhaile chun Cathail go dtéidhead, a chuid — "Deaghathair mo naoidhe "Dár gheallas mo chroidhe I gceangalaibh beannuighthe Dé, nár scuir." Do stadas dem mhagadh 's dem bhréithre suilt A's aithchim an ealabhean ghlé mo choir Do mhaitheamh, 's an bhreall Ná feaca-sa i n-ain Trém thaithneamh do ainnir ná géillfeadh dom. Níor cheapas, i ndomhnach, gur bh'fhéidir di A fear a's a chlann bheith roim ré aici Dar ranna mo laoi Is mar sin do bhí Is beidh seal sar a meallfar ag bé mé 'rís. <L 38> ROSC CATHA. Micheál Ó Cuileanáin, cct. Músglaidh ón suan so a shuaidhfheara Éireann Is muar é an tréimhse go faon sibh gan bheócht, Fén dtuairchim seo i ndubhchodladh dubhach caithte tréithlag Gan lúth in bhur ngéagaibh, gan éifeacht gan chomhacht; Preabaidh nbhur seasamh go haibidh, ná géill don draoidheacht; Glacaidh bhur n-airm chun catha a Ghaedhla groidhe; Iompuighidh bhur gcúl le gach múisiún go héasgaidh Nú fuasgailt is baoghlach ná téarnóghaidh nbhur dtreó. Tá an Seán Buidhe so tháinig thar sáile go hÉirinn Dár mbásughadh, dár raobadh, dár ndaoradh gach ló, Ag fás ins an áitreabh thug Árdrí na naomh ngeal Dhár sáirshinnsear laochdha nár ghéill riamh i ngleó; Agus sinn-na gan fuinneamh gan fuirm fé shuan go thámhach, Agus eisean ghár milleadh is ghár gclipeadh le fonn gach lá; Tálaim óm bláthruisg go cásmhar na déara Dé bhárr treibh an lae indiu bheith léirmheathta dreóil. Féach ógbhantracht mhódhmhrach na róisleacan bpéarlach Tar bóchna ag éalódh ó Éirinn gach ló: Gus na hógánaigh chródha gur chóir dóibh n-a sgéith bheith Ag fodhla dhá saoradh ó dhaorbhruid is dóigh; Ghá tréigint gach lae táid siad d'aon easbha machtanaimh. Agus Éire bhocht chéasta ní spéis lena n-aigne Tá an ceo draoidheachta mór dubh do thóg lucht an Bhéarla N-a neóltaibh ag caochadh a n-éirime beó. <L 39> Tá seacht gcéad bliadhain caithte ó fearadh an chéad chath Idir Shasana is Éire gheal — séimhbhuime treon; Ar an bhfeadh san is 'mó fear maith do cailleadh san spéirling Is 'mó gearradh gus géarghoin fuair glécholann Róis; Tá a cuid fola 'na srothaibh ag rith ón a cuisleannaibh Cé gur stopamair cuid des na pollaibh, tá tuile acu Ag tabhairt na flanna-chrú, — caisí gan staonadh Teanga cheart Gaedhilge — saor fhuil mo stóir. Bhur seannteanga labhraidh a chlann clainne Ghaedhil Ghluis Mar labhraidís éigse Inse Éilge í fadó, Gach crobhaire den tseannstoc gach seabhac sona saordha Nuair ghabhaidís ar chlaontsliocht an Bhéarla sa ghleó. Níl cosaint is treise ná friotal bhur ndúthaighe féin Ar dhrongaibh bhur mbruide is ar bhinib Allmhurach claon Is fann bheidh smacht Gall ar ar meabhair cirt más Gaedhlach Ár labhartha dá mbéarthí ár saoghaltacht chun seóil. Dá gceannuigheadh gach neach agaibh earaidhe na hÉireann, Is dá bharra san baodhchas ar éinne ní cóir, Ní fada go mbeadh atharach beathadh age Gaedhlaibh Agus rachtmus ar chéadthaibh tá tréimhse gan lón; Bheadh muilthe ar na srothaibh, agus fothram ceoil dá gcionn; Ar Loma-chnuic chuirfí síol cruithneachtan d'fhóghnfadh dhúinn Bheadh fagháil bhídh ag táintibh thar sáile anois sgéinneas Agus gárda groidhe léidmheach ag céile na leómhan. Ach ní hór buidhe i gcórthaíbh ná róghustal saoghalta Ná mórthréadta méathstoc ar réidhtibh na gcóig Ba mheón liom mar óighreacht do Róisín ríogh réimseach An sórd san níor spéis liom ach mar léirchabhair go fóil Éire fíorghaedhlach mo mhéinn dil gan dearmad Agus saorchaint na saorfhlaith nár mbéalaibh dhá cleachtadh againn Gan beann ar shliocht Hannrí ná ar chamdhlighthe méirleach Agus camplacht de Ghaedhlaibh i réimcheannas chóir. <L 40> Ár dtírín na príomhscoil mar bhí tráth fí léirmheas Nuair maoidhtí ár léigheantacht i gcéin le hómós, Agus dlighe cheart don líon nár thaithighe dhóibh le tréimhse í, Síothcháin bhreagh naomhtha is staidéarthacht nár gcóir; Ár n-éigse ag tréanmholadh féile gus geanmnaidheacht; Gan claonbheart ná éagcóir dhá dhéanamh ar neach ar bith; Ár mbanntracht go modhmhail milis ceannsa ceart Gaedhlach 'S ár gclann uile an aonfhocal — céim dóibh nár nós. Dá músgailtí crú borb úirshleachta Éireann Agus dúchas na laoch mear, níor bhaogal dár ngnó Dá múintí dhóibh dualgas is diútae gach éinne Ón mbrúid seo do saorfí ár bpéarla gan smól. Do labhrfadh gach crobhaire i nguth modhmhail chirt na Banban, Agus rabhartha nirt Gall cé trom é, ní leagfadh sinn; Ón lá san ag fás in a sláinte bheadh Éilge Gan sásamh don tréad úd an eáda go deó. BEANNUIGHIM GO SÉIMH DÍBH. Lorga liathbhán," cct. Fonn — "Táim-se am chodladh;" Beannuigim go séimh díbh a éigse Ealga, Cé gur eagal liom féin nách binn mo ghlór; Ach d'airigheas mar sgéal indé sa chathair seo Go bhfearfadh sibh míle fáilte romham, Ach teacht fá nbhúr ndéin is bhéarsaí breacaithe, Mar dheineadh na Gaedhil i nGaedhilg bhlasta bhuig, An tan bhí go gléghlan tréan ár dteanga-na, Is na mílte ghá labhairt le binnghuth beóil. <L 41> Bídh liom ciúin, a chlúthreabh, athchuinghim, Go gcanad amhrán beag Gaedhilge nódh; Ach ná bídh ag súil le hiongna-cheapadh uaim, Ó's gairid atáim na fheidhil mar ghnó: Is ní mhaireann éanughdar clúmhail am aice-se, Chum ceachta conganta thabhairt dom, geallaim díbh; Is má théidhim amugha nára lúghde bhur meas orm, A Ghasra Ghaedhealach ghrádhmhar chóir. Ach is feas dom go mbíodh deaghlaoithe is seanchus Tráth fá ghradam im cheanntar féin, Is gur mhair ann filí gur bhinn a rannaireacht, Thuill clú agus ceannas do bhárr a léighinn. Mac Coise cruinn do bhí i Ros Ailithear, Chúm sé filidheacht do bhuidhin na mainistreach, Ach thaining thar tuinn lucht míllthe teagasga Do loisg an chathair sin do bhí fá réim. Is an uair ba dhuibhe do bhí na sgamaill ann. Tar éis teacht do Ghallaibh anall thar sáil, D'fhan eolas cruinn sa mhíor san, measaim-se, Ar mhodhaibh chun ranna do ríomh gan cháim. Ní raibh baile dá luighead gan saoi nó seanchaidhe Gur neartaigh ann síol is dlighe na n-eachtarnach, Is gur leagadh sa draoib fá chuinng is cheangalaibh Na Gaedhil is sgaipeadh a gcainnt le fán. Cá hiongna linn bláthchuid bárd i gCairbre Le croidhe is le meanmna ag canadh ceóil, Mar is follus gur áit thar bárr dá shamhail é, Is a bhreaghthacht do dathadh air scéimh as cló; An mhuir ar gach tráigh go grádhach ag labhairt linn; Srotha le fán go sámh ag cantaireacht; Spreagann gach lá chun dánta cheapadh sinn, Is mór an tairbhe ghnídheas d'ár meóin. <L 42> Maireann ann fós fothreoin den tseanathreibh A ríomhas ranna i nGaedhilg ghlinn, Is tré chongnamh mhaith mhór is comhacht an Araidmhic Borrfaidh lucht teagasga ann arís. Sin agaibh sgeól ó ógradh Chairbre, Go gcloistear 'nár ló a chómhmaith d'eachtra 'Ghá chanadh trí Fódla ón gCóbh go Falcarach. Slán libh feadh tamaill a éigse an ghrinn! AN "NATIONAL BOARD." Lorga liathbhán," cct. Fonn — "Óró bog liom é," Mo ghoirm na daoine do sgaoilfeadh ár gceangal dínn, Is bhainfeadh d'ár súilibh an sobal 's an ceo Do chrapas Clann Mhíleadh do chríonas is dhallas iad Ó luigheadar fá bhrataibh an National Board. Óró tagaidh liom tagaidh a cháirde Óró tagaidh is gáirfimíd fós, Óró tagaidh as leagfaimíd tláthlag Is fágaimíd beárnach an National Board. Ró fhada tá foidhne le cladhaireacht an dreama againn, Is mithid dúinn greadadh do thabhairt don chóip; cuirimís lainncis go deighcheart ghá mbasgadh-san Sgaoilimís gadhair leo agus canaimís ceól. Óró tagaidh liom. <L 43> Oideachas Gallda is rogha lesna fearaibh sin Acht oideachas Gaedhealach is méin le 'nár slógh; Is treise ar ár gcabhair-na gan amhras i mBanba Ná congnamh lucht meathta san National Board. Óró tagaidh liom. Creididh a cháirde nách feárrde d' ar dteanga-na An Bóirdín ró-Ghallda so i gceanas 's i gcómhacht Is dá luathacht a cuirfeam go gonta ghá ngreadadh-san; 'Seadh is túisge do chífear ár dtírín fá threó. Óró tagaidh liom. COINTINN NA mBÁRD. A bhreitheamh na héigse, is a chomhdhaltaí den Chumann — Níor bhfuiris am tosnughadh ar an mionaiste seo le suaicheantus is deise ná an ann úd ón Mangaire Súbhach ag Cúirt na Suadh:- "Is fearr liom ná fagháltus an ríogh Bheith Láithreach san bhínse gan ghruaim, Chum ráidhtibh an dáin is gach laoi Do thrácht is do scríobh san reacht nua." Ón ló do chuireamair tosach ar obair Chumainn na hÉigse táim dá cheapadh gur ceart dúinn sean-nósanna na bhfilí d'aithbheóchant, maidir le hargóint is diospóireacht fébh mar bhíodh ag gach beirt aca-súd le n-a chéile. Agus, mar adubhairt Seán Ó Tuama "ag sin bunadhas cúise" na maoliarrachta so atá aga n-sa dá dhéanamh i nbhur gcomhair indiu. <L 44> Éinne go bhfuil "Filí na Máighe" spiúnaithe aige go cruinn is go cúramach, tá roinnt den tsórt san diospóireachta léighte aige cheana féin, acht ní muar dúinn go léir mórán eile do scanadh is do mheabhrughadh, ionnus gur bhfhearrde ár n-eólus ar uaim, ar cheól is ar bhinneas. Muna bhféachainn do chomhdhaltaíbh Chumainn na hÉigse agus do roinnt eile, ní bhfaghainn duine san dútha go dtiocfadh leis rann do léigheamh mar ba chóir. "D'aithle na bhfile dár ionnmhus éigse is iúl Is mairg do chonnaic an chinneamhain d'éirigh dúinn, A leabhair ag tuitim i leimhe 's ag léithe i gcúil 'S ag macaibh na druinge gan siolla dá séadaibh rúin." Is amhla atá ag urmhór ár nGaedhilgeóirí ná mar adubhradh 'san chaoine:- "Cosa na ranna gan freagairt in uaim 's i rinn." Ní'l freagairt ná comhfhreagairt, uaim ná comhuaim aca in éan- rann, nídh nách tóigthe ar chuid aca, admhaim, mar "is deimhin ná feacadar a mhalairt de mhúineadh!" Is minic a chloistar uaill is margóid in ár dtimcheall i dtaobh seanachainteóir dá chur in úir go brách agus ualaighe Gaedhilge mar aon leis. Is muar an chailleamhaint dúinn a leithéid de chás, gan amhrus, acht nach móide an chaill fear léighte rann is duan. Ní fuláir dúinn, dá bhrigh sin, tuilleadh Gaedhilgeóirí do chur i slighe na ranna do chruinnléigheadh is do thuigsint, ionnus go bhfaghmhís a saothar féin ar ball ma bhíonn féith na filidheachta Gaedhilge in éinne aca. Acht ní hi dtaobh leis an méid sin maitheasa bheimís-na ná iad féin, mar, dá dtuigidís i gceart ná fuil acmhuinn an fhile ionnta go fóill is dearbh ná beidís ag casadh le filidheacht do chumadh go dtí go bhféadfidís i scríobh mar ba cheart. Agus ná fuil a fhios agaibh go léir, a chairde, gur mhuar an nídh an méid sin? Nach follus díbh in aghaidh an lae daoine ag tabhaist fé fhilidheachta do cheapadh dhúinn, agus iad dall ar a leithéid, agus nár cuireadh an daille sin in iúl dóibh. Is deacair bheith dian ortha, nuair ná fuil ortha acht an dá locht san .i. a mbeith aineólach ar fhilidheacht, agus ar a n-ainbhfios <L 45> féinidh! An cuimhin libh a ndubhairt Donnchadh Ruadh leis an laighnach do thug fé ranna Gaedhilge do cheapadh do Thiobóid Builtéar? Seo rann de chuid Dhonnchaidh — Tuigim it thuireamh a laighnaigh Gur thuillis a bhfaghair ar do phort, leanann tú oideas do dhúithche Gearrann tú fút agus thort!" Níor fhéad an laighnach san "casán an fhile" do leanmhaint, agus is mdhó duine dá shamhail atá againn indiu. Tá súil agam go dtiocfaid ar atharrach béas ar ball, nuair a thuigfid i gceart luime is nochtacht a gcás. Ní bhainfeadh sé thar mí de chuid dár nGaedhilgeóiribh filidheacht Ghaedhilge do léigheamh mar ba chóir, acht a mhúineadh dhóibh cionnus é amh: tá deimhin air sin agam cheana, mar do "chonnac go leór den tsórt dá dhéanamh." Gheobhdís greann is sult go leór ins an obair sin — i léigheamh "Filí na Máighe" abair, nó a leithéid eile de leabhar. Ba chóir gur bhinn leó an cur is an cúiteamh, an fhreagairt is an athfhreagairt a gheóbhfar ins an diospóireacht ag na filíbh. Féach ar scríobhadh i dtaobh "Preabaire": is minic do léigheas héin cheithre huaire in aon ló na sanna searbha do chuir "Fearghus Fionnfholtach" .i. Tomas Ó Gliosáin, chum an Athar Nioclás Ó Domh- naill, bráthair d'órd Phroinsiais, Áth Dara — "M'aindeis mo dhochar ler gonadh mo chroidhe im lár, 'S ní capall bheith mothuighthe gonta ag an mbuidhin is cás, Acht danair n-ár mbrógaibh go socair 's ár saoithe ar fán. 'S ár manaigh go n-obaid a n-oifig gan groidhe-each d'fhagháil. Each níor iarr Proinsias dár ghealladar réir, Ní mar sin don chliar 'n-a dhiaidh rug barra air i gcéill! Is eachrach srianach iad 's is faisionta a ngléas, Go flaitheas ag triall, sin Dia leo is rachmus an tsaoghail! <L 46> An saoghal ní bhfuil anois ar díth eólais, Is ná géilleadh roimhe don iomad síobhróga, Ní séantar linn-ne bith na mbuidhean gcródha, I gcéill ó chuirim friotail Uí Dhomhnaill. Uí Dhomhnaill aigeanta, is seascair an gníomh bráthar Na nósa sheachaint do leanadar príomhfháidhe, Na bróga maide 's an seanfhaision míshásta. 'S ar rónbhrat gharbh is malairt mhaith míncháimbric. Cámric sciomartha is uigionna maingléiseach In áit na bhfuilt ghiorra ar fhuirinn na ngarbhléinteach, Cánaí is fuipeanna in ionad a ndisréada. Is ní gnáthach duine aca anois gan maig is béabhar. A Dhúilimh dhil anois nach ait a gcúrsa? Cé múinid sin gurab ionad maith do chúirt-si, 'S gur tú an sruith ó ritheann raith is flúirse Is nach fiú leó dul de chois ar fad dot dhún-sa! A dhuine ró-ghlic ní thuigim deis do scéil, It mhuirear go bhfuil tú anois 's gur breis dot phéin; Is iongna an friotal san 's go ndeir gach n-aon Do dhuine gan bhuin mar choin nach beag é féin. Is truagh liom an Gaedhilgeóir ná fuil ann "deis an scéil" do thuigsint. Cá bhfuil an té úd do gheobhadh an oiread san seirbhthin ná leath an oiread san géire do luadh ina chomhmhéad de phrós? Measaim go n-oireann a leithéidí sin de rannaibh go maith do dhaoinibh a bheadh ag foghluim cionnus bhéarsaí Gaedhilge do léigheamh; b'fhearra dhóibh, go deimhin, iad do scríobhadh dhóibh héin; agus táid na mílte aiste insan R.I.A. léighfead roinnt samplaí dhíbh acht má bhíonn éinne tuirseach díom abradh sé amhla agus stadfad go fonnamhar. An tráth do phós Tadhg Ó Ríordáin, nó nuair bhí sé chum a phósta, do gheall sé don mhnaoi ná beadh a thuilleadh bainte aige le sna filíbh Ar seisean leó: <L 47> "Do ráidh an ainnir liom, ní abraim cé hí acht gur bean, Nár bh'aithnid di san Bhanba lucht grinn acht lag, Táim scartha libh muna dteagmhainn san tslighe nbhur measc D'eagla ná Leanfadh mise an bhuidhe ná an bhreac." Sidé an freagra do thug Diarmuid nó Muircheartach Ó Súilleabháin ar Thadhg ins an méid sin:- Ar a dtarraingthar ón ngeadaigh bhric is ón mbuidhe de lacht, Ar thairbhe na ceannfhinne is cíordhubh an ghaid, Ar ar ghlacais-se de theagascaibh ó mhíle bean, Níor scartha dhuit re caidreabh na saoithe sean. Dá dtagadh sioc is sparainn ar feadh míosa i gceap, Is sneachta tiugh dá leanamhain arís go pras, Fearthainn fhliuch is anaithe dhen ghaoith andeas, Do b'aindeas bheith dá stracaireacht as tuinn an bhreac. An tan mhaireadar na dragain chuthaigh ó Bhaoi na mbarc. 'S an aicme sin den Charrthachfhuil ó laoi na n-eas, Níor bh'fhearra bheith ag reachtaireacht na buidhe cois scairt Ná ag radaireacht 's ag aithris suilt is grinn 'n-a measc. Mo lom mo scíos mo dhíth is m'achlán bróin Gan labhairt sa tír ar bhuidhin na bhfad-gclár n-óil Do bhronnfadh fíon is cíos do sheanndáimh shóghach 'S do thoghfadh sinn thar druing na ndartán bó. Domhnall Ó Súilleabháin an chéad duine eile do labhair; chúig ranna do bhí ina iarracht, agus seo dhíbh an tríomhadh ceann díobh, agus an ceathramhadh ceann: Dearbhaim gur b'aithnid dam san tír seo seal Bailte puirt is graidhtheach cnuic is caoirigh is ba Ag gasra ba cheannusach le tigheas nár lag Is gasta chumadh ranna suilt is laoithe i gceart. <L 48> I bhflaitheas Chuirc is Chairbre agus Chuinn is Airt Is gach flathachuradh chalma ghaibh ríoghacht is raith Ba cheanamhail an ghasra ar ar luighis a bhean Is ret shamhail-se gan easba aca le linn na bhfear. Is beag foidhnne bhí ag Domhnall le suffragette do réir dheallraimh! Thug filí eile fé Thadhg is fé ráidhte a mhná agus fé sna seanabhuaibh ba ghnáth ar stoc aige, acht is fada le luadh an scéal go heirball. Measaim gur chuireas fé chló in áit éigin an rann do cheap Donnchadh Dall Ó Laoghaire mar fhreagra ar rann do rinn Tadhg ionnus gur buaileadh an dall: is annsan adubhairt Donnchadh:- Mo thiubaist mo dheacair mo dhainid mo léan mo threighid Cine na ndragan ba chalma tréan i maidhm A ndruidim thar caise 's ná tagaid fém dhéin le meidhir D'fhúig brise mo bhaithis in aisce leat féin a Thaidhg. Seo rann eile do cheap Donnchadh ar a chúrsaí féin: ní fuláir nó bhí duine éigin dá mhaoidheamh go raibh Donnchadh tógtha le nídh éigin:- A fhile cad b'fáth dhuit rádh go mbeinn-se suas Is ar imthigh tar sáile 'em chairdibh féin go buan An tiubaist gur fháisc a lámha go léir im buaic Mo ghiolla 's mo láir d'fhagháil bhá's in éinfheacht uaim. Míniughadh an scéil ná raibh de ghiolla aige acht an láir sin! Ní dócha gur chruinn dam a rádh gur scríbh Donnchadh puinn acht do cheap sé a lán, agus dá mba sa ghallbhéarla bheadh mórán dá chuid ranna is minic a bheifí á mhaoidheamh gur human documents iad. Ní bhacfad a thuilleadh le Donnchadh annso, acht trí cinn eile dá rannaibh do léigheadh:- Do bhíos im leaba go hathtuirseach tréith im luighe Araoir tré ainbhfios tamall ag éad re Críost Tug cíos gach fearann do ghallaibh in aolghort Fhloinn Is Gaoidhil dá leagadh dá gcreachadh 's dá gcéasadh shíor. <L 49> Mo scíos nach lasair ó Fhlaitheas do léigis trínn Nó an díle thabhairt gan aiseag thar céile Chuinn Seoch díth na gCarrathach gceannusach dtréitheach ngroidhe Bheir sinn dár bhfeannadh ag fanatics claona an fheill. Do bhíodar tamall go carthannach déarcach caoin Ba bhinn a n-easpoig a manaigh 's a gcléir ag guidhe; Ó's fíor gur peaca thuit artha rinn faolchoin díobh A Chroist cé'n Sasanach smeartha nár réab do dhlighe. Is mdhó Gaedhilgeóir ghabhann thar an mBaile Gallda agus é ar thurus go Colláiste Bhéal Átha an Ghaorthaidh gach samhradh. Ní fheadar a gcuimhnigheann éinne aca ar Dhonnchadh Dall, an píobaire ceóil, nó an eól dóibh a leithéid do bheith riamh ina bheathaidh ann. Nár mhór an nídh do chuid de mhacaibh léighinn an Cholláiste sin tuairisc filí an cheanntair do chur agus aistí do chur le chéile ar a gcúrsaí? Acht is mithid dam stad den iarracht. FIACHRA ÉILGEACH. FREAGRA. Ar dhán molta do chuir "Sliabh geal gCua" san "Waterford Star." Pádraig Ó Dálaigh, cct. A "Shliabh geal gCua" dár dhual an chaoin-Ghaedhilg, Is briathra suadh, is buaidh na fíor-éigse, Is mian liom duan beag suarach díchéille Do riar gan chluain dod chluais le croidhe bhuidheachas. <L 50> Bead buidheach go deo de'n chróbhaire chruadh-ghaedhlach, De'n tséimhfear chóir de phór na mbuan-Déiseach, I stair 's i sgeól na dtreón tá suadh-léigheanta, Fuair meas is módh gan ghó ar fuaid Éireann. Fuaid Éireann uile gídh minic mo shiubhal fhéineach Ó'n léim go Doire 'só Shligeach go Dún Laoghaire 'S gídh aerach aoibhinn tíortha is triúcha Éireann Ní bhréag gur gnaoi lem' chroidhe-se dúthaigh Déise. In Déisibh theas tá machairí 's árd-shléibhte Tá réidhte ruadha is cuanta lán-éisgeach' Tá coillte glasa is bailte is feárr féile Is aer ó'n bhfairrge chasfadh an tsláinte ar éinne. In Déisibh theas tá gasradh breágh Gaedhlach, 'Dir thréan is sean, fearaibh is mhnáibh séimhe, 'S cois na tuinne tá bile de'n dámh leigheanta, Do sgríobhann go cliste a ghiota ar árd-Réilthínn. Sa "Réalt" ar mh'fhallaing gur thagair go breágh líomhtha. Dom fhéin mar mheasas 'dir magadh agus dáríribh, Dom mhéinn deaghmhaisigh, dom charadas sár-dhíleas, Is tréithe dhá malairt i m'aigne nár shíleas. Acht shíleas gur chaithis-se tamaill sa Bhlárnainn thiar I mbíonn ann bladar dá chanadh de ghnáth go fial, Go bhfuairis do cheacht ann go haibidh, 'dir rádh is riaghail, 'S nuair bhuailis abhaile gur bhainnis as Dálaigh triail. Acht thriall mo smaointe síos go luath léireach Dtí'n baile n-ar shíolruigh buidhean ded' mhuar-ghaoltaibh Bhfuil buaidh fá thrí — filídheacht is stuaim is féile — ann, Is thuigeas nár chleachtais acht cleasa na suadh-éigse. <L 51> CEANGAL. 'S a éigis aitis ó fhearannaibh Shléibh, ghil gCua, Id' mhéinn 'sid' mheanmain charthannaigh féin tá'n buadh 'Sna tréithe maithe do bhraithis Le chéile uair Id. straere carad ó thalamh na nDéise suairc. AMHRÁN DÓTHCHAIS. Pádraig Ó Cruaidhlaoich, cct. Ar fonn: "An Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg." Sin agaibh gan mhoill gan bhaois i mbréithribh Suim dem shaothar, ádhbhar nódh, Breacaithe síos go fíor gan féire, Suidheamh na scéal nár háiríomhadh fós, Ag tagairt go cruinn do bhuidhin an laochais Tá ag tarraing 's ag tigheacht go taoibh Bhinn Éadair, Chun tairbhthe tíre íogharghluis Éireann, 'Sí an Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg Lasann mo chroidhe im chlí le saorghean Nuair chím ag téacht ó áird gach cóig Maithe gach baill fé íoghair na céille, Bríoghmhar béasach bádhach go leór, Chun teangan a sinsear críonna a shaoradh Ó anachainn tshíor gach slighe badh bhaoghal di, 'S a tabhairt arís gan scíth n-a réimrith Dá Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg. <L 52> Gedh fada do bhí sí síos gan faeseamh, Síor gan saoradh i n-áladh is brón, Dá cartadh 's dá claoidhe le dríodar daorscor, Síol lucht béarla nár ghráidh a sórt; Le faltanas fill is fíoch na bhfaolchon Dá bearradh go croidhe 's dá snoighe ar gach taobh dhi, Gan caraid n-a timcheall, ná buidhean dá caomhnadh Dá Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg. An tan bheartuigh le síolradh saoithe Éireann Í bheith traochta tláth thar fóir, Tig scamalla duibhe do mhill a gcéadfadh 'S do chlaoidh a n-éirim tráth go dreóil; Gan ranna dá ríomh ná suim i ndréachtaibh, Ná racaireacht ghrinn ag buidhin na héigse, Acht gramlaigh fill dá mhaoidheamh gur thréason Don Chraoibhín Aoibhinn dánta is ceól. Le hachtaibh aindlighe do fríth don tsaogal An Craoibhín éilge i ngábhadh gan chóir; Do sladadh a maoin le cíocras claontais, A croidhe go haedhibh gach tráth dá dhóghadh; A clanna thar tuinn de shíor i ndaorbhroid, Nó i nglasaibh gan scaoileadh n-a dtír bhocht féinig; Acht gur sheasaimh an síol go síordha ar éigin Dá gCraoibhín Aoibhinn Áluinn Óg. Le haradthoil ÍOSA, rí gach réidhtigh, Ó's tríd do saoradh táinte is mó, Do chaitheadar díobh arís an dlaom soin; Tá taoide an lae 's an báire leó. Ní faicfar arís sa chuíntinn chéadna Pearsa de phríomhstoc líne Ghaedhil Ghluis; Sin atharrach slighe agus dlighe gan bhaoghal Le tigheacht ar Éirinn áin na slógh. <L 53> A chraobhmhaicne Mhíleadh dhon mhír is aosta, Síol na laoch nár stán i ngleó, 'S tug argain faoibhir ar bhuidhin Tuirgéisius Le bríoghacha a ngéag dá dtnáthadh ar feódh, Ní heaglach dhíbhse bíodhbha 'á thréine, Acht seasamh le fíre taoibh le chéile, Bhur mbearta 's bhur ngníomh bheith dílis aonda D'bhur gCraoibhín Aoibhinn Áluinn Óg. Beidh talamh gan chíos arís ag Gaedhlaibh, Saoirse is séan is ádh gach sóirt, Cantaireacht bhinn i bhfuighlibh Gaedhilge, Scríobhadh is léighean is ársacht nóis; Clanna cirt saoithe Inse Féidhlim Go rabairneach ringceach fíontach féastach; 'S le gradam glan díograis óm chroidhe don scléip sin Go ndíogfainn féin a sláinte ar sógh. IRISLEABHAR NUA. Pádraig Ó Cruadhlaoich, cct. Fonn — "An Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg." <Tamall ó shoin do bhítheas chun irisleabhar nua do thabhairt amach i gCúige Mumhan. Do hiarradh ar Phádraig amhrán do scríobhadh ag fáiltiughadh roimhe, agus dubhairt sé na ranna so i n-ar ndiaidh.> Dé bheatha-sa chughainn a phlúr na déise Chumhra chaomhna cháidh gan smól, A irisleabhair Mhumhan, go dúithchíbh Éibhir, Ag tnúth le faeseamh d'fhagháil ón ród. Mar mheasaim is fiú do chúntas d'éisteacht, 'S ar thaiscis-se chughat ón dtriúch go chéile; 'S is teagascach umhal tu i bpungcaibh Gaedhilge, Asra an Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg. <L 54> Tá atal it chionn ar dhrung na cléire Ag dúbailt céadtha fáilte romhat, 'S dá n-abrainn riú-san crú na héigse, Thabharfadh géille is grádh dhot shórt. Ní'l faraire clúmhail ná cúilfhionn mhaordha D'aradstoc ionnraic Niúil mac Féinius Ná glacfaidh n-a rúm tu cúrsa it aonar Go súgach saordha sámh gan bhrón. Glanfaidh an smúid go humhal de spéarthaibh, Tá an Chúig go léir i ngáirdeas romhat; Tig atharrach gnúise ar chiumhais gach gaorthaidh, Ubhla, caora, blátha is cnó. Ní'l caladhphort dún ná dúirlios aosta Ó Charraig na Siúire anonn go Béarra Le taitneamh dot chúis dar liúm ná géimfidh, 'S is umhal bheidh éigheamh na mná sidhe leó. Glacfar ar dtúis in Dún na nGaedheal* tu Le plúr na féinne don tálfhuil chóir; 'S gach cantaire fiúntach úr mhic léighinn díobh, Cumfaid dréachta is dánta it chomhair. Ceartuighse chughat it thrungc le chéile iad, Fé eagar go ciúir le flúirse téicsa; 'S ar do bhalait bíodh dlúthghlas dúnta gléasta, Súnn go dtéighir leó tráth chun cló. Mo theagascsa chughat sa chúigmhadh bhéarsa, Is tabharfad saor gan cháirde leó; Ná greamuigh aon phriútach dúr thar Téitis, Ná brúideach Bhéarla nár chráibhtheach nós. Talthaigh ar dtúis is tabhair searc cléibh uait Don ghasra shúgach ba thúisce it éileamh; 'S ar thaisteal gaibh chughainn le rún do scéalta, Arsa an Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg. <L 55> BRÍSTE SHEÁIN. Pádraig Ó Cruadhlaoich, cct. Fonn — "Casfam araon ná géadhna romhainn." Mo chruadhtan mo dheacair mo lagar tréin intinn, An eachtra ghrinn seo do chluinim ag mnáibh, Ar thuathalbheart theangmhaig d'ár bpreabaire thigheasaigh, Is amar gan scaoileadh do tharraing ar Sheán, Ó Tuama dhíbh a ainm gan mhairg gan mhíghreann, Ón Seanachluain shíolruigh ó mhaithibh do b'fheárr; 'S is truagh linn é ar leabaidh gan taisteal na slighe aige Ó sladadh a bhríste, is gan faice ar a thárr. Deir cuallacht an bhaile, agus measaim gur fíor dóibh, Go bhfuil eagla roimh ghaoith an Earraigh ar Sheán; Nár chuaidh sé gruig Aifreann salm ná íodhbairt Le seachtmhain is mí gan easnamh ar lá. Nuair chualaidh an sagart, nar cheachardha i n-intinn, Dearbhadh fíor air is leathan do gháir, Is dubhairt sé go maithfeadh gan fearg dó i bhfaoistin Dá dtugadh trí mhí gan taisteal n-a dháil. Ní buadhachbhile mheasaimse d'aradstoc Mhíleadh Do bheartuigh an gníomh so chuir anfhaithe ar chách, Acht guagaire gaige, nó sladaire tíre, Ceamalach cnaoidhte, nó airciseach smáil, Im thuairimse leanfar chun reatha ar an ríceach, Go gcasa sé arís leis, nó a atharrach d'fhagháil; Nó gan truagh dhó gan taise é nascadh fí gheimhleach, 'S na hachta choimhlíonadh air fí reachtaibh an stáit. <L 56> Sé duairt Jerh. Horgan i bfarradh Chon Phíotair: Preabaidh, a dhaoine, go haibidh roim lá; Cuarduighidh dó an Charraig seo Bhaile Mhic Íre. 'S gabhadh tuile laisteas díbh fan ciumhsa an tSoláin; Suas don Ghort Sceachadach, trasna an Chillín libh, Ná maithidh don fhíoghradh go Cnoc na nDallán; Thuaidh i gCéim Cairrge um eadarshuth bídh ann, Is leanaidh libh síos go bun lios Scotháin. Cuarduighidh Dúth' Ealla dhó is fearanna Chinn Tuirc, Doirín na Graighe agus Lios na Saorseán; Cruacha tuighe taiscithe ar eagla é luighe ionnta. Go Cuilinn Uí Chaoimh mar ar mhinic fear áigh; Don ruaig sin gan casadh dul trasna na gCíoghanna, Cois Fleasca is na hInse, agus sioraidhe an Chrócháin; An Ruachtach gédh garbh, ó bharra go híochtar, Ceann Mara ar gach taoibh dhe, go ciumhsaibh na trágha. Níor thuathal díbh casadh go scoil Mháistir Gaoithe, Tá fear drama do scríobhadh ann i dteangain na mbárd; Is luaimneach treathanmhear Glanfa sé an tslighe dhíbh, Go Baile Bhéil Inse gach eanach is feárr; Cuarduighidh an Daingean is Cathair Saidhbhín dó, Is Doire Fhionnáin aoibhinn Uí Chonaill fuair bás; Ó chuasaibh na Mainge go Cathair Chonrí dhó, 'S raghaidh maithe Thrágh lí libh dá fhaire ag an Spá. Cuarduighidh gach carraig is folachas fraoigh dó, Daingean na gcoillte agus raithneach fáis, Ó bhruachaibh na leamhan go hAbhainn na Brighde, Magh Ealla, Brugh Ríogh, agus as soin go Máigh; Chun fuarthainn díbh stadaidh ag bearraicibh pílers, Canaidh go fíor dóibh fachain bhar gcáis, Is fé thuairim an ghaige seo nascadh fí gheimhleadh Is tapaidh a scríobhfaid go Scotland Yard. <L 57> Níor mhuar dham a dhealbh a thabhairt go cruinn díbh; Tá a cheannacha scríbtha tar éis caismirt le mnáibh; Guaireacha fada agus garbhfholt cíordhubh; Scraiste spadbhruidheantach, sin masla dá cháil; Tá an bríste ró-ghairid is ró-fhairsing fan cuim dó; Is usaide dhíbh é aithint tar cách; Cuanta agus calaidhthe fairidh san oidhche air, Ar eagla é scíordadh ar maidin tar sáil. CEANGAL. Aitchim féin ar éigsibh críochaibh Eóghain. 'S gach neach gur mhéinn leis éisteacht laoithe sóghmhail, Má castar aon mar é ar bhar slighe ar an ród, Gabhthar é go dtéighidh chun díol le Seón. MARBHNA DHOMHNAILL UÍ LAOGHAIRE. Pádraig Ó Cruadhlaoich cct. <Caoineadh é seo do chúm Pádraig ar bhás Dhomhnaill mhaith Uí Laoghaire, ó Inse na Naomh, i nUíbh Laoghaire. Gaedheal gan cháim agus file Líomhtha i dteangain a shinsear do b'eadh Domhnall. Tá giota dá dhéantús sa chéad chuid de "Shaothar Suadha." Fuair sé bás i mí an Abráin 1911. Beannacht Dé len anam>. Aréir im aisling dam taiscithe im aonar, Gan suim ná aire ar chleasaibh an tsaoghail seo; Fá scím n-a ndeachas níor bh'fhada mo thréimhse, Arís tréin ainm gur gairmeadh saor me. <L 58> Le dílse gealaim chun freagairt don ghlaodh soin; Bíodhgaim, preabaim go tapaidh mear éadtrom; Sílim, measaim gur pearsa dem ghaoltaibh Bhí i ngeimhleach ceannairc, 's go rachainn dá éileamh. Preabaim suas go luath mear éascaidh, Is tugaim ruag fé stuaigh an tsléibhe, Chun gur clos dom thíos cois taoibh an Ghaorthaidh Gol mná sidhe dar cuibhe a héisteacht. An tan dhrideas síos de mhaoil an mhaolchnuic Seadh feasadh fíor dam brígh na scéalta; Dearcaim í n-a suidhe n-a haonar, Cois bronnaibh crainn ghluis aoibhinn chraobhaigh. Ba dheas a gnaoi agus suidheamh a scéimhe; N-a leachain mhín tig lígh tré chaoraibh; Do scaip a dlaoithe síos go féar léi; Agus Lacht a rinnruisc ag tígheacht go caobach. Níor mheath mo ghníomh, cé bhíos im aonar, Gan teacht go híogmhar don scríb sin taobh léi; Fachtaim cruinn di i bhfuighlibh Gaedhilge Fáth a caoighuil chaointigh chéasta. Nó an a fear do bhí gan cuimse traochta; Nó neach dá cloinn do scíord tar tréanmhuir; Nó an beart, nar chuibhe dhi innsint d'aonne, Do thug fá'n gcoill í gan buidhin dá caomhnadh. Ar chlos mo ghutha don mhuirinnigh bhéasaigh, Bhog sí a cuisleanna ó bhronnaibh a cléibhe; Le tocht is tuirse do fhriotaill ar éigin: "Och, a dhuine, nar chluinis an méala?" "Is bocht an tiubaist seo thuiteas ar Éireann, Bás an fhile do gheineall na Féinne; Bás an griainfhir ghrianaigh ghléigil, Domhnall Riabhach ó iath Uíbh Laoghaire. <L 59> File fuinn le hintinn Ghaedhealach; File grinn ba chaoine céadfadh; File ciúil cumhra caomhna, Is dalta na Múses ó thúis a shaogail. Scoláire deachtaithe i ndleachtaibh na hÉigse; Sás na ranna do scannadh le héifeacht; Ní'l cáib ná saltair le tagra nár léir dó, Ó thráth Dé Danann go maidin an lae indiu. Cia chaoinfidh feasta go sanusda in' éaghmuis, Ruire gaisce, sagart ná cléireach, Saoi na suadh, druadh ná éigeas, Ó d'imthigh uainn chun suain Ó Laoghaire? Cáile thairis i bhfearaibh níor léir dam; Cáile glana nár meascadh le féire; Cáile feardha i bhfarradh na féile. Is cáile calma chleachtadh sliocht Chéadaigh. Is ná raibh ursa do fhine Mhilésius, Ná rí da shine de righthibh na hÉilge, Nach tré n-a bhfuilibh do geineadh ó phréimh é, Dá dtídh do chuinus liom nochtadh ar a ngéagaibh. Bráthair gaoil sliocht Ír is Éibhir, Is Fáilbhe Finn mórdtimcheall Éireann; Tánaiste íogmhar Chraoibh an éirligh; Is bráthair Naois glainghríobh na mbéimeann. Bráthair cumainn Chú Chulainn na dtréandtreas, Is Cairbre Lifeachair ursanta léadmhach, Cormac geal mac Airt na réadhfholt, Airt mic Cuinn, is Chuinn na gcéadchath. Bráthair Chaoilte ghroidhe na Féinne, Is Chlanna Baoisgne ag scaoileadh an Laochuis, Is Oscair mhuair rug buadh gach éinne, Is mhic Cholla Uais na ruag ba ghéire. <L 60> Is Chonaill Cheárnaigh chuir cáin ar chéadthaibh, 'S Chonaill Ghabhra teann le tréine; Bráthair Ghráinne 's an ráib do ghéill di, Is mhic an Dághdha le ráidhtear Aonghus. Bráthair Oilealla Oluim 's a ghaolta; Is bráthair fola do bhrollastoc chéin é; Bráthair ceart i ngean 's i ngéille, Do Dháil gCais na gcath do réabadh. Bráthair Niaill na ngiall do ghléasadh, 'S do théigheadh go dian i ngliadh go féige; Bráthair Bhriain fear riartha Éireann; Is bráthair Dhúnlaing do thúrnadh céadtha. Bráthair Eochaidh do chothuigh an fhéile, 'S an tIarla borbnirt cosantach Bhéarra, Uí Dhonnchadha ghil an Tuirc 's an Léinloch, 'S Mhic Finghin Duibh ó ucht an Éin ghluis. Bráthair sinsear craoibhe Uí Raoghallaigh; Is bráthair buan Uí Ruairc ón mBréifne, Uí Cheallacháin Chaisil, Uí Cheallaigh is Uí Chléirigh, Is Mhic Con Mara do scaipeadh na séada. Mac Cárrthaigh Riabhach ba thriath in' aonar, Is Cárrthach laoi ba bhríoghmhar tréithe, Cárrthach Ealla nár barradh a thréine, 'S fear lios na gCeann ag treabhadh ón bpréimh sin." Tar éis do Chliodhna ríomh na ndréacht soin, 'S a ghéaga gaoil chur síos go saor dam, D'abair sí linn feartlaoidh do dhéanamh, Go ndeachaidh síos arís fá'n nGaorthadh uaim. AN FEARTLAOIDH. Is dubhach linn i n-úir chille traochta tím, Gan cúntas ná súil lena théacht arís, Búchbhile ciúir oilte is éigeas fuinn D'úirshliocht go smúsach Uí Laoghaire Laoi. <L 61> AISTRIUGHCHÁN GO GAEDHILG. Deir an seanfhocal gur ar scáith a chéile do mhairid na daoine. Is dóigh liom gur féidir an rud céadna do rádh i dtaobh teangtha. Bhíodh is go gcuireann teanga teanga eile chun bháis, n-a dhiaidh-san is uile má bítear i ndáiríribh um theangain d'aithbheódhchaint is é buaic na teangan soin an oiread den iasacht do tharraing innti is a réidh- teóghaidh léi. Bíonn saghas deighleála idir theangthaibh ar an gcuma soin; bíd ag malartughadh seód a chéile: agus obair ar mhaithe leó go léir is eadh é sin. Dá shaidhbhre is dá uaibhrighe de theangain an Béarla féach cad é an ampal a bhíonn uirthi a d'iarraidh greim fhagháil ar sheanrudaí na Gaedhilge is na Breathnaise. Moltar go hard an "Celtic Note" i litridheacht an Bhéarla, ar shon gur minic an moladh dá thabhairt ar earraidhibh nár geineadh ó aigne Cheiltigh. Ós rud é go ndeineann an t-iasacht maitheas do theangain, nár chóir dúinne, do mhuinnuir na Gaedhilge, féachaint amach agus cuid de na seódaibh atá dá malartughadh idir theangthaibh eile d'fhagháil ar iasacht is do chur ag deisiughadh ar dteangan féin? Ní dócha go bhfuil ar an saoghal indiu, aon leitridheacht nár huaisligheadh go mór ó'n iasacht í. Agus cad n-a thaobh go mbeadh scáth orainne roimh dheagh- smaointe iasachta sa Ghaedhilg? Do mheasas nár mhiste an cheist sin do chur dá pléidhe annso i measc daltaí Chumainn na hÉigse. Ar an adhbhar soin ní dhéanfad acht beagán smaointe a tháinig dam féin do chur síos, agus roinnt samhláidí do thabhairt uaim, agus a fhágaint fúibh-se bheith ag cur leo nó ag baint uatha de réir mar is mian libh féin. Maidir le litridheacht, níor fhás sí riamh, acht a gnáthshaoghal is a gnáthchainnt chinidh éigin. Ní fhásfaidh litridheacht nua dhúthchais sa <L 62> Ghaedhilg go mbeidh greim ag an dteangain sin ar chroidhe is ar ghnáth- shaoghal mhuinntir na hÉireann. Ná himthigheadh aon dearmhad orainn ina thaobh soin mar 'sí an fhírinne í. Dá bhfaghaimís saidhbhreas an tsaoghail ar iasacht, níor linn féin é ina dhiaidh-san. Ní'l an scéal go ródhona ar fad againn, amhthach. Teanga ársa is eadh an Ghaedhilg agus tá sean-litridheacht innti nach miste a cur i gcomparáid le leitridheacht "teangthacha an léighinn" féibh mar tugtar ortha. Sara dtéighimíd ar lorg an iasachta scrúduighmís ar dtúis ar sean-leitridheacht féin ó Chéitinn siar. Deinimís cloch bhuinn di sin, agus socruighmís i gceart í i dtalamh ar nGaedhilge féin. Annsoin féadfam a thógaint ar an gcloich bhuinn sin fallaí arda aolda pháláis ar leitridheachta nua. Tá iasacht agus iasacht ann, agus an t-iasacht is comhgaraighe is é is fearr. Is í an tsean- leitridheacht is comhgaraighe dhúinne d'fhonn leitridheacht nua do sholáthar dúinn féin. Ag aistriughadh ón SeanGhaedhilg dúinn féadfam an obair do dhéanamh ar dhá shlighe: .i. é dhéanamh focal ar fhocal mar adeirthear, nó athinnsint do thabhairt ar an scéal do chuirimíd romhainn. Tá maitheas fá leith ag baint le ceachtar den dá shlighe, agus ní miste a fhágaint fén gcearduidhe a rogha féin aca do ghabháil chuige. Nuair bhítear ag aistriughadh "focal ar fhocal," ní cheadóghainn malairt dola ar an gcainnt acht amháin ar scáith feabhsa an scéil. Tá samh- laídí go leór againn ón Athair Peadair ar sheanscéaltaibh d'athinn- sint, mar atá "An Craosdeamhan" agus "Eisirt" agus rudaí nach iad. Pé cuma ina ndéanfar an obair ní mór don aistriughadh bheith go hinléighte is go taitheanach is go anamamhail; ní mór don chainnt bheith go simplidhe is go nádúrtha. De réir a dheise is a shlachtmhaire a bhíonn an scéal is eadh bheidh toradh agus meas air i ndomhan na Gaedhilge. Ní fuláir dúinn bheith aireach agus gan rudaí a tharraing thar n-ais atá caithte uaithi, ag an nGaedhilg. Bhíonn teanga ag atharrughadh i gcomhnuidhe, agus d'imthigh atharrughadh an donas ar an nGaedhilg le tuairim is céad go leith bliadhain. Na comhfhocail mhóra is an uaim do chleachtadh Céitinn, is daoine dá éis, ní bhfuighthidhe aon bhlas ortha anois sa Mhumhain féin. Scéalta fóghanta agus cainnt nádúrtha <L 63> ghonta sin iad na rudaí a theastuigheann ó mhuinntir na haimsire seo; sin iad na hearraidhe a bhréagfaidh daoine chun na Gaedhilge do léigheamh. Tá easnamh eile ar an nGaedhilg, ná baineann puinn le leitridheacht; agus ní fuláir an t-easnamh soin do leigheas má's mian linn an Ghaedhilg do chur ag foghnamh don tír seo feasta. Is é easnamh é sin ná béarla ealadhan is tionnscail, is oideachais is "criticism" is a leithéidí sin do bheith de dhíth orainn sa Gaedhilg Sa tseana-shaoghal bhí an Ghaedhilg go maith chun tosaigh insna cásaibh sin. Bhí béarla fe leith ag na filidhibh is béarla fá leith ag na breitheamhain is béarla fé leith ag lucht céirde, agus mar sin dóibh. Acht do thráigh an tuile léighinn ó imeallbhordaibh na Gaedhilge is do fágadh í ar feadh abhfad go tur tirim dá éaghmuis; ise ag fiaradh is ag dul ar gcúl agus an saoghal mór leathsmuigh dhi ag dul chun cinn ar cosabocóid. Tá eagla orm ná cabhróghaidh an sean-leigheann linn puinn chun an easnaimh úd do leigheas. Is iomdhó cor a chuir an saoghal de ó bhíodh an sean-léigheann fé réim. Is iomdhó sean-ealadha gur imthigh dearmhad uirthi. Is iomdhó ealadha nua atá tagaithe i bhfeidhm. Déarfainn, amhthach, gur mhaith an rud an sean-léighinn do chuardach agus toradh an tsaothair do thabhairt isteach do chuimhdach an léighinn nua. Is ar theangthaibh iasachta nach fuláir bheith ag braith chun na hoibre sin. Ina léithéid sin de chás is eadh d'fhóghnfadh aistriughadh. Ní bheidh toradh ar an nGaedhilg go dtí go mbeidh árdléigheann agus árdsmaointe innti. Ón uair ná fuil puinn díobh go hoireamhnach innti cheana féin caithfar raidhse aca d'fhagháil ar iasacht. Nuair raghaidh an teanga ina dtaithighe sin béarfa sí féin tuilleadh. Acht caithfear a admháil gur teanga lag í an Ghaedhilg, agus an deallramh atá uirthi fé láthair. Dá bhrígh sin ní réidhteóghadh an iomad den iasacht léi. Is amhlaidh do báithfidhe ann í. Ar an adhbhar-san do b'fhearr gan dul rófhada i leith an iarachta. Ní fuláir tarraing air go réidh, agus a mheascadh go maith ar bhiadh dhuthchais na deaghchanamhna. B'fhéidir nár bh'fhearra dham rud do dhéanfainn ná beagán solaoidí a thabhairt ar aistrughchán a teangaibh iasachta. Is saith liom a rádh gur i bhfilidheacht atáid, acht ní'l leigheas agam air sin. Ar dtúis don Bhreathnais. Is í an Bhreathnais an teanga dena <L 64> teangthaibh iasachta is comhgaraighe agus is dlúithe gaol don Ghaedhilg. Dá bhrígh is usa aistriughadh go Gaedhilg uaithi-se 'ná ó theangthaibh eile. Tá filidheacht bhreagh innti, agus go háirithe amhráin ghrádh gur dócha nach fuil a mbárr le fagháil. <Na giotaí ón mBreathnais do léigh Torna táid i gcló cheana féin i "nGuth ón mBreatain," agus do ceapadh dá réir sin nar ghábhadh a gcur annso.> Ní'l puinn cuardaigh déanta agam ar theangthaibh na hEórpa. Acht ón dtaithighe atá agam ar an bhFraingcis is ar an nGearmáinis tá's agam go bhfuil a lán ionnta nar mistide an Ghaedhilg a fhagháil uatha. Tá saothar mór leitridheachta ionnta araon. An fhilidheacht atá sa Ghearmáinis ní ródheacair í chasadh i nGaedhilg. Tá a furmhór go huasal is go hardaigeanta acht is baoghlach go bhfuil smaointe abhfus is tall innti ná réidhteóghadh aigne an Ghaedhil leó. Ar chainnt scurtha iseadh is fearr an Fhraingcis. An fhilidheacht atá innti-sin níor mhór do dhuine diantaighthe uirthi sara dtuigfeadh sé dhi, tá sí chomh casta soin. Ní mar sin atá filidheacht na Gearmáinise ar aon chor. Rud eile, tá aiceann láidir ar chanamhaint na Gearmáinise díreach mar atá sa Ghaedhilg, agus is maith an congnamh é sin don té bhíonn a d'iarraidh giota d'aistriughadh go Gaedhilg. Ní áirímhtear an t-aiceann i bhfilidheacht na Fraingcise. URNAIGHTHE AN DÍLLEACHTUIDHE. (Mme. Amable Tastu do chéadcheap). A Athair na ngrás do fágadh mé go fann Im bhád gan stiúir Gan athair an ghrádh, gan mháthair chléibh mo lom- Nach gnás ag trúip; Acht claisim gach lá do rádh-sa im ghaobhar go teann "Árduigh do shúil"! Sin Athair don bhfánuidhe, atá ar an saoghal gan chabhair, I n-áirde annsúd!" <L 65> AN SRUTH AGUS AN MHUIR. (Victor Hugo do chéadcheap). Do shileadh sruth de charraig léith N-a dheóraibh tiugha sa tréanmhuir ghuirt; Dubhairt, tráth, an fhairrge i mbáithtear-céad: "Bhfuil gnó agat díom, a bhé seo an ghuil? Mise an t-anfhaithe, mise an fraoch; Go ciumhais na spéire atá mo chur. 'S ó's mise an mór, a bheag mo chléibh, Cá bhfuil mo ghábhadh 'et leithéid anois?" Dubhairt an sruth de ghlór i gcéill: "Do-bheirim duit go séimh, a mhuir, Braon den uisce, ionóla i mbéal; Sin rud ná fuil ó phréimh agat!" NA GREANADÚIRÍ. (Aistriughadh ar Die Grenadiere, de shaothar Heine.) Ag filleadh ar an bhFraingc do bhí beirt ghreanadúir' Do gabhadh insa Rúis i dtreó catha; 'S ar bheith dhíobh i dtaisteal thar n-ais tríd an Phrúis A gcinn buaileadh fútha go haithreach. 'San áit sin do chualadar tuairisc an léin: An Fhraingc d'fhulaing éigin na bhfleascach, An t-ár ar a sluagh, cé gur bhuacach a réim, 'S an tImpire féimig fé ghlasaibh. Ar árdghol go fuidheach seadh do luigheadar araon Ag cásamh an scéil is ag cneadaigh; Dubhairt duine aca: "A Thighearna! sin claoidhte mé i bpéin, 'S tá an nimh ar mo chréachtaibh ag casadh!" <L 66> An duine eile dubhairt: "Uch, mo chumha agus mo léir! Faghaim bás, ó taoi taobh liom, a chara; Acht mo bhean is mo chúram is dubhach a bheid féin, Agus seachtmhain im éaghmuis ní mhairfid. Acht ní cás liom mo bhean, ná ní saith liom a clann; Táid dualguisí ann is mó gradam; An t-ocras má bhlaisid súd, glacfaid an mang, Acht, an tImpire, mo channtlamh é i gcarcair! Iarraim ort d'fhábhar, a bhráthair mo chléibh, A luaithe don éag so do thagaim, Don bhFraingc leat mo chnámha-sa d'árdach i gcéin Is mé shíneadh go réidh ann i dtalamh; Mo chroisín onóra do chóiriughadh lem chroidhe 'S a ribín ar snaidhm ina baitheas; Mo ghunna-sa im dhóidibh go fógarthach cruinn, 'S mo chrois is mo chlaidheamh díom ar ceangal. Luighfead im aonar ag éisteacht go ciúin Mar bheadh faraire annsúd fé na leacaibh, Go gcloisfe mé pléascadh agus géim na gcanún Is seitreach is lúithrith na gcapall. Nuair is mear ós cionn m'uaighe-se do gluaisfar fé réim Le gliongar is spréacharnach cloidhmhte Annsoin preabfad go suairc as an uaigh sin de léim Chun m'Impire féinig do chosaint! Seo aistriughadh ar ghiota bheag eile de shaothar Heine:- LYRISCHES INTERMEZZO — 22. Dá mb'eól soin dona bláthaibh, A bhreóidhte atáim-se im chroidhe, Do chaoinfidís bpáirt liom Mar adhbhar soláis lem thaoibh. <L 67> Dá mb'eól soin d'éan na hoidhche A mhéid do bhím fá phéin, Do líonfaidhe gleannta is coillte De cheól a bhinnghuib fhéil. Dá mb'eól do réalthaibh órdha Na spéire an brón so 'om shnoighe, Do thriallfaidís, gach comhgar, Anuas dom chomhairliughadh tríd. Mo bhuairt, mo phian, mo ghéarghoin. Ní heól, acht d'aenne amháin! Mar is í do loit 's do léirmheil An croidhe bocht léin im lár! Agus giota eile arís ón bhfhear gcéadna: MUIRTHAISTEAL. ROMANZEN. — 14. Im sheasamh bhíos, mo dhruim le crann, 'S mé ag comhaireamh tonn na taoide; A thalamh dhúthchais, slán go rabhair! Tá mo bharc ag preannsadh roimpi! Do ghabhas tar brághaid an tighe agem stór 'S i ngach fuinneóig bhí solus; Dá dhéine d'fhaireas iad, mo bhrón, Ní bhfuaireas comhartha an tsonuis. A dheóra, stadaidh! leigtear dúinn! Ná bhíom le dubhchas dála! A chroidhe seo im chliabh, ná bristear thú, Cé mór do phúdhair fé láthair! <L 68> Seo aistriughadh ar ghiota do scríobh Schiller ag fáiltiughadh roimh an Earrach: AN tEARRACH. "Dé bheatha-sa, a ógáin áluinn, A sheóid bhreágh bháin an tsaoighil! Atá ag teacht let chléibhín blátha, Dé bheatha, is fáilte 'on tír! "Ariú, is ann arís ataoi-se! Nach deas do ghnaoi is do shnódh! 'S nach sinne raghaidh go croidhmhail It choinnibh píosa 'en ród. "An cuimhin leat féin mo mhúirnín? Andagha, is í siúd í, a stóir! Seadh, fuaireas grádh ón gcúilfhinn; 'S tá grádh aici dhúmh-sa fós! "Is iomdha bláth, dhom chiallaigh Do dheineas a iarraidh ort; Seo chughat mé arís dá n-iarraidh; Is tusa? is fial tú liom. "Dé bheatha-sa, a ógáin áluinn, A sheóid bhreágh bháin an tsaoighil! Atá ag teacht let chléibhín blátha, Dé bheatha, is fáilte 'on tír!" Ní chomhairleóghainn do dhuine saothar leitridheachta d'aistrughadh ón mBéarla ar aon chor. Cadé an mhaith dhúinn oibreacha Shakespeare, cuir i gcás, do thionntódh go Gaedhilg agus gan duine i nÉirinn a thuigeann leitridheacht ná fuil ar a chumus na hoibreacha soin do léigheamh sa Bhéarla féin. Agus rud eile, is beag aistriughadh do <L 69> thiocfaidh i n-aon ghaobhar do fheabhas an tsaothair bhunaidh. Má bhíd an Ghaedhilg is an Béarla araon fé réim annso i nÉirinn, beidh anchuid aistriughadh agus deighleála eatortha, mar atá ainmneacha sráideanna, is achta dlighe i dtaobh madraidhe, is cúrsaí elections, is ceanteála, is neithe den tsórd soin. I n-indeóin ar ndíchill beidh aistriúghchán ó Bhéarla go Gaedhilg dá dhéanamh, agus is fearr dhúinn leigean do "Chlassics" an Bhéarla go mbeidh greim ag an nGaedhilg arís ar aigne na nGaedeal. Acht tá a lán rudaí sa Bhéarla nar mhiste Gaedhilg do chur ortha, acht an Béarlachas do sheachaint idir dhá linn. Is iomdhó leabhar agus dán sa Bhéarla go bhfuil sprid maith Gaedhealach leó, agus dá gcurtí Gaedhilg ortha-san badh mhaith agus do b'úsáideach an obair í. Seo iarracht do thugas fén amhrán úd an Mhóraigh do chur i nGaedhilg: Tá a leóghan geal fén gcré agus í féin abhfad uaidh, Is dá héileamh bíd sluaighte le grádh dhi; Acht seólann gach n-aon díobh go déarach ar cuaird Mar tá a haonchroidhe san uaigh úd i gClár Luirc. Is é ceól breágh na nGaedheal óna béalaibh is dual — Na séise ba shuairc leis siúd d'áireamh; Is róbheag is léir dá lucht éisteachta an ghruaim Dá réabadh is dá suathadh ina lár-se. A bheó ba dhá chéad searc, ba d'Éirinn a bhuaint; Níor éilimh sé duais eile thársa. Beidh Fódla go déarfhliuch ag éigheamh go lá an Luain, Is n-a dhéidh, uch, ní buan bheidh a ghrádh geal. Bíodh a fód-se le gréin mar a dtéigheann sí chun suain 'Sí ag déanamh deaghthuar don lá i mbáireach; Beidh a lónnradh go glégeal ag sméide ar a huaigh Ó Éirinn na buartha is na páirte. <L 70> Agus seo lagiarracht fén amhrán bhreágh úd do cheap Sir Charles Gavan Duffy, .i. FÁG AN BEALACH. "Dóth ná déinidh d'Éirinn tláith — Féach a sáirfhir scáinte scartha;" Sin é an scéal dá léigheamh os árd Dúinn ag gráscar másach meathta; Dúinne atá go bláthmhar aibidh; Sluaighte Fáil tá an buadh n-a láimh, Bídh gan scáth, ní gábhadh bheith faiteach; Fógraidh uaibh fé bhuaraigh bháis Truagh agus tráill le "Fág an Bealach." Moltar Neart, acht Ceart is feárr, Soin a bhráithre grádhacha machtnaidh; Cleas ná neart na Sacsan smáil Sinn ní fháiscfidh lá ná seachtmhain, Linn má's áil bheith báidheach chun catha. Ceanglaidh trá, le chéile ar áis — Séanaidh gnás is cáil an scraiste — Is, gaoth na Márta léire bhur námhad Ag éalódh ón ár roimh "Fág an Bealach." Éist le glór na slógh so Fáil Fé chiachán ón gcrádh 'nar caitheadh: D'éis gach breódh tá ár gcomhacht go hárd; Dóth is dáil tespeán dúinn feasta, 'S déanfain ár is lámhach dá bharra; Bíom le cóir go cródha, ámh; Treóruighidh tráth, 's is sásta leanfam; Faill is fána is aibhne is áird Cloisfid gártha is "Fág an Bealach," <L 71> Gabhadh an Uaine suas gan scáith 'S í le háireamh táinte an cheannais, Feidhm 's a luach, is suairceas sámh; Seannlucht stáit, 's an dámh ar eascar — Seinnfid áille a cáile i starthaibh. 'Nois an t-am — gura teann bhur n-ágh; A fheara Fáil, sa bheárnain tagaidh! Suas le Saoirse is síos an námhaid! Cloiseam gáir le "Fág an Bealach!" TORNA. COIMHFHREAGAIRT. Pádraig Ó Cruadhlaoich, cct. Do Thorna. A rúin dhil 's a chaomhnach na mbúchmbruinneal mbéasach, Thug súnn searc do bhéasaibh na seandraoi uais, Do mhúchais gan téarnamh dubhaire mo chléibhe Le cúnntas is déadhnaighe dá n-airighim uait. Is rún dam gur méinn leat a dtabhairt sin le chéile, Drúnga na héigse san ealadhain tsuairc, Chun dúbailt a ndréachta go húlmhar le chéile Ar chúrsa na hÉireann tre chathaíbh cruaidhe. <L 72> Ar lúthmhaire ár Laochradh, ar ionnraice tréithe, Ar fiúntas na bhféinnidh do thaithigheadh buadh, N-a ndúnbhrogaibh aolmhara a chúmhdaigh an fhéile, Agus túirling na héigse ar a hallaíbh cuaird. Ní hiongnadh ná staonaim ag súil le bhur ngléirnguth, Le dúil beith ag éisteacht le gleacaidheacht suadh, Tre úirtheangain Ghaedhilge do túrnadh le tréimhse, 'S í i bhfiúntar go n-éagfadh a' taithighe uainn. Mo chúmha thríom, nach léir dam i ndúthchas ceart Féilim Aon phrionnsa den Ghaedhlfhuil, dár cheartuigheas thuas, Thiubhradh spiúnadh agus éirleach ar dhrúngaibh an bhréanphuic; 'S níor thruagh liom ag béicidh gach maistín cuain. TORNA, cct Ag freagairt air sin. A bhúidhbhile bhéasaigh dar dúthchas gan chlaon bheith, A srúillibh na ndébhan ó scagthaí duain, I gcongnamh don éigse do thiomnscain do ghléchrobh 'S ní mionnrach gan éifeacht do bheartuighim uait. Do b'fhonn liomsa féin teacht an phrionnsa d'fhuil Ghaedhil Ghluis Do spiúnfadh na méirligh i n-anaighibh ruag, Acht Fionn flaith na Féinne do thúirling — ní géillfaidhe, Ó's prionnsa gach éinne ar a phaistín tuair. Is liúighrigh le tréaneas, is piúnt as an mbraonmhuir, Is iomchur Chnuic Bhréandain tar Eachtaighe thuaidh, Do shúilse le phoénix, do chumhdach na hÉireann Le súmairí Béarla is le gaigí truagh. <L 73> Na hughdair le héigse is na húrfhlatha dhéineadh. An cúiteamh nár chaolchuid san ealadhain druadh, I gcumhangrach an tsaogail do brúghadh iad i néinfheacht — Thug súil ar leithéidna le faillighe fhuair. A chnú ghil na n-ae ionnam, tá an dúrbhroid ag téarnamh Gan prionnsa gan laochus gan chathaíbh uainn, Le hionnracus éirime is tionnscal an chéachta, Umhla agus léigheann agus ceannaigheacht chuain. Bí it dhúiseacht gan aonmhoill, is siubhluigh go haerach I gcongnamh do Ghaedhlaibh sa bhfastaím shuairc, Ag dúbailt do dhréachta do dhrúngaibh an tsaothair, Tá ag ciorrbhadh agus ag traochadh do mhaistín chuain. PÁDRAIG, cct. Ag freagra air sin. A úghdair na ndébhan do dhlúthadh le chéile I n-úil chirt 's i n-éifeacht, gan easbaí ar th'uaim, 'S fuair ionnladh do chaomhchnis i dtúismhidh do shaogail Go bún tobair naoi mban do neartuigheadh suaidh, Dúbhrais, don chéaddul, nár bh'fhonn leatsa géille D'Fhionn flaith na Féinne do theacht fí chuaird; A thúirling ní baoghal duit, 's is dubhach liom i n-éagcruith Gur dúnadh an dlaom ar ár ngaiscidheach gcruaidh. Ionnracus Éireann, is clú linn go léir sin. Tionnscal a tréanfhear 's a machaí buaibh; Beidh ionnmhus dá éis sin ag siubhal ortha in' éiric Gan cunntas gan buidheachas do scraistí an fhuail. <L 74> Tá mo shúil le Seán Réamuinn 's an drúng atá taobh leis, Ón chunntas mar léighmíd tar anaighibh cuain, Go bhfuil an chúis aca pléidhthe go fiú an chluithche dhéadhnaigh; Sin núreacht chun Éireann gan fadmhoill mhuar. Beidh Cúigí na hÉireann n-a lonnlasair chaormhair. Le dúil na caithréime do chleacht sí uair; 'S is iomdha mac féadhma ag tnúth le hí éileamh; 'Sí úrbhuime Laochradh na lannaí luath. TORNA arís cct. A chródhaigh na héigse, ní damhsa atá géille Do shlóightibh na Féinne ar a dteacht fí chuaird. Acht mórdhaigh na hÉireann is comhairligh na céille — Is fad ó dheineas sléachtadh roim ghealchích Bhuadhaigh. An gleó so do léigheam ag na comhachtaibh dá dhéanamh, Má fhóghnann sé d'Éirinn mar airighim uait, Dob óinmhid an Gaedheal do chuir speóis riamh i laochus Seoch glórtha Sheáin Réamuinn 's a chathaigheacht uain. Níor chomhairle le céill dúinn an nódhreacht do shéanadh, Go dtómhaistar ár n-éirim n-a thaithighe uair; Sa ghnó soin nuair théighmíd má's eól dúinn aon léic ann — Tá cródhacht i nÉirinn is gaiscidhigh cruais. Is dóigh liom, a laogh ghil, gur mó an cluithche déadhnach 'Ná an comhrac úd pléidhthe do mheastaí a luadh; Ní fóirne Sheáin Réamuinn, dá ghlórghonta a mBéarla, Chuirfidh teórainn le héileamh ar n-easbaí ar uain. Bíodh atall is meidhir is gliadar misnigh Ar aicme na foidhne i nIathaibh Fuinidh; Ní chaillid go deimhin a gciall ná a dtuigsint; Glacfaid a bhfaighid is iarrfaid tuilleadh. <L 75> PÁDRAIG arís cct. A stóir dhil mo chléibhe, is a lóchrann na héigse, Is flós ceart na saorfhear a cheartuigheann duan, Is mó liom 'ná a ndéarfainn na cómhada seo ghléasais Im thómus ag téacht chugham ó leath Chuinn thuaidh. A Thórna na n-ae istigh, níor chóir dhúinn bheith daor Ar na treóin do dhin laochus, pé faid slighe chuaidh — 'Sí an chródhacht do shéid iad ar bhóthar an bhaoghail sin; Is ar ghlóire ár laochradh badh dhleacht línn luadh. Fóghnfaidh ní baoghal duit, an nódhreacht so d'Éirinn, 'S ní hóinmhideacht bhaoth liom a bheartaidheacht uaim; Ní leómhfadh aon léic dul n-a chóimhreamh ar aon chor — Do sheólfainn mo shéala air faoi bhannaíbh cruaidhe. 'Sé an bóthar so Réamuinn is córa dhúinn d'éileamh; An comhgar is géire a theastuigheann uainn, Chun Scótia gheal Major do fhóirthin ó ghéibhinn, 'S an ceó dubh do spréachadh dá gealbhrinn suas. A chara mo chroidhe, maran fríth sibh sásta Le bunadhas na dlighe tá ag tigheacht chughaibh láithreach Cuirfamna arís ár mbuidhin chun soláthair, Is bainfid dá mbíodhbha an fuighlach fágtha. BUNLÁSA Ó THORNA. An nódhreacht má ghléasann ár dtreóinna chun saothair, I gcóigíbh na hÉireann dar leas fí bhuadh, Is cóir againn daethin ár seólta chun faesimh, Ní leómhthainn gan géille d'ar dheachtuighis uait. <L 76> Ár ngnó ceart gan aonmhoill i dtreó chur dúinn féinig, Seadh is mó agus is géire do theastuigheann uainn; Má gheóbhaimíd an méid sin, go deónach gan aonchosc, Raghaidh Fódla go héascaidh de reathaíbh suas. Ní fuirist an dlighe seo a ríomh go sanusta Go bhfeicfar an tír dá suidheamh chun maitheasa; Má thigeann chun chinn, is Gaoidhil go haiteasach, Scuirfid na draoithe d'aoiradh Shasanach. Nó, Is ionann is Maoise an píorda Gallaphuic. Is siosmathach síoch bheidh buidheanta Bhanban. Is mithid, dar linn, don chuing seo scaradh linn. <L 77> DUINE NA LUADHAIM. Piaras Béaslaí, cct. Fonn:- Cadé sin don té sin ná baineann soin leó. Is traochta tá m'intinn toisc duine ná luadhaim, Is níl éifeacht im smaointibh toisc duine ná luadhaim; Nuair a théidhim ar mo shaoirse go Corcaigh na gcuan Ní fhéadaim gan cuimhneamh ar dhuine ná luadhaim. Ar aolbhrogha Chorcaighe nuair a thugas-sa cuaird Bhí séimhfhir im chuibhreann i siopa na gcuach, Le sgléip suilt cé luigheamair chun meisce nach muar Níor thréigeas-sa cuimhne mo dhuine ná luadhaim. Tá béithe go líonmhar i gCorcaigh na gcuan Do bhréagfadh chun grínn me le glisdeacht a gcluain; Tréanmholadh i laoithibh cé thuilleadar uaim Níorbh fhéidir liom claoi leó toisc duine ná luadhaim. I gcaomh-Inse Geimhleach bhí miocair bheag shuairc Is ghéilleas-sa gnaoi dhil do dheiseacht a gruadh; Ach séis do thaithighinn seal nuair spriog sí im chluais Is éasga luigh m'intinn ar dhuine ná luadhaim. Cois Gaortha na Gaoidhilge is me i bhfochair na suadh Bhí glébheirt im bhuidhin bhig ba shoineanta snuadh, Cé aerach do bhíomair le giodam gan ghruaim Na dhéidh sin do chuimhnigheas ar dhuine ná luadhaim. Nach baothacht dom smaoineamh um dhuine ná luadhaim Is gur thréigeas an tí sin le feirg is fuath! Níl éan-mhaith i gcoimheasgar le cinneamhain chruaidh Ach is géar do mhothuighim uaim mo dhuine ná luadhaim. <L 78> COIS FAIRRGE. Piaras Béaslaí, cct. Fearaim fiche beannacht ort A fháinne an lae Is gatha gile á sgaipeadh agat Fám dháil ag teacht; Leoithne anoir ón bhfairrge Is ceo na gcnoc dhá shladadh aige Glór na sruth dhom mhealladh anois Chun ádhbhachta is aoghair Raidim tuile taithnimh dhil Do gháir na n-éan; Freagarfad dá gcantaireacht le gárdus cléibh; Tabharfad tréimhse ag treabhadh liom Le ciúmhasaibh caoltsruth clagarach Tré lúbaibh gaortha is glasara Go trácht don ré. Beannachnuic ag amharc ar Lochán beag glé; I dtaisge i log an ghleanna dhuibh Ar sgáth ón ngréin; Dreóilín níl san aitinn ann; Smólach bhínn ní chlaistear ann, Acht ceólta sídhe ní hannamh ann Ag táin an aéir. <L 79> Chaitheas uaim chun dearmaid Mo chráidhteacht cléibh; Aisling tsuilt do dhearcas-sa — Caisleán san spéir, Slógh de Ghaedhlaibh calma I gcomhlainn sléibhe ba bhagarthach Ag leonadh tréad na nAllachon Le ráig is faobhar. Mo dheacair bocht! ná maireann dom An tráth dem shaoghal Do chaithinn thoir cois fairrge 'S mé im pháisde shéimh; Ní fhoghnann dreacht ná aisling dom; Tá lónradh an lae sin sgartha liom; I meórghlaic bhréin na catharach Atáim, mo léan! An Diabhal san áirc.* Torna, cct. Fonn: "Inghean an Phailitínigh." An saor bhí ag Naoi na mbeannuightheacht ag barrachus na háirce, Radh, tadh-radh fal, agus c. Ba léir nár dhíon dá shamhailse ise ar theacht na tuile báistighe, Radh, tadh-radh fal, agus c. Le héigean grinn nó malluightheacht do tharraing chuige a thráthar Gur léirigh puillín acharainn tré chreatalach an árthaigh, 'S do shéan gan ding ná tairnge do ghreadadh isteach san ait sin, Radh, tadh-radh fal, agus c. <L 80> Do shiubhail an treórach gasta isteach 's a leathanstoc do sholáthar, Radh, tadh-radh fal, agus c. Ar chúrsaí chomhairle an teachtaire úd an Athar mhilis neámhdha, Radh, tadh-radh fal, agus c. Do dhún sé dóirse daracha gach balla agus gach stábla ann; Níor fhúig fuinneóg gan cheangal ann ná glas gan chur go sálaibh; 'S le fonn do thóg sé a ghealachrobh, 's do bheannuigh tigh na háirce, Radh, tadh-radh fal, agus c. An diabhal 's é ag meabhrughadh cleas do ghaibh le hais an fhir macánta ann, Radh, tadh-radh fal, agus c. Is rian chun sleamhnughadh as annsoin níor fhan ag an mbioránach, Radh, tadh-radh fal, agus c. An stiall de pholl gan tairnge, amh, do b'aithnid soin do Shátan; Thug liach is glam le hanfhaithe, is dhein naithir nimhe dhe láithreach, 'Dir chiabh is cheann is bhallaibh cuirp gur phreab sé isteach ar scáith ann. Radh, tadh-radh fal, agus c. I gcumhangrach buill do gabhadh é, is ar dhanaid libhse a chás san? Radh, tadh-radh fal, agus c. Gan súil le tigheacht amach aige ná casadh isteach go fáilteach; Radh, tadh-radh fal, agus c. Ó thúis na díleann clagair sin gur stadadh ar a trághchant, Annsúd do bhí mo chathbhaire agus ceangal docht dá fháscadh; Agus b'shiúd í ding is measa agus is fearra bhí san áirc sin. Radh, tadh-radh fal, agus c. <L 81> CEÓL NA PÍBE. Torna, cct. Fonn: "The Rakes of Mallow." Suairc an ceól le croidhe gach éinne, Uasal óg is íseal aosta; Suairce fós le buidhin de Ghaedhlaibh Ceól is réim na píbe; Árd a glór, má's áil leat é; Sámh a cóid go breágh bog réidh; Áis dá sórt is feárr chun séin; Grádh mo chléibh ár bpíbna. Chuala ar chóisir í go héascaidh, Sluaightibh óga ag ringce céimeann; Suairceas leó agus aoibhneas aerach, Spórt is scléip gan chinnteacht. D'fhan ar siubhal go breacadh an lae, Tuirse bonn níor theangmhaig d'aon; Tuilleadh fonn de bharra a mhéar Thiubhradh maor na píbe. Gluaiseacht fear i láthair éirligh, Tuar chun catha ar lár an laochais, Suan ar fhearaibh, báidh le béith ghil, Áis chun dréachta a shíneadh, Fuadar each ar bhántaibh réidhe, Tuargain aicme iomána ar faobhar, Duanta spreagaid táinte n-éan — Cáil is réim na píbe. <L 82> AMHRÁN NA MAC LÉIGHINN I bPRÁIG. Torna, cct. Aistriughadh é seo im dhiaidh ar "Wanderlied der Prager Studenten" do céadcheapadh sa Ghearmáinis le Joseph Freiherr V. Eichendorff (1788-1857). Táid éin 's a n-aghaidh go léireach Ó dheas le chéile ag gabháil; Lucht siubhail ar maidin léimid, 'S a bpuirt go héascaidh árd; An geata amach sin scaodhanna De mhacaibh léighinn ar stáir, Le neart anáile ag séide Beannacht is céad ag cách: Céad slán go deó, céad slán leat, A Phráig, chun bóthair táimíd: Et habeat bonam pacem Qui sedet post fornacem! Sna bailtibh beaga istoidhche Bíd soilse i ngach fuinneóig; Leathstigh bíonn mórchuid daoine Ag taithighe ringce is spóirt. An tart so an cheóil airighmíd Is sinn le dícheall deóin Ag spreagadh ar aghaidh gach tighe ann, Is deoch dá chlaoidhe badh chóir! Seo chughainn cailín beag gleóite Le crúsca 'en bhfíon n-ár dtómus — Venit ex sua domo — Beatus ille homo! <L 83> Tá buile nimhe is cullóide Tré choillte ar Bhóireas chruaidh, Is sneachta is fliuchra bóthair Pé ball n-a ngeóbham ar cuaird; Imthighid le gaoith casóga, 'S na buinn d'ár mbrógaibh uainn — Ní bhfaighmíd ann acht nódhacht bheag, Is trúig don cheól so luadhaim: Beatus ille homo Qui sedet in sua domo, Et sedet post fornacem, Et habet bonam pacem. <L 84> "ARM NA nULTACH." Tamall ó shoin do chuireamair amach gairm scoile dá fhógairt d'fhilidhibh agus do phearsanaibh éigse go raibh bonn óir againn le bronnadh ar an té chuirfeadh chughainn an cheathramha is fearr ar "Arm na nUltach." Ceathramhna géara grinn a theastuigh uainn, agus ní raibh a bhac ar éinne an oiread ceathramhna fé leith agus badh mhaith leis do chur ag triall orainn. D'éirigh go maith linn. Cheithre ceathramhna fichead a tháinig chughainn, agus a bhfurmhór ar fheabhus deilbhe is déanmha. Tá cuid aca dá gcur i gcló againn annso, agus is truagh linn gan slighe againn do thuilleadh aca, acht b'fhéidir go gcuirfimís iad-san leis, i gcló i mball éigin. Badh dheacair breitheamhnas a dhéanamh ortha. An chéad ollamh gur chuireamair chuige iad, is amhlaidh thoigh sé trí cinn aca agus níor fhéad sé a rádh cia aca-san do b'fhearr a thuill an duais. B'éigin dúinn na trí cinn sin a chur go dtí ollamh eile, agus mhol seisean am duais d'Fhiachra Éilgeach as ucht na ceathramhan tosaigh i n-ar ndiaidh. Molaimíd tu a Fhiachra! Is fada atá sé buailte isteach inar n-aigne gur mó an mhaitheas a dhéanfadh ceathramhna den tsórd so 'ná mar dhéanfaidís amhráin fhada. Slacht agus comhgar cainnte, agus greann, sin iad na rudaí is fearr a thaithneóidh le daoinibh. Deir an seanfhocal gurab é "an rud is girre is géire." Sé, agus má's mian linne ar saothar a chur fe mheas caithfimíd féachaint romhainn, agus aistí gearra géara greannmhare do thaithighe. Is iomdha rud greannmhar a thuiteann amach i n-aghaidh an lae ó cheann ceann na tíre, agus dá dtaithightí ceathramhna do scríobhadh ar ocáidíbh den tsaghas soin do b'fhearrde an Ghaedhilg é. <L 85> Sin críoch go beacht le reacht Home Rule go brách, Sin Gaoidhil gan stad fé cheas i bponncaibh báis, Sin sceimhle ar fad ó Chork go Dún Stocáin, Aníos má phreabann Carson chughainn 's a tháin! — Fiachra Éilgeach. Dá dtiocfadh an Carsonach catach 's a tháin adtuaidh, Bheadh fuireann gach tabhairne á bhfreastal le fáilte muar; Dá luige le lannaibh a n-arm i n-ár ná i nguais, Dar Muiris! a ngaisce ní haindeis ag trághadh na gcuach. — Piaras Béaslaí. Beidh greadadh agus leadradh ar chapaill 's ar bhuaibh, Beidh madraí is cearca dhá speachadh chun suain, Raghaidh ainnire is leanbhaí le gealtaigh i bpluais, Carson is a arm má thagaid adtuaidh! — Torna. Is gearr go mbeidh'n Muimhneach go maoineach le him is le déantúsaibh, Is gearr go mbeidh Connacht gan chonn acht ag clampar 's ag c'lambúirigh." Is gearr go mbeidh'n laighneach ag luighe nach sinn-féinidhe gach "Hóm-rúlar," 'S is gearr go mbeidh Ulaidh 'n-a n-ulaidh ag arm an Charsúnaigh!" Gonadh é sin tairngreacht "Chonaill Cearnaigh" go nuige seo. Och, faire, faire a laogh! Seo chughat Éamonn Cearson; Arm fé n-a réir, Is é n-a "Héró" ghreanta! — Lorga Liathbhán. <L 86> Níl aon oighre ar an ngadhar úd d'ionnsaigh a scáil, Acht na claidhrí seo ag eirighe go fuadrach chun áir, Chun taidhbhse de shaghas "Hóm Rúl" bhualadh ar lár, 'S le cainnt is le bladhmann siúd buaidhte ar a námhaid. — Micheál Ó Cuileanáin. Sin fonn suilth is aitis i mbailtibh na hÉilge. Cúis magaidh faoi an dréim sin i n-ainbhfios mór, Gach foghluidhe do mhaireann i bhfaltanas claontais Is Orangeman baoth bhuile ar mearbhall fós! Tigheadh Olltaigh na praisce is Carson an éithigh Chun caismirt má's méinn leó go fearannaibh Eóghain, Is fronnsa seoch gaisce an seasamh do dhéanfaid, Mar aithid ón dtaobh so ní rachaidh díobh beó. — Pádraig Ó Cruadhlaoich. I nUltaibh ó thuaidh tá na cruaidhfhir chródha go teann Da ngríosadh 'un fuatha ag Creagach an Bhuadhais 's a dhream; Níl fhios cia am uair a chluinfear a dtuargain sa ghleann; I mBéal Feirste beidh fuaim an tsuaircis mhóir is an greann. — Seaán Mac Meanman, Tír Chonaill. Luíigí shís a Fápuirí valuihi, Cuinigí choíhi úr vaulsacht as agala. Troitimíd go fíochvar a guiniv airm Hasana Le cuidiú Ry Líam is a Charsúny chalama. — Peadar Ó Maicin Arm na nOlltach, toghail an scuanthe Taca le galldacht, teann na dtuathtach Preabairí ar fheabhus chun labhartha ar ghuaisbheart Gasra fann chun pleannc a bhualadh. — Piaras Béaslaí. <L 87> An t-arm adtuaidh nuair ghluaisfidh go Corcaigh le scléip, Agus Carson go suairc i mbun sluaigh dhá mbrostughadh sa raon, Na cearca mo thruagh! do bhuar is do mhucaibh is baoghal! Acht i gcaismirt na sluagh ní bhuailfid buille le tréin. — Micheál Ó Cuileanáin. Má's Olltaigh an dream so tá ag bagairt an ghliadh, Ní hOlltaigh ná cabharthaigh do Bhanbain iad, Acht Olltaigh le hampul chun ceannais gan srian; Sin Olltaigh is breall ortha ag Carson an diail. — Torna. Arm na nUltach so — ceanabuil chorpnochtaithe, Gealta fadfholtacha borba baoth; Amhsa ná troidfeadh, ag damhas as a gcroicean, 'S gur mhall leó a gcosa ó chogadh na bpléar. — Dhá Chích Dhanann. <L 79> *Aithinnsint é seo ar scéilín do chuir Osborn Ó hAimhirgin, Ollamh re Gaedhilg, i gcló, Eriu, vol. V. p. 49.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
