Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Teagasg na Máthara
Title
Teagasg na Máthara
Author(s)
Craig, J. P.,
Composition Date
1921
Publisher
Craig, D. G. & Co.
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N LU060> <L 1> <B 1921> <C Prós> <M 8> <T Teagasg na Máthara> <U J. P. Craig> <F Craig, D. G. & Co.> Teagasg na Mathara. An mhathair. Anois, a pháistí, tá uair na Gaelge ann, agus caithfamuid gan focal a lóirt ach Gaelic; agus ó tharla go bhfuil eagla mhór orm nach bhfuil moran da fheoluim agaibh air an sgoil ach beurla, caithfidh me-fhéin an Ghaelic a theagasg daoibh as seo amach. Achan oíche air an hocht ó chlug, béidh clár oibre agam fa mur gcuinne, agus caithfar a ghol fríd go duthrachtach. Toiseochamuid anocht air an chiod cheacht, agus tóirigidh aire go gcuinne- ochaidh sibh cuimhne air an rud a léighfeas me as an leor seo. (Ag léadh.) 1. AN TUM SPÍONOG. "Tá tum spíonog againne," arsa Róise, "agus tá se ag fás aig an tubar anns an gháraidh. Ní fhuil aon spíonog air go fóoll, agus ní bhéidh go cionn tumaill. Ach nuair a thiocas an samhradh béidh an t-uathas spíonog air an tuin sin, agus béidh achan chionn ocú co mór le do dhórn agus co milis le mil." An mhathair. Anois, a Nóra, go dé tá aig bunadh Róise? Nóra. Tá tum spíonog ocú, a mhathair. An mhathair. Ca náit a bhfuil an tum seo ag fás, a Shéamuis? Séamus. Tá se ag fás aig an tubar, a mhathair. <L 2> An mhathair. Agus ca náit a bhfuil an tubar, a Mháire? Máire. Tá se sa gháraidh, a mhathair. An mhathair. Bhfuil spíonogaí air bith air an tum, a Sheaghain? Seaghan. Ní fhuil spíonogaí air bith air go fóill, a mhathair, agus ní bhéidh go cionn tumaill. An mhathair. Agus ca nuair a mbéidh na spíonogaí air, a Nuala? Nuala. Nuair a thiocas an samhradh, a mhathair. An mhathair. Go dé'n mhéid a bhéas anns na spíonogaí seo, a Nóra? Nóra. Béidh achan chionn ocú co mór le do dhórn, a mhathair. An mhathair. Agus go dé'n blas a bhéas orthú, a Mháire? Máire. Béidh blas na meala orthú, a mhathair. An mhatair. Anois, a Mhéabha, beidir go dtiocadh leatsa innse dúinn go dé deir Róise fa dtaobh de'n tum spíonog. Méabha. Deir Róise go bhfuil tum spíonog ocusan, agus go bhfuil se ag fás aig an tubar anns an gháraidh. Deir sí nach bhfuil aon spíonog air go fóill, agus nach mbéidh go cionn tumaill; ach nuair a thiocas an samhradh go mbéidh an t-uathas spíonog air an tum sin, agus go mbéidh achan chionn ocú co mór le do dhórn agus co milis le mil. An mhathair. Maith an cailin, a Mhéabha ! Tá sin taite. Agus anois, a Shéamuis, innis thusa an sgéilín anns an aimsir chaite. Séamus. Dúirt Róise go rabh tum spíonog ocusan, agus go rabh se ag fás aig an tubar sa gháraidh. Dúirt sí nach rabh aon spíonog air go fóill, agus nach mbéadh go cionn tumaill; ach, nuair a thiocadh an samhradh, go <L 3> mbéadh an t-uathas spíonog air an tum sin, agus go mbéadh achan chionn ocú co mór le do dhórn agus co milis le mil. 2. AN CUINÍN ÓG. Bhí cuinín óg na shuidhe a mbeul puill a bhí astuigh faoi chrann fuinnseoige. Amuigh air an leuna bhí an feur go bug glas, agus an ghrian ag soillsiu anuas air. Bhí ocras air an chuinín, agus siud amach air an leuna é. Ach ní mór go rabh dhá phlaic ite aige gur chualaidh se madadh ag tafaint. Do shuidh se aniar air a chosa deiridh agus d'áirdigh cionn da chluasa. A gcionn tumaill bhig d'áirdigh sé an chluas eile. Thug se fa dear go rabh an madadh ag taraint air, agus ruith se le na anam. Ach nuair a bhí se ag gol asteach sa phull, sgiob an madadh an tum-bán dae. An mhathair. Ca náit a rabh an cuinín, a Nuala? Nuala. Bhí se na shuidhe a mbeul puill, a mhathair. An mhathair. Agus ca rabh an pull, a Nóra? Nóra. Astuigh faoí chrann fuinnseoige, a mhathair. An mhathair. Go dé'n dóigh a rabh an leuna, a Mhéabha? Méabha. Bhí an feur go bug glas, a mhathair, agus an ghrian ag soillsiu anuas air. An mhathair. Go dé rinn an cuinín, a Shéamuis? Séamus. Chuaidh se amach air an leuna. An mhathair. Ca tuige a deachaidh se amach air an leuna, a Sheaghain? Seaghan. Tá, mar go rabh ocras air, a mhathair. An mhathair. Ar ith se a sháith, a Mháire? Máire. Níor ith, a mhathair. Ní mór go rabh dhá phlaic ite aige gur chualaidh se madadh ag thafaint. <L 4> An mhathair. Agus go dé rinn se, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, shuidh se aniar air a chosa deiridh agus d'áirdigh cionn da chluasa, agus a gcionn tumaill bhig eile d'áirdigh se an chluas eile. An mhathair. Go dé rinn se nuair a thannaic se an madadh ag taraint air, a Mhéabha? Méabha. Ruith se le na anam, a mhathair. An mhathair. Ar rug an madadh air an chuinín, a Nuala? Nuala. Níor rugh, a mhathair, ach nuair a bhí se ag gol asteach sa phull sgiob an madadh an tum-ban dae. An mhathair. Go dé'n chiall atá le 'dhá phlaic,' a Shéamuis? Séamus. Is ionann dhá phlaic agus dhá ghrim, a mhathair. An mhathair. Agus go dé rud tum-bán? Séamus. Tá, a mhathair, sin an ruball beag giortach a bhíos air an chuinín agus air an ghearfiadh. An mhathair. Innis an sgeilín seo anns an aimsir fháistinigh, a Sheaghaín. Seaghan. Béidh cuinín óg na shuidhe a mbeul puill a bhéas astuigh faoi chrann fuinnseoige. Amuigh air an leuna béidh an feur go bug glas, agus an ghrian ag soillsiu anuas air. Béidh ocras air an chuinín agus rachaidh se amach air an leuna, ach ní mór go mbéidh dhá phlaic ite aige go gcluinfidh se madadh ag tafaint. Suidhfidh se aniar air a chosa deiridh agus áirdeochaidh se cionn da chluasa, agus a gcionn tumaill bhig áirdeochaidh se an chluas eile. Bheirfidh se fa dear go mbéidh an madadh ag taraint air, agus ruithfidh se le na anam. Ach nuair a bhéidh se ag gol asteach sa phull sgiobfidh an madadh an tum-ban dae. <L 5> 3. AN t-ÚLLA DEARG. Bhí Máire bheag amuigh anns an gháraidh air maidín dia Dónaigh, agus thannaic sí úlla mór dearg shuas air bhárr cruinn. Ba mhaith léithe an t-úlla a bheith aicí, ach ní thiocadh léithe é a bhuint mar go rabh an crann ró-árd. Sgairt sí air a deárthair. Thainic sesean agus chuaidh suas anns an chrann. Bhuin se an t-úlla agus chaith anuas chuicí é. Nuair a fuair Máire an t-úlla bréagh apuidh d'ith sí é mar go rabh se an-mhilis. An mhathair. Anois, a Shéamuis, cé bhí sa gháraidh? Séamus. Bhí Máire bheag sa gháraidh, a mhathair. An mhathair. Ca nuair a rabh sí ann, a Sheaghain? Seaghan. Air maidín dia Dónaigh, a mhathair. An mhathair. An bhfacaidh sí rud air bith, a Nóra? Nóra. Thannaic, a mhathair; thannaic sí úlla mór dearg An mhathair. Ca náit a rabh an t-úlla, a Mháire? Máire. Bhí se shuas air bhárr cruinn, a mhathair. An mhathair. Ar bhuin Máire bheag an t-úlla, a Nuala? Nuala. Char bhuin, a mhathair. An mhathair. Agus ca tuige nar bhuin sí é, a Mhéabha? Méabha. Tá, a mhathair, de bhrigh go rabh an crann ró-árd. An mhathair. Go dé rinn sí, a Sheaghain? Seaghan. Sgairt sí air a deárthair. An mhathair. Nuair a thainic sesean, go dé rinn se, a Shéamuis? Séamus. Chuaidh se suas anns an chrann, a mhathair. An mhathair. Ar bhuin se an t-úlla, a Nóra? Nóra. Bhuin, a mhathair, agus chaith se anuas annsair Mháire é. <L 6> An mhathair. Go dé rinn Máire bheag leis an úlla, a Mháire? Máire. D'ith sí é, a mhathair. An mhathair. Ca tuige ar ith sí é, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, mar go rabh se an-mhilis. An mhathair. Tóir dúinn a gcontrártha seo, a Sheamuis: úlla mór? Séamus. Úlla beag. An mhathair. Úlla mór milis? Séamus. Úlla beag searbh. An mhathair. Crann mór árd? Séamus. Crann beag íseal. An mhathair. Úlla apuidh? Séamus. Úlla neamh-apuidh. An mhathair. Shuas air bhárr cruinn? Séamus. Shíos aig bun cruinn. An mhathair. Chuaidh se suas anns an chrann? Séamus. Thainic se anuas as an chrann. An mhathair. Tóirigidh fa dear, a pháistí, go ndeirthar "úll" co maith le "úlla, ach gur "úlla" is mó a chluintear againne. Máire. Maise, a mhathair, d'íosfinnse cionn ocú anois da bhfuínn é, agus níor mhiste liom ceocú úll no úlla a bheirfí air. An mhathair. Tá me fír-chinnte de sin, a Mháire, ach ní fhuil na húllaí ann go fóill, a thaisgí, agus ní bhéidh go dtí aonach an fhómhair. 4. AN CAT. Ainimhí an-ghleoite atá sa chat. Ní fhuil se moran níos mó ná cuinín, ach a bhfad níos dise air a bhunnaí. Tá <L 7> ciora cosa air agus ruball bréagh fada, ach is é an cionn an ball is dise dae. Tá cluasa giortacha air, agus bíonn siad bunas a gcomhní anáirde aige. Fa na bheul tá tumog féasoige, agus bíonn achan ruibe sa tumog sin crumadh go maith air fad. Ann a chionn deas cruinn tá an dá shúil is dise da bhfacas ariamh, agus tidh siad sa dorchadas co maith le a lár an lae ghil. Tá fionnadh an- deas air, agus nuair a slíocthar dó é, bíonn se co sásta sin go dtoisigheann sé ag crónan. An mhathair. Anois, a Shéamuis, innis dúinn go dé'n ceanal ainimhí an cat. Séamus. Ainimhí an-ghleoite atá ann, a mhathair. An mhathair. Go dé deir Séamus, a Sheaghain. Seaghan. Deir se gur ainimhí an-ghleoite an cat. An mhathair. Go dé'n mhéid atá ann, a Mháire? Máire. Tá se bórdaig air mhéid an chuinín, a mhathair. An mhathair. Go dé deir Máire, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, deir sí go bhfuil an cat bórdaigh air mhéid an chuinín. An mhathair. Ceocú is dise, a Nóra, an cat no an cuinín? Nóra. Is dise an cat, a mhathair. An mhathair. Go dé'n ceanal rubaill athá air an chat, a Sheaghain? Seaghan. Ruball bréagh fada. An mhathair. Léarnucht cionn an chuit, a Shéamuis. Séamus. Tá cionn deas cruinn air, a mhathair, agus cluasa giortacha. An mhathair. Agus go dé'n dóigh a mbíonn na cluasa, a Nuala? Nuala. Bíonn siad a gcomhní anáirde aige. <L 8> An mhathair. Go dé'n ceanal súi le atá aig an chat, a Mháire? Máire. Dhá shúil dheasa, a mhathair, agus thig leofa feiceal anns an dorchadas co maith le a solas an lae. An mhathair. Go dé deir Máire, a Nóra? Nóra. Deir sí go bhfuil dhá shúil dheasa aig an chat, agus go dtig leis feiceal sa dorchadas co maith le a solas an lae. An mhathair. Go dé tá fa bheul an chuit, a Nuala? Nuala. Tumog féasoige, a mhathair. An mhathair. Agus go dé'n fhad atá sa tumog? Nuala. Tá achan ruibe dae crumadh air fad, a mhathair. An mhathair. Go dé níos an cat, a Sheaghain, nuair a slícthar é? Seaghan. Tá, a mhathair, toisigheann se ag crónan. An mhathair. Agus go dé is ciall do'n chat, a Nóra, a léithid sin a dheánadh? Nóra. Tá, mar go dtugann an slíocadh pléisiur mór dó. An mhathair. A Mhéabha, go dé'n chiall atá leis na focla seo:- Ainimhí an-ghleoite? Méabha. Beaitheach an-deas. An mhathair. Cluasa giortacha? Méabha. Cluasa gairide. An mhathair. Tá crumadh sa tumog? Méabha. Tá fad méire sa tumog. An mhathair. Nuair a slíocthar é? Méabha. Nuair a chumailtear é. An mhathair. Fa na bheul? Méaba. Timpeall a bhéil. An mhathair. Bunas a gcomhní? Méabha. Feudaim a rá a gcomhní. <L 9> An mhathair. A Shéamuis, tóir thusa dúinn contrártha na bhfocal seo:- Ainimhí gleoite? Séamus. Ainimhí gránna, ainimí neimh-ghleoithe. An mhathair. An ball is dise? Séamus. An ball is gráice, an ball is míofura. An mhathair. Cluasa giortacha? Séamus. Cluasa fada. An mhathair. Co sásta sin? Séamus. Co mí-shasta sin. An mhathair. Toisigheann se? Séamus. Stadann se. 5. AN SPIDEOG AGUS AN CAT. Bhí spideog na suidhe air thum spíonog agus í a ggol cheoil go binn. Giota beag amach ón tum bhí cat mór riach. Bhí ruball mór fada air an chat seo, agus bhí an ruball sínte amach aige. Bhí cionn da chosa tosaigh tógtha de'n talamh, a chionn sínte ann tosaigh agus a dhá shúil sáite sa spideog. A gcionn tumaill bhig thug an bithúnach léim as a chorp agus rug air an eun bhocht. Stróc se agus stiall se í, bhrúigh se agus mharaidh se í, agus d'ith í eadar corp crámha agus cluimhreach. An mhathair. Ca náit a rabh an spideog, a Shéamuis? Séamus. Bhí sí na suidhe air thum spíonog, a mhathair. An mhathair. Go dé bhí sí dheánadh air an tum, a Sheaghain? Seaghan. Bhí sí ag gol cheoil, a mhathair. An mhathair. Ca náit a rabh an cat, a Nóra? Nóra. Bhí se na sheasadh giota beag amach ón tum. An mhathair. Go dé'n ceanal cuit a bhí ann, a Mháire? Máire. Cat mór riach, a mhathair. <L 10> An mhathair. Go dé'n ceanal rubaill a bhí air an chat seo, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, ruball mór fada. An mhathair. Go dé'n dóigh a rabh an ruball, a Shéamuis? Séamus. Bhí se sínte amach aige, a mhathair. An mhathair. Go dé'n dóigh a rabh an cat na sheasadh, a Sheaghain? Seaghan. Bhí se na sheasadh air thrí cosa, a mhathair. An mhathair. Agus ca rabh an ceathradh cos, a Nóra? Nóra. Bhí an ceathradh cos tógtha de'n talamh aige. An mhathair. Agus a chionn agus a shúile, a Mháire? Máire. Bhí a chionn sínte ann tosaigh, agus a dhá shúil sáite sa spideog. An mhathair. Go dé tharla a gcionn tumaill bhig, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, thug an cat léim as a chorp agus rug air an eun bhocht. An mhathair. Go dé'n bhuile a thug se orthí, a Shéamuis? Séamus. Tá, a mhathair, stróch se agus stiall se í, bhrúigh se agus mharaidh se í, agus insin d'ith se í eadar corp, crámha agus cluimhreach. An mhathair. A Sheaghain, tóir thusa dúinn a gcontrártha seo:- Bhí an spideog na suidhe? Seaghan. Bhí an spideog na seasadh. An mhathair. Ruball mór fada? Seaghan. Ruball beag giortach. An mhathair. Cionn da chosa tosaigh? Seaghan. Cionn da chosa deiridh. An mhathair. Go dé'n chiall atá leis na ráite seo, a Nóra:- Agus í ag gol cheoil? Nóra. Tá, a mhathair, ag deánadh ceoil. An mhathair. A dhá shúil sáite sa spideog? <L 11> Nóra. É ag amharc go geur orthí. An mhathair. Thug se léim as a chorp? Nóra. Thug se léim mhillteanach 6. AN CAT AGUS AN MADADH. Bhí madadh mór dubh agus cat mór buidhe aig Máire Bhán, agus bhíodh an bheirt ocú go minic ag truid. Lá amháin bhí an cat da grianú fhéin aig bun cruinn shíos aig an tubar, agus nuair a shóruigh an madadh í thug se ruaig síos. Ach ma bhí an cat na culladh fhéin, cha rabh an dá shúil druite aicí, agus nuair a thug sí fa dear go rabh an madadh ag taraint orthí, thug sí léim suas anns an chrann. "Tar anuas inseo go bhfuigh me grim sgeadamain ort!" ars an madadh. "Nach bug atá an craiceann ort !" ars an cat. "Tá mise go baganta san áit a bhfuil me, agus ní thóirim áird air bith air do leithid-sa. Bug leat na bhaile ná cuirfidh me sileog ann do shúil !" Cha rabh a árthú le deánadh aig an mhadadh. D'imigh se agus cár searbh go leor air. An mhathair. Go dé bhí aig Máire Bhan, a Shéamuis? Séamus. Madadh mór dubh agus cat mór buidhe. An mhathair. An rabh siad mór le cheile, a Sheaghain? Seaghan. Ní rabh, a mhathair; bhíodh siad a gcomhní ag truid. An mhathair. Go dé deir Seaghan, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, deir se go mbíodh an cat agus an madadh ag truid. An mhathair. Ca náit a rabh an cat lá amháin, a Nóra? Nóra. Bhí sí da grianú-fhéin aig bun cruinn, a mhathair. An mhathair. Rabh an cat na culladh, a Nuala? Nuala. Sílim go rabh, a mhathair. <L 12> An mhathair. Go dé deir Nuala, a Shéamuis? Séamus. Deir sí go síleann sí go rabh an cat na culladh, a mhathair. An mhathair. Agus go dé rinn an madadh, a Mháire? Máire. Thug se ruaig síos annsorthí, a mhathair. An mhathair. Go dé deir Máire, a Mhéabha? Méabha. Tá, a mhathair, deir sí go dtug an madadh ruaig síos. An mhathair. An bhfacaidh an cat é, a Nuala? Nuala. Thannaic, a mhathair. An mhathair. Go dé deir Nuala, a Shéamuis? Séamus. Deir se go bhfacaidh an cat an madadh ag teacht. An mhathair. Go dé'n dóigh a dtiocadh léithe é a fheiceal ma bhí sí na culladh, a Sheaghain? Seaghan. Tá, a mhathair, mar nach rabh an dá shúil druite aicí. An mhathair. Go dé rinn an cat, a Mháire? Máire. Thug sí léim suas anns an chrann, a mhathair. An mhathair. Go dé dúirt an madadh léithe, a Nóra! Nóra. Dúirt se léithe a theacht anuas go bhfuigheadh se grim sgeadamain orthí. An mhathair. Agus go dé dúirt sise? Nóra. Tá, a mhathair, dúirt sí leis bugadh leis na bhaile ná go gcuirfadh sí sileog ann a shúil. An mhathair. A Nuala, léigh an sgéilín anns an aimsir fháistinigh fhad leis an fhocal 'crann.' Nuala. Béidh madadh mór dubh agus cat mór buidhe aig Máire Bhán, agus béidh an bheirt ocú go minic ag truid. Lá éigin béidh an cat da grianú fhein aig bun cruinn shíos aig an tubar, agus nuair a shórochaidh an madadh í, bheirfidh se ruaig síos. Ach ma bhíonn an cat na <L 13> culladh fhéin, ní bhéidh an dá shúil druite aicí, agus nuair a bheirfidh sí fa dear go mbéidh an madadh ag taraint orthí, bheirfidh sí léim suas anns an chrann. An mhathair. Tá sin taite, a Nuala, ach ca tuige nar dhúirt tú "ach ma bhéidh an cat na culladh "? Nuala. Tá, a mhathair, mar nach ceart uasaid a dheánadh de'n fhuirm fháistinigh a ndéidh 'ma' ná 'cha.' A n-áiteacha dé'n tseort nithear uasaid de'n fhuirm laithrigh, agus nuair is é an briathar 'tá' a bhíos againn caithfar uasaid a dheánadh de'n ghnáth-laithrigh. Da bhrigh sin, a mhathair, is grách linn a leithidí seo a chluinstin:- "Ma bhíonn tú do ghasúr mhaith gheoidh tú ceapaire," "ma bhriseann tú an tslat air an mhadadh béidh eagla air rót." Da ndéirfinn "ma bhéidh tú," "ma bhrisfidh tú," ní bhéadh ciall air bith le mo chainnt, innean go bhfuil an bhrigh fháistineach faoi mhíniú. 7. AN BHÓ. Tá ciora cosa air an bhó, agus cuinnigheann siad go han-daighean air a bunnaí í. Tá dhá aeirc chama orthí agus dhá chluais mhóra. Leis na cluasa thig léithe achan rud a chluinstin go beacht, agus bíonn na haerca uasaideach le í-fhein a chosaint. Tá cúdach fionnaidh orthí, agus cuinnigheann seo an fuacht air shiul uaithe sa gheimhreadh Le na chois seo, tá ruball bréagh fada orthí leis na cuileogaí a chuinneailt uaithe sa tsamhradh. An mhathair. Anois, a Shéamuis, ca mheud cos air an bhó? Séamus. Tá ciora cosa orthí, a mhathair. An mhathair. Go dé'n bhuntaiste atá ionntú, a Sheaghain? Seaghan. Tá, a mhathair, go gcuinnigheann siad go daighean air a bunnaí í. <L 14> An mhathair. Go dé'n ceanal aerca ata orthí, a Mháire? Máire. Aerca móra cama, a mhathair. An mhathair. Agus go dé'n tairbhe atá anns na haerca, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, bíonn siad uasaideach le í-fhéin a chosaint. An mhathair. Gho dé'n ceanal cluasa atá orthí, a Nuala. Nuala. Cluasa móra fada, a mhathair. An mhathair. An bhfuil buntaiste air bith anns na cluasa, a Shéamuis? Séamus. Tá, a mhathair, thig léithe achan rud a chluinstin go beacht leo. An mhathair. An bhfuil cúdach air bith air an bhó, a Sheaghain? Seaghan. Tá, a mhathair, tá cúdach fionnaidh orthí. An mhathair. Agus go dé'n mhaith atá sa chúdach seo duíthe, a Mháire? Máire. Cuinnigheann se go bréagh teith sa gheimhreadh í. An mhathair. Go dé'n ceanal rubaill atá orthí, a Nóra? Nóra. Ruball bréagh fada, a mhathair. An mhathair. Go dé'n uasaid a nídh sí leis an ruball, a Nuala? Nuala. Cuinnigheann sí air shiul na cuileogaí leis, a mhathair. 8. BUNTAISTE NA BÓ. Is mór an bhuntaiste atá sa bhó. Ach ab é í ba dona an saol a bhéadh againn, ná cha dtiocadh linn tráth sultmhar a dheánadh gan í. Nuair a bheirthar aire mhaith do'n bhó bheir sí neart bainne dúinn le hól. Ón bhainne seo gheibhmuid an t-uachtar a chuirtear air an tae, agus as an uachtar <L 15> gheibhmuid an t-im a chuirtear air an aran. A dtaoibh feola, fosta, támuid faoi chumaoin mhór aig an bhó, ná ní dóiche liom go bhfuil feoil air bith co déagh-bhlasta le feoil na bó. An mhathair. Ca tuige ar chóir dúinn a bheith buidheach do'n bhó, a Shéamuis? Séamus. Mar go mbéadh saol dona againn, a mhathair, ach ab é í. An mhathair. Go dé bheir sí dúinn, a Sheaghain? Seaghan. Bheir sí neart bainne dúinn, a mhathair. An mhathair. Agus go dé gheibhmuid ón bhainne, a Mháire? Máire. Ón bhainne gheibhmuid an t-uachtar, a mhathair. An mhathair. Go dé nithear leis an uachtar, a Nóra? Nóra. Cuirtear air an tae é, a mhathair. An mhathair. Agus go dé'n dóigh a bhfaghthar an t-im, a Nuala? Nuala. Cuirtear an t-uachtar sa chuinneog a chiod uair, a mhathair, agus insin nithear an maistearadh, agus air an dóigh sin gheibhthar an t-im. An mhathair. Ceocú is milse, a Shéamuis - an t-im no an t-uachtar? Séamus. Maise, dheon fhios agam, a mhathair, ach amháin gur milse leis an chat an t-uachthar, agus gur milse liomsa an t-im nuair a gheibhim ceapaire. An mhathair. Maise, ní fhuil aon amhras, a Shéamuis, ná go bhfuil cuid mhaith de'n bheadaigheacht ag gol do'n bheirt agaibh. Ach, a dtaoibh na bó, a Sheaghain, an bhfaghthar rud air bith eile uaithe ach bainne, uachtar agus im? Seaghan. Gheibh, a mhathair, gheibhmuid feoil uaithe, agus deirtar nach bhfuil feoil air bith eile co brighmhar agus co déagh-bhlasta le feoil rósta na bó. <L 16> An mhathair. A Nóra, tóir dúinn co-fhocla na bhfocal seo: - Saol dona? Nóra. Saol bocht, saol suarach. An mhathair. Tráth sultmhar? Nóra. Béile maith, beile só-chaite. An mhathair. Ach ab é an bhó? Nóra. Mur mbéadh an bhó. 9. AN CHAORA. Dálta na bó, ainimhí an-uasaideach is eadh an chaora, ná is uaithe a gheibhmuid an olann a ndeántar ar gcuid eadaigh leis. Fásann an olann air a druim agus lumtar uair amháin sa bhliain í. Cárdaltar agus sníomhtar an olann agus nithear éadach de'n tsnáth. Nuair a bhíos sin deánta tig an táilliur agus nídh se cultacha dúinn. Is mór an tairbhe, fosta, feoil na caorach, ná ní fhuil feoil air bith co só-chaite leis an chaoir-fheoil. An mhathair. An bhfuil buntaiste air bith sa chaora, a Shéamuis? Séamus. Tá, a mhathair, is uaithe a gheibhmuid an olann, An mhathair. Ca náit a bhfásann an olann, a Sheaghain? Seaghan. Fásann an olann air dhruim na caorach, a mhathair. An mhathair. Go dé'n dhóigh a bhfaghthar an olann uaithe, a Mhéabha? Méabha. Tá, a mhathair, lumtar leis an deimheas í. An mhathair. Go dé nithear leis an olann, a Mháire, nuair a bhuintear de dhruim na caorach í? Máire. Cárdaltar agus sníomhtar í, a mhathair. An mhathair. Agus go dé'n chiall atá leis sin? <L 17> Máire. Tá, go mbristear no go slámtar í, a mhathair, agus insin go ndeántar snáth duí. An mhathair. Agus insin, a Nuala? Nuala. Insin, a mhathair, nithear éadach de'n tsnáth. An mhathair. Go dé'n uasaid a nithear de'n éadach, a Nóra? Nóra. Nithear cultacha dae, a mhathair. An mhathair. An bhfuil tairbhe air bith eile sa chaora, a Mhéabha? Mhéabha. Tá, a mhathair, bheir sí feoil sar-mhilis dúinn 10. AN CAPALL. Ainimhí ceathar-chosach atá sa chapall agus tá se go han-daighean air a bhunnaí. Ní mór do seo, ná tá meáchan íontach ann, agus ó tharla go mbíonn an t-uathas oibre aige le deánadh cuirtear cruitheacha air. Nuair nach mbíonn se ag obair bíonn se go minic amuigh air feurach, agus nuair a bhíonn se ag obair, coirce is mó a gheibh se le hithe. Ainimhí an-ghlan is eadh an capall, agus nuair a bhíonn se ag ól dighe tarnigheann se an deoch fríd a fhiacla mar bhéadh síolthan ann. Air fud na blianna is é an capall a níos an chuid is truime de'n obair do'n fheirmoir. Nuair a bhithear ag treobh anns an earrach tarnigheann se an tseisreach, agus na mílte de oibreacha tairbheacha eile, sé an capall a níos iad. An mhathair. Go dé'n ceanal ainimhí an capall, a Shéamuis? Séamus. Ainimhí ceathar-chosach atá ann, a mhathair. An mhathair. Ca tuige a gcuirtear cruitheacha air an chapall, a Sheaghain? <L 18> Seaghan. Tá, a mhathair, ó tharla go mbíonn an t-uathas oibre aige le deánadh. An mhathair. Go dé rud cruitheacha, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, bróga iarainn. An mhathair. Agus ca tuige nach ndeánfadh bróga leathair graithe? Máire. Ó tharla go bhfuil meáchan sóruigheach san ainimhí seo, a mhathair, cha mbéadh faic a mhaith a mbróga leathair dó, agus cha seasochadh aon rud faoi'n mheáchan mhillteanach sin ach an t-iarann. An mhathair. Go dé'n dóigh a gcothuighear an capall, a Mhéabha? Méabha. Nuair nach mbíonn se ag obair, is grách dó a bheith air feurach, ach nuair a bhíonn se ag obair, coirce agus feur tirim is mó a gheibh se le hithe. An mhathair. Go dé'n dóigh a n-ólann an capall a chuid dighe, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, tarnigheann se fríd a fhiacla é, mar bhéadh síolthan ann. An mhathair. Creidim go mbíonn an capall na chuideadh mhór aig an fheirmoir air fud na blianna, a Shéamuis? Séamus. Bíonn, a mhathair, is é a níos bunas na hoibre dó. An mhathair. A Sheaghain, abair air dhóigh eile - Ní mór dó a bheith daighean? Seaghan. Is éigin dó a bheith daighean, tá se riachtanach aige a bheith daighean. An mhathair. Meáchan íontach? Seaghan. Meáchan mór, meáchan uathasach. An mhathair. An t-uathas oibre? Seaghan. Moran oibre, treun obire, an-rud oibre An mhathair. Bíonn se air feurach? <L 19> Seaghan. Bíonn se ag innilt. An mhathair. Mar bhéadh síolthan ann? Seaghan. Air nós síolthain. An mhathair. A ruith na blianna? Seaghan. A gcathadh na blianna. 11. AN DÓRCHU. Ainimhí an-dainnsearach an dórchú. Tá se air chosúlacht cú, ach go bhfuil soc a bhfad níos fuide air ná atá air an chú. Tá an soc seo cúig chrumadh go maith air fad, agus tá gub geur nimhe amuigh air a bhárr. Air locha agus air aibhneacha is mó a bhíonn sé, agus áit air bith a mbíonn madaidh uisge, deirtar go mbíonn an dórchú na righ orthú. Ach, ó tharla nach gcastar orainn fa lathair é, is dóiche liom nach bhfuil anns an chainnt seo fa'n dórchú ach finn sgeul. An mhathair. Anois, a Shéamuis, innis dúinn go dé'n ceanal áinimhí an dórchú. Séamus. Ainimhí an-dainnsearach atá ann, a mhathair. An mhathair. Ce leis a bhfuil se cosúil, a Sheaghain? Seaghan. Tá se cosúil le cú, a mhathair. An mhathair. An bhfuil difear air bith eatorú, Mháire? Máire. Tá, a mhathair: Tá a shoc a bhfad níos fuide ná soc an chú. An mhathair. Agus go dé'n fhad atá ann, a Mhéabha? Méabha. Tá se cúig chrumadh go maith, a mhathair. An mhathair. An bhfuil difear air bith eile eatorú, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, tá gub geur nimhe amuigh air a bhárr. <L 20> An mhathair. Ca náit is mó a bhfeicthar an dórchú, a Nuala? Nuala. Air locha agus air aibhneacha, a mhathair. An mhathair. An mbíonn cuacht air bith aige, a Shéamuis? Séamus. Bíonn, a mhathair: áit air bith a mbíonn madaidh uisge bíonn an dórchú na righ orthú. An mhathair. Agus an gcreideann tusa an sgeul seo, a Sheaghain. Seaghan. Ní chreidim, a mhathair, agus ní dóiche liom go rabh a leithid ann ariamh. An mhathair. Ca tuige a síleann tú sin, a Sheaghain? Seaghan. Tá, a mhathair, de bhrigh nach mbíonn aon chionn ocú le feiceal anois. An mhathair. Agus air an ábhar sin, nach bhfuil aon fhírinne sa sgeul? Seaghan. Caithfidh se nach bhfuil ann ach finnsgeul, a mhathair. An mhathair. Beidir go bhfuil an ceart agat, a Sheaghain, ach, na dhéidh sin 's uilig, tá sórú air an méid sgeultaí a chluintear fa dtaobh de'n ainimhí seo, agus murb fhuil ionntú ach finnsgeultaí ní fhuil gar a bheith ag cainnt. 12. DÓRCHU LOCH FINNE. A bhfad ó shoin, deirtar go rabh dórchú aig Loch Finne, a dTír Conaill, a rinn millteanas mór le na linn, agus bhíodh eagla a gcuirp air mhuintir na háite a ghol a chóir an locha. Ach, lá amháin, tharla go rabh bean as na Gleanntaí ag gol an bealach, agus, da chórtha sin, bhí clóca dearg orthí. Chualaidh an bhean seo iomra air an dórchú, agus, mar sin dae, chuinnigh sí súil gheur ann a cionn air eagla go dtiocadh an droch ainimhí orthí. Ach ma chuinnigh <L 21> cha rabh a bhfad gur chualaidh sí an sgread uathasach, Dhearc sí tharstí, agus, cinnte go leor, bhí m' oganach ag teannadh orthí! A mothú na súil bhuin sí duíthe an clóca agus spréigh air charraic é. Ní mór go rabh faill aicí a ghol a bhfolach a gcul carraice eile go dtainic an dórchú. Bhí se cinnte gurb í an bhean a bhí aige faoi'n chlóca, agus thug se léim as a chorp le na ghub a chur fríthe. Ach nuair a thainic se anuas air an charraic, bhris gub, soc, cionn agus uile na gcunamar, agus thit an dórchú marbh. An mhathair. Ca náit a rabh an dórchú seó, a Mháire? Máire. Aig Loch Finne, a mhathair. An mhathair. Deárn se moran millteanais fa'n áit, a Nóra. Nóra. Deir an sgeul go deárn, a mhathair. An mhathair. Go dé deir Nóra, a Mhéabha? Méabha. Deir sí go n-abrann an sgeul go deárn an dórchú millteanas. An mhathair. Agus go dé mar thaitean sin le bunadh Loch Finne, a Nuala? Nuala. Níor thaitean se leofa air chor air bith, a mhathair, ná bhí eagla a gcuirp orthú a ghol a chóir an locha. An mhathair. Agus go dé tharla, a Shéamuis? Séamus. Tharla go rabh bean as na Gleanntaí ag gol an bealach. An mhathair. Rabh fhios aicí go rabh dórchú san áit? Séamus. Chualaidh sí iomra air, a mhathair. An mhathair. Agus go dé rinn sí? Séamus. Tá, a mhathair, chuinnigh sí súil gheur ann a cionn An mhathair. An bhfacaidh sí dadaidh, a Shéaghain? Seaghan. Chan fhacaidh, a mhathair, ach chúalaidh sí sgread uathasach. <L 22> An mhathair. Go dé deir Seaghan, a Mháire? Máire. Deir se nach bhfacaidh sí dadaidh, ach gur chualaidh sí sgread uathasach. An mhathair. Agus go dé rinn sí, a Mhéabha! Méabha. Tá, a mhathair, bhuin sí duíthe a clóca agus spréigh air charraic é. An mhathair. Go dé deir Méabha, a Nóra? Nóra. Deir sí gur bhuin an bhean duíthe a clóca agus gur spréigh sí air charraic é. An mhathair. Agus ca tuige a deárn sí sin, a Nuala Nuala. Tá, a mhathair, ionas go sílfadh an dórchú gurb í-fhéin a bhí faoi'n chlóca. An mhathair. Nuair a thainic an droch ainimhí seo fhad leis an chlóca, a Shéamuis, go dé rinn se? Séamus. Thug se léim as a chorp, a mhathair, le na ghub nimhe a chur fríd an chlóca, ná bhí se fír-chinnte gurb í an bhean bhocht a bhí aige. An mhathair. Go de dúirt Séamus, a Sheaghain? Seaghan. Dúirt se go dtug an dórchú léim as a chorp le na ghub a chur fríd an chlóca, ná go rabh se fír-chinnte gurb í an bhean bhocht a bhí aige. An mhathair. Agus go dé tharla nuair a thainic se anuas air an chlóca, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, bhris se a ghub agus a shoc agus a chionn na gcunamar, agus thit se marbh. An mhathair. A Mhéabha, fosgail do leor agus léigh an sgéilín anns an aimsir fháistinigh, agus deán árthú air bith eile a síleann tú a bhéas riachtanach. Méabha. San am atá le theacht deirtar go mbéidh dórchú aig Loch Finne, a dTír Conaill, a dheánfas mill- teanas mór le na linn, agus go mbéidh eagla a gcuirp air mhuintir na háite a ghol a chóir an locha. Ach lá éigin, <L 23> is amhlaidh a bhéas bean as na Gleanntaí ag gol an bealach, agus da chórtha sin, béidh clóca dearg orthí. Cluinfidh an bhean seo iomra air an dórchú, agus mar sin dae, cuinneo- chaidh sí súil gheur ann a cionn air eagla go dtiocadh an droch ainimhí orthí. Ach ma chuinnigheann, cha mbíonn a bhfad go gcluinfidh sí an sgread uathasach! Dearcfidh sí tharstí, agus cinnte go leor, béidh m'oganach ag teannad orthí! A mothú na súil buinfidh sí duíthe an clóca agus spréighfidh sí air charraic é. Ní mór go mbéidh faill aicí a ghol a bhfolach a gcúl carraice eile go dtiocaidh an dórchú. Béidh se cinnte gurb í an bhean a bhéas aige faoi'n chlóca, agus bheirfidh se léim as a chorp le na ghub a chur fríthe. Ach nuair a thiocaidh se anuas air an charraic, brisfidh gub, soc, cionn agus uile na gcunamar, agus titfidh an dórchú marbh. An mhathair. A Nuala, léarnucht thusa na ráite seo: - Ainimhí dainnsearach? Nuala. Ainimhí cuntúirteach, ainimhí urchoideach. An mhathair. Tá se air chosúlacht cú? Nuala. Tá se cosúil le cú. An mhathair. Ní fhuil ann ach finnsgeul? Nuala. Ni fhuil ann ach sgeul a cumadh. An mhathair. Le na linn? Nuala. Le na shaol, fhad agus bhí se beo. An mhathair. Chuinnigh sí súil gheur ann a cionn? Nuala. Bhí súil anáirde aicí, bhí sí ag cúimhead go haireach. An mhathair. Bhí m'oganach ag teannadh orthí? Nuala. Bhí an bithúnach ag taraint orthí. An mhathair. A mothú na súil? Nuala. A smeideadh, fhad agus bheithea ag ra "Dia's Muire liom." <L 24> An mhathair. Thug se léim as a chorp? Nuala. Thug se leim uathasach. An mhathair. Bhris gub, soc agus uile? Nuala. Bhris an gub, an soc agus iomlan. An mhathair. Na gcunamar? Nuala. Na ngiotaí beaga. An mhathair. Tóirigidh fa dear, a pháistí gurb ionann "dór" agus "uisge." Focal arsa is eadh é nach gcastar orainn ach go fíor-annamh, agus tá se an-chosúil le "húdór" sa Ghréigis. Da bhrigh sin, ní fhuil anns an fhocal "dórchú" ach "uisge-chú" no "cú uisge." An dtiocadh leat focal air bith eile a nuchtadh dúinn, a Shéamuis, a bhfuil "dór" có-cheangailte leis? Séamus. Tá áit cógarach dúinn, a mhathair, a dtugthar Gaoth Dóir mar ainim air, ach ní thuigim go ró-mhait an phrimh-chiall atá leis an fhocal. An é go mbíonn an ghaoth ag séideadh air an uisge ann? An mhathair. Feuch, a Shéamuis, ní hionann an "ghaoth" a shéideas agus an "gaoth" seo a bhíos có-cheangailte le "dór." Séamus. Agus go dé'n míniu atá leis, a mhathair? An mhathair. Is ionann "gaoth" agus "sleagh." Nuair a théann an lán-mara asteach anns an tír, bheirthear "gaoth" mar ainim air an bhealach uisge sin. Séamus. Agus, a mhathair, ó tharla go dtugthar "gaotha" air na bealaigh uisge seo, creidim go mbíonn siad cosúil le gaoth no sleagh? An mhathair. Bíonn cuid ocú díreach mar bhéadh gaoth no sleagh ann, ach bíonn cuid eile ocú cam go leor. Da n-amharcfa air léarsgáil Thír Conaill, tífea go bhfuil an Gaoth Beara díreach go maith, agus go sílfea gur sleagh no claidheamh a bhí sáite asteach sa tír aig an fharaige. Is <L 25> ionann "Gaoth Beara" agus "gaoth a bhfuil bíor air," agus tá a dhálta sin air an bhealach uisge chianna. Tá clacan cógarach do phurt Leitir Ceanainn a dtugthar Bonagee (Bun an Ghaoith) air, agus téann an lán-mara go dtí'n áit fríd gheug de'n tSúiligh. Ní chuireann duine air bith sórú sa ghaoth bheag cham seo, ach thá an gaoth ann, agus sin an t-ábhar a bhfuair an clacan seo a ainim. Séamus. Agus go dé'n dóigh a bhfuair Gaoth Dóir a ainim, a mhathair. An mhathair. Air an dóigh chianna, a Séamuis, fuair Gaoth Dóir an t-ainim seo ón ghaoth tá ag teacht asteach ón fharaige ann. 13. NEAD SMÓLAIN. Bhí Peadar ag buachailleacht sa choill agus fuair se nead smólain a dtum sgeach. Bhí an smólan na suidhe go clúfar anns an nead, agus sheas se tumall ag amharc orthí. Ach a gcionn bumaite d'éirigh an t-eun agus d'imigh sí. Insin chuaidh Peadar suas anns an chrann agus shóruigh se go rabh ciora huibhe deasa gorma sa nead. Ní miste a rá go rabh bród mór air Pheadar. An mhathair. Cé bhí sa choill, a Shéamuis? Séamus. Bhí Peadar ann, a mhathair. An mhathair. Go dé bhí se dheánadh sa choill, a Sheaghain? Seaghan. Bhí se ag buachailleacht, a mhathair. An mhathair. Bhfuair se dadaidh sa choill, a Mháire? Máire. Fuair se nead smólain ann, a mhathair. An mhathair. Ca náit a rabh an nead, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, astuigh a dtum sgeach. An mhathair. Rabh an smólan í-fhéin sa nead, a Nóra? Nóra. Bhí, a mhathair, bhí sí na suidhe go clúfar ann. <L 26> An mhathair. Agus go dé rinn Peadar, a Mhéabha? Méabha. Sheas se tumall ag amharc orthí. An mhathair. Go dé tharla a gcionn tumaill, a Shéamuis? Séamus. Tá, a mhathair, d'éirigh an t-eun agus d'imigh sí An mhathair. Creidim gur imigh Peadar, fosta, a Sheaghain? Seaghan. Char imigh, a mhathair, ach chuaidh se suas anns an chrann. An mhathair. Agus go dé fuair se sa nead, a Mháire? Máire. Fuair se ciora huibhe ann, a mhathair. An mhathair. Go dé'n dath a bhí air na huibheacha, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, dath deas gorm. An mhathair. Creidim go rabh athas air Pheadar, a Nóra? Nóra. Bhí, a mhathair, agus bhí bród mór air. An mhathair. Fosgail do leor, a Mhéabha, agus léigh an sgéilín anns an aimsir fháistinigh. Méabha. Béidh Peadar ag buachailleacht sa choill agus gheoidh se nead smólain a dtum sgeach. Béidh an smólan na suidhe go clúfar anns an nead, agus seasfidh se tumall ag amharc orthí. Ach a gcionn tumaill éireochaidh an t-eun agus imeochaidh sí. Insin rachaidh Peadar suas anns an chrann, agus sórochaidh se go mbéidh ciora huibhe deasa gorma sa nead. Ní miste a rá go mbéidh bród mór air Pheadar. An mhathair. Bhfuil ceist air bith le fiafruigh sul a dtémuid giota eile air aeidh? Máire. Tá bumaite ó shoin dúirt Nuala go rabh ciora "huibhe" sa nead, agus insin d'fhiafruigh tusa, a mhathair, go dé'n dath a bhí air na "huibheacha." Ní thuigim ca tuige <L 27> a bhfuil dhá fhuirm iolraidh aig an fhocal sin "uibh." Nar cheart do Nuala "ciora huibheacha" a rá? An mhathair. Tá stuaim, stuidear agus ciall leis an cheist sin, a Mháire. Feuchaigidh, a pháistí, tá moran focla inseo agus insiud sa Ghaelic a bhfuil dhá fhuirm iolraidh ocú, cionn ocú rialta agus an cionn eile neimh- rialta, no mar a deirtar cor uair, tá cionn ocú lug agus an cionn eile láidir. Nuair a chuirtear cunntas air rud air bith, sin mar déarfa, nuair a thráchtar air an uimhir áirighe, caithfear uasaid a dheánadh de'n fhuirm rialta, ionas go n-abartar "ciora huibhe," "cuig héin," "cúig húill," "trí pínne," "trí blianna." Ach Nuair a thráchtar air na rudaí seo go neimh-chinnte, nithear uasaid de'n fhuirm neimh-rialta, ionas go n-abartar "tá na huibheaca daor," "tá na heunacha ag gol cheoil," "tá an húllaí milis," "tóir aire do na pínneacha," "tá na blianta ag gol thart." Agus air an ábhar sin, a Mháire, bhí an ceart aig Nuala nuair a dúirt sí go rabh "ciora huibhe" sa nead. 14. NA hEUNACHA ÓGA. Fa tuairim seachtaine na dhéidh seo, bhí Peadar sa choill aríst, agus thug se fa dear go rabh ciora héin óga sa nead, agus nuair a mhothuigh siadsan an tarman a rinn Peadar, shín siad amach a muineil agus d'fhosgail a mbeul ag iarraidh bidh. Núair a thannaic sesean seo bhí íontas mór air. Air ball thainic an sean eun agus cuiteog ann a gub aicí. Shín gach sgallachan amach a mhuineal agus d'fhosgail a bheul. Rinn an mhathair ciora chuid go han- chliste de'n chuiteog le na gub agus chuir giota a mbeul achan chionn ocú, agus as go brách léithe ar ais aríst le tilleadh a fháil daofa. <L 28> An mhathair. Ca nuair a deachaidh Peadar na coilleadh ar ais, a Shéamuis? Séamus. A gcionn seachtaine, a mhathair. An mhathair. Creidim go dtug se cuairt air an nead, a Sheaghain? Seaghan. Thug, a mhathair, agus thug se fa dear go rabh ciora héin óga ann. An mhathair. Agus go dé tharla, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, nuair a mhothuigh na heunacha óga an tarman, shín siad amach a muineil agus d'fhosgail siad a mbeul. An mhathair. Agus ca tuige a deárn siad sin, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, mar go rabh ocras orthú. An mhathair. Go dé rinn Peadar, a Nuala? Nuala. Cha deárn se dadaidh, a mhathair, ach nuair a thannaic se an t-amharc sin bhí íontas mór air. An mhathair. Agus go dé tharla air ball, a Mhéabha? Méabha. Thainic an sean eun, a mhathair, agus cuiteog ann a gub aicí. An mhathair. Go dé tharla, a Shéamuis, nuair a thainic sí? Séamus. Tá, a mhathair, shín gach sgallachan amach a mhuineal agus d'fhosgail a bheul. An mhathair. Agus go dé rinn an mhathair, a Sheaghain? Seaghan. Rinn sí ciora chuid de'n chuiteog, a mhathair. An mhathair. Go dé'n dóigh a deárn sí é, a Mháire? Máire. Rinn sí go han-chliste é le na gub. An mhathair. Agus insin go dé rinn sí, a Nuala? Nuala. Chuir sí giota a mbeul achan chionn ocú, a mhathair. An mhathair. Go dé rinn sí nuair a bhí seo deánta aicí, a Nóra? <L 29> Nóra. Tá, a mhathair, d'imigh sí leithe fa chuinne tilleadh bidh daofa. Mhéabha. An bhfuil an crot ceart Gaelge air na ráite seo, a mhathair: - Rinn sí "ciora chuid" de'n chuiteog, d'fhosgail siad "a mbeul"? Ca tuige nach deárnadh uasaid de'n uimhir iolraidh? An mhathair. A ndéidh na n-uimhreach, is minic a chuirtear sémheadh air ainim uathaidh, agus nuair a nithear seo, bíonn brigh iolraidh aig an fhocal. Da bhrigh sin cluintear a leithidí seo: - trí ghrim, trí bhuille, ciora chuid, ciora chaora, cúig chaora dheug, cúig chéad, sé mhíle, se thonna, agus c. Ach ó tharla nach bhfuil an uasaid seo for-leathan, ba chóir do dhuine a bheith air a fhaichillt. Is minic, fosta, a nithear uasaid de'n uimhir uathaidh a n-áit na huimhre iolraidh nuair nach mbíonn uimhreacha air bith: - Geárr "an barr" daofa, air "bhárr" na gcránn, buin "an craiceann" daofa, nigh siad "a n-aeidh," tá "ar gcroidhe" briste leat, chuir siad ann "a gcionn," d'fhosgail siad "a mbeul," rith siad le "na n-anam," nuair a bhí "a gcuid" ann "a mbolg" ocú, agus c. 15. SIC SIC NA nEUNACH. Nuair a thannaic Peadar an dóigh dhona a rabh an mhathair da gcothú d'imigh se agus fuair lán a dhuirn de chuiteogaí. Nuair a thainic se fhad leis an nead bhí na ciora muineil agus na ciora béil anáirde, agus "sic, sic" mhillteanach ocú. Chuir Peadar cuiteog a mbeul achan chionn ocú agus, a smeideadh, bhí siad slugtha siar ocú, agus thoisigh an "sic, sic, sic" ar ais. Insin chuir se dha chuiteog a mbeul achan chionn ocú, ach ma chuir thubair go sgiobfadh siad na meura dae. Chuir se tilleadh chucu, ach is amhlaidh <L 30> a bhí an gleo ag éirigh níos measa. Chuir seo íontas agus uathas air, ná bhí na muineil ag éirigh níos fuide agus na béil ag fosgladh níos mó agus níos mó achan iarraidh, agus, a n-áit an t-ocras a bheith ag maoladh, is amhlaidh a bhí se ag meudú orthú. Ní miste a rá go rabh fearg air Pheadar siocair nach bhfuair se buidheachas air bith uafa ach "sic, sic, sic!" An mhathair. Anois, a Shéamuis, innis dúinn go dé rinn Peadar nuair a thannaic se an dóigh dhona a rabh an mhathair ag cothú na sgallachan. Séamus. D'imigh sé, a mhathair, agus fuair se lán a dhuirn de chuiteogaí le féasta beag a thóirt do na créatúirí bochta. An mhathair. Nuair a thainic se fhad leis an nead, a Sheaghain, go dé tharla? Seaghan. Tá, a mhathair, go rabh sic, sic mhillteanach aig na heunacha. An mhathair. Agus go dé'n chiall atá le "sic, sic," a Mháire? Máire Is ionann "sic, sic" agus "biadh, biadh," a mhathair. An mhathair. Ar theisein siad air dhóigh air bith eile, a Nóra, go rabh ocras orthú? Nóra. Theisein, a mhathair; shín siad amach a muineil agus d'fhosgail siad a mbeul. An mhathair. Agus go dé rinn Peadar, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, chaith se cuiteog asteach a mbeul achan chionn ocú. An mhathair. Creidim gur shásuigh sin iad, a Mhéabha? Méabha. Níor shásuigh, a mhathair, ná ní mór go rabh na cuiteogaí ann a mbeul ocú go rabh siad slugtha siar ocú, agus insin chan "sic, sic" a bhí ocú ach "sic, sic, sic! " <L 31> An mhathair. Agus go dé'n míniu atá le "sic, sic sic," a Shéamuis? Séamus. Tá, a mhathair, "tilleadh, tilleadh, tilleadh!" An mhathair. Agus leis an chíocras seo a mhaoladh, a, Nóra, go dé rinn Peadar? Nóra. Chuir se dhá chuiteog a mbeul achan chionn ocú, a mhathair. An mhathair. Rabh muill air bith orthú an dá chuiteog a leigint siar, a Mháire? Máire. Mhaige maise, cha rabh, a mhathair, ach a n-áit sin, bhí an oiread sin sputair orthú da slugadh gur bheag nar sgiob siad na meura de Pheadar. An mhathair. Go dé rinn Peadar insin, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, thug se tilleadh daofa, ach ma thug char shásuigh sin iad ach oiread, ná bhí an gleo ag éirigh níos measa, agus chuir seo íontas air Pheadar. An mhathair. Ca tuige a rabh íontas air, a Mhéabha? Méabha. Mar go rabh na muineil ag éirigh níos fuide agus na béil ag fosgladh níos mó agus níos millteanaighe achan iarraidh. An mhathair. Réir chuma, a Shéamuis, char bhuin an féasta sin an t-ocras de na sgallachain sóruigheacha seo? Séamus. Char bhuin, a mhathair, ach a n-áit sin is amhlaidh a bhí se ag meudú orthú. An mhathair. Creidim nach rabh Peadar sásta leis an droch mhúnadh seo a bhí air na sgallachain, a Sheaghain? Seaghan. Is cinnte nach rabh, a mhathair, ná bhí fearg mhór air. An mhathair. Agus ca tuige a mbéadh fearg air, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, siocair nach bhfuair se buidheachas <L 32> air bith ó na sgallachain air son a chroidhúlachta ach "tilleadh, tilleadh, tilleadh!" no, mar atá se a canamhuin na n-eunach, sic, sic, sic! " An mhathair. A Mháire, fosgail do leor agus léigh amach an giota seo de'n sgéilín san aimsir ghná-chaite go dtí "ar ais." Máire. Nuair a tíodh Peadar an dóigh dhona a mbíodh an mhathair da gcothú, d'imigheadh sé agus gheibheadh lán a dhuirn de chuiteogaí. Nuair a thigeadh se fhad leis an nead bhíodh na ciora muineil agus na ciora béil anáirde agus sic sic mhillteanach ocú. Chuireadh Peadar cuiteog a mbeul achan chionn ocú, agus, a smeideadh, bhíodh siad slugtha siar ocú, agus thoisigheadh an sic, sic, sic ar ais. An mhathair. A Mhéabha, cuir thusa anns an aimsir fháistinigh é. Méabha. Nuair a tífeas Peadar an dóigh dhona a mbéidh an mhathair da gcothú, imeochaidh se agus gheoidh lán a dhuirn de chuiteogaí. Nuair a thiocaidh se fhad leis an nead béidh na ciora muineil agus na ciora béil anáirde agus sic sic mhillteanach ocú, agus, a smeideadh, béidh siad slugtha siar ocú, agus toiseochaidh an sic, sic, sic ar ais. 16. AN AIRC SLÉIBHE. Lá amháin samhraidh bhí gasúr ag buachailleacht air bhárr sléibhe. Bhí an ghrian amuigh agus teas mór air fad ann. Mar sin dae, shuidh an gasúr air thúrtog, agus cha rabh a, bhfad gur thit se na chulladh. Bhí a bheul fosgailte aige agus é ag srannfuigh go brighmhar binn nuair a léim airc sléibhe asteach ann a bheul agus amach síos ann a bholg. Air ball mhusgail se, agus nuair a thainic an tranóna sheol se a chuid bó na bhaile. <L 33> An mhathair. Go dé tharla do'n ghasúr seo, a Mháire? Máire. Bhí se ag buachailleacht bó air bhárr sléibhe, a mhathair. An mhathair. Go dé rinn se, a Shéamuis? Séamus. Tá, a mhathair, shuidh se air thúrtog agus thit se na chulladh. An mhathair. Ar chulluigh se go ciuin, a Sheaghain? Seaghan. Níor chulluigh, a mhathair, ná bhí a bheul fosgailte agus é ag srannfuigh mar bhéadh rud air bith ann. An mhathair. Agus go dé tharla insin, a Nóra? Nóra. Chuaidh airc sléibhe asteach ann a bheul, a mhathair. An mhathair. Creidim go dtainic sí amach ar ais, a Mhéabha? Méabha. Cha dtainic, a mhathair, ach chuaidh sí amach síos ann a bholg. An mhathair. Rabh an gasúr a bhfad na chulladh, a, Nuala? Nuala. Is dóiche liom, a mhathair, go rabh se tumall maith na chulladh An mhathair. Nuair a thainich an tranóna, go dé rinn se a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, sheol se a chuid bó na bhaile. An mhathair. Anois, a Shéamuis, cuir a gcás gurb í Méabha a d'innis an sgéilín seo, innis thusa dúinn go dé dúirt sí. Séamus. Dúirt Méabha go rabh gasúr lá amháin samhraidh ag buachailleacht air bhárr sléibhe; go rabh an ghrian amuigh agus teas mór air fad ann, agus mar sin dae, gur shuidh an gasúr air thúrtog, agus nach rabh a bhfad gur thit se na chulladh. Dúirt sí go rabh a bheul fosgailte aige, agus go rabh se ag srannfuigh go brighmhar binn nuair a léim airc sléibhe asteach ann a bheul agus go <L 34> deachaidh sí amach síos ann a bholg; gur mhusgail se a gcionn tumaill, agus, nuair a thainic an tranóna, gur sheol se a chuid bó na bhaile. An mhathair. A Sheaghain, léarnucht thusa na ráite seo:- ag buachailleacht? Seaghan. Ag tóirt aire do bha no do chaoirigh. An mhathair. Bhí an ghrian amuigh? Seaghan. Bhí an ghrian ag soillsiu. An mhathair. Shuidh se air thúrtog? Seaghan. Shuidh se air árdan bheag thirim. An mhathair. Air ball mhusgail se? Seaghan. A gcionn tumaill bhig thainic se as a chulladh An mhathair. Sheol se a chuid bó? Seaghan. Thiomainn se a chuid bó. An mhathair. Ag srannfuigh mar bhéadh rud air bith ann? Seaghan. Ag srannfuigh go treun láidir. 17. AN tSEAN-BHEAN CHLISTE. Char mhothuigh an gasúr go rabh aon rud cuntrailte leis, ach amháin go mbíodh ocras agus tart millteanach achan bhumaite sa lá air. Ach fa dheireadh d'éirigh mo dhuine bocht co treith tanaí sin go rabh eagla air a mhathair go bhfuigheadh se bás. Bhí sean-bhean chliste air an bhaile agus cuireadh fa na cuinne. Co luath agus leag sise a súil air an ghasúr dúirt sí gur airc sléibhe a bhí ann a ghoile; go rabh sí ag slugadh achan rud da gcáitheadh an gasúr, agus gur fhág sin gan fuil gan feoil esean. An mhathair. Ar mhothuigh an gasur go rabh rud air bith cuntrailte leis, a Shéamuis? Séamus. Char mhothuigh, a mhathair, ach amháin go mbíodh ocras agus tart millteanach go han-mhinic air. <L 35> An mhathair. Agus go dé tharla dó sa deireadh, a Sheaghain? Seaghan Tá, a mhathair, d'éirigh se co treith tanaí sin go rabh eagla air a mhathair go bhfuigheadh se bás. An mhathair. Ar fheuch siad leis an duine bocht a léas, a Mháire? Máire. D'fheuch, a mhathair. Bhí sean-bhean chliste air an bhaile agus cuireadh fa na cuinne. An mhathair. Agus go dé dúirt sise, a Nóra? Nóra. Dúirt sí go rabh airc sléibhe ann a ghoile. An mhathair. Agus go dé'n dochar a rabh an airc da deánadh air, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, go rabh an damantoir beag ag slugadh gach uile rud da gcaitheadh an gasúr bocht. An mhathair. Go dé'n dóigh ar ghuill seo air an ghasúr, a Mhéabha? Méabha. Tá, a mhathair, gur fhág se an créatur bocht gan fuil gan feoil, ionas nach rabh ann ach na crámha. An mhathair. A Shéamuis, léigh an t-áit sin anns an aimsir fháistinigh. Séamus. Ní mhoitheochaidh an gasúr go mbéidh aon rud cuntrailte leis, ach amháin go mbéidh ocras agus tart millteanach achan bhumaite sa lá air. Ach, fa dheireadh, éireocaidh mo dhuine bocht co treith tanaí sin, go mbéidh eagla air a mhathair go bhfuigh se bás. Béidh sean-bhean chliste air an bhaile, agus cuirfear fa na cuinne. Co luath agus leagfidh sise a súil air an ghasur, deirfidh sí gur airc sléibe a bhéas ann a ghoile, go mbéidh sí ag slugadh achan rud da gcaitfidh an gasúr, agus go bhfágfidh sin gan fuil gan feoil esean. An mhathair. Thug me fa dear, a Séamuis, gur thoisigh <L 36> tú le "Ní mhoitheochaidh an gasúr." Nach mbéadh "cha moitheochaidh an gasúr" co maith? Séamus. Ní bhéadh, a mhathair: ní grách uasaid a dheánadh de "cha" roimh an aimsir fháistinigh. Cuirim a gcás, ní ceart duinn lóirt mar seo: - Cha mbrisfidh se, cha dtiocaidh se, cha rachaidh se, cha ndeánfidh se, cha dtóirfidh se. An mhathair. Agus go dé'n dóigh ar cheart iad a lóirt? Séamus. Mar seo, a mhathair: - Ní bhrisfidh se, Ní thiocaidh se, ní rachaidh se, ní dheánfidh se, ní fheicfidh se, ní thóirfidh se. An mhathair. Mar sin dae, leis an aimsir fháistineach a chur róinn, caithfar a gcomhní uasaid a dheánadh de "ní." Nach é sin do phuinnte, a Shéamuis? Séamus. Sé, mhathair, nuair a nithear uasaid de fhuirm fháistineach an bhriathair. Ach, is minic a bheir "cha " fórsa fáistineach do fhuirmeacha na haimsire laithrighe; sin, mar déarfa, nuair a bhíos an aimsir fháistineach faoi mhíniu. An mhathair. Agus an dtóirfa cupla sompla dúinn, a Shéamuis? Séamus. Cinnte, a mhathair. Cead againn na somplaí roimh-ráite a leathanú mar seo: - Cha mbrisim do chroidhe go deo, cha dtig se na bhaile níos mó, cha dtéim na bhaile mhóir go dtí amárach, cha ndeánaim a léithid níos mó, cha dtóirim oiread agus pínn ruadh duit go mbéidh an obair deánta agat. An mhathair. Tá me sásta go maith, a Shéamuis, go gcuireann na somplaí sin brigh na haimsire fáistinighe róinn go sóiléar, agus leis an t-eolas seo a chur a bhféim, a pháistí, caithfamuid aire a thóirt gan uasaid a dheánadh de "cha" roimhe na fuirmeacha fáistineacha; agus, air an taobh eile, ma nithear uasaid de na fuirmeacha <L 37> seo, caithfar "ní" a chur rupú ma bhíonn an briathar diulta. Agus anois, a Shéamuis, ó tharla go bhfuilmuid ag trácht air "cha," agus, réir chuma, go bhfuil deise na teangan go cruinn ann do chionn agat, beidir go n-innseocha do'n rannc ca tuige a gcastar "chan" orainn go minic a n-áit "cha." Séamus. Ní bhéidh muill air bith orm sin a dheánadh, a mhathair: Nuair a nithear uasaid de'n bhriathar "is," árthuigheann "cha" go "chan." Cuirim a gcás, "chan mé an fear," "chan tú a rinn é." Roimhe f, fosta, nithear uasaid de "chan," ach a n-áit an chiod litir seo a mhúchadh, mar is grách do "cha" a dheánadh, cuireann se an séimhiu air, mar seo: - chan fhuil, chan fhaghaim, chan fhuair me. 18. PURGOID NA SEAN-MHRÁ. Insin rinn an tsean-bhean réidh tráth de bhiadh an-ghoirt, agus dúirt leis an ghasúr an méid a thiocadh leis dae a shlugadh, ach gan oiread agus deor dighe a ól. Nuair a bhí an phurgoid seo na sean-mhrá caite aige, dúirt sí leis a ghol agus luighe air bhruach na hónna, agus leigint air a bheith na chulladh. Rinn sesean amhlaidh; luigh se síos a chois sgeárdain, d'fhosgail a bheul, agus thoisigh ag srannfuigh. An mhathair. Go dé rinn an tsean-bhean, a Shéamuis? Séamus. Rinn sí réidh tráth de bhiadh an-ghoirt, a mhathair. An mhathair. Ca dó a rabh an tráth seo, a Sheaghain? Seaghan. Do'n ghasúr, a mhathair. An mhathair. Ar chaith an gasúr an biadh goirt sin, a Mháire? <L 38> Máire. Slug se siar an méid a thiocadh leis dae, a mhathair. An mhathair. Agus go dé dúirt an tsean-bhean leis insin, a Nóra? Nóra. Dúirt sí leis a ghol agus luighe a chois na hónna. An mhathair. Creidim go deárn se sin go fonnmhar, a Mhéabha? Méabha. Rinn, a mhathair, luigh se síos a chois sgeárdain agus leig se air a bheith na chulladh. Seaghan. Tithear damhsa, a mhathair, go bhfuil locht sóruigheach anns an sgéilín, agus gur chóir a cheartú sul a dtémuid níos fuide. An mhathair. Maise, char shóruigh me-fhéin go rabh aon locht ann, ach ma tá léigh amach dúinn é, a Sheaghain. Seaghan. Seo é, a mhathair: "Nuair a bhí an phurgoid seo na sean-mhrá caite aige." An mhathair. Amuidigh, a Sheaghain, ní fhuil locht air bith air an Ghaelic sin. Seaghan. Tá eagla orm go bhfuil, a mhathair. An mhathair. Maise, ma tá, léigh amach an dóigh cheart. Seaghan. Réir riagla an ghramair, a mhathair, seo mar ba chóir dó a bheith: Nuair a bhí purgoid seo na sean-mhrá caite aige. An mhathair. "Purgoid seo na sean-mhrá" - Ní fhuil an crot ceart air, a Sheaghain. Ach tá mise a gcruadh-chás ó tharla nach bhfuil eolas air bith agam air ghramar ach an méid atá ann mo chionn, agus creidim nach bhfuil moran maith anns an eolas sin le taobh an ghramair a gheibhthar anns na leorthí. Ach beidir go dtiocadh le Méabha an cheist seo a réiteach ó tharla gur fheoluim sise cuid mhór de'n ghramar fosta. Méabha. Tá eagla mhór orm, a mhathair, nach deachaidh <L 39> Seaghan dóinn go leor sa ghramar ná is furust ainnthe nach bhfuair se an grim ceart air an riaghail a bhuineas leis an "locht sóruigheach" seo. Seaghan. Deir an riaghail, a mhathair, nach ceart don' airteagal a bheith leis an chiod ainim. Méabha. Deir, a Shéamuis, ach nach bhfuil fhios agat go mbíonn diulta le bunas achan riaghail, agus diult nach ceart dearmad a dheánadh dae is eadh an diult seo. An mhathair. D'athainn me sin. Méabha. Is fíor do Sheaghan go bhfuil an riaghail adaí ann, ach tá riaghail eile a deireas go gcaithfar uasaid a dheánadh de'n airteagal achan uair da ndeántar uasaid de'n fhorainim taisbeantach, ionas go n-abairtear "an bhó seo," "na muca sin," a n-áit "bo seo," "muca sin." Air an dóigh chianna tá an t-airteagal riachtanach ann a leithid seo de ráite:- "Anns an ghleann seo na ndeor," "air an pháirc sin do mhathara." Da bhrigh sin, ní fhuil locht air bith air "an phurgoid seo na sean-mhrá," agus béidh se air Seaghan dearcadh níos géire as seo amach, ná béidh an dhomhan mhór ag gáirigh magadh air-fhéin agus a chuid gramair. Tá daoiní ann, a mhathair, a bhfuil an gramar ceart astuigh ann a gcionn ocú, agus nuair a thoisigheann siad ag sgríobh, druideann siad a súile air an lón luachmhar sin le greamú air riagla gramair nach bhfuil ach fíor-bheagan eolais ocú orthú, ionas go sgríobhann siad moran de'n Ghaelic adaí Sheaghain. An mhathair. Maise, mo sheacht n-anam thú, a Mhéabha! Dheánfidh an óraid sin maith do Sheaghan. Tá bumaite ó shoin, bhí eagla orm-fhéin nach í an Ghaelic cheart a bhí agam, ach mhínigh tusa an cheist co deas sin gur sguabadh air shiul an eagla sin. <L 40> 19. AN LÉAS. Bhí an airc sléibhe da céasadh le tart a ndéidh an méid de'n fheoil ghoirt a bhí slugtha aicí, agus nuair a chualaidh sí fuaim an sgeárdain agus glugarnach an tsruthain, siud amach annsair an uisge í. Co luath agus fuair an gasúr faill, as go brách leis na bhaile, agus thug áltú do Dhia agus do'n tsean-bhean. An mhathair. Go dé'n dóigh ar ghuill an fheoil ghoirth air an airc, a Shéamuis? Séamus. Tá, a mhathair, go rabh sí da céasadh le tart. An mhathair. Agus go dé rinn sí, a Sheaghain? Seaghan. Nuair a chualaidh sí fuaim an tsruthain agus go rabh beul an ghasúir fosgailte thainic sí amach. An mhathair. Ca tuige a deachaidh sí amach, a Mháire? Máire. Le deoch uisge a fháil, a mhathair. An mhathair. Go dé rinn an buachaill, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, ruith se na bhaile an méid a bhí ann a chorp. An mhathair. Agus go dé rinn se nuair a sroich se an baile, a Mhéabha? Méabha. Thug se áltú do Dhia agus do'n tsean-bhean. An mhathair. Mínigh na focla seo, a Nuala:- thug se áltú? Nuala. Thug se buidheachas mór. An mhathair. Bhí sí da céasadh? Nuala. Bhí sí da crádh, bhí sí a bpéin. An mhathair. Tráth de bhiadh ghoirt? Nuala. Béile de bhiadh a bhfuil salann ann. An mhathair. Fuaim an sgeárdain? Nuala. Tuaim (no crónan) an easa. <L 41> An mhathair. Glugarnach an tsruthain? Nuala. Sluparnach-slaparnach an tsruthain. An mhathair. Siud amach annsair an uisge í? Nuala. Chuaidh sí amach go dtí'n t-uisge. An mhathair. As go brach leis na bhaile? Nuala. D'imigh se na bhaile co tiuth as thiocadh leis. 20. AN GHRIAN AGUS AN GHEALACH. An mhathair. Caith fod mónadh air an teiní, a Mháire. Ó tharla go bhfuil an Ghealach amuigh, agus an oíche chóir a bheith co geal leis an lá, ní bhéidh féim air bith le coinnle anuchth. Séamus. Ca tuige, a mhathair, nach dtugann an Ghealach solas dúinn co maith leis an tsolas a bheir an Ghrian dúinn? An mhathair. Tá, a Shéamuis, mar nach bhfuil méid air bith anns an Ghealaigh le taobh an mhéid atá anns an Ghréin; agus, rud eile, a Shéamuis, innean go dtóireann sí solas dúinn inseo anucht, chan é a solas fhéin atá aicí da thóirt uaithe, ach solas na Gréine a bhíos a dóladh ag titim orthí. Séamus. Agus, a mhathair, ca náit a bhfaghann an Ghrian a solas? An mhathair. Tig se aistí-fhéin, a Sheamuis. Meall mór teineadh atá anns an Ghréin, agus sin an t-ábhar a mbíonn a gatha co teith sin. Air an dóigh chianna, ní thig teas air bith as an Ghealaigh de bhrigh nach bhfuil teas air bith inntí-fhéin. Séamus. Agus an rabh teas air bith ariamh inntí, a mhathair? An mhathair. Is dóiche liom go rabh. Amach siar a gciantaí na gceo, deirtar go rab an Ghealach na meall <L 42> teineadh mar atá an Ghrian anois, ach gur fhuaruigh sí a réir a cheile a gcathadh na gciantaí. Da chórtha sin, fosta, bhí an Domhan seo na crap teineadh a dtús báire, agus innean go bhfuil se fuaruíste air an taobh amuigh fa lathair tá an teiní go fóill ann a chroidhe. Tá fhios againn, mar gcianna, go bpléasgann agus go mbruchtann an teiní sin anois agus aríst air éadan na cruinne. Seaghan. Agus, a mhathair, ca tuige nar fhuaruigh an Ghrian co maith leis an Ghealaigh? An mhathair. Tá, a Sheaghain, de bhrigh go bhfuil an Ghrian a bhfad níos mó ná an Ghealach. Nuala. Maise, le hamharc orthú, a mhathair, shílfea nach bhfuil moran difir eatorú. An mhathair. Tá sion fír go leor, a Nuala, ach ná deán dearmad go bhfuil an Ghrian a bhfad níos fuide air shiul ná an Ghealach. Tá an Ghealach an-chógarach dúinn, agus is air an ábhar sin go síltear go bhfuil sí co mór leis an Ghréin. Nóra. Go dé'n fhad a bhfuil an Ghealach uainn, a mhathair? An mhathair. Ní fhuil sí ach bórdaigh air cheathradh milliun míle uainn, a Nóra. Nóra. Agus an Ghrian, a mhathair? An mhathair. Tá an Ghrian chóir a bheith céad milliun míle uainn, agus da mbéadh an Ghealach an fhad sin air shiul ní fheicfí air chor air bith í. Méabha. Ach, a mhathair, níor innis tú dúinn ca tuige nar fhuaruigh an Ghrian co maith leis an Ghealaigh? An mhathair. Mar a dúirt me cheana féin, d'fhuaruigh an Ghealach ó tharla nach bhfuil inntí ach mionogan le taobh na Gréine. Máire. Arú, go dé rud mionogan, a mhathair! <L 43> An mhathair. Tá, a Mháire, rud atá co beag sin nach mór go dtig é a fheiceal. Máire. Bhfuil se níos lú ná dúlogan, a mhathair? An mhathair. Maise, measaim go bhfuil an dúlogan céad uair co mór leis an mhionogan, a Mháire. Seaghan. Ach ma tá an Ghrian mór fhéin, a mhathair, ca tuige nach dtiocadh léithe fuarú? An mhathair. Ní abraim ná go bhfuil sí ag fuarú, a Sheaghain. Is é a mheasann na reult-ollamhna go bhfuil sí ag fuarú, ach, ó tharla go bhfuil toirt uathasach innthí, go bhfuil an fuarú ag gol air aeidh co fadalach sin nach léar dúinn é, agus da mairfadh sinne míle blian eile nach dtóirfadh sinn fa dear go mbéadh aon árthú orthí. Séamus. Tá sin deacair go maith a thuigbheal, a mhathair. An mhathair. Measaim go bhfuil, a Shéamuis, ach dheánfidh me mo dhitheall le na nuchtadh níos soiléire dhuit: Ma líonaim an pota mór sin thall le huisge galach, agus insin an meurocan seo atá air mo mheur a líonadh mar gcianna, agus an bheirt ocú a fhágail na suidhe air an urlar, ceocú ocú a bhéas fuaruíste a chiod uair? Séamus. Béidh an meurocan fuar a bhfad roimhe 'n phota, a mhathair. An mhathair. Is cinnte go mbéidh, a Shéamuis. Béidh an t-uisge anns an mheurocan fuar a gcionn chúig bhumaite, ach, a gcionn cúig n-uaire, is dóiche liom go mbéidh an t-uisge anns an phota gear theith go fóill. Séamus. Is fíor sin, a mhathair. An mhathair. Tá go maith. Anois, a Shéamuis, da dtiocadh leat smaoitiu air phota a bhéadh co mór leis an dhomhan seo, nach sileann tú go mbéadh se co fadalach sin ag fuaradh nach mór go dtiocadh le duine a thóirt fa dear? <L 44> Séamus. Maise, da mairfinn míle blian no mar sin, a mhathair, beidir go sórochainn árthú beag air theas an phota uathasaigh sin, ach ó tharla nach mbíonn saol an duine moran níos mó ná ciora sgór blian, tá eagla mhór orm nach bhfeicfí aon árthú air. An mhathair. Anois, a Shéámuis ó tharla go bhfuil an méid sin go soiléar ann do chionn, tuig go bhfuil, feudaim a rá oiread difir eadar an Ghrian agus an Ghealach agus tá eadar an pota uathasach sin agus an meurocan. Séamus. Tuigim an puinnte go fíor-mhaith anois, a mhathair, ach ba mhaith liom eolas níos cruinne a fháil air mhéid na Gréine. An mhathair. Tá meid uathasach inntí, a Shéamuis. Da dtiocadh í a gheárradh ann a milliun giota, bhéadh achan ghiota ocú seo co mór leis an Dómhan seo. Da mbéadh bothar iarainn thart timpeall na Gréine agus go suidhfea a dtraen a bhéadh ag deánadh trí fichead míle san uair, agus é ag síor-ghluaiseacht oíche agus lá, ní bheithea aig deireadh do thurais timpeall na Gréine, a Shéamuis, go mbéadh cúig blianna caite. Séámus. Is dóiche liom, a mhathair, go ndíolfinn go geur air an ticeid. Seaghan. Agus go dé'n mhéid atá sa Ghealaigh, a mhathair? An mhathair. Da ngeárrfí an Domhan na leith-chéad giota, bhéadh achan giota ocú co mór leis an Ghealaigh, agus feudtar a mheas as seo nach bhfuil anns an Ghealaigh ach mionogan le taobh na Gréine. Máire. Ba mhaith liom-fhéin, a mhathair, eolas níos cruinne a bheith agam air an spéir agus air na reultogaí. Tamuid uilig tursach ag cainnt air néithe talamhanta. An mhathair. Maise, tá me air aon intinn leat insin, <L 45> a Mháire. Da mheud agus da mhinice a dhearcthar air oibreacha Dé, is amhlaidh is mó ar n-íontas. Ma dhearcan- muid air aeidh na Cruinne, nuchtfar dúinn mór-chuacht agus mór-intleacht an Chruthuigheora. Ach tógamuid suas ar súile agus dearcamuid air chruinn-chlár gorm na firmi- minte. Nach aoibhinn an t-amharc é a lár an lae ghil, nuair nach mbíonn aon rud le feiceal air aeidh na spéire ach an Ghrian ghlórmhar, a bhfuil a solas co leunmhar láidir sin go múchann se achan solas eile! Ach ní shilim go bhfuil amharc air bith eile da bhfacaidh súil an duine ariamh a shárochadh amharc na spéire san oíche, agus go hairid nuair a bhíos cruinn-mhachaire neimhe cúduighthe le reulta ró- dheasa, agus an Ghealach aoibhinn ómra ann a gceart-lár. 21. AN GHRIAN AGUS A CUALACHT. Ní fhuil reult sa spéir nach mbíonn ag síor-ghluaiseacht. Ach tá cuid ocú co fada sin air shiul nach léar dúinn go bhfuil aon bhugadh ionntú, agus air an ábhar sin is grách a rá go mbíonn siad a gcómhní san áit chianna. Reulta buana a bheirtar orthú seo. Tá reulta eile ann, agus bheirtar fa dear nach mbíonn siad aon bhumaite san áit chianna, ach a dóladh ag gluaiseacht thart fa dtaobh de'n Ghréin. Reulta neamh-bhuana a bheirtar orthúsan. Planoidí an t-ainim atá air na triallairí seo, agus ní fhuil air an spéir go huile ocú ach ocht gcinn mhóra agus bórdaigh air chúig chéad de mhion-phlanoidí. Seo ainimnacha na bplanoid mór:- Mercerí, Bhéanus, an Chruinne (no an Dómhan), Márs, Iupiter, Sathurn, Uránus agus Neptiun. Tá méid mhillteanach anns na planoidí seo, ach da mheud a méid agus a meáchan, tá an Ghrian coradh agus seacht gcéad uair co mór leis an iomlan ocú curtha le cheile. <L 46> Ach an rud is íontaighe fa dtaobh de'n teaghlach neimhe seo, sé go bhfuil na planoidí a nglaic na Gréine, agus go daighean faoi na smacht. Bíonn sí a choíche da dtaraint agus da dtiomaint co brighmhar beacht sin nach dtig leo a ghol oiread agus órlach thar an líne atá geártha amach aicí daofa. An mhathair. Anois, a Mháire, ca mheud ceanal reult ann? Máire. Dhá cheanal, a mhathair, reulta buana agus reulta neamh-bhuana. An mhathair. Maith an cailín, a Mháire. Innis dúinn anois go dé rud reult buan. Máire. Tá, a mhathair, reult a bhíos a gcómhní san áit chianna. An mhathair. Agus an mbíonn na reulta buana, da rírimh, san áit chianna a gcómhní? Máire. Ní bhíonn, a mhathair, ach tá siad co fada sin air shiul nach bhfeicthar dúinne go bhfuil aon bhugadh ionntú. An mhathair. Agus go dé rud reult neamh-bhuan, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, reult a bhíos a gcomhní ag gluaiseacht. An mhathair. Ca náit a mbíonn siad ag gol, a Mhéabha? Méabha. Bíonn siad ag deánadh turais timpeall na Gréine. An mhathair. Agus an bhfuil moran de'n cheanal seo ann, a Shéamuis? Séamus. Bórdaigh air chúig chéad, a mhathair, ach tá ocht gcinn mhóra orthú. An mhathair. Cuir ainim air na hocht gcinn mhóra, a Mháire. <L 47> Máire. Mercerí, Bhéanus, an Domhan, Márs, Iupiter, Sathurn, Uránus agus Neptiun. An mhathair. An bhfuil ainim air bith eile air na reulta seo, a Nóra? Nóra. Planoidí a bheirtar orthú, a mhathair. An mhathair. Ca tuige a dtugthar an t-ainim sin orthú, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair, de bhrigh go mbíonn siad a gcómhní ag triall, ná is ionann "planoid" agus "triallaire." An mhathair. Agus ca tuige a mbíonn siad ag triall timpeall na Gréine, a Mhéabha? Méabha. Tá, a mhathair, de bhrigh go bhfuil siad a nglaic na Gréine agus go mór faoi na smacht. An mhathair. Réir chuma, a Shéamuis, tá srian aicí air achan chionn ocú? Séamus. Tá, a mhathair, agus tiomaineann sí co deas sin iad nach dtéann siad oiread agus órlach thar an líne atá geárrtha amach aicí daofa. An mhathair. An bhfuil moran méid anns na planoidí, a Seaghain. Seaghan. Tá, a mhathair, ta méid sóruigheach ionntú. An mhathair. An bhfuil aon chionn ocú co mór leis an Ghréin, a Mháire? Máire. Is cinnte nach bhfuil, a mhathair, ná, da mbéadh ní dóiche go mbéadh a leithid de smacht aicí orthú agus tá. An mhathair. Da ndeánfí planoid amháin de na hocht gcinn mhóra, a Nóra, an mbéadh an phlanoid úr seo co mór leis an Ghréin? Nóra. Cha mbéadh, maise, ach da dtiocadh seacht gchead ocú a fháil agus planoid amháin a deanadh daofa, insin bhéadh an phlanoid sin chóir a bheith co mór leis an Ghréin. <L 48> 22. MERCERÍ AGUS BHÉANUS. Is é Mercerí an phlanoid is cógraighe do'n Ghréin. Tá se níos lú ná aon chionn eile de na planoidí móra, ach a bhfad níos guiste ná ceachtar ocú. Tá se rud beag níos mó ná an Ghealach, agus air a thuras timpeall na Gréine, siuileann se naoi míle fichead a mbuille cluig, sin mar déarfa, go gcuireann se coradh agus 1700 míle tairis a mbumaite cluig, ionas nach miste a rá go mbíonn se air <L 49> chos anáirde. Siuileann se iomlan an bhealaigh timpeall na Gréine a dtrí mhí, no mar sin. A ndéidh Mhercerí, is í Bhéanus is cógraighe do'n Ghréin. Tá an phlanoid seo a bhfad níos solasmhaire ná aon reult eile sa spéir, ionas go dtig í a fheiceal a lár an lae. "Reult an Tranóna " a bheirtar orthí nuair a bhíonn sí le feiceal anns an tranóna, agus nuair a bhíonn sí le feiceal air maidín, is grách "Reult na Mainne" a thóirt orthí. Ta sí bórdaig air mhéid an Domhain, agus siuileann sí dhá mhíle fichead a mbuille cluig, agus cuireann sí a turas timpeall na Gréine tharstí a n-ocht mhí. An mhathair. Ceocú de na planoidí is cógraighe do'n Ghréin, a Shéamuis? Séamus. Mercerí, a mhathair. An mhathair. An bhfuil moran méid ann, a Sheaghain? Seaghan. Tá se rud beag níos mó ná an Ghealach, a mhathair. An mhathair. Go dé'n dóigh a siuileann se ann a thuras, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, go mbíonn se air chos anáirde. An mhathair. Go dé'n ghuisteacht atá ann, a Nóra? Nóra. Siuileann se naoi míle fichead a mbuille cluig. An mhathair. Go dé'n fhad a mbíonn se air a thuras timpeall na Gréine, a Mhéabha? Méabha. Trí mhí, a mhathair. An mhathair. A ndéidh Mhercerí, a Nuala, go dé'n phlanoid is cógraighe do'n Ghréin? Nuala. Tá, a mhathair, an phlanoid Bhéanus. An mhathair. An bhfhuil ainim air bith eile air an phlanoid seo, a Shéamuis? <L 50> Séamus. Tá, a mhathair, Reult an Tranóna agus Reult na Mainne. An mhathair. An bhfuil rud air bith sóruigheach fa dtaobh de'n phlanoid seo, a Sheaghain? Seaghan. Tá, a mhathair, tá sí a bhfad níos solasmhaire ná aon reult eile sa spéir, agus thig í a fheiceal a lár an lae ghil. An mhathair. Go dé'n mhéid atá inntí, a Mháire? Máire. Tá sí bórdaigh air mhéid an Domhain, a mhathair. An mhathair. Go dé'n luas atá aicí, a Nóra? Nóra. Siuileann sí dhá mhíle agus fiche a mbuille cluig, a mhathair. An mhathair. Mbíonn sí a bhfad ag deánadh a turais thart fa dtaobh de'n Ghréin, a Mhéabha? Méabha. Bíonn sí ocht mhí da chríochnú, a mhathair. An mhathair. Ca tuige a bhfuil Bhéanus co solasmhar as tá sí, a Nuala? Nuala. Deirtar go bhfuil sraith de aer thrum air an phlanoid seo, a mhathair, agus measaim gurb é sin an t-ábhar a bhfuil sí co solasmhar. 23. AN DÓMHAN AGUS MÁRS. Air an taobh amuigh de Bheanus tá an Domhan, agus tá se coradh agus ciora sgór go leith mill un míle ón Ghréin. Siuileann se ocht mhíle dheug a mbuille cluig, agus réir mar théann se ann tosaigh bíonn se ag síor-chasadh mar bhéadh sníomhog ann, agus glacann se ciora uaire fichead le é-fhein a thiunta uair amháin air a cheart-lár. Bíonn an Domhan bliain ag deánadh a thurais timpeall na Gréine. Tá mion-phlanoid amháin leithe, sin mar déarfa, an Ghealach, agus théid sise thart timpeall an Domhain <L 51> uair amháin sa mhí. Air an taobh amuigh de'n Domhan tá an phlanoid Márs, agus siuileann sesean sé mhíle dheug a mbuille cluig. Dálta an Domhain, tiuntuigheann se air a cheart-lár uair amháin a gciora uaire fichead. Tá se naoi n-uaire níos lú ná an Domhan, agus bíonn se dhá bhliain air a thuras timpeall na Gréine. Tá dhá mhion- phlanoid leis, agus Deimos agus Fóbos ainimancha an dá ghealaigh seo. An mhathair. A Shéamuis, ca náit a bhfuil an Domhan a gCualacht na Gréine? Séamus. Tá, a mhathair, go bhfuil se ag siul air a thuras ciorcalta taobh amuigh de Bhéanus. An mhathair. Go dé'n ghluaiseacht ata aige, a Sheaghain? Seaghan. Siuileann se ocht mhile dheug a mbuille cluig, a mhathair. An mhathair. Go dé nídh sé réir mar théid sé air aeidh, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, go mbíonn se ag tiunta air a cheart-lar mar bhéadh sníomhog ann. An mhathair. Mbíonn an Domhan a bhfad ag tiunta air a cheart-lár, a Nóra? Nóra. Bíonn se ciora uaire fichead ag tiunta uair amháin air a cheart-lár. An mhathair. Agus go dé'n fhad a mbíonn se air a thuras, a Mhéabha? Méabha. Bíonn sé bliain da dheánadh, a mhathair. An mhathair. Go dé'n t-ainim atá air an mhion-phlanoid atá aig an Domhan, a Nuala? Nuala. An Ghealach, a mhathair. An mhathair. Ca náit a bhfuil Márs a gCualacht na Gréine a Sheaghain? <L 52> Seaghan. Air an taobh amuigh de'n Domhan, a mhathair. An mhathair. Go dé'n luas atá faoi'n phlanoid seo, a Shéamuis? Séamus. Siuileann se sé mhíle dheug a mbuille cluig, a mhathair. An mhathair. An bhfuil moran méid ann, a Mháire? Máire. Tá méid mhór ann, a mhathair, ach ghlacfadh se naoi gcinn mar é le Domhan amháin a dheánadh. An mhathair. Go dé'n fhad a mbíonn Márs ag deánadh a thurais thart timpeall na Gréine, a Mhéabha? Méabha. Glacann se dhá bhliain, a mhathair, ach air an phlanoid sin ní bhéadh anns an dá bhliain sin ach bliain amháin. An mhathair. Tá an ceart agat insin, a Mhéabha, ná bíonn na ciora séasúir air Mhárs dhá bhliain da gcríochnú, agus ó tharla gurb ionann bliain agus ciora shéasúr, is léar nach bhfuil anns an am seo ach bliain aig muintir Mhárs. Air an ábhar sin, a Mhéabha, ceocú arbh fheárr leat a bheith do chomhní air an Domhan seo no air Mhárs? Méabha. Maise, a mhathair, is dóiche liom go mb'fhearr liom a bheith air Mhárs ó tharla go mbheadh samhradh bréagh fada agam. An mhathair. An bliain fhada no bliain ghairid atá ocú air Mhercerí, a Nóra? Nóra. bliain ghairid, a mhathair, ó tharla nach bhfuil inntí ach trí mhí. An mhathair. Ar mhaith leat a bheith do chomhní air Mhercerí, a Nuala? Nuala. Is cinnte nar mhaith liom, a mhathair, ná, da mbéinn, bhéinn dhaichead bliain de aois. An mhathair. A Shéamuis, ar thug tú fa dear aon chosúlacht eadar Mhárs agus an Domhan? <L 53> Séamus. Is cinnte go dtug, a mhathair: Cuirim a gcás, tiuntuigheann an bheirt ocú air a gceart-lár uair amháin a gciora uaire fichead, agus mar sin dae, go mbíonn oíche agus lá ocú air Márs go díreach mar atá againn fhéin air an phlanoid seo againne. An mhathair. Ar thug tusa fa dear cosúlacht air bith eile, a Sheaghain? Seaghan. Thug, a mhathair; tá an luas cianna ocú, feudaim a rá, ná siuileann Márs sé mhíle dheug a mbuille cluig, agus siuileann an Domhan ocht mhíle dheug air a thuras a mbuille cluig. An mhathair. Tá sin fíor go leor, a Sheaghain, ach, air an taobh eile, tá fhios againn go dtig leis an Domhan dhá thuras a dheánadh fhad agus bhíos Márs ag deánadh turas amhain? Seaghan. Tá an ceart agat insin, a mhathair: tá treo ciorcalta Mhárs giota maith air an taobh amuigh dé'n chasan a bhfuil an Domhan ag siul, agus ó tharla go bhfuil se rud beag níos fadalaighe, agus bunas a dhá oiread bealaigh aige le ghol, bíonn se dhá bhliain air a thuras. An mhathair. Tá sin taite, a Sheaghain. Anois, a Mháire, ar shóruigh tusa cosúlacht air bith eile eadar an dá phlanoid seo? Máire. Shóruigh, a mhathair. Tá teaghlach beag aig achan chionn ocú; sin mar déarfa, go bhfuil mion-phlanoidí leofa. An mhathair. Is fíor sin, a Mháire; tá an Ghealach againne air an Domhan, agus bíonn sí uasaideach againn air mhoran dóigheannaí. Nóra. Bheir sí solas dúinn san oíche, a mhathair, ach shílfinn nach mbéadh moran mathais inntí air dhóigh air bith eile? An mhathair. Tá, a Nóra: da dtitfadh an Ghealach <L 54> amach as an spéir anucht, bhéadh brón agus buaireadh a n-achan bhaile-phuirt a nÉirinn air maidín; ná, ó tharla nach mbéadh lán-mára air bith againn, cha dtiocadh leis na lunga a theacht asteach ná a ghol amach. Méabha. Nuair a bhíos an Ghealach ag gol timpeall an Domhain, a mhathair, an dtiuntuigeann sí air a ceart-lár? An mhathair. Tiuntuigheann, a Mhéabha, ach ó tharla nach ndeánann sí ach aon chasadh amháin a ruith a turais tithear dúinne nach dtiuntuigheann sí air chor air bith, de bhrigh nach bhfeicthar ach taobh amháin duí. Ach mar sin fhéin, tiun- tuigheann sí air a ceart-lár uair amháin sa mhí, ionas go bhfeiceann sinne an taobh cianna duithe a gcomhní. Nuala. Creidim, a mhathair, gurb é sin an t-ábhar a ndeirtar go mbíonn aeidh na Gealaighe a gcomhní orainn? An mhathair. Is cinnte gurb eadh, a Nuala; ach ca mheud gealach aig Mars? Nuala. Tá beirt aige, a mhathair, agus Deimos agus Fóbos na hainimnacha atá orthú. An mhathair. Tá an ceart agat, a Nuala. Is é Fóbos an cionn is lú ocú, agus ó tharla nach bhfuil ann a lár- mhiosúr ach seacht míle, ní fhuil ann ach sgidín le taobh na Gealaighe. Gluaiseann se co cliste sin timpeall na planoide go mbíonn a thuras deánta fa thrí aige fhad agus bhíos Márs ag tiunta uair amháin air a cheart-lár, sin mar déarfa, nídh se a thuras a n-ocht n-uaire. Bíonn Deimos deich n-uaire fichead ag criocnú a thuras-san. Máire. Ba mhaith liom-fhéin a bheith air an phlanoid sin a mhathair, go bhfeicfinn an t-amharc sóruigheach sin. 24. IUPITER AGUS SATHURN. Sé Iupiter an cionn is mó de na planoidí. Tá se bórdaigh air mhíle uair co mór leis an Domhan, agus tá se <L 55> chóir a bheith cúig chéad milliun (500,000,000) míle ón Ghréin. Siuileann an fách mór seo ocht mhíle a mbuille cluig, agus bíonn se dhá bhliain deug air a thuras timpeall na Gréine. Tá ciora mhion-phlanoid da leanaint, agus bíonn siad ag síor-ghluaiseacht na thimpeall. Air an taobh amuigh de Iupiter tá Sathurn, agus tá se chóir a <L 56> bheith co mór leis. Tá an phlanoid seo, feudaim a rá, naoi gchead milliun (900,000,000) míle ón Ghréin. Siuileann se sé mhíle a mbuille cluig, agus cuireann se a thuras timpeall na Gréine thairis a naoi mblianna fichead. Tiuntuigheann an dá phlanoid seo air a gceart-lár uair amháin a n-achan deich n-uaire. Tá teaghlach mór aig Sathurn, ná tá naoi mion-phlanoidí faoi na chúram, agus le na chois seo, tá fáinne mór órdha thart fa dtaobh dae, ionas nach bhfuil aon raerc eile sa spéir co deas leis, ach is doiligh an fáinne a fheiceal gan telescóp láidir. An mhathair. Anois, a Shéamuis, ceocú de na planoidí is mó? Séamus. Iupiter an cionn is mó ocú, a mhathair. An mhathair. Go dé'n mhéid atá ann, a Mháire? Máire. Tá se bórdaig air mhíle uair co mór leis an Domhan, a mhathair. An mhathair. Ca náit a bhfuil se a gCualacht na Gréine, a Nuala? Nuala. Air an taobh amuigh de Mhárs, a mhathair. An mhathair. Creidim go bhfuil se giota maith air shiul ón Ghréin, a Nóra? Nóra. Bórdaigh air chúig chéad milliun míle, a mhathair. An mhathair. Go dé'n ghluaiseacht athá faoi, a Mhéabha! Méabha. Siuileann se ocht mhíle a mbuille cluig, a mhathair. An mhathair. Mbíonn se a bhfad air a thuras, a Shéamuis? Séamus. Bíonn se dhá bhliain deug air, a mhathair. An mhathair. Ca mheud gealach da leanaint, a Sheaghain? Seaghan. Ciora cinn, a mhathair. An mhathair. Agus go dé níos na mion-phlanoidí seo a Mháire? <L 57> Máire. Tá, a mhathair, go mbíonn siad ag síor- ghluaiseacht thart fa dtaobh de'n phlanoid. An mhathair. Go dé'n mhéid atá a Sathurn, a Nóra? Nóra. Tá se chóir a bheith co mór le Iupiter, a mhathair. An mhathair. Ca náit a bhfuil Shathurn a gCualacht na Gréine, a Nuala? Nuala. Air an taobh amuigh de Iupiter, a mhathair. An mhathair. An mbíonn se a bhfad ag deánadh a thurais, a Mhéabha? Méabha. Bíonn, a mhathair; bíonn se naoi mblianna fichead da chríochnú. An mhathair. Tá sin fadalach go leor. Go dé'n choisigheacht atá aige? Méabha. Siuileann se sé mhíle a mbuille cluig, a mhathair. An mhathair. Ó tharla go mbíonn se an fhad sin air a bhealach, a Shéamuis, caithfidh se go bhfuil se giota maith amach ón Ghréin? Séamus. Tá, a mhathair; bórdaigh air naoi gcead milliun míle An mhathair. Bhfuil teaghlach air bith aig an phlanoid seo, a Sheaghain? Seaghan. Maise, tá an donas air fad air, a mhathair, murb fhuil, ná tá naoi gcinn de mhion-phlanoidí faoi na chúram. An mhathair. An bhfuil rud air bith eile sóruigheach fa dtaobh de'n phlanoid seo, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair; tá fáinne deas órdha thart fa dtaobh dae, agus deirtar nach bhfuil aon raerc eile sa spéir co deas leis an phlanoid seo. An mhathair. An bhfuil puinntí air bith de chosúlacht eadar an dá phlanoid seo, a Nuala? Nuala. Tá, a mhathair; tiuntuigeann achan chionn ocú <L 58> air a cheart-lár mar níos an Domhan agus Márs. Ní bhíonn siad ach deich n-uaire ag tiunta uair amháin air a gceart-lár, agus air an ábhar sin bíonn na laethe agus na hoícheannaí a bhfad níos giorra orthú ná mar bhíos air an phlanoid seo againne. An mhathair. A dtaoibh a luais, a Shéamuis, an bhfuil cosúlacht air bith le sórú eatorú? Séamus. Tá, a mhathair: siuileann Iupiter ocht míle a mbuille cluig, agus cuireann Sathurn sé mhíle thairis anns an am chianna. An mhathair. Tá go maith, a Shéamuis, ach ó tharla go bhfuil a bhfad nios fuide aig Sathurn le siul, agus nach bhfuil se co gasta le Iupiter, glacann sesean a dhá oiread ama le na thuras a dheánadh. Séamus. Is fíor sin, a mhathair, agus ó tharla go mbíonn Iupiter dhá bhliain deug ag críochnú a thuras, is léar go bhfuil bliain air an phlanoid sin co fada le duisín blian air an Domhan, agus, da chórtha sin, go mbéadh páiste thrí blianna air an phlanoid sin na dhiulach sean-chionnta go maith. An mhathair. Tá corp na fírinne insin, a Shéamuis, ach air Shathurn bhéadh an cás a bhfad níos greannúire, ó tharla go bhfuil bliain air an phlanoid sin co fada le naoi mblianna fichead againne, agus, mar sin dae, go mbéadh páiste thrí blianna air Shathurn na athair-mhór, air an chuid is lú. 25. URÁNUS AGUS NEPTIUN. Tá Uránus os cionn míle go leith milliun míle ón Ghréin, agus tá se coradh agus trí fichead uair níos mó ná an Domhan. Siuileann se go fadalach ó tharla nach gcuireann se thairis ach míle a mbuille cluig, agus bíonn <L 59> se os cionn chiora fichead bliain ag críochnú a thurais timpeall na Gréine. Dálta Iupiter, tá ciora mhion- phlanoid da leanaint. Sé Neptiun an phlanoid is fuide air shiul ón Ghréin de bhrigh go bhfuil se os cionn dhá mhíle go leith milliun (2,500,000,000) míle uaithe. Siuileann se trí mhíle a mbuille cluig, agus bíonn se coradh agus ocht sgór blian ag críochnú a thurais timpeall na Gréine. Sé Uránus an phlanoid is fadalaighe de iomlan na bplanoid, agus Neptiun an phlanoid is fuide air shiul. An mhathair. Anois, a Séamuis, ca náit a gCualacht na Gréine a bhfuil Uránus? Séamus. Tá se air an taobh amuigh de Shathurn, a mhathair. An mhathair. An bhfuil moran méid ann, a Sheaghain? Seaghan. Tá se bórdaigh air thrí fichead uair co mór leis an Domhan, a mhathair. An mhathair. Go dé'n dóigh a siuileann se, a Mháire? Máire. Siuileann se go fadalach, a mhathair: ní fhuil se ábulta a dheánadh ach míle a mbuille cluig. An mhathair. Tá sin fadalach go leor, a Mháire. Creidim go mbíonn an fallsoir seo tumall maith air a thuras? Máire. Bíonn, a mhathair, coradh agus ciora fichead bliain. An mhathair. An bhfuil teaghlach air bith aige, a Mhéabha? Méabha. Tá, a mhathair; tá ciora mhion-phlanoid faoi na chúram. An mhathair. Go dé'n t-ainim atá air an hochtadh planoid, a Nuala? <L 60> Nuala. Neptiun a thugthar air, a mhathair. An mhathair. Creidim go bhfuil se giota maith air shiul ón Ghréin, a Nóra? Nóra. Bordaigh air dhá mhíle go leith milliun míle, a mhathair. An mhathair. Mhaige gur bréagh fada an srian atá air, a Nóra. Nóra. Tá leun go deo air, a mhathair, agus da leigfadh an Ghrian leis moran níos fuide, is dóiche liom go mbrisfadh an srian, nó cib air bith druitheacht atá aicí air. An mhathair. Go dé'n áit atá aig an phlanoid seo a gCualacht na Gréine, a Shéamuis? Séamus. Sé an triallaire is fuide amach de'n iomlan ocú é, a mhathair, agus, mar sin dae, gurb é is teora do'n Chualacht. An mhathair. Go dé'n ceanal coisigheacht atá aige, a Sheaghain? Seaghan. Siuileann se trí mhíle a mbuille cluig, a mhathair. An mhathair. Agus creidim go mbíonnn se tumall maith ag deánadh a thurais, a Mháire? Máire. Bíonn se coradh agus ocht sgór blian da dheánadh, a mhathair, sin mar déarfa, fad saoil duine. An mhathair. Is cinnte gur fada an turas é, a Mháire, agus anois ó tharla gur thráchtmuid air iomlan na bplanoid, ba mhaith liom cupla ceist fa leith a chur oraibh fa dtaobh de'n phuinnte mhór-chúiseach seo. An dtig leatsa innse dúmn, a Shéamuis, an fad atá eadar an Ghrian agus na phlanoidí? <L 61> Séamus. Thig liom, a mhathair, agus cuirfidh me a n-órdú iad, mar seo: Mercerí 36 milliun míle ón Ghréin. Bhéanus 67 milliun míle ón Ghréin. An Domhan 93 milliun míle ón Ghréin. Márs 141 milliun míle ón Ghréin. Iupiter 483 milliun míle ón Ghréin. Sathurn 866 milliun míle ón Ghréin. Uránus 1800 milliun míle ón Ghréin. Neptiun 2800 milliun míle ón Ghréin. An mhathair. Maith thú, a Shéamuis, tá an cheist sin réití go beacht agat. An dtiocadh leatsa innse dúinn, a Sheaghain, an luas atá aig achan chionn ocú? Seaghan. Seo an dóigh a siuileann siad, a mhathair:- Mercerí 29 míle a mbuille cluig. Bhéanus 22 míle a mbuille cluig. An Domhan 18 míle a mbuille cluig. Márs 16 míle a mbuille cluig. Iupiter 8 míle a mbuille cluig. Sathurn 6 míle a mbuille cluig. Uránus 1 míle a mbuille cluig. Neptiun 3 míle a mbuille cluig. An mhathair. Maith an gasur, a Sheaghain, is cinnte go bhfuil sin air fheos, agus tá luthair mhór orm go bhfuil sibh co cliste aig an fheoluim. Agus anois, a Mhéabha, tá dúil agam go mbéidh tusa co maith le duine, agus innse dúinn an t-am a bhíos na planoidí sóruigheacha seo air a dturas? Méabha. Ní bhéidh muill air bith orm sin a dheánadh a, mhathair: bíonn - <L 62> Mercerí 88 laethe air a thuras. Bhéanus 225 laethe air a thuras. An Domhan 365 laethe air a thuras. Márs 2 bhliain air a thuras. Iupiter 12 bhliain air a thuras. Sathurn 29 bhliain air a thuras. Uránus 84 bhliain air a thuras. Neptiun 165 bhliain air a thuras. An mhathair. Tá sin go maith, a Mhéabha. A dtaoibh méid, a Mháire, an dtiocadh leatsa an puinnte sin a léarnuchtadh dúinn. Mháire. Tá méid uathasach ionntú, a mhathair, agus ní fhuil muill air bith méid achan phlanoid ocú a fháil ona lár-líne. Seo na lár-línte atá ocú:- Mercerí 3,000 míle. Bhéanus 7,700 míle. An Domhan 8,000 míle. Márs 4,200 míle. Iupiter 87,000 míle. Sathurn 71,000 míle. Uránus 31,000 míle. Neptiun 35,000 míle. Séamus. Nach íontach, a mhathair, go dtiocadh le duine air bith lár-línte na bplanoid a thós? An mhathair. Is cinnte go bhfuil se íontach go leor, a Shéamuis, ach tá daoiní ann a dtig leofa na néithe seo a dheánadh, daoiní a bhfuil an fheoluim thar bárr ochú; agus chan amháin go dtig leofa na lar-línte a thós, ach thig leofa meáchan na bplanoid a thoirt dúinn. <L 63> Séamus. Agus, a mhathair, go dé'n meáchan atá ionntú? An mhathair. Maise, ní innistear ca mheud tonna, ná ca mheud míle tonna atá a n-achan cionn ocú, a Shéamuis, ach tá fhios aig an uile duine againn go bhfuil meáchan uathasach anns an phlanoid seo a bhfuilmuid sinne nar gcomhní air. Thig linn x a thóirt air an mheáchan sin, no b'fheidir gurbh fheárr dúinn 1 a thoirt air. Air an dóigh seo bhéadh meáchan na bplanoid mar seo:- Mercerí 1/23 Bhéanus 4/5 An Domhan 1 Márs 1/9 Iupiter 316 Sathurn 95 Uránus 15 Neptiun 17 Nóra. Nar chóir, a mhathair, go mbeadh Sathurn níos truime? An mhathair. Ca tuige ar chóir dó, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, ó tharla go bhfuil a lár-line chóir a bheith co mór le lár-líne Iupiter, shílfinn gur cheart dó a bheith chóir a bheith co trum leis. Ach, a n-áit sin, ní fhuil se trian co trum leis. An mhathair. Tá ciall agus réasún leis sin, a Nóra, ach is dóiche liom go bhfuil mianach Iupiter níos cruaidhe. Ní fhuil a Sathurn ach meall uathasach teineadh bug-léite, agus thart fa dtaobh dae tá crios dóinn de neulta agus de aer thrum. Meall mór teineadh is eadh Iupiter fosta, agus innean go bhfuil lár-line Shathurn chóir a bheith co mór le lar-líne Iupiter, ma dhearcthar níos géire <L 64> tífear go bhfuil níos mó de dhifear eatorú ná shílfadh duine air an chiod amharc. 26. AN PHLANOID AGUS AN REULT. An mhathair. Anois, a pháistí, ó tharla gur thráchtmuid air iomlan na bplanoid, agus go bhfuil borúil mhaith againn air a méid agus a meáchan, air an dóigh a siuileann siad thart fa dtaobh de'n Ghréin, agus air an dóigh a bhfuil siad uilig faoi na smacht, ba maith liom fiafruigh an bhfuil aon cheist eile agaibh le cur fa dtaobh daofa? Máire. Maise, a mhathair, innean gur fheoluim sinn moran fa dtaobh de na triallairí sóruigheacha seo, char innis tu go fóill dúinn an dóigh le iad a athaint ameasg na mílte de reulta na spéire? An mhathair. Is fíor sin, a Mháire, agus tá me sásta go maith gur chuir tú an cheist sin a gcuimhne damh. Daoiní nach bhfuil eolas ocú air reult-eolas, is deacair daofa difear air bith a fheiceal eadar na planoidí agus na reulta, ach ní bhíonn muill air bith air an reult-ollamh planoid a athaint nuair a tidh se í. Nuala. Agus, a mhathair, go dé'n difear atá eatorú? An mhathair. Tá, maise, go mbíonn na reulta a gcomhní ag drithliu mar solas electreach ach bíonn solas na bplanoid a choíche go ciuin seasmhach mar bhéadh rolas coinnle ann, no mar solas na Gealaighe. Nóra. Agus, a mhathair, go dé bheir air na reulta a bheith ag drithliu? An mhathair. Dálta mar thig solas na Gréine as teas agus teinte na Gréine, a Nóra, is léar go dtig solas na reult astú-fhéin, ná grian soillseach atá a n-achan chionn de na reulta, agus tá cuid ocú a bhfad níos mó <L 65> ná grian sagainne. Ná deán dearmud de sin, a Nóra, go dtig solas na reult astú-fhéin, agus sin an t-ábhar a mbíonn a solas a gcomhní ag drithliu agus ag damhsa. Séamus. Agus, a mhathair, ca tuige nach mbíonn solas na bplanoid ag drithliu agus ag damhsa? An mhathair. Tá, a Shéamuis, ó tharla nach astú-fhéin a thig a gcuid solais. Ní fhuil a solas na bplanoid ach solas na Gréine, a bhíos ag titim orthú, agus sin an t-ábhar a mbíonn solas na bplanoid ciuin seasmhach mar solas na Gealaighe. Seaghan. Shíl me, a mhathair, gur dhúirt tú gur mealltracha móra teineadh a bhí a gcuid de na planoidí, agus, air an ábhar sin, shílfinn go bhfeudfadh a gcuid solais a theacht astú-fhéin? An mhathair. Is cinnte gur dhúirt, a Sheaghain. Ní fhuil amhras air bith ná go bhfuil Iupiter agus Sathurn na mealltracha teineadh go fóill, ach mar sin fhéin ní fhuil siad a mbárr a dteasa, agus is dóiche le cuid de na reult-ollamhna go bhfuil siad ag gol a ndeireadh a dteasa. Air sgor air bith, tá siad a bhfad ó bheith anns an staid chruaidh, agus ó tharla go bhfuil teas mór ionntú go fóill, tá duimhne uathasach de ghal agus de aer thrum na dtimpeall. Os cionn seo aríst tá sraith dhóinn eile de neulta, ionas go bhfeicthar dúinne go bhfuil na planoidí seo a bhfad níos mó ná atá siad da rírimh. Mar sin dae, ach ab é solas na Gréine atá ag soillsiu orthú, bhéadh an dá phlanoid seo na mealltracha dorcha. 27. ÉIRIGHE NA bPLANOID. Máire. Agus, a mhathair, an leor, an méid sin le ainnthe a chur air na planoidí? <L 66> An mhathair. Ní leor, a Mháire, ach béidh se na chuideadh mhór. Tuigigidh, a pháistí, go n-éirigheann na planoidí san oirthear, agus ag claonadh anoir ndeas, téann siad faofa san iarthar. Mar sin dae, ní fhuil faic a mhaith a bheith da gcuartú san áird thuaidh, ná achan órb solasmhar da bhfeicthar san áird sin, chan planoid atá ann, ach reult. Máire. Da bhrigh sin, a mhathair, caithfamuid ar gcúl a thiunta air an áird thuaidh agus dearcadh seir, siar, no ó dheas. Tá sin soiléar go leor, ach go dé'n dóigh a mbéimuid ábulta na planoidí a phiocadh amhach ameasg na mílte de shoillse eile atá ag breacadh na firmiminte? An mhathair. Cuir a gcás, a Mháire, go bhfuil an oíche fórstineach, agus go bhfuilmuid ag dearcadh san áird cheart de'n spéir; insin ní bhéidh muill air bith orainn na planoidí a phiocadh amach. Anns an chiod áit, caithfamuid cuimhniu go bhfuilmuid-fhéin air chionn de na planoidí, agus mar sin dae, nách bhfuil againn le cuartú ach seacht gcinn. Tá beirt ocú seo, Uránus agus Neptiun, nach dtig a bhfeiceal le nar suile nuchttha, agus ní bhíonn Mercerí le feiceal ach go fíor-annamh ó tharla go bhfuil se có cógarach sin do'n Ghréin. A n-aon fhocal, ní fhuil againn ach ciora cinn le cuartú - Bhéanus, Márs, Iupiter agus Sathurn. Máire. Is dóiche liom, a mhathair, gurb annamh a bhíos na ciora cinn seo le feiceal air an spéir san am chianna? An mhathair. Is fíor sin, a Mháire. Air fiog leath na blianna ní bhíonn Bhéanus le feiceal ach go luath air maidín, agus air an ábhar sin is grách "Reult na Mainne " a thóirt mar ainim orthí. Cor uair bíonn Márs bliain as amharc ionas nach bhfuil againn anois ach Iupiter agus Sathurn le aon triobloid a thóirt dúinn. <L 67> Nóra. Ach nuair a bhíonn siad le feiceal, a mhathair, go dé'n dóigh is feárr le na bpiocadh amach? An mhathair. Mar a dúirt me cheana féin, is furust na planoidí a athaint ó tharla nach mbíonn siad ag drithliu. Bíonn a gcuid solais ciuin seasmhach mar solas síochanta na Gealaighe. Ma amharcanmuid air chionn de na planoidí, agus, a gcionn cucaoise, dearcadh aríst air, tífeamuid nach mbíonn se a gcomhní san áit chianna. Anucht bheirfar fa dear go bhfuil se cógarach do reult éigin; cucaois, no mí na dhéidh tífear go mbéidh se giota maith air shiul ón reulth sin. 28. AN DOMHAN NA GHLUAISTEAN. Séamus. Agus go dé is ciall do sin, a mhathair? An mhathair. Tá an puinnte furust go leor a léarnuch- tadh, a Shéamuis. Nach minic a bheirtar fa dear nuair a bhithear ag maircigheacht air ghearran rása, no ag deánadh turais air an traen, go síltear dúinn go mbíonn na tuighthe agus na cruinn a bhíos cógarach dúinn ag imeacht air chos anáirde, ach na tuighthe agus na cruinn a bhios a bhfad uainn, nach mbíonn bugadh air bith ionntú. Séamus. Bhaiste maise, a mhathair, go bhfuil corp na firinne msin, ná thug me fa dear an rud cianna sin an lá adaí a deachamuid ó Ailt an Chorrain go Leitir Ceanainn air an traen - Nach bréagh cliste an gearran rasa an traen sin, a mhathair? An mhathair. Caithfar a admhail, a Shéamuis, go bhfuil coisigheacht mhaith aig an ghearran chianna, agus innean go nglacann se an stad anois agus aríst le na sgeadaman dearg a fhliuchadh, bheir se faill do'n triallaire an tír álainn a fheiceal. Ach ta sinne nar suidhe a dtraen, no <L 68> a ngluaistean atá a bhfad níos guiste, agus is é an Domhan an gluaistean sin, a Shéamuis. Air a thuras síorthaidh cuireann an gluaistean sin ocht mhíle dheug thairis a mbuille cluig, agus réir mar théid se ann tosaigh bíonn se ag sníomh mar bhéadh sníomhog ann, agus sé mhíle dheug sa bhumaite an luas atá aig an tsníomh sin. Dálta na dtuighthe agus na gcrann a bhí, dar linn, air chos anáirde, tithear dúinne go mbíonn na planoidí ag siul tharainn mar gcianna, rud nach mbéadh ach ab é go bhfuil siad cógarach dúinn, agus go mbíonn an gluaistean sóruigheach seo againne ag sníomh mar a dúirt me. Seaghan. Agus, a mhathair, ca tuige nach mbíonn siad air chos anáirde? An mhathair. Tá, a Sheaghain, ó tharla nach bhfuil siad có cógarach dúinn as tá na tuighthe agus na cruinn roimhráite. 29. REULT AN TRANÓNA. Nóra. Tá gear-eolas maith againn anois, a mhathair, air na planoidí, agus air an dóigh le iad a athaint ameasg na mílte de reulta eile, ach níor innis tú go fóill dúinn an dóigh a n-ainntheochar na ciora planoidí ona cheile. Cuir a gcás go bhfeicfinnse cionn ocú anuchth, go dé'n dóigh a mbéidh fhios agam ceocú Iupiter no Sathurn no Bhéanus no Márs a bhéas agam? An mhathair. Amharc air an iarthar, a Nóra, agus cógarach don áit a dtéann an Ghrian faoi, is minic a timuid Reult aoibhinn an Tranóna, sin mar déarfa, Bhéanus. Is furust í a athaint ó tharla nach bhfuil aon reult eile leath Co geal léithe. Ní fhuil sí air chor air bith cosúil leis na planoidí eile siocair nach mbíonn a solas co ciuin seasmhach. A n-aon fhocal, taisbeanann sí <L 69> rud beag de'n dritliu, agus sé is cionntaigh leis seo go bhfuil sraith dóinn de aer thrum air an phlanoid shóruigheach seo, ionas go lasann solas na Gréine co mór sin í go mbíonn sí a bhfad níos gile na reult air bith eile. Da bhrigh sin, ní fhuil muill air bith an phlanoid aoibhinn seo a athaint co luath agus leagthar súil orthí. 30. IUPITER. Nuala. Ceocú de'n truir eile is dise, a mhathair? An mhathair. A ndéidh Bhéanus, sé Iupiter is fusa a fheiceal, ó tharla go bhfuil se a bhfad níos mó agus chóir a bheith co solasmhar léithe, innean go bhfuil se 400 milliun míle níos fuide air shiul. Is grach an phlanoid seo a fheiceal anns an oirthear, agus ona sholas ciuin geal ní fhuil faic a mhuill an fách mór seo a feiceal. Meabha. Agus an dtig é a fheiceal go soiléar, a mhathair? An mhathair. Is cinnte go dtig, a Mhéabha. Duine air bith a bhfuil súile geura ann a chionn aige, thig leis Iupiter a fheiceal mar bhéadh gealach bheag ann, ach da mbéadh bínocloir aige, bhéadh an ghealach bheag sin a bhfad níos soiléire, agus thiocadh leis na ciora gealacha atá leis an phlanoid seo a fheiceal fosta. Ach ó tharla go mbíonn siad ag gol timpeall na planoide, beidir nach bhfeicfí ach cionn no beirt ocú san am chianna, mar go bhfuil Iupiter co mór sin go mbíonn siad tumall maith as amharc nuair a bhíonn siad ag gol na thimpeall. Séamus. Agus an dá phlanoid eile, a mhathair? An mhathair. A dtaoibh na beirte eile, ní fhuil Sathurn co geal ná co furust a fheiceal le Iupiter, ach ní bhíonn muill air bith Márs a athaint de bhrigh go bhfuil dath <L 70> sóruigheach dearg air. Mar sin dae, a pháistí, cuinnigidh cuimhne mhaith air an méid seo: Bíonn Bhéanus le feiceal anns an iarthar um tranóna, no anns an oirthear go luath air maidín. Planoid bheag dhearg is eadh Márs, agus ó tharla go bhfuil Iupiter co mór agus co sóruigheach sin, ní baol go sílfadh duine gur Saturn a bhéadh aige, de bhrigh nach bhfuil sesean air chor air bith co sóruigheach ná co só-fheicsionach. Máire. Tá eolas bhréagh againn anois, a mhathair, air achan chionn de na planoidí. Léarnuchtadh dúinn a méid agus a meáchan, an fhad atá siad air shiul ón Ghréin, uainne agus uafa-fhéin. Mhínigh tú dúinn go beacht an dóigh a bhfuil srian aig an Ghréin air achan bhall da teaglach-fhéin agus mar ghéilleann siadsan go múinte macanta do "Chionn an Teaghlaigh." Agus, an rud is íontaighe de'n iomlan, go lasann an Ghrian an t-iomlan ocú le na solas fhéin. Ní miste a rá, a mhathair, gur fíor-dheas an teaghlach é. An mhathair. Feudann tú sin a rá, a Mháire, agus nach deas an sompla dúinne é, agus nar cheart do achan teaghlach air an phlanoid seo againne aithris a dheánadh air an déagh-ordú aoibhinn neimhe seo? Séamus. Measaim gur cheart, a mhathair, ach reir chuma, ní fhuil an t-órdú sin da chleachtadh air phlanoid sagainne, go hairid a moran de áiteacha air fud na hEoropa, agus go dearfa, cha mbéadh íontas air bith da mbugfadh an Ghrian an grim atá aicí orainn, agus an t-iomlan againn a leigint ann donais. An mhathair. Is cinnte go bhfuil an fhírinne insin, a Shéamuis, ach caithfamuid ar ndóchas a chur a nDia Ulchuachta a chruthuigh an Ghrian agus a cualacht, agus a chuir an déagh- órdú sóruigheach seo orthú. <L 71> 31. GLUAISEACHT NA GRÉINE. Méabha. An mbíonn an Ghrian a gcomhní na suidhe san áit chianna, a mhathair? An mhathair. Innean nach bhfeicthar dúinne go bhfuil aon bhugadh inntí, a Mhéabha, bíonn sí achoíche ag gluaiseacht, agus tarnigheann sí léithe iomlan na bplanoid. Tá reult- ollamhna sar-eolacha ann, a pháistí, agus chan amháin go bhfuil fhois ocú go bhfuil an Ghrian agus a cualacht ag siul, ach go bhfhuil eolas cruinn ocú air an áird agus air an phuinnte de'n spéir a bhfuil siad ag taraint air. Seaghan. Agus ca náit a bhfuil an puinnte sin, a mhathair? An mhathair. Tá reult an-solasmhar san áird thuaidh cógarach do thriopall-shoillse Líora. Reult de'n chiod rannc atá ann, agus Bhéaga an t-ainim atá air. Deir na reult-ollamhna go bhfuil an Ghrian agus a cualacht ag taraint air an reult sin, agus go bhfuil siad ag siul co gasta sin go gcuireann siad dhá mhíle dheug tharstú a mbuille cluig, sin mar déarfa, coradh agus milliun míle achan lá! Máire. Go moltar an Righ! Agus nach íontach an rud, a mhathair, go seolann an t-iomlan ocú co cliste agus co deas déagh-orduighe sin air a dturas síorthaidh, gan taisme gan tuathal, agus a leithid de chleasaigheacht da dheánadh ocú air an bhealach. Seaghan. Agus an cúrsa damhsa sóruigheach atá aig cuid ocú! Ní fhuil fhios agam faoi'n Righ, a mhathair, go dé'n dóigh a dtig leis an Domhan a bheith ag sníomh air a cheart- lár, ag cuibhrint leis na planoidí eile anns an rása timpeall na Gréine, agus anns an am chianna ag gol air <L 72> chos anáirde fríd na firmimintí ag taraint air thriopall Líora. An mhathair. Arú, a Sheaghain, ní shíleann an Domhan níos mó de sin ná shíleas an tsníomhog de bheith ag sníomh air an urlar. Réir mar bhíos an tsníomhog ag sníomh, is grách léithe turas ciorcalta a dheánadh ann do thimpeall, agus le na chois sin bíonn sí ag gol cheoil a ruith an ama. Seaghan. Tá me sásta, a mhathair, go dtiuntuigheann an tsníomhog air a ceart-lár mar níos an Domhan, agus go ndeánann sí turas thart fa dtaobh daom, go díreach mar níos an Domhan thart fa dtaobh de'n Ghréin; ach, ó tharla go bhfuil me-fhéin agus an t-urlar gan aon bhugadh, ní fhuil an tritheadh gluaiseacht adaí aig an tsníomhog? An mhathair. Admhuighim, a Sheaghain, go bhfuil tú níos géire ná shíl me. Ach cuir a gcás go mbeithea air bórd luinge, agus an lung ag seoladh go mear maordha air a turas. Insin bhéadh an tritheadh gluaiseacht aig do shníomhog, agus da bhrigh sin, a Sheaghain, is léar go bhfuil cosúlacht mhór eadar an lung sin agus Cualacht na Gréine. Nuala. Is dóiche liomsa, a mhathair, go bhfuil cleas- aigheacht a bhfad níos dise agus a bhfadh níos deacra da dheánadh aig an Ghealaigh, de bhrigh go bhfuil ciora ghluaiseacht aicí, ná tiuntuigheann sí air a ceart-lar, ní sí turas timpeall an Domhain, cuinnigheann sí coisigheacht leis an Domhan thart fa dtaobh de'n Ghréin, agus siuileann sí le Cualacht na Gréine. An mhathair. Tá sin amhlaidh, a Nuala: nídh sí cúrsa timpeall an Domhain achan mhí, agus tiuntuigheann sí air a ceart-lár uair amháin sa chúrsa sin, agus nídh sí seo air dhóigh go mbíonn a haeidh a doladh air an Domhan. Ceanal de cuimheadoir atá inntí de bhrigh go mbíonn a súil a gcomhní aicí orainn. <L 73> 32. AN REULT IS CÓGRAIGHE DÚINN. Nóra. Réir chuma, a mhathair, ceanal de thriopall no de threibh atá a gCualacht na Gréine? An mhathair. Sin go díreach é, a Nóra. Ceanal de theaghlach atá a bpáirc fa leith anns an spéir, agus innean go bhfuil lár-mhiosúr na páirce sin 5,500 milliun míle, ní fhuil ann ach mionogan ameasg na mílte milliun de theaghlaigh eile de'n tseort atá sgabtha a gcruinn-chlár ghorm na firmiminte. Tá achan reult da bhfeicthar anns an spéir co mór, agus cuid ocú a bhfad níos mó, ná an Ghrian; agus ó tharla gur grian atá a n-achan chionn ocú, is dóiche go bhfuil a bplanoidí-fhéin aig an uile chionn ocú. Ach tá siad co fada sin air shiul nach féidir dúinne aon phlanoid ocú a fheiceal. Máire. Ach is dóiche liom, a mhathair, go bhfuil cuid de na reulta gear chogarach dúinn? An mhathair. An reult is cógraighe dúinn, a Mháire, tá se coradh agus fiche billiun míle (20,000,000,000,000 míle) níos fuide air shiul ná an phlanoid Neptiun. Ní furust seo a thuigbheal go beacht; ach da mbeadh gluaistean aera agat, agus go gcuirfea ann do chionn cuairt a thóirt air Neptiun; agus cuir a gcás go mbéadh an gluaisthean abulta trí fichead míle a dheánadh san uair, agus é ag siul oíche agus lá gan stad, bheithea ciora mhíle blian (4,000 blian) air do thuras sul a sroichfea Neptiun! Cuir a gcas aríst nach ndeánfa aon mhuill aig Neptiun ach amháin gloinne fíona agus briosga a ghlacadh ona Shoillse, agus insin seoladh leat, bheithea trí fichead milliun (60,000,000) blian ag gol go dtí'n reult is cógraighe do Chualacht na Gréine. <L 74> Séamus. Ní fhuil fhios agam, a mhathair, go dé'n dóigh a bhfuair na reult-ollamhna amach go rabh Cualacht na Gréine ag taraint air thriopall shoillse Líora? An mhathair. Cuir a gcas go bhfuilmuid air bórd luinge agus sinn ag teachth na bhaile; go bhfuilmuid air amharc talaimh, agus, a gcionn tumaill, go bhfuil an cuan le feiceal a bhfad uainn. Cuir a gcás, fosta, go bhfuil muineal caol air an chuan a n-aice an phuirt, agus go bhfuil, mar is grách, dhá lochrann-cionn air achan taobh de'n mhuineal - le solas a thóirt do na lunga san oíche. Tá an oíche ag titim agus sinn ag gol asteach sa chuan, agus a bhfad uainn tímuid an dá lochrann seo; ach de bhrigh go bhfuilmuid sinne fiche míle uafa, tithear dúinn go bhfuil siad an-chógarach da cheile. Ach réir mar theid an lung ann tosaigh bheirmuid fa dear an dá lochrann ag sgaradh óna cheile, ionas, nuair a thigmuid fhad leis an mhuineal, go bhfuil cionn ocú giota maith air shiul air thaobh na láimhe dise, agus an cionn eile a chó-fhad air shiul air thaobh na láimhe clí. Anois, a Shéamuis, tá dhá reult a dtriopall shoillse Líora, agus bhí na reult-ollamhna da gcuimhead agus da sgriudú air fiog moran blianta. Dálta na lochrann, shóruigh siad go rabh an dá reult seo ag sgaradh óna cheile, agus air an dóigh seo nuchtadh go soiléar daofa go rabh Cualacht na Gréine, air nós na luinge, ag tarint air chuan Líora. 33. TURAS GO DTÍ'N GHEALACH. Séamus. Tá an Ghealach amuigh anucht, a mhathair, agus tá sí lán. An mhathair. Tidhim sin, a Shéamuis, agus tá sí ag amharc go haoibhinn. <L 75> Seaghan. Tá, a mhathair, agus tá "Domhnall" da stiurú go galanta. Máire. Ca tuige, a mhathair, go dtugthar "Domhnall na Gealaighe" air an bhall sin atá air chosúlacht duine? An mhathair. Tá, maise, a Mháire, sean sgeul a deir go rabh gasúr ann uair amháin a bhí ag tóirt moran triobloide da mhathair. agus gurb é an deireadh a bhí air gur sgiob Dia air shiul é, eadar corp agus anam, agus gur chuir air an Ghealaigh é. Ach, dálta moran de shean sgeulta eile, ní fhuil ann ach finnsgeul. Méabha. Mhaige maise, a mhathair, go bhfuil se an- chosúil le duine! Amharc air a dhá chois agus air a chionn! An mhathair. Tidhim iad go soiléar, a Mhéabha, ach innean go bhfuil an chosúlacht sin ionntú, chan duine atá ann ach sléibhte álpacha agus áltraca earagalta na Gealaighe. Nóra. Ó tharla go bhfuil an Ghealach co cógarach sin dúinn, a mhathair, nach sílfea go bhfeudfí turas a dheánadh chuicí? An mhathair. Is cinnte gur dheas an rud é, a Nóra, da dtiocadh a dheánadh; ach sul a ndeánfí a leithid de thuras bhéadh na puinntí seo le socrú againn: 1. Ca mheud a chosnochadh se? 2. Fad an turais; 3. An gleus siuil, agus 4. An rud a tharlochadh dúinn air an bhealach. Nuala. Da mbéadh fhios againn ca mheud míle go dti'n Ghealach, a mhathair, measaim nach mbéadh muill air bith an costas a chunntas. An mhathair; Tá go maith, a Nuala; ach, ó tharla nach bhfuil gleus siuil air bith againn le turas de'n tseort <L 76> sin a dheánadh, is dóiche liom nach dtiocadh linn rud níos feárr a chur róinn ná é a dheánadh a spiorad. Séamus. Agus go dé'n dóigh a rachamuid ann, mhathair? An mhathair. Maise, a Shéamuis, siomaid dóigh a dtiocadh é a dheánadh: cuir a gcás, thiocadh linn a ghol de shíul ar gcos, no air an rothar. Thiocadh linn a ghol air mhuin capall no air an traen; no d'fheudfí a dheanadh air ghluaistean no air ghluaistean aera. Ach bhéadh eagla orm-fhéin a ghol a ngluaistean aera, innean gur a spiorad atámuid ag gol air an turas seo. Séamus. Da dtiocadh linn smaoitiu air bhothar iarainn a bheith leagtha amach eadar an Domhan agus an Ghealach; insin ní bhéadh aon rud le deánadh againn ach ar lón a dheánadh réidh agus a ghol air bórd. Is dóiche liom go mbéadh achan duine sásta leis an ghleus siuil sin, a mhathair? An mhathair. Tá go maith, a Shéamuis, ach da gcuirfadh sinn róinn siul air an traen, agus a ghol 3adh rannc, bhéadh luach achan ticeid míle punnt, ná tá se 240,000 míle ón Domhan go dtí an Ghealach. Air an ticeid dúbailte chaitfi dhá mhíle punnt a dhíol. Seaghan. Seadh, a mhathair, ach ní fhuil insin ach pínn an mhíle. Is dóichc liom go gcaithfear an méid sin a dhúbailt ó tharla go bhfuil costas an tsiuil air na boithre iarainn suas céad sa chéad fa lathair? An mhathair. Tá an ceart agat, a Sheaghain; agus, mar a deir tú, caithfear £4,000 a sgilleadh amach air achan ticeid ma thémuid air an traen - ach nach mór an gar gur a spiorad a dhíolfar é! Máire. Tá eolas againn anois, a mhathair, air fhad ar dturais, agus ni fhuil againn ach socrú air an ghleus siuil. <L 77> Ach cib air bith dóigh a ndeánfamuid an turas ba chóir dúinn fios cruinn a bheith againn go dé'n fhad a bhéasmuid air an bhealach, ionas go mbéadh lón da réir linn. An mhathair. Caithfear gan dearmad a dheánadh de'n lón, a Mhaire, agus go hairid flúirse de cheapairí agus ginger-pop. Go dearfa, is maith gur smaoitigh tú air, ná ní fhuil tuighthe ósta air bith air an bhealach le tráth bidh a fháil, ná aon "teach-leath-bealaigh" le nar sgórnaigh a fhliuchadh ann. Méabha. Go dé'n fhad a ghlacfadh se le ghol de shiul ar cos, a mhathair? An mhathair. Da dtiocadh linn deich míle fichead a shiul achan lá, ghlacfadh se coradh agus fiche bliain le ghol fhad leis an Ghealaigh, ach is dóiche liom go mbéadh an gleus siuil sin ró-fhadalach? Nuala. Ní bhéadh ciall air bith leis, a mhathair; ná, sul a sroichfinn-se an baile ar ais, bhéinn ann mo sheanbhean lum liath, agus bheithea thusa do shean chailleach gan fuil, gan feoil, gan fiacail. An mhathair. Tá me air aon intinn leat insin, a Nuala: da bhfuínn bás air an turas, beidir gur air an Ghealaigh a chuirfí mé, agus níor mhaith liom sin air chor air bith. Nóra. Agus da dtéadh sinn air mhuin capall, a mhathair, go dé'n fhad a mbéadh sinn air an turas? An mhathair. Da dtiocadh leis na caiple ocht mhíle a chur tharstú san uair, agus gan aon stad a dheánadh oíche ná lá, ach a choíche air chos-anáirde, bhéadh siad chóir a bheith trí blianna go leith air a dturas sul a gcuirfadh siad cos air an Ghealaigh. Séamus. Nach dtiocadh linn seoladh linn a long-aera, a mhathair, no a ngluaistean aera? An mhathair. Maise, de bhrigh nach bhfuil aer air bith a <L 78> nduimhneacht na firmiminte, a Shéamuis, cha mbéadh aon ghar dúinn a ghol a long-aera ná a ngluaistean aera - ach amháin fhad agus bhéadh sinn ag gol fríd shraith aera an Domhain. Seaghan. Ma thémuid air an traen, a mhathair, an mbémuid a bhfad air an turas? An mhathair. Ma shiuileann an traen trí fichead míle san uair, agus gan aon stad a dheánadh, bémuid aig an Ghealaigh a gcionn leath-blianna. Máire. Tá an gleus siuil sin réasúnta go leor, a mhathair, ó tharla go mbémuid ar ais na bhaile a gcionn na blianna. An mhathair. Tá go maith, a Mháire. Mar sin dae, a pháistí, smaoitigidh go bhfuil sibh uilig mur suidhe go baganta a gcaraiste de'n traen, agus ticeid dúbailte a chosain £4,000 a bpóca achan duine agaibh; go bhfuil mur málaí siuil anáirde air an racaid, agus trucal lán de bhiadh agus digh ceangailte do dheireadh an traen, air eagla go dtiocadh an "feur gortach" oraibh a gcathadh an turais, agus a ndéidh fead uathasach ón ghearran iarainn a chluinstin, go bhfuil sibh fa dheireadh ag gol amach as an staisiun, agus an trean air a shean rása ag strócadh air aeidh chum na Gealaighe. Méabha. Da mbéadh sinn da rírimh ag deánadh an turais, a mhathair, is dóiche liom go mbéadh an t-uathas saoil de íontais le feiceal againn air an bhealach. An mhathair. Ní miste duit sin a rá, a Mhéabha. Anns an chiod áit, bhéadh agaibh le siul chóir a bheith iomlan an bhealaigh go dtí'n Ghealaigh anns an dorchadas. Ná, a ndéidh a ghol fríd an chúdach aera atá thart fa dtaobh de'n Domhan, bhéadh agaibh le iomlan an chuid eile de'n turas a shiul a nduibhe an duibheagain shíorthaidh. <L 79> Nuala. Agus, a mhathair, an mian leat a rá nach mbéadh an Ghrian agus na reultogaí fhéin le feiceal againn? An mhathair. Cha mbéadh an Ghrian ná na reultogaí ábulta aon solas lae a thóirt daoibh ó tharla nach mbéadh aer air bith ann mur dtimpeall. Ach innean go mbéadh sibh a ndorchadas, thiocadh libh an Ghrian agus na reultogaí a fheiceal ag soillsiu, ach cha mbéadh anns an iomlan ocú, an Ghrian có maith leis an chuid eile, ach puinntí geala ag cathadh a ngatha oraibh a lár an duibheagain shíortaidh. Nora. Go moltar an Righ! Nach meura dúinn, a mhathair, gur a spiorad atámuid air an turas seo, agus nach da rírimh atámuid da dheánadh! An mhathair. Seo rud sóruigheach eile a tharlochadh daoibh air an turas seo: bhéadh an fuacht trí chéad grád (300°) faoi phuinnte an teasa! Séamus. Air an ábhar sin, a mhathair, ba cheart dúinn oiread éadaigh agus thiocadh linn a thóirt linn, eadar cótaí móra, cídeogaí truma, agus craicne clúfara teodha. An mhathair. Air an turas seo, tá me cinnte gur mhaith libh fáil cógarach do na planoidí agus iad a sgriudú go geur, ach ní chasfí aon chionn ocú oraibh. Bhéadh na reultogaí co fada air shiul as bhí siad ariamh; agus, an Ghrian í-fhéin, cha mbéadh aon chosúlacht orthí gur árthuigh sí a méid. An rud is íontaighe, beidir, a chasfí oraibh air an turas seo sé an phlanoid úr a d'éireochadh ann os cuinne mur súil; sin mar déarfa, an Domhan, a d'fhág sibh mur ndéidh nuair a thoisigh sibh air an turas seo chum na Gealaighe, agus atá anois mar fách uathasach ag imeacht go fadalach uaibh go dtí, nuair a bhéas sibh chóir a bheith aig an Ghealaigh, go mbéidh sí ciora huaire có mór as d'amharc an Ghealach nuair a d'fhág sibh an baile. Séamus. Ní mór go dtig linn an t-amharc aoibhinn sin <L 80> a thóirt asteach go cruinn, a mhathair, agus is cinnte gur mhaith liom-fhéin é a fheiceal da rírimh. An mhathair. Maise ní miste a rá gur mhaith linn uilig an phlanoid úr seo a fheiceal; ach, ó tharla go bhfuilmuid ceangailte duithe ní thig linn í a fheiceal na planoid. Ach támuid chóir a beith aig deireadh ar dturais. Tá ar lón bidh agus dighe, eadar ceapairí agus ginger-pop, bunas raite. Tá righeacht mhór na Gealaighe ag éirigh agus ag meudú os ar gcuinne. Tá a sléibhte móra árda na seasadh os ar gcóir amach, sléibhte níos uirde ná thannaic- muid air an Domhan, aghus iad ag soillsiu faoi ghatha na Gréine. Ach cuirfidh se íontas mór oraibh nach bhfuil aon sruthan ná sgeárdan, loch na faraige le feiceal, ach ciuinéas síorthaidh, gan oiread agus séidean fionn-fhuar as duimhne an duibheagain nuair atá mur dtraen ag gol asteach go priomh-stáisiun na Gealaighe! Air ball tig an gárda amach agus sgairteann, "Árthuigheadh gach uile dhuine inseo! "Ach ma sgairt, dheón focal a chualas, de bhrigh nach dtig fuaim a chluinstin gan aer, agus air an Ghealaigh ní fhuil aer air bith. Máire. A Righ na gcarad, a mhathair, tá sórú go deo air an méid sin! An mhathair. Tig na triallairí uilig amach as an traen. Tá a dturas fada fuar críochnuighthe. Tá siad sé mhí níos sine, ach tá siad fa dheireadh air an Ghealaigh. Agus anois, ó tharla go bhfuil an tráchtas seo fada go leor an iarraidh seo, ní thig liom moran níos mó a rá. Ach sul a gcuirim deireadh leis, ba mhaith liom go gcuirfí sórú anns an méid seo: an duine a bhéadh bórdaigh air dhá chloich dheug air meáchan air an Domhan, ní bhéadh se ach dhá chloich air meáchan air an Ghealaigh, ionas go mbéadh se sé huaire níos láidre agus níos lúfaire. A n-áit a bheith <L 81> ábulta cúig truithe de léim a thóirt, thiocadh leis léim deich dtruithe agus fiche a thóirt go héasgaidh, agus a n-aon bhoc-léim amháin thiocadh leis a ghol thar ghear theach mhaith. A n-aon láimh leis, thiocadh leis ciora chéad meáchan a thógail air a shuaimhneas, agus cha mbéadh muill air bith air 180 míle sa lá á shiul. 34. AN SPÉIR REULTACH. An mhathair. Ca náit ar stadmuid, a Mháire? Máire. Bhímuid air an Ghealaigh, a mhathair. An mhathair. Sm go díreach é, a Mháire. Chuaidh sibh air thuras go dtí'n Ghealach, agus tá dúil agam go bhfuair sibh ar ais go slán sleamhain? Máire. Dar mo bhaiste go bhfuair, a mhathair, agus gan moran muille; ná ní mór go rarbhmuid ann gur chuir tusa as an solas orainn, ionas go mbeigean dúinn pilleadh co maith agus thainic linn anns an dorchadas. An mhathair. Maise, sin corp na fírinne, a Mháire. Rinn me de aontoisc é ó tharla nach dtiocadh libh oiread agus focal a chluinstin óna cheile, agus da olcas an dóigh atá orainn air an phlanoid mhí-ámharaigh seo, tá se a bhfad níos clúfara agus níos seasgaire ná a bheith siocuighe air an ghealaigh. Séamus. Dar mo bhríste, a mhathair, nar mhothuigh me- fhéin an fuacht air chor a bhith. An mhathair. Is fíor sin, a Shéamuis, ach da ndeánfa an turas adaí da rírimh, a n-áit a ghol ann a spiorad, bheithea do bhior éireoige air an ghealaigh aniu. An bhfuil an ghealach air an spéir anucht, a Shéamuis? Séamus. Ní fhuil, a mhathair, ach tá an oíche ciuin, agus <L 82> tá an spéir lán de reultogaí. Ní fhacaidh tú a leithid de amharc ariamh, a mhathair! An mhathair. Tá go maith, a Shéamuis, siuilamuid linn amach go bhfeicfamuid an t-amharc aoibhinn. (Téann siad amach.) Nóra. Tá leun go deo air an méid reultog atá amuigh anucht, a mhathair. Go dé'n dóigh a dtainic siad uilig ann, ná cha dtug me fa dear ariamh go rabh siad co líonmhar as tá siad anucht? An mhathair. Tá siad co líonmhar, le noinní na bpáirceann, agus co tiuth le duilleogaí na gcrann. Tá achan reult da bhfeiceann sibh air an mhachaire neamhda sin os mur gcionn co mór, agus cuid ocú a bhfad níos mó ná iomlan na bplanoid curtha le cheile, an ghrian agus uile. Ach tá siad co fada sin air shiul nach léar dúinne go bhfuil aon mhéid ionntú ach mar a amharcann siad anucht. Seaghan. An bhfuil aon chionn de na planoidí le feiceal anucht, a mhathair? Ní léar damh-fhéin go bhfuil - An mhathair. Fan, a Sheaghain, tá tú ag amharc san áird chuntrailte. Ní fhuil planoid air bith anns an áird thuaidh. Ach amharc seir, agus beidir go dtiocfa air chionn ocú. Tóirigidh fá dear go bhfuil na reultogaí uilig ag drithliu, agus ma tidh sibh reultog nach bhfuil drithliu air bith inntí, feudann sibh a bheith cinnte gur planoid atá inntí. Ó tharla go bhfuil an oiread sin de reultogaí air an spéir tá se gear dhoiligh na planoidí a thóirt fa dear. Clap- sholas an t-am is feárr le toisiu air na planoidí a chuartú; sin, mar déarfa, sul a dtig baraidheacht de na reulogaí amach. Ach mar sin fhéin, a pháistí, ma dhearcann sibh go geur, ba chóir nach mbéadh muill air bith breith air Iupiter. Tá me cinnte go bhfuil se sheir- adaí os mur gcuinne. <L 83> Máire. Tá se agamsa, a mhathair! Bhfeiceann tú an reult mhór adaí sheir a bhfuil a solas co ciuin bug sin go sílfea gur gealach bheag atá inntí An mhathair. Maith thú, a Mháire; sin an fách mór é-fhéin, go dearfa. Thannaic mise é co luath agus thainic me amach, ach char leig me dadaidh orm go bhfeicfinn an dtiocadh libh-fhéin é a fháil. Ach anois, ó tharla go gcaithfamuid rud ínteacht a fheoluim fa dtaobh de'n mhachaire aoibhinn óra seo shuas, bhéarfamuid cead a gcinn do na planoidí anucht. <L 84> 34. AN tSEISREACH. Séamus. Is dóiche liomsa, a mhathair, go mbéidh ar sáith le deánadh againn ma chaithfear ainthe a chur air iomlan na reult seo? An mhathair. Is fíor sin, a Shéamuis, ach toiseochamuid leis na triopaill soillse is mó a bhfuil eolas orthú. Máire. Agus an bhfuil moran ocú ann, a mhathair? An Mháthair. Is cinnte go bhfuil, a Mhaire, ach ní thig linn iad uilig a sgriudú anucht. An tSeisreach an chiod chionn atá le sgriudú againn, ó tharla gur uaithe is fusa eolas a fáil air na reulta eile. Nóra. Agus, a mhathair, ca náit air an spéir a bhfuil an tSeisreach? An mhathair. Anns an Earrach bíonn sí go hárd os ar gcionn anns an spéir; anns an tSamhradh bíonn sí san iarthar; anns an Fhómhar bíonn sí gear íseal anns an áird thuaidh; agus, anns an Gheimhreadh bíonn sí san oirthear. Máire. Agus ca bhfuil an tSeisreach anucht, a mhathair? An mhathair. Siud sheir í os ar gcuinne. Bhfeiceann sibh a seacht reulta? Nóra. Tidhimsa go soiléar iad, a mhathair, agus tá an chosúlacht sóruigheach go maith. Méabha. An bhfuil rud air bith sóruigheach fa dtaobh de n tSeisrigh, a mhathair? An mhathair. Tá, a Mhéabha. Deirtar go siuileann sí thart timpeall Reult na Cuaille uair amháin sa bhliain. Séamus. Ca náit a bhfuil an reult sin, a mhathair? An mhathair. Tá sí san áird thuaidh, a Shéamuis, agus da bhrigh sin bíonn "An Reult Thuaidh" mar ainim orthí co maith le "Reult na Cuaille." <L 85> Seaghan. Agus ca tuige a dtugthar Reult na Cuaille orthí, a mhathair? An mhathair. Tá, maise, ó tharla go mbíonn sí a dóladh os cionn cuaille thuaidh an domhain. 35. REULT NA CUAILLE. Máire. Ba mhaith liom Reult na Cuaille a fheiceál, a mhathair. An mhathair. Maise, cuideochaidh an tSeisreach linn í a fháil. Máire. Go dé'n dóigh, a mhathair? An mhathair. Bhfeiceann tú soc na Seisrighe? Máire. Tidhim, a mhathair. Tidhim ciora reulta air chruth cearnoige. An mhathair. Tá go maith. Amharc anois air an dá reult de'n chearnoig atá air thaobh do láimhe dise. Máire. Tidhim iad, a mhathair; tá cionn ocú os cionn an chinn eile. An mhathair. Maise, da dtairneochaí líne ón reult iachtarach go dtí'n reult uachtarach, agus é a sheoladh air aeidh, rachadh an líne sin fríd Reult na Cuaille. Anois, a Mháire, feuch an bhfuithea an reult sin. Máire. Is dóiche liom gurb í a tidhim, a mhathair, agus innean go bhfuil an t-uathas de reulta eile cógarach do'n líne, tidhim cionn amháin agus tá sí a bhfad níos gile ná an chuid eile. An mhathair. Sin Reult na Cuaille, a Mháire, agus sin an reult is mó a mbíonn trácht orthí anns an leathchruinne thuaidh. Co luath agus tithear í ní bhíonn muill í a athaint aríst de bhrigh nach mbugann sí a choíde as an áit a bhfuil sí. Éirigheann na reulta eile atá ann a córsanacht, no téann <L 86> siad faofa; no, dálta na Seisrighe, tumann siad go híseal gan a ghol faofa. Ach ní bhíonn árthú air bith air Reult na Cuaille; samhradh agus geimhreadh bíonn sí a choíche san áit chianna. 36. ARCTÚRUS. Nóra. Go dé'n reult í siud, a mhathair? - Nach í atá geal! An mhathair. Sin Arctúrus, a Nóra, agus reult de'n chiod rannc í, agus ach amháin reult amháin eile, ní fhuil aon chionn air an spéir co deas ná co geal léithe. Bíonn sí a gcomhní cógarach do'n tSeisrigh. Tóirigidh fa dear go bhfuil camadh beag a ruball na Seisrighe, agus da seoiltí an ruball giota maith ar gcúl, agus leanaint do'n chamadh chianna, bhéarfadh an líne sin do shúil fhad leis an reult aoibhinn seo. Méabha. Réir chumha, a mathair, is triopall an- uasaideach an tSeisreach. An mhathair. Feudann tú sin a rá, a Mhéabha - Ach fan, tithear damh go bhfeicim triopall soillse an Leoin Mhóir. Séamus. Ca bhfuil se, a mhathair? <L 87> 37. An Leon Mór. An mhathair. Amharcaigidh arís air an dá reult atá a soc na Seisrighe. Ma tharaintear líne ón reult uachtarach go dtí'n reult iachtarach, agus an líne sin a sheoladh, bheirfidh se mur súil asteach go corp an Leoin Mhóir. Seaghan. Tidhimse é, a mhathair, agus tá leath dhuisín ná níos mó de reultogaí anns an triopall, agus tá reult amháin ocú an-gheal. Go dé'n t-ainim atá air an reult adaí, a mhathair? <L 88> An mhathair. Reult de'n chiod rannc í sin, a Sheaghain, agus Regulus an t-ainim atá orthí. Máire. Ca tuige ar tugadh "an León" air an triopall soillse seo, a mhathair? An mhathair. Tá, maise, ó tharla go bhfuil se cosúil le león. Tá cúig no sé reulta ann a chorp, agus aig na chosa tosaigh atá an reult aoibhinn adaí Regulus. Tá reult gear-mhór, fosta, shiar aig na ruball, agus aig na mhuineal tá reult deas dúbailte, sin mar déarfa, dhá reult atá co cógarach sin le cheile go bhfeicthar dúinne nach bhfuil ann ach reult amháin. Nóra. Tá an reult dúbailte sin, a mhathair, chóir a bheith co geal le Regulus, agus tidhim trí reulta eile ós a cionn nach bhfuil co geal. An mhathair. Is iad na trí reulta sin cionn an Leóin, a Nóra, agus ma dhearcann tú go geur tífidh tú, fosta, go bhfuil cosúlacht corrain anns na reulta atá a gcionn agus a gcosa tosaigh an Leóin. 38. AN RACAN. Séamus. Agus an darna triopall soillse, a mhathair? An mhathair. Ma thóganmuid ar súile de'n tSeisrigh agus de'n León, agus dearcadh air an taobh thall de Reult na Cuaille, agus bórdaigh air an fhad chianna air shiul uaithe, tífeamuid triopall eile a bhfuil cúig reulta cógarach da cheile. Saeghan. Measaim go bhfeicim an triopall sin, a mhathair. Tá se air chosúlacht w, sin mar déarfa, go bhfuil reult aig achan chorneal de'n litir. An mhathair. Sin an Racan, a Sheaghain, no Casiopeia a mbeurla, agus is iad sin na reulta is gile de'n triopall. <L 89> Máire. An mbíonn an Racan a gcomhní san áit chianna, a mhathair? An mhathair. Ní bhíonn, a Mháire. Nuair a bhíos an tSeisreach go hiseal anns an áird thuaidh, bíonn an Racan go hárd anns an spéir, agus nuair a bhíos an tSeisreach go hárd anns an spéir, bíonn an Racan go híseal san áird thuaidh. Tóirigidh fa dear, fosta, a pháistí, go bhfuil Reult na Cuaille bórdaigh air leath bealaigh eadar an tSeisreach agus an Racan. Nóra. An bhfuil triopall sóruigheach air bith eile ann, a mhathair? An mhathair. Tá, a Nóra, ach caithfamuid an Cleith- fhorste a chuartú a chiod uair, 39. AN CHLEITH-FHORSTE. Méabha. Agus ca bhfuil an Chleith-fhorste, a mhathair? An mhathair. Dearc ar ais air Reulth na Cuaille agus <L 90> air an Racan. Anois, da dtarneocha líne díreach ó Reult na Cuaille go dtí'n taobh is fuide air shiul de'n Racan, agus an líne seo a sheoladh a fhad eile, bhéarfadh se do shúil asteach a lár Cearnog Mhór na Cleith-fhorste. Méabha. Tidhim an chearnog, a mhathair, agus tá reult. aig achan chorneal duí. An dtéann an Chleith-fhorste timpeall Reult na Cuaille mar níos an Racan agus an tSeisreach? An mhathair. Ní théann, a Mhéabha. Éirigheann sí agus téann si fuithe achan lá. Ní furust í a fheiceal anns an Earrach agus anns an tSamhradh, ach anns an Fhómhar agus anns an Gheimhreadh bíonn a ciora reulta le feiceal go soiléar. Astuigh a gCearnog na Cleith-fhorste tá moran de reultogaí eile, ach leis an tsúil nuchttha, ní bhíonn le feiceal anns an tír seo ach bórdaigh air sgór go leith ocú. Anns an Ghréig, thannaic fear a rabh súil gheur aige coradh agus céad. 40. CAPELLA AGUS ÓRIAN. Séamus. A mhathair, tidhimse reult íontach geal air fad! Feuch, tá sí giota maith taob shíos do'n Racan, air thaobh do laimhe clí. Go dé'n t-ainim atá air an reult sin, a mhathair? An mhathair. Maise, sin cionn de na séada is dise sa spéir, a Shéamuis. Capella an t-ainim atá air an reult sin, agus reult de'n chiod rannc atá inntí. Dearcaigidh go geur air an áit a bhfuil an reult aoibhinn seo, ná béidh sí an-uasaideach againn. Agus, da chórtha sin, ma tharaintear líne díreach ó Reult na Cuaille go dtí'n reult seo, agus an líne cianna a sheoladh bórdaigh air a fhad eile, bheirfidh se do shúil asteach go lár an triopaill shoillse is dise air an spéir. <L 91> Máire. Agus, a mhathair, go dé'n t-ainim atá air an triopall sin? An mhathair. Tá, Triopall Soillse Óriain. Feuch an bhfuithea é, a Nóra. Nóra. Tá se agam, a mhathair; agus, rud eile, bhí me ag amharc air an triopall aoibhinn sin ó thainic me amach, agus b'iontach liom nar lóir tú air go dtí anois. <L 92> An mhathair. Is cinnte gurb é an triopall deireannach seo an cionn is dise, a Nóra, agus caithfamuid dearcadh go geur air sul a dtémuid asteach. Ba mhaith liom-fhein moran eile a theiseint daoibh, ach tá se ag eirigh mall, agus caithfamuid é a fhágail go dtí an chiod oíche mhaith eilé. Ach sul a dtémuid asteach ann tuigh, dearcaigidh go geur air Órian. Anns an triopall seo tá dhá reult shóruigheacha de'n chiod rannc, cionn ocú aig bárr, agus an cionn eile aig bun an triopaill. Ma dhearcann sibh ar ais ar Reult na Cuaille, agus leanaint do n líne roimhráite fríd Chapella, tífidh sibh go bhfuil an reult uachtarach giota beag air thaobh na láimhe clí de n líne, agus feudaim a rá go dhtéann an líne fríd an reult iachtarach. Betelgéis, no reult Óriain, an t-ainim atá air an reult uachtarach, agus Rigel atá air an chionn iachtarach. Méabha. Tidhimse trí reulta cógarach da cheile a n-aon líne, eadar an dá reult mhóra, a mhathair. An mhathair. Sin crios Óriain, a Mhéabha, agus ma dhearcann tú níos géire, tífidh tú faoi n chrios mion- triopall eile a bhfuil duisín ná níos mó de reultogaí cógarach da cheile. Sin Nebula Óriain. Máire. A mhathair, tidhimse dhá reult eile cógarach do'n triopall seo, cionn ocú giota maith síos air thaobh na láimhe clí, agus é cothrum le Rigel, agus tá an cionn eile taob shuas de Bhetelgéis agus air thaobh na láimhe dise de'n líne roimhráite. An mhathair. An reult iachtarac sin atá air an líne cothrum le Rigel, is í sin an reult is solasmhara sa spéir. Reult de n chiod rannc atá inntí, ach tá sí a bhfad níos gile ná reult air bith eile de'n chiod rannc, ionas go mbeigean rannc speirealta a dheánadh duíthe-fhién. <L 93> Sirius, no Reult an Mhadaidh, an t-amim atá air an reult aoibhinn seo. Aldebaran an t-ainim atá air an reult eile, agus is reult de'n chiod rannc í. Air son go bhfuil an dá reult dheasa seo a gcórsanacht thriopall Óriain, ní fhuil triopall air bith eile air an spéir co haoibhinn leis; ná, ní fhuil aon triopall eile a bhfuil oiread reulta de'n chiod rannc ann agus tá a dTriopall Soillse Óriain.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
