Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Saothar Suadha : Cuid a Dó</title><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL588</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1912</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL588</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Saothar Suadha : Cuid a Dó</title><author>Údair éagsúla</author><imprint><publisher>Muinntir an Ghoill</publisher><date>1912</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>SAOTHAR SUADHA.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>CÚIRT NA hÉIGSE, 1911.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>AN CHÉAD LÁ.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Do tionóladh Cúirt na hÉigse i nÁth Cliath Duibhlinne i dTigh</span>
<lb n="8"/><span>Ósta Mhinerbha, an 3adh lá de Mhí Lughnasa, Anno Domini, 1911.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>An tAthair Pádraig Ó Duinnín a bhí i gceannus na Cúirte.</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>Sidiad na daoine eile a bhí láithreach:-  Máire Ní Chinnéide, Norma</span>
<lb n="13"/><span>Bórtuic, Cáit Ní Dhonnchadha, an Dochtúir Ó Loingsigh, Torna, Fiachra</span>
<lb n="14"/><span>Éilgeach, Dhá Chích Dhanann, Éamonn an Chnuic, Lorga liathbhán, Mícheál</span>
<lb n="15"/><span>Ó Cuillionáin, Diarmuid Ó Cruadhlaoich, Piaras Béaslaí, Tomás Ó</span>
<lb n="16"/><span>Rathaille, Éamonn Ua Luainín, E. S. Ua Laoghaire, Tadhg Ua Duinnín,</span>
<lb n="17"/><span>Tadhg O Rodaighe, Seóirse Gabhanach Ó Dubhthaigh.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Do chomhairligh Piaras Béaslaí don Chúirt buanchomhalthus do chur</span>
<lb n="20"/><span>ar bun chun obair an Chumainn do chur fé réir.</span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>D'aontuigh Éamon an Chnuic leis an gcomhairle sin agus do</span>
<lb n="23"/><span>cinneadh air.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Sidiad na daoine do ceapadh i gcóir an Chomhalthuis:- an tAthair</span>
<lb n="26"/><span>Pádruig Ó Duinnín, an tAthair Cathaoir Ó Bréandáin, Máire Ní</span>
<lb n="27"/><span>Chinnéide, an Dochtúir Ó Loingsigh, Torna, Sceilg, Fiachra Éilgeach,</span>
<lb n="28"/><span>Piaras Béaslaí, Dhá Chích Dhanann, Lorga Liathbhán.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Do mhol Torna don Chúirt iomaidheacht nó comórtas Filidheachta</span>
<lb n="31"/><span>do chur ar bun i n-aghaidh na bliadhna agus comhartha ceannuis is</span>
<lb n="32"/><span>gradaim fé leith do bhronnadh ar an bhfile do bheir an chraobh leis.</span>
<lb n="33"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="34"/><p><span>D'aontuigh an Dochtúir Ó Loingsigh leis an gcomhairle sin.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Do thoiligh an Chúirt chuige sin, agus do fágadh de ghnó is de chúram</span>
<lb n="37"/><span>ar an gcomhalthus réamhráidhte toil na Cúirte do thabhairt chun críche.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>AISTRIUGHCHÁN Ó THEANGTHAIBH IASCHTA.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Do léigh Torna aiste próis dár theidiol "Aistriúghchán ó Theangthaibh</span>
<lb n="42"/><span>Iasachta."</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Do cuireadh díospóireacht ar siubhal mar gheall ar an sgéal.</span>
<lb n="45"/><span>Do labhair an tAthair Pádraig, Mícheál Ó Cuilionáin, lorga Liathbhán,</span>
<lb n="46"/><span>Máire Ní Chinnéide, Dhá Chích Dhanann, Piaras Béaslaí agus an</span>
<lb n="47"/><span>Dochtúir Ó Loingsigh.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>COINTINN NA mBÁRD.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Do léigh Fiachra Éilgeach aiste próis dár theidiol "Cointinn na</span>
<lb n="52"/><span>mBárd" agus do mhol an Chúirt go mór é.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Do léigh Lorga Liathbhán amhrán bríoghmhar do thaitn leis an gCúirt</span>
<lb n="55"/><span>go seoidh.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>AN TARNA LÁ.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Do tionóladh Cúirt na hÉigse arís Dé hAoine an 4mhadh lá de Mhí</span>
<lb n="60"/><span>Lughnasa san tigh chéadna.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>An t-Athair Pádruig a bhí i gceannus na Cúirte.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>Sidiad na daoine eile a bhí láithreach:-  Máire Ní Chinnéide, An</span>
<lb n="65"/><span>Dochtúir Ó Loingsigh, Torna, Dhá Chích Dhanann, Tomás Ó Muirgheasa,</span>
<lb n="66"/><span>Tomás Ó Rathaille, Éamonn an Chnuic, Lorga Liathbhán, Seóirse</span>
<lb n="67"/><span>Gabhanach Ó Dubhthaigh, Stiabhna Mac Eanna.  Diarmuid Ó Cruadhlaoich,</span>
<lb n="68"/><span>Fiachra Éilgeach, Seán Ó Séagha, Shan O Cuiv, Mícheál Ó Cuilionáin.</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>TÍR NA hALBAN.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Do léigh an tAthair Pádraig aiste filidheachta mar gheall ar</span>
<lb n="73"/><span>"Thír na hAlban," agus bí Cúirt na hÉigse go buidheach beannachtach</span>
<lb n="74"/><span>dhá chionn.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>GAEDHALCHROTA FILIDHEACHTA.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Do léigh Piaras Béaslaí aiste próis dar theidiol "Gaedheal Chrota</span>
<lb n="79"/><span>Filidheachta."</span>
<lb n="80"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="81"/><p><span>Do cuireadh díospóireacht ar siubhal mar gheall ar an sgéal.  Do</span>
<lb n="82"/><span>labhair an tAthair Pádraig, Torna, Máire Ní Chinnéide, Mícheál Ó</span>
<lb n="83"/><span>Cuilionáin, Dhá Chích Dhanann, Éamonn an Chnuic agus Fiachra</span>
<lb n="84"/><span>Éilgeach.</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>AISTÍ EILE.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>Do léigh Dhá Chích Dhanann amhrán gleóite dar theidiol "An Sruthán</span>
<lb n="89"/><span>Sléibhe" agus amhrán eile "Comhrac Abhann" a bhí aistrighthe aige ó</span>
<lb n="90"/><span>amhrán Béarla do cheap Tomás Ó Mórdha.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Do léigh Lorga Liathbhán dhá dhán bhríoghmhara don Chúirt.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Do labhair Seóirse Gabhanach Ó Dubhthaigh mar gheall ar "Aistriúgh-</span>
<lb n="95"/><span>chán ó theangthaibh iasachta," agus do thagair Shan O Cuiv agus Torna</span>
<lb n="96"/><span>don sgéal céadna.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Do cinneadh ar Imtheachta na Cúirte agus na haistí próis is</span>
<lb n="99"/><span>filidheachta do léigheadh ann do chur fé chló agus d'fhoillsiughadh; agus</span>
<lb n="100"/><span>do fágádh de chúram ar an gcomhalthus imleabhar eile de "Shaothar</span>
<lb n="101"/><span>Suadha" do chur i n-eagar.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>TÍR NA hALBAN.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>An tAthair Pádraig Ua Duinnín, cct.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>IS Í TÍR na hAlban</span>
<lb n="108"/><span>An fód is taithneamhaighe</span>
<lb n="109"/><span>Dár luigh súil pheacaigh air</span>
<lb n="110"/><span>Ar dhruim an tlachta so;</span>
<lb n="111"/><span>Is dá bhfuighinn mé scaradh riamh</span>
<lb n="112"/><span>Ó Éirinn cheannasaigh,</span>
<lb n="113"/><span>Is umhal do rachainn-se</span>
<lb n="114"/><span>Fá dhéin na mara soin</span>
<lb n="115"/><span>Atá i dtuaisceart Alban,</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="116"/><p><span>Is í beagnach tachtuighthe</span>
<lb n="117"/><span>Le hinnsidhibh dathamhla,</span>
<lb n="118"/><span>I gcomhgar leathanchnoc</span>
<lb n="119"/><span>Go bhfuil na beanna aca</span>
<lb n="120"/><span>Fá lonnradh lasrach</span>
<lb n="121"/><span>Ó ghréin an tsamhraidh.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Tír na ngarbhchnoc.</span>
<lb n="124"/><span>Is lomraidhe slachtmhara</span>
<lb n="125"/><span>Fraoigh dá mbreacadh soin;</span>
<lb n="126"/><span>Is a gcinn breágh maiseamhla</span>
<lb n="127"/><span>Dá sáthadh go beacht aca,</span>
<lb n="128"/><span>Go hárd is go bagarthach</span>
<lb n="129"/><span>Ós cionn na Breataine;</span>
<lb n="130"/><span>Tír na lochán ndeas</span>
<lb n="131"/><span>Atá lán d'oileánaibh,</span>
<lb n="132"/><span>Is iad suidhte sásta</span>
<lb n="133"/><span>Ag bun na n-árdchnoc;</span>
<lb n="134"/><span>Is na cruinn ag fás ann</span>
<lb n="135"/><span>Ar bhruach na sámhlinn;</span>
<lb n="136"/><span>Is a nduilleabhar áluinn</span>
<lb n="137"/><span>Leo anuas le fánaidh</span>
<lb n="138"/><span>Go féar ó bhárr chas;</span>
<lb n="139"/><span>Mar a mbíonn gach eadarshuth</span>
<lb n="140"/><span>Ó dheireadh an earraigh bhuig,</span>
<lb n="141"/><span>An foghmhar go mbreacann é,</span>
<lb n="142"/><span>An chuach ag spreagadh phuirt</span>
<lb n="143"/><span>I mbarr na gcarraigeach;</span>
<lb n="144"/><span>Is a ceol dá scaipeadh aice</span>
<lb n="145"/><span>Tar tráigh na gcaladh amach</span>
<lb n="146"/><span>Go lár na fairrge:</span>
<lb n="147"/><span>Is breágh mar shiubhlaid</span>
<lb n="148"/><span>Na scamaill dúra</span>
<lb n="149"/><span>Ós a gcionn soin</span>
<lb n="150"/><span>San aer dá múscailt</span>
<lb n="151"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="152"/><p><span>Ag gaothaibh úra.</span>
<lb n="153"/><span>Is breágh mar luasctar</span>
<lb n="154"/><span>Na néalta muara</span>
<lb n="155"/><span>Feadh taobh na mbuanchnoc</span>
<lb n="156"/><span>le linn an duartain</span>
<lb n="157"/><span>Is na tuile anuas chughainn</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Tír na sárfhear,</span>
<lb n="160"/><span>Is na ngaiscigheach gcáilmhear,</span>
<lb n="161"/><span>I n-ar chomhnuigh Scáthach</span>
<lb n="162"/><span>Banoide mhánla</span>
<lb n="163"/><span>Na gcuradh láidir,</span>
<lb n="164"/><span>D'oil an bláithfhear</span>
<lb n="165"/><span>Cúchulainn dána,</span>
<lb n="166"/><span>Is Feardia do sáruigheadh</span>
<lb n="167"/><span>Ar thaobh an Átha,</span>
<lb n="168"/><span>Is Conlaoch álainn</span>
<lb n="169"/><span>Nár staon ó námhaid.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Tír na spéirbhean,</span>
<lb n="172"/><span>Go dtug gan éislinn</span>
<lb n="173"/><span>An chaoinbhean Déirdre</span>
<lb n="174"/><span>Seal dá saoghal ann;</span>
<lb n="175"/><span>An bhláithbhean bhéasach</span>
<lb n="176"/><span>Riamh ná géillfeadh</span>
<lb n="177"/><span>Do Chonchubhar réimcheart,</span>
<lb n="178"/><span>Acht grádh is saorghean</span>
<lb n="179"/><span>Do Naoise chaomh thug.</span>
<lb n="180"/><span>Is ghabh leis mar chéile;</span>
<lb n="181"/><span>Is dá bhrígh sin cuireadh</span>
<lb n="182"/><span>Chum báis gan scrupall</span>
<lb n="183"/><span>A grádh is a cumann.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Tír an réim chirt</span>
<lb n="186"/><span>Is na startha n-éachtach</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="187"/><p><span>I n-ar neaduigh Gaeldhtreabh</span>
<lb n="188"/><span>Ó dhúthchas Éireann:</span>
<lb n="189"/><span>Buidhean bhreágh thréitheach</span>
<lb n="190"/><span>Thug leo a nGaedhealg</span>
<lb n="191"/><span>Chneasta féitheach,</span>
<lb n="192"/><span>Is chuir fá réim í</span>
<lb n="193"/><span>I measc na sléibhte,</span>
<lb n="194"/><span>Is i ngleanntaibh caola,</span>
<lb n="195"/><span>Is ar bhruachaibh caomhloch;</span>
<lb n="196"/><span>Is iad Scuit do tharraing ann</span>
<lb n="197"/><span>Is Scuit an t-ainm ceart</span>
<lb n="198"/><span>Do lean dá sleachtaibh sin</span>
<lb n="199"/><span>I mbéal na Sasanach</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>Tír na n-aspal maith</span>
<lb n="202"/><span>Is na bhfíornaomh dtaithneamhach</span>
<lb n="203"/><span>Do scaip le fairsinge ann</span>
<lb n="204"/><span>An Creideamh beannuighthe</span>
<lb n="205"/><span>Ó Chríost ar dtaca nirt</span>
<lb n="206"/><span>Go luath iar gcasadh dhó</span>
<lb n="207"/><span>Ar dhún na bhflaitheas ngeal</span>
<lb n="208"/><span>Tar éis a mharbhtha;</span>
<lb n="209"/><span>Mar ar ghluais 'na leanbh seal</span>
<lb n="210"/><span>Pádraig aigeanta,</span>
<lb n="211"/><span>Is é i n-anabhruid</span>
<lb n="212"/><span>Is i ngreim ag amhasaibh;</span>
<lb n="213"/><span>Is chuaidh 'na bhfarradh-san</span>
<lb n="214"/><span>Anonn tar fairrge</span>
<lb n="215"/><span>Go hÉirinn chaithisigh</span>
<lb n="216"/><span>Is gur réidheadh d'éis tamall dó;</span>
<lb n="217"/><span>Is arís do tharraing sé</span>
<lb n="218"/><span>Ar Innse Banaban</span>
<lb n="219"/><span>Go léigheanta pearsanta,</span>
<lb n="220"/><span>Is cumas Aspalda</span>
<lb n="221"/><span>'Na ghlaic go hacfuinneach,</span>
<lb n="222"/><span>Chum Gaoidhil do bheannachadh</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="223"/><p><span>Is do chur le teagasc ceart</span>
<lb n="224"/><span>Ar leas a n-anma;</span>
<lb n="225"/><span>Tír do Cholum gheal</span>
<lb n="226"/><span>Is dá bhuidhin go follusach</span>
<lb n="227"/><span>Thug aoigheacht is comhthrom</span>
<lb n="228"/><span>I ní an tsonais ghil.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>Tír dá aspal ndéag</span>
<lb n="231"/><span>Na hÉireann; mar a bhfuil</span>
<lb n="232"/><span>Rian a n-ainmneach</span>
<lb n="233"/><span>Go dtí an taca so</span>
<lb n="234"/><span>Ar cheallaibh seanchais</span>
<lb n="235"/><span>Is fós ar bhailtibh puirt</span>
<lb n="236"/><span>Is ar thuathaibh maiseamhla</span>
<lb n="237"/><span>Ar fuaid na hAlban:</span>
<lb n="238"/><span>Ciarán biadhtach,</span>
<lb n="239"/><span>Is Fionán ciallmhar,</span>
<lb n="240"/><span>Is Breannán iarsma</span>
<lb n="241"/><span>Tar tuinn aniar thug,</span>
<lb n="242"/><span>Is Colum grianach</span>
<lb n="243"/><span>An fhuil 'na chliabh thug</span>
<lb n="244"/><span>Ó Chonall iachtach</span>
<lb n="245"/><span>Is ón laoch Naoighiallach.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Tír na gcalmfhear</span>
<lb n="248"/><span>Mar ar ghnáthach gasradh</span>
<lb n="249"/><span>De phrionnsaidhibh acfuinne,</span>
<lb n="250"/><span>An Brúsach flaitheamhail</span>
<lb n="251"/><span>Is fós an Bhailiseach,</span>
<lb n="252"/><span>Ag troid 's ag achrann</span>
<lb n="253"/><span>I n-aghaidh na Sasanach,</span>
<lb n="254"/><span>Is nár léig a dtalamh leo</span>
<lb n="255"/><span>Is nár bhog dá bhfearannaibh</span>
<lb n="256"/><span>A ngreim, gur neadadar</span>
<lb n="257"/><span>A ríghthe gasta-san</span>
<lb n="258"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="259"/><p><span>I Lonndain chaithisigh</span>
<lb n="260"/><span>Ar bhruach na Taimhise;</span>
<lb n="261"/><span>An Brúsach barramhail</span>
<lb n="262"/><span>Is cruinn do bhailigh sé</span>
<lb n="263"/><span>A shluaighte calma</span>
<lb n="264"/><span>Ó gach áird d'Albain,</span>
<lb n="265"/><span>Is do ghluais go bagarthach</span>
<lb n="266"/><span>I n-aghaidh na Sasanach:</span>
<lb n="267"/><span>Is gur bhuail leis gasradh</span>
<lb n="268"/><span>Éadbhaird cheannasaigh</span>
<lb n="269"/><span>Ar thaobh na Bannoice;</span>
<lb n="270"/><span>Do ruaig is d'eagluigh</span>
<lb n="271"/><span>Do thraoch is do mhairbh iad;</span>
<lb n="272"/><span>A gcnámha do gearradh leis</span>
<lb n="273"/><span>Is d'fhág sé ar fhan aca</span>
<lb n="274"/><span>I ndeireadh an anma;</span>
<lb n="275"/><span>Is is ciuin do chasadar</span>
<lb n="276"/><span>Is a rí 'na bhfarradh-san</span>
<lb n="277"/><span>Ar a gcríochaibh athardha;</span>
<lb n="278"/><span>Is an Brúsach ceannasach</span>
<lb n="279"/><span>Is luath do gairmeadh</span>
<lb n="280"/><span>Rí dhe ar Albain.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>Tír is talamh ceart</span>
<lb n="283"/><span>Mháire mhallaruisc</span>
<lb n="284"/><span>An stáidbhean mhaiseamhail</span>
<lb n="285"/><span>Bainríoghan Alban,</span>
<lb n="286"/><span>Is oighre taitheacach</span>
<lb n="287"/><span>Ar choróinn na Breataine,</span>
<lb n="288"/><span>Na bliadhanta fada thug</span>
<lb n="289"/><span>Go dubhach i gcarcair dhuibh</span>
<lb n="290"/><span>Fá smacht ag namhadaibh</span>
<lb n="291"/><span>Is fá tháir ag amhasaibh;</span>
<lb n="292"/><span>Éilís gur aithnigh</span>
<lb n="293"/><span>Do lucht a leanta-san</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="294"/><p><span>An ceann do theascadh ar fad</span>
<lb n="295"/><span>Dá bánchorp dathamhail</span>
<lb n="296"/><span>Is gan acht dá fhichid beag</span>
<lb n="297"/><span>Dá bliadhantaibh tagaithe,</span>
<lb n="298"/><span>Is gábhadh sa bhaile léi.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>Tír a taithneamh thug</span>
<lb n="301"/><span>Don tsárfhear Carolus,</span>
<lb n="302"/><span>Éilightheoir gradamach</span>
<lb n="303"/><span>Coróinneach Breataine,</span>
<lb n="304"/><span>Is é i n-anabhruid</span>
<lb n="305"/><span>Is ar fán tar fairrge;</span>
<lb n="306"/><span>I dtreo gur bhailigh siad</span>
<lb n="307"/><span>Sluaighte ceannais nirt</span>
<lb n="308"/><span>Ó shléíbhtibh garbha</span>
<lb n="309"/><span>Ó oileánaibh fairsinge,</span>
<lb n="310"/><span>Ó mhóintibh deacra</span>
<lb n="311"/><span>Is ó bhruachaibh leathanloch</span>
<lb n="312"/><span>Thuaiscirt Alban</span>
<lb n="313"/><span>Chum bruighne is chathuighthe</span>
<lb n="314"/><span>Ar son an chailmfhir</span>
<lb n="315"/><span>I n-aghaídh na Sasanach.</span>
<lb n="316"/><span>Is fuigheach do fearadh leo</span>
<lb n="317"/><span>Fuil a n-anma</span>
<lb n="318"/><span>Ar lár an mhachaire</span>
<lb n="319"/><span>Sin Chullóide an achrainn.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Tír na mbárd ngeal</span>
<lb n="322"/><span>le feidhm a ndánta</span>
<lb n="323"/><span>I nGaedhilg fháinnigh</span>
<lb n="324"/><span>Chuireadh brón nó áthas</span>
<lb n="325"/><span>Ar na mílte sáirfhear:</span>
<lb n="326"/><span>Iain lom láidir</span>
<lb n="327"/><span>Riamh nár sáruigheadh,</span>
<lb n="328"/><span>Is Iain Ruadh mánla,</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="329"/><p><span>An Stíobhart cáilmhear;</span>
<lb n="330"/><span>Alastair fáthach</span>
<lb n="331"/><span>Nár mhol a námhaid;</span>
<lb n="332"/><span>Rob Donn Álainn</span>
<lb n="333"/><span>Ná fuighinn a cháineadh;</span>
<lb n="334"/><span>Is Donnchadh Bán leis</span>
<lb n="335"/><span>An t-éigeas bláthmhar</span>
<lb n="336"/><span>Dá dhúthchas grádh thug;</span>
<lb n="337"/><span>Ba bhinn an milisshruth</span>
<lb n="338"/><span>De laoithibh fuinnimh mhir</span>
<lb n="339"/><span>Do cheap an fhuireann soin</span>
<lb n="340"/><span>I nGaedhilg iongantaigh:</span>
<lb n="341"/><span>Is ba mhór é a ndíoghrais</span>
<lb n="342"/><span>Ag moladh síorraidhe</span>
<lb n="343"/><span>Cloinne an Stíobhairt</span>
<lb n="344"/><span>Is é thall tar linn fhlich</span>
<lb n="345"/><span>Ag éileamh ríoghachta</span>
<lb n="346"/><span>Na Breatan míne.</span>
<lb n="347"/><span>Fáiríor deacrach</span>
<lb n="348"/><span>Ná fuil 'n-ar bhfarradh-na</span>
<lb n="349"/><span>San saoghal so eadrainn</span>
<lb n="350"/><span>Sluagh dá samhail sin</span>
<lb n="351"/><span>Do mhúsclóchadh ranna dhúinn</span>
<lb n="352"/><span>Ag trácht ar sheanchus</span>
<lb n="353"/><span>Is ar réim na hAlban,</span>
<lb n="354"/><span>Is ar thréithibh anama</span>
<lb n="355"/><span>Is ar bhéasaibh cneasta suilt</span>
<lb n="356"/><span>Is ar nósaibh Alban;</span>
<lb n="357"/><span>Is do ríomhfadh startha dhúinn</span>
<lb n="358"/><span>Is scéalta seanchadh</span>
<lb n="359"/><span>Ar an saoghal do b'aithnid dóibh</span>
<lb n="360"/><span>'Na gcríochaibh athardha;</span>
<lb n="361"/><span>Is gan aos óg an ama so</span>
<lb n="362"/><span>Bheith choidhche ag dearbh bhrath</span>
<lb n="363"/><span>Ar dhríodar draibhlise</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="364"/><p><span>Bhíonn dá stealladh chughainn</span>
<lb n="365"/><span>I mBéarla an tSasanaigh.</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>Tír 'nar spreagaithí</span>
<lb n="368"/><span>An Ghaedhealg mhaiseamhail;</span>
<lb n="369"/><span>Mo léirchreach dheacrach</span>
<lb n="370"/><span>I bheith beagnach meathta anois</span>
<lb n="371"/><span>Is go tréith ar easbaidh nirt;</span>
<lb n="372"/><span>Is an ghaoth mar chleachtadh sí</span>
<lb n="373"/><span>ag tabhairt réabtha ar crannaibh ann,</span>
<lb n="374"/><span>Is na srotháin binne</span>
<lb n="375"/><span>Anuas ag sileadh</span>
<lb n="376"/><span>le taobhaibh cnoc ann,</span>
<lb n="377"/><span>Fé mar bhíodh a dtuitim</span>
<lb n="378"/><span>Ó thúis na cruinne;</span>
<lb n="379"/><span>Acht caoinstruth milis</span>
<lb n="380"/><span>Na Gaedhilge ag briseadh</span>
<lb n="381"/><span>Is ag dul i laige,</span>
<lb n="382"/><span>Is i scáinteacht freisin,</span>
<lb n="383"/><span>Is Béarla an donais</span>
<lb n="384"/><span>Gan bhail gan fuinneamh</span>
<lb n="385"/><span>Ag teacht 'na hionad.</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>Tír an tsóghchais</span>
<lb n="388"/><span>Mar a mbíonn gleo suilt</span>
<lb n="389"/><span>Is píobaidhe ar chóisribh</span>
<lb n="390"/><span>Is crota an cheóil bhinn</span>
<lb n="391"/><span>Dá seinnt le mórtus,</span>
<lb n="392"/><span>Is ringce nósmhar,</span>
<lb n="393"/><span>Ag daoinibh óga.</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>An tír seo luadhadh liom</span>
<lb n="396"/><span>Gura fada buan í</span>
<lb n="397"/><span>Is nár imthighidh uaithe</span>
<lb n="398"/><span>A ceol ná a suairceas,</span>
<lb n="399"/><span>Ná an teanga uasal</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="400"/><p><span>Do lean gan ghruaim di</span>
<lb n="401"/><span>Ó Scáthaigh uaibhrigh</span>
<lb n="402"/><span>Is ó Cholum chuanna</span>
<lb n="403"/><span>Go dtí an uair seo.</span></p>
<lb n="404"/>
<lb n="405"/><p><span>A thír na spérbhean ngeal,</span>
<lb n="406"/><span>Is aolda gné 'gus dreach</span>
<lb n="407"/><span>Dá mbíonn san tsaoghal ar fad,</span>
<lb n="408"/><span>A thír na laoch nár mheath</span>
<lb n="409"/><span>I mbruighin an fhaobhair ná i dtreas,</span>
<lb n="410"/><span>Is ón naoid nár staon san chath</span>
<lb n="411"/><span>Gur fríth a dtraochadh ar fad,</span>
<lb n="412"/><span>Nó gur chruinn an chraobh 'na nglaic,</span>
<lb n="413"/><span>Det chlainn an té nár raid</span>
<lb n="414"/><span>Dot fhíoghair, dot réim, dot stair,</span>
<lb n="415"/><span>Is dot shoillseacht scéimhe a ghean</span>
<lb n="416"/><span>Ó chroidhe a chléibh amach,</span>
<lb n="417"/><span>Nár fríth 'na ghaobhar-san seal</span>
<lb n="418"/><span>Maoin ná gréis ná ba</span>
<lb n="419"/><span>Ná muing an fhéir 'na sraith</span>
<lb n="420"/><span>Ná mín-teach aerach deas,</span>
<lb n="421"/><span>Ar shín dá chaomhnadh i dteas,</span>
<lb n="422"/><span>Acht 'na luighe dhó féin fá cheas</span>
<lb n="423"/><span>Go híseal faon 'na spreas,</span>
<lb n="424"/><span>Is an díle ón spéir ag teacht</span>
<lb n="425"/><span>Ar dhruim a chléib 's a chreat,</span>
<lb n="426"/><span>Is dá chlainn gan aon le n-ais</span>
<lb n="427"/><span>Go cruinn do léighfeadh stair,</span>
<lb n="428"/><span>Ná scaoilfeadh péin a scart.</span>
<lb n="429"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="430"/><p><span>A CHOMARAIGH AOIBHINN, Ó!</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>An tAthair R. M. Ó Faoláin, cct.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Mo bheannacht ó chroidhe dod thír is dod shléibhtibh,</span>
<lb n="435"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="436"/><span>'S dod mhuinntir shuairc ar dual dóibh féile,</span>
<lb n="437"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="438"/><span>Do shrutháin gheala, 's do choillte chraobhacha,</span>
<lb n="439"/><span>Do ghleannta meala, 's do bhánta léire,</span>
<lb n="440"/><span>Grádh mo chroidhe iad súd le chéile,</span>
<lb n="441"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>Is dathamuil breágh do "chruacha" sgéimhchruth,</span>
<lb n="444"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="445"/><span>Nuair lasaid suas le hamharc gréine,</span>
<lb n="446"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="447"/><span>Na faillte 's leacain ar gach taobh díot,</span>
<lb n="448"/><span>Mar brata sróil le seódaibh gléasta,</span>
<lb n="449"/><span>Nuair sgaipeann drúcht anuas ón spéir ort,</span>
<lb n="450"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>Is líonmhar, lán do shrutháin ghlégeala,</span>
<lb n="453"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="454"/><span>Ag rioth anuas go luath le taobh cnuic,</span>
<lb n="455"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="456"/><span>An Mhachain thall, 's abhus an Tae dhil,</span>
<lb n="457"/><span>Mar mhionnáin gabhair le spórt is sgléip suilt</span>
<lb n="458"/><span>Ag snámh anonn ód bhonn go tréanmhuir,</span>
<lb n="459"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="460"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="461"/><p><span>Is fairsing, fial do locha taosgacha,</span>
<lb n="462"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="463"/><span>Fé iasg ná fuil a samhuilt i nÉirinn,</span>
<lb n="464"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="465"/><span>Loch Com Seangán na hOlllaphéiste,</span>
<lb n="466"/><span>An dá Sgiollóig 'na mbíonn an méithbhreac,</span>
<lb n="467"/><span>Na Comalocha, 's Com Fiadh taobh leó,</span>
<lb n="468"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>Is breágh é an radharc a chím gach taobh dhíom,</span>
<lb n="471"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó</span>
<lb n="472"/><span>Ó thuaidh, O dheas, is soir i n-éinfeacht,</span>
<lb n="473"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="474"/><span>Ó Dhrom Finghín, i lár na nDéise,</span>
<lb n="475"/><span>Go Corrach Mór i dtír na bPaorach,</span>
<lb n="476"/><span>'S as soin ó thuaidh go Sliabh Ban Féinne,</span>
<lb n="477"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>Do bhíos tar sáile seal i gcéin uait,</span>
<lb n="480"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="481"/><span>I ndúthaighibh fáin ag déanadh saothair,</span>
<lb n="482"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="483"/><span>Acht b'obair tháir liom cnuasacht gréithre</span>
<lb n="484"/><span>I bhfad óm áit fé sgáil do shléibhtibh,</span>
<lb n="485"/><span>Is chas mé arís ort, a "Phlúr na nDéise,"</span>
<lb n="486"/><span>A Chomaraigh Aoibhinn Ó!</span>
<lb n="487"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="488"/><p><span>RÚN BUIDHEACHAIS.</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>(Don Athair R.  Ó Dálaigh Ollamh, tar éis dó leictiúir do thabhairt</span>
<lb n="491"/><span>uaidh ar fhuamanna na Gaedhilge.)</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>An tAthair R. M. Ó Faoláin, do cheap.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>BHEIRIM bhur gcead a cháirde</span>
<lb n="496"/><span>An rún so a chur ar áireamh,</span>
<lb n="497"/><span>Rún buidheachais ae agus árann</span>
<lb n="498"/><span>Don deighfhear chroidheamhail áluinn,</span>
<lb n="499"/><span>Don tsagart chneasta chráibhtheach,</span>
<lb n="500"/><span>Don ollamh léigheanta shármhaith</span>
<lb n="501"/><span>Do thriall chughainn ón Astráile</span>
<lb n="502"/><span>Ag foghluim teangadh ár máthar,</span>
<lb n="503"/><span>Is tá dá múineadh láithreach;</span>
<lb n="504"/><span>Go mbuanuighidh Dia a shláinte.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>An leomhan de phór na nDálach</span>
<lb n="507"/><span>Den treibh ór shíolraigh Máire</span>
<lb n="508"/><span>Ar "Bhuidhe" a sloinne gnáthach,</span>
<lb n="509"/><span>Ban-fhile ar bhinn a dánta</span>
<lb n="510"/><span>Ar chruinn a caint 's a ráidhte</span>
<lb n="511"/><span>'S nár dhual dí riamh bheith cáinteach.</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>Mo chreach ghéar is mo chráidhteacht</span>
<lb n="514"/><span>Go dtáinig riamh an lá san —</span>
<lb n="515"/><span>Ní fuláir nó bhí sé i ndán dúim,</span>
<lb n="516"/><span>Nuair chailleamair gan chásamh</span>
<lb n="517"/><span>Fiú fuamanna an Á.  B.</span>
<lb n="518"/><span>A bhí ariamh go háluinn</span>
<lb n="519"/><span>Ag sliocht na nGaedhal ó tháinig</span>
<lb n="520"/><span>Clann Mílidh as tír na Spáinne.</span>
<lb n="521"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="522"/><p><span>Acht buidheachas mór do nÁrd-Mhac</span>
<lb n="523"/><span>Tá an taoide ag casadh láithreach;</span>
<lb n="524"/><span>Tá an ghaoth ag séideadh ar bhánchnuic</span>
<lb n="525"/><span>Ag scuabadh lé gan spleadhchas</span>
<lb n="526"/><span>An Béarla cam úrghránda;</span>
<lb n="527"/><span>Is tá ag teacht in' áit sin</span>
<lb n="528"/><span>An Ghaedhlinn mhilis shárbhinn</span>
<lb n="529"/><span>A bhí le sgathamh tláth lag,</span>
<lb n="530"/><span>Ag tógaint suas a háitreabh</span>
<lb n="531"/><span>Go buacach, fuinneamhail, láidir.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>AN CEANGAL.</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>A Shagairt mhín shéimh de phréimh na nDálach,</span>
<lb n="536"/><span>Ná tóg orainn é ma's tréith ár ráidhte,</span>
<lb n="537"/><span>I ndoimhneacht ár gcléibh gan bhréig tá grádh dhuit,</span>
<lb n="538"/><span>Is i gcaitheamh ár saoghail is i méad do fhásfaidh.</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>MARBHNA PHÁDRAIG UÍ CHEARMADA.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Ribeárd Bheldon ro chan.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>Tá Saoi* ar lár ar mhágh na nDéise,</span>
<lb n="545"/><span>Go fann lag tláth faoi chlár an éaga;</span>
<lb n="546"/><span>Is cladhaire é an bás do fhág é traochta,</span>
<lb n="547"/><span>Is méid ár bpráinn le fear dá thréithibh.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>Oide beacht i gceart 's i n-éifeacht</span>
<lb n="550"/><span>Chuin rilleadh na gceacht badh chas le réidhteach;</span>
<lb n="551"/><span>B'é chuirfeadh gach alt go pras le chéile,</span>
<lb n="552"/><span>Gan locht faoi shlacht go snasmhar gléasta.</span>
<lb n="553"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="554"/><p><span>Ba chliste a lámh, is bárr a mhéara</span>
<lb n="555"/><span>Ag sgríobh na ndán gan cháim i nGaedhilg;</span>
<lb n="556"/><span>Gach a bhfuair sé sholáthar níor fhág gan déanadh,</span>
<lb n="557"/><span>Gan paitinn, gan pádh, gan cháin, gan éileamh.</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>Is danaid mar ghnó do chúis na Gaedhilge,</span>
<lb n="560"/><span>É i dtalamh tais úr fá dhrúcht na néallta,</span>
<lb n="561"/><span>Togha fir chúil is ughdar léigheanta</span>
<lb n="562"/><span>Rinn taca dá chlú i dtriúch na bPaorach.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Bhíodh peann de ghnáth n-a láimh go héasgaidh</span>
<lb n="565"/><span>Gach oidhche is lá is tráth dá mb' fhéidir;</span>
<lb n="566"/><span>Beidh eachtraidhe is dánta is stáir na hÉireann</span>
<lb n="567"/><span>Go fóill ar fagháil de bhárr a shaothair.</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>Tá an obair ar gcúl, a ghnó 'sa shaothar,</span>
<lb n="570"/><span>Ag aicíd dhúir, gan súil le faothamh,</span>
<lb n="571"/><span>Do bhain de a shiubhal, a lúth 'sa éirim</span>
<lb n="572"/><span>'S do chuir san úir é ag tabhairt an fhéir ghlais.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>Is docht le rádh, is cásmhar créimthe</span>
<lb n="575"/><span>An gasradh cáidh thug grádh don Ghaedhilg</span>
<lb n="576"/><span>Thuill urraim do fhagháil ar sgáth a mbréithre</span>
<lb n="577"/><span>Á ndíogadh ag an mbás i n-áit a chéile.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>Siúd posta gan cháim ar lár le déidheanaighe,</span>
<lb n="580"/><span>Óigbhean áluinn, mhánla mhaordha,</span>
<lb n="581"/><span>Éibhlín bhláthmhar† — grádh na gcéadta —</span>
<lb n="582"/><span>I n-am an-tráth do bádhadh sa tréanmhuir.</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>CEANGAL.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>Is duairc le léigheamh, 's is léanmhar leamh</span>
<lb n="587"/><span>An fhuireann gheal shéimh ba shéanmhar seal</span>
<lb n="588"/><span>Go bhfuilid i gcré, go tréith 's go lag</span>
<lb n="589"/><span>Gan innsint sgéil, gan féis gan fleadh.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>Beannacht Dé le n-a n-anam.</span>
<lb n="592"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="593"/><p><span>IS FADA MÉ I bPÉIN 'OM CHRÁDH.</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>Ribeárd Bheldon, ro chan.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Is fada me i bpéin 'om chrádh,</span>
<lb n="598"/><span>Is cealg trím lár i n-anachain,</span>
<lb n="599"/><span>Ag Béarla im' dhalladh gach lá,</span>
<lb n="600"/><span>Is teanga na nGaedheal fé tharcuisne.</span>
<lb n="601"/><span>Siúd oraibh a chuideachta shéimh,</span>
<lb n="602"/><span>Ní'l maitheas le fághailt as achrann;</span>
<lb n="603"/><span>Ólfamaid sláinte gach n-aon</span>
<lb n="604"/><span>A mb' ionmhuin leó Béarla bheith basgtha!</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>Dá dtagadh an samhradh breágh,</span>
<lb n="607"/><span>Is blátha ar ghéagaibh easgartha,</span>
<lb n="608"/><span>Rachainn go barra Chruacháin</span>
<lb n="609"/><span>Is chaithfinn ann tráth ag machtnamh.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Cur fá.</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>As súd do chuirfinn-se slán</span>
<lb n="614"/><span>Is póg óm láimh tar fairrge.</span>
<lb n="615"/><span>Ag triall ar na fearaibh is mhnáibh</span>
<lb n="616"/><span>Do imthigh chum fáin uainn sgaipithe.</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>Cur fá.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>'S é an t-imtheacht i gcéin tar sáil,</span>
<lb n="621"/><span>Is dlighthe an Chaisleáin ba dhamanta,</span>
<lb n="622"/><span>Srathanna, cíos, agus cáin,</span>
<lb n="623"/><span>Do fhág cuisle thláth ag Banba.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>Cur fá.</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Is docharach, dubhach, diombádhach,</span>
<lb n="628"/><span>Is náireach é a dtásg le haithris,</span>
<lb n="629"/><span>Go bhfuilid Seóiníní de ghnáth,</span>
<lb n="630"/><span>Le ceileabhar na gcág ag clabaireacht.</span></p>
<lb n="631"/>
<lb n="632"/><p><span>Cur fá.</span>
<lb n="633"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="634"/><p><span>A cháirde, brostuighidh bhur lámha,</span>
<lb n="635"/><span>Is ná bíodh ag cách mar sheanchas</span>
<lb n="636"/><span>Gur leigeadh a chlaoidhe leis an mbás</span>
<lb n="637"/><span>An teanga úd do ghrádhaigh na hAsbalaibh.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Cur fá.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>Ó Ghallimh go críoch Fionntrágha,</span>
<lb n="642"/><span>I ngach ionad 's gach áit go fairrge.</span>
<lb n="643"/><span>Tá an báire dhá imirt gan spás,</span>
<lb n="644"/><span>Is bíodh orainn féin má chaillimíd.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Cur fá.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Ní'l sosadh ná suaimhneas le fagháil</span>
<lb n="649"/><span>Ag an mBéarla tháir do shladaigh sinn,</span>
<lb n="650"/><span>Go bhfiadhachfar thar caladh é chum Seáin</span>
<lb n="651"/><span>'S nár mhairidh sé slán le casadh orainn.</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>Cur fá.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>Fágfaimíd Tadhg 1 ag an Áth 2</span>
<lb n="656"/><span>Is an Dálach 3 mar ghárda thathagach,</span>
<lb n="657"/><span>Beidh Domhnall 4 i nDún na mBád 5,</span>
<lb n="658"/><span>Ag coimeád an bháire 'n-a sheasamh ann.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>Cur fá.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>Seo linn gan sgeideal gan sgáth!</span>
<lb n="663"/><span>Seo linn go grádhmhar seasmhach!</span>
<lb n="664"/><span>Beidh Gaedhling i nÉirinn go bráth,</span>
<lb n="665"/><span>Gan spleadhchas d'Aitcins 6 ná Meathaifi 7.</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>Cur fá, agus c.</span>
<lb n="668"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="669"/><p><span>HANRÍ ÉANLATHÓIR.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>.i. Henirich Der Vogler, óid ó Klopstock dá chur i nGaedhilg ón</span>
<lb n="672"/><span>nGearmáinis bhunaidh i méadaireacht agus ar nós an bhun-fhileadh Go</span>
<lb n="673"/><span>díreach, .i. i n-iambachaibh cheithre dtroigh agus trí dtroigh fá seach</span>
<lb n="674"/><span>agus comhfhuaim ar iarraidh .i.</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Mac Tíre ro chan i nGaedhilg —</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>An námhaid ann!  An cath dá chur!</span>
<lb n="679"/><span>Fá dhéin na buaidhe linn!</span>
<lb n="680"/><span>'S os cionn ár sluaigh an fear is fearr</span>
<lb n="681"/><span>Dá bhfuil 'n-ár dtír ar fad!</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>Ní chuireann air indiu an saoth,</span>
<lb n="684"/><span>'S go mbeirthear é 'n-ár dtreó!</span>
<lb n="685"/><span>Mo chean, a Hanrí, dhuit id laoch</span>
<lb n="686"/><span>I n-éideadh áigh ar blár!</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>A ghruadh 'na gríos le cur a chlú,</span>
<lb n="689"/><span>Ag buadhchain dó fán muigh!</span>
<lb n="690"/><span>Is cheana dhó a chathbharr laoich</span>
<lb n="691"/><span>Le crú na namhad breac.</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Caith gaethe millteacha mágcuairt,</span>
<lb n="694"/><span>'S a lann i láimh an ríogh,</span>
<lb n="695"/><span>Go dtéidh gach saighead do bheir dúinn bás</span>
<lb n="696"/><span>Tar brághaid ár slighe sa chath!</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>Mo chean an bás dar dtír-ne féin!</span>
<lb n="699"/><span>Ag dul dár n-éadan faoi</span>
<lb n="700"/><span>Is fronn dubh crú air, faighmís bás</span>
<lb n="701"/><span>Fá cháil dár dtír-ne féin!</span>
<lb n="702"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="703"/><p><span>Tráth níthear romhainn an bealach réidh</span>
<lb n="704"/><span>'S nach feicfeam ann acht mairbh</span>
<lb n="705"/><span>Mágcuairt umainn, 'seadh bhéarfain buaidh</span>
<lb n="706"/><span>Fá cháil dár dtír-ne féin!</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Annsain do-bhéarfam céim go hárd</span>
<lb n="709"/><span>Ar chorpaibh faona an áir!</span>
<lb n="710"/><span>Annsain 'seadh léigfeam gáir fán mbuaidh!</span>
<lb n="711"/><span>Téid sin tré smior 's tré chois!</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Teasmholadh dhúinn ón lánamhain,</span>
<lb n="714"/><span>Ón bhfear agus ón mhnaoi;</span>
<lb n="715"/><span>Do chí sé guarfach mheirge n-árd</span>
<lb n="716"/><span>Is beiridh uirthi ar chrobh.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>Is deir sé léi:  Seo chugainn iad,</span>
<lb n="719"/><span>Ár laochradh cogaidh féin!</span>
<lb n="720"/><span>Do throideadar go dian sa chath</span>
<lb n="721"/><span>Dúinn féin maraon le cách.</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>Teasmholadh dhúinn, na deóra leó,</span>
<lb n="724"/><span>Ón máthair 's ó n-a leanbh!</span>
<lb n="725"/><span>Ag fásgadh an gharlaigh le n-a croidhe,</span>
<lb n="726"/><span>'S a súil i ndiaidh an ríogh.</span></p>
<lb n="727"/>
<lb n="728"/><p><span>Gur cáil go síorraidhe leanfas dínn.</span>
<lb n="729"/><span>D'éis dul dúinn d'éag ón mbith,</span>
<lb n="730"/><span>Bás d'fhagháil ar son ár dtíre féin</span>
<lb n="731"/><span>An bás dá dtugthar modh!</span>
<lb n="732"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="733"/><p><span>GAEDHAL-CHROTA FILIDHEACHTA.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>Maith an scéal Cumann na hÉigse a bheith cruinnighthe annso d'fhonn</span>
<lb n="736"/><span>cúrsaí filidheachta do chur tré chéile.  Tá cúram fé leith ar Chumann</span>
<lb n="737"/><span>na HÉigse .i. seannósa filidheachta na Gaedhilge do bhuanú is do chur chun</span>
<lb n="738"/><span>cinn.  Ní miste dhúinn a rádh gur linn-na a maireann de sheanachiúta</span>
<lb n="739"/><span>na bhfilí nGaedhealach.  Maireann an tseanealadha dhúinn fós.</span>
<lb n="740"/><span>Tá filí aguinn a leanann do'n tsean-nós, filí do chleachtann ceárd</span>
<lb n="741"/><span>na filidheachta go cruinn is go slachtmhar.  Is é cúram Chumainn na</span>
<lb n="742"/><span>hÉigse ná, na filí agus na daoine a chuireann suim san bhfilidheacht</span>
<lb n="743"/><span>do cheangailt le chéile i ndlúth-bharróga muinnteardhais, agus ealadha</span>
<lb n="744"/><span>na sean-fhilidheachta Gaedhilge do chur chun cinn i nÉirinn.  Tá gádh</span>
<lb n="745"/><span>leis an gCumann.  Bhíodh ceangailt is caidreamh aige filí na Gaedhilge</span>
<lb n="746"/><span>le n-a chéile fad ó riamh.  Bhíodh scoileanna na héigse aca i n-allód</span>
<lb n="747"/><span>Nuair do cuireadh na scoileanna ar ceal, bhíodh na comhthaláin is na</span>
<lb n="748"/><span>cúirte aca.  Tá Cumann na hÉigse aguinn anois chun leanmhaint de'n</span>
<lb n="749"/><span>obair.  Nílmíd ag casadh le rud marbh d'aithbheochaint, Nílmíd ag</span>
<lb n="750"/><span>casadh le crot bréige ársaidheachta do chur ar rud nódh.  Bhí obair</span>
<lb n="751"/><span>filidheachta na Gaedhilge ar siubhal nuair do cuireadh Cumann na</span>
<lb n="752"/><span>hÉigse ar bun.  Bhí an obair sin ar siubhal sar a raibh éantrácht ar</span>
<lb n="753"/><span>Chonnradh na Gaedhilge.  Bhíodh sí ar siubhal go bríoghmhar san ochtmhadh</span>
<lb n="754"/><span>aois déag.  Níor stadadh riamh de sgríobhadh filidheachta na Gaedhilge i</span>
<lb n="755"/><span>gcaitheamh an naomhadh aois déag.  Bhí na filí ann i gcomhnuidhe agus</span>
<lb n="756"/><span>na sean-nósa filidheachta go cruinn aca.  Ní'l ó Chumann na hÉigse</span>
<lb n="757"/><span>acht na filí do thabhairt i gceann a chéile, d'fhonn a leasa féin.  Níor</span>
<lb n="758"/><span>cailleadh an seana-chiúta riamh.  Tá ealadha na filidheachta aguinn</span>
<lb n="759"/><span>féibh mar a fuaireamair ó n-ár sinnsearaibh í.  Do lean sí ó ghlúin go</span>
<lb n="760"/><span>glúin.  Tá sean-dlighthe is sean-riaghlacha na filidheachta Gaedhilge i</span>
<lb n="761"/><span>bhfeidhm (i gCúige Mumhan go háirithe) le sna céadtha bliadhan.  Tá</span>
<lb n="762"/><span>gádh le Cumann chun na dlighthe is na riaghlacha son do chleachtadh is</span>
<lb n="763"/><span>do chimeád i bhfeidhm is do chosaint ar lucht na Gall-Ghaedhilge.</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>Ar an gcéad dul síos, ní mór dúinn an méid seo d'admháil — gur</span>
<lb n="766"/><span>beag nach ionann filidheacht na nódh-Gaedhilge agus litridheachta na</span>
<lb n="767"/><span>nódh-Ghaedhilge.  Níor scríobhadh aon phrós Gaedhilge gur fiú é</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="768"/><p><span>áireamh ó ré an Chéitinnigh go sé an Athar Peadar.  Is ar éigin is fiú</span>
<lb n="769"/><span>tagairt do sna finnsgéaltha, na haoir is na seanmóintí próis do</span>
<lb n="770"/><span>scríobhadh i nGaedhilg i gcaitheamh na haimsire sin; agus is ró-mhinic a</span>
<lb n="771"/><span>bhíonn iarrachta filidheachta measgaithe tríd an ádhbhar próis sin.</span>
<lb n="772"/><span>Acht do ceapadh uathbhás Éireann d'fhilidheacht san seachtmhadh aois</span>
<lb n="773"/><span>déag agus san ochtmhadh aois déag.  Nuair do theastuigheadh ó scríobh-</span>
<lb n="774"/><span>neóirí na Gaedhilge crot liteardha do chur ar an nGaedhilg chuiridís</span>
<lb n="775"/><span>crot filidheachta uirthi.  Rud eile, ní'l éandúithí eile i n-a bhfuil an</span>
<lb n="776"/><span>Ghaedhilg chomh tréan bríoghmhar is atá sí i sna dúithíbh i na mbíodh an</span>
<lb n="777"/><span>fhilidheacht da cleachtadh.  Beatha na teangan is eadh an fhilidheacht.</span>
<lb n="778"/><span>Ar an adhbhar son, tá obair thábhachtach le déanamh ag Cumann na</span>
<lb n="779"/><span>hÉigse.  Is mór le rádh an obair sin.  Tá sé de dhualgas orainn</span>
<lb n="780"/><span>cúrsaí filidheachta na Gaedhilge do ghlinn-scrúdú is do chur tré chéile.</span>
<lb n="781"/><span>Tá orainn filí na Gaedhilge do chur ar bhealach a leasa agus iad do</span>
<lb n="782"/><span>chimeád ó bhealach a mbasctha.</span></p>
<lb n="783"/>
<lb n="784"/><p><span>Timcheall chúig bhliadhna fichead ó shoin do ceaptí a lán iarrachta go</span>
<lb n="785"/><span>dtugtí "filidheacht" ortha.  Bé toil Dé gur bhaist tuathalán de chlodóir</span>
<lb n="786"/><span>éigin i bpáipéar nódhachta "tilsidheacht" ortha.  B'áluinn an ainim é.</span>
<lb n="787"/><span>Ghlacamair leis go baodhach beannachtach.  Is é rud é "tilsidheacht" ná</span>
<lb n="788"/><span>saothar na dtuathalán — saothar na ndaoine nár thuig riaghlacha dúchais</span>
<lb n="789"/><span>filidheachta na Gaedhilge — saothar na ndaoine go raibh a gcinn tuilthe</span>
<lb n="790"/><span>den nGalldachus.  Do cheapadar a lán "tilsidheachta" ar dtúis.  Is</span>
<lb n="791"/><span>amhla a mheasadar gurbh fhilidheacht ghalánta é.  Bíodh an Ghaedhilg go</span>
<lb n="792"/><span>maith nó go holc age lucht scríbhte na "tilsidheachta" tá an méid seo</span>
<lb n="793"/><span>deimhnithach, go rabhadar dall ar an bhfilidheacht.  Is dóich liom gurbh</span>
<lb n="794"/><span>é an tÁrdeasbog Seán Mac hÉil do chéad-chuir an droch-nós son ar</span>
<lb n="795"/><span>bun, nuair d'aistrigh sé amhráin Thomáis Uí Mhórdha agus dán de</span>
<lb n="796"/><span>dhántaibh Hómer go Gaedhilg.  Níor lean sé do riaghlacha dúchais</span>
<lb n="797"/><span>filidheachta na Gaedhilge acht do riaghlacha iasachta nár oir don</span>
<lb n="798"/><span>Ghaedhilg.  Bhí a rian air.  Ní léigheann éinne a iarrachta filidheachta.</span>
<lb n="799"/><span>Gaedhilgeóir maith ab eadh é acht níor thuig sé an fhilidheacht agus thug</span>
<lb n="800"/><span>sé droch-shómpla dosna tuathalánaibh.</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>Tá deire le "tilsidheacht" anois, buidheachus le Dia.  B'éigean</span>
<lb n="803"/><span>dúinn troid a dhéanamh leis, acht bhí an buadh aguinn nídh nach iongnadh.</span>
<lb n="804"/><span>Tá lucht moltha na "tilsidheachta" ann fós acht is annamh a bhíonn</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="805"/><p><span>gíog asta.  B'fheárr leó an tilsidheacht ná an fhilidheacht (mar is</span>
<lb n="806"/><span>fusa i bhfad dóibh an tilsidheacht do sgríobhadh) acht ní'l de mhisneach</span>
<lb n="807"/><span>ionnta son a dhéanamh, mar tá fhios aca go mbeidís n-a stáicín</span>
<lb n="808"/><span>aiféise age pobul na Gaedhilge.  Acht uaireanta preabaid lucht na</span>
<lb n="809"/><span>tilsidheachta na suidhe, cuirid siad colg ortha féin, agus deirid siad</span>
<lb n="810"/><span>linn: "Cuiridh uaibh bhur sean-nósa filidheachta.  Is cuma cad é an</span>
<lb n="811"/><span>crot a bheidh ar dhán, acht féith na filidheachta a bheith ann.  Is mó le</span>
<lb n="812"/><span>rádh an t-adhbhar cainnte ná an nós cainte."  Siné an port a bhíonn</span>
<lb n="813"/><span>ar siubhal aca.  Dubhairt duine aca gur maith an comhartha ar dhán a</span>
<lb n="814"/><span>rádh gur fuirist é d'aistriú.  Má's fíor dó, tá rith an ráis leis an</span>
<lb n="815"/><span>dtilsidheacht, mar is an-fhuirist tilsidheacht d'aistriughadh go Béarla.</span>
<lb n="816"/><span>Má chuirtear Béarla ar amhrán Gaedhilge agus má théidhean breáthacht</span>
<lb n="817"/><span>an amhráin ar ceal, is é tuairim an duine úd ná luadhaim gur</span>
<lb n="818"/><span>comhartha é nach filidheacht an t-amhrán i n-éan-chor.  Deir sé gur isna</span>
<lb n="819"/><span>sinaointibh atá an fhilidheacht agus nach san chuma i n-a n-abarthar iad</span>
<lb n="820"/><span>é.  Má tá an ceart ag an nduine sin ná luadhaim, is aindeis an</span>
<lb n="821"/><span>fhilidheacht í filidheacht na Gaedhilge.  Má tá an ceart aige, is aindeis</span>
<lb n="822"/><span>an fhilidheacht í filidheacht an Bhéarla.  Má tá an ceart aige ní'l rí</span>
<lb n="823"/><span>ná rath ar fhilidheacht na Frainncise.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>Is fadó thosnuigh daoine ar throid i dtaobh ciaca ba mhó le rádh i</span>
<lb n="826"/><span>bhfilidheacht — an t-adhbhar scríbhte nó an módh scríbhte.  Gheibhim de</span>
<lb n="827"/><span>dhánaidheacht ionnam féin an méid seo a rádh gur ceart ana-shuím do</span>
<lb n="828"/><span>chur san scéal féin — san adhbhar, isna smaointibh, i n-éifeacht an</span>
<lb n="829"/><span>scéil — acht gur ceart ana-shuím a chur leis san modh scríbhte, san</span>
<lb n="830"/><span>chrot, san deilbh.  Ba cheart nár ghádh dhom a áiteamh ar éinne an</span>
<lb n="831"/><span>taca so ló gur mór le rádh an crot is an dealbh is an déanamh a</span>
<lb n="832"/><span>bhíonn ar iarracht filidheachta.  Ní mar chaitheamh aimsire do ceapadh</span>
<lb n="833"/><span>riaghlacha na Gaedhal-fhilidheachta.  D'fhásadar as ithir na glan-</span>
<lb n="834"/><span>Ghaedhilge.  D'fhásadar as dúchas na teangan.  Bhí filí aguinn ná</span>
<lb n="835"/><span>deaghaidh balath an Bhéarla fé n-a srónaibh riamh, filí gur dhual dóibh</span>
<lb n="836"/><span>an Ghaedhilg is an fhilidheacht.  Fuaireadar na filí sin ionnta féin</span>
<lb n="837"/><span>filidheacht do sgríobhadh ar an gcuma son.  Nuair a bhíodh rud éigin le</span>
<lb n="838"/><span>rádh aca deiridís mar sin é, chuiridís an crot son air — an crot filidh-</span>
<lb n="839"/><span>eachta ba dhual don Ghaedhilg.  Crot breágh áluinn ab eadh é.  Ealadha</span>
<lb n="840"/><span>bhreágh áluinn ab eadh ealadha na filidheachta Gaedhlaighe.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>Ní mór é bhuanú.  Ba mhór an náire dhúinn é leogint i n-éag.</span>
<lb n="843"/><span>Bíonn tacaí na "tilsidheachta" á rádh go bhfuil riaghlacha filidheachta</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="844"/><p><span>na Gaedhilge ró-chruaidh, agus gur ceart níos mó saoirse thabhairt</span>
<lb n="845"/><span>don bhfile.  Ní ghéillimse dhóibh.  Ní léir dom an ceart do bheith aca.</span>
<lb n="846"/><span>Ní deocair do Ghaedhilgeóir filidheacht cheart do cheapadh má's file é.</span>
<lb n="847"/><span>Tá gach éan tsadhas meadaireachta aguinn i nGaedhilg — an dán</span>
<lb n="848"/><span>díreach, agus meadaireacht na n-amhrán, meadaireachta cruadha is</span>
<lb n="849"/><span>meadaireachta saoráideacha.  Tá saoirse a dhóthain ag an bhfile má</span>
<lb n="850"/><span>bhíonn eólus maith aige ar fhilidheacht na Gaedhilge, agus féith na</span>
<lb n="851"/><span>filidheachta ann.  Acht an té ná fuil eolus a chéirde aige, is gnáth</span>
<lb n="852"/><span>leis an milleán do chur ar a úrlaisíbh.  Tá saoirse a dhóthain ag an</span>
<lb n="853"/><span>bhfile Gaedhlach acht an t-iasacht do sheachaint.</span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>Bítar á rádh gur ceart crota nódha filidheachta is riaghlacha nódha</span>
<lb n="856"/><span>filidheachta do chur i bhfeidhm.  Ní miste liom crota nódha do theacht</span>
<lb n="857"/><span>chughainn go mall righin — agus caithfid siad fás as ithir na sean-</span>
<lb n="858"/><span>fhilidheachta Gaedhilge.  Ná leogaimís do lucht na tilsidheachta "crota</span>
<lb n="859"/><span>nódha" cheapadh — ós daoine iad ná fuil a ndóthain eoluis aca ar</span>
<lb n="860"/><span>fhilidheacht ná ar litridheacht na Gaedhilge chun tuigsint don tsean-</span>
<lb n="861"/><span>fhilidheacht.  Cimeádaimís na sean-riaghlacha, acht ní misde dhúinn</span>
<lb n="862"/><span>sgéalta nódha do tharrac cughainn mar chúrsaí cainnte.  Tráchtaimís</span>
<lb n="863"/><span>ar rudaí nár thráchtadar na sean-fhilí ortha.  Dubhairt duine áirithe</span>
<lb n="864"/><span>i bpáipéar nódhachta, "The traditional verse forms are unsuitable to</span>
<lb n="865"/><span>modern thought."  Cá bhfios do son?  Cá bhfios d'éinne é, go dtí</span>
<lb n="866"/><span>go mbainfaí triall asta?  Bhí na verse-forms úd oireamhnach d'fhilíbh</span>
<lb n="867"/><span>an tseachtmhadh aois déag chun smaointe a n-aimsire chur i n-úmhail</span>
<lb n="868"/><span>dúinn.  Bhí na verse-forms oireamhnach d'fhilíbh an t-ochtmhadh aois déag</span>
<lb n="869"/><span>chun smaointe a n-aimsire do chur i n-umhail dúinn.  Ca n-a thaobh ná</span>
<lb n="870"/><span>beidís oireamhnach dhúinne-na chun smaointe ár n-aimsire féin do</span>
<lb n="871"/><span>nochtadh?  Is fiú dhúinn tabhairt fé, go háirithe.  Is é nídh a theas-</span>
<lb n="872"/><span>tuigheann uainn ná smaointe an lae indiu agus nósa na sean-aimsire.</span>
<lb n="873"/><span>Is feárrde sinn aithris a dhéanamh ar nósa is ar chrota filidheachta</span>
<lb n="874"/><span>Aodhgáin Uí Rathaille (cuir i gcás) acht is measaide sinn aithris a</span>
<lb n="875"/><span>dhéanamh ar smaointibh is ar thuairmí éinne eile.  Bíodh ár dtuairmí</span>
<lb n="876"/><span>féin is ár smaointe féin aguinn, acht bíodh urraim aguinn do nósaibh</span>
<lb n="877"/><span>ár sinnsear.  Is cuma dhúinn daoine á rádh: "Ní smaoineamh</span>
<lb n="878"/><span>Gaedhlach é sin."  Cuirimís suim san té adeireann.  "Ní cuma</span>
<lb n="879"/><span>Gaedhlach é sin chun an smaoineamh úd do chur i n-umhail."  Ní san</span>
<lb n="880"/><span>sgéal féin atá an Gaedhlachas acht san chrot a chuirtear ar an sgéal.</span>
<lb n="881"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="882"/><p><span>Adamhuighim ná fuil meadaireachta na n-amhrán oireamhnach do gach</span>
<lb n="883"/><span>éan-tsadhas filidheachta; acht tá meadaireachta nach iad ann, agus</span>
<lb n="884"/><span>an té go bhfuil eolus maith aige ar shean-fhilidheacht na Gaedhilge is</span>
<lb n="885"/><span>féidir do meadaireachta nódha do cheapadh go mbeidh dealbh is déanamh</span>
<lb n="886"/><span>fíor-Ghaedhlach ortha.</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>Ar mhaith an rud dúinn an "dán díreach" d'aithbheochaint agus</span>
<lb n="889"/><span>riaghlacha an dáin dírigh do chur i bhfeidhm arís?  Is é mo thuairim gur</span>
<lb n="890"/><span>mhaith an rud é — acht is féidir atharú beag a chur ar an ndán díreach.</span>
<lb n="891"/><span>Ar an gcéad dul síos, is dóich liom gur ceart dúinn an dán díreach do</span>
<lb n="892"/><span>chur i n-oireamhaint do ghnáth-chaint Gaedhilgeóirí an lae indiu.  Is</span>
<lb n="893"/><span>beag an chabhair dúinn bheith ag claoi le fuaimeanna na sean-</span>
<lb n="894"/><span>Ghaedhilge san dán díreach — aon tsiolla amháin a dhéanamh de</span>
<lb n="895"/><span>"dealbh" nó "ainm" nó dhá shiolla de "shlighe."  Is deocair dúinn an</span>
<lb n="896"/><span>sean-nós aithriseóireacht d'aithbheochaint i gcomhair an dáin dírigh —</span>
<lb n="897"/><span>an nós atá i bhfeidhm i bhfilidheacht na Fraincise.  Má scríobhtar an</span>
<lb n="898"/><span>dán díreach arís is amhla bheidh na filí ag cur fuinnimh thomhaiste ann</span>
<lb n="899"/><span>i gan fhios dóibh féin.  Beidh siad ag cur brigh an ghotha go tréan ar</span>
<lb n="900"/><span>shoillaí áirithe ann, bíodh gádh leis nó ná bíodh.  Is é mo thuairim gur</span>
<lb n="901"/><span>maith an rud cuid de sna meadaireachta do chleachtí san tseana-</span>
<lb n="902"/><span>Ghaedhilg d'aithbheochaint.  Rud eile tá meadaireachta den "dán díreach"</span>
<lb n="903"/><span>ann ná fuil ró-chruaidh i n-éanchor — an rannuigheacht, cuir i gcás.  Ní</span>
<lb n="904"/><span>mholfainn d'éinne tabhairt fé an ógláchus, ar eagla go mbeadh lucht</span>
<lb n="905"/><span>mhille mhaide ag gabháil do is ag ionnfhairt ann is ag déanamh cim-</span>
<lb n="906"/><span>ilamháilín de.  B'fheárr liom rannaigheacht mhór slán ná an t-ógláchus,</span>
<lb n="907"/><span>dá fheabhas é.  Cá bhfaghfaí éan-mheadaireacht gur fusa í sgríobhadh ná</span>
<lb n="908"/><span>meadaireacht na gcaointe?  Ní beag dá chomhartha son na "Startha as</span>
<lb n="909"/><span>an Soísgéal" do cheap an tAthair Pádraig.  Meadaireacht anadheas</span>
<lb n="910"/><span>iseadh meadaireacht "Cúirt an Mheadhon Oidhche."  Tá sé oireamhnach</span>
<lb n="911"/><span>do gach éan-tsadhas filidheachta.  Féach cionnus mar chuir Brian</span>
<lb n="912"/><span>Merriman i gcrích é.  Tá sé oireamhnach d'ínsint sgéil, do chúrsaí</span>
<lb n="913"/><span>grinn, do nochtadh smaointe, do chur síos ar chúrsaí bróin is áthuis.</span>
<lb n="914"/><span>Is beag sadhas roda ná féadfaí é rádh tré mheadaireacht "Chúirt an</span>
<lb n="915"/><span>Meadhon-Oidhche."  Rud eile is féidir d'fhile Gaedhlach leanamhaint</span>
<lb n="916"/><span>do réim is fuinneamh filidheachta na Gearmáinise nó do réim is</span>
<lb n="917"/><span>fuinneamh filidheachta an Bhéarla agus crot fíor-Ghaedhlach do chur ar</span>
<lb n="918"/><span>a cheapadóireacht.  Dhein Tórna son.  Is féidir crot Gaedhlach a chur</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="919"/><p><span>ar amhrán agus leanamhaint do nósa filidheacht na Frainncise féin —</span>
<lb n="920"/><span>cé gur cosmhuile filidheacht na Frainncise leis an "dán díreach"</span>
<lb n="921"/><span>(ar shlightibh) ná leis an "amhsán."  Tá Torna tar éis tabhairt fé</span>
<lb n="922"/><span>mheadaireachta filidheachta na Breathnaise do chur i n-oireamhaint</span>
<lb n="923"/><span>don Ghaedhilg, ós rud é gur beag a bhfuil idir nósa filidheachta is</span>
<lb n="924"/><span>litridheachta an dá theanga.</span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>Is baoth an gnó dhúinn bheith á rádh go dteastuigheann "crota</span>
<lb n="927"/><span>nódha" filidheachta uainn.  Má tá "crota nódha" i ndán dúinn fás-</span>
<lb n="928"/><span>faid siad as dúchas na Gaedhilge.  Ní healaí dhúinn na seanachrota</span>
<lb n="929"/><span>(d'fhás agus d'aibidh as ithir na glan-Ghaelthachta) do chaitheamh uainn</span>
<lb n="930"/><span>go bog ná leigint dóibh dul i bhfaillí is i bhfuaire.  Ní dhéanfaidh</span>
<lb n="931"/><span>Cumann na hÉigse é, pé duine dhéanfaidh é.  Is é mo thuairim gur</span>
<lb n="932"/><span>maith an rud filidheacht teangtha iasachta do Ghaedhlú agus crot fíor-</span>
<lb n="933"/><span>Ghaedhlach do chuir uirthi.  Is maith an taithí é ar nósa meadaireachta</span>
<lb n="934"/><span>na Gaedhilge.  Is maith an taithí é ar smaointe nódha do chur i n-umhail</span>
<lb n="935"/><span>don phobal ar an sean-nós Gaedhlach.  Tá a lán de dhántaibh Heine</span>
<lb n="936"/><span>aistrighthe age Torna.  Smaointe an 19mhadh aois a bhí ag Heine.</span>
<lb n="937"/><span>Ní ghadh dhom a rádh gur chuir Torna dealbh agus déanamh fíor-Ghaelach</span>
<lb n="938"/><span>ar a cheapadóireacht.  Ba mhaith an iarracht í sin.  B'fheárrde lit-</span>
<lb n="939"/><span>ridheacht na Gaedhilge é.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Rud eile theastuigeann uainn go mór iseadh tuille eolais ar</span>
<lb n="942"/><span>fhilidheacht an 18mhadh aois agus go sonnrádhach eolus ar fhilidheacht an</span>
<lb n="943"/><span>19mhadh aois.  Is feárrde sinn tuille eoluis ar ár bhfilíbh fein is ar</span>
<lb n="944"/><span>ár bhfilidheacht fein.  Tá saothar mór déanta ag an Athair Pádraig,</span>
<lb n="945"/><span>Torna, Fiachra Éilgeach agus daoine eile chuige sin.  Ní féidir dúinn</span>
<lb n="946"/><span>an iomarca eoluis do chur ar na láimhscríbhnibh.  Ní heól dom éin</span>
<lb n="947"/><span>tslighe is feárr chun greim a chimeád ar an "sprid Ghaedhlaigh" ná</span>
<lb n="948"/><span>éin tslighe is feárr chun an Ghall-Ghaedhilg do sheachaint.  Ní beag de</span>
<lb n="949"/><span>bhunús dár saothar an t-eolus, an dian-stuidéar, an umhluíocht agus</span>
<lb n="950"/><span>taithí.  Ní héan bhrigh dhúinn bheith ag cainnt mara ndéanfaimíd</span>
<lb n="951"/><span>gníomh éigin — agus tá gníomhartha dá ndéanamh aguinn, moladh le</span>
<lb n="952"/><span>Dia.  Ní beag dá chomhartha son "Saothar Suadha."  Tá filí óga is</span>
<lb n="953"/><span>filí aosta aguinn, filí do bhí ag ceapadh filidheachta sar a raibh éan</span>
<lb n="954"/><span>trácht ná cuimhneamh ar Chonnradh na Gaedhilge agus filí a bheadh ag</span>
<lb n="955"/><span>ceapadh filidheachta mara mbeadh Connradh na Gaedhilge ann i</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="956"/><p><span>n-éanchor.  Tá na filí ann acht is ceart dúinn teacht i gceann a</span>
<lb n="957"/><span>chéile go minic agus cúrsaí filidheachta do chur tré chéile.  Tá orainn</span>
<lb n="958"/><span>sean-ealadha litríochta na Gaedhilge do bhuanú agus do chur chun cinn</span>
<lb n="959"/><span>agus ní baoghal go locfam san ngleó.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>PIARAS BÉASLAÍ.</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>AN tSEAN-BHEAN BHOCHT.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>Conchubhar Ó Deasmhumhna, cct.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>Ar chualabhair fós an sgéal</span>
<lb n="968"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="969"/><span>Do ghaibh óig-fhear clúmhail tréan</span>
<lb n="970"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht:</span>
<lb n="971"/><span>Do chaith sé túis a shaoghail</span>
<lb n="972"/><span>Cois a shráide dúthchais féin</span>
<lb n="973"/><span>'Dir a cháirde múinte cléibh</span>
<lb n="974"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>Do ríomhfadh sé dhuit dán</span>
<lb n="977"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="978"/><span>Is do chanfadh abhrán</span>
<lb n="979"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht,</span>
<lb n="980"/><span>Do rínncfeadh sé ar clár</span>
<lb n="981"/><span>Nó do dheunfadh gloine 'thrághadh</span>
<lb n="982"/><span>Acht ní raibh sé i n'-fhiadhaire feádha</span>
<lb n="983"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span>
<lb n="984"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="985"/><p><span>Ba chuítheach é sa rás</span>
<lb n="986"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="987"/><span>Nó ag casadh groidhe chamáin</span>
<lb n="988"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht;</span>
<lb n="989"/><span>Ní fhuil brídeach mhíonla mhnáil</span>
<lb n="990"/><span>Do chífeadh é sa tsráid</span>
<lb n="991"/><span>Ná go gcuirfeadh suím i Seaghán</span>
<lb n="992"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="993"/>
<lb n="994"/><p><span>Do bhí gruaig a chínn go donn</span>
<lb n="995"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="996"/><span>Is bhí a íntinn líonta d'fhonn</span>
<lb n="997"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="998"/><span>Cé bhí sé síothach modhmhail</span>
<lb n="999"/><span>Do bhí fuinneamh nimhe 'n-a chobhail</span>
<lb n="1000"/><span>An tan d'fhág sé poll an Ghabhair</span>
<lb n="1001"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>Do chuaidh sé i mbarra sléibhe</span>
<lb n="1004"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1005"/><span>Chun go dtuillfeadh sé ann spré</span>
<lb n="1006"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1007"/><span>Do bhí buidhean an bhaill go léir</span>
<lb n="1008"/><span>Is a n-íntinn líonta 'sgléip</span>
<lb n="1009"/><span>Nuair a casadh chúcha ár réic</span>
<lb n="1010"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="1011"/>
<lb n="1012"/><p><span>Le breacadh an lae Dhé Luain</span>
<lb n="1013"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1014"/><span>Is an ghaoth ag séideadh adtuaidh</span>
<lb n="1015"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span>
<lb n="1016"/><span>Do chuaidh an tréan-fhear suairc</span>
<lb n="1017"/><span>Le n-a speil amach sa stuaic</span>
<lb n="1018"/><span>Ag baint aitinn ann fé'n bhfuacht</span>
<lb n="1019"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span>
<lb n="1020"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1021"/><p><span>Nuair éirigh suas an ghrian</span>
<lb n="1022"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1023"/><span>Do bhí an ghaoth ag teacht go dian</span>
<lb n="1024"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span>
<lb n="1025"/><span>Do thuig an buachaill fial</span>
<lb n="1026"/><span>Ó, go leathfadh sé an rial</span>
<lb n="1027"/><span>Is do steall sé an speal fé'n sliabh</span>
<lb n="1028"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>Do sgrios sé as an mball</span>
<lb n="1031"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1032"/><span>Is le fánaidh leis go teann</span>
<lb n="1033"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1034"/><span>Do rith sé tríd an ngleann</span>
<lb n="1035"/><span>Mar a rithfeadh fiadh na mbeann</span>
<lb n="1036"/><span>Is do ghlan sé wire na habhann</span>
<lb n="1037"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="1038"/>
<lb n="1039"/><p><span>Níor bhain san as aon stró</span>
<lb n="1040"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1041"/><span>Mar do rith sé leis ar seól</span>
<lb n="1042"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span>
<lb n="1043"/><span>Síos an seana-ród</span>
<lb n="1044"/><span>Agus soir fan chlaidhe na bhfód</span>
<lb n="1045"/><span>Chun gur shrois sé an Cnocán Cóir</span>
<lb n="1046"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>B'é dhein an rás lem' leómhan</span>
<lb n="1049"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1050"/><span>Ná a sprid a dheunamh óg</span>
<lb n="1051"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1052"/><span>Mar phreab a chroidhe le sgóp</span>
<lb n="1053"/><span>Nuair a chonnaic sé an Solán mór</span>
<lb n="1054"/><span>Idir ínseacha an fheóir</span>
<lb n="1055"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span>
<lb n="1056"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1057"/><p><span>Do casadh air me féin</span>
<lb n="1058"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1059"/><span>Agus d'innis dam a sgéal</span>
<lb n="1060"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1061"/><span>Ní raibh duadh ná file féig</span>
<lb n="1062"/><span>Ar an mbuachaill múirneach réidh</span>
<lb n="1063"/><span>Tar éis a reatha mhóir ó'n stéidhg</span>
<lb n="1064"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>D'fhág sé agam-sa slán</span>
<lb n="1067"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1068"/><span>Agus chuaidh sé insa tsráid</span>
<lb n="1069"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht</span>
<lb n="1070"/><span>Mar a bhfuair sé crothadh lámh</span>
<lb n="1071"/><span>Agus gloine líonta ar clár</span>
<lb n="1072"/><span>Ó Chait ní Ríoghbhardáin</span>
<lb n="1073"/><span>Ars an tsean-bhean bhocht.</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>MÁIRE.</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>Dhá Chích Dhanann, cct.</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>Fonn — "Do mhillis mise a Ghráinne."</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>Do thréigeas ól is imirt,</span>
<lb n="1082"/><span>Ceóltha is suilt ba bhreághtha.</span>
<lb n="1083"/><span>Do thréigeas nósa is nidhthe</span>
<lb n="1084"/><span>Is eól do thighthibh tábhairne.</span>
<lb n="1085"/><span>Mo ghné, mo chlódh, mo chruinneas,</span>
<lb n="1086"/><span>'S, ochón, mo ghuile b' áille —</span>
<lb n="1087"/><span>Do tréigeadh leó-san mise,</span>
<lb n="1088"/><span>'S ní phósfá mise, a Mháire.</span>
<lb n="1089"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1090"/><p><span>Do dhéanfhainn sléibhte a bhriseadh</span>
<lb n="1091"/><span>'S an féar ba ghluise d'fhásfainn,</span>
<lb n="1092"/><span>Do raobfainn réidhte is d'fhuirsfhinn</span>
<lb n="1093"/><span>Dá ndéineadh sin tu shásamh,</span>
<lb n="1094"/><span>Do thuillfinn féin an scillinn</span>
<lb n="1095"/><span>Is bhéarfhainn-se mo phádh dhuit,</span>
<lb n="1096"/><span>Do dhéanfainn é agus tuilleadh,</span>
<lb n="1097"/><span>A's thréigis mise, a Mháire.</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>Do raghainn go béal sa tSionainn</span>
<lb n="1100"/><span>'S de léim go muin sa tSláinghe;</span>
<lb n="1101"/><span>Do raghainn fé dhéin Leomhain buile</span>
<lb n="1102"/><span>Agus é i n-imeal fásaigh;</span>
<lb n="1103"/><span>Do thabharfainn fé chat coille</span>
<lb n="1104"/><span>'S a ghéariongain ghá sádh 'nam</span>
<lb n="1105"/><span>Dá saoradh sé sin sibh-se,</span>
<lb n="1106"/><span>Is thréigis mise, a Mháire.</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>Do raghainn le fonn tre thuile</span>
<lb n="1109"/><span>I bhfiúntar me bheith báidhte,</span>
<lb n="1110"/><span>Do thabharfainn cúrsa muinge</span>
<lb n="1111"/><span>Dá súdhfaí inti go brách me,</span>
<lb n="1112"/><span>Do raghainn tre chúmaibh cuilinn</span>
<lb n="1113"/><span>Gan clúdach luiche ar chnámh liom;</span>
<lb n="1114"/><span>Do shúil scléipeamhail a scrios me,</span>
<lb n="1115"/><span>'S do chúm gan tuirt, a Mháire.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>Do thriallfainn Éire 'om chuis duit —</span>
<lb n="1118"/><span>Beann Éadair thoir is Ára —</span>
<lb n="1119"/><span>A's mé im thraochadh ag tuirse,</span>
<lb n="1120"/><span>A's créachta is cluig im shálaibh.</span>
<lb n="1121"/><span>Ní raibh, níl aon sa chruinne,</span>
<lb n="1122"/><span>'S ní géinfar duine b'fheárr liom —</span>
<lb n="1123"/><span>'Na dhiaidh sin thréigis sinn-na</span>
<lb n="1124"/><span>Do thréigis sinn-na, a Mháire.</span>
<lb n="1125"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1126"/><p><span>Dá dtéidhinn go glúin tré theine</span>
<lb n="1127"/><span>'S an clúmh ghá scrios dein ghágaibh,</span>
<lb n="1128"/><span>Dá dtéidhinn de rúid — dá rithfinn —</span>
<lb n="1129"/><span>Tre chúinne d'ifrionn shárthe —</span>
<lb n="1130"/><span>Síos ansúd mar thuiteann</span>
<lb n="1131"/><span>An triú ná tuilleann grásta:</span>
<lb n="1132"/><span>Dá dtéidhinn gan súil le filleadh,</span>
<lb n="1133"/><span>Ní lúbfadh san tú, a Mháire.</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>Do ghabhainn coiréil a's curraigh</span>
<lb n="1136"/><span>'S an sé gus fiche pháile</span>
<lb n="1137"/><span>Go glan de bhaothléim ruthaig —</span>
<lb n="1138"/><span>Ní chlaonainn troigh chun beárnan;</span>
<lb n="1139"/><span>Do ghabhainn thar claidhe agus cumar,</span>
<lb n="1140"/><span>Cuiminí cnuic is cáirne,</span>
<lb n="1141"/><span>A d'fhonn choimhlíonta an choinnidh</span>
<lb n="1142"/><span>A ghnítheá linn-na, a Mháire.</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Do roinninn leat mo chiste,</span>
<lb n="1145"/><span>Cér mhaith ba mhiste an láchas,</span>
<lb n="1146"/><span>Go deimhin ba lag a thuiginn</span>
<lb n="1147"/><span>Gur bh'aithreach linn é i mbáireach.</span>
<lb n="1148"/><span>Do chuirinn calaí ar sileadh</span>
<lb n="1149"/><span>Ód bhathas síos go sáil leat —</span>
<lb n="1150"/><span>Do mheallais mise is bhrisis —</span>
<lb n="1151"/><span>Do chreachais mise, a Mháire.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>Níl feis ná féile thigeadh,</span>
<lb n="1154"/><span>Níl aonach puic ná pátrún</span>
<lb n="1155"/><span>Ná rabhais lem thaobh 's nár dheineas</span>
<lb n="1156"/><span>Na gréithre d'oireadh d'fhagháil duit.</span>
<lb n="1157"/><span>Do chúmainn bhéarsa is chuirinn</span>
<lb n="1158"/><span>Go dlúth le chéile é ar phár duit —</span>
<lb n="1159"/><span>Airiú, do chéasais file</span>
<lb n="1160"/><span>Nuair thréigis mise, a Mháire.</span>
<lb n="1161"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1162"/><p><span>Cé mbíodh an saoghal ag sgigeadh</span>
<lb n="1163"/><span>'S me ag glaodhach ar dhigh dod cháirdibh,</span>
<lb n="1164"/><span>Do dhíolainn 's ghlaodhainn ar ghloine</span>
<lb n="1165"/><span>Do straére ar bith bheadh láithreach.</span>
<lb n="1166"/><span>Ní dhéineadh raol ná pingin,</span>
<lb n="1167"/><span>Aon phioc moille im dheárnain —</span>
<lb n="1168"/><span>Tá an púnt is déine thuilleas</span>
<lb n="1169"/><span>Ag lonnradh ód mhéir ina fháinne.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>'Sí comhairle scríbhim a's chinnim</span>
<lb n="1172"/><span>Ós cómhair gach naoín dein bhráithre —</span>
<lb n="1173"/><span>pé mór bhur maoin 's bhur mire,</span>
<lb n="1174"/><span>Gan fóireamh puínn ar mhnáibh leis.</span>
<lb n="1175"/><span>Cér ghlór mar laoi na fuise</span>
<lb n="1176"/><span>'S gur shnódh dhóibh líth an mhármhair,</span>
<lb n="1177"/><span>Do scólfaidís go smior sibh</span>
<lb n="1178"/><span>Mar scóladh mise ag Máire.</span></p>
<lb n="1179"/>
<lb n="1180"/><p><span>BREALL.</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>Fonn </span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>Dhá Chích Dhanann, cct.</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>Ag teacht a-bhaile ón aonach dhom</span>
<lb n="1187"/><span>'S mo chapall go héadtrom éasga fúm</span>
<lb n="1188"/><span>Do casadh me 'r mhnaoi</span>
<lb n="1189"/><span>Ba gheanmhala slighe</span>
<lb n="1190"/><span>Dár casadh i gcaitheamh mo shaoghail orm.</span></p>
<lb n="1191"/>
<lb n="1192"/><p><span>Bhí lasadh n-a dearca mar ghréingha much,</span>
<lb n="1193"/><span>'S a cneas mar an sneachta ag séide ar chnoc.</span>
<lb n="1194"/><span>Do fágadh mo chroidhe</span>
<lb n="1195"/><span>Gan tapa, gan bhrígh</span>
<lb n="1196"/><span>D'éis féachaint ar néatacht a scéimh 's a cruth</span>
<lb n="1197"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1198"/><p><span>Bhí an ghrian abhfad siar 's an déanaighe a teacht,</span>
<lb n="1199"/><span>A's d'iarras go fialmhar an bhé ar m'each.</span>
<lb n="1200"/><span>Do phreab sí go humhal</span>
<lb n="1201"/><span>I n-áirde gem chúl,</span>
<lb n="1202"/><span>'S an diabhal gur bh'shin Diarmaid gan réin n-a ghlaic.</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Do b'shiúd chun siubhail go scléipeach me,</span>
<lb n="1205"/><span>'S mé ag iomchur rúin mo chléibh (dar liom)</span>
<lb n="1206"/><span>'S ar mh'anam gur ghuidheas</span>
<lb n="1207"/><span>Go fada 's go fuigheach,</span>
<lb n="1208"/><span>An chúilfhionn bhanamhail úd mar chéile agum.</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>Ba ghairid gur atharruigh mé mo phort,</span>
<lb n="1211"/><span>Óir d'aithin an bhean dom mé féin do chosg —</span>
<lb n="1212"/><span>"Ní dóigh suirighe</span>
<lb n="1213"/><span>"Bean phósta," ar sí,</span>
<lb n="1214"/><span>"'S dá dheasgaibh sin feasta, a laogh, bí id thost."</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>"Géaruigh chun bealaigh do stéad, a mhic,</span>
<lb n="1217"/><span>"A-bhaile chun Cathail go dtéidhead, a chuid —</span>
<lb n="1218"/><span>"Deaghathair mo naoidhe</span>
<lb n="1219"/><span>"Dár gheallas mo chroidhe</span>
<lb n="1220"/><span>I gceangalaibh beannuighthe Dé, nár scuir."</span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>Do stadas dem mhagadh 's dem bhréithre suilt</span>
<lb n="1223"/><span>A's aithchim an ealabhean ghlé mo choir</span>
<lb n="1224"/><span>Do mhaitheamh, 's an bhreall</span>
<lb n="1225"/><span>Ná feaca-sa i n-ain</span>
<lb n="1226"/><span>Trém thaithneamh do ainnir ná géillfeadh dom.</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>Níor cheapas, i ndomhnach, gur bh'fhéidir di</span>
<lb n="1229"/><span>A fear a's a chlann bheith roim ré aici</span>
<lb n="1230"/><span>Dar ranna mo laoi</span>
<lb n="1231"/><span>Is mar sin do bhí</span>
<lb n="1232"/><span>Is beidh seal sar a meallfar ag bé mé 'rís.</span>
<lb n="1233"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1234"/><p><span>ROSC CATHA.</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>Micheál Ó Cuileanáin, cct.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>Músglaidh ón suan so a shuaidhfheara Éireann</span>
<lb n="1239"/><span>Is muar é an tréimhse go faon sibh gan bheócht,</span>
<lb n="1240"/><span>Fén dtuairchim seo i ndubhchodladh dubhach caithte tréithlag</span>
<lb n="1241"/><span>Gan lúth in bhur ngéagaibh, gan éifeacht gan chomhacht;</span>
<lb n="1242"/><span>Preabaidh nbhur seasamh go haibidh, ná géill don draoidheacht;</span>
<lb n="1243"/><span>Glacaidh bhur n-airm chun catha a Ghaedhla groidhe;</span>
<lb n="1244"/><span>Iompuighidh bhur gcúl le gach múisiún go héasgaidh</span>
<lb n="1245"/><span>Nú fuasgailt is baoghlach ná téarnóghaidh nbhur dtreó.</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>Tá an Seán Buidhe so tháinig thar sáile go hÉirinn</span>
<lb n="1248"/><span>Dár mbásughadh, dár raobadh, dár ndaoradh gach ló,</span>
<lb n="1249"/><span>Ag fás ins an áitreabh thug Árdrí na naomh ngeal</span>
<lb n="1250"/><span>Dhár sáirshinnsear laochdha nár ghéill riamh i ngleó;</span>
<lb n="1251"/><span>Agus sinn-na gan fuinneamh gan fuirm fé shuan go thámhach,</span>
<lb n="1252"/><span>Agus eisean ghár milleadh is ghár gclipeadh le fonn gach lá;</span>
<lb n="1253"/><span>Tálaim óm bláthruisg go cásmhar na déara</span>
<lb n="1254"/><span>Dé bhárr treibh an lae indiu bheith léirmheathta dreóil.</span></p>
<lb n="1255"/>
<lb n="1256"/><p><span>Féach ógbhantracht mhódhmhrach na róisleacan bpéarlach</span>
<lb n="1257"/><span>Tar bóchna ag éalódh ó Éirinn gach ló:</span>
<lb n="1258"/><span>Gus na hógánaigh chródha gur chóir dóibh n-a sgéith bheith</span>
<lb n="1259"/><span>Ag fodhla dhá saoradh ó dhaorbhruid is dóigh;</span>
<lb n="1260"/><span>Ghá tréigint gach lae táid siad d'aon easbha machtanaimh.</span>
<lb n="1261"/><span>Agus Éire bhocht chéasta ní spéis lena n-aigne</span>
<lb n="1262"/><span>Tá an ceo draoidheachta mór dubh do thóg lucht an Bhéarla</span>
<lb n="1263"/><span>N-a neóltaibh ag caochadh a n-éirime beó.</span>
<lb n="1264"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1265"/><p><span>Tá seacht gcéad bliadhain caithte ó fearadh an chéad chath</span>
<lb n="1266"/><span>Idir Shasana is Éire gheal — séimhbhuime treon;</span>
<lb n="1267"/><span>Ar an bhfeadh san is 'mó fear maith do cailleadh san spéirling</span>
<lb n="1268"/><span>Is 'mó gearradh gus géarghoin fuair glécholann Róis;</span>
<lb n="1269"/><span>Tá a cuid fola 'na srothaibh ag rith ón a cuisleannaibh</span>
<lb n="1270"/><span>Cé gur stopamair cuid des na pollaibh, tá tuile acu</span>
<lb n="1271"/><span>Ag tabhairt na flanna-chrú, — caisí gan staonadh</span>
<lb n="1272"/><span>Teanga cheart Gaedhilge — saor fhuil mo stóir.</span></p>
<lb n="1273"/>
<lb n="1274"/><p><span>Bhur seannteanga labhraidh a chlann clainne Ghaedhil Ghluis</span>
<lb n="1275"/><span>Mar labhraidís éigse Inse Éilge í fadó,</span>
<lb n="1276"/><span>Gach crobhaire den tseannstoc gach seabhac sona saordha</span>
<lb n="1277"/><span>Nuair ghabhaidís ar chlaontsliocht an Bhéarla sa ghleó.</span>
<lb n="1278"/><span>Níl cosaint is treise ná friotal bhur ndúthaighe féin</span>
<lb n="1279"/><span>Ar dhrongaibh bhur mbruide is ar bhinib Allmhurach claon</span>
<lb n="1280"/><span>Is fann bheidh smacht Gall ar ar meabhair cirt más Gaedhlach</span>
<lb n="1281"/><span>Ár labhartha dá mbéarthí ár saoghaltacht chun seóil.</span></p>
<lb n="1282"/>
<lb n="1283"/><p><span>Dá gceannuigheadh gach neach agaibh earaidhe na hÉireann,</span>
<lb n="1284"/><span>Is dá bharra san baodhchas ar éinne ní cóir,</span>
<lb n="1285"/><span>Ní fada go mbeadh atharach beathadh age Gaedhlaibh</span>
<lb n="1286"/><span>Agus rachtmus ar chéadthaibh tá tréimhse gan lón;</span>
<lb n="1287"/><span>Bheadh muilthe ar na srothaibh, agus fothram ceoil dá gcionn;</span>
<lb n="1288"/><span>Ar Loma-chnuic chuirfí síol cruithneachtan d'fhóghnfadh dhúinn</span>
<lb n="1289"/><span>Bheadh fagháil bhídh ag táintibh thar sáile anois sgéinneas</span>
<lb n="1290"/><span>Agus gárda groidhe léidmheach ag céile na leómhan.</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>Ach ní hór buidhe i gcórthaíbh ná róghustal saoghalta</span>
<lb n="1293"/><span>Ná mórthréadta méathstoc ar réidhtibh na gcóig</span>
<lb n="1294"/><span>Ba mheón liom mar óighreacht do Róisín ríogh réimseach</span>
<lb n="1295"/><span>An sórd san níor spéis liom ach mar léirchabhair go fóil</span>
<lb n="1296"/><span>Éire fíorghaedhlach mo mhéinn dil gan dearmad</span>
<lb n="1297"/><span>Agus saorchaint na saorfhlaith nár mbéalaibh dhá cleachtadh againn</span>
<lb n="1298"/><span>Gan beann ar shliocht Hannrí ná ar chamdhlighthe méirleach</span>
<lb n="1299"/><span>Agus camplacht de Ghaedhlaibh i réimcheannas chóir.</span>
<lb n="1300"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1301"/><p><span>Ár dtírín na príomhscoil mar bhí tráth fí léirmheas</span>
<lb n="1302"/><span>Nuair maoidhtí ár léigheantacht i gcéin le hómós,</span>
<lb n="1303"/><span>Agus dlighe cheart don líon nár thaithighe dhóibh le tréimhse í,</span>
<lb n="1304"/><span>Síothcháin bhreagh naomhtha is staidéarthacht nár gcóir;</span>
<lb n="1305"/><span>Ár n-éigse ag tréanmholadh féile gus geanmnaidheacht;</span>
<lb n="1306"/><span>Gan claonbheart ná éagcóir dhá dhéanamh ar neach ar bith;</span>
<lb n="1307"/><span>Ár mbanntracht go modhmhail milis ceannsa ceart Gaedhlach</span>
<lb n="1308"/><span>'S ár gclann uile an aonfhocal — céim dóibh nár nós.</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>Dá músgailtí crú borb úirshleachta Éireann</span>
<lb n="1311"/><span>Agus dúchas na laoch mear, níor bhaogal dár ngnó</span>
<lb n="1312"/><span>Dá múintí dhóibh dualgas is diútae gach éinne</span>
<lb n="1313"/><span>Ón mbrúid seo do saorfí ár bpéarla gan smól.</span>
<lb n="1314"/><span>Do labhrfadh gach crobhaire i nguth modhmhail chirt na Banban,</span>
<lb n="1315"/><span>Agus rabhartha nirt Gall cé trom é, ní leagfadh sinn;</span>
<lb n="1316"/><span>Ón lá san ag fás in a sláinte bheadh Éilge</span>
<lb n="1317"/><span>Gan sásamh don tréad úd an eáda go deó.</span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>BEANNUIGHIM GO SÉIMH DÍBH.</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>Lorga liathbhán," cct.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>Fonn — "Táim-se am chodladh;"</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>Beannuigim go séimh díbh a éigse Ealga,</span>
<lb n="1326"/><span>Cé gur eagal liom féin nách binn mo ghlór;</span>
<lb n="1327"/><span>Ach d'airigheas mar sgéal indé sa chathair seo</span>
<lb n="1328"/><span>Go bhfearfadh sibh míle fáilte romham,</span>
<lb n="1329"/><span>Ach teacht fá nbhúr ndéin is bhéarsaí breacaithe,</span>
<lb n="1330"/><span>Mar dheineadh na Gaedhil i nGaedhilg bhlasta bhuig,</span>
<lb n="1331"/><span>An tan bhí go gléghlan tréan ár dteanga-na,</span>
<lb n="1332"/><span>Is na mílte ghá labhairt le binnghuth beóil.</span>
<lb n="1333"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1334"/><p><span>Bídh liom ciúin, a chlúthreabh, athchuinghim,</span>
<lb n="1335"/><span>Go gcanad amhrán beag Gaedhilge nódh;</span>
<lb n="1336"/><span>Ach ná bídh ag súil le hiongna-cheapadh uaim,</span>
<lb n="1337"/><span>Ó's gairid atáim na fheidhil mar ghnó:</span>
<lb n="1338"/><span>Is ní mhaireann éanughdar clúmhail am aice-se,</span>
<lb n="1339"/><span>Chum ceachta conganta thabhairt dom, geallaim díbh;</span>
<lb n="1340"/><span>Is má théidhim amugha nára lúghde bhur meas orm,</span>
<lb n="1341"/><span>A Ghasra Ghaedhealach ghrádhmhar chóir.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>Ach is feas dom go mbíodh deaghlaoithe is seanchus</span>
<lb n="1344"/><span>Tráth fá ghradam im cheanntar féin,</span>
<lb n="1345"/><span>Is gur mhair ann filí gur bhinn a rannaireacht,</span>
<lb n="1346"/><span>Thuill clú agus ceannas do bhárr a léighinn.</span>
<lb n="1347"/><span>Mac Coise cruinn do bhí i Ros Ailithear,</span>
<lb n="1348"/><span>Chúm sé filidheacht do bhuidhin na mainistreach,</span>
<lb n="1349"/><span>Ach thaining thar tuinn lucht míllthe teagasga</span>
<lb n="1350"/><span>Do loisg an chathair sin do bhí fá réim.</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>Is an uair ba dhuibhe do bhí na sgamaill ann.</span>
<lb n="1353"/><span>Tar éis teacht do Ghallaibh anall thar sáil,</span>
<lb n="1354"/><span>D'fhan eolas cruinn sa mhíor san, measaim-se,</span>
<lb n="1355"/><span>Ar mhodhaibh chun ranna do ríomh gan cháim.</span>
<lb n="1356"/><span>Ní raibh baile dá luighead gan saoi nó seanchaidhe</span>
<lb n="1357"/><span>Gur neartaigh ann síol is dlighe na n-eachtarnach,</span>
<lb n="1358"/><span>Is gur leagadh sa draoib fá chuinng is cheangalaibh</span>
<lb n="1359"/><span>Na Gaedhil is sgaipeadh a gcainnt le fán.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>Cá hiongna linn bláthchuid bárd i gCairbre</span>
<lb n="1362"/><span>Le croidhe is le meanmna ag canadh ceóil,</span>
<lb n="1363"/><span>Mar is follus gur áit thar bárr dá shamhail é,</span>
<lb n="1364"/><span>Is a bhreaghthacht do dathadh air scéimh as cló;</span>
<lb n="1365"/><span>An mhuir ar gach tráigh go grádhach ag labhairt linn;</span>
<lb n="1366"/><span>Srotha le fán go sámh ag cantaireacht;</span>
<lb n="1367"/><span>Spreagann gach lá chun dánta cheapadh sinn,</span>
<lb n="1368"/><span>Is mór an tairbhe ghnídheas d'ár meóin.</span>
<lb n="1369"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1370"/><p><span>Maireann ann fós fothreoin den tseanathreibh</span>
<lb n="1371"/><span>A ríomhas ranna i nGaedhilg ghlinn,</span>
<lb n="1372"/><span>Is tré chongnamh mhaith mhór is comhacht an Araidmhic</span>
<lb n="1373"/><span>Borrfaidh lucht teagasga ann arís.</span>
<lb n="1374"/><span>Sin agaibh sgeól ó ógradh Chairbre,</span>
<lb n="1375"/><span>Go gcloistear 'nár ló a chómhmaith d'eachtra</span>
<lb n="1376"/><span>'Ghá chanadh trí Fódla ón gCóbh go Falcarach.</span>
<lb n="1377"/><span>Slán libh feadh tamaill a éigse an ghrinn!</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>AN "NATIONAL BOARD."</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>Lorga liathbhán," cct.</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>Fonn — "Óró bog liom é,"</span></p>
<lb n="1384"/>
<lb n="1385"/><p><span>Mo ghoirm na daoine do sgaoilfeadh ár gceangal dínn,</span>
<lb n="1386"/><span>Is bhainfeadh d'ár súilibh an sobal 's an ceo</span>
<lb n="1387"/><span>Do chrapas Clann Mhíleadh do chríonas is dhallas iad</span>
<lb n="1388"/><span>Ó luigheadar fá bhrataibh an National Board.</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>Óró tagaidh liom tagaidh a cháirde</span>
<lb n="1391"/><span>Óró tagaidh is gáirfimíd fós,</span>
<lb n="1392"/><span>Óró tagaidh as leagfaimíd tláthlag</span>
<lb n="1393"/><span>Is fágaimíd beárnach an National Board.</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>Ró fhada tá foidhne le cladhaireacht an dreama againn,</span>
<lb n="1396"/><span>Is mithid dúinn greadadh do thabhairt don chóip;</span>
<lb n="1397"/><span>cuirimís lainncis go deighcheart ghá mbasgadh-san</span>
<lb n="1398"/><span>Sgaoilimís gadhair leo agus canaimís ceól.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>Óró tagaidh liom.</span>
<lb n="1401"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1402"/><p><span>Oideachas Gallda is rogha lesna fearaibh sin</span>
<lb n="1403"/><span>Acht oideachas Gaedhealach is méin le 'nár slógh;</span>
<lb n="1404"/><span>Is treise ar ár gcabhair-na gan amhras i mBanba</span>
<lb n="1405"/><span>Ná congnamh lucht meathta san National Board.</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>Óró tagaidh liom.</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>Creididh a cháirde nách feárrde d' ar dteanga-na</span>
<lb n="1410"/><span>An Bóirdín ró-Ghallda so i gceanas 's i gcómhacht</span>
<lb n="1411"/><span>Is dá luathacht a cuirfeam go gonta ghá ngreadadh-san;</span>
<lb n="1412"/><span>'Seadh is túisge do chífear ár dtírín fá threó.</span></p>
<lb n="1413"/>
<lb n="1414"/><p><span>Óró tagaidh liom.</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>COINTINN NA mBÁRD.</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>A bhreitheamh na héigse, is a chomhdhaltaí den Chumann — Níor bhfuiris</span>
<lb n="1419"/><span>am tosnughadh ar an mionaiste seo le suaicheantus is deise ná an</span>
<lb n="1420"/><span>ann úd ón Mangaire Súbhach ag Cúirt na Suadh:-</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>"Is fearr liom ná fagháltus an ríogh</span>
<lb n="1423"/><span>Bheith Láithreach san bhínse gan ghruaim,</span>
<lb n="1424"/><span>Chum ráidhtibh an dáin is gach laoi</span>
<lb n="1425"/><span>Do thrácht is do scríobh san reacht nua."</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>Ón ló do chuireamair tosach ar obair Chumainn na hÉigse táim dá</span>
<lb n="1428"/><span>cheapadh gur ceart dúinn sean-nósanna na bhfilí d'aithbheóchant, maidir</span>
<lb n="1429"/><span>le hargóint is diospóireacht fébh mar bhíodh ag gach beirt aca-súd le</span>
<lb n="1430"/><span>n-a chéile.  Agus, mar adubhairt Seán Ó Tuama "ag sin bunadhas</span>
<lb n="1431"/><span>cúise" na maoliarrachta so atá aga n-sa dá dhéanamh i nbhur gcomhair</span>
<lb n="1432"/><span>indiu.</span>
<lb n="1433"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1434"/><p><span>Éinne go bhfuil "Filí na Máighe" spiúnaithe aige go cruinn is go</span>
<lb n="1435"/><span>cúramach, tá roinnt den tsórt san diospóireachta léighte aige</span>
<lb n="1436"/><span>cheana féin, acht ní muar dúinn go léir mórán eile do scanadh is do</span>
<lb n="1437"/><span>mheabhrughadh, ionnus gur bhfhearrde ár n-eólus ar uaim, ar cheól is ar</span>
<lb n="1438"/><span>bhinneas.</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>Muna bhféachainn do chomhdhaltaíbh Chumainn na hÉigse agus do</span>
<lb n="1441"/><span>roinnt eile, ní bhfaghainn duine san dútha go dtiocfadh leis rann do</span>
<lb n="1442"/><span>léigheamh mar ba chóir.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>"D'aithle na bhfile dár ionnmhus éigse is iúl</span>
<lb n="1445"/><span>Is mairg do chonnaic an chinneamhain d'éirigh dúinn,</span>
<lb n="1446"/><span>A leabhair ag tuitim i leimhe 's ag léithe i gcúil</span>
<lb n="1447"/><span>'S ag macaibh na druinge gan siolla dá séadaibh rúin."</span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>Is amhla atá ag urmhór ár nGaedhilgeóirí ná mar adubhradh 'san</span>
<lb n="1450"/><span>chaoine:-</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>"Cosa na ranna gan freagairt in uaim 's i rinn."</span></p>
<lb n="1453"/>
<lb n="1454"/><p><span>Ní'l freagairt ná comhfhreagairt, uaim ná comhuaim aca in éan-</span>
<lb n="1455"/><span>rann, nídh nách tóigthe ar chuid aca, admhaim, mar "is deimhin ná</span>
<lb n="1456"/><span>feacadar a mhalairt de mhúineadh!"</span></p>
<lb n="1457"/>
<lb n="1458"/><p><span>Is minic a chloistar uaill is margóid in ár dtimcheall i dtaobh</span>
<lb n="1459"/><span>seanachainteóir dá chur in úir go brách agus ualaighe Gaedhilge mar</span>
<lb n="1460"/><span>aon leis.  Is muar an chailleamhaint dúinn a leithéid de chás, gan</span>
<lb n="1461"/><span>amhrus, acht nach móide an chaill fear léighte rann is duan.</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>Ní fuláir dúinn, dá bhrigh sin, tuilleadh Gaedhilgeóirí do chur i slighe</span>
<lb n="1464"/><span>na ranna do chruinnléigheadh is do thuigsint, ionnus go bhfaghmhís a</span>
<lb n="1465"/><span>saothar féin ar ball ma bhíonn féith na filidheachta Gaedhilge in éinne</span>
<lb n="1466"/><span>aca.  Acht ní hi dtaobh leis an méid sin maitheasa bheimís-na ná iad</span>
<lb n="1467"/><span>féin, mar, dá dtuigidís i gceart ná fuil acmhuinn an fhile ionnta</span>
<lb n="1468"/><span>go fóill is dearbh ná beidís ag casadh le filidheacht do chumadh go</span>
<lb n="1469"/><span>dtí go bhféadfidís i scríobh mar ba cheart.  Agus ná fuil a fhios</span>
<lb n="1470"/><span>agaibh go léir, a chairde, gur mhuar an nídh an méid sin?  Nach follus</span>
<lb n="1471"/><span>díbh in aghaidh an lae daoine ag tabhaist fé fhilidheachta do cheapadh</span>
<lb n="1472"/><span>dhúinn, agus iad dall ar a leithéid, agus nár cuireadh an daille sin</span>
<lb n="1473"/><span>in iúl dóibh.  Is deacair bheith dian ortha, nuair ná fuil ortha acht an</span>
<lb n="1474"/><span>dá locht san .i. a mbeith aineólach ar fhilidheacht, agus ar a n-ainbhfios</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1475"/><p><span>féinidh!  An cuimhin libh a ndubhairt Donnchadh Ruadh leis an laighnach</span>
<lb n="1476"/><span>do thug fé ranna Gaedhilge do cheapadh do Thiobóid Builtéar?  Seo</span>
<lb n="1477"/><span>rann de chuid Dhonnchaidh —</span></p>
<lb n="1478"/>
<lb n="1479"/><p><span>Tuigim it thuireamh a laighnaigh</span>
<lb n="1480"/><span>Gur thuillis a bhfaghair ar do phort,</span>
<lb n="1481"/><span>leanann tú oideas do dhúithche</span>
<lb n="1482"/><span>Gearrann tú fút agus thort!"</span></p>
<lb n="1483"/>
<lb n="1484"/><p><span>Níor fhéad an laighnach san "casán an fhile" do leanmhaint, agus is</span>
<lb n="1485"/><span>mdhó duine dá shamhail atá againn indiu.  Tá súil agam go dtiocfaid</span>
<lb n="1486"/><span>ar atharrach béas ar ball, nuair a thuigfid i gceart luime is nochtacht</span>
<lb n="1487"/><span>a gcás.</span></p>
<lb n="1488"/>
<lb n="1489"/><p><span>Ní bhainfeadh sé thar mí de chuid dár nGaedhilgeóiribh filidheacht</span>
<lb n="1490"/><span>Ghaedhilge do léigheamh mar ba chóir, acht a mhúineadh dhóibh cionnus é</span>
<lb n="1491"/><span>amh: tá deimhin air sin agam cheana, mar do "chonnac go leór</span>
<lb n="1492"/><span>den tsórt dá dhéanamh."  Gheobhdís greann is sult go leór ins an</span>
<lb n="1493"/><span>obair sin — i léigheamh "Filí na Máighe" abair, nó a leithéid eile de</span>
<lb n="1494"/><span>leabhar.  Ba chóir gur bhinn leó an cur is an cúiteamh, an fhreagairt</span>
<lb n="1495"/><span>is an athfhreagairt a gheóbhfar ins an diospóireacht ag na filíbh.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>Féach ar scríobhadh i dtaobh "Preabaire": is minic do léigheas héin</span>
<lb n="1498"/><span>cheithre huaire in aon ló na sanna searbha do chuir "Fearghus</span>
<lb n="1499"/><span>Fionnfholtach" .i. Tomas Ó Gliosáin, chum an Athar Nioclás Ó Domh-</span>
<lb n="1500"/><span>naill, bráthair d'órd Phroinsiais, Áth Dara —</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>"M'aindeis mo dhochar ler gonadh mo chroidhe im lár,</span>
<lb n="1503"/><span>'S ní capall bheith mothuighthe gonta ag an mbuidhin is cás,</span>
<lb n="1504"/><span>Acht danair n-ár mbrógaibh go socair 's ár saoithe ar fán.</span>
<lb n="1505"/><span>'S ár manaigh go n-obaid a n-oifig gan groidhe-each d'fhagháil.</span></p>
<lb n="1506"/>
<lb n="1507"/><p><span>Each níor iarr Proinsias dár ghealladar réir,</span>
<lb n="1508"/><span>Ní mar sin don chliar 'n-a dhiaidh rug barra air i gcéill!</span>
<lb n="1509"/><span>Is eachrach srianach iad 's is faisionta a ngléas,</span>
<lb n="1510"/><span>Go flaitheas ag triall, sin Dia leo is rachmus an tsaoghail!</span>
<lb n="1511"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1512"/><p><span>An saoghal ní bhfuil anois ar díth eólais,</span>
<lb n="1513"/><span>Is ná géilleadh roimhe don iomad síobhróga,</span>
<lb n="1514"/><span>Ní séantar linn-ne bith na mbuidhean gcródha,</span>
<lb n="1515"/><span>I gcéill ó chuirim friotail Uí Dhomhnaill.</span></p>
<lb n="1516"/>
<lb n="1517"/><p><span>Uí Dhomhnaill aigeanta, is seascair an gníomh bráthar</span>
<lb n="1518"/><span>Na nósa sheachaint do leanadar príomhfháidhe,</span>
<lb n="1519"/><span>Na bróga maide 's an seanfhaision míshásta.</span>
<lb n="1520"/><span>'S ar rónbhrat gharbh is malairt mhaith míncháimbric.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>Cámric sciomartha is uigionna maingléiseach</span>
<lb n="1523"/><span>In áit na bhfuilt ghiorra ar fhuirinn na ngarbhléinteach,</span>
<lb n="1524"/><span>Cánaí is fuipeanna in ionad a ndisréada.</span>
<lb n="1525"/><span>Is ní gnáthach duine aca anois gan maig is béabhar.</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>A Dhúilimh dhil anois nach ait a gcúrsa?</span>
<lb n="1528"/><span>Cé múinid sin gurab ionad maith do chúirt-si,</span>
<lb n="1529"/><span>'S gur tú an sruith ó ritheann raith is flúirse</span>
<lb n="1530"/><span>Is nach fiú leó dul de chois ar fad dot dhún-sa!</span></p>
<lb n="1531"/>
<lb n="1532"/><p><span>A dhuine ró-ghlic ní thuigim deis do scéil,</span>
<lb n="1533"/><span>It mhuirear go bhfuil tú anois 's gur breis dot phéin;</span>
<lb n="1534"/><span>Is iongna an friotal san 's go ndeir gach n-aon</span>
<lb n="1535"/><span>Do dhuine gan bhuin mar choin nach beag é féin.</span></p>
<lb n="1536"/>
<lb n="1537"/><p><span>Is truagh liom an Gaedhilgeóir ná fuil ann "deis an scéil" do</span>
<lb n="1538"/><span>thuigsint.  Cá bhfuil an té úd do gheobhadh an oiread san seirbhthin ná</span>
<lb n="1539"/><span>leath an oiread san géire do luadh ina chomhmhéad de phrós?</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>Measaim go n-oireann a leithéidí sin de rannaibh go maith do</span>
<lb n="1542"/><span>dhaoinibh a bheadh ag foghluim cionnus bhéarsaí Gaedhilge do léigheamh;</span>
<lb n="1543"/><span>b'fhearra dhóibh, go deimhin, iad do scríobhadh dhóibh héin; agus táid na</span>
<lb n="1544"/><span>mílte aiste insan R.I.A. léighfead roinnt samplaí dhíbh acht má</span>
<lb n="1545"/><span>bhíonn éinne tuirseach díom abradh sé amhla agus stadfad go</span>
<lb n="1546"/><span>fonnamhar.</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>An tráth do phós Tadhg Ó Ríordáin, nó nuair bhí sé chum a phósta, do</span>
<lb n="1549"/><span>gheall sé don mhnaoi ná beadh a thuilleadh bainte aige le sna filíbh</span>
<lb n="1550"/><span>Ar seisean leó:</span>
<lb n="1551"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1552"/><p><span>"Do ráidh an ainnir liom, ní abraim cé hí acht gur bean,</span>
<lb n="1553"/><span>Nár bh'aithnid di san Bhanba lucht grinn acht lag,</span>
<lb n="1554"/><span>Táim scartha libh muna dteagmhainn san tslighe nbhur measc</span>
<lb n="1555"/><span>D'eagla ná Leanfadh mise an bhuidhe ná an bhreac."</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>Sidé an freagra do thug Diarmuid nó Muircheartach Ó Súilleabháin</span>
<lb n="1558"/><span>ar Thadhg ins an méid sin:-</span></p>
<lb n="1559"/>
<lb n="1560"/><p><span>Ar a dtarraingthar ón ngeadaigh bhric is ón mbuidhe de lacht,</span>
<lb n="1561"/><span>Ar thairbhe na ceannfhinne is cíordhubh an ghaid,</span>
<lb n="1562"/><span>Ar ar ghlacais-se de theagascaibh ó mhíle bean,</span>
<lb n="1563"/><span>Níor scartha dhuit re caidreabh na saoithe sean.</span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>Dá dtagadh sioc is sparainn ar feadh míosa i gceap,</span>
<lb n="1566"/><span>Is sneachta tiugh dá leanamhain arís go pras,</span>
<lb n="1567"/><span>Fearthainn fhliuch is anaithe dhen ghaoith andeas,</span>
<lb n="1568"/><span>Do b'aindeas bheith dá stracaireacht as tuinn an bhreac.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>An tan mhaireadar na dragain chuthaigh ó Bhaoi na mbarc.</span>
<lb n="1571"/><span>'S an aicme sin den Charrthachfhuil ó laoi na n-eas,</span>
<lb n="1572"/><span>Níor bh'fhearra bheith ag reachtaireacht na buidhe cois scairt</span>
<lb n="1573"/><span>Ná ag radaireacht 's ag aithris suilt is grinn 'n-a measc.</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Mo lom mo scíos mo dhíth is m'achlán bróin</span>
<lb n="1576"/><span>Gan labhairt sa tír ar bhuidhin na bhfad-gclár n-óil</span>
<lb n="1577"/><span>Do bhronnfadh fíon is cíos do sheanndáimh shóghach</span>
<lb n="1578"/><span>'S do thoghfadh sinn thar druing na ndartán bó.</span></p>
<lb n="1579"/>
<lb n="1580"/><p><span>Domhnall Ó Súilleabháin an chéad duine eile do labhair; chúig ranna</span>
<lb n="1581"/><span>do bhí ina iarracht, agus seo dhíbh an tríomhadh ceann díobh, agus an</span>
<lb n="1582"/><span>ceathramhadh ceann:</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>Dearbhaim gur b'aithnid dam san tír seo seal</span>
<lb n="1585"/><span>Bailte puirt is graidhtheach cnuic is caoirigh is ba</span>
<lb n="1586"/><span>Ag gasra ba cheannusach le tigheas nár lag</span>
<lb n="1587"/><span>Is gasta chumadh ranna suilt is laoithe i gceart.</span>
<lb n="1588"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1589"/><p><span>I bhflaitheas Chuirc is Chairbre agus Chuinn is Airt</span>
<lb n="1590"/><span>Is gach flathachuradh chalma ghaibh ríoghacht is raith</span>
<lb n="1591"/><span>Ba cheanamhail an ghasra ar ar luighis a bhean</span>
<lb n="1592"/><span>Is ret shamhail-se gan easba aca le linn na bhfear.</span></p>
<lb n="1593"/>
<lb n="1594"/><p><span>Is beag foidhnne bhí ag Domhnall le suffragette do réir</span>
<lb n="1595"/><span>dheallraimh!</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>Thug filí eile fé Thadhg is fé ráidhte a mhná agus fé sna seanabhuaibh</span>
<lb n="1598"/><span>ba ghnáth ar stoc aige, acht is fada le luadh an scéal go heirball.</span></p>
<lb n="1599"/>
<lb n="1600"/><p><span>Measaim gur chuireas fé chló in áit éigin an rann do cheap</span>
<lb n="1601"/><span>Donnchadh Dall Ó Laoghaire mar fhreagra ar rann do rinn Tadhg</span>
<lb n="1602"/><span>ionnus gur buaileadh an dall: is annsan adubhairt Donnchadh:-</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>Mo thiubaist mo dheacair mo dhainid mo léan mo threighid</span>
<lb n="1605"/><span>Cine na ndragan ba chalma tréan i maidhm</span>
<lb n="1606"/><span>A ndruidim thar caise 's ná tagaid fém dhéin le meidhir</span>
<lb n="1607"/><span>D'fhúig brise mo bhaithis in aisce leat féin a Thaidhg.</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>Seo rann eile do cheap Donnchadh ar a chúrsaí féin: ní fuláir nó bhí</span>
<lb n="1610"/><span>duine éigin dá mhaoidheamh go raibh Donnchadh tógtha le nídh éigin:-</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>A fhile cad b'fáth dhuit rádh go mbeinn-se suas</span>
<lb n="1613"/><span>Is ar imthigh tar sáile 'em chairdibh féin go buan</span>
<lb n="1614"/><span>An tiubaist gur fháisc a lámha go léir im buaic</span>
<lb n="1615"/><span>Mo ghiolla 's mo láir d'fhagháil bhá's in éinfheacht uaim.</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>Míniughadh an scéil ná raibh de ghiolla aige acht an láir sin!</span></p>
<lb n="1618"/>
<lb n="1619"/><p><span>Ní dócha gur chruinn dam a rádh gur scríbh Donnchadh puinn acht do</span>
<lb n="1620"/><span>cheap sé a lán, agus dá mba sa ghallbhéarla bheadh mórán dá chuid</span>
<lb n="1621"/><span>ranna is minic a bheifí á mhaoidheamh gur human documents iad.</span>
<lb n="1622"/><span>Ní bhacfad a thuilleadh le Donnchadh annso, acht trí cinn eile dá</span>
<lb n="1623"/><span>rannaibh do léigheadh:-</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>Do bhíos im leaba go hathtuirseach tréith im luighe</span>
<lb n="1626"/><span>Araoir tré ainbhfios tamall ag éad re Críost</span>
<lb n="1627"/><span>Tug cíos gach fearann do ghallaibh in aolghort Fhloinn</span>
<lb n="1628"/><span>Is Gaoidhil dá leagadh dá gcreachadh 's dá gcéasadh shíor.</span>
<lb n="1629"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1630"/><p><span>Mo scíos nach lasair ó Fhlaitheas do léigis trínn</span>
<lb n="1631"/><span>Nó an díle thabhairt gan aiseag thar céile Chuinn</span>
<lb n="1632"/><span>Seoch díth na gCarrathach gceannusach dtréitheach ngroidhe</span>
<lb n="1633"/><span>Bheir sinn dár bhfeannadh ag fanatics claona an fheill.</span></p>
<lb n="1634"/>
<lb n="1635"/><p><span>Do bhíodar tamall go carthannach déarcach caoin</span>
<lb n="1636"/><span>Ba bhinn a n-easpoig a manaigh 's a gcléir ag guidhe;</span>
<lb n="1637"/><span>Ó's fíor gur peaca thuit artha rinn faolchoin díobh</span>
<lb n="1638"/><span>A Chroist cé'n Sasanach smeartha nár réab do dhlighe.</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>Is mdhó Gaedhilgeóir ghabhann thar an mBaile Gallda agus é ar</span>
<lb n="1641"/><span>thurus go Colláiste Bhéal Átha an Ghaorthaidh gach samhradh.  Ní</span>
<lb n="1642"/><span>fheadar a gcuimhnigheann éinne aca ar Dhonnchadh Dall, an píobaire</span>
<lb n="1643"/><span>ceóil, nó an eól dóibh a leithéid do bheith riamh ina bheathaidh ann.</span>
<lb n="1644"/><span>Nár mhór an nídh do chuid de mhacaibh léighinn an Cholláiste sin</span>
<lb n="1645"/><span>tuairisc filí an cheanntair do chur agus aistí do chur le chéile ar a</span>
<lb n="1646"/><span>gcúrsaí?</span></p>
<lb n="1647"/>
<lb n="1648"/><p><span>Acht is mithid dam stad den iarracht.</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>FIACHRA ÉILGEACH.</span></p>
<lb n="1651"/>
<lb n="1652"/><p><span>FREAGRA.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>Ar dhán molta do chuir "Sliabh geal gCua" san "Waterford Star."</span></p>
<lb n="1655"/>
<lb n="1656"/><p><span>Pádraig Ó Dálaigh, cct.</span></p>
<lb n="1657"/>
<lb n="1658"/><p><span>A "Shliabh geal gCua" dár dhual an chaoin-Ghaedhilg,</span>
<lb n="1659"/><span>Is briathra suadh, is buaidh na fíor-éigse,</span>
<lb n="1660"/><span>Is mian liom duan beag suarach díchéille</span>
<lb n="1661"/><span>Do riar gan chluain dod chluais le croidhe bhuidheachas.</span>
<lb n="1662"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1663"/><p><span>Bead buidheach go deo de'n chróbhaire chruadh-ghaedhlach,</span>
<lb n="1664"/><span>De'n tséimhfear chóir de phór na mbuan-Déiseach,</span>
<lb n="1665"/><span>I stair 's i sgeól na dtreón tá suadh-léigheanta,</span>
<lb n="1666"/><span>Fuair meas is módh gan ghó ar fuaid Éireann.</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>Fuaid Éireann uile gídh minic mo shiubhal fhéineach</span>
<lb n="1669"/><span>Ó'n léim go Doire 'só Shligeach go Dún Laoghaire</span>
<lb n="1670"/><span>'S gídh aerach aoibhinn tíortha is triúcha Éireann</span>
<lb n="1671"/><span>Ní bhréag gur gnaoi lem' chroidhe-se dúthaigh Déise.</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>In Déisibh theas tá machairí 's árd-shléibhte</span>
<lb n="1674"/><span>Tá réidhte ruadha is cuanta lán-éisgeach'</span>
<lb n="1675"/><span>Tá coillte glasa is bailte is feárr féile</span>
<lb n="1676"/><span>Is aer ó'n bhfairrge chasfadh an tsláinte ar éinne.</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>In Déisibh theas tá gasradh breágh Gaedhlach,</span>
<lb n="1679"/><span>'Dir thréan is sean, fearaibh is mhnáibh séimhe,</span>
<lb n="1680"/><span>'S cois na tuinne tá bile de'n dámh leigheanta,</span>
<lb n="1681"/><span>Do sgríobhann go cliste a ghiota ar árd-Réilthínn.</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>Sa "Réalt" ar mh'fhallaing gur thagair go breágh líomhtha.</span>
<lb n="1684"/><span>Dom fhéin mar mheasas 'dir magadh agus dáríribh,</span>
<lb n="1685"/><span>Dom mhéinn deaghmhaisigh, dom charadas sár-dhíleas,</span>
<lb n="1686"/><span>Is tréithe dhá malairt i m'aigne nár shíleas.</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>Acht shíleas gur chaithis-se tamaill sa Bhlárnainn thiar</span>
<lb n="1689"/><span>I mbíonn ann bladar dá chanadh de ghnáth go fial,</span>
<lb n="1690"/><span>Go bhfuairis do cheacht ann go haibidh, 'dir rádh is riaghail,</span>
<lb n="1691"/><span>'S nuair bhuailis abhaile gur bhainnis as Dálaigh triail.</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>Acht thriall mo smaointe síos go luath léireach</span>
<lb n="1694"/><span>Dtí'n baile n-ar shíolruigh buidhean ded' mhuar-ghaoltaibh</span>
<lb n="1695"/><span>Bhfuil buaidh fá thrí — filídheacht is stuaim is féile — ann,</span>
<lb n="1696"/><span>Is thuigeas nár chleachtais acht cleasa na suadh-éigse.</span>
<lb n="1697"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1698"/><p><span>CEANGAL.</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>'S a éigis aitis ó fhearannaibh Shléibh, ghil gCua,</span>
<lb n="1701"/><span>Id' mhéinn 'sid' mheanmain charthannaigh féin tá'n buadh</span>
<lb n="1702"/><span>'Sna tréithe maithe do bhraithis Le chéile uair</span>
<lb n="1703"/><span>Id. straere carad ó thalamh na nDéise suairc.</span></p>
<lb n="1704"/>
<lb n="1705"/><p><span>AMHRÁN DÓTHCHAIS.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>Pádraig Ó Cruaidhlaoich, cct.</span></p>
<lb n="1708"/>
<lb n="1709"/><p><span>Ar fonn: "An Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg."</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>Sin agaibh gan mhoill gan bhaois i mbréithribh</span>
<lb n="1712"/><span>Suim dem shaothar, ádhbhar nódh,</span>
<lb n="1713"/><span>Breacaithe síos go fíor gan féire,</span>
<lb n="1714"/><span>Suidheamh na scéal nár háiríomhadh fós,</span>
<lb n="1715"/><span>Ag tagairt go cruinn do bhuidhin an laochais</span>
<lb n="1716"/><span>Tá ag tarraing 's ag tigheacht go taoibh Bhinn Éadair,</span>
<lb n="1717"/><span>Chun tairbhthe tíre íogharghluis Éireann,</span>
<lb n="1718"/><span>'Sí an Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>Lasann mo chroidhe im chlí le saorghean</span>
<lb n="1721"/><span>Nuair chím ag téacht ó áird gach cóig</span>
<lb n="1722"/><span>Maithe gach baill fé íoghair na céille,</span>
<lb n="1723"/><span>Bríoghmhar béasach bádhach go leór,</span>
<lb n="1724"/><span>Chun teangan a sinsear críonna a shaoradh</span>
<lb n="1725"/><span>Ó anachainn tshíor gach slighe badh bhaoghal di,</span>
<lb n="1726"/><span>'S a tabhairt arís gan scíth n-a réimrith</span>
<lb n="1727"/><span>Dá Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg.</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1728"/><p><span>Gedh fada do bhí sí síos gan faeseamh,</span>
<lb n="1729"/><span>Síor gan saoradh i n-áladh is brón,</span>
<lb n="1730"/><span>Dá cartadh 's dá claoidhe le dríodar daorscor,</span>
<lb n="1731"/><span>Síol lucht béarla nár ghráidh a sórt;</span>
<lb n="1732"/><span>Le faltanas fill is fíoch na bhfaolchon</span>
<lb n="1733"/><span>Dá bearradh go croidhe 's dá snoighe ar gach taobh dhi,</span>
<lb n="1734"/><span>Gan caraid n-a timcheall, ná buidhean dá caomhnadh</span>
<lb n="1735"/><span>Dá Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg.</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>An tan bheartuigh le síolradh saoithe Éireann</span>
<lb n="1738"/><span>Í bheith traochta tláth thar fóir,</span>
<lb n="1739"/><span>Tig scamalla duibhe do mhill a gcéadfadh</span>
<lb n="1740"/><span>'S do chlaoidh a n-éirim tráth go dreóil;</span>
<lb n="1741"/><span>Gan ranna dá ríomh ná suim i ndréachtaibh,</span>
<lb n="1742"/><span>Ná racaireacht ghrinn ag buidhin na héigse,</span>
<lb n="1743"/><span>Acht gramlaigh fill dá mhaoidheamh gur thréason</span>
<lb n="1744"/><span>Don Chraoibhín Aoibhinn dánta is ceól.</span></p>
<lb n="1745"/>
<lb n="1746"/><p><span>Le hachtaibh aindlighe do fríth don tsaogal</span>
<lb n="1747"/><span>An Craoibhín éilge i ngábhadh gan chóir;</span>
<lb n="1748"/><span>Do sladadh a maoin le cíocras claontais,</span>
<lb n="1749"/><span>A croidhe go haedhibh gach tráth dá dhóghadh;</span>
<lb n="1750"/><span>A clanna thar tuinn de shíor i ndaorbhroid,</span>
<lb n="1751"/><span>Nó i nglasaibh gan scaoileadh n-a dtír bhocht féinig;</span>
<lb n="1752"/><span>Acht gur sheasaimh an síol go síordha ar éigin</span>
<lb n="1753"/><span>Dá gCraoibhín Aoibhinn Áluinn Óg.</span></p>
<lb n="1754"/>
<lb n="1755"/><p><span>Le haradthoil ÍOSA, rí gach réidhtigh,</span>
<lb n="1756"/><span>Ó's tríd do saoradh táinte is mó,</span>
<lb n="1757"/><span>Do chaitheadar díobh arís an dlaom soin;</span>
<lb n="1758"/><span>Tá taoide an lae 's an báire leó.</span>
<lb n="1759"/><span>Ní faicfar arís sa chuíntinn chéadna</span>
<lb n="1760"/><span>Pearsa de phríomhstoc líne Ghaedhil Ghluis;</span>
<lb n="1761"/><span>Sin atharrach slighe agus dlighe gan bhaoghal</span>
<lb n="1762"/><span>Le tigheacht ar Éirinn áin na slógh.</span>
<lb n="1763"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1764"/><p><span>A chraobhmhaicne Mhíleadh dhon mhír is aosta,</span>
<lb n="1765"/><span>Síol na laoch nár stán i ngleó,</span>
<lb n="1766"/><span>'S tug argain faoibhir ar bhuidhin Tuirgéisius</span>
<lb n="1767"/><span>Le bríoghacha a ngéag dá dtnáthadh ar feódh,</span>
<lb n="1768"/><span>Ní heaglach dhíbhse bíodhbha 'á thréine,</span>
<lb n="1769"/><span>Acht seasamh le fíre taoibh le chéile,</span>
<lb n="1770"/><span>Bhur mbearta 's bhur ngníomh bheith dílis aonda</span>
<lb n="1771"/><span>D'bhur gCraoibhín Aoibhinn Áluinn Óg.</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>Beidh talamh gan chíos arís ag Gaedhlaibh,</span>
<lb n="1774"/><span>Saoirse is séan is ádh gach sóirt,</span>
<lb n="1775"/><span>Cantaireacht bhinn i bhfuighlibh Gaedhilge,</span>
<lb n="1776"/><span>Scríobhadh is léighean is ársacht nóis;</span>
<lb n="1777"/><span>Clanna cirt saoithe Inse Féidhlim</span>
<lb n="1778"/><span>Go rabairneach ringceach fíontach féastach;</span>
<lb n="1779"/><span>'S le gradam glan díograis óm chroidhe don scléip sin</span>
<lb n="1780"/><span>Go ndíogfainn féin a sláinte ar sógh.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>IRISLEABHAR NUA.</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>Pádraig Ó Cruadhlaoich, cct.</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>Fonn — "An Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg."</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span><Tamall ó shoin do bhítheas chun irisleabhar nua do thabhairt amach i</span>
<lb n="1789"/><span>gCúige Mumhan.  Do hiarradh ar Phádraig amhrán do scríobhadh ag</span>
<lb n="1790"/><span>fáiltiughadh roimhe, agus dubhairt sé na ranna so i n-ar ndiaidh.></span></p>
<lb n="1791"/>
<lb n="1792"/><p><span>Dé bheatha-sa chughainn a phlúr na déise</span>
<lb n="1793"/><span>Chumhra chaomhna cháidh gan smól,</span>
<lb n="1794"/><span>A irisleabhair Mhumhan, go dúithchíbh Éibhir,</span>
<lb n="1795"/><span>Ag tnúth le faeseamh d'fhagháil ón ród.</span>
<lb n="1796"/><span>Mar mheasaim is fiú do chúntas d'éisteacht,</span>
<lb n="1797"/><span>'S ar thaiscis-se chughat ón dtriúch go chéile;</span>
<lb n="1798"/><span>'S is teagascach umhal tu i bpungcaibh Gaedhilge,</span>
<lb n="1799"/><span>Asra an Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg.</span>
<lb n="1800"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1801"/><p><span>Tá atal it chionn ar dhrung na cléire</span>
<lb n="1802"/><span>Ag dúbailt céadtha fáilte romhat,</span>
<lb n="1803"/><span>'S dá n-abrainn riú-san crú na héigse,</span>
<lb n="1804"/><span>Thabharfadh géille is grádh dhot shórt.</span>
<lb n="1805"/><span>Ní'l faraire clúmhail ná cúilfhionn mhaordha</span>
<lb n="1806"/><span>D'aradstoc ionnraic Niúil mac Féinius</span>
<lb n="1807"/><span>Ná glacfaidh n-a rúm tu cúrsa it aonar</span>
<lb n="1808"/><span>Go súgach saordha sámh gan bhrón.</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>Glanfaidh an smúid go humhal de spéarthaibh,</span>
<lb n="1811"/><span>Tá an Chúig go léir i ngáirdeas romhat;</span>
<lb n="1812"/><span>Tig atharrach gnúise ar chiumhais gach gaorthaidh,</span>
<lb n="1813"/><span>Ubhla, caora, blátha is cnó.</span>
<lb n="1814"/><span>Ní'l caladhphort dún ná dúirlios aosta</span>
<lb n="1815"/><span>Ó Charraig na Siúire anonn go Béarra</span>
<lb n="1816"/><span>Le taitneamh dot chúis dar liúm ná géimfidh,</span>
<lb n="1817"/><span>'S is umhal bheidh éigheamh na mná sidhe leó.</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>Glacfar ar dtúis in Dún na nGaedheal* tu</span>
<lb n="1820"/><span>Le plúr na féinne don tálfhuil chóir;</span>
<lb n="1821"/><span>'S gach cantaire fiúntach úr mhic léighinn díobh,</span>
<lb n="1822"/><span>Cumfaid dréachta is dánta it chomhair.</span>
<lb n="1823"/><span>Ceartuighse chughat it thrungc le chéile iad,</span>
<lb n="1824"/><span>Fé eagar go ciúir le flúirse téicsa;</span>
<lb n="1825"/><span>'S ar do bhalait bíodh dlúthghlas dúnta gléasta,</span>
<lb n="1826"/><span>Súnn go dtéighir leó tráth chun cló.</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>Mo theagascsa chughat sa chúigmhadh bhéarsa,</span>
<lb n="1829"/><span>Is tabharfad saor gan cháirde leó;</span>
<lb n="1830"/><span>Ná greamuigh aon phriútach dúr thar Téitis,</span>
<lb n="1831"/><span>Ná brúideach Bhéarla nár chráibhtheach nós.</span>
<lb n="1832"/><span>Talthaigh ar dtúis is tabhair searc cléibh uait</span>
<lb n="1833"/><span>Don ghasra shúgach ba thúisce it éileamh;</span>
<lb n="1834"/><span>'S ar thaisteal gaibh chughainn le rún do scéalta,</span>
<lb n="1835"/><span>Arsa an Craoibhín Aoibhinn Áluinn Óg.</span>
<lb n="1836"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1837"/><p><span>BRÍSTE SHEÁIN.</span></p>
<lb n="1838"/>
<lb n="1839"/><p><span>Pádraig Ó Cruadhlaoich, cct.</span></p>
<lb n="1840"/>
<lb n="1841"/><p><span>Fonn — "Casfam araon ná géadhna romhainn."</span></p>
<lb n="1842"/>
<lb n="1843"/><p><span>Mo chruadhtan mo dheacair mo lagar tréin intinn,</span>
<lb n="1844"/><span>An eachtra ghrinn seo do chluinim ag mnáibh,</span>
<lb n="1845"/><span>Ar thuathalbheart theangmhaig d'ár bpreabaire thigheasaigh,</span>
<lb n="1846"/><span>Is amar gan scaoileadh do tharraing ar Sheán,</span>
<lb n="1847"/><span>Ó Tuama dhíbh a ainm gan mhairg gan mhíghreann,</span>
<lb n="1848"/><span>Ón Seanachluain shíolruigh ó mhaithibh do b'fheárr;</span>
<lb n="1849"/><span>'S is truagh linn é ar leabaidh gan taisteal na slighe aige</span>
<lb n="1850"/><span>Ó sladadh a bhríste, is gan faice ar a thárr.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>Deir cuallacht an bhaile, agus measaim gur fíor dóibh,</span>
<lb n="1853"/><span>Go bhfuil eagla roimh ghaoith an Earraigh ar Sheán;</span>
<lb n="1854"/><span>Nár chuaidh sé gruig Aifreann salm ná íodhbairt</span>
<lb n="1855"/><span>Le seachtmhain is mí gan easnamh ar lá.</span>
<lb n="1856"/><span>Nuair chualaidh an sagart, nar cheachardha i n-intinn,</span>
<lb n="1857"/><span>Dearbhadh fíor air is leathan do gháir,</span>
<lb n="1858"/><span>Is dubhairt sé go maithfeadh gan fearg dó i bhfaoistin</span>
<lb n="1859"/><span>Dá dtugadh trí mhí gan taisteal n-a dháil.</span></p>
<lb n="1860"/>
<lb n="1861"/><p><span>Ní buadhachbhile mheasaimse d'aradstoc Mhíleadh</span>
<lb n="1862"/><span>Do bheartuigh an gníomh so chuir anfhaithe ar chách,</span>
<lb n="1863"/><span>Acht guagaire gaige, nó sladaire tíre,</span>
<lb n="1864"/><span>Ceamalach cnaoidhte, nó airciseach smáil,</span>
<lb n="1865"/><span>Im thuairimse leanfar chun reatha ar an ríceach,</span>
<lb n="1866"/><span>Go gcasa sé arís leis, nó a atharrach d'fhagháil;</span>
<lb n="1867"/><span>Nó gan truagh dhó gan taise é nascadh fí gheimhleach,</span>
<lb n="1868"/><span>'S na hachta choimhlíonadh air fí reachtaibh an stáit.</span>
<lb n="1869"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1870"/><p><span>Sé duairt Jerh.  Horgan i bfarradh Chon Phíotair:</span>
<lb n="1871"/><span>Preabaidh, a dhaoine, go haibidh roim lá;</span>
<lb n="1872"/><span>Cuarduighidh dó an Charraig seo Bhaile Mhic Íre.</span>
<lb n="1873"/><span>'S gabhadh tuile laisteas díbh fan ciumhsa an tSoláin;</span>
<lb n="1874"/><span>Suas don Ghort Sceachadach, trasna an Chillín libh,</span>
<lb n="1875"/><span>Ná maithidh don fhíoghradh go Cnoc na nDallán;</span>
<lb n="1876"/><span>Thuaidh i gCéim Cairrge um eadarshuth bídh ann,</span>
<lb n="1877"/><span>Is leanaidh libh síos go bun lios Scotháin.</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>Cuarduighidh Dúth' Ealla dhó is fearanna Chinn Tuirc,</span>
<lb n="1880"/><span>Doirín na Graighe agus Lios na Saorseán;</span>
<lb n="1881"/><span>Cruacha tuighe taiscithe ar eagla é luighe ionnta.</span>
<lb n="1882"/><span>Go Cuilinn Uí Chaoimh mar ar mhinic fear áigh;</span>
<lb n="1883"/><span>Don ruaig sin gan casadh dul trasna na gCíoghanna,</span>
<lb n="1884"/><span>Cois Fleasca is na hInse, agus sioraidhe an Chrócháin;</span>
<lb n="1885"/><span>An Ruachtach gédh garbh, ó bharra go híochtar,</span>
<lb n="1886"/><span>Ceann Mara ar gach taoibh dhe, go ciumhsaibh na trágha.</span></p>
<lb n="1887"/>
<lb n="1888"/><p><span>Níor thuathal díbh casadh go scoil Mháistir Gaoithe,</span>
<lb n="1889"/><span>Tá fear drama do scríobhadh ann i dteangain na mbárd;</span>
<lb n="1890"/><span>Is luaimneach treathanmhear Glanfa sé an tslighe dhíbh,</span>
<lb n="1891"/><span>Go Baile Bhéil Inse gach eanach is feárr;</span>
<lb n="1892"/><span>Cuarduighidh an Daingean is Cathair Saidhbhín dó,</span>
<lb n="1893"/><span>Is Doire Fhionnáin aoibhinn Uí Chonaill fuair bás;</span>
<lb n="1894"/><span>Ó chuasaibh na Mainge go Cathair Chonrí dhó,</span>
<lb n="1895"/><span>'S raghaidh maithe Thrágh lí libh dá fhaire ag an Spá.</span></p>
<lb n="1896"/>
<lb n="1897"/><p><span>Cuarduighidh gach carraig is folachas fraoigh dó,</span>
<lb n="1898"/><span>Daingean na gcoillte agus raithneach fáis,</span>
<lb n="1899"/><span>Ó bhruachaibh na leamhan go hAbhainn na Brighde,</span>
<lb n="1900"/><span>Magh Ealla, Brugh Ríogh, agus as soin go Máigh;</span>
<lb n="1901"/><span>Chun fuarthainn díbh stadaidh ag bearraicibh pílers,</span>
<lb n="1902"/><span>Canaidh go fíor dóibh fachain bhar gcáis,</span>
<lb n="1903"/><span>Is fé thuairim an ghaige seo nascadh fí gheimhleadh</span>
<lb n="1904"/><span>Is tapaidh a scríobhfaid go Scotland Yard.</span>
<lb n="1905"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1906"/><p><span>Níor mhuar dham a dhealbh a thabhairt go cruinn díbh;</span>
<lb n="1907"/><span>Tá a cheannacha scríbtha tar éis caismirt le mnáibh;</span>
<lb n="1908"/><span>Guaireacha fada agus garbhfholt cíordhubh;</span>
<lb n="1909"/><span>Scraiste spadbhruidheantach, sin masla dá cháil;</span>
<lb n="1910"/><span>Tá an bríste ró-ghairid is ró-fhairsing fan cuim dó;</span>
<lb n="1911"/><span>Is usaide dhíbh é aithint tar cách;</span>
<lb n="1912"/><span>Cuanta agus calaidhthe fairidh san oidhche air,</span>
<lb n="1913"/><span>Ar eagla é scíordadh ar maidin tar sáil.</span></p>
<lb n="1914"/>
<lb n="1915"/><p><span>CEANGAL.</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>Aitchim féin ar éigsibh críochaibh Eóghain.</span>
<lb n="1918"/><span>'S gach neach gur mhéinn leis éisteacht laoithe sóghmhail,</span>
<lb n="1919"/><span>Má castar aon mar é ar bhar slighe ar an ród,</span>
<lb n="1920"/><span>Gabhthar é go dtéighidh chun díol le Seón.</span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>MARBHNA DHOMHNAILL UÍ LAOGHAIRE.</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>Pádraig Ó Cruadhlaoich cct.</span></p>
<lb n="1925"/>
<lb n="1926"/><p><span><Caoineadh é seo do chúm Pádraig ar bhás Dhomhnaill mhaith Uí</span>
<lb n="1927"/><span>Laoghaire, ó Inse na Naomh, i nUíbh Laoghaire.  Gaedheal gan</span>
<lb n="1928"/><span>cháim agus file Líomhtha i dteangain a shinsear do b'eadh</span>
<lb n="1929"/><span>Domhnall.  Tá giota dá dhéantús sa chéad chuid de "Shaothar</span>
<lb n="1930"/><span>Suadha."  Fuair sé bás i mí an Abráin 1911.  Beannacht Dé len</span>
<lb n="1931"/><span>anam>.</span></p>
<lb n="1932"/>
<lb n="1933"/><p><span>Aréir im aisling dam taiscithe im aonar,</span>
<lb n="1934"/><span>Gan suim ná aire ar chleasaibh an tsaoghail seo;</span>
<lb n="1935"/><span>Fá scím n-a ndeachas níor bh'fhada mo thréimhse,</span>
<lb n="1936"/><span>Arís tréin ainm gur gairmeadh saor me.</span>
<lb n="1937"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1938"/><p><span>Le dílse gealaim chun freagairt don ghlaodh soin;</span>
<lb n="1939"/><span>Bíodhgaim, preabaim go tapaidh mear éadtrom;</span>
<lb n="1940"/><span>Sílim, measaim gur pearsa dem ghaoltaibh</span>
<lb n="1941"/><span>Bhí i ngeimhleach ceannairc, 's go rachainn dá éileamh.</span></p>
<lb n="1942"/>
<lb n="1943"/><p><span>Preabaim suas go luath mear éascaidh,</span>
<lb n="1944"/><span>Is tugaim ruag fé stuaigh an tsléibhe,</span>
<lb n="1945"/><span>Chun gur clos dom thíos cois taoibh an Ghaorthaidh</span>
<lb n="1946"/><span>Gol mná sidhe dar cuibhe a héisteacht.</span></p>
<lb n="1947"/>
<lb n="1948"/><p><span>An tan dhrideas síos de mhaoil an mhaolchnuic</span>
<lb n="1949"/><span>Seadh feasadh fíor dam brígh na scéalta;</span>
<lb n="1950"/><span>Dearcaim í n-a suidhe n-a haonar,</span>
<lb n="1951"/><span>Cois bronnaibh crainn ghluis aoibhinn chraobhaigh.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>Ba dheas a gnaoi agus suidheamh a scéimhe;</span>
<lb n="1954"/><span>N-a leachain mhín tig lígh tré chaoraibh;</span>
<lb n="1955"/><span>Do scaip a dlaoithe síos go féar léi;</span>
<lb n="1956"/><span>Agus Lacht a rinnruisc ag tígheacht go caobach.</span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>Níor mheath mo ghníomh, cé bhíos im aonar,</span>
<lb n="1959"/><span>Gan teacht go híogmhar don scríb sin taobh léi;</span>
<lb n="1960"/><span>Fachtaim cruinn di i bhfuighlibh Gaedhilge</span>
<lb n="1961"/><span>Fáth a caoighuil chaointigh chéasta.</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>Nó an a fear do bhí gan cuimse traochta;</span>
<lb n="1964"/><span>Nó neach dá cloinn do scíord tar tréanmhuir;</span>
<lb n="1965"/><span>Nó an beart, nar chuibhe dhi innsint d'aonne,</span>
<lb n="1966"/><span>Do thug fá'n gcoill í gan buidhin dá caomhnadh.</span></p>
<lb n="1967"/>
<lb n="1968"/><p><span>Ar chlos mo ghutha don mhuirinnigh bhéasaigh,</span>
<lb n="1969"/><span>Bhog sí a cuisleanna ó bhronnaibh a cléibhe;</span>
<lb n="1970"/><span>Le tocht is tuirse do fhriotaill ar éigin:</span>
<lb n="1971"/><span>"Och, a dhuine, nar chluinis an méala?"</span></p>
<lb n="1972"/>
<lb n="1973"/><p><span>"Is bocht an tiubaist seo thuiteas ar Éireann,</span>
<lb n="1974"/><span>Bás an fhile do gheineall na Féinne;</span>
<lb n="1975"/><span>Bás an griainfhir ghrianaigh ghléigil,</span>
<lb n="1976"/><span>Domhnall Riabhach ó iath Uíbh Laoghaire.</span>
<lb n="1977"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1978"/><p><span>File fuinn le hintinn Ghaedhealach;</span>
<lb n="1979"/><span>File grinn ba chaoine céadfadh;</span>
<lb n="1980"/><span>File ciúil cumhra caomhna,</span>
<lb n="1981"/><span>Is dalta na Múses ó thúis a shaogail.</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>Scoláire deachtaithe i ndleachtaibh na hÉigse;</span>
<lb n="1984"/><span>Sás na ranna do scannadh le héifeacht;</span>
<lb n="1985"/><span>Ní'l cáib ná saltair le tagra nár léir dó,</span>
<lb n="1986"/><span>Ó thráth Dé Danann go maidin an lae indiu.</span></p>
<lb n="1987"/>
<lb n="1988"/><p><span>Cia chaoinfidh feasta go sanusda in' éaghmuis,</span>
<lb n="1989"/><span>Ruire gaisce, sagart ná cléireach,</span>
<lb n="1990"/><span>Saoi na suadh, druadh ná éigeas,</span>
<lb n="1991"/><span>Ó d'imthigh uainn chun suain Ó Laoghaire?</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>Cáile thairis i bhfearaibh níor léir dam;</span>
<lb n="1994"/><span>Cáile glana nár meascadh le féire;</span>
<lb n="1995"/><span>Cáile feardha i bhfarradh na féile.</span>
<lb n="1996"/><span>Is cáile calma chleachtadh sliocht Chéadaigh.</span></p>
<lb n="1997"/>
<lb n="1998"/><p><span>Is ná raibh ursa do fhine Mhilésius,</span>
<lb n="1999"/><span>Ná rí da shine de righthibh na hÉilge,</span>
<lb n="2000"/><span>Nach tré n-a bhfuilibh do geineadh ó phréimh é,</span>
<lb n="2001"/><span>Dá dtídh do chuinus liom nochtadh ar a ngéagaibh.</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>Bráthair gaoil sliocht Ír is Éibhir,</span>
<lb n="2004"/><span>Is Fáilbhe Finn mórdtimcheall Éireann;</span>
<lb n="2005"/><span>Tánaiste íogmhar Chraoibh an éirligh;</span>
<lb n="2006"/><span>Is bráthair Naois glainghríobh na mbéimeann.</span></p>
<lb n="2007"/>
<lb n="2008"/><p><span>Bráthair cumainn Chú Chulainn na dtréandtreas,</span>
<lb n="2009"/><span>Is Cairbre Lifeachair ursanta léadmhach,</span>
<lb n="2010"/><span>Cormac geal mac Airt na réadhfholt,</span>
<lb n="2011"/><span>Airt mic Cuinn, is Chuinn na gcéadchath.</span></p>
<lb n="2012"/>
<lb n="2013"/><p><span>Bráthair Chaoilte ghroidhe na Féinne,</span>
<lb n="2014"/><span>Is Chlanna Baoisgne ag scaoileadh an Laochuis,</span>
<lb n="2015"/><span>Is Oscair mhuair rug buadh gach éinne,</span>
<lb n="2016"/><span>Is mhic Cholla Uais na ruag ba ghéire.</span>
<lb n="2017"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2018"/><p><span>Is Chonaill Cheárnaigh chuir cáin ar chéadthaibh,</span>
<lb n="2019"/><span>'S Chonaill Ghabhra teann le tréine;</span>
<lb n="2020"/><span>Bráthair Ghráinne 's an ráib do ghéill di,</span>
<lb n="2021"/><span>Is mhic an Dághdha le ráidhtear Aonghus.</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>Bráthair Oilealla Oluim 's a ghaolta;</span>
<lb n="2024"/><span>Is bráthair fola do bhrollastoc chéin é;</span>
<lb n="2025"/><span>Bráthair ceart i ngean 's i ngéille,</span>
<lb n="2026"/><span>Do Dháil gCais na gcath do réabadh.</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>Bráthair Niaill na ngiall do ghléasadh,</span>
<lb n="2029"/><span>'S do théigheadh go dian i ngliadh go féige;</span>
<lb n="2030"/><span>Bráthair Bhriain fear riartha Éireann;</span>
<lb n="2031"/><span>Is bráthair Dhúnlaing do thúrnadh céadtha.</span></p>
<lb n="2032"/>
<lb n="2033"/><p><span>Bráthair Eochaidh do chothuigh an fhéile,</span>
<lb n="2034"/><span>'S an tIarla borbnirt cosantach Bhéarra,</span>
<lb n="2035"/><span>Uí Dhonnchadha ghil an Tuirc 's an Léinloch,</span>
<lb n="2036"/><span>'S Mhic Finghin Duibh ó ucht an Éin ghluis.</span></p>
<lb n="2037"/>
<lb n="2038"/><p><span>Bráthair sinsear craoibhe Uí Raoghallaigh;</span>
<lb n="2039"/><span>Is bráthair buan Uí Ruairc ón mBréifne,</span>
<lb n="2040"/><span>Uí Cheallacháin Chaisil, Uí Cheallaigh is Uí Chléirigh,</span>
<lb n="2041"/><span>Is Mhic Con Mara do scaipeadh na séada.</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Mac Cárrthaigh Riabhach ba thriath in' aonar,</span>
<lb n="2044"/><span>Is Cárrthach laoi ba bhríoghmhar tréithe,</span>
<lb n="2045"/><span>Cárrthach Ealla nár barradh a thréine,</span>
<lb n="2046"/><span>'S fear lios na gCeann ag treabhadh ón bpréimh sin."</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>Tar éis do Chliodhna ríomh na ndréacht soin,</span>
<lb n="2049"/><span>'S a ghéaga gaoil chur síos go saor dam,</span>
<lb n="2050"/><span>D'abair sí linn feartlaoidh do dhéanamh,</span>
<lb n="2051"/><span>Go ndeachaidh síos arís fá'n nGaorthadh uaim.</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>AN FEARTLAOIDH.</span></p>
<lb n="2054"/>
<lb n="2055"/><p><span>Is dubhach linn i n-úir chille traochta tím,</span>
<lb n="2056"/><span>Gan cúntas ná súil lena théacht arís,</span>
<lb n="2057"/><span>Búchbhile ciúir oilte is éigeas fuinn</span>
<lb n="2058"/><span>D'úirshliocht go smúsach Uí Laoghaire Laoi.</span>
<lb n="2059"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2060"/><p><span>AISTRIUGHCHÁN GO GAEDHILG.</span></p>
<lb n="2061"/>
<lb n="2062"/><p><span>Deir an seanfhocal gur ar scáith a chéile do mhairid na daoine.</span>
<lb n="2063"/><span>Is dóigh liom gur féidir an rud céadna do rádh i dtaobh teangtha.</span>
<lb n="2064"/><span>Bhíodh is go gcuireann teanga teanga eile chun bháis, n-a dhiaidh-san is</span>
<lb n="2065"/><span>uile má bítear i ndáiríribh um theangain d'aithbheódhchaint is é buaic na</span>
<lb n="2066"/><span>teangan soin an oiread den iasacht do tharraing innti is a réidh-</span>
<lb n="2067"/><span>teóghaidh léi.  Bíonn saghas deighleála idir theangthaibh ar an gcuma</span>
<lb n="2068"/><span>soin; bíd ag malartughadh seód a chéile: agus obair ar mhaithe leó</span>
<lb n="2069"/><span>go léir is eadh é sin.  Dá shaidhbhre is dá uaibhrighe de theangain an</span>
<lb n="2070"/><span>Béarla féach cad é an ampal a bhíonn uirthi a d'iarraidh greim</span>
<lb n="2071"/><span>fhagháil ar sheanrudaí na Gaedhilge is na Breathnaise.  Moltar go</span>
<lb n="2072"/><span>hard an "Celtic Note" i litridheacht an Bhéarla, ar shon gur minic</span>
<lb n="2073"/><span>an moladh dá thabhairt ar earraidhibh nár geineadh ó aigne Cheiltigh.</span></p>
<lb n="2074"/>
<lb n="2075"/><p><span>Ós rud é go ndeineann an t-iasacht maitheas do theangain, nár</span>
<lb n="2076"/><span>chóir dúinne, do mhuinnuir na Gaedhilge, féachaint amach agus cuid de</span>
<lb n="2077"/><span>na seódaibh atá dá malartughadh idir theangthaibh eile d'fhagháil ar</span>
<lb n="2078"/><span>iasacht is do chur ag deisiughadh ar dteangan féin?  Ní dócha go bhfuil</span>
<lb n="2079"/><span>ar an saoghal indiu, aon leitridheacht nár huaisligheadh go mór ó'n</span>
<lb n="2080"/><span>iasacht í.  Agus cad n-a thaobh go mbeadh scáth orainne roimh dheagh-</span>
<lb n="2081"/><span>smaointe iasachta sa Ghaedhilg?</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>Do mheasas nár mhiste an cheist sin do chur dá pléidhe annso i</span>
<lb n="2084"/><span>measc daltaí Chumainn na hÉigse.  Ar an adhbhar soin ní dhéanfad</span>
<lb n="2085"/><span>acht beagán smaointe a tháinig dam féin do chur síos, agus roinnt</span>
<lb n="2086"/><span>samhláidí do thabhairt uaim, agus a fhágaint fúibh-se bheith ag cur leo</span>
<lb n="2087"/><span>nó ag baint uatha de réir mar is mian libh féin.</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>Maidir le litridheacht, níor fhás sí riamh, acht a gnáthshaoghal is a</span>
<lb n="2090"/><span>gnáthchainnt chinidh éigin.  Ní fhásfaidh litridheacht nua dhúthchais sa</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2091"/><p><span>Ghaedhilg go mbeidh greim ag an dteangain sin ar chroidhe is ar ghnáth-</span>
<lb n="2092"/><span>shaoghal mhuinntir na hÉireann.  Ná himthigheadh aon dearmhad orainn</span>
<lb n="2093"/><span>ina thaobh soin mar 'sí an fhírinne í.  Dá bhfaghaimís saidhbhreas an</span>
<lb n="2094"/><span>tsaoghail ar iasacht, níor linn féin é ina dhiaidh-san.</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>Ní'l an scéal go ródhona ar fad againn, amhthach.  Teanga ársa is</span>
<lb n="2097"/><span>eadh an Ghaedhilg agus tá sean-litridheacht innti nach miste a cur i</span>
<lb n="2098"/><span>gcomparáid le leitridheacht "teangthacha an léighinn" féibh mar</span>
<lb n="2099"/><span>tugtar ortha.  Sara dtéighimíd ar lorg an iasachta scrúduighmís ar</span>
<lb n="2100"/><span>dtúis ar sean-leitridheacht féin ó Chéitinn siar.  Deinimís cloch</span>
<lb n="2101"/><span>bhuinn di sin, agus socruighmís i gceart í i dtalamh ar nGaedhilge</span>
<lb n="2102"/><span>féin.  Annsoin féadfam a thógaint ar an gcloich bhuinn sin fallaí</span>
<lb n="2103"/><span>arda aolda pháláis ar leitridheachta nua.  Tá iasacht agus iasacht</span>
<lb n="2104"/><span>ann, agus an t-iasacht is comhgaraighe is é is fearr.  Is í an tsean-</span>
<lb n="2105"/><span>leitridheacht is comhgaraighe dhúinne d'fhonn leitridheacht nua do</span>
<lb n="2106"/><span>sholáthar dúinn féin.</span></p>
<lb n="2107"/>
<lb n="2108"/><p><span>Ag aistriughadh ón SeanGhaedhilg dúinn féadfam an obair do</span>
<lb n="2109"/><span>dhéanamh ar dhá shlighe: .i. é dhéanamh focal ar fhocal mar adeirthear,</span>
<lb n="2110"/><span>nó athinnsint do thabhairt ar an scéal do chuirimíd romhainn.  Tá</span>
<lb n="2111"/><span>maitheas fá leith ag baint le ceachtar den dá shlighe, agus ní miste a</span>
<lb n="2112"/><span>fhágaint fén gcearduidhe a rogha féin aca do ghabháil chuige.  Nuair</span>
<lb n="2113"/><span>bhítear ag aistriughadh "focal ar fhocal," ní cheadóghainn malairt</span>
<lb n="2114"/><span>dola ar an gcainnt acht amháin ar scáith feabhsa an scéil.  Tá samh-</span>
<lb n="2115"/><span>laídí go leór againn ón Athair Peadair ar sheanscéaltaibh d'athinn-</span>
<lb n="2116"/><span>sint, mar atá "An Craosdeamhan" agus "Eisirt" agus rudaí nach</span>
<lb n="2117"/><span>iad.</span></p>
<lb n="2118"/>
<lb n="2119"/><p><span>Pé cuma ina ndéanfar an obair ní mór don aistriughadh bheith go</span>
<lb n="2120"/><span>hinléighte is go taitheanach is go anamamhail; ní mór don chainnt</span>
<lb n="2121"/><span>bheith go simplidhe is go nádúrtha.  De réir a dheise is a shlachtmhaire</span>
<lb n="2122"/><span>a bhíonn an scéal is eadh bheidh toradh agus meas air i ndomhan na</span>
<lb n="2123"/><span>Gaedhilge.</span></p>
<lb n="2124"/>
<lb n="2125"/><p><span>Ní fuláir dúinn bheith aireach agus gan rudaí a tharraing thar n-ais</span>
<lb n="2126"/><span>atá caithte uaithi, ag an nGaedhilg.  Bhíonn teanga ag atharrughadh i</span>
<lb n="2127"/><span>gcomhnuidhe, agus d'imthigh atharrughadh an donas ar an nGaedhilg le</span>
<lb n="2128"/><span>tuairim is céad go leith bliadhain.  Na comhfhocail mhóra is an uaim</span>
<lb n="2129"/><span>do chleachtadh Céitinn, is daoine dá éis, ní bhfuighthidhe aon bhlas ortha</span>
<lb n="2130"/><span>anois sa Mhumhain féin.  Scéalta fóghanta agus cainnt nádúrtha</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2131"/><p><span>ghonta sin iad na rudaí a theastuigheann ó mhuinntir na haimsire</span>
<lb n="2132"/><span>seo; sin iad na hearraidhe a bhréagfaidh daoine chun na Gaedhilge do</span>
<lb n="2133"/><span>léigheamh.  Tá easnamh eile ar an nGaedhilg, ná baineann puinn le</span>
<lb n="2134"/><span>leitridheacht; agus ní fuláir an t-easnamh soin do leigheas má's</span>
<lb n="2135"/><span>mian linn an Ghaedhilg do chur ag foghnamh don tír seo feasta.  Is é</span>
<lb n="2136"/><span>easnamh é sin ná béarla ealadhan is tionnscail, is oideachais is</span>
<lb n="2137"/><span>"criticism" is a leithéidí sin do bheith de dhíth orainn sa Gaedhilg</span>
<lb n="2138"/><span>Sa tseana-shaoghal bhí an Ghaedhilg go maith chun tosaigh insna cásaibh</span>
<lb n="2139"/><span>sin.  Bhí béarla fe leith ag na filidhibh is béarla fá leith ag na</span>
<lb n="2140"/><span>breitheamhain is béarla fé leith ag lucht céirde, agus mar sin dóibh.</span>
<lb n="2141"/><span>Acht do thráigh an tuile léighinn ó imeallbhordaibh na Gaedhilge is do</span>
<lb n="2142"/><span>fágadh í ar feadh abhfad go tur tirim dá éaghmuis; ise ag fiaradh is</span>
<lb n="2143"/><span>ag dul ar gcúl agus an saoghal mór leathsmuigh dhi ag dul chun cinn</span>
<lb n="2144"/><span>ar cosabocóid.</span></p>
<lb n="2145"/>
<lb n="2146"/><p><span>Tá eagla orm ná cabhróghaidh an sean-leigheann linn puinn chun an</span>
<lb n="2147"/><span>easnaimh úd do leigheas.  Is iomdhó cor a chuir an saoghal de ó bhíodh</span>
<lb n="2148"/><span>an sean-léigheann fé réim.  Is iomdhó sean-ealadha gur imthigh</span>
<lb n="2149"/><span>dearmhad uirthi.  Is iomdhó ealadha nua atá tagaithe i bhfeidhm.</span>
<lb n="2150"/><span>Déarfainn, amhthach, gur mhaith an rud an sean-léighinn do chuardach</span>
<lb n="2151"/><span>agus toradh an tsaothair do thabhairt isteach do chuimhdach an léighinn</span>
<lb n="2152"/><span>nua.</span></p>
<lb n="2153"/>
<lb n="2154"/><p><span>Is ar theangthaibh iasachta nach fuláir bheith ag braith chun na hoibre sin.</span>
<lb n="2155"/><span>Ina léithéid sin de chás is eadh d'fhóghnfadh aistriughadh.  Ní bheidh toradh</span>
<lb n="2156"/><span>ar an nGaedhilg go dtí go mbeidh árdléigheann agus árdsmaointe</span>
<lb n="2157"/><span>innti.  Ón uair ná fuil puinn díobh go hoireamhnach innti cheana</span>
<lb n="2158"/><span>féin caithfar raidhse aca d'fhagháil ar iasacht.  Nuair raghaidh an</span>
<lb n="2159"/><span>teanga ina dtaithighe sin béarfa sí féin tuilleadh.</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>Acht caithfear a admháil gur teanga lag í an Ghaedhilg, agus an</span>
<lb n="2162"/><span>deallramh atá uirthi fé láthair.  Dá bhrígh sin ní réidhteóghadh an iomad</span>
<lb n="2163"/><span>den iasacht léi.  Is amhlaidh do báithfidhe ann í.  Ar an adhbhar-san do</span>
<lb n="2164"/><span>b'fhearr gan dul rófhada i leith an iarachta.  Ní fuláir tarraing air</span>
<lb n="2165"/><span>go réidh, agus a mheascadh go maith ar bhiadh dhuthchais na deaghchanamhna.</span></p>
<lb n="2166"/>
<lb n="2167"/><p><span>B'fhéidir nár bh'fhearra dham rud do dhéanfainn ná beagán solaoidí</span>
<lb n="2168"/><span>a thabhairt ar aistrughchán a teangaibh iasachta.  Is saith liom a rádh</span>
<lb n="2169"/><span>gur i bhfilidheacht atáid, acht ní'l leigheas agam air sin.</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>Ar dtúis don Bhreathnais.  Is í an Bhreathnais an teanga dena</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2172"/><p><span>teangthaibh iasachta is comhgaraighe agus is dlúithe gaol don Ghaedhilg.</span>
<lb n="2173"/><span>Dá bhrígh is usa aistriughadh go Gaedhilg uaithi-se 'ná ó theangthaibh eile.</span>
<lb n="2174"/><span>Tá filidheacht bhreagh innti, agus go háirithe amhráin ghrádh gur dócha</span>
<lb n="2175"/><span>nach fuil a mbárr le fagháil.</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span><Na giotaí ón mBreathnais do léigh Torna táid i gcló cheana féin</span>
<lb n="2178"/><span>i "nGuth ón mBreatain," agus do ceapadh dá réir sin nar ghábhadh</span>
<lb n="2179"/><span>a gcur annso.></span></p>
<lb n="2180"/>
<lb n="2181"/><p><span>Ní'l puinn cuardaigh déanta agam ar theangthaibh na hEórpa.  Acht</span>
<lb n="2182"/><span>ón dtaithighe atá agam ar an bhFraingcis is ar an nGearmáinis tá's</span>
<lb n="2183"/><span>agam go bhfuil a lán ionnta nar mistide an Ghaedhilg a fhagháil uatha.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>Tá saothar mór leitridheachta ionnta araon.  An fhilidheacht atá sa</span>
<lb n="2186"/><span>Ghearmáinis ní ródheacair í chasadh i nGaedhilg.  Tá a furmhór go</span>
<lb n="2187"/><span>huasal is go hardaigeanta acht is baoghlach go bhfuil smaointe abhfus</span>
<lb n="2188"/><span>is tall innti ná réidhteóghadh aigne an Ghaedhil leó.  Ar chainnt scurtha</span>
<lb n="2189"/><span>iseadh is fearr an Fhraingcis.  An fhilidheacht atá innti-sin níor mhór</span>
<lb n="2190"/><span>do dhuine diantaighthe uirthi sara dtuigfeadh sé dhi, tá sí chomh casta</span>
<lb n="2191"/><span>soin.  Ní mar sin atá filidheacht na Gearmáinise ar aon chor.  Rud</span>
<lb n="2192"/><span>eile, tá aiceann láidir ar chanamhaint na Gearmáinise díreach mar</span>
<lb n="2193"/><span>atá sa Ghaedhilg, agus is maith an congnamh é sin don té bhíonn a</span>
<lb n="2194"/><span>d'iarraidh giota d'aistriughadh go Gaedhilg.  Ní áirímhtear an t-aiceann</span>
<lb n="2195"/><span>i bhfilidheacht na Fraingcise.</span></p>
<lb n="2196"/>
<lb n="2197"/><p><span>URNAIGHTHE AN DÍLLEACHTUIDHE.</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>(Mme. Amable Tastu do chéadcheap).</span></p>
<lb n="2200"/>
<lb n="2201"/><p><span>A Athair na ngrás do fágadh mé go fann</span>
<lb n="2202"/><span>Im bhád gan stiúir</span>
<lb n="2203"/><span>Gan athair an ghrádh, gan mháthair chléibh mo lom-</span>
<lb n="2204"/><span>Nach gnás ag trúip;</span>
<lb n="2205"/><span>Acht claisim gach lá do rádh-sa im ghaobhar go teann</span>
<lb n="2206"/><span>"Árduigh do shúil"!</span>
<lb n="2207"/><span>Sin Athair don bhfánuidhe, atá ar an saoghal gan chabhair,</span>
<lb n="2208"/><span>I n-áirde annsúd!"</span>
<lb n="2209"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2210"/><p><span>AN SRUTH AGUS AN MHUIR.</span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>(Victor Hugo do chéadcheap).</span></p>
<lb n="2213"/>
<lb n="2214"/><p><span>Do shileadh sruth de charraig léith</span>
<lb n="2215"/><span>N-a dheóraibh tiugha sa tréanmhuir ghuirt;</span>
<lb n="2216"/><span>Dubhairt, tráth, an fhairrge i mbáithtear-céad:</span>
<lb n="2217"/><span>"Bhfuil gnó agat díom, a bhé seo an ghuil?</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>Mise an t-anfhaithe, mise an fraoch;</span>
<lb n="2220"/><span>Go ciumhais na spéire atá mo chur.</span>
<lb n="2221"/><span>'S ó's mise an mór, a bheag mo chléibh,</span>
<lb n="2222"/><span>Cá bhfuil mo ghábhadh 'et leithéid anois?"</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>Dubhairt an sruth de ghlór i gcéill:</span>
<lb n="2225"/><span>"Do-bheirim duit go séimh, a mhuir,</span>
<lb n="2226"/><span>Braon den uisce, ionóla i mbéal;</span>
<lb n="2227"/><span>Sin rud ná fuil ó phréimh agat!"</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>NA GREANADÚIRÍ.</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>(Aistriughadh ar Die Grenadiere, de shaothar Heine.)</span></p>
<lb n="2232"/>
<lb n="2233"/><p><span>Ag filleadh ar an bhFraingc do bhí beirt ghreanadúir'</span>
<lb n="2234"/><span>Do gabhadh insa Rúis i dtreó catha;</span>
<lb n="2235"/><span>'S ar bheith dhíobh i dtaisteal thar n-ais tríd an Phrúis</span>
<lb n="2236"/><span>A gcinn buaileadh fútha go haithreach.</span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>'San áit sin do chualadar tuairisc an léin:</span>
<lb n="2239"/><span>An Fhraingc d'fhulaing éigin na bhfleascach,</span>
<lb n="2240"/><span>An t-ár ar a sluagh, cé gur bhuacach a réim,</span>
<lb n="2241"/><span>'S an tImpire féimig fé ghlasaibh.</span></p>
<lb n="2242"/>
<lb n="2243"/><p><span>Ar árdghol go fuidheach seadh do luigheadar araon</span>
<lb n="2244"/><span>Ag cásamh an scéil is ag cneadaigh;</span>
<lb n="2245"/><span>Dubhairt duine aca: "A Thighearna! sin claoidhte mé i bpéin,</span>
<lb n="2246"/><span>'S tá an nimh ar mo chréachtaibh ag casadh!"</span>
<lb n="2247"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2248"/><p><span>An duine eile dubhairt: "Uch, mo chumha agus mo léir!</span>
<lb n="2249"/><span>Faghaim bás, ó taoi taobh liom, a chara;</span>
<lb n="2250"/><span>Acht mo bhean is mo chúram is dubhach a bheid féin,</span>
<lb n="2251"/><span>Agus seachtmhain im éaghmuis ní mhairfid.</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>Acht ní cás liom mo bhean, ná ní saith liom a clann;</span>
<lb n="2254"/><span>Táid dualguisí ann is mó gradam;</span>
<lb n="2255"/><span>An t-ocras má bhlaisid súd, glacfaid an mang,</span>
<lb n="2256"/><span>Acht, an tImpire, mo channtlamh é i gcarcair!</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>Iarraim ort d'fhábhar, a bhráthair mo chléibh,</span>
<lb n="2259"/><span>A luaithe don éag so do thagaim,</span>
<lb n="2260"/><span>Don bhFraingc leat mo chnámha-sa d'árdach i gcéin</span>
<lb n="2261"/><span>Is mé shíneadh go réidh ann i dtalamh;</span></p>
<lb n="2262"/>
<lb n="2263"/><p><span>Mo chroisín onóra do chóiriughadh lem chroidhe</span>
<lb n="2264"/><span>'S a ribín ar snaidhm ina baitheas;</span>
<lb n="2265"/><span>Mo ghunna-sa im dhóidibh go fógarthach cruinn,</span>
<lb n="2266"/><span>'S mo chrois is mo chlaidheamh díom ar ceangal.</span></p>
<lb n="2267"/>
<lb n="2268"/><p><span>Luighfead im aonar ag éisteacht go ciúin</span>
<lb n="2269"/><span>Mar bheadh faraire annsúd fé na leacaibh,</span>
<lb n="2270"/><span>Go gcloisfe mé pléascadh agus géim na gcanún</span>
<lb n="2271"/><span>Is seitreach is lúithrith na gcapall.</span></p>
<lb n="2272"/>
<lb n="2273"/><p><span>Nuair is mear ós cionn m'uaighe-se do gluaisfar fé réim</span>
<lb n="2274"/><span>Le gliongar is spréacharnach cloidhmhte</span>
<lb n="2275"/><span>Annsoin preabfad go suairc as an uaigh sin de léim</span>
<lb n="2276"/><span>Chun m'Impire féinig do chosaint!</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>Seo aistriughadh ar ghiota bheag eile de shaothar Heine:-</span></p>
<lb n="2279"/>
<lb n="2280"/><p><span>LYRISCHES INTERMEZZO — 22.</span></p>
<lb n="2281"/>
<lb n="2282"/><p><span>Dá mb'eól soin dona bláthaibh,</span>
<lb n="2283"/><span>A bhreóidhte atáim-se im chroidhe,</span>
<lb n="2284"/><span>Do chaoinfidís bpáirt liom</span>
<lb n="2285"/><span>Mar adhbhar soláis lem thaoibh.</span>
<lb n="2286"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2287"/><p><span>Dá mb'eól soin d'éan na hoidhche</span>
<lb n="2288"/><span>A mhéid do bhím fá phéin,</span>
<lb n="2289"/><span>Do líonfaidhe gleannta is coillte</span>
<lb n="2290"/><span>De cheól a bhinnghuib fhéil.</span></p>
<lb n="2291"/>
<lb n="2292"/><p><span>Dá mb'eól do réalthaibh órdha</span>
<lb n="2293"/><span>Na spéire an brón so 'om shnoighe,</span>
<lb n="2294"/><span>Do thriallfaidís, gach comhgar,</span>
<lb n="2295"/><span>Anuas dom chomhairliughadh tríd.</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Mo bhuairt, mo phian, mo ghéarghoin.</span>
<lb n="2298"/><span>Ní heól, acht d'aenne amháin!</span>
<lb n="2299"/><span>Mar is í do loit 's do léirmheil</span>
<lb n="2300"/><span>An croidhe bocht léin im lár!</span></p>
<lb n="2301"/>
<lb n="2302"/><p><span>Agus giota eile arís ón bhfhear gcéadna:</span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>MUIRTHAISTEAL.</span></p>
<lb n="2305"/>
<lb n="2306"/><p><span>ROMANZEN. — 14.</span></p>
<lb n="2307"/>
<lb n="2308"/><p><span>Im sheasamh bhíos, mo dhruim le crann,</span>
<lb n="2309"/><span>'S mé ag comhaireamh tonn na taoide;</span>
<lb n="2310"/><span>A thalamh dhúthchais, slán go rabhair!</span>
<lb n="2311"/><span>Tá mo bharc ag preannsadh roimpi!</span></p>
<lb n="2312"/>
<lb n="2313"/><p><span>Do ghabhas tar brághaid an tighe agem stór</span>
<lb n="2314"/><span>'S i ngach fuinneóig bhí solus;</span>
<lb n="2315"/><span>Dá dhéine d'fhaireas iad, mo bhrón,</span>
<lb n="2316"/><span>Ní bhfuaireas comhartha an tsonuis.</span></p>
<lb n="2317"/>
<lb n="2318"/><p><span>A dheóra, stadaidh! leigtear dúinn!</span>
<lb n="2319"/><span>Ná bhíom le dubhchas dála!</span>
<lb n="2320"/><span>A chroidhe seo im chliabh, ná bristear thú,</span>
<lb n="2321"/><span>Cé mór do phúdhair fé láthair!</span>
<lb n="2322"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2323"/><p><span>Seo aistriughadh ar ghiota do scríobh Schiller ag fáiltiughadh roimh</span>
<lb n="2324"/><span>an Earrach:</span></p>
<lb n="2325"/>
<lb n="2326"/><p><span>AN tEARRACH.</span></p>
<lb n="2327"/>
<lb n="2328"/><p><span>"Dé bheatha-sa, a ógáin áluinn,</span>
<lb n="2329"/><span>A sheóid bhreágh bháin an tsaoighil!</span>
<lb n="2330"/><span>Atá ag teacht let chléibhín blátha,</span>
<lb n="2331"/><span>Dé bheatha, is fáilte 'on tír!</span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>"Ariú, is ann arís ataoi-se!</span>
<lb n="2334"/><span>Nach deas do ghnaoi is do shnódh!</span>
<lb n="2335"/><span>'S nach sinne raghaidh go croidhmhail</span>
<lb n="2336"/><span>It choinnibh píosa 'en ród.</span></p>
<lb n="2337"/>
<lb n="2338"/><p><span>"An cuimhin leat féin mo mhúirnín?</span>
<lb n="2339"/><span>Andagha, is í siúd í, a stóir!</span>
<lb n="2340"/><span>Seadh, fuaireas grádh ón gcúilfhinn;</span>
<lb n="2341"/><span>'S tá grádh aici dhúmh-sa fós!</span></p>
<lb n="2342"/>
<lb n="2343"/><p><span>"Is iomdha bláth, dhom chiallaigh</span>
<lb n="2344"/><span>Do dheineas a iarraidh ort;</span>
<lb n="2345"/><span>Seo chughat mé arís dá n-iarraidh;</span>
<lb n="2346"/><span>Is tusa? is fial tú liom.</span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>"Dé bheatha-sa, a ógáin áluinn,</span>
<lb n="2349"/><span>A sheóid bhreágh bháin an tsaoighil!</span>
<lb n="2350"/><span>Atá ag teacht let chléibhín blátha,</span>
<lb n="2351"/><span>Dé bheatha, is fáilte 'on tír!"</span></p>
<lb n="2352"/>
<lb n="2353"/><p><span>Ní chomhairleóghainn do dhuine saothar leitridheachta d'aistrughadh ón</span>
<lb n="2354"/><span>mBéarla ar aon chor.  Cadé an mhaith dhúinn oibreacha Shakespeare,</span>
<lb n="2355"/><span>cuir i gcás, do thionntódh go Gaedhilg agus gan duine i nÉirinn a</span>
<lb n="2356"/><span>thuigeann leitridheacht ná fuil ar a chumus na hoibreacha soin do</span>
<lb n="2357"/><span>léigheamh sa Bhéarla féin.  Agus rud eile, is beag aistriughadh do</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2358"/><p><span>thiocfaidh i n-aon ghaobhar do fheabhas an tsaothair bhunaidh.  Má bhíd</span>
<lb n="2359"/><span>an Ghaedhilg is an Béarla araon fé réim annso i nÉirinn, beidh</span>
<lb n="2360"/><span>anchuid aistriughadh agus deighleála eatortha, mar atá ainmneacha</span>
<lb n="2361"/><span>sráideanna, is achta dlighe i dtaobh madraidhe, is cúrsaí elections,</span>
<lb n="2362"/><span>is ceanteála, is neithe den tsórd soin.  I n-indeóin ar ndíchill beidh</span>
<lb n="2363"/><span>aistriúghchán ó Bhéarla go Gaedhilg dá dhéanamh, agus is fearr dhúinn</span>
<lb n="2364"/><span>leigean do "Chlassics" an Bhéarla go mbeidh greim ag an</span>
<lb n="2365"/><span>nGaedhilg arís ar aigne na nGaedeal.</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>Acht tá a lán rudaí sa Bhéarla nar mhiste Gaedhilg do chur ortha,</span>
<lb n="2368"/><span>acht an Béarlachas do sheachaint idir dhá linn.  Is iomdhó leabhar agus</span>
<lb n="2369"/><span>dán sa Bhéarla go bhfuil sprid maith Gaedhealach leó, agus dá gcurtí</span>
<lb n="2370"/><span>Gaedhilg ortha-san badh mhaith agus do b'úsáideach an obair í.</span></p>
<lb n="2371"/>
<lb n="2372"/><p><span>Seo iarracht do thugas fén amhrán úd an Mhóraigh do chur i nGaedhilg:</span></p>
<lb n="2373"/>
<lb n="2374"/><p><span>Tá a leóghan geal fén gcré agus í féin abhfad uaidh,</span>
<lb n="2375"/><span>Is dá héileamh bíd sluaighte le grádh dhi;</span>
<lb n="2376"/><span>Acht seólann gach n-aon díobh go déarach ar cuaird</span>
<lb n="2377"/><span>Mar tá a haonchroidhe san uaigh úd i gClár Luirc.</span></p>
<lb n="2378"/>
<lb n="2379"/><p><span>Is é ceól breágh na nGaedheal óna béalaibh is dual —</span>
<lb n="2380"/><span>Na séise ba shuairc leis siúd d'áireamh;</span>
<lb n="2381"/><span>Is róbheag is léir dá lucht éisteachta an ghruaim</span>
<lb n="2382"/><span>Dá réabadh is dá suathadh ina lár-se.</span></p>
<lb n="2383"/>
<lb n="2384"/><p><span>A bheó ba dhá chéad searc, ba d'Éirinn a bhuaint;</span>
<lb n="2385"/><span>Níor éilimh sé duais eile thársa.</span>
<lb n="2386"/><span>Beidh Fódla go déarfhliuch ag éigheamh go lá an Luain,</span>
<lb n="2387"/><span>Is n-a dhéidh, uch, ní buan bheidh a ghrádh geal.</span></p>
<lb n="2388"/>
<lb n="2389"/><p><span>Bíodh a fód-se le gréin mar a dtéigheann sí chun suain</span>
<lb n="2390"/><span>'Sí ag déanamh deaghthuar don lá i mbáireach;</span>
<lb n="2391"/><span>Beidh a lónnradh go glégeal ag sméide ar a huaigh</span>
<lb n="2392"/><span>Ó Éirinn na buartha is na páirte.</span>
<lb n="2393"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2394"/><p><span>Agus seo lagiarracht fén amhrán bhreágh úd do cheap Sir Charles</span>
<lb n="2395"/><span>Gavan Duffy, .i.</span></p>
<lb n="2396"/>
<lb n="2397"/><p><span>FÁG AN BEALACH.</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>"Dóth ná déinidh d'Éirinn tláith —</span>
<lb n="2400"/><span>Féach a sáirfhir scáinte scartha;"</span>
<lb n="2401"/><span>Sin é an scéal dá léigheamh os árd</span>
<lb n="2402"/><span>Dúinn ag gráscar másach meathta;</span>
<lb n="2403"/><span>Dúinne atá go bláthmhar aibidh;</span>
<lb n="2404"/><span>Sluaighte Fáil tá an buadh n-a láimh,</span>
<lb n="2405"/><span>Bídh gan scáth, ní gábhadh bheith faiteach;</span>
<lb n="2406"/><span>Fógraidh uaibh fé bhuaraigh bháis</span>
<lb n="2407"/><span>Truagh agus tráill le "Fág an Bealach."</span></p>
<lb n="2408"/>
<lb n="2409"/><p><span>Moltar Neart, acht Ceart is feárr,</span>
<lb n="2410"/><span>Soin a bhráithre grádhacha machtnaidh;</span>
<lb n="2411"/><span>Cleas ná neart na Sacsan smáil</span>
<lb n="2412"/><span>Sinn ní fháiscfidh lá ná seachtmhain,</span>
<lb n="2413"/><span>Linn má's áil bheith báidheach chun catha.</span>
<lb n="2414"/><span>Ceanglaidh trá, le chéile ar áis —</span>
<lb n="2415"/><span>Séanaidh gnás is cáil an scraiste —</span>
<lb n="2416"/><span>Is, gaoth na Márta léire bhur námhad</span>
<lb n="2417"/><span>Ag éalódh ón ár roimh "Fág an Bealach."</span></p>
<lb n="2418"/>
<lb n="2419"/><p><span>Éist le glór na slógh so Fáil</span>
<lb n="2420"/><span>Fé chiachán ón gcrádh 'nar caitheadh:</span>
<lb n="2421"/><span>D'éis gach breódh tá ár gcomhacht go hárd;</span>
<lb n="2422"/><span>Dóth is dáil tespeán dúinn feasta,</span>
<lb n="2423"/><span>'S déanfain ár is lámhach dá bharra;</span>
<lb n="2424"/><span>Bíom le cóir go cródha, ámh;</span>
<lb n="2425"/><span>Treóruighidh tráth, 's is sásta leanfam;</span>
<lb n="2426"/><span>Faill is fána is aibhne is áird</span>
<lb n="2427"/><span>Cloisfid gártha is "Fág an Bealach,"</span>
<lb n="2428"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2429"/><p><span>Gabhadh an Uaine suas gan scáith</span>
<lb n="2430"/><span>'S í le háireamh táinte an cheannais,</span>
<lb n="2431"/><span>Feidhm 's a luach, is suairceas sámh;</span>
<lb n="2432"/><span>Seannlucht stáit, 's an dámh ar eascar —</span>
<lb n="2433"/><span>Seinnfid áille a cáile i starthaibh.</span>
<lb n="2434"/><span>'Nois an t-am — gura teann bhur n-ágh;</span>
<lb n="2435"/><span>A fheara Fáil, sa bheárnain tagaidh!</span>
<lb n="2436"/><span>Suas le Saoirse is síos an námhaid!</span>
<lb n="2437"/><span>Cloiseam gáir le "Fág an Bealach!"</span></p>
<lb n="2438"/>
<lb n="2439"/><p><span>TORNA.</span></p>
<lb n="2440"/>
<lb n="2441"/><p><span>COIMHFHREAGAIRT.</span></p>
<lb n="2442"/>
<lb n="2443"/><p><span>Pádraig Ó Cruadhlaoich, cct.</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Do Thorna.</span></p>
<lb n="2446"/>
<lb n="2447"/><p><span>A rúin dhil 's a chaomhnach na mbúchmbruinneal mbéasach,</span>
<lb n="2448"/><span>Thug súnn searc do bhéasaibh na seandraoi uais,</span>
<lb n="2449"/><span>Do mhúchais gan téarnamh dubhaire mo chléibhe</span>
<lb n="2450"/><span>Le cúnntas is déadhnaighe dá n-airighim uait.</span></p>
<lb n="2451"/>
<lb n="2452"/><p><span>Is rún dam gur méinn leat a dtabhairt sin le chéile,</span>
<lb n="2453"/><span>Drúnga na héigse san ealadhain tsuairc,</span>
<lb n="2454"/><span>Chun dúbailt a ndréachta go húlmhar le chéile</span>
<lb n="2455"/><span>Ar chúrsa na hÉireann tre chathaíbh cruaidhe.</span>
<lb n="2456"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2457"/><p><span>Ar lúthmhaire ár Laochradh, ar ionnraice tréithe,</span>
<lb n="2458"/><span>Ar fiúntas na bhféinnidh do thaithigheadh buadh,</span>
<lb n="2459"/><span>N-a ndúnbhrogaibh aolmhara a chúmhdaigh an fhéile,</span>
<lb n="2460"/><span>Agus túirling na héigse ar a hallaíbh cuaird.</span></p>
<lb n="2461"/>
<lb n="2462"/><p><span>Ní hiongnadh ná staonaim ag súil le bhur ngléirnguth,</span>
<lb n="2463"/><span>Le dúil beith ag éisteacht le gleacaidheacht suadh,</span>
<lb n="2464"/><span>Tre úirtheangain Ghaedhilge do túrnadh le tréimhse,</span>
<lb n="2465"/><span>'S í i bhfiúntar go n-éagfadh a' taithighe uainn.</span></p>
<lb n="2466"/>
<lb n="2467"/><p><span>Mo chúmha thríom, nach léir dam i ndúthchas ceart Féilim</span>
<lb n="2468"/><span>Aon phrionnsa den Ghaedhlfhuil, dár cheartuigheas thuas,</span>
<lb n="2469"/><span>Thiubhradh spiúnadh agus éirleach ar dhrúngaibh an bhréanphuic;</span>
<lb n="2470"/><span>'S níor thruagh liom ag béicidh gach maistín cuain.</span></p>
<lb n="2471"/>
<lb n="2472"/><p><span>TORNA, cct</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>Ag freagairt air sin.</span></p>
<lb n="2475"/>
<lb n="2476"/><p><span>A bhúidhbhile bhéasaigh dar dúthchas gan chlaon bheith,</span>
<lb n="2477"/><span>A srúillibh na ndébhan ó scagthaí duain,</span>
<lb n="2478"/><span>I gcongnamh don éigse do thiomnscain do ghléchrobh</span>
<lb n="2479"/><span>'S ní mionnrach gan éifeacht do bheartuighim uait.</span></p>
<lb n="2480"/>
<lb n="2481"/><p><span>Do b'fhonn liomsa féin teacht an phrionnsa d'fhuil Ghaedhil Ghluis</span>
<lb n="2482"/><span>Do spiúnfadh na méirligh i n-anaighibh ruag,</span>
<lb n="2483"/><span>Acht Fionn flaith na Féinne do thúirling — ní géillfaidhe,</span>
<lb n="2484"/><span>Ó's prionnsa gach éinne ar a phaistín tuair.</span></p>
<lb n="2485"/>
<lb n="2486"/><p><span>Is liúighrigh le tréaneas, is piúnt as an mbraonmhuir,</span>
<lb n="2487"/><span>Is iomchur Chnuic Bhréandain tar Eachtaighe thuaidh,</span>
<lb n="2488"/><span>Do shúilse le phoénix, do chumhdach na hÉireann</span>
<lb n="2489"/><span>Le súmairí Béarla is le gaigí truagh.</span>
<lb n="2490"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2491"/><p><span>Na hughdair le héigse is na húrfhlatha dhéineadh.</span>
<lb n="2492"/><span>An cúiteamh nár chaolchuid san ealadhain druadh,</span>
<lb n="2493"/><span>I gcumhangrach an tsaogail do brúghadh iad i néinfheacht —</span>
<lb n="2494"/><span>Thug súil ar leithéidna le faillighe fhuair.</span></p>
<lb n="2495"/>
<lb n="2496"/><p><span>A chnú ghil na n-ae ionnam, tá an dúrbhroid ag téarnamh</span>
<lb n="2497"/><span>Gan prionnsa gan laochus gan chathaíbh uainn,</span>
<lb n="2498"/><span>Le hionnracus éirime is tionnscal an chéachta,</span>
<lb n="2499"/><span>Umhla agus léigheann agus ceannaigheacht chuain.</span></p>
<lb n="2500"/>
<lb n="2501"/><p><span>Bí it dhúiseacht gan aonmhoill, is siubhluigh go haerach</span>
<lb n="2502"/><span>I gcongnamh do Ghaedhlaibh sa bhfastaím shuairc,</span>
<lb n="2503"/><span>Ag dúbailt do dhréachta do dhrúngaibh an tsaothair,</span>
<lb n="2504"/><span>Tá ag ciorrbhadh agus ag traochadh do mhaistín chuain.</span></p>
<lb n="2505"/>
<lb n="2506"/><p><span>PÁDRAIG, cct.</span></p>
<lb n="2507"/>
<lb n="2508"/><p><span>Ag freagra air sin.</span></p>
<lb n="2509"/>
<lb n="2510"/><p><span>A úghdair na ndébhan do dhlúthadh le chéile</span>
<lb n="2511"/><span>I n-úil chirt 's i n-éifeacht, gan easbaí ar th'uaim,</span>
<lb n="2512"/><span>'S fuair ionnladh do chaomhchnis i dtúismhidh do shaogail</span>
<lb n="2513"/><span>Go bún tobair naoi mban do neartuigheadh suaidh,</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>Dúbhrais, don chéaddul, nár bh'fhonn leatsa géille</span>
<lb n="2516"/><span>D'Fhionn flaith na Féinne do theacht fí chuaird;</span>
<lb n="2517"/><span>A thúirling ní baoghal duit, 's is dubhach liom i n-éagcruith</span>
<lb n="2518"/><span>Gur dúnadh an dlaom ar ár ngaiscidheach gcruaidh.</span></p>
<lb n="2519"/>
<lb n="2520"/><p><span>Ionnracus Éireann, is clú linn go léir sin.</span>
<lb n="2521"/><span>Tionnscal a tréanfhear 's a machaí buaibh;</span>
<lb n="2522"/><span>Beidh ionnmhus dá éis sin ag siubhal ortha in' éiric</span>
<lb n="2523"/><span>Gan cunntas gan buidheachas do scraistí an fhuail.</span>
<lb n="2524"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2525"/><p><span>Tá mo shúil le Seán Réamuinn 's an drúng atá taobh leis,</span>
<lb n="2526"/><span>Ón chunntas mar léighmíd tar anaighibh cuain,</span>
<lb n="2527"/><span>Go bhfuil an chúis aca pléidhthe go fiú an chluithche dhéadhnaigh;</span>
<lb n="2528"/><span>Sin núreacht chun Éireann gan fadmhoill mhuar.</span></p>
<lb n="2529"/>
<lb n="2530"/><p><span>Beidh Cúigí na hÉireann n-a lonnlasair chaormhair.</span>
<lb n="2531"/><span>Le dúil na caithréime do chleacht sí uair;</span>
<lb n="2532"/><span>'S is iomdha mac féadhma ag tnúth le hí éileamh;</span>
<lb n="2533"/><span>'Sí úrbhuime Laochradh na lannaí luath.</span></p>
<lb n="2534"/>
<lb n="2535"/><p><span>TORNA arís cct.</span></p>
<lb n="2536"/>
<lb n="2537"/><p><span>A chródhaigh na héigse, ní damhsa atá géille</span>
<lb n="2538"/><span>Do shlóightibh na Féinne ar a dteacht fí chuaird.</span>
<lb n="2539"/><span>Acht mórdhaigh na hÉireann is comhairligh na céille —</span>
<lb n="2540"/><span>Is fad ó dheineas sléachtadh roim ghealchích Bhuadhaigh.</span></p>
<lb n="2541"/>
<lb n="2542"/><p><span>An gleó so do léigheam ag na comhachtaibh dá dhéanamh,</span>
<lb n="2543"/><span>Má fhóghnann sé d'Éirinn mar airighim uait,</span>
<lb n="2544"/><span>Dob óinmhid an Gaedheal do chuir speóis riamh i laochus</span>
<lb n="2545"/><span>Seoch glórtha Sheáin Réamuinn 's a chathaigheacht uain.</span></p>
<lb n="2546"/>
<lb n="2547"/><p><span>Níor chomhairle le céill dúinn an nódhreacht do shéanadh,</span>
<lb n="2548"/><span>Go dtómhaistar ár n-éirim n-a thaithighe uair;</span>
<lb n="2549"/><span>Sa ghnó soin nuair théighmíd má's eól dúinn aon léic ann —</span>
<lb n="2550"/><span>Tá cródhacht i nÉirinn is gaiscidhigh cruais.</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>Is dóigh liom, a laogh ghil, gur mó an cluithche déadhnach</span>
<lb n="2553"/><span>'Ná an comhrac úd pléidhthe do mheastaí a luadh;</span>
<lb n="2554"/><span>Ní fóirne Sheáin Réamuinn, dá ghlórghonta a mBéarla,</span>
<lb n="2555"/><span>Chuirfidh teórainn le héileamh ar n-easbaí ar uain.</span></p>
<lb n="2556"/>
<lb n="2557"/><p><span>Bíodh atall is meidhir is gliadar misnigh</span>
<lb n="2558"/><span>Ar aicme na foidhne i nIathaibh Fuinidh;</span>
<lb n="2559"/><span>Ní chaillid go deimhin a gciall ná a dtuigsint;</span>
<lb n="2560"/><span>Glacfaid a bhfaighid is iarrfaid tuilleadh.</span>
<lb n="2561"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2562"/><p><span>PÁDRAIG arís cct.</span></p>
<lb n="2563"/>
<lb n="2564"/><p><span>A stóir dhil mo chléibhe, is a lóchrann na héigse,</span>
<lb n="2565"/><span>Is flós ceart na saorfhear a cheartuigheann duan,</span>
<lb n="2566"/><span>Is mó liom 'ná a ndéarfainn na cómhada seo ghléasais</span>
<lb n="2567"/><span>Im thómus ag téacht chugham ó leath Chuinn thuaidh.</span></p>
<lb n="2568"/>
<lb n="2569"/><p><span>A Thórna na n-ae istigh, níor chóir dhúinn bheith daor</span>
<lb n="2570"/><span>Ar na treóin do dhin laochus, pé faid slighe chuaidh —</span>
<lb n="2571"/><span>'Sí an chródhacht do shéid iad ar bhóthar an bhaoghail sin;</span>
<lb n="2572"/><span>Is ar ghlóire ár laochradh badh dhleacht línn luadh.</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>Fóghnfaidh ní baoghal duit, an nódhreacht so d'Éirinn,</span>
<lb n="2575"/><span>'S ní hóinmhideacht bhaoth liom a bheartaidheacht uaim;</span>
<lb n="2576"/><span>Ní leómhfadh aon léic dul n-a chóimhreamh ar aon chor —</span>
<lb n="2577"/><span>Do sheólfainn mo shéala air faoi bhannaíbh cruaidhe.</span></p>
<lb n="2578"/>
<lb n="2579"/><p><span>'Sé an bóthar so Réamuinn is córa dhúinn d'éileamh;</span>
<lb n="2580"/><span>An comhgar is géire a theastuigheann uainn,</span>
<lb n="2581"/><span>Chun Scótia gheal Major do fhóirthin ó ghéibhinn,</span>
<lb n="2582"/><span>'S an ceó dubh do spréachadh dá gealbhrinn suas.</span></p>
<lb n="2583"/>
<lb n="2584"/><p><span>A chara mo chroidhe, maran fríth sibh sásta</span>
<lb n="2585"/><span>Le bunadhas na dlighe tá ag tigheacht chughaibh láithreach</span>
<lb n="2586"/><span>Cuirfamna arís ár mbuidhin chun soláthair,</span>
<lb n="2587"/><span>Is bainfid dá mbíodhbha an fuighlach fágtha.</span></p>
<lb n="2588"/>
<lb n="2589"/><p><span>BUNLÁSA Ó THORNA.</span></p>
<lb n="2590"/>
<lb n="2591"/><p><span>An nódhreacht má ghléasann ár dtreóinna chun saothair,</span>
<lb n="2592"/><span>I gcóigíbh na hÉireann dar leas fí bhuadh,</span>
<lb n="2593"/><span>Is cóir againn daethin ár seólta chun faesimh,</span>
<lb n="2594"/><span>Ní leómhthainn gan géille d'ar dheachtuighis uait.</span>
<lb n="2595"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2596"/><p><span>Ár ngnó ceart gan aonmhoill i dtreó chur dúinn féinig,</span>
<lb n="2597"/><span>Seadh is mó agus is géire do theastuigheann uainn;</span>
<lb n="2598"/><span>Má gheóbhaimíd an méid sin, go deónach gan aonchosc,</span>
<lb n="2599"/><span>Raghaidh Fódla go héascaidh de reathaíbh suas.</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>Ní fuirist an dlighe seo a ríomh go sanusta</span>
<lb n="2602"/><span>Go bhfeicfar an tír dá suidheamh chun maitheasa;</span>
<lb n="2603"/><span>Má thigeann chun chinn, is Gaoidhil go haiteasach,</span>
<lb n="2604"/><span>Scuirfid na draoithe d'aoiradh Shasanach.</span></p>
<lb n="2605"/>
<lb n="2606"/><p><span>Nó,</span></p>
<lb n="2607"/>
<lb n="2608"/><p><span>Is ionann is Maoise an píorda Gallaphuic.</span>
<lb n="2609"/><span>Is siosmathach síoch bheidh buidheanta Bhanban.</span>
<lb n="2610"/><span>Is mithid, dar linn, don chuing seo scaradh linn.</span>
<lb n="2611"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2612"/><p><span>DUINE NA LUADHAIM.</span></p>
<lb n="2613"/>
<lb n="2614"/><p><span>Piaras Béaslaí, cct.</span></p>
<lb n="2615"/>
<lb n="2616"/><p><span>Fonn:-  Cadé sin don té sin ná baineann soin leó.</span></p>
<lb n="2617"/>
<lb n="2618"/><p><span>Is traochta tá m'intinn toisc duine ná luadhaim,</span>
<lb n="2619"/><span>Is níl éifeacht im smaointibh toisc duine ná luadhaim;</span>
<lb n="2620"/><span>Nuair a théidhim ar mo shaoirse go Corcaigh na gcuan</span>
<lb n="2621"/><span>Ní fhéadaim gan cuimhneamh ar dhuine ná luadhaim.</span></p>
<lb n="2622"/>
<lb n="2623"/><p><span>Ar aolbhrogha Chorcaighe nuair a thugas-sa cuaird</span>
<lb n="2624"/><span>Bhí séimhfhir im chuibhreann i siopa na gcuach,</span>
<lb n="2625"/><span>Le sgléip suilt cé luigheamair chun meisce nach muar</span>
<lb n="2626"/><span>Níor thréigeas-sa cuimhne mo dhuine ná luadhaim.</span></p>
<lb n="2627"/>
<lb n="2628"/><p><span>Tá béithe go líonmhar i gCorcaigh na gcuan</span>
<lb n="2629"/><span>Do bhréagfadh chun grínn me le glisdeacht a gcluain;</span>
<lb n="2630"/><span>Tréanmholadh i laoithibh cé thuilleadar uaim</span>
<lb n="2631"/><span>Níorbh fhéidir liom claoi leó toisc duine ná luadhaim.</span></p>
<lb n="2632"/>
<lb n="2633"/><p><span>I gcaomh-Inse Geimhleach bhí miocair bheag shuairc</span>
<lb n="2634"/><span>Is ghéilleas-sa gnaoi dhil do dheiseacht a gruadh;</span>
<lb n="2635"/><span>Ach séis do thaithighinn seal nuair spriog sí im chluais</span>
<lb n="2636"/><span>Is éasga luigh m'intinn ar dhuine ná luadhaim.</span></p>
<lb n="2637"/>
<lb n="2638"/><p><span>Cois Gaortha na Gaoidhilge is me i bhfochair na suadh</span>
<lb n="2639"/><span>Bhí glébheirt im bhuidhin bhig ba shoineanta snuadh,</span>
<lb n="2640"/><span>Cé aerach do bhíomair le giodam gan ghruaim</span>
<lb n="2641"/><span>Na dhéidh sin do chuimhnigheas ar dhuine ná luadhaim.</span></p>
<lb n="2642"/>
<lb n="2643"/><p><span>Nach baothacht dom smaoineamh um dhuine ná luadhaim</span>
<lb n="2644"/><span>Is gur thréigeas an tí sin le feirg is fuath!</span>
<lb n="2645"/><span>Níl éan-mhaith i gcoimheasgar le cinneamhain chruaidh</span>
<lb n="2646"/><span>Ach is géar do mhothuighim uaim mo dhuine ná luadhaim.</span>
<lb n="2647"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2648"/><p><span>COIS FAIRRGE.</span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>Piaras Béaslaí, cct.</span></p>
<lb n="2651"/>
<lb n="2652"/><p><span>Fearaim fiche beannacht ort</span>
<lb n="2653"/><span>A fháinne an lae</span>
<lb n="2654"/><span>Is gatha gile á sgaipeadh agat</span>
<lb n="2655"/><span>Fám dháil ag teacht;</span>
<lb n="2656"/><span>Leoithne anoir ón bhfairrge</span>
<lb n="2657"/><span>Is ceo na gcnoc dhá shladadh aige</span>
<lb n="2658"/><span>Glór na sruth dhom mhealladh anois</span>
<lb n="2659"/><span>Chun ádhbhachta is aoghair</span></p>
<lb n="2660"/>
<lb n="2661"/><p><span>Raidim tuile taithnimh dhil</span>
<lb n="2662"/><span>Do gháir na n-éan;</span>
<lb n="2663"/><span>Freagarfad dá gcantaireacht</span>
<lb n="2664"/><span>le gárdus cléibh;</span>
<lb n="2665"/><span>Tabharfad tréimhse ag treabhadh liom</span>
<lb n="2666"/><span>Le ciúmhasaibh caoltsruth clagarach</span>
<lb n="2667"/><span>Tré lúbaibh gaortha is glasara</span>
<lb n="2668"/><span>Go trácht don ré.</span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>Beannachnuic ag amharc ar</span>
<lb n="2671"/><span>Lochán beag glé;</span>
<lb n="2672"/><span>I dtaisge i log an ghleanna dhuibh</span>
<lb n="2673"/><span>Ar sgáth ón ngréin;</span>
<lb n="2674"/><span>Dreóilín níl san aitinn ann;</span>
<lb n="2675"/><span>Smólach bhínn ní chlaistear ann,</span>
<lb n="2676"/><span>Acht ceólta sídhe ní hannamh ann</span>
<lb n="2677"/><span>Ag táin an aéir.</span>
<lb n="2678"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2679"/><p><span>Chaitheas uaim chun dearmaid</span>
<lb n="2680"/><span>Mo chráidhteacht cléibh;</span>
<lb n="2681"/><span>Aisling tsuilt do dhearcas-sa —</span>
<lb n="2682"/><span>Caisleán san spéir,</span>
<lb n="2683"/><span>Slógh de Ghaedhlaibh calma</span>
<lb n="2684"/><span>I gcomhlainn sléibhe ba bhagarthach</span>
<lb n="2685"/><span>Ag leonadh tréad na nAllachon</span>
<lb n="2686"/><span>Le ráig is faobhar.</span></p>
<lb n="2687"/>
<lb n="2688"/><p><span>Mo dheacair bocht! ná maireann dom</span>
<lb n="2689"/><span>An tráth dem shaoghal</span>
<lb n="2690"/><span>Do chaithinn thoir cois fairrge</span>
<lb n="2691"/><span>'S mé im pháisde shéimh;</span>
<lb n="2692"/><span>Ní fhoghnann dreacht ná aisling dom;</span>
<lb n="2693"/><span>Tá lónradh an lae sin sgartha liom;</span>
<lb n="2694"/><span>I meórghlaic bhréin na catharach</span>
<lb n="2695"/><span>Atáim, mo léan!</span></p>
<lb n="2696"/>
<lb n="2697"/><p><span>An Diabhal san áirc.*</span></p>
<lb n="2698"/>
<lb n="2699"/><p><span>Torna, cct.</span></p>
<lb n="2700"/>
<lb n="2701"/><p><span>Fonn: "Inghean an Phailitínigh."</span></p>
<lb n="2702"/>
<lb n="2703"/><p><span>An saor bhí ag Naoi na mbeannuightheacht ag barrachus na háirce,</span>
<lb n="2704"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2705"/><span>Ba léir nár dhíon dá shamhailse ise ar theacht na tuile báistighe,</span>
<lb n="2706"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2707"/><span>Le héigean grinn nó malluightheacht do tharraing chuige a thráthar</span>
<lb n="2708"/><span>Gur léirigh puillín acharainn tré chreatalach an árthaigh,</span>
<lb n="2709"/><span>'S do shéan gan ding ná tairnge do ghreadadh isteach san ait sin,</span>
<lb n="2710"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2711"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2712"/><p><span>Do shiubhail an treórach gasta isteach 's a leathanstoc do sholáthar,</span>
<lb n="2713"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2714"/><span>Ar chúrsaí chomhairle an teachtaire úd an Athar mhilis neámhdha,</span>
<lb n="2715"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2716"/><span>Do dhún sé dóirse daracha gach balla agus gach stábla ann;</span>
<lb n="2717"/><span>Níor fhúig fuinneóg gan cheangal ann ná glas gan chur go sálaibh;</span>
<lb n="2718"/><span>'S le fonn do thóg sé a ghealachrobh, 's do bheannuigh tigh na háirce,</span>
<lb n="2719"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span></p>
<lb n="2720"/>
<lb n="2721"/><p><span>An diabhal 's é ag meabhrughadh cleas do ghaibh le hais an fhir macánta</span>
<lb n="2722"/><span>ann,</span>
<lb n="2723"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2724"/><span>Is rian chun sleamhnughadh as annsoin níor fhan ag an mbioránach,</span>
<lb n="2725"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2726"/><span>An stiall de pholl gan tairnge, amh, do b'aithnid soin do Shátan;</span>
<lb n="2727"/><span>Thug liach is glam le hanfhaithe, is dhein naithir nimhe dhe láithreach,</span>
<lb n="2728"/><span>'Dir chiabh is cheann is bhallaibh cuirp gur phreab sé isteach ar scáith ann.</span>
<lb n="2729"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span></p>
<lb n="2730"/>
<lb n="2731"/><p><span>I gcumhangrach buill do gabhadh é, is ar dhanaid libhse a chás san?</span>
<lb n="2732"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2733"/><span>Gan súil le tigheacht amach aige ná casadh isteach go fáilteach;</span>
<lb n="2734"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2735"/><span>Ó thúis na díleann clagair sin gur stadadh ar a trághchant,</span>
<lb n="2736"/><span>Annsúd do bhí mo chathbhaire agus ceangal docht dá fháscadh;</span>
<lb n="2737"/><span>Agus b'shiúd í ding is measa agus is fearra bhí san áirc sin.</span>
<lb n="2738"/><span>Radh, tadh-radh fal, agus c.</span>
<lb n="2739"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2740"/><p><span>CEÓL NA PÍBE.</span></p>
<lb n="2741"/>
<lb n="2742"/><p><span>Torna, cct.</span></p>
<lb n="2743"/>
<lb n="2744"/><p><span>Fonn: "The Rakes of Mallow."</span></p>
<lb n="2745"/>
<lb n="2746"/><p><span>Suairc an ceól le croidhe gach éinne,</span>
<lb n="2747"/><span>Uasal óg is íseal aosta;</span>
<lb n="2748"/><span>Suairce fós le buidhin de Ghaedhlaibh</span>
<lb n="2749"/><span>Ceól is réim na píbe;</span>
<lb n="2750"/><span>Árd a glór, má's áil leat é;</span>
<lb n="2751"/><span>Sámh a cóid go breágh bog réidh;</span>
<lb n="2752"/><span>Áis dá sórt is feárr chun séin;</span>
<lb n="2753"/><span>Grádh mo chléibh ár bpíbna.</span></p>
<lb n="2754"/>
<lb n="2755"/><p><span>Chuala ar chóisir í go héascaidh,</span>
<lb n="2756"/><span>Sluaightibh óga ag ringce céimeann;</span>
<lb n="2757"/><span>Suairceas leó agus aoibhneas aerach,</span>
<lb n="2758"/><span>Spórt is scléip gan chinnteacht.</span>
<lb n="2759"/><span>D'fhan ar siubhal go breacadh an lae,</span>
<lb n="2760"/><span>Tuirse bonn níor theangmhaig d'aon;</span>
<lb n="2761"/><span>Tuilleadh fonn de bharra a mhéar</span>
<lb n="2762"/><span>Thiubhradh maor na píbe.</span></p>
<lb n="2763"/>
<lb n="2764"/><p><span>Gluaiseacht fear i láthair éirligh,</span>
<lb n="2765"/><span>Tuar chun catha ar lár an laochais,</span>
<lb n="2766"/><span>Suan ar fhearaibh, báidh le béith ghil,</span>
<lb n="2767"/><span>Áis chun dréachta a shíneadh,</span>
<lb n="2768"/><span>Fuadar each ar bhántaibh réidhe,</span>
<lb n="2769"/><span>Tuargain aicme iomána ar faobhar,</span>
<lb n="2770"/><span>Duanta spreagaid táinte n-éan —</span>
<lb n="2771"/><span>Cáil is réim na píbe.</span>
<lb n="2772"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2773"/><p><span>AMHRÁN NA MAC LÉIGHINN I bPRÁIG.</span></p>
<lb n="2774"/>
<lb n="2775"/><p><span>Torna, cct.</span></p>
<lb n="2776"/>
<lb n="2777"/><p><span>Aistriughadh é seo im dhiaidh ar "Wanderlied der Prager Studenten"</span>
<lb n="2778"/><span>do céadcheapadh sa Ghearmáinis le Joseph Freiherr V. Eichendorff</span>
<lb n="2779"/><span>(1788-1857).</span></p>
<lb n="2780"/>
<lb n="2781"/><p><span>Táid éin 's a n-aghaidh go léireach</span>
<lb n="2782"/><span>Ó dheas le chéile ag gabháil;</span>
<lb n="2783"/><span>Lucht siubhail ar maidin léimid,</span>
<lb n="2784"/><span>'S a bpuirt go héascaidh árd;</span>
<lb n="2785"/><span>An geata amach sin scaodhanna</span>
<lb n="2786"/><span>De mhacaibh léighinn ar stáir,</span>
<lb n="2787"/><span>Le neart anáile ag séide</span>
<lb n="2788"/><span>Beannacht is céad ag cách:</span>
<lb n="2789"/><span>Céad slán go deó, céad slán leat,</span>
<lb n="2790"/><span>A Phráig, chun bóthair táimíd:</span>
<lb n="2791"/><span>Et habeat bonam pacem</span>
<lb n="2792"/><span>Qui sedet post fornacem!</span></p>
<lb n="2793"/>
<lb n="2794"/><p><span>Sna bailtibh beaga istoidhche</span>
<lb n="2795"/><span>Bíd soilse i ngach fuinneóig;</span>
<lb n="2796"/><span>Leathstigh bíonn mórchuid daoine</span>
<lb n="2797"/><span>Ag taithighe ringce is spóirt.</span>
<lb n="2798"/><span>An tart so an cheóil airighmíd</span>
<lb n="2799"/><span>Is sinn le dícheall deóin</span>
<lb n="2800"/><span>Ag spreagadh ar aghaidh gach tighe ann,</span>
<lb n="2801"/><span>Is deoch dá chlaoidhe badh chóir!</span>
<lb n="2802"/><span>Seo chughainn cailín beag gleóite</span>
<lb n="2803"/><span>Le crúsca 'en bhfíon n-ár dtómus —</span>
<lb n="2804"/><span>Venit ex sua domo —</span>
<lb n="2805"/><span>Beatus ille homo!</span>
<lb n="2806"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2807"/><p><span>Tá buile nimhe is cullóide</span>
<lb n="2808"/><span>Tré choillte ar Bhóireas chruaidh,</span>
<lb n="2809"/><span>Is sneachta is fliuchra bóthair</span>
<lb n="2810"/><span>Pé ball n-a ngeóbham ar cuaird;</span>
<lb n="2811"/><span>Imthighid le gaoith casóga,</span>
<lb n="2812"/><span>'S na buinn d'ár mbrógaibh uainn —</span>
<lb n="2813"/><span>Ní bhfaighmíd ann acht nódhacht bheag,</span>
<lb n="2814"/><span>Is trúig don cheól so luadhaim:</span>
<lb n="2815"/><span>Beatus ille homo</span>
<lb n="2816"/><span>Qui sedet in sua domo,</span>
<lb n="2817"/><span>Et sedet post fornacem,</span>
<lb n="2818"/><span>Et habet bonam pacem.</span>
<lb n="2819"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2820"/><p><span>"ARM NA nULTACH."</span></p>
<lb n="2821"/>
<lb n="2822"/><p><span>Tamall ó shoin do chuireamair amach gairm scoile dá fhógairt</span>
<lb n="2823"/><span>d'fhilidhibh agus do phearsanaibh éigse go raibh bonn óir againn le</span>
<lb n="2824"/><span>bronnadh ar an té chuirfeadh chughainn an cheathramha is fearr ar</span>
<lb n="2825"/><span>"Arm na nUltach."  Ceathramhna géara grinn a theastuigh uainn,</span>
<lb n="2826"/><span>agus ní raibh a bhac ar éinne an oiread ceathramhna fé leith agus badh</span>
<lb n="2827"/><span>mhaith leis do chur ag triall orainn.</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>D'éirigh go maith linn.  Cheithre ceathramhna fichead a tháinig chughainn,</span>
<lb n="2830"/><span>agus a bhfurmhór ar fheabhus deilbhe is déanmha.  Tá cuid aca dá gcur</span>
<lb n="2831"/><span>i gcló againn annso, agus is truagh linn gan slighe againn do</span>
<lb n="2832"/><span>thuilleadh aca, acht b'fhéidir go gcuirfimís iad-san leis, i gcló i</span>
<lb n="2833"/><span>mball éigin.</span></p>
<lb n="2834"/>
<lb n="2835"/><p><span>Badh dheacair breitheamhnas a dhéanamh ortha.  An chéad ollamh gur</span>
<lb n="2836"/><span>chuireamair chuige iad, is amhlaidh thoigh sé trí cinn aca agus níor fhéad sé</span>
<lb n="2837"/><span>a rádh cia aca-san do b'fhearr a thuill an duais.  B'éigin dúinn na</span>
<lb n="2838"/><span>trí cinn sin a chur go dtí ollamh eile, agus mhol seisean am duais</span>
<lb n="2839"/><span>d'Fhiachra Éilgeach as ucht na ceathramhan tosaigh i n-ar ndiaidh.</span>
<lb n="2840"/><span>Molaimíd tu a Fhiachra!</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>Is fada atá sé buailte isteach inar n-aigne gur mó an mhaitheas a</span>
<lb n="2843"/><span>dhéanfadh ceathramhna den tsórd so 'ná mar dhéanfaidís amhráin fhada.</span>
<lb n="2844"/><span>Slacht agus comhgar cainnte, agus greann, sin iad na rudaí is fearr</span>
<lb n="2845"/><span>a thaithneóidh le daoinibh.  Deir an seanfhocal gurab é "an rud is</span>
<lb n="2846"/><span>girre is géire."  Sé, agus má's mian linne ar saothar a chur fe</span>
<lb n="2847"/><span>mheas caithfimíd féachaint romhainn, agus aistí gearra géara greannmhare</span>
<lb n="2848"/><span>do thaithighe.  Is iomdha rud greannmhar a thuiteann amach i n-aghaidh</span>
<lb n="2849"/><span>an lae ó cheann ceann na tíre, agus dá dtaithightí ceathramhna do</span>
<lb n="2850"/><span>scríobhadh ar ocáidíbh den tsaghas soin do b'fhearrde an Ghaedhilg é.</span>
<lb n="2851"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2852"/><p><span>Sin críoch go beacht le reacht Home Rule go brách,</span>
<lb n="2853"/><span>Sin Gaoidhil gan stad fé cheas i bponncaibh báis,</span>
<lb n="2854"/><span>Sin sceimhle ar fad ó Chork go Dún Stocáin,</span>
<lb n="2855"/><span>Aníos má phreabann Carson chughainn 's a tháin!</span></p>
<lb n="2856"/>
<lb n="2857"/><p><span>— Fiachra Éilgeach.</span></p>
<lb n="2858"/>
<lb n="2859"/><p><span>Dá dtiocfadh an Carsonach catach 's a tháin adtuaidh,</span>
<lb n="2860"/><span>Bheadh fuireann gach tabhairne á bhfreastal le fáilte muar;</span>
<lb n="2861"/><span>Dá luige le lannaibh a n-arm i n-ár ná i nguais,</span>
<lb n="2862"/><span>Dar Muiris! a ngaisce ní haindeis ag trághadh na gcuach.</span></p>
<lb n="2863"/>
<lb n="2864"/><p><span>— Piaras Béaslaí.</span></p>
<lb n="2865"/>
<lb n="2866"/><p><span>Beidh greadadh agus leadradh ar chapaill 's ar bhuaibh,</span>
<lb n="2867"/><span>Beidh madraí is cearca dhá speachadh chun suain,</span>
<lb n="2868"/><span>Raghaidh ainnire is leanbhaí le gealtaigh i bpluais,</span>
<lb n="2869"/><span>Carson is a arm má thagaid adtuaidh!</span></p>
<lb n="2870"/>
<lb n="2871"/><p><span>— Torna.</span></p>
<lb n="2872"/>
<lb n="2873"/><p><span>Is gearr go mbeidh'n Muimhneach go maoineach le him is le déantúsaibh,</span>
<lb n="2874"/><span>Is gearr go mbeidh Connacht gan chonn acht ag clampar 's ag</span>
<lb n="2875"/><span>c'lambúirigh."</span>
<lb n="2876"/><span>Is gearr go mbeidh'n laighneach ag luighe nach sinn-féinidhe gach</span>
<lb n="2877"/><span>"Hóm-rúlar,"</span>
<lb n="2878"/><span>'S is gearr go mbeidh Ulaidh 'n-a n-ulaidh ag arm an Charsúnaigh!"</span></p>
<lb n="2879"/>
<lb n="2880"/><p><span>Gonadh é sin tairngreacht "Chonaill Cearnaigh" go nuige seo.</span></p>
<lb n="2881"/>
<lb n="2882"/><p><span>Och, faire, faire a laogh!</span>
<lb n="2883"/><span>Seo chughat Éamonn Cearson;</span>
<lb n="2884"/><span>Arm fé n-a réir,</span>
<lb n="2885"/><span>Is é n-a "Héró" ghreanta!</span></p>
<lb n="2886"/>
<lb n="2887"/><p><span>— Lorga Liathbhán.</span>
<lb n="2888"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="2889"/><p><span>Níl aon oighre ar an ngadhar úd d'ionnsaigh a scáil,</span>
<lb n="2890"/><span>Acht na claidhrí seo ag eirighe go fuadrach chun áir,</span>
<lb n="2891"/><span>Chun taidhbhse de shaghas "Hóm Rúl" bhualadh ar lár,</span>
<lb n="2892"/><span>'S le cainnt is le bladhmann siúd buaidhte ar a námhaid.</span></p>
<lb n="2893"/>
<lb n="2894"/><p><span>— Micheál Ó Cuileanáin.</span></p>
<lb n="2895"/>
<lb n="2896"/><p><span>Sin fonn suilth is aitis i mbailtibh na hÉilge.</span>
<lb n="2897"/><span>Cúis magaidh faoi an dréim sin i n-ainbhfios mór,</span>
<lb n="2898"/><span>Gach foghluidhe do mhaireann i bhfaltanas claontais</span>
<lb n="2899"/><span>Is Orangeman baoth bhuile ar mearbhall fós!</span>
<lb n="2900"/><span>Tigheadh Olltaigh na praisce is Carson an éithigh</span>
<lb n="2901"/><span>Chun caismirt má's méinn leó go fearannaibh Eóghain,</span>
<lb n="2902"/><span>Is fronnsa seoch gaisce an seasamh do dhéanfaid,</span>
<lb n="2903"/><span>Mar aithid ón dtaobh so ní rachaidh díobh beó.</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>— Pádraig Ó Cruadhlaoich.</span></p>
<lb n="2906"/>
<lb n="2907"/><p><span>I nUltaibh ó thuaidh tá na cruaidhfhir chródha go teann</span>
<lb n="2908"/><span>Da ngríosadh 'un fuatha ag Creagach an Bhuadhais 's a dhream;</span>
<lb n="2909"/><span>Níl fhios cia am uair a chluinfear a dtuargain sa ghleann;</span>
<lb n="2910"/><span>I mBéal Feirste beidh fuaim an tsuaircis mhóir is an greann.</span></p>
<lb n="2911"/>
<lb n="2912"/><p><span>— Seaán Mac Meanman, Tír Chonaill.</span></p>
<lb n="2913"/>
<lb n="2914"/><p><span>Luíigí shís a Fápuirí valuihi,</span>
<lb n="2915"/><span>Cuinigí choíhi úr vaulsacht as agala.</span>
<lb n="2916"/><span>Troitimíd go fíochvar a guiniv airm Hasana</span>
<lb n="2917"/><span>Le cuidiú Ry Líam is a Charsúny chalama.</span></p>
<lb n="2918"/>
<lb n="2919"/><p><span>— Peadar Ó Maicin</span></p>
<lb n="2920"/>
<lb n="2921"/><p><span>Arm na nOlltach, toghail an scuanthe</span>
<lb n="2922"/><span>Taca le galldacht, teann na dtuathtach</span>
<lb n="2923"/><span>Preabairí ar fheabhus chun labhartha ar ghuaisbheart</span>
<lb n="2924"/><span>Gasra fann chun pleannc a bhualadh.</span></p>
<lb n="2925"/>
<lb n="2926"/><p><span>— Piaras Béaslaí.</span>
<lb n="2927"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2928"/><p><span>An t-arm adtuaidh nuair ghluaisfidh go Corcaigh le scléip,</span>
<lb n="2929"/><span>Agus Carson go suairc i mbun sluaigh dhá mbrostughadh sa raon,</span>
<lb n="2930"/><span>Na cearca mo thruagh! do bhuar is do mhucaibh is baoghal!</span>
<lb n="2931"/><span>Acht i gcaismirt na sluagh ní bhuailfid buille le tréin.</span></p>
<lb n="2932"/>
<lb n="2933"/><p><span>— Micheál Ó Cuileanáin.</span></p>
<lb n="2934"/>
<lb n="2935"/><p><span>Má's Olltaigh an dream so tá ag bagairt an ghliadh,</span>
<lb n="2936"/><span>Ní hOlltaigh ná cabharthaigh do Bhanbain iad,</span>
<lb n="2937"/><span>Acht Olltaigh le hampul chun ceannais gan srian;</span>
<lb n="2938"/><span>Sin Olltaigh is breall ortha ag Carson an diail.</span></p>
<lb n="2939"/>
<lb n="2940"/><p><span>— Torna.</span></p>
<lb n="2941"/>
<lb n="2942"/><p><span>Arm na nUltach so — ceanabuil chorpnochtaithe,</span>
<lb n="2943"/><span>Gealta fadfholtacha borba baoth;</span>
<lb n="2944"/><span>Amhsa ná troidfeadh, ag damhas as a gcroicean,</span>
<lb n="2945"/><span>'S gur mhall leó a gcosa ó chogadh na bpléar.</span></p>
<lb n="2946"/>
<lb n="2947"/><p><span>— Dhá Chích Dhanann.</span>
<lb n="2948"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2949"/><p><span>*Aithinnsint é seo ar scéilín do chuir Osborn Ó hAimhirgin, Ollamh</span>
<lb n="2950"/><span>re Gaedhilg, i gcló, Eriu, vol.  V. p.  49.</span></p>
<lb n="2951"/>
<lb n="2952"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Saothar Suadha : Cuid a Dó

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Saothar Suadha : Cuid a Dó

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
