Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ceachta Mion-Eóluis
Title
Ceachta Mion-Eóluis
Author(s)
Ó Donnchadha, Éamonn,
Pen Name
Éamonn an Chnuic
Composition Date
1906
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N NL568> <L 3> <B 1906> <C Prós> <T Ceachta Mion-Eóluis> <U Éamonn Ó Donnchadha> <F Connradh na Gaedhilge> AN REMH-RÁDH. Seo iarracht ar áireamh de Cheachtaibh Mion- eóluis d'ullmhughadh do réir Chláir an Bhúird Náisiúnta. San am chéadna ní dearnadh dear- mhad ar urmhór d'ár Scolaibh Náisiúnta ná an treó athá ortha i dtaobh na Gaedhilge. Do toghadh le mór-chúram 'n-a gcóir-súd adhbhar na gceacht agus méad is cruadhus na bhfocal ionnta. B'iad ranga íochtair na scol ár bpríomh-chúram, acht tá atharrughadh déanta againn abhfus is tall i slighe go mbeidh na ceachta so oireamhnach dhon uile rang san scoil. Éamonn Ó Donnchadha. <L 5> CEACHTA MION-EÓLUIS. <L 6> CEACHTA MION-EÓLUIS. I. — AN CAT. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — Toirt an Chait. Cuirtar an cat i gcomórtus leis an madra agus leis an luich. Innseadh na leanbhaí gur mó an madra 'ná an cat, acht gur lugha an luch 'ná í. II. — Na Cosa. (a) Ingne. Tá cosa an chait bog. Ceistigh- thear na leanbhaí 'n-a dtaobh. Tá ingne fé n-a cosaibh ag an gcat. Comhairimhidís na hingne i ngach cois tosaigh agus i ngach cois deiridh, <L 7> agus innsidís cad é an deifridheacht atá eatortha. Tá cúig ingne i ngach cois tosaigh agus cheithre cinn i ngach cois deiridh. Is géire ingne na gcos tosaigh, leis. Bíonn na hingne seo clúduighthe. Cuirtar i dtuigsint do sna leanbhaíbh go nochtar na hingne nuair bhíonn an cat ar tí breith ar éin-nídh. Is minic an cat ag scríobadh coise an bhúird. Tuigeadh na leanbhaí gurab é an fáth atá leis seo, go mbíonn an cat ag cur faobhair ar a hingnibh. (b) Na Pillíní. Is minic chonnaic na leanbhaí an cat 'n-a suidhe go ciúin agus go foidhneach ag béal puill luiche. Fiafruighthear dhíobh, an mbíonn fhios ag an luich í bheith ann, agus cionnus a thagann sí i gan fhios go dtí an bpoll. Is féidir léi siubhal ós íseal gan fothram a dhéanamh toisc na bpillíní. Tugadh na leanbhaí fé ndeara go bhfuil pillín fé gach méir ag an gcat. III. — Na Súile. Na Mic imreasa. Ní hionann súile an chait sa ló agus sa dorchadus. Innseadh leanbh éigin an deifridheacht. Bíonn na súile ag lonnradh sa dorchadus. Mínighthear annsoin gurab amhlaidh a théidheann mic imreasa na súl i méid; sé sin, go nochtar iad. Cuirtar súile an leinbh i gcó- mheas le súilibh an chait agus innstear an deifridheacht. Súile an Chait. IV. — An Teanga Cuireadh leanbh éigin a mhéar ar theangain an chait. Tá sí <L 8> garbh. Tuigidís as soin gur féidir leis an gcat na giotaí beaga feóla do lighreac de chnámh. Cuirtar an méisín bainne ós comh- air an chait. Ceistighthear na leanbhaí. Tugaidís fé ndeara ná hólann sí an bainne i n-éan-chor — gurab amhlaidh a dheineann é lighreac. An mar sin a dheineann leanbh? Is deas glan a bíonn an cat i gcomhnuidhe. Fiafruighthear annsoin, cionnus a nigheann sí í féin. V. — An Fhéasóg. An Cat ag píordáil. Féachtar ribe dá féasóig, agus ceistighthear 'n-a taobh. Tá sí righin, fada, do-lúbtha. Tuigeadh na leanbhaí go bhfuil an fhéasóg ana-áiseamhail don chat, istoidhche go háirithe, mar go mothuigheann sí léi an tslighe roimpi. Is minic í ag píordáil ar fuid an tighe istoidhche ar lorg blúire feóla agus bainne. VI. — Na Fiacla. Féachadh leanbh éigin go cruinn ar a fiaclaibh agus innseadh go bhfuil a fiacla tosaigh fada lúbtha, agus go bhfuil a cúil-fhiacla bior-fhaobhrach. Cuirtar i dtuigsint do sna leanbhaíbh go gcoimeádann an cat an luch nó an franncach nó an t-éan, le n-a fiaclaibh, nuair a bheireann sí ortha. <L 9> VII. — An Clúmh. Buaileadh leanbh éigin a lámh fan a droma ar an gcat. Ceistighthear é 'n-a thaobh. Tá an clúmh plúrach brothalach. Cuirtar i n-umhail do sna leanbhaíbh go dteastuigheann soin ón gcat mar is minic í amuigh fén bhfuacht istoidhche ar lorg luch agus franncach agus éan. Scríobhadh na leanbhaí uachtracha aiste ar an gcat. Fachtar abraí fé leith uirthi ó sna leanbhaíbh beaga. <L 10> II. — LASÁN. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — Na Lasáin. I gcó-mheas. Innseadh gach leanbh cad é an saghas lasáin atá aige féin, nó aici féin — pé aca lasán adhmaid, nó lasán céireach nó lasán cosnaimh é. Cuirtar i gcó-mheas le n-a chéile iad. Fachtar ó sna leanbhaíbh go bhfuil ceann an lasáin adhmaid idir bheith donn is dearg, agus go bhfuil a chos cearnógach: gur mar a chéile nach mór ceann an lasáin chéireach, acht go bhfuil a chos súd geárr cruinn agus mín réidh ar an dtaobh amuigh dhe. Tómhaistear iad araon agus innstear an deifridheacht atá eatortha. IARRACHT. Is fearr an la- sán céireach. Lasadh leanbh éigin lasán céiréach agus lasán adhmaid. Séidthear ortha araon go bog ar dtúis, agus níos treise 'n-a dhiaidh-san, chun a chur i dtuigsint do sna leanbhaíbh gur fearr an lasán céireach 'ná an lasán adhmaid. Fiafruighthear annsoin cad é an fáth atá leis. II. — Teine Ghealáin Baintear an ceann de lasán. Féachadh na leanbhaí air, agus fachtar eólus uatha 'n-a thaobh. Samhluigheann sé bheith cruaidh. Tá droch-bhlas agus droch-bholaidh air. Fliuchtar é agus annsoin cuimiltar leis. Deintar ceistiughadh 'n-a thaobh. Tagann saghas deataigh as. Bíonn sé ag lonnradh sa dorchadus. Téidheann sé tré theine nuair chuimiltar <L 11> d'aon rud é. Teine ghealáin a glaodhtar ar an rud so a bhíonn ar lasadh. Lasadh leanbh lasán. Ceistighthear é chun a chur i n-umhail do sna leanbhaíbh nach mór ceann an lasáin a chuimilt do rud éigin chun an teine ghealáin a chur ar lasadh. Cuimilitar an lasán cosnaimh don urlár. Ní lasann. Minighthear na fuil éin-teine ghealáin i gceann an lasáin chosnaimh agus go gcaithfear é chuimilt do thaoibh a bhosca féin mar a bhfuil an teine ghealáin. Teine Ghealáin. An Lasán cosnaimh. III. — An Lasán céi- reach. IARRACHT. Déantús na coise. Féachadh na leanbhaí ar chois an lasáin chéireach. Tá sí cruinn agus gearr; tá slím réidh ar an dtaobh amuigh dhi. Bristear í, féachaint cad as a deintear í. Innseadh na leanbhaí go bhfuil mór-chuid snáithíní innti, agus iad meascaithe tríd an gcéir. Lasadh leanbh éigin blúire céireach agus blúire éadaigh. Deintar ceistiughadh 'n-a dtaobh. Chíonn na leanbhaí ná fanann aon cheann aca ar lasadh, acht ar feadh tamaillín. Leaghadh leanbh eile blúire céireach agus ropthar an t-éadach innti. Lastar an t-éadach, agus cuirtar i n-umhail do sna leanbhaíbh ná fanfadh an chéir ná an t-éadach ar lasadh, achth amháin an fhaid a bhíd i dteannta a chéile, fé mar atáid i gcois an lasáin. Cuireadh na leanbhaí síos gach ar féidir leó de thuairisc ar an lasán. <L 12> III. — AN CHOINNEALL. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — An Choinneall. An Buaiceas. Féachadh na leanbhaí go cruinn ar an gcoinnill. Ceistighthear iad 'n-a taobh agus innsidís dath na coinle agus a haoirde, a leithead agus a cuma. Cuirtar i n-umhail dóibh go bhfuil bior ar cheann di, agus an ceann eile gearrtha dí- reach trasna. Tugaidís fé ndeara an buaiceas ag rith tríd an gcoinnill agus ag teacht amach ar an dtaobh eile — agus gur téadán fighte é. II. — Lasair na Coinnle. Lastar an choinneall. Tugadh an rang fé ndeara cad tá ar siubhal. Deintar ceistiughadh 'n-a thaobh. An solus ag méadughadh ar dtúis; ag dul i laighead annsoin; agus fé dheireadh ag neartughadh. Innseadh na lean- bhaí na dathanna go léir a thugaid fé ndeara sa lasair — bán, buidhe, gorm agus dubh. Fiafruighthear díobh, cionnus mar leaghtar an choin- neall le teas na lasrach, agus annsoin mar do ritheann an fliuchar go bun an bhuaicis. <L 13> IARRACHT (a). Fachtar roinnt smúide, agus cuireadh leanbh éigin sa bhfliuchar í. An choinneall ag leaghadh. Deintar ceistiughadh 'n-a thaobh. Innseadh na leanbhaí go bhfuil an smúid ag druidim fé dhéin an bhuaicis, agus cuirtar i dtuigsint dóibh gurab amhlaidh atá an fliuchar go léir ag gabháil an treó soin, agus ag teacht aníos an buaiceas mar a ndeintear gal de le teas na lasrach. An gal. IARRACHT (b). Coinneall eile. Faghadh leanbh éigin clúdach pinn agus socruighthear go fiar-sceóghach é, agus ceann de istigh i lár na lasrach. Tugadh na leanbhaí fé ndeara cad tá ag imtheacht don chlúdach. Innsidís go bhfuil gal ag teacht aníos an clúdach. Cuireadh duine aca lasán leis an ngail agus chíonn siad go lasfaidh sé ar nós na coinle féin. Ceistighthear annsoin iad 'n-a thaobh, agus cuirtar i dtuigsint dóibh ná fuil sa ghail seo acht cuid den ghail atá dhá dhéanamh den bhfliuchar le teas na lasrach. IARRACHT (c). Socruigheadh leanbh éigin gloine an lampa thar an gcoinnill agus tugadh an rang fé ndeara cad do thárluigheann don tsolus: go dtéideann sé i laighead ar dtuís, agus go neartuigheann arís. Socruighthear leabhairín ar bharra na gloine. Ceistighthear an rang arís. Téidheann an solus <L 14> i laighead ar fad, agus fé dheireadh múchtar é. Deintear an cleas céadna leis arís, acht sul a dtéidheann sé i n-éag ar fad, bogthar an leabhar de. Deineadh leanbh éigin cur síos ar ar thuit amach. As soin cuirtar i dtuigsint don rang nach mór aer a dhul isteach chun an tsoluis a choimeád ar siubhal. Cad é an fáth go mbítear ag séideadh na mbolg ar an dteinteán? Deineadh na leanbhai cur síos ar bhrígh an cheachta so. <L 15> IV. — GUAL. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I — A Thréithe. Bíodh blúire ghuail i láimh gach leinbh, agus deintar iad a cheistiughadh 'n-a thaobh. Innsidís a dhath; nach ionann é ar gach taobh dhe — go bhfuil sé slím réidh ar thaobh dhe, agus garbh ar thaobh eile. Cuireadh leanbh éigin a bhlúire féin i ngloine uisce, agus as soin cuirtar i n-umhail don rang gur truime gual 'ná uisce, mar bhí an blúire ghuail dhá bhrúghadh féin síos tríd an uisce, agus bhí an t-uisce ag brúghadh aníos i gcoinnibh an ghuail, agus gur bhuaidh an gual toisc a thruime bhí sé. Tomhais gual agus adhmad ar an gcuma gcéadna féachaint ciaca is truime. Fanann an t-adhmad ar ucht an uisce agus téidheann an gual go bun na gloine. Cuirtar gual agus cloch i gcó-mheas le n-a chéile, ar an gcuma gcéadna, agus deintar ceistiughadh i dtaobh toradh na hiarrachta. IARRACHT (a). Cionnus a theidhe- ann gual tré theinidh. Cuireadh leanbh éigin blúire ghuail sa teine agus tugadh an rang fé ndeara cad tá ag imtheacht air. Tagann deatach donn as ar dtúis; annsoin téidheann sé ar lasadh; tosnuigheann sé ar bhorradh, agus éirgheann mór-chuid builgíní air. Tagann gal asta so agus téidheann an gal so tré theinidh láithreach. Tuigeadh na leanbhaí gurab í an <L 16> ghal so a thagann as na builgíníbh fé ndeara dhon ghual lasadh, agus dul tré theinidh. Tugadh leanbh iarracht ar an deatach a éirigheann as blúire pháipéir a dhóightear do chur tré theinidh. Ní lasfadh sí i n-éan- chor. Fiafruighthear dhe cad é an fáth. Níl éan-ghal sa deatach soin. IARRACHT (b). Cionnus a dein- tear geas den Gheibhtear tarra ón ngual. Deineadh leanbh éigin roinnt smúide de bhlúire ghuail agus chuireadh sé i bpíopa chré é. Clúduighthear le cré fhliuch é, agus sáithtear ceann an phíopa sa teinidh. Innseadh na leanbhaí cad do chíonn siad ag imtheacht ar an bpíopa. Tagann saghas deataigh tré pholl an phíopa, ar nós an deataigh dh'éirigh as an ngual ó chianaibh. Cuirtar lasán leis an deatach so. Téidhe- ann sé ar lasadh. Innstear do sna leanbh- aíbh nach mar a chéile é seo agus an deatach d'éirigheann as an bpáipéar dóighte, agus ceistighthear iad i dtaobh a tréithe. Cuirtar i n-umhail dóibh nach fuláir nó tá rud éigin ann; mínighthear dóibh gurab amhlaidh atá geas innti; gur mar sin a gheibhtear geas ón ngual agus gur b'in é an fáth go lasann an gual. Tugaidís fé ndeara ann- <L 17> soin go bhfuil rud éigin — súghlach, mar a déarfá — ag teacht tré pholl an phíopa leis. Tá dath dubh air seo. Blaisidís é, agus fiafruightear díobh an eól dóibh éin-nídh atá cosmhail leis. Fachtar uatha gur tarra atá ann, agus gur mar sin a gheibhtear tarra. Nochtar ceann an phíopa annsoin, agus deintar ceistiughadh i dtaobh an atharrughadh atá tagaithe ar an ngual, agus cuirtear i dtuigsint dóibh gur gual geasa atá ann anois. Gual geasa. II. — Cionnus a dein- tear gual. Faghadh leanbh éigin an casúr agus scoilteadh a bhlúire ghuail. Tugadh na leanbhaí fé ndeara an taobh istigh dhe; innsidís go bhfuil línte ag rith tríd, na dathanna go léir a chíonn siad ann, agus an chuma i n-a ritheann na línte — ar nós duilleóige. Cuirtar i dtuigsint dóibh annsoin gurab amhlaidh d'fhás an gual ó chrannaibh agus ó luibheannaibh agus ó phréamhachaibh do bhí ag fás ar uachtar an talaimh fad ó, agus go rabhadar dhá mbrúghadh féin síos fén dtalamh agus ag lobhadh annsoin go dtí go ndearnadh gual díobh. Cuirtar i n-umhail dóibh na coillte is na fásaigh is na mílte acra féir fiadhain, 'n-a bhfásann barra gach bliadhain; mar théidheann barra i n-éag i gcaitheamh an gheimhridh, agus go n-éirigheann barra eile ar theacht na bliadhna nua: mar lobhann sé sin arís; agus mar sin de, gach barra ag tuitim anuas ar an mbarra a tháinig roimis agus dhá bhrúghadh síos. Fiafruighthear dhíobh annsoin cad é an treó bheadh ar na ballaibh seo tar éis na mílte agus na mílte bliadhain. Scríobhadh gach leanbh aiste bheag ar "ghual." <L 18> V. — AN PRÁTA. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — Tréithe an Phráta. An croiceann. Na Súile. II. — An Scealthán, An gas. Na préamhacha. Iarrthar ar gach leanbh, rud éigin a innsint i dtaobh an phráta. Innsidís a dhath agus a chuma. Cuiridís síos ar chroiceann an phráta. Scríob- aidís an croiceann, agus innsidís cad é an deifridheacht atá idir é féin is an práta. Is báine agus is buige an práta. Tugaidís fé ndeara na puill bheaga ar a chroiceann — súile an phráta a thugtar ortha. Comhairimhidís na súile. Fachtar uatha gur asta-san d'fhásann na préamhacha, nuair cuirtar sa chré iad. Tuigeadh na leanbhaí ná cuirtar an práta go léir i n-éan-chor, acht gurab amhlaidh a gearr- thar é. Cad a thugtar air annsoin? Scealthán. Ní bhíonn acht aon tsúil amháin i ngach scealthán. Innstear an fáth atá leis seo. Cuirtar i dtuigsint do sna lean- bhaíbh go mbíonn an phréamh bán go dtí go dtagann os cionn an talaimh. Téidheann sí i ngluise annsoin, agus tugtar "gas" mar ainm uirthi feasta. Deintar ceis- tiughadh annsoin i dtaobh an ghais — a aoirde, a ghéaga, agus a dhuilleóga. Tagann préamhacha ar an ngas agá bhun agus bíonn siad so ghá sáthadh féin síos sa chré agus ag sughadh bídh, agus mar sin is eadh cothuightar an gas. Curtar i n-umhail do sna leanbhaíbh go dtagann at annso is annsúd ar na préamh- <L 19> achaibh, go mbíd na hatanna so ag borradh is ag dul i méid, agus gur mar sin a thagann na prátaí ar phréamhachaibh an ghais. III. — Stailc. IARRACHT. Faghadh leanbh éigin blúire lín éadaigh agus gloine. Scuibhtear práta agus cuirtar an práta scuibhte sa lín-éadach. Doirteadh leanbh roinnt uisce bheirbhthe anuas ar an bpráta, agus cuirtar an ghloine fén uisce. Leogtar dó ar feadh tamaill, agus innseadh na leanbhaí gach ar thuit amach. Ceistighthear iad i dtaobh an uisce; gur bánuigheadh é. Cad fé ndeara soin? Tugaidís fé ndeara go bhfuil sé ag dul i ngluine arís; agus chítar rud bán éigin ag bun na gloine. Féachaidís go géar ais seo. Blaisidís é agus fachtar uatha go bhfuil sé ana-chosmhail le stailc. Tá sé buille beag searbh. Samhluigheann sé bheith in-ghrea- muighthe. Tuigidís annsoin gur stailc atá ann. Fachtar blúire stailce agus cuirtar i gcó-mheas le n-a chéile iad. Stailc mar bhiadh. Ag teannughadh lín éadaigh. Is gile an stailc 'ná é. Fliuchtar an stailc, agus ceistighthear na leanbhaí arís. Fiafruighthear díobh cad chuige go ndeintar an stailc. Chun línéa- daigh a theannughadh. An n-ithtar stailc? Cuirthar i dtuigsint dóibh nach mór stailc d'ithe; go n-ithid féin mór-chuid di chun feóla a chur ortha féin. Scríobhtar aiste ar "an bpráta." Innsead leanbh éigin an oiread agus is féidir leis i dtaobh an phráta. <L 20> VI. — DUILLEÓGA. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — Na Duilleóga go léir. Duilleóg Labhruis. Cuma. Cuirtar duilleóg i láimh gach leinbh agus innsidís a hainm is gach éin-nídh eile a thugaid fé ndeara 'n-a taobh. Cuirtar duilleóg labhruis ós a gcomhair. Innsidís gach ar féidir leó 'n-a taobh. Faghthar uatha go bhfuil sí fada caol agus go bhfuil an leithead céadna uirthi tríthi síos. Tas- peáinidís duilleóga eile annsoin go bhfuil atharrach cuma ortha: cruinn, cuma uibh, cuma spiúnóige; leathan fá n-a mbun; caol 'n-a mbárr, &rl. Préamh na Duil- leóige. Tugaidís fá ndeara an phréamh annsoin. Níl acht aon duilleóg amháin ar an bpréimh seo. Taspeáinidís préamhacha annsoin go bhfuil níos mó duilleóga 'ná aon ceann amháin ag fás ortha. Bíonn trí duilleóga ar an seamróig; cúig duilleóga ar an ngeanmchnó. Tas- peántar préamhacha eile. An tSeamróg. Na Féitheacha. Tugaidís fá ndeara na línte go léir ag rith tríd an nduilleóig. Féitheacha a <L 21> thugtar ortha so. Tugaidís fá ndeara go mbíd comh-fada ó n-a chéile. Comhairimhidís na féitheacha. Tá an phréamh inar phríomh-fhéith ag rith aníos an duilleóg ar fad ó n-a bun go dtí n-a bárr agus na féitheacha ag déanamh amach ar gach taobh uaithi seo. Tugaidís fá ndeara go bhfuil an oiread céadna ar gach taobh dhen phréimh. Iompuighthear an duilleóg agus deintar ceistiughadh 'n-a taobh. Tugaid fá ndeara gur soiléire na féitheacha ar an dtaobh thiar den duilleóig, acht gur míne agus gur deise agus gur gluise an taobh eile. An dá thaobh. II. — Imeall na Duilleóige. Cothrom agus comh- arthuighthe. Féachaidís na leanbhaí ar imeall na duilleóige. Tá sé réidh cothrom. Taspeáinidís duilleóga eile go bhfuil atharrach imill ortha. Tá imeall an gheanmcnó comharthuighthe. Faghaidís duilleóga eile agus cuiridís i gcómheas le n-a chéile iad. Faghadh gach leanbh duilleóg; deineadh sé a cosamhlacht a tharraing ar slinn, agus cuireadh síos gach a bhfuil ar eólas aige uirthi. Faghthar abairte fá leith ó sna leanbhaibh beaga. <L 22> VII. — UISCE (1). AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — A Thréithe: A dhath. A bhlas. A bholadh. A ucht. A chuma. II. — Treó uisce. Doirtthar roinnt uisce i ngloine agus iarrthar ar na leanbhaí rud éigin a innsint 'n-a thaobh. Cad é an dath atá air? Blaisidís é. Cad é an boladh atá air? Cuirtar roinnt gainmhe i méisín agus innseadh na leanbhaí aon deifridheacht do-chíd idir an ghainimh agus an t-uisce. Atharrach datha ortha araon. Cad mar gheall ar ucht an uisce agus ucht na gainimhe? Cuirtar i dtuigsint dóibh go mbíonn ucht an uisce réidh cothrom i gcomhnuidhe, acht go bhfuil an ghainimh 'n-a carn istigh sa ghloine. Cuireadh leanbh éigin roinnt uisce sa mhéisín; líontar amach sa ghloine é; annsoin líontar amach ar an úrlár. Ceistighthear 'n-a thaobh, agus cuirtar i n-umhail dóibh, go dtagann atharrach cuma ar an uisce ag gach cor a thabharfaidhe dho. Faghthar uatha gurab ionann i gcomhnuidhe cuma an uisce agus cuma an árthaigh 'n-a gcuirtar é. Doirtar roinnt uisce ar an gclár. Fiafruighthear annsoin cad d'imthigh air? Thuit sé anuas ar an gclár ar dtúis; rith sé fan an chláir agus do thuit anuas ar an úrlár. Deintar amhlaidh leis an ngainimh, agus ceistighthear 'n-a taobh. Curtar i dtuigsint do sna leanbhaíbh go mbíonn uisce i gcomhnuidhe a d'iarraidh an ball is ísle d'fhagháil, acht go bhfanann an ghainimh mar <L 23> mbíonn aici. Innseadh na leanbhaí nidhthe eile a dheineann amhlaidh; cuir i gcás bainne, fíon, té, fliuchán, &rl. Doirtear bolmac den bhfliuchán ar ghloine d'uisce ghlan agus fiafruighthear den rang cad do thuit amach. Cad é an treó atá air anois seachas mar a bhí ar dtúis? Tá sé dathuighthe. Ní féidir féachaint tríd anois. Tuigeadh na leanbhaí gur féidir féachaint tré uisce ghlan. Cionnus é sin? Mar níl éan-dath air. Innsidís annsoin nidhthe nach féidir féachaint tríotha agus nidhthe eile, ar nós ghloine, gur féidir féachaint tríotha. III. — Uisce 'n-a ghléas Tomhuis. Ag tómhus rudaí. Adhmad agus cloch i n-uisce. Roptar i ngloine uisce, blúire adhmaid agus corca agus cloichín. Fia- fruighthear annsoin cad d'imthigh ortha. Cad chuige gur fhan an t-adhmad agus an corca ar ucht an uisce? Ciaca is truime an chloch nó an t-adhmad? Mínighthear don rang ann- soin, cad do thuit amach nuair ropadh an chloch san uisce? Cad 'n-a thaobh gur fhan an t-adhmad i n-uachtar agus go ndeaghaidh an chloch go híochtar? Bhí an t-adhmad ag brúghadh síos tríd an uisce agus an t-uisce ag brúghadh aníos 'n-a choinnibh. Do b'amh- laidh dhon chloich. Ciaca bhuaidh? Ciaca is treise, <L 24> t-adhmad nó an t-uisce? Cuirtar meádhchaint na cloiche agus an adhmaid agus an chorca i gcómheas le n-a chéile. Tugadh na leanbhaí fá ndeara go bhfuil cuid den adhmad agus den chorca fáin uisce. Ní hionann méad dóibh ar fad, ámh. As soin, cuirtar i dtuigsint don rang gur féidir meádhchaint nidhthe do chur i gcomórtus le n-a chéile. Iarrthar ar an rang, gach a bhfuil ar eólus aca i dtaobh "uisce" do scríobhadh. <L 25> VIII. — UISCE (2). AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — Leaghann Siúi- cre san uisce, Leaghann siúicre agus salann i n-uisce. Uisce fuar ag lea- ghadh. Uisce te. Cuireadh na leanbhaí gráinne siúicre agus gráinne salainn i n-uisce agus corruighdís na huiscí. Ceistighthear iad le n-a linn sin. Tá an tsiúicre agus an salann thíos i mbun na ngloine agus iad ag gabháil timcheall, leis an uisce. Samhluigheann siad bheith ag dul i míne agus i laighead. Blaisidís na huiscí, agus tuigidís as soin go leaghann siúicre agus salann i n-uisce. Iarrthar ar leanbh éigin a thuilleadh salainn do chur san uisce agus é chorrughadh. Leantar de seo, agus curtar i n-umhail do sna leanbhaíbh go bhfuil a lán salainn ag bun na gloine agus ná deallruigheann sé bheith ag laghdughadh i n-éan-chor. Mínighthear annsoin ná fuil an salann dhá leaghadh a thuilleadh mar ná féadann an t-uisce a thuilleadh dhe a shughadh isteach. Socruigheadh leanbh éigin an t-uisce agus an salann ar an solus nó ar an teine, agus tugadh an rang fá ndeara cad tá ag imtheacht dóibh. Ceistighthear 'n-a thaobh iad. Tá an t-uisce ag dul i méad agus an salann dhá leaghadh. Faghtar as soin go dtéidheann uisce i méad nuair théidhtear é, agus dá bhrígh sin go bhféadann sé breis salainn nó siúicre nó éin-nídh dá saghas a shughadh isteach agus a leaghadh. <L 26> II. — Uisce ag beir- bhiughadh. Cuirtar adharc den uisce fhuar ar an dteine, agus tugadh an rang fá ndeara cad do thárluigheann dó. Tar éis tamaillín chíonn siad builgíní ag éirghe as bun na gloine agus ag teacht aníos go huachtar an uisce mar a mbriseann siad. 'N-a dhiaidh-san tagaid go hana-thiugh. Téidheann an t-uisce i méad, agus tosnuigheann sé ar bhorradh agus ar fiuchaid, agus fá dheireadh, doirteann amach thar ciumhais na gloine. Cuirtar i n-umhail don rang gur aer a bhí ins na builgíníbh. Deintear gail den uisce. Gail dá dhéanamh. Cuirtar braenín uisce sa mhéisín gaile, agus téidhthear an t-uisce. Iarrthar ar na leanbhaíbh cad do chíonn siad ar siubhal. Tugaidís fá ndeara an ghail ag éirighe as an uisce. Cuirtar an ghail seo i gcómheas leis an deatach éirigheann as an dteine, agus innseadh na leanbhaí gur teó an ghail ná an deatach. Cuiridís a lámha ortha araon agus innsidís go bhfliuchann an ghail a lámha is ná deineann an deatach acht a <L 27> lámha do shailiughadh. Tagarthar annsoin don chuma 'n-a ndeintear na scamaill, ó na fairrgíbh móra, le teas na gréine. Na Scamaill. An Fearthainn, Cuireadh leanbh éigin slinn os cionn na gaile, agus innseadh an rang gur atharruigheadh an ghail go huisce arís le fuacht na slinne, agus as soin, cuirtar i dtuigsint don rang cionnus a thagann an fhearthainn. Innseadh na leanbhaí ná fuil éan-uisce sa mhéisin anois; gurab amhlaidh d'imthigh sé go léir i bhfuirm gaile. Cionnus a gheibh- tear salann ón uisce. Curtar sa mhéisín ghaile cuid den uisce 'n-a raibh an salann, agus téidhthear é. Innseadh an rang gach nídh a thuiteann amach, go dtí go mbeidh an t-uisce go léir imthighthe 'n-a ghail; chíonn na leanbhaí go bhfuil deascadh éigin fágtha 'n-a dhiaidh i n-íochtar an mhéisín. Ceistighthear 'n-a thaobh iad. Blaisidís é, agus innsidís gur salann atá ann. Curtar i n-umhail dóibh annsoin gur féidir uisce a atharrughadh go gail acht é bheirbhiughadh, agus annsoin go bhfágtar 'n-a dhiaidh pé nídh bhíonn san uisce. Leac oighre. Sioc agus Sneachta. Fiafruighthear díobh cad do dheineann an teas don uisce. Agus annsoin cad do thárlóghadh don uisce fá an bhfuacht; innseadh an rang fá dheireadh gur féidir d'uisce bheith 'n-a uisce nó 'n-a ghail nó 'n-a lic oighre. Innseadh gach leanbh beag rud éigin (abairt nó dhó) ar "uisce." scríobhadh na leanbhaí uachtracha aiste ar "thoradh teasa ar uisce" nó ar nídh éigin ag baint leis an gceist so. <L 28> IX. — CAILC AGUS SIÚICRE. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — Iad araon i gco- mheas le n-a chéile. A dtréithe. Féachadh an rang ar an gcailc agus ar an siúicre agus innsidís aon deifridheacht a mhothuighid eatortha. Innsidís go bhfuil an chailc garbh, agus go bhfuil an siúicre 'n-a ghráinníbh míne gléineacha; gur báine an chailc 'ná an siúicre agus go bhfuil an siúicre milis acht ná fuil éan-bhlas ar an gcailc. Thugaidís fé ndeara leis gur buige an chailc 'ná an siúicre. IARRACHT. II. — Leaghann an Siúicre i n-uisce. Brúghthar blúire dhen chailc, agus cuirtar cuid di i ngloine uisce. Deintear amhlaidh leis an siúicre i ngloine eile. Corruigheadh beirt leanbh an dá ghloine, agus tugadh an rang fá ndeara cad tá ag imtheacht dóibh. Tagann dath bán ar an uisce 'n-a bhfuil an chailc, agus tá an chailc féin ag éirighe agus ag gabháil timcheall san uisce. Téidheann an siúicre timcheall thíos i n-íochtar an uisce. Stadthar dhen chorrughadh, agus ceistighthear an rang. Blaiseadh na leanbhaí an dá uisce. Ní mhothuighthear éan-bhlas i gceann aca, agus tá an t-uisce eile milis. Fiafruighthear díobh annsoin cad d'imthigh ar an siúicre agus ar an gcailc. Tugaidís fá ndeara go bhfuil an chailc ag gabháil timcheall fós agus san am chéadna go bhfuil sí ag druidim go híochtar, agus go <L 29> bhfuil an t-uisce ag dul i ngluine i n-uachtar na gloine. Tuigeadh na leanbhaí as soin, nuair a chíd an oiread den chailc fós i n-íochtar an uisce, go leaghann an siúicre san uisce, acht go bhfuil atharrach scéil le hinnsint i dtaobh na cailce. Ní leaghann an Chailc i n-éan- chor. III. — Tá an chailc polltach. Builgíní aeir. Is truime uisce 'ná aer. Doirtear an t-uisce is an chailc, agus cuirtar roinnt uisce ghluin sa ghloine. Ropadh leanbh éigin blúire dhen gcailc san uisce agus fiafruigh- thear den rang cad do thugaid fé ndeara. Innsidís go ndeaghaidh an chailc go híochtar mar gur truime í 'ná an t-uisce. Tugaidís fá ndeara na builgíní ag éirighe san uisce. Cad as a dtagaid siúd? Cad do thárluigheann dóibh? Tógtar an chailc as an uisce agus deintar ceis- tiughadh 'n-a taobh. Tá sí trom fliuch. Innseadh na leanbhaí go bhfuil cuid de sna builgínibh ar an dtaobh amuigh uirthi. Faghtar uatha, gur builgíní aeir iad-san; nach fuláir nó bhí aer sa chailc sul ar cuireadh san uisce í. Curtar i n-umhail dóibh go bhfuil a lán puillíní sa chailc agus gurab amhlaidh bhí an t-uisce ag brúghadh isteach ionnta so, agus nár mhór don aer éalódh leis féin; gur éadtruime an t-aer 'ná an t-uisce agus gur b'in é fá ndeara do na builgínibh teacht aníos. Scríobhtar aiste ar "cailc" nó ar "shiúicre." Innseadh na leanbhaí íochtracha brígh an cheachta so. <L 30> X. — ADHMAD AGUS IARANN. AN TADHBHAR AN MODH MÚINTE I. — A dtréithe, Cruaidh. Bog. Trom. So-bhriste. Ionlúbtha. Miotal. Cuireadh an rang blúire adhmaid agus blúire iarainn i gcómheas le n-a chéile; innsidís a dtréithe agus gach deifridheacht atá eatortha araon. Is cruaidhe iarann 'ná adhmad. Ní hionann dath dhóibh araon. Scríobthar an dá cheann le tairnge. Is cruaidhe an t-iarann. Is féidir an t-adhmad a tholladh leis an dtairnge. Sáithtear i n-uisce iad. Innseadh na leanbhaí gurab éan t-iarann is truime, mar téidheann sí go híochtar. Tugtar buille dhe chasúr ar an iarann. Tá sé cruaidh. Innseadh an rang nidhthe éigin a deintar d'adhmad agus d'iarann. Cad 'n-a thaobh ná deintar sceana, rásúirí, tluite, agus corcáin d'adhmad? Cad n-a thaobh ná deintar, cathaoireacha agus cláracha d'iarann? Sáithtear an tlúdh sa teine agus deargthar é. Cuirtar tríd an ghráta é agus baintear casadh as. Is féidir iarann a lúbadh acht é dheargadh. An féidir soin a dhéanamh d'adhmad? Buailtear an t-iarann leis an gcasúr. Tá sé do-bhriste. Dá mbuailtí an citeal cad do thárlóghadh? Tuigthar as soin go ndeintar citil is corcáin is rudaí dá saghas de "mhiotal." Fiafruighthear annsoin de sna leanbhaíbh an ndéanfadh miotal an gnó chun rásúirí is sceana is claidhmhte. Cuirtar i n-umhail <L 31> dóibh go gcuirtar an t-iarann i dteintibh móra agus annsoin go ropthar i n-uisce é, agus 'n-a dhiaidh-san go mbuailtear le hórdaibh troma é. Cad a thugtar ar an iarann annsoin? Is fearr oireann cruaidh agus iarann dá lán nidhthe 'ná adhmad toisc a chruaidhe agus táid; acht san am chéadna oireann adhmad níos fearr ná iarann 'n-a lán slighte, mar is é is éadtruime. Cá bhfaghthar an t-iarann? Cuirtar síos ar mhianach iarainn; annsoin cuirtar i dtuigsint do sna leanbhaíbh an chruadh-obair a bhíonn ag daoinibh insna coilltibh. Na crainn mhóra á leagadh, agus an fothram go léir a deintar. Luaidhtar annsoin na muilinn, mar a ngearrthar an t-adhmad. Cruaidh Ríobhtar aiste ar "adhmad" nó ar "iarann." <L 57> COMHRÁDH AR NA CEACHTAIBH. I. — AN CAT. ÚIRLISÍ: CAT AGUS MÉISÍN BAINNE. 1. Cad é sin, a Thaidhg? 2. Cat is eadh é. 3. An cat bán é? 4. Ní headh. 5. Cad eile? 6. Innis dam rud éigin mar gheall uirthi, a Chormaic. 7. Tá cheithre cosa fúithi. 8. Rud éigin eile, a Sheáin. 9. Tá earball uirthi. 10. Tusa, a Mhichíl. 11. Tá féasóg uirthi. 12. 'Seadh, a Shéamuis? 13. Tá dhá shúil aici. 14. An mó an cat 'ná an madra, a Mhichíl? 15. Is mó an madra. 16. An mó an cat 'ná an luch? 17. Is mó; is lugha an luch ná an cat? 18. An 'mdhó cos deiridh, ag an gcat? 19. Tá dhá chois deiridh aici. 20. Speáin dam a cosa tosaigh, a Bhriain. <L 58> 21. Tabhair i leith chugham an méisín bainne, a Pádraig. 22. Cuir ós comhair an chait é. 23. An dtaithneann bainne leis an gcat? 24. Taithneann go mór. 25. Cad tá á dhéanamh aici anois? 26. Tá sí ag lighreac an bhainne. 27. Cionnus? 28. Le n-a teangain. 29. An bhfuil sé go léir lighreactha aici fós? 30. Níl. 31. An lighreacann garsún bainne mar sin? 32. Ní dheineann. 33. Cad eile dheineann sé? 34. Is amhlaidh ólann sé é. 35. Cad d'íosadh an cat, a Thomáis? 36. D'íosadh sí feóil. 37. Seadh; agus cá bhfaghann sí an fheóil, a Thaidhg? 38. Beireann sí ar luchaibh, is ar franncachaibh. 39. Seadh, agus ar éanaibh, is dócha? 40. Seadh. 41. Cionnus a bheireann sí ortha, a Dhomhnaill? 42. Le n-a hingnibh. 43. Speáin dam a hingne, a Dhonnchadh. 44. Féach ortha. 45. An 'mdhó ionga i ngach Lapa tosaigh aici, a Eoghain? 46. Tá cúig cinn díobh i ngach lapa tosaigh. 47. Tá díreach; agus bíonn siad clúduighthe aici leis, ná bíonn, a Mhuiris? 48. Bíonn. 49. Agus cá chuin a nochtann sí iad? 50. Nuair bhíonn sí chun breith ar éin-nídh. 51. Cad mar gheall ar ingnibh a cos deiridh, a Sheóirse? <L 59> 52. Tá ingne ar a cosaibh deiridh aici, leis. 53. An 'mdhó ceann díobh i ngach cois? 54. Cómhairimh iad, a Sheáin. 55. Tá ocht gcinn aca ar fad san dá chois — cheithre cinn i ngach cois. 56. An mar a chéile iad so, agus ingne na gcos tosaigh? 57. Ní headh, ar fad. 58. Cad n-a thaobh? 59. Is géire ingne na gcos tosaigh. 60. An bhfeacaís riamh mar do scríobfadh cat íochtar do bhríste, a Mhichíl? 61. Chonnac, go minic. 62. Cad chuige go ndeineann sí é sin? 63. Ní fheadar. 64. Tusa, a Mhártain. 65. Chun faobhair a chur ar a hingnibh. 66. Agus cad do b'áil léi den bhfaobhar ortha? 67. Chun breith ar éin-nídh. 68. Seadh go díreach, ar shon go n-abraid daoine eile ná bíonn sa scríobadh soin acht comhartha fear- thainne. 69. Agus cad do dhéanfadh an luch, nuair a béarfaidhe uirthi, mara mbeadh ingne an chait? 70. Do rithfeadh sí ón gcat. 71. Tá an ceart agat. 72. Cionnus a bheireann sí ar an luich, a Chathail? 73. Fanann sí léi go foidneach ag béal an phuill. 74. Agus an mbíonn fhios ag an luich, go mbíonn an cat ann, a Dhiarmuid? 75. Ní bhíonn fhios. 76. Cad é an chúis ná bíonn fhios? 77. Mar go siubhluigheann an cat chomh héadtrom soin. <L 60> 78. Cad iad so, féach? 79. Sin iad na pillíní. 80. Seadh; agus cá bhfuil na pillíní seo, a Bhriain? 81. Tá ceann fá gach méir. 82. Agus cad chuige na pillíní aici, a Shíomuinn? 83. Chun siubhail ós íseal, gan fothram a dhéanamh. 84. Cionnus a choimeádann sí an luch, nuair bheireann sí uirthi? 85. Le n-a fiaclaibh. 86. Speáin dam, a fiacla, a Choncubhair. 87. Cad é an saghas fiacla tosaigh atá aici, a Éamuinn? 88. Tá na fiacla tosaigh fada, agus iad lúbtha. 89. Agus na cúilfhiacla, a Dháithí? 90. Tá na cúilfhiacla bior-fhaobhrach. 91. Nach deas glan an aghaidh atá ag an gcat, a Eoin? 92. 'Seadh leis. 93. Cionnus a nigheann sí í féin? 94. Nigheann sí í féin le n-a teangain, agus le n-a lapa. 95. Cad é an saghas teangadh atá aici, a Airt? 96. Tá teanga gharbh aici. 97. Cad chuige go mbíonn a teanga garbh, a Chormaic? 98. Chun giotaí beaga féola a lighreacan de chnámh. 99. An mar sin a bhíonn a súile sa dorchadus? 100. Ní headh. 101. Cionnus eile, a Choncubhair? 102. Bíonn a súile ag lonnradh sa dorchadus? 103. Agus cad chuige é sin, a Thomáis? 104. Chun rudaí fheicsint sa dorchadus. 105. Díreach; chíonn an cat níos fearr istoidhche 'ná mar a chíonn sí sa ló. <L 61> 106. Acht cionnus a thárlaidheann soin, a Philib? 107. Mar téidheann mic imreasa a súl i méad sa dor- chadus. 108. Cionnus é sin? 109. Nochtthar iad. 110. Díreach. 111. Nach fada i an fhéasóg atá uirthi, a Pheadair? 112. Is fada leis. 113. Beir ar ribe dhi, a Ribeáird, agus innis dúinn rud éigin 'n-a taobh. 114. Tá sí righin do-lúbtha. 115. An mothuigheann an cat thu anois? 116. Mothuigheann go maith. 117. An dtéidheann an cat mór-dtimcheall, ar lorg luch, a Labhráis? 118. Téidheann. 119. Agus istoidhche go háirithe, nach eadh? 120. 'Seadh. 121. Agus an dtugann an fhéasóg éan-chongnamh dhi? 122. Tugann. 123. Cad é an tslighe go dtugann, anois? 124. Mar mothuigheann sí an tslighe roimpi léi. 125. Buail do lámh fan a droma, a Phóil. 126. Cad a thugann tu fé ndeara, i dtaobh an chlúimh atá uirthi? 127. Samhluigheann sé bheith plúrach brothalach. 128. Agus cad chuige é sin, an dóigh leat? 129. Mar is minic í amuigh fá'n bhfuacht istoidhche. <L 62> II. — LASÁN 1. Cad é sin it láimh agat, a Bhrighid? 2. Lasán. 3. Lasán, an eadh? 4. 'Seadh. 5. Cad é an saghas lasáin é? 6. Lasán adhmaid. 7. 'Seadh; agus cad é an saghas lásain atá agat-sa a Shiobhán? 8. Lasán céireach atá agam-sa. 9. Tuigim; agus ciaca is fearr, an dóigh leat? 10. Is fearr an lasán céireach. 11. Cionnus é sin? 12. Mar d'fhanfadh sé ar lasadh, agus an ghaoth dhá shéideadh. 13. Cuir an dá cheann aca ar lasadh anois, máiseadh, agus feiceam cionnus éireóghaidh leó. 14. Cuir barra do mhéire ar an solus, a Mhaighréad. 15. 'Seadh, cad deirir leis sin? 16. Tá sé te. 17. Ana-the? 18. 'Seadh; do dhóighfeadh sé thu. 19. Séid t'anál go réidh leis an lasán adhmaid, a Shíle. 20. 'Seadh; cad d'imthigh air, a Nóra. 21. Do mhúch a hanál é. 22. Séid an lasán céireach anois, a Mháire. 23. An bhfuil sé i n-éag agat? <L 63> 24. Ní'l. 25. Séid-se beagán níos treise, máiseadh, a Ghobnait. 26. 'Seadh; nach deacair é mhúchadh? 27. Is deacair. 28. Innis dúinn rud éigin i dtaobh an lasáin úd agat-sa, a Pheg. 29. Tá ceann idir bheith donn is dearg air. 30. Cad é an chuma atá ar a cheann? 31. Tá ceann cruinn air. 32. An mar a chéile an chuma atá ar an gceann agus an chuma atá ar an gcois? 33. Ní headh; tá an ceann cruinn acht tá an chos cearnógach. 34. Cad é an fhaid atá ar chois an lasáin atá agat-sa, a Eibhlín? 35. Tá sé tuairim dhá órlach ar fhaid. 36. Tomhais é. 37. Tá dhá órlach is trí deachmhaidhthe d'fhaid ann. 38. Bain a cheann det lasán-sa, a Chaitlín. 39. Cad de go ndeintar an ceann? 40. Deintear de theine ghealáin é. 41. An bhfuil éan-bholaidh uaidh? 42. Tá droch-bholaidh uaidh. 43. Blais é, anois. 44. Tá droch-bhlas air, leis. 45. Dein é fhliuchadh, a Phróinséis. 46. Cuimil ar do bhais anois é. 47. Cad do chíonn tú anois, a Shínéad? 48. Chím saghas deataigh ag éirghe as. 49. Dá mbeadh an dorchadus ann anois, a Eilís? 50. Thiocfadh solus breagh lonnrach uaidh sin. 51. 'Seadh; agus cad as go dtiocfadh an solus? 52. As an teine ghealáin, is dócha. <L 64> 53. 'Seadh díreach; téidheann sí tré theine, acht í chuimilt d'éin-nídh; ná téidheann? 54. Téidheann. 55. An furus an teine ghealáin a chur ar lasadh? 56. Is furus, nuair a thagann teas léi, 57. 'Seadh; tá an ceart agat. Ní mór beagán teasa chuige. 58. Cuir an lasán úd agat-sa ar lasadh, a Eiléan. 59. Cad do b'áil leat é chuimilt don gclár chun é chur ar lasadh? 60. Chun teas a chur ar an dteine ghealáin. 61. Díreach; agus cá bhfuair sí an teas a Nóra? 62. Ó bheith ag cuimilt an lasáin don gclár. 63. Agus cá raibh an teine ghealáin, a Pheg? 64. Bhí sí i gceann an lasáin. 65. Agus an mbíonn sí i gceann gach éan-lasáin mar sin, a Eibhlín? 66. Bíonn 67. Cad do thugann tú air seo, a Eibhlín? 68. Lasán cosnaimh is eadh é sin. 69. Cuir é sin ar lasadh dhúinn anois. 70. Ní fhéadfainn, gan é chuimilt dá bhosca féin. 71. Cuimil don gclár é. 72. Níor bh'éan-mhaitheas dam é. 73. Cad é an chúis? 74. Már ná féadfainn é lasadh. 75. Agus cad n-a thaobh ná féadfá é lasadh. 76. Ní fheadar. 77. 'Seadh, a Bhrighid? 78. Mar ní'l éin-teine ghealáin i gceann an lasáin chosnaimh. 79. Agus cá mbíonn sí. 80. Bíonn sí ar thaobh den bhosca. <L 65> 81. Maith an cailín, a Bhrighid. 82. An lasán céireach atá agat-sa, a Nóra? 83. Ní headh, acht lasán adhmaid. 84. An lasán céireach é sin agat-sa, a Neill? 85. Ní headh. 86. Cé aici go bhfuil lasán céireach? 87. Tá ceann agam-sa. 88. An féidir leat cos an lasáin sin a lúbadh? 89. Is féidir. 90. An féidir soin a dhéanamh leis an lasán adhmaid? 91. Ní féidir. 92. Bain tréail as, a Nóra. 93. Seadh, cad d'imthigh air, a Bhrighid? 94. Do bhris sé uirthi. 95. An céir ar fad atá i gcois an lasáin sin? 96. Ní headh. 97. Bris é, go bhfeiceam cad tá ann. 98. Cad do chíonn tú i bhfochair na céireach anois, a Cháit? 99. Chím a lán snáithíní cadáis. 100. Las an blúire céireach so a Bhrighid. 101. Féach mar leaghann sí. Cad do thugann sibh fé ndeara anois, a chailíní? 102. Seadh, a Shíle? 103. Tugaim-se fé ndeara ná fanann an chéir ar lasadh acht ar feadh tamaillín. 104. Seadh, agus cad do thárlaidheann di annsoin, a Mháire? 105. Téidheann sí i n-éag. 106. Las an snáth soin anois, a Áine. 107. Innis dúinn, a Shiobhán, cad d'imthigh air. 108. D'fhan sé ar lasadh ar feadh tamaillín, acht chuaidh sé i n-éag annsoin. <L 66> 109. Cuimil an céir ar an snáth a Eilís, agus fei- ceam cionnus éireóghaidh leó. 110. Las an snáth anois. 111. Cad do chonnaicís anois, a Mháire? 112. Chonnac go lasfadh an snáth agus an chéir go breagh i bhfochair a chéile. 113. 'Seadh, nuair a bhíonn siad i dteannta a chéile? 114. 'Seadh, acht ná leanfaidís ar lasadh i n-éan-chor i n-éaghmuis a chéile. 115. Tá an ceart agat, a Mháire. 116. Bailigh na lasáin dam anois, a Eibhlín, agus cuir i gcoimeád iad. <L 67> III. — AN CHOINNEALL. 1. Beir ar an gcoinnill sin it láimh, a Thaidhg, agus innis dúinn rud éigin mar gheall uirthi. 2. Cad é an dath atá uirthi? 3. An mór é a haoirde? 4. Cad é leithead na coinnle? 5. Cad é a cuma? 6. Tá sí cruinn roithleánach. 7. An bhfuil an leithead céadna innti ar fad síos? 8. Ní'l; tá sí ag caolughadh i n-a barra. 9. Cad do ghlaodhann tú air seo? 10. Sin é buaiceas na coinnle. 11. Cad tá sa bhuaiceas soin, a Philib? 12. Tá téadán ann, agus é fighte. 13. Las an choinneall so dhúinn, a Chonchubhair. 14. Cad tá ag imtheacht don tsolus anois, a Eoghain? 15. Tá sé ag dul i laighead. 16. Agus an raghaidh sé i n-éag ar fad, a Séamuis? 17. Ní raghaidh. 18. Cad do thugann tú fá ndeara anois, a Thaidhg? 19. Tugaim fá ndeara go bhfuil an solus ag dul i dtreise arís. 20. Tá díreach; 'seadh, tá solus breagh againn anois. 21. Féachaidh go léir ar an solus soin anois, agus innistar dam cad do chíonn sibh. 22. 'Seadh, a Phártholáin? 23. Tá an solus buidhe. 24. An mbraitheann tú go bhfuil éan-dath eile air? <L 68> 25. Tá sé gorm, leis. 26. An dtugair-se fá ndeara éan-dath eile sa tsolus so, a Sheáin? 27. Tá dath bán air, leis. 28. An bhfuil éan-dath eile air, a Mhichíl? 29. Tá sé dubh, leis, istigh i n-a lár. 30. Agus cad é an dath atá ar an mbuaiceas, a Phóil? 31. Tá sé dubh san áit i n-a bhfuil sé dhá dhóigheadh. 32. Tá díreach; acht féach ar bhun an bhuaicis istigh. 33. Tá sé bán annsoin. 34. Cad eile chíonn tú istigh ann, a Dhomhnaill? 35. Chím go bhfuil a lán fliuchair mór-dtimcheall ar an mbuaiceas. 36. Tá cupáinín de fhliuchar timcheall air; ná fuil? 37. Tá. 38. Agus cad as a tháinig sé sin, a Mhártain? 39. Is amhlaidh a leagadh suill na coinnle. 40. 'Seadh; agus cad d'imthigh uirthi annsoin? 41. Do rith sí síos go bun an chupáinín. 42. Agus cad fá ndeara dhi leaghadh? 43. Teas na lasrach. 44. 'Seadh díreach. 45. Faigh blúirín smúide anois, a Shéamuis, agus cuir isteach sa bhfliuchar í. 46. Tugaidh go léir fé ndeara cad tá ag imtheacht don smúid sin. Lámha i n-áirde anois! 47. Seadh, a Dhiarmuid? 48. Chuaidh cuid di go híochtar an fhliuchair. 49. Tusa, a Sheósaimh? 50. Chonnac cuid di ag druidim fé dhéin an bhuaicis. 51. Agus cad do b'áil léi dul fé dhéin an bhuaicis? 52. Mar tá an fliuchar go léir ag gabháil an treó soin. <L 69> 53. Tá, díreach; agus cá mbíonn a thriall annsoin, a Thaidhg? 54. Tagann sé aníos an buaiceas. 55. Fá dhéin an tsoluis, an eadh? 56. 'Seadh. 57. Agus cad do thárlaidheann dó nuair a thagann sé aníos i n-aice na lasrach? 58. Deintar gal den bhfliuchar. 59. Agus cionnus a deintar gal de, a Bhriain? 60. Le teas na lasrach. 61. Cuir an clúdach pinn seo i lár na lasrach anois, a Mhichíl. 62. Socruigh go fiarsceóghach é. 63. 'Seadh, cad do thugann sibh fé ndeara anois, a bhuachaillí? 64. Tusa, a Néill? 65. Chím gal ag teacht aníos tríd an gclúdach. 66. Cad as go dtagann an ghal soin, a Dhiarmuid? 67. Ní fuláir nó is cuid den ghail atá sa lasair í. 68. 'Seadh gan amhrus. Tá mórán den ghail ann; ná fuil, a Phádraig? 69. Tá. 70. Agus cionnus a deintar í go léir, a Phártholáin? 71. As an bhfliuchar a thagann aníos tríd an mbuai- ceas. 72. Cuir lasán leis an ngail sin, agus feiceam cad do thárlaidheann do. 73. 'Seadh, a Dhomhnaill? 74. Téidheann sé ar lasadh. 75. Téidheann, go deimhin. Sin coinneall bheag eile againn anois, nach eadh? 76. 'Seadh. 77. Agus sin é díreach mar deintar solus na coinnle féin, nach eadh? <L 70> 78. 'Séadh. 79. Speáin dam gloine an lampa soin, a Liam. 80. Seo, a Thomáis, cuir an ghloine úd thar an gcoin- nill anois. 81. Tugadh gach éinne fé ndeara, cad do thárlaidheann don tsolus anois. 82. Cad do chír-se, a Phóil? 83. Chím go bhfuil solus na coinnle ag laghdughadh go mór. 84. Tá leis, acht fan go fóill. Féach air anois. 85. Tá sé ag dul i méad arís. 86. Tá, díreach; is beag ná go bhfuil sé chomh mór anois is bhí sé riamh. 87. Cuir an leabhairín sin ar bharra na gloine anois, a Sheáin, agus feiceam cad do thuitfidh amach. 88. Cad tá ag imtheacht don tsolus anois, a Dáithí? 89. Tá sé ag laghdughadh ar fad. Tá sé múchta ar fad anois. 90. Árduigh an ghloine, a Chormaic, agus las an choin- neall arís. 91. Socruigh an ghloine tháirsi, a Thaidhg, agus cuir an leabhairín ar barra arís. 92. 'Seadh, tá an solus nach mór imthighthe i n-éag arís; ná fuil? 93. Tá. 94. Bog an leabhairín de bharra na gloine, a Mhuiris. 95. Cad do chíonn tú anois, a Stiabhna? 96. Chím go bhfuil an solus ag dul i méid arís 97. Tá, agus do raghadh sé i n-éag ar fad, mara mbeadh gur bhog Muiris an leabhairín de bhárr na gloine; ná raghadh? 98. Do raghadh. 99. Agus cionnus soin? <L 71> 100. Easbha aeir a bhí air. 101. Agus ná raibh aer sa ghloine? 102. Bhí, acht bhí sé go léir ídighthe. 103. Cad aige, a Chonchubhair. 104. Ag an gcoinnill. 105. 'Seadh, díreach; ní mór aer a dhul isteach, chun an tsoluis a choimeád ar lasadh. An dtuigir, a Dhomhnaill? 106. Tuigim. 107. Agus an gábhadh aer chun na teine a choimeád ar siubhal? 108. Is gábhadh. 109. Cad do b'áil let mháthair, bheith ag séideadh na mbolg, nuair a bhíonn sí ag lasadh na teine, a Thaidhg? 110. Chun aeir a chur innti, is dócha. 111. Tá an ceart agat, a gharsúin. <L 72> IV. — GUAL. 1. Cad tá annsoin agat, a Néill? 2. Tá blúire beag de ghual agam. 3. Nach dubh atá sé! 4. 'Seadh, go deimhin. 5. An mar a chéile gach éan-taobh de? 6. Ní headh. 7. Cad n-a thaobh go n-abrair é sin? 8. Mar tá sé garbh ar an dtaobh so, féach; acht tá sé slím réidh ar an dtaobh eile. 9. Sáith do mhéar tríd, a Néill. 10. Ní fhéadfainn é. 11. Tabhair iarracht air. 12. Ní héan-chabhair damh é. 13. Cad é an chúis? 14. Mar tá sé ró-chruaidh. 15. Cuir san uisce é. 16. Cá bhfuil sé anois, a Chormaic? 17. Tá sé imthighthe go híochtar. 18. Agus cad n-a thaobh nár fhan sé ar bhárr an uisce, a Thomáis? 19. Mar bhí sé ró-throm. 20. Ciaca is truime, an gual nó an t-uisce? 21. Is truime an gual. 22. Cuir an blúire adhmaid seo san uisce, a Phádraig. 23. An bhfuil sé imthighthe go híochtar, a Liam? 24. Níl 25. Innis dúinn, a Sheáin, cad é an fáth ná deaghaidh sé go híochtar. <L 73> 26. Mar is éadtruime an t-adhmad ná an t-uisce. 27. Ciaca is truime, gual nó adhmad, a Dhomhnaill? 28. Is truime gual 'ná adhmad. 29. Faigh an casúr, a Philib, agus buail buille ar an mblúire seo ghual. 30. 'Seadh, tiomáin leat. 31. An bhféadfaidhe é bhriseadh, a Eoghain? 32. D'fhéadfaidhe. 33. An deacair é bhriseadh, a Chormaic? 34. Ní deacair; tá gual so-bhriste. 35. Féach, an bhféadfá an chloch soin a bhriseadh, a Shéamuis. 36. 'Seadh, an furus é bhriseadh, a Mhichíl? 37. Ní furus, mar tá an chloch cruaidh. 38. Ciaca is cruaidhe, cloch nó gual? 39. Is cruaidhe cloch. 40. An bhfuil an tlúdh annsoin i n-éan-bhall, a Mhuiris? 41. Tá. 42. Faigh é, agus cuir an blúire guail seo sa teine go fóill. 43. Innis dúinn, a Mhártain, cad tá ag imtheacht air. 44. Tá sé dhá dhóigheadh. 45. Cá bhfios duit? 46. Mar chím deatach ag teacht as. 47. Cad é an saghas deataigh é sin atá ag éirghe as, a Labhráis? 48. Deatach ruadh iseadh í. 49. Féach, cad tá ag imtheacht dó anois. 50. An bhfeiceann tú é, a Annraoi? 51. Chím builgíní guail ag éirghe mór-dtimcheall air. 52. 'Seadh, agus cad do thárlaidheann dóibh seo, a Dhonnchadh? <L 74> 53. Bíd ar lasadh, an fhaid do bhíd ag borradh mar sin. 54. An bhfuil píopa cré i n-éan-bhall annsoin? 55. Tá. Sidé é. 56. Cuir an smúid seo isteach sa phíopa, a Pheadair. 57. Cad tá sa smúid sin, a Shéamuis? 58. Ní'l sa smúid sin acht gual. 59. 'Seadh; faigh blúire dhe chré thais, agus clúduigh an smúid léi. 60. Sáith ceann an phíopa i dteas na teine anois, agus feiceam cad imtheóghaidh air. 61. Cas do-chír-se, a Sheáin? 62. Chím saghas deataigh ag éirghe a poll an phíopa 63. Cad é an saghas deataigh é? 64. Deatach ruadh is eadh í. 65. Ar nós an deataigh ó chianaibh, an eadh? 66. 'Seadh. 67. Coinghibh méisín fá pholl an phíopa, a Phádraig. 68. Féach, cad é seo ag tuitim anuas ar an méisín, a Mhuiris. 69. Rud dubh éigin. 70. Las an deatach soin dúinn, a Dhiarmuid. 71. Nach mar sin a bhí na builgíní guail ag lasadh ó chianaibh, a Thaidhg? 72. Is mar sin díreach. 73. Agus cad 'n-a taobh go lasann an deatach mar sin, a Éamuinn? 74. Ní fuláir nó tá rud éigin sa deatach a théidheann ar lasadh. 75. Tá gan amhrus; ta geas innti. 76. Las an blúire pháipéir sin, a Chonchubhair. 77. An bhfeiceann tú an deatach ag imtheacht as? 78. Chím. <L 75> 79. Cuir lasán leis an ndeatach soin, a Phóil, féachaint an lasfaidh sé. 80. Ní lasfaidh. 81. Agus cad 'n-a thaobh? 82. Mar ná fuil éin-gheas innti. 83. 'Seadh, go díreach. 84. Agus cad do thugair ar an rud dubh úd, a tháinig amach ar an méisín, a Pheadair? 85. Ní fheadar. 86. Cad é an saghas bolaidh atá uaidh, a Chormaic? 87. Is cosmhail le bolaidh tarra é. 88. 'Seadh; tarra atá ann, leis. 89. Feiceam anois, cad tá imthighthe ar an smúid a chuireamair sa phíopa ó chianaibh. Tóg amach í, a Néill. 90. An gual atá ann anois, a Phóil? 91. Ní headh. 92. Agus cad eile cad tá ann an dóigh leat? 93. Ní fheadar, maran gual geasa é. 94. Gual geasa atá ann, díreach. 95. Buail buille dhen gcasúr ar an mblúire ghuail seo, a Liam. 96. Ar scoiltis é. 97. Do scoilteas. 98. Cad do mhothuigheann tú istigh ann? 99. Chím ana-chuid línte annso is annsúd air. 100. 'Seadh, is cosmhail le duilleógaibh crann iad; nach eadh? 101. 'Seadh, leis. 102. Cad do thuigeann tú as soin, a Thaidhg? 103. Gur a crannaibh agus as rudaíbh eile dá saghas a deintar an gual. 104. Tá an ceart agat, a gharsúin <L 76> V. — AN PRÁTA 1. Cad do ghlaodhann tú air seo, a Mháire? 2. Práta. 3. 'Seadh; tóg it láimh é go bhfagham eólus n-a thaobh. 4. An práta mór é? 5. Cad é a dhath? 6. Tá sé bán. 7. Cad é an chuma atá air? 8. Tá sé cruinn. 9. Bhfuil sé cruaidh? 10. Tá. 11. Cad do thugann tú ar an dtaobh amuigh dhe, a Ghobnait? 12. Croiceann an phráta. 13. Scuibh blúire dhe. 14. Cad do chíonn tú taobh istigh den chroiceann? 15. An práta féin. 16. An mar a chéile é sin agus an croiceann? 17. Ní headh. 18. Cad 'n-a thaobh, a Shíle? 19. Tá an práta níos báine 'ná an croiceann. 20. Agus an mothuigheann tú éan-deifridheacht eile do bheith eatortha a Eibhlín? 21. Ta an práta féin tais istigh. 22. An bhféadfá an práta soin a bhrúghadh it láimh, a Shínéad? 23. Ní fhéadfainn, mar tá sé ró-chruaidh. <L 77> 24. Tabhair faoi. 25. An bhfeiceann sibh na puill bheaga atá mór- dtimcheall ar an bpráta? 26. Cad é an ainm atá agat dóibh-sin, a Mháire? 27. Súile an phráta. 28. Cá mhéad súil sa phráta soin, a Mhaighreadh? 29. Cómhairimh iad. 30. Cad chuige na súile seo, a Shiobhán? 31. Asta-san is eadh fhásann na préamhacha. 32. 'Seadh, nuair a curtair sa chré iad, nach eadh? 33. 'Seadh. 34. Agus an mar seo, a cuirtar an práta sa chré, a Eilís? 35. Ní headh; gearrthar ar dtúis é. 36. Cad é an ainm atá ar an mblúire a cuirtar, a Ghobnait? 37. An scealthán a glaodhtar air. 38. Agus cad is gábhadh do gach scealthán, a Shíle. 39. Is gábhadh súil do gach scealthán. 40. Aon tsúil amháin, an eadh? 41. 'Seadh. 42. Cad chuige aon tsúil amháin ar an scealthán, a Nóra? 43. I dtreó ná tiocfadh acht aon phréamh amháin aisti. 44. Agus an gábhadh a thuilleadh súl a bheith air? 45. Ní gábhadh. 46. Cad é an dath a bhíonn ar an bpréimh, a Mháire? 47. Bíonn sí bán fén gcré, acht téidheann sí i ngluise, nuair a thagann sí ós cionn talaimh. 48. 'Seadh, agus tagann duilleóga uirthi leis; ná tagann, a Cháit? 49. Tagann. 50. Cad a thugtar uirthi annsoin, a Phróinséis. <L 78> 51. Tugtar gas an phráta uirthi annsoin. 52. An bhfásann an gas go hárd, a Bhrighid? 53. Fásann, uaireannta. 54. Cad é an aoirde is mó bhíonn air, a Mhaighréad? 55. Tuairim dhá throigh nó dhá throigh go leith, is dócha. 56. Do réir an aoiligh nó an leasuighthe a cuirtar leis an scealthán, is dócha? 57. 'Seadh. 58. Agus cad imthigheann ar íochtar an ghais, a Ghob- nait? 59. Sáthann sé a phréamhacha síos mór-dtimcheall tríd an gcré. 60. Cad do thárlaidheann do sna préamhachaibh seo, a Chaitlín? 61. Is ortha so a thig na prátaí ar ball. 62. Díreach; tagann at annso is annsúd ar na préamhachaibh seo, nach eadh, a Shíle? 63. 'Seadh. 64. Agus bíd so ag borradh agus ag dul i méad; na bíd? 65. Bíd. 66. Agus sin mar thagaid na prátaí ar phréamhachaibh an ghais, nach eadh? 67. Cá chuin a cuirtar na scealtháin, a Bhrighid? 68. Sna earrach. 69. Agus cá chuin a baintear na prátaí annsoin, a Shíle? 70. Sa bhfoghmhar. 71. Speáin dam an ghloine úd, a Mhaighréad. 72. Cad tá sa ghloine seo, a Eilís? 73. Tá uisce innti. 74. An dtugann sibh fá ndeara go bhfuil éin-nídh eile innti seachus an t-uisce? <L 79> 75. 'Seadh, a Mháire. 76. Tá rud bán éigin innti. 77. Innis dúinn a Mhaighréad, cad do dheineamair leis an uisce sin. 78. Fuaramair práta scuibhte, agus chuireamair san uisce beirbhthe é. 79. Cionnus a deineadh é sin? 80. Fuair Caitlín blúire éadaigh agus dhein sí criathar dhe. 81. 'Seadh, agus annsoin? 82. Annsoin do leig sí an t-uisce beirbhthe síos tríd an gcriathar, agus tríd an bpráta. 83. Agus cad do bhí sa chriathar aici? 84. Bhí an práta scuibhte. 85. Cad do thugabhair fá ndeara n-a dhiaidh soin? 86. 'Seadh, a Shíle? 87. Tháinig dath bán ar an uisce. 88. Cad fá ndeara soin, a Cháit? 89. An práta. 90. Agus ar fhan an dath soin ar an uisce? 91. Níor fhan, mar tá an t-uisce glan arís. 92. Agus cad d'imthigh ar an smúid bháin, a Ghobnait? 93. Chuaidh sí go híochtar an uisce. 94. Doirt amach an t-uisce, a Mháire, agus feiceam cad tá sa smúid seo a fágtar 'n-a dhiaidh sa ghloine. 95. Cad é an dath atá uirthi a Úna? 96. Tá sí bán. 97. Sáith do mhéar innti, a Phróinséis. 98. 'Seadh, cad deirir léi? 99. Tá sí inghreamuighthe. 100. An bhfuil bholaidh ag teacht aisti, a Shiobhán? 101. Ní mhothuighim go bhfuil. <L 80> 102. Cuir it bhéal í, a Mháire. 103. 'Seadh; cad é an blas atá uirthi? 104. Ní fheadar; tá sí buille beag searbh. 105. Cad eile thugair fá ndeara 'n-a taobh? 106. Shaoileas go raibh sí ag greamughadh dhom thean- gain? 107. 'Seadh, agus cad eile? 108. Ta sí go léir nach mór leaghta im béal agam. 109. Cad do ghlaodhfá ar an smúid seo anois, a Eiléan? 110. 'Seadh, éinne agaibh? Cad deirir-se, a Ghráinne? 111. Is cosmhail le stailc í. 112. Tá an ceart agat, a Ghrainne. Stailc is eadh í. 113. Cá bhfuil bosca na stailce, a Mháire? Oscail é. 114. Tóg blúire dhi, a Bhrighid. 115. An ionann soin agus an smúid seo, a Úna? 116. Ní hionann, go deimhin. 117. Cad é an deifridheacht atá eatortha, a Mhaighréad? 118. Is gile an stailc 'na an smúid. 119. Éin-deifridheacht eile, a Shíle? 120. Tá an smúid seo fliuch, acht tá an stailc tirm. 121. Cuir blúire dhen stailc san uisce, máiseadh. 122. Anois, nach mar a chéile, í féin agus an smúid, a Shiobhán? 123. Is beag ná gur mar a chéile, acht amháin go bhfuil an stailc beagán níos gile. 124. Ón bpráta is eadh deintar stailc mar sin, nach eadh, a Mhóirín? 125. Is dócha gurab eadh. 126. Bhfuil éan-mhaitheas i stailc nó cad chuige a dein- tear í, a Ghráinne? 127. Chun ar gcuid lín-éadaigh a theannughadh. 128. Agus an bhféadfá í ithe i n-éan-chor, a Shínéad? <L 81> 129. D'fhéadfainn. 130. An maith leat í, a Nóra? 131. Ní maith liom. 132. An n-itheann tusa éan-stailc, a Shíle? 133. Ní ithim. 134. Agus an n-itheann tú prátaí? 135. Ithim go deimhin, gach éan-lá. 136. Agus ná bíonn roinnt stailce ionnta soin? 137. Bíonn go díreach. 138. 'Seadh anois, a leanbhaí, bíodh a fhios agaibh nach mór díbh stailc d'ithe chun feóla do chur oraibh. <L 82> VI. — DUILLEÓGA. 1. Tógadh gach éinne agaibh duilleóg 'n-a láimh. 2. An bhfuil éin-cheann agat-sa, a Mhichíl? 3. Tá. 4. Cad é an saghas duilleóige athá agat? 5. Tá duilleóg labhruis. 6. Innis dúinn rud éigin 'n-a taobh. 7. Tá sí glas slím ar an dtaobh so. 8. 'Seadh; éin-nídh eile? 9. Tá sí garbh ar an dtaobh thiar di. 10. An bhfeiceann tú na línte go léir atá ag gabháil tríthi. 11. Chím. 12. Speáin dam cuid aca. 13. Ca mhéid ceann díobh atá ann, an dóigh leat? 14. Tá breis is fiche ceann aca is dócha. 15. Cionnus a ghabhaid siad. 16. Táid siad go léir comh-fhada ó n-a chéile. 17. Táid go díreach. 18. An bhfuil éan-ainm agat do sna líntibh sin, a Thaidhg. 19. Tá; sin iad féitheacha na duilleóige. 20. Agus cad do thugann tú air seo, a Sheáin? 21. Sin préamh na duilleóige. 22. Cá mhéid préamh ar an nduilleóig seo, a Shéamuis? 23. Níl acht aon phréamh amháin uirthi. 24. Agus féach uirthi seo; cá mhéid duilleóg innti? 25. Tá cúig duilleóga innti sin. <L 83> 26. Tá díreach, agus féach, níl acht aon phréamh amháin innti. 27. Cionnus a ghabhann an phréamh, a Phádraig? 28. Tá sí ag gabháil ó bhun na duilleóige aníos go dtí n-a bárr. 29. Cad eile d'fhéadfá a innsint dúinn i dtaobh na préimhe seo, a Pheadair? 30. Tá sí ag dul i gcaoile mar do ghabhann suas an duilleóg. 31. Taspeán dúinn cúl na duilleóige, a Mhichíl. 32. Féach anois, ní mar a chéile an taobh so agus an taobh eile. 33. Cad é an deifridheacht a thugair-se fá ndeara eatortha, a Dhomhnaill? 34. Chím ná fuil an taobh thiar de chomh slím réidh, ná chomh glas leis an dtaobh eile, agus go bhfuil na féitheacha attha go mór ann. 35. Cómhairimh na féitheacha atá ar ar an dtaobh dheas den phréimh, a Chormaic. 36. Cá mhéid atá ann díobh? 37. Tá naoi gcinn déag aca ann. 38. An 'mdhó préamh atá ar an dtaobh eile anois, a Thaidhg? 39. Tá an oiread céadna díreach ar an dtaobh eile dhi. 40. Féachaidh ar an bpréimh seo anois, a bhuachaillí. 41. Cá mhéid duilleóg atá ag fás uirthi a Phóil? 42. Tá cúig cinn aca. 43. Duilleóga geanmchnó is eadh iad. 44. Ní hionann an chuma atá ortha so, agus an chuma a bhí ar na duilleógaibh labhruis i n-éan-chor. 45. Cad é an deifridheacht a chíonn tú eatortha, a Thomáis? <L 84> 46. Tá an duilleóg labhruis ar an leithead chéadna fé mar a ghabhann sí. 47. 'Seadh; is cad mar gheall uirthi seo? 48. Is cosmhail le spiúnóig í. 49. Cionnus soin? 50. Tá ceann di caol agus an ceann eile leathan. 51. An bhfuil éin-dheifridheacht eile eatortha, a Liam? 52. Tá; is mó an duilleóg gheanmchnó 'ná an duil- leóg labhruis. 53. 'Seadh; an bhfeicir-se go bhfuil éin-deifridheacht eile eatortha, a Éamuinn? 54. Chím gur deise is gur soiléire na féitheacha sa duilleóig gheanmchnó. 55. Tá an ceart agat annsoin, leis. 56. Anois, a bhuachaillí, féachaidh go géar ar imeal- laibh na nduilleóg so. 57. An dtugair-se fá ndeara éin-nídh ionnta, a Dhonnchadh? 58. Chím go bhfuil imeall na duilleóige seo comhar- thuighthe. 59. Agus ná fuil imeall na duilleóige seo amhlaidh, a Bhriain? 60. Níl. 61. Cad eile, máiseadh? 62. Tá imeall na duilleóige sin réidh cothrom. 63. Cá mhéad duilleóg ag fás ar an bpréimh seo, a Phádraig? 64. Tá trí duilleóga ag fás uirthi. 65. Cad é cuma na nduilleóg so, a Sheósaimh? 66. Is beag ná go bhfuilid cruinn ar fad. 67. Speáin dúinn duilleóg go bhfuil atharrach cuma uirthi, a Sheáin. 68. Cad é an chuma atá uirthi sin a Ruaidhrí? <L 85> 69. Is cosmhail le hubh í sin. 70. Ní bhíonn an oiread céadna de dhuilleógaibh i ngach préimh i n-aon chor? 71. Ní bhíonn. 72. Ná ní mar a chéile cuma gach duilleóige, acht chomh beag. 73. Ní headh. 74. Cionnus soin, a Bhriain? 75. Mar bíonn cuid aca cruinn, is cuid aca fada cumhang, agus cuid aca leathan ar cheann díobh is ag caolughadh go dtí an gceann eile. <L 86> VII–VIII — Uisce. 1. Cuir roinnt uisce sa mhéisín sin, a Amhlaoibh. 2. Ná líon é anois. 3. 'Seadh, ní beag soin. 4. An bhfeiceann tú an dath atá ar an uisce sin, a Mhichíl? 5. Ní fheicim-se go bhfuil éan-dath air. 6. Ní bhíonn dath ar uisce ghlan mar sin, a Thaidhg? 7. Ní bhíonn. 8. Cuir roinnt ghainmhe san uisce sin, a Mhuiris 9. Blúire eile. 10. 'Seadh tiomáin leat. 11. Cad tá ag imtheacht don uisce anois, a Philib? 12. Tá sé ag brúchtadh thar an méisín? 13. Líon an méisín eile de ghainimh, a Mhichíl. 14. An mar a chéile a shuidheann an ghainimh agus an t-uisce sa mhéisín, a Sheáin? 15. Ní headh. 16. Cionnus? 17. Tá bárr an uisce réidh, cothrom le ciumhuis an mhéisín. 18. 'Seadh; is cad mar gheall ar an ngainimh, a Eoghain? 19. Tá an ghainimh 'n-a carn árd istigh 'n-a méisín féin. 20. 'Seadh; bíonn ucht an uisce ar aon aoirde amháin i gcomhnuidhe, ná bíonn? 21. Bíonn. <L 87> 22. Agus brúchtann sé thar ciumhuis an mhéisín, nuair éirigheann sé chúichi; ná brúchtann? 23. Brúchtann. 24. Agus cad do thárluigheann don uisce nuair a ghabhann sé amach mar sin, a Dhiarmuid? 25. Tuiteann sé ar an mbórd. 26. 'Seadh; agus annsoin? 27. Agus as soin deineann sé ar an dtalamh. 28. Síos a théidheann sé i gcomhnuidhe, mar sin; an eadh, a Thaidhg? 29. 'Seadh. 30. An ritheann an ghainimh mar sin, a Ribeáird? 31. Ní ritheann. 32. Cad eile dhéineann an ghainimh? 33. Fanann sí san áit a curtar í. 34. Tugaidh fá ndeara anois, a gharsúna, an chuma atá ar an uisce seo sa ghloine. 35. Innis dúinn, a Sheóirse, cad é an chuma atá air. 36. Tá sé ar aon chuma leis an ngloine féin. 37. Agus cad mar gheall ar ucht an uisce, a Sheáin? 38. Tá ucht an uisce réidh cothrom. 39. Cuir an t-uisce úd sa bhuidéal dúinn anois, a Dhomhnaill. 40. An bhfuil an chuma chéadna ar an uisce anois, a Thaidhg? 41. Níl. 42. Cionnus eile? 43. Mar is ionann cuma an uisce anois agus cuma an bhuidéil. 44. 'Seadh díreach. Cuir sa mhéisín anois é, a Shéamuis. 45. Cad deirir leis anois, a Phádraig? 46. Tá atharrach cuma air anois. <L 88> 47. Cad é a chuma anois, a Airt? 48. Cuma an mhéisín. 49. Agus féach, doirt amach ar an urlár é, a Dhomhnaill. 50. Ní fhanann an chuma chéadna ar uisce i n-aon chor mar sin, a Fhearghuis? 51. Ní fhanann. 52. Is ionann scéal do bhainne, cuir i gcás; nach eadh, a Bhriain? 53. Is eadh. 54. Innis dúinn rud éigin eile, go dtagann gach uile shaghas chuma air, a Mhártain. 55. Tagann atharrach cuma ar fhíon. 56. Rud éigin eile, a Dhomhnaill? 57. Té, agus caifí, agus fliuchán. 58. Sáith an scuaibín seo san uisce, a Thomáis, agus tóg amach arís é. 59. Cad do chíonn tú anois, a Chathail? 60. Chím go bhfuil an t-uisce ag sileadh 'n-a bhraona- chaibh den scuaibín. 61. Agus cad d'imthigheann ar na braonachaibh seo arís, a Thaidhg? 62. Tagann siad le chéile arís. 63. Cuireadh Seán bolgam den uisce sa chorcáinín sin ar an dteine. 64. 'Seadh, leig dó go fóill anois. 65. Cad é dath an uisce seo, a Néill? 66. Níl éan-dath air. 67. Cuir an blúire cailce seo san uisce, a Bhriain. 68. An bhfeiceann tú an chailc anois, a Annraoi? 69. Chím go maith. 70. Sáith blúire eile dhi sa dubh anois, a Thomáis. 71. An féidir í fheicsint, a Mhichíl? <L 89> 72. Ní féidir. 73. Cad 'n-a thaobh? 74. Mar tá an dubh dathuighthe. 75. Téidheann an solus tríd an uisce mar sin? 76. Téidheann. 77. Innis dúinn rud éigin go dtéidheann an solus tríd, a Sheosaimh. 78. Téidheann sé tríd an ngloine. 79. Cuir bolgam den uisce it bhéal, a Mhuiris, féa- chaint cad é an blas atá air. 80. 'Seadh? 81. Ní mhothuighim-se éan-bhlas air. 82. Cuir an corca úd san uisce, a Sheáin. 83. Cuir an cloichín agus an blúire adhmaid isteach ann anois, a Bhriain. 84. Cad do mhothuigheann sibh anois, a bhuachaillí? 85. 'Seadh, a Dháithí? 86. Go bhfuil an corca agus an t-adhmad ag fana- mhaint ar ucht an uisce, acht go ndeaghaidh an cloichín go dtí n-a bhun. 87. Agus cad 'n-a thaobh é sin, a Philib? 88. Mar téidheann rudaí troma go híochtar. 89. 'Seadh, nuair is truime iad ná an t-uisce. 90. Agus fanann na rudaí éadtroma ar ucht an uisce. 91. Cad 'n-a thaobh? 92. Mar is truime an t-uisce 'na iad. 93. Beir ar an gcorca it láimh chlé, a Stiabhna, agus tóg an chloch so it láimh dheis. 94. Seadh; ciaca is truime, an dóigh leat? 95. Is truime an chloch 'na an corca. 96. Cuir an corca agus an t-adhmad san uisce arís, a Phóil. <L 90> 97. An bhfuil éin-phioc den adhmad fá'n uisce, a Dhiarmaid? 98. Tá. 99. Brúigh an corca fá'n uisce let mhéir, a Mhártain. 100. Coimeád annsoin go fóill é. 101. Cá bhfuil an corca anois, a Mhaitias? 102. Tá sé thíos fá'n uisce. 103. Agus an bhfanfadh sé ann anois, a Phóil? 104. Ní fhanfadh, mara mbeadh méar Mhártain bheith dhá bhrúghadh síos. 105. Bog de anois, a Mhártain. 106. Cad d'imthigh air, an gcorca, a Phartholáin? 107. Tháinig sé go huachtar arís. 108. Agus cad fé ndeara dhó filleadh aníos, a Shéamuis? 109. Mar ní raibh sé trom a dhóthain chun dul go híochtar. 110. Is amhlaidh bhí an t-uisce dhá bhrúghadh aníos, agus bhí meádhchant an chorca dhá bhrúghadh síos. 111. Agus ciaca bhuaidh, a Sheáin? 112. Do bhuaidh an t-uisce. 113. Agus cionnus a bhuaidh an t-uisce, a Pheadair? 114. Mar bhí sé ní ba thruime ná an t-adhmad. 115. An bhfuil éin-phioc den chorca fá'n uisce, a Chon- cubhair? 116. Ciaca den chorca nó den adhmad gur mó dhe atá fá'n uisce, a Thaidhg? 117. Is mó den adhmad atá fá'n uisce. 118. Cionnus soin? 119. Mar is truime an t-adhmad 'ná an corca. 120. Sín amach do lámh ar an gcuma so, a Mhichíl. 121. Seadh; cuir an blúire iarainn seo ar an láimh sínte, a Liam. <L 91> 122. Coinghibh do lámh mar sin go fóill, a Mhichíl. 123. Cad tá ag gabháil duit, anois? 124. Tá mo lámh ag dul i dtuirse. 125. Cad é an fáth? 126. Ó bheith a d'iarraidh an bhlúire iarainn seo do choimeád. 127. 'Seadh; tá an t-iarann ag brúghadh do láimhe fá dhéin an tailimh; ná fuil? 128. Agus do lámh ag brúghadh 'n-a choinnibh; nach eadh? 129. 'Seadh. 130. Cuir gráinne salainn san uisce sin, a Réamuinn. 131. 'Seadh; corruigh anois é. 132. Cad tá ag imtheacht ar an salann, a Dhiarmuid? 133. Tá an t-uisce dhá leaghadh. 134. Cuir gráinne siúicre ann anois, agus dein an cleas céadna leis, a Dhonnchadh. 135. 'Seadh; cad do thárla dhó, a Thomáis? 136. Do leagh sé. 137. Caith roinnt ghráinní dhen ghainimh ann anois, agus bain tréaill aisti. 138. Tá an scéal amhlaidh i dtaobh na ghainmhe; ná fuil, a Mhichíl? 139. Níl; ní leaghann an t-uisce an ghainimh i n-éan- chor. 140. Cad do chonnaicís an uair sin, a Chonchubhair? 141. Chonnac go leaghann salann is siúicre i n-uisce, acht ná leaghann gainimh ann i n-éan-chor. 142. Faigh an adharc ghloine, a Phádraig. 143. Cuir braon uisce agus blúire salainn innti anois, a Bhriain. 144. Corruigh é, a Dhiarmuid. 145. 'Seadh; tá an t-uisce ag leaghadh an tsalainn; ná fuil, a Thaidhg? <L 92> 146. Tá. 147. Cuir a thuilleadh salainn ann anois. 148. Corruigh leat. 149. Nach deacair é go léir a leaghadh? 150. An bhfuil sé leaghta agat fós? 151. Níl. 152. Níl fhéadair an salann go léir a leaghadh i n-éan- chor? 153. Ní fhéadaim, mar tá an iomad de ann. 154. Cuir bárr t'órdóige deise san uisce, a Liam. 155. 'Seadh; cad do thugann tú fá ndeara? 156. Tugaim fá ndeara go bhfuil an t-uisce fuar. 157. Éin-nídh eile? Cuir t'órdóg it bhéal. 158. Tá salann san uisce. 159. Tá díreach; uisce guirt is eadh é anois, nach eadh? 160. 'Seadh. 161. Téigh an adharc anois, agus corruigh í. 162. An bhfeiceann sibh éin-nídh anois, a bhuachaillí? 163. 'Seadh, a Mhuiris? 164. Chím go bhfuil an salann ag leaghadh. 165. Éin-nídh eile, a Sheáin? 166. Is dóigh liom go bhfuil an t-uisce ag dul i méad san adhairc leis. 167. Cad do dheineann an teas don uisce anois, a Shíomuinn? 168. Méaduigheann sé é. 169. Téidheann toirt an uisce i méad, ná téidheann? 170. Téidheann. 171. Agus tugann sé sin níos mó slighe dhó, chun an tsalainn a thógaint isteach, an dtuigir? 172. Tuigim. 173. An bhfeacaís riamh an t-uisce ag éirghe agus ag borradh i gcorcán ar an dteine? <L 93> 174. Chonnac go minic. 175. Nach amhlaidh a bhíonn toirt an uisce ag méad- ughadh, an uair sin? 176. Is eadh. 177. Agus cad fá ndeara dhó dul i méad mar sin, a Chonchubhair? 178. Teas na teine fá ndeara é. 179. Doirt amach an t-uisce te as an adhairc anois, a Sheósaimh. 180. Líon le huisce fuar í. 181. Téigh an adharc arís, a Mhichíl. 182. Féachaidh go géar ar an adhairc anois, agus innis dam cad do chíonn sibh? 183. 'Seadh, a Thaidhg? 184. Chím builg bheag ag teacht san uisce. 185. Ca ionad? (Cad as?) 186. Istigh san uisce. 187. 'Seadh, agus cad d'imthigheann ar na bolgaibh seo, a Mhuiris? 188. Táid ag éirighe go huachtar an uisce. 189. Agus annsoin? 190. Brisid siad. 191. Táid ag éirighe go hana-thiugh anois, ná fuilid, a Thaidhg? 192. Táid. 193. Cad tá ag imtheacht don uisce anois? 194. Tá an t-uisce ar fiuchaidh anois, agus ag scéi- theadh amach. 195. Cad 'n-a thaobh é sin? 196. Mar ní'l slighe a dhóthain dó san adhairc. 197. Cuir braenín uisce sa mhéisín seo, a Labhráis. 198. Beirbh anois é. 199. 'Seadh; lean ort dhá bheirbhiughadh. <L 94> 200. Cad do thugann tú ar an rud úd atá ag éirighe as an uisce, a Dhomhnaill? 201. Gal is eadh é sin. 202. Coimeád do mhéaranna innti go fóill, a Mhuirchear- taigh, agus innis dúinn cad do thugann tú fá ndeara i dtaobh na gaile seo. 203. Tá sí te. 204. An mothuigheann tú éin-nídh eile 'n-a taobh? 205. Fliuchann sí mo mhéaranna. 206. An ionann an ghal so agus an deatach d'éirighe- ann as an dteine, a Sheáin? 207. Ní headh, mar ní dheineann deatach ghuail nó dea- tach mhóna acht do lámha a shailiughadh. 208. Ní'l éin-fhliuchar sa deatach soin. 209. Níl. 210. Féach, tá an braeinín uisce go léir imthighthe anois. 211. Car imthigh sé, a Eoghain? 212. Tá sé imthighthe 'n-a ghail. 213. Caith an t-uisce guirt sa mhéisín anois, a Dhiar- maid. 214. Beirbh é. 215. Innis dúinn, a Thaidhg, cad tá ag gabháil don uisce. 216. Tá sé ag imtheacht i bhfuirm gaile. 217. 'Seadh, tá sé go léir imthighthe anois. Ar fhág sé éin-nídh 'n-a dhiaidh a Dhiarmaid? 218. D'fág, mar chím deascadh éigin i mbun an mhéisín. 219. Cad é an rud é. Féach cad é an blas atá air, a Thomáis. 220. Salann atá ann. 221. Cad do thuigeann tú as soin, a Sheóirse? 222. Chím gur féidir an salann a bhaint d'uisce ghuirt acht é bheirbhiughadh. <L 95> IX — CAILC AGUS SIÚICRE. 1. Féachaidh ortha so, a leanbhaí. 2. Cé inneósaidh dhúinn éin-nídh mar gheall ortha? 3. 'Seadh, a Shile. 4. Tá an chailc bán. 5. Agus an siúicre? 6. Tá an siúicre bán leis. 7. Tá an dath céadna ortha araon, mar sin? 8. Tá acht gur gile an chailc 'ná an siúicre. 9. Féach cad é an blas atá ortha, a Ghobnait. 10. Tá blas milis ar an siúicre. 11. 'Seadh; agus an bhfuil an chailc milis? 12. Ní'l, ní mhothuighim-se go bhfuil éan-bhlas ar an gcailc. 13. An dtugann sibh fá ndeara, a chailíní, go bhfuil éin-deifridheacht eile eatortha. 14. 'Seadh, a Mháire? 15. Chím go bhfuil an chailc garbh, agus go bhfuil an siúicre mín. 16. Cuir gráinne dhen tsiúicre it bhéal, a Eibhlín, agus feiceam cad imtheóghaidh uirthi. 17. An amhlaidh íosaidh sí an siúicre, a Mhaighréad? 18. Ní headh; acht is amhlaidh leaghfaidh an siúicre 'n-a béal. 19. Cuir blúire dhen gcailc it bhéal-sa, a Shiubhán, féachaint an leaghfaidh sí. 20. 'Seadh, a Eibhlín, cionnus d'éirigh leis an siúicre do chuiris it bhéal? <L 96> 21. Tá sí go léir leaghta agam. 22. An bhfuil an chailc leaghta agat-sa fós, a Shiubhán? 23. Níl; ní leaghfaidh sí i n-éan-chor. 24. Cad do thuigir as soin, a Mhaighréad? 25. Tuigim go leaghann siúicre nuair a cuirtar i bhfliuchán í, acht ná leaghann cailc i n-éan-chor. 26. An bhfuil éan-tairbhe i gcailc, a Shile? 27. Tá go deimhin. 28. Cad é an mhaith atá innti? 29. Chun scríobhadh léi. 30. Ar pháipéar, an eadh? 31. Ní headh, acht ar an gclár dhubh. 32. Is áiseamhail an nídh í chuige sin; nach eadh? 33. 'Seadh go deimhin; bheimís go hana-leathlámhach 'n-a héaghmuis. 34. Scríob an blúire cailce le hiongain do mhéire, a Mháire. 35. An bhfuil sí cruaidh? 36. Féach an bhféadfá an chloch so a scríobadh mar sin? 37. Ní fhéadfainn, mar tá an chloch ró-chruaidh. 38. An furus cailc a bhriseadh, a Bhrighid? 39. Is furus, mar tá sí bog. 40. Brúigh cuid di, a Shiubhán. 41. An mar a chéile fhéachann an chailc bhrúighte agus an siúicre anois, a Áine? 42. Ní headh, ar fad. 43. Cad é an deifridheacht a mhothuigheann tú eatortha? 44. Tá an chailc garbh, acht tá an siúicre 'n-a ghráinníbh geala gléineacha. 45. Cuir roinnt gráinní dhen chailc sa ghloine uisce anois, a Ghobnait, agus corruigh iad. <L 97> 46. Dein amhlaidh leis an siúicre, a Shíle, i ngloine eile. 47. Féachaid ortha araon anois, a leanbhaí, agus innis dam cad é an deifridheacht atá eatortha. 48. 'Seadh, a Mháire? 49. Tá uisce na cailce dathuighthe. 50. Agus ná fuil an t-uisce eile atharruighthe i n-éan- chor? 51. Níl, tá sé glan. 52. An dtugair-se fá ndeara éin-nídh eile, a Cháit? 53. Chím na giotaí cailce go léir ag gabháil timcheall san uisce. 54. Agus cad mar gheall ar an siúicre? 55. Tá sé ag leaghadh san uisce i mbun na gloine. 56. 'Seadh; leig dóibh go fóill, a chailíní. 57. Cuir bárr do mhéire ionnta araon, a Ghráinne. 58. Cad mar gheall ar an dá uisce anois? 59. Tá an t-uisce seo milis, acht ní shamhluighim go bhfuil éan-bhlas ar an uisce eile. 60. Innis dúinn, a Mháire, cad é an treó atá ortha araon anois. 61. Tá an siúicre go léir a bhí sa ghloine seo imthighthe. 62. Agus cár imthigh sé, an dóigh leat? 63. Do leaghadh san uisce é. 64. 'Seadh; agus cad deirir leis an ngloine eile. 65. Tá an t-uisce ag dul i ngluine sa ghloine eile. 66. Agus cad mar cheall ar an gcailc? 67. Tá an chailc ag druidim go híochtar. 68. An bhfuil éan-laghdughadh tagtha uirthi, an dóigh leat? 69. Ní dócha go bhfuil. 70. Níor leaghadh éin-phioc dí, mar sin? 71. Níor leaghadh, mar ná leaghann cailc i n-éan-chor. <L 98> 72. Corruigh an t-uisce arís, a Ghobnait. 73. Féach mar thagann na giotaí cailce aníos as an uisce. 74. An dóigh leat go bhfuil an oiread céadna aca san uisce fós, a Shíle? 75. Is dóigh liom go bhfuil. 76. Féach an bhfuil an scéal amhlaidh ag an siúicre, a Eibhlín. 77. Níl, mar níl éin-phioc den tsiúicre ann. 78. Cad tá ag imtheacht don chailc anois, a Róisín? 79. Tá sí meascaithe tríd an uisce. 80. 'Seadh, agus an bhfanfaidh sí mar sin? 81. Ní fhanfaidh, go deimhin. 82. Cad eile a thárlóghaidh dhí? 83. Tá sí ag gabháil timcheall san uisce anois, agus ag druidim fá dhéin an íochtair san am chéadna. 84. Cad é an dath atá ar an uisce sin, a Shiubhán? 85. Tá sé bán. 86. Agus cad do bhánuigh an t-uisce? 87. An chailc. 88. Agus an n-imtheóghaidh an dath soin den uisce? 89. Imtheóghaidh, i gcionn tamaillín. 90. Doirt amach an t-uisce sin, a Mhóirín, agus cuir uisce glan sa ghloine arís. 91. 'Seadh; sáith an blúire cailce sin san uisce. 92. Féach ná fanann sí ar ucht an uisce. Cad 'n-a thaobh é sin, a Shiubhán? 93. Mar is truime an chailc 'ná an t-uisce. 94. Agus ciaca is truime, siúicre nó uisce, a Nell? 95. Is truime siúicre 'ná uisce. 96. Cá bhfios duit-se sin? 97. Mar ní fhanfadh sé ar bhárr an uisce. 98. Cad eile a dhéanfadh sé, a Shile? <L 99> 99. Raghadh sé go híochtar. 100. An bhfeiceann tú éin-nídh ar siubhal istigh sa ghloine sin, a Eilís? 101. Chím mór-chuid builgíní ag teacht aníos ó íochtar na gloine. 102. Agus cad do thárluigheann dóibh annsoin, a Shinéad. 103. Pléascaid nuair shroisid ucht an uisce. 104. An bhfuilid an éirighe fós, a Ghobnait? 105. Táid, acht nílid ag teacht chomh tiugh is do bhíodar. 106. Caith cuid den tsiúicre isteach san uisce anois a Shiubhán. 107. An mbraitheann tú, go bhfuil na builgíní ag éirighe as an siúicre, a Nóra? 108. Ní'lid. 109. Tóg an chailc as an uisce go fóill, a Mháire, agus féach go géar uirthi. 110. 'Sead, cad tá le rádh agat 'n-a taobh anois? 111. Tá sí fliuch anois. 112. Éan-rud eile? 113. Is truime go mór anois í, 'ná mar a bhí sí ó chianaibh. 114. Cad 'n-a thaobh, an dóigh leat? 115. Toisc uisce bheith innti. 116. An bhfeiceann tú éan-atharrughadh eile uirthi? 117. Chím roinnt bhuilgíní uirthi. 118. Ní fuláir nó is ón gcailc a thángadar go léir ó chianaibh mar sin? 119. Agus cad tá ins na builgíníbh seo? 120. Builgíní aeir is eadh iad. 121. Agus cad as ar tháinig an t-aer, a Sheósaimhín? 122. Ón gcailc, is dócha. 123. 'Seadh, díreach; tá mór-chuid puillíní aeir i gcailc. 124. An dóigh leat go bhfuil siúicre chomh hoscailte sin? 125. Ní dócha go bhfuil. <L 100> X — ADHMAD AGUS IARANN. 1. Sin agat blúire iarainn agus blúire adhmaid, a Liam, agus innis dúinn rud éigin mar gheall ortha. 2. Is truime an t-iarann 'ná an t-adhmad. 3. Agus ciaca is mó, a Phádraig? 4. Is mó an t-adhmad. 5. Acht mar sin féin, is truime an t-iarann 'ná é, nach eadh? 6. 'Seadh. 7. A Mhathghamhain, cuir iad súd san uisce. 8. Cad do chíonn tú anois, a Thaidhg? 9. Chím go bhfuil an t-iarann imthighthe fá'n uisce. 10. Agus cad mar gheall ar an adhmad, a Bhriain? 11. Tá an t-adhmad ag fanacht ar uachtar an uisce. 12. Is truime an t-iarann, mar sin? 13. Is truime. 14. Tóg as an uisce iad, a Néill. 15. Faigh tairnge anois, agus scríob an t-adhmad léi, a Thomáis. 16. An furus scríobadh air? 17. Is furus. 18. Bain tréail as an iarann anois, a Phádraig. 19. Ní féidir scríobadh ar an iarann. 20. Cad 'n-a thaobh? 21. Mar tá an t-iarann ro-chruaidh. 22. Ciaca is buige, a Sheáin, iarann nó adhmad? 23. Is buige adhmad 'ná iarann. <L 101> 24. Sáith an tairnge san adhmad, a Philib. 25. Tóg arís í. 26. 'Seadh, cad d'imthigh ar an dtairnge, a Mhichíl? 27. Níor imthigh éin-nídh uirthi. 28. Agus ar imthigh éin-nídh ar an adhmad, a Éamuinn? 29. D'imthigh; deineadh poll san adhmad. 30. An bhféadfá an t-iarann a pholladh mar sin? 31. Ní fhéadfainn, mar tá an t-iarann ró-chruaidh. 32. Cad do thuigeann sibh as soin anois, a gharsúna? 33. 'Seadh, a Phóil? 34. Chím gur cruaidhe an t-iarann 'ná an t-adhmad. 35. Innis dam rud éigin a deintar d'adhmad, a Eoghain 36. Deintar cláracha is cathaoireacha d'adhmad. 37. 'Seadh, agus nár bh'fhearr iarann chucha-san? 38. Níor bh'fhearr; bheadh sé ró-throm. 39. Agus cad déintar d'iarann, a Shéamuis? 40. D'iarann is eadh dheineadh an tlúdh. 41. Ní dhéanfadh adhmad an gnó chuige? 42. Ní dhéanfadh, mar do dhóighfidhe sa teine é. 43. Cuir an tlúdh sa teine, a Thaidhg. 44. Innis dúinn rudaí eile a deintear d'iarann, a Mhuiris. 45. D'iarann a deintar longa is traeneacha is mór- chuid úirlisí, ráinní is sluaiste, cuir i gcás. 46. Cad chuige go gcuirtar iarann ionnta-san? 47. Toisc a chruaidhe atá sé. 48. Tóg an tlúdh as an teine, a Sheáin. 49. Cad é an t-atharrughadh atá tagaithe air, a Mhichíl? 50. Tá bárr an tlúdha dearg. 51. Cionnus a deargadh é? 52. Le teas na teine. 53. An ndeargóghadh adhmad mar sin, dá gcuirtí sa teine é, a Mhártain? <L 102> 54. Ní dheargóghadh; do dhóighfidhe é. 55. Brúigh é sin i gcoinnibh an ghráta, a Thomáis? 56. Féach cad tá déanta aige anois. 57. 'Seadh, a Shéamuis? 58. Do lúb sé é. 59. Nach féidir iarann a lúbadh mar sin? 60. Is féidir, nuair a deargthar é. 61. Agus an bhféadfaidhe adhmad a lúbadh, a Liam? 62. Ní fhéadfaidhe. 63. Dá gcuirtí sa teine é, agus é dheargadh ar nós iarainn? 64. Níor bh'éan-chabhair é. 65. Is áiseamhail an rud é iarann, mar sin; nach eadh, a Shéamuis? 66. 'Seadh go deimhin. 67. Agus féach, gur féidir é lúbadh agus éin-nídh is maith linn a dhéanamh leis, acht é chur sa teine agus é dheargadh. 68. An furus é bhriseadh, a Pheadair. 69. Ní furus go deimhin; tá sé ana-chruaidh. 70. Buail buille dhen gcasúr ar an gciteal, máiseadh, féachaint an furus é bhriseadh. 71. Ó, tá fhios agam gur furus é sin a bhriseadh. 72. Agus nach d'iarann a deintear é. 73. 'Seadh leis, acht iarann so-bhriste is eadh é. 74. Agus cad do thugann tú ar na iarann soin? 75. Miotal a thugtar air sin. 76. Agus an miotal atá i ráisúiríbh agus i sceanaibh, a Sheáin? 77. Ní headh, cruaidh atá ionnta-san. 78. Agus as iarann a deintar cruaidh, nach eadh? 79. 'Seadh. 80. Is amhlaidh cuirtar an t-iarann i dteinntibh móra, nach eadh? <L 103> 81. 'Seadh. 82. Agus cad do dheineann an teas mór leis an iarann? 83. Leaghann sé an t-iarann. 84. Leaghann díreach, agus sáithtear an t-iarann i n-uisce annsoin, agus bítear dhá bhualadh le hórdaibh troma go dtí go n-éirigheann sé ana- chruaidh ar fad. 85. Cad do thuigeann tú as soin, a Thaidhg? 86. Tuigim as soin gur féidir iarann a dhéanamh so- bhriste agus do-bhriste, do réir mar is maith linn. 87. Tá an ceart agat, a gharsúin.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
