Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Teagasg na Máthara</title><author><name type="main">J. P. Craig</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LU060</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1921</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LU060</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Teagasg na Máthara</title><author>J. P. Craig</author><imprint><publisher>Craig, D. G. & Co.</publisher><date>1921</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Teagasg na Mathara.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>An mhathair.  Anois, a pháistí, tá uair na Gaelge ann,</span>
<lb n="4"/><span>agus caithfamuid gan focal a lóirt ach Gaelic; agus ó</span>
<lb n="5"/><span>tharla go bhfuil eagla mhór orm nach bhfuil moran da</span>
<lb n="6"/><span>fheoluim agaibh air an sgoil ach beurla, caithfidh me-fhéin</span>
<lb n="7"/><span>an Ghaelic a theagasg daoibh as seo amach.  Achan oíche</span>
<lb n="8"/><span>air an hocht ó chlug, béidh clár oibre agam fa mur gcuinne,</span>
<lb n="9"/><span>agus caithfar a ghol fríd go duthrachtach.  Toiseochamuid</span>
<lb n="10"/><span>anocht air an chiod cheacht, agus tóirigidh aire go gcuinne-</span>
<lb n="11"/><span>ochaidh sibh cuimhne air an rud a léighfeas me as an leor</span>
<lb n="12"/><span>seo.  (Ag léadh.)</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>1.  AN TUM SPÍONOG.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>"Tá tum spíonog againne," arsa Róise, "agus tá</span>
<lb n="17"/><span>se ag fás aig an tubar anns an gháraidh.  Ní fhuil aon</span>
<lb n="18"/><span>spíonog air go fóoll, agus ní bhéidh go cionn tumaill.</span>
<lb n="19"/><span>Ach nuair a thiocas an samhradh béidh an t-uathas spíonog</span>
<lb n="20"/><span>air an tuin sin, agus béidh achan chionn ocú co mór le do</span>
<lb n="21"/><span>dhórn agus co milis le mil."</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Nóra, go dé tá aig bunadh</span>
<lb n="24"/><span>Róise?</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Nóra.  Tá tum spíonog ocú, a mhathair.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a bhfuil an tum seo ag fás, a</span>
<lb n="29"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Séamus.  Tá se ag fás aig an tubar, a mhathair.</span>
<lb n="32"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="33"/><p><span>An mhathair.  Agus ca náit a bhfuil an tubar, a Mháire?</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Máire.  Tá se sa gháraidh, a mhathair.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>An mhathair.  Bhfuil spíonogaí air bith air an tum, a</span>
<lb n="38"/><span>Sheaghain?</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>Seaghan.  Ní fhuil spíonogaí air bith air go fóill, a</span>
<lb n="41"/><span>mhathair, agus ní bhéidh go cionn tumaill.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>An mhathair.  Agus ca nuair a mbéidh na spíonogaí air,</span>
<lb n="44"/><span>a Nuala?</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Nuala.  Nuair a thiocas an samhradh, a mhathair.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n mhéid a bhéas anns na spíonogaí</span>
<lb n="49"/><span>seo, a Nóra?</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Nóra.  Béidh achan chionn ocú co mór le do dhórn, a</span>
<lb n="52"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n blas a bhéas orthú, a Mháire?</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Máire.  Béidh blas na meala orthú, a mhathair.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>An mhatair.  Anois, a Mhéabha, beidir go dtiocadh</span>
<lb n="59"/><span>leatsa innse dúinn go dé deir Róise fa dtaobh de'n</span>
<lb n="60"/><span>tum spíonog.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Méabha.  Deir Róise go bhfuil tum spíonog ocusan,</span>
<lb n="63"/><span>agus go bhfuil se ag fás aig an tubar anns an gháraidh.</span>
<lb n="64"/><span>Deir sí nach bhfuil aon spíonog air go fóill, agus nach</span>
<lb n="65"/><span>mbéidh go cionn tumaill; ach nuair a thiocas an samhradh</span>
<lb n="66"/><span>go mbéidh an t-uathas spíonog air an tum sin, agus go</span>
<lb n="67"/><span>mbéidh achan chionn ocú co mór le do dhórn agus co milis</span>
<lb n="68"/><span>le mil.</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>An mhathair.  Maith an cailin, a Mhéabha ! Tá sin taite.</span>
<lb n="71"/><span>Agus anois, a Shéamuis, innis thusa an sgéilín anns an</span>
<lb n="72"/><span>aimsir chaite.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Séamus.  Dúirt Róise go rabh tum spíonog ocusan,</span>
<lb n="75"/><span>agus go rabh se ag fás aig an tubar sa gháraidh.  Dúirt</span>
<lb n="76"/><span>sí nach rabh aon spíonog air go fóill, agus nach mbéadh</span>
<lb n="77"/><span>go cionn tumaill; ach, nuair a thiocadh an samhradh, go</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="78"/><p><span>mbéadh an t-uathas spíonog air an tum sin, agus go</span>
<lb n="79"/><span>mbéadh achan chionn ocú co mór le do dhórn agus co milis</span>
<lb n="80"/><span>le mil.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>2.  AN CUINÍN ÓG.</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Bhí cuinín óg na shuidhe a mbeul puill a bhí astuigh faoi</span>
<lb n="85"/><span>chrann fuinnseoige.  Amuigh air an leuna bhí an feur go</span>
<lb n="86"/><span>bug glas, agus an ghrian ag soillsiu anuas air.  Bhí</span>
<lb n="87"/><span>ocras air an chuinín, agus siud amach air an leuna é.</span>
<lb n="88"/><span>Ach ní mór go rabh dhá phlaic ite aige gur chualaidh se</span>
<lb n="89"/><span>madadh ag tafaint.  Do shuidh se aniar air a chosa deiridh</span>
<lb n="90"/><span>agus d'áirdigh cionn da chluasa.  A gcionn tumaill bhig</span>
<lb n="91"/><span>d'áirdigh sé an chluas eile.  Thug se fa dear go rabh an</span>
<lb n="92"/><span>madadh ag taraint air, agus ruith se le na anam.  Ach</span>
<lb n="93"/><span>nuair a bhí se ag gol asteach sa phull, sgiob an madadh</span>
<lb n="94"/><span>an tum-bán dae.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a rabh an cuinín, a Nuala?</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Nuala.  Bhí se na shuidhe a mbeul puill, a mhathair.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>An mhathair.  Agus ca rabh an pull, a Nóra?</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Nóra.  Astuigh faoí chrann fuinnseoige, a mhathair.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a rabh an leuna, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Méabha.  Bhí an feur go bug glas, a mhathair, agus an</span>
<lb n="107"/><span>ghrian ag soillsiu anuas air.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn an cuinín, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Séamus.  Chuaidh se amach air an leuna.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige a deachaidh se amach air an</span>
<lb n="114"/><span>leuna, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Seaghan.  Tá, mar go rabh ocras air, a mhathair.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>An mhathair.  Ar ith se a sháith, a Mháire?</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Máire.  Níor ith, a mhathair.  Ní mór go rabh dhá phlaic</span>
<lb n="121"/><span>ite aige gur chualaidh se madadh ag thafaint.</span>
<lb n="122"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="123"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn se, a Nóra?</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, shuidh se aniar air a chosa deiridh</span>
<lb n="126"/><span>agus d'áirdigh cionn da chluasa, agus a gcionn tumaill</span>
<lb n="127"/><span>bhig eile d'áirdigh se an chluas eile.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn se nuair a thannaic se an</span>
<lb n="130"/><span>madadh ag taraint air, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Méabha.  Ruith se le na anam, a mhathair.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>An mhathair.  Ar rug an madadh air an chuinín, a</span>
<lb n="135"/><span>Nuala?</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Nuala.  Níor rugh, a mhathair, ach nuair a bhí se ag gol</span>
<lb n="138"/><span>asteach sa phull sgiob an madadh an tum-ban dae.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n chiall atá le 'dhá phlaic,' a</span>
<lb n="141"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Séamus.  Is ionann dhá phlaic agus dhá ghrim, a</span>
<lb n="144"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rud tum-bán?</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, sin an ruball beag giortach a</span>
<lb n="149"/><span>bhíos air an chuinín agus air an ghearfiadh.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>An mhathair.  Innis an sgeilín seo anns an aimsir</span>
<lb n="152"/><span>fháistinigh, a Sheaghaín.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Seaghan.  Béidh cuinín óg na shuidhe a mbeul puill a</span>
<lb n="155"/><span>bhéas astuigh faoi chrann fuinnseoige.  Amuigh air an</span>
<lb n="156"/><span>leuna béidh an feur go bug glas, agus an ghrian ag soillsiu</span>
<lb n="157"/><span>anuas air.  Béidh ocras air an chuinín agus rachaidh se</span>
<lb n="158"/><span>amach air an leuna, ach ní mór go mbéidh dhá phlaic ite</span>
<lb n="159"/><span>aige go gcluinfidh se madadh ag tafaint.  Suidhfidh se</span>
<lb n="160"/><span>aniar air a chosa deiridh agus áirdeochaidh se cionn da</span>
<lb n="161"/><span>chluasa, agus a gcionn tumaill bhig áirdeochaidh se an</span>
<lb n="162"/><span>chluas eile.  Bheirfidh se fa dear go mbéidh an madadh ag</span>
<lb n="163"/><span>taraint air, agus ruithfidh se le na anam.  Ach nuair a</span>
<lb n="164"/><span>bhéidh se ag gol asteach sa phull sgiobfidh an madadh an</span>
<lb n="165"/><span>tum-ban dae.</span>
<lb n="166"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="167"/><p><span>3.  AN t-ÚLLA DEARG.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>Bhí Máire bheag amuigh anns an gháraidh air maidín dia</span>
<lb n="170"/><span>Dónaigh, agus thannaic sí úlla mór dearg shuas air bhárr</span>
<lb n="171"/><span>cruinn.  Ba mhaith léithe an t-úlla a bheith aicí, ach ní</span>
<lb n="172"/><span>thiocadh léithe é a bhuint mar go rabh an crann ró-árd.</span>
<lb n="173"/><span>Sgairt sí air a deárthair.  Thainic sesean agus chuaidh</span>
<lb n="174"/><span>suas anns an chrann.  Bhuin se an t-úlla agus chaith anuas</span>
<lb n="175"/><span>chuicí é.  Nuair a fuair Máire an t-úlla bréagh apuidh</span>
<lb n="176"/><span>d'ith sí é mar go rabh se an-mhilis.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéamuis, cé bhí sa gháraidh?</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Séamus.  Bhí Máire bheag sa gháraidh, a mhathair.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>An mhathair.  Ca nuair a rabh sí ann, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>Seaghan.  Air maidín dia Dónaigh, a mhathair.</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>An mhathair.  An bhfacaidh sí rud air bith, a Nóra?</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>Nóra.  Thannaic, a mhathair; thannaic sí úlla mór dearg</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a rabh an t-úlla, a Mháire?</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Máire.  Bhí se shuas air bhárr cruinn, a mhathair.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>An mhathair.  Ar bhuin Máire bheag an t-úlla, a Nuala?</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>Nuala.  Char bhuin, a mhathair.</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>An mhathair.  Agus ca tuige nar bhuin sí é, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>Méabha.  Tá, a mhathair, de bhrigh go rabh an crann</span>
<lb n="201"/><span>ró-árd.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn sí, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>Seaghan.  Sgairt sí air a deárthair.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>An mhathair.  Nuair a thainic sesean, go dé rinn se, a</span>
<lb n="208"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Séamus.  Chuaidh se suas anns an chrann, a mhathair.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>An mhathair.  Ar bhuin se an t-úlla, a Nóra?</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>Nóra.  Bhuin, a mhathair, agus chaith se anuas annsair</span>
<lb n="215"/><span>Mháire é.</span>
<lb n="216"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="217"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn Máire bheag leis an úlla, a</span>
<lb n="218"/><span>Mháire?</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>Máire.  D'ith sí é, a mhathair.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige ar ith sí é, a Nuala?</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, mar go rabh se an-mhilis.</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>An mhathair.  Tóir dúinn a gcontrártha seo, a Sheamuis:</span>
<lb n="227"/><span>úlla mór?</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Séamus.  Úlla beag.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>An mhathair.  Úlla mór milis?</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>Séamus.  Úlla beag searbh.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>An mhathair.  Crann mór árd?</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>Séamus.  Crann beag íseal.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>An mhathair.  Úlla apuidh?</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>Séamus.  Úlla neamh-apuidh.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>An mhathair.  Shuas air bhárr cruinn?</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Séamus.  Shíos aig bun cruinn.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>An mhathair.  Chuaidh se suas anns an chrann?</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>Séamus.  Thainic se anuas as an chrann.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>An mhathair.  Tóirigidh fa dear, a pháistí, go ndeirthar</span>
<lb n="252"/><span>"úll" co maith le "úlla, ach gur "úlla" is mó a chluintear</span>
<lb n="253"/><span>againne.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Máire.  Maise, a mhathair, d'íosfinnse cionn ocú</span>
<lb n="256"/><span>anois da bhfuínn é, agus níor mhiste liom ceocú úll no</span>
<lb n="257"/><span>úlla a bheirfí air.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>An mhathair.  Tá me fír-chinnte de sin, a Mháire, ach</span>
<lb n="260"/><span>ní fhuil na húllaí ann go fóill, a thaisgí, agus ní bhéidh go</span>
<lb n="261"/><span>dtí aonach an fhómhair.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>4.  AN CAT.</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>Ainimhí an-ghleoite atá sa chat.  Ní fhuil se moran níos</span>
<lb n="266"/><span>mó ná cuinín, ach a bhfad níos dise air a bhunnaí.  Tá</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="267"/><p><span>ciora cosa air agus ruball bréagh fada, ach is é an cionn</span>
<lb n="268"/><span>an ball is dise dae.  Tá cluasa giortacha air, agus</span>
<lb n="269"/><span>bíonn siad bunas a gcomhní anáirde aige.  Fa na bheul tá</span>
<lb n="270"/><span>tumog féasoige, agus bíonn achan ruibe sa tumog sin</span>
<lb n="271"/><span>crumadh go maith air fad.  Ann a chionn deas cruinn tá</span>
<lb n="272"/><span>an dá shúil is dise da bhfacas ariamh, agus tidh siad sa</span>
<lb n="273"/><span>dorchadas co maith le a lár an lae ghil.  Tá fionnadh an-</span>
<lb n="274"/><span>deas air, agus nuair a slíocthar dó é, bíonn se co sásta</span>
<lb n="275"/><span>sin go dtoisigheann sé ag crónan.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéamuis, innis dúinn go dé'n</span>
<lb n="278"/><span>ceanal ainimhí an cat.</span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>Séamus.  Ainimhí an-ghleoite atá ann, a mhathair.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Séamus, a Sheaghain.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>Seaghan.  Deir se gur ainimhí an-ghleoite an cat.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n mhéid atá ann, a Mháire?</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Máire.  Tá se bórdaig air mhéid an chuinín, a mhathair.</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Máire, a Nuala?</span></p>
<lb n="291"/>
<lb n="292"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, deir sí go bhfuil an cat bórdaigh</span>
<lb n="293"/><span>air mhéid an chuinín.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>An mhathair.  Ceocú is dise, a Nóra, an cat no an</span>
<lb n="296"/><span>cuinín?</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>Nóra.  Is dise an cat, a mhathair.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal rubaill athá air an chat,</span>
<lb n="301"/><span>a Sheaghain?</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Seaghan.  Ruball bréagh fada.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>An mhathair.  Léarnucht cionn an chuit, a Shéamuis.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Séamus.  Tá cionn deas cruinn air, a mhathair, agus</span>
<lb n="308"/><span>cluasa giortacha.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n dóigh a mbíonn na cluasa, a</span>
<lb n="311"/><span>Nuala?</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>Nuala.  Bíonn siad a gcomhní anáirde aige.</span>
<lb n="314"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="315"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal súi le atá aig an chat, a</span>
<lb n="316"/><span>Mháire?</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>Máire.  Dhá shúil dheasa, a mhathair, agus thig leofa</span>
<lb n="319"/><span>feiceal anns an dorchadas co maith le a solas an lae.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Máire, a Nóra?</span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>Nóra.  Deir sí go bhfuil dhá shúil dheasa aig an chat,</span>
<lb n="324"/><span>agus go dtig leis feiceal sa dorchadas co maith le a</span>
<lb n="325"/><span>solas an lae.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>An mhathair.  Go dé tá fa bheul an chuit, a Nuala?</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>Nuala.  Tumog féasoige, a mhathair.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n fhad atá sa tumog?</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>Nuala.  Tá achan ruibe dae crumadh air fad, a mhathair.</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>An mhathair.  Go dé níos an cat, a Sheaghain, nuair a</span>
<lb n="336"/><span>slícthar é?</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, toisigheann se ag crónan.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé is ciall do'n chat, a Nóra,</span>
<lb n="341"/><span>a léithid sin a dheánadh?</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>Nóra.  Tá, mar go dtugann an slíocadh pléisiur</span>
<lb n="344"/><span>mór dó.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>An mhathair.  A Mhéabha, go dé'n chiall atá leis na</span>
<lb n="347"/><span>focla seo:- Ainimhí an-ghleoite?</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>Méabha.  Beaitheach an-deas.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>An mhathair.  Cluasa giortacha?</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>Méabha.  Cluasa gairide.</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>An mhathair.  Tá crumadh sa tumog?</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>Méabha.  Tá fad méire sa tumog.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>An mhathair.  Nuair a slíocthar é?</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>Méabha.  Nuair a chumailtear é.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>An mhathair.  Fa na bheul?</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>Méaba.  Timpeall a bhéil.</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>An mhathair.  Bunas a gcomhní?</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Méabha.  Feudaim a rá a gcomhní.</span>
<lb n="370"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="371"/><p><span>An mhathair.  A Shéamuis, tóir thusa dúinn contrártha</span>
<lb n="372"/><span>na bhfocal seo:- Ainimhí gleoite?</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>Séamus.  Ainimhí gránna, ainimí neimh-ghleoithe.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>An mhathair.  An ball is dise?</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Séamus.  An ball is gráice, an ball is míofura.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>An mhathair.  Cluasa giortacha?</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Séamus.  Cluasa fada.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>An mhathair.  Co sásta sin?</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Séamus.  Co mí-shasta sin.</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>An mhathair.  Toisigheann se?</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Séamus.  Stadann se.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>5.  AN SPIDEOG AGUS AN CAT.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>Bhí spideog na suidhe air thum spíonog agus í a ggol</span>
<lb n="395"/><span>cheoil go binn.  Giota beag amach ón tum bhí cat mór</span>
<lb n="396"/><span>riach.  Bhí ruball mór fada air an chat seo, agus bhí an</span>
<lb n="397"/><span>ruball sínte amach aige.  Bhí cionn da chosa tosaigh tógtha</span>
<lb n="398"/><span>de'n talamh, a chionn sínte ann tosaigh agus a dhá shúil</span>
<lb n="399"/><span>sáite sa spideog.  A gcionn tumaill bhig thug an bithúnach</span>
<lb n="400"/><span>léim as a chorp agus rug air an eun bhocht.  Stróc se</span>
<lb n="401"/><span>agus stiall se í, bhrúigh se agus mharaidh se í, agus d'ith</span>
<lb n="402"/><span>í eadar corp crámha agus cluimhreach.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a rabh an spideog, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>Séamus.  Bhí sí na suidhe air thum spíonog, a mhathair.</span></p>
<lb n="407"/>
<lb n="408"/><p><span>An mhathair.  Go dé bhí sí dheánadh air an tum, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="409"/>
<lb n="410"/><p><span>Seaghan.  Bhí sí ag gol cheoil, a mhathair.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a rabh an cat, a Nóra?</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>Nóra.  Bhí se na sheasadh giota beag amach ón tum.</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal cuit a bhí ann, a Mháire?</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Máire.  Cat mór riach, a mhathair.</span>
<lb n="419"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="420"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal rubaill a bhí air an chat</span>
<lb n="421"/><span>seo, a Nuala?</span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, ruball mór fada.</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a rabh an ruball, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Séamus.  Bhí se sínte amach aige, a mhathair.</span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a rabh an cat na sheasadh, a</span>
<lb n="430"/><span>Sheaghain?</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Seaghan.  Bhí se na sheasadh air thrí cosa, a mhathair.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>An mhathair.  Agus ca rabh an ceathradh cos, a Nóra?</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>Nóra.  Bhí an ceathradh cos tógtha de'n talamh aige.</span></p>
<lb n="437"/>
<lb n="438"/><p><span>An mhathair.  Agus a chionn agus a shúile, a Mháire?</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>Máire.  Bhí a chionn sínte ann tosaigh, agus a dhá shúil</span>
<lb n="441"/><span>sáite sa spideog.</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>An mhathair.  Go dé tharla a gcionn tumaill bhig, a</span>
<lb n="444"/><span>Nuala?</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, thug an cat léim as a chorp agus</span>
<lb n="447"/><span>rug air an eun bhocht.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n bhuile a thug se orthí, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, stróch se agus stiall se í,</span>
<lb n="452"/><span>bhrúigh se agus mharaidh se í, agus insin d'ith se í eadar</span>
<lb n="453"/><span>corp, crámha agus cluimhreach.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>An mhathair.  A Sheaghain, tóir thusa dúinn a gcontrártha</span>
<lb n="456"/><span>seo:- Bhí an spideog na suidhe?</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>Seaghan.  Bhí an spideog na seasadh.</span></p>
<lb n="459"/>
<lb n="460"/><p><span>An mhathair.  Ruball mór fada?</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>Seaghan.  Ruball beag giortach.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>An mhathair.  Cionn da chosa tosaigh?</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>Seaghan.  Cionn da chosa deiridh.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n chiall atá leis na ráite seo, a</span>
<lb n="469"/><span>Nóra:- Agus í ag gol cheoil?</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, ag deánadh ceoil.</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>An mhathair.  A dhá shúil sáite sa spideog?</span>
<lb n="474"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="475"/><p><span>Nóra.  É ag amharc go geur orthí.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>An mhathair.  Thug se léim as a chorp?</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>Nóra.  Thug se léim mhillteanach</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>6.  AN CAT AGUS AN MADADH.</span></p>
<lb n="482"/>
<lb n="483"/><p><span>Bhí madadh mór dubh agus cat mór buidhe aig Máire</span>
<lb n="484"/><span>Bhán, agus bhíodh an bheirt ocú go minic ag truid.  Lá</span>
<lb n="485"/><span>amháin bhí an cat da grianú fhéin aig bun cruinn shíos aig</span>
<lb n="486"/><span>an tubar, agus nuair a shóruigh an madadh í thug se ruaig</span>
<lb n="487"/><span>síos.  Ach ma bhí an cat na culladh fhéin, cha rabh an dá</span>
<lb n="488"/><span>shúil druite aicí, agus nuair a thug sí fa dear go rabh an</span>
<lb n="489"/><span>madadh ag taraint orthí, thug sí léim suas anns an chrann.</span>
<lb n="490"/><span>"Tar anuas inseo go bhfuigh me grim sgeadamain ort!"</span>
<lb n="491"/><span>ars an madadh.  "Nach bug atá an craiceann ort !"</span>
<lb n="492"/><span>ars an cat.  "Tá mise go baganta san áit a bhfuil me,</span>
<lb n="493"/><span>agus ní thóirim áird air bith air do leithid-sa.  Bug leat</span>
<lb n="494"/><span>na bhaile ná cuirfidh me sileog ann do shúil !" Cha rabh a</span>
<lb n="495"/><span>árthú le deánadh aig an mhadadh.  D'imigh se agus cár</span>
<lb n="496"/><span>searbh go leor air.</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>An mhathair.  Go dé bhí aig Máire Bhan, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Séamus.  Madadh mór dubh agus cat mór buidhe.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>An mhathair.  An rabh siad mór le cheile, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>Seaghan.  Ní rabh, a mhathair; bhíodh siad a gcomhní ag</span>
<lb n="505"/><span>truid.</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Seaghan, a Mháire?</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, deir se go mbíodh an cat agus</span>
<lb n="510"/><span>an madadh ag truid.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a rabh an cat lá amháin, a Nóra?</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>Nóra.  Bhí sí da grianú-fhéin aig bun cruinn, a mhathair.</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>An mhathair.  Rabh an cat na culladh, a Nuala?</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>Nuala.  Sílim go rabh, a mhathair.</span>
<lb n="519"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="520"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Nuala, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>Séamus.  Deir sí go síleann sí go rabh an cat na</span>
<lb n="523"/><span>culladh, a mhathair.</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn an madadh, a Mháire?</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>Máire.  Thug se ruaig síos annsorthí, a mhathair.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Máire, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Méabha.  Tá, a mhathair, deir sí go dtug an madadh</span>
<lb n="532"/><span>ruaig síos.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>An mhathair.  An bhfacaidh an cat é, a Nuala?</span></p>
<lb n="535"/>
<lb n="536"/><p><span>Nuala.  Thannaic, a mhathair.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Nuala, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>Séamus.  Deir se go bhfacaidh an cat an madadh ag</span>
<lb n="541"/><span>teacht.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a dtiocadh léithe é a fheiceal</span>
<lb n="544"/><span>ma bhí sí na culladh, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, mar nach rabh an dá shúil</span>
<lb n="547"/><span>druite aicí.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn an cat, a Mháire?</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>Máire.  Thug sí léim suas anns an chrann, a mhathair.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>An mhathair.  Go dé dúirt an madadh léithe, a Nóra!</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>Nóra.  Dúirt se léithe a theacht anuas go bhfuigheadh se</span>
<lb n="556"/><span>grim sgeadamain orthí.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé dúirt sise?</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, dúirt sí leis bugadh leis na</span>
<lb n="561"/><span>bhaile ná go gcuirfadh sí sileog ann a shúil.</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>An mhathair.  A Nuala, léigh an sgéilín anns an aimsir</span>
<lb n="564"/><span>fháistinigh fhad leis an fhocal 'crann.'</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>Nuala.  Béidh madadh mór dubh agus cat mór buidhe</span>
<lb n="567"/><span>aig Máire Bhán, agus béidh an bheirt ocú go minic ag</span>
<lb n="568"/><span>truid.  Lá éigin béidh an cat da grianú fhein aig bun</span>
<lb n="569"/><span>cruinn shíos aig an tubar, agus nuair a shórochaidh an</span>
<lb n="570"/><span>madadh í, bheirfidh se ruaig síos.  Ach ma bhíonn an cat na</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="571"/><p><span>culladh fhéin, ní bhéidh an dá shúil druite aicí, agus nuair</span>
<lb n="572"/><span>a bheirfidh sí fa dear go mbéidh an madadh ag taraint</span>
<lb n="573"/><span>orthí, bheirfidh sí léim suas anns an chrann.</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>An mhathair.  Tá sin taite, a Nuala, ach ca tuige nar</span>
<lb n="576"/><span>dhúirt tú "ach ma bhéidh an cat na culladh "?</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, mar nach ceart uasaid a dheánadh</span>
<lb n="579"/><span>de'n fhuirm fháistinigh a ndéidh 'ma' ná 'cha.'  A n-áiteacha</span>
<lb n="580"/><span>dé'n tseort nithear uasaid de'n fhuirm laithrigh, agus</span>
<lb n="581"/><span>nuair is é an briathar 'tá' a bhíos againn caithfar uasaid</span>
<lb n="582"/><span>a dheánadh de'n ghnáth-laithrigh.  Da bhrigh sin, a mhathair, is</span>
<lb n="583"/><span>grách linn a leithidí seo a chluinstin:- "Ma bhíonn tú do</span>
<lb n="584"/><span>ghasúr mhaith gheoidh tú ceapaire," "ma bhriseann tú an</span>
<lb n="585"/><span>tslat air an mhadadh béidh eagla air rót."  Da ndéirfinn</span>
<lb n="586"/><span>"ma bhéidh tú," "ma bhrisfidh tú," ní bhéadh ciall air bith</span>
<lb n="587"/><span>le mo chainnt, innean go bhfuil an bhrigh fháistineach faoi</span>
<lb n="588"/><span>mhíniú.</span></p>
<lb n="589"/>
<lb n="590"/><p><span>7.  AN BHÓ.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Tá ciora cosa air an bhó, agus cuinnigheann siad go</span>
<lb n="593"/><span>han-daighean air a bunnaí í.  Tá dhá aeirc chama orthí agus</span>
<lb n="594"/><span>dhá chluais mhóra.  Leis na cluasa thig léithe achan rud a</span>
<lb n="595"/><span>chluinstin go beacht, agus bíonn na haerca uasaideach le</span>
<lb n="596"/><span>í-fhein a chosaint.  Tá cúdach fionnaidh orthí, agus</span>
<lb n="597"/><span>cuinnigheann seo an fuacht air shiul uaithe sa gheimhreadh</span>
<lb n="598"/><span>Le na chois seo, tá ruball bréagh fada orthí leis na</span>
<lb n="599"/><span>cuileogaí a chuinneailt uaithe sa tsamhradh.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéamuis, ca mheud cos air an</span>
<lb n="602"/><span>bhó?</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>Séamus.  Tá ciora cosa orthí, a mhathair.</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n bhuntaiste atá ionntú, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, go gcuinnigheann siad go</span>
<lb n="609"/><span>daighean air a bunnaí í.</span>
<lb n="610"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="611"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal aerca ata orthí, a Mháire?</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>Máire.  Aerca móra cama, a mhathair.</span></p>
<lb n="614"/>
<lb n="615"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n tairbhe atá anns na haerca,</span>
<lb n="616"/><span>a Nóra?</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, bíonn siad uasaideach le í-fhéin</span>
<lb n="619"/><span>a chosaint.</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>An mhathair.  Gho dé'n ceanal cluasa atá orthí, a Nuala.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>Nuala.  Cluasa móra fada, a mhathair.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil buntaiste air bith anns na</span>
<lb n="626"/><span>cluasa, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, thig léithe achan rud a chluinstin</span>
<lb n="629"/><span>go beacht leo.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil cúdach air bith air an bhó, a</span>
<lb n="632"/><span>Sheaghain?</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, tá cúdach fionnaidh orthí.</span></p>
<lb n="635"/>
<lb n="636"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n mhaith atá sa chúdach seo</span>
<lb n="637"/><span>duíthe, a Mháire?</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Máire.  Cuinnigheann se go bréagh teith sa gheimhreadh í.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal rubaill atá orthí, a</span>
<lb n="642"/><span>Nóra?</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>Nóra.  Ruball bréagh fada, a mhathair.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n uasaid a nídh sí leis an ruball,</span>
<lb n="647"/><span>a Nuala?</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Nuala.  Cuinnigheann sí air shiul na cuileogaí leis, a</span>
<lb n="650"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>8.  BUNTAISTE NA BÓ.</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>Is mór an bhuntaiste atá sa bhó.  Ach ab é í ba dona an</span>
<lb n="655"/><span>saol a bhéadh againn, ná cha dtiocadh linn tráth sultmhar a</span>
<lb n="656"/><span>dheánadh gan í.  Nuair a bheirthar aire mhaith do'n bhó bheir</span>
<lb n="657"/><span>sí neart bainne dúinn le hól.  Ón bhainne seo gheibhmuid</span>
<lb n="658"/><span>an t-uachtar a chuirtear air an tae, agus as an uachtar</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="659"/><p><span>gheibhmuid an t-im a chuirtear air an aran.  A dtaoibh</span>
<lb n="660"/><span>feola, fosta, támuid faoi chumaoin mhór aig an bhó, ná</span>
<lb n="661"/><span>ní dóiche liom go bhfuil feoil air bith co déagh-bhlasta le</span>
<lb n="662"/><span>feoil na bó.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige ar chóir dúinn a bheith buidheach</span>
<lb n="665"/><span>do'n bhó, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>Séamus.  Mar go mbéadh saol dona againn, a mhathair,</span>
<lb n="668"/><span>ach ab é í.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>An mhathair.  Go dé bheir sí dúinn, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Seaghan.  Bheir sí neart bainne dúinn, a mhathair.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé gheibhmuid ón bhainne, a</span>
<lb n="675"/><span>Mháire?</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>Máire.  Ón bhainne gheibhmuid an t-uachtar, a mhathair.</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>An mhathair.  Go dé nithear leis an uachtar, a Nóra?</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>Nóra.  Cuirtear air an tae é, a mhathair.</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n dóigh a bhfaghthar an t-im,</span>
<lb n="684"/><span>a Nuala?</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>Nuala.  Cuirtear an t-uachtar sa chuinneog a chiod uair,</span>
<lb n="687"/><span>a mhathair, agus insin nithear an maistearadh, agus air an</span>
<lb n="688"/><span>dóigh sin gheibhthar an t-im.</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>An mhathair.  Ceocú is milse, a Shéamuis - an t-im no</span>
<lb n="691"/><span>an t-uachtar?</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Séamus.  Maise, dheon fhios agam, a mhathair, ach</span>
<lb n="694"/><span>amháin gur milse leis an chat an t-uachthar, agus gur</span>
<lb n="695"/><span>milse liomsa an t-im nuair a gheibhim ceapaire.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>An mhathair.  Maise, ní fhuil aon amhras, a Shéamuis, ná</span>
<lb n="698"/><span>go bhfuil cuid mhaith de'n bheadaigheacht ag gol do'n bheirt</span>
<lb n="699"/><span>agaibh.  Ach, a dtaoibh na bó, a Sheaghain, an bhfaghthar rud</span>
<lb n="700"/><span>air bith eile uaithe ach bainne, uachtar agus im?</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>Seaghan.  Gheibh, a mhathair, gheibhmuid feoil uaithe, agus</span>
<lb n="703"/><span>deirtar nach bhfuil feoil air bith eile co brighmhar agus co</span>
<lb n="704"/><span>déagh-bhlasta le feoil rósta na bó.</span>
<lb n="705"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="706"/><p><span>An mhathair.  A Nóra, tóir dúinn co-fhocla na bhfocal</span>
<lb n="707"/><span>seo: - Saol dona?</span></p>
<lb n="708"/>
<lb n="709"/><p><span>Nóra.  Saol bocht, saol suarach.</span></p>
<lb n="710"/>
<lb n="711"/><p><span>An mhathair.  Tráth sultmhar?</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Nóra.  Béile maith, beile só-chaite.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>An mhathair.  Ach ab é an bhó?</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>Nóra.  Mur mbéadh an bhó.</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>9.  AN CHAORA.</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>Dálta na bó, ainimhí an-uasaideach is eadh an chaora, ná</span>
<lb n="722"/><span>is uaithe a gheibhmuid an olann a ndeántar ar gcuid eadaigh</span>
<lb n="723"/><span>leis.  Fásann an olann air a druim agus lumtar uair</span>
<lb n="724"/><span>amháin sa bhliain í.  Cárdaltar agus sníomhtar an olann</span>
<lb n="725"/><span>agus nithear éadach de'n tsnáth.  Nuair a bhíos sin deánta</span>
<lb n="726"/><span>tig an táilliur agus nídh se cultacha dúinn.  Is mór an</span>
<lb n="727"/><span>tairbhe, fosta, feoil na caorach, ná ní fhuil feoil air bith co</span>
<lb n="728"/><span>só-chaite leis an chaoir-fheoil.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil buntaiste air bith sa chaora, a</span>
<lb n="731"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, is uaithe a gheibhmuid an olann,</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a bhfásann an olann, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>Seaghan.  Fásann an olann air dhruim na caorach, a</span>
<lb n="738"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dhóigh a bhfaghthar an olann uaithe,</span>
<lb n="741"/><span>a Mhéabha?</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>Méabha.  Tá, a mhathair, lumtar leis an deimheas í.</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>An mhathair.  Go dé nithear leis an olann, a Mháire,</span>
<lb n="746"/><span>nuair a bhuintear de dhruim na caorach í?</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>Máire.  Cárdaltar agus sníomhtar í, a mhathair.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n chiall atá leis sin?</span>
<lb n="751"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="752"/><p><span>Máire.  Tá, go mbristear no go slámtar í, a mhathair,</span>
<lb n="753"/><span>agus insin go ndeántar snáth duí.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>An mhathair.  Agus insin, a Nuala?</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>Nuala.  Insin, a mhathair, nithear éadach de'n tsnáth.</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n uasaid a nithear de'n éadach, a</span>
<lb n="760"/><span>Nóra?</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>Nóra.  Nithear cultacha dae, a mhathair.</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil tairbhe air bith eile sa chaora, a</span>
<lb n="765"/><span>Mhéabha?</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>Mhéabha.  Tá, a mhathair, bheir sí feoil sar-mhilis dúinn</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>10.  AN CAPALL.</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>Ainimhí ceathar-chosach atá sa chapall agus tá se go</span>
<lb n="772"/><span>han-daighean air a bhunnaí.  Ní mór do seo, ná tá meáchan</span>
<lb n="773"/><span>íontach ann, agus ó tharla go mbíonn an t-uathas oibre aige</span>
<lb n="774"/><span>le deánadh cuirtear cruitheacha air.  Nuair nach mbíonn se</span>
<lb n="775"/><span>ag obair bíonn se go minic amuigh air feurach, agus nuair</span>
<lb n="776"/><span>a bhíonn se ag obair, coirce is mó a gheibh se le hithe.</span>
<lb n="777"/><span>Ainimhí an-ghlan is eadh an capall, agus nuair a bhíonn se</span>
<lb n="778"/><span>ag ól dighe tarnigheann se an deoch fríd a fhiacla mar</span>
<lb n="779"/><span>bhéadh síolthan ann.  Air fud na blianna is é an capall</span>
<lb n="780"/><span>a níos an chuid is truime de'n obair do'n fheirmoir.</span>
<lb n="781"/><span>Nuair a bhithear ag treobh anns an earrach tarnigheann se</span>
<lb n="782"/><span>an tseisreach, agus na mílte de oibreacha tairbheacha</span>
<lb n="783"/><span>eile, sé an capall a níos iad.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal ainimhí an capall, a</span>
<lb n="786"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>Séamus.  Ainimhí ceathar-chosach atá ann, a mhathair.</span></p>
<lb n="789"/>
<lb n="790"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige a gcuirtear cruitheacha air an</span>
<lb n="791"/><span>chapall, a Sheaghain?</span>
<lb n="792"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="793"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, ó tharla go mbíonn an t-uathas</span>
<lb n="794"/><span>oibre aige le deánadh.</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>An mhathair.  Go dé rud cruitheacha, a Mháire?</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, bróga iarainn.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>An mhathair.  Agus ca tuige nach ndeánfadh bróga</span>
<lb n="801"/><span>leathair graithe?</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>Máire.  Ó tharla go bhfuil meáchan sóruigheach san</span>
<lb n="804"/><span>ainimhí seo, a mhathair, cha mbéadh faic a mhaith a mbróga</span>
<lb n="805"/><span>leathair dó, agus cha seasochadh aon rud faoi'n mheáchan</span>
<lb n="806"/><span>mhillteanach sin ach an t-iarann.</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a gcothuighear an capall, a</span>
<lb n="809"/><span>Mhéabha?</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>Méabha.  Nuair nach mbíonn se ag obair, is grách dó</span>
<lb n="812"/><span>a bheith air feurach, ach nuair a bhíonn se ag obair, coirce</span>
<lb n="813"/><span>agus feur tirim is mó a gheibh se le hithe.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a n-ólann an capall a</span>
<lb n="816"/><span>chuid dighe, a Nóra?</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, tarnigheann se fríd a fhiacla é,</span>
<lb n="819"/><span>mar bhéadh síolthan ann.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>An mhathair.  Creidim go mbíonn an capall na chuideadh</span>
<lb n="822"/><span>mhór aig an fheirmoir air fud na blianna, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="823"/>
<lb n="824"/><p><span>Séamus.  Bíonn, a mhathair, is é a níos bunas na</span>
<lb n="825"/><span>hoibre dó.</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>An mhathair.  A Sheaghain, abair air dhóigh eile - Ní</span>
<lb n="828"/><span>mór dó a bheith daighean?</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>Seaghan.  Is éigin dó a bheith daighean, tá se riachtanach</span>
<lb n="831"/><span>aige a bheith daighean.</span></p>
<lb n="832"/>
<lb n="833"/><p><span>An mhathair.  Meáchan íontach?</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>Seaghan.  Meáchan mór, meáchan uathasach.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>An mhathair.  An t-uathas oibre?</span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>Seaghan.  Moran oibre, treun obire, an-rud oibre</span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>An mhathair.  Bíonn se air feurach?</span>
<lb n="842"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="843"/><p><span>Seaghan.  Bíonn se ag innilt.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>An mhathair.  Mar bhéadh síolthan ann?</span></p>
<lb n="846"/>
<lb n="847"/><p><span>Seaghan.  Air nós síolthain.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>An mhathair.  A ruith na blianna?</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>Seaghan.  A gcathadh na blianna.</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>11.  AN DÓRCHU.</span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>Ainimhí an-dainnsearach an dórchú.  Tá se air chosúlacht</span>
<lb n="856"/><span>cú, ach go bhfuil soc a bhfad níos fuide air ná atá air an</span>
<lb n="857"/><span>chú.  Tá an soc seo cúig chrumadh go maith air fad, agus</span>
<lb n="858"/><span>tá gub geur nimhe amuigh air a bhárr.  Air locha agus air</span>
<lb n="859"/><span>aibhneacha is mó a bhíonn sé, agus áit air bith a mbíonn</span>
<lb n="860"/><span>madaidh uisge, deirtar go mbíonn an dórchú na righ orthú.</span>
<lb n="861"/><span>Ach, ó tharla nach gcastar orainn fa lathair é, is dóiche</span>
<lb n="862"/><span>liom nach bhfuil anns an chainnt seo fa'n dórchú ach finn</span>
<lb n="863"/><span>sgeul.</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéamuis, innis dúinn go dé'n</span>
<lb n="866"/><span>ceanal áinimhí an dórchú.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>Séamus.  Ainimhí an-dainnsearach atá ann, a mhathair.</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>An mhathair.  Ce leis a bhfuil se cosúil, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>Seaghan.  Tá se cosúil le cú, a mhathair.</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil difear air bith eatorú, Mháire?</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair: Tá a shoc a bhfad níos fuide</span>
<lb n="877"/><span>ná soc an chú.</span></p>
<lb n="878"/>
<lb n="879"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n fhad atá ann, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>Méabha.  Tá se cúig chrumadh go maith, a mhathair.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil difear air bith eile eatorú, a</span>
<lb n="884"/><span>Nóra?</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, tá gub geur nimhe amuigh air a</span>
<lb n="887"/><span>bhárr.</span>
<lb n="888"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="889"/><p><span>An mhathair.  Ca náit is mó a bhfeicthar an dórchú, a</span>
<lb n="890"/><span>Nuala?</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>Nuala.  Air locha agus air aibhneacha, a mhathair.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>An mhathair.  An mbíonn cuacht air bith aige, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="895"/>
<lb n="896"/><p><span>Séamus.  Bíonn, a mhathair: áit air bith a mbíonn</span>
<lb n="897"/><span>madaidh uisge bíonn an dórchú na righ orthú.</span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>An mhathair.  Agus an gcreideann tusa an sgeul seo, a</span>
<lb n="900"/><span>Sheaghain.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>Seaghan.  Ní chreidim, a mhathair, agus ní dóiche liom go</span>
<lb n="903"/><span>rabh a leithid ann ariamh.</span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige a síleann tú sin, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, de bhrigh nach mbíonn aon chionn</span>
<lb n="908"/><span>ocú le feiceal anois.</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>An mhathair.  Agus air an ábhar sin, nach bhfuil aon</span>
<lb n="911"/><span>fhírinne sa sgeul?</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>Seaghan.  Caithfidh se nach bhfuil ann ach finnsgeul, a</span>
<lb n="914"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>An mhathair.  Beidir go bhfuil an ceart agat, a Sheaghain,</span>
<lb n="917"/><span>ach, na dhéidh sin 's uilig, tá sórú air an méid sgeultaí a</span>
<lb n="918"/><span>chluintear fa dtaobh de'n ainimhí seo, agus murb fhuil</span>
<lb n="919"/><span>ionntú ach finnsgeultaí ní fhuil gar a bheith ag cainnt.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>12.  DÓRCHU LOCH FINNE.</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>A bhfad ó shoin, deirtar go rabh dórchú aig Loch Finne, a</span>
<lb n="924"/><span>dTír Conaill, a rinn millteanas mór le na linn, agus</span>
<lb n="925"/><span>bhíodh eagla a gcuirp air mhuintir na háite a ghol a chóir</span>
<lb n="926"/><span>an locha.  Ach, lá amháin, tharla go rabh bean as na</span>
<lb n="927"/><span>Gleanntaí ag gol an bealach, agus, da chórtha sin, bhí clóca</span>
<lb n="928"/><span>dearg orthí.  Chualaidh an bhean seo iomra air an dórchú,</span>
<lb n="929"/><span>agus, mar sin dae, chuinnigh sí súil gheur ann a cionn air</span>
<lb n="930"/><span>eagla go dtiocadh an droch ainimhí orthí.  Ach ma chuinnigh</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="931"/><p><span>cha rabh a bhfad gur chualaidh sí an sgread uathasach,</span>
<lb n="932"/><span>Dhearc sí tharstí, agus, cinnte go leor, bhí m' oganach ag</span>
<lb n="933"/><span>teannadh orthí!  A mothú na súil bhuin sí duíthe an clóca</span>
<lb n="934"/><span>agus spréigh air charraic é.  Ní mór go rabh faill aicí a</span>
<lb n="935"/><span>ghol a bhfolach a gcul carraice eile go dtainic an dórchú.</span>
<lb n="936"/><span>Bhí se cinnte gurb í an bhean a bhí aige faoi'n chlóca, agus</span>
<lb n="937"/><span>thug se léim as a chorp le na ghub a chur fríthe.  Ach nuair</span>
<lb n="938"/><span>a thainic se anuas air an charraic, bhris gub, soc, cionn</span>
<lb n="939"/><span>agus uile na gcunamar, agus thit an dórchú marbh.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a rabh an dórchú seó, a Mháire?</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>Máire.  Aig Loch Finne, a mhathair.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>An mhathair.  Deárn se moran millteanais fa'n áit,</span>
<lb n="946"/><span>a Nóra.</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>Nóra.  Deir an sgeul go deárn, a mhathair.</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Nóra, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>Méabha.  Deir sí go n-abrann an sgeul go deárn an</span>
<lb n="953"/><span>dórchú millteanas.</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé mar thaitean sin le bunadh</span>
<lb n="956"/><span>Loch Finne, a Nuala?</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>Nuala.  Níor thaitean se leofa air chor air bith, a</span>
<lb n="959"/><span>mhathair, ná bhí eagla a gcuirp orthú a ghol a chóir an locha.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé tharla, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>Séamus.  Tharla go rabh bean as na Gleanntaí ag gol</span>
<lb n="964"/><span>an bealach.</span></p>
<lb n="965"/>
<lb n="966"/><p><span>An mhathair.  Rabh fhios aicí go rabh dórchú san áit?</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>Séamus.  Chualaidh sí iomra air, a mhathair.</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn sí?</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, chuinnigh sí súil gheur ann a cionn</span></p>
<lb n="973"/>
<lb n="974"/><p><span>An mhathair.  An bhfacaidh sí dadaidh, a Shéaghain?</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>Seaghan.  Chan fhacaidh, a mhathair, ach chúalaidh sí sgread</span>
<lb n="977"/><span>uathasach.</span>
<lb n="978"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="979"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Seaghan, a Mháire?</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>Máire.  Deir se nach bhfacaidh sí dadaidh, ach gur</span>
<lb n="982"/><span>chualaidh sí sgread uathasach.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn sí, a Mhéabha!</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>Méabha.  Tá, a mhathair, bhuin sí duíthe a clóca agus</span>
<lb n="987"/><span>spréigh air charraic é.</span></p>
<lb n="988"/>
<lb n="989"/><p><span>An mhathair.  Go dé deir Méabha, a Nóra?</span></p>
<lb n="990"/>
<lb n="991"/><p><span>Nóra.  Deir sí gur bhuin an bhean duíthe a clóca agus</span>
<lb n="992"/><span>gur spréigh sí air charraic é.</span></p>
<lb n="993"/>
<lb n="994"/><p><span>An mhathair.  Agus ca tuige a deárn sí sin, a Nuala</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, ionas go sílfadh an dórchú gurb</span>
<lb n="997"/><span>í-fhéin a bhí faoi'n chlóca.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>An mhathair.  Nuair a thainic an droch ainimhí seo fhad</span>
<lb n="1000"/><span>leis an chlóca, a Shéamuis, go dé rinn se?</span></p>
<lb n="1001"/>
<lb n="1002"/><p><span>Séamus.  Thug se léim as a chorp, a mhathair, le na ghub</span>
<lb n="1003"/><span>nimhe a chur fríd an chlóca, ná bhí se fír-chinnte gurb í an</span>
<lb n="1004"/><span>bhean bhocht a bhí aige.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>An mhathair.  Go de dúirt Séamus, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>Seaghan.  Dúirt se go dtug an dórchú léim as a chorp</span>
<lb n="1009"/><span>le na ghub a chur fríd an chlóca, ná go rabh se fír-chinnte</span>
<lb n="1010"/><span>gurb í an bhean bhocht a bhí aige.</span></p>
<lb n="1011"/>
<lb n="1012"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé tharla nuair a thainic se</span>
<lb n="1013"/><span>anuas air an chlóca, a Mháire?</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, bhris se a ghub agus a shoc agus</span>
<lb n="1016"/><span>a chionn na gcunamar, agus thit se marbh.</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>An mhathair.  A Mhéabha, fosgail do leor agus léigh an</span>
<lb n="1019"/><span>sgéilín anns an aimsir fháistinigh, agus deán árthú air</span>
<lb n="1020"/><span>bith eile a síleann tú a bhéas riachtanach.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Méabha.  San am atá le theacht deirtar go mbéidh</span>
<lb n="1023"/><span>dórchú aig Loch Finne, a dTír Conaill, a dheánfas mill-</span>
<lb n="1024"/><span>teanas mór le na linn, agus go mbéidh eagla a gcuirp</span>
<lb n="1025"/><span>air mhuintir na háite a ghol a chóir an locha.  Ach lá éigin,</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="1026"/><p><span>is amhlaidh a bhéas bean as na Gleanntaí ag gol an bealach,</span>
<lb n="1027"/><span>agus da chórtha sin, béidh clóca dearg orthí.  Cluinfidh an</span>
<lb n="1028"/><span>bhean seo iomra air an dórchú, agus mar sin dae, cuinneo-</span>
<lb n="1029"/><span>chaidh sí súil gheur ann a cionn air eagla go dtiocadh an</span>
<lb n="1030"/><span>droch ainimhí orthí.  Ach ma chuinnigheann, cha mbíonn a</span>
<lb n="1031"/><span>bhfad go gcluinfidh sí an sgread uathasach! Dearcfidh sí</span>
<lb n="1032"/><span>tharstí, agus cinnte go leor, béidh m'oganach ag teannad</span>
<lb n="1033"/><span>orthí!  A mothú na súil buinfidh sí duíthe an clóca agus</span>
<lb n="1034"/><span>spréighfidh sí air charraic é.  Ní mór go mbéidh faill aicí</span>
<lb n="1035"/><span>a ghol a bhfolach a gcúl carraice eile go dtiocaidh an</span>
<lb n="1036"/><span>dórchú.  Béidh se cinnte gurb í an bhean a bhéas aige faoi'n</span>
<lb n="1037"/><span>chlóca, agus bheirfidh se léim as a chorp le na ghub a chur</span>
<lb n="1038"/><span>fríthe.  Ach nuair a thiocaidh se anuas air an charraic,</span>
<lb n="1039"/><span>brisfidh gub, soc, cionn agus uile na gcunamar, agus</span>
<lb n="1040"/><span>titfidh an dórchú marbh.</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>An mhathair.  A Nuala, léarnucht thusa na ráite seo: -</span>
<lb n="1043"/><span>Ainimhí dainnsearach?</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>Nuala.  Ainimhí cuntúirteach, ainimhí urchoideach.</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>An mhathair.  Tá se air chosúlacht cú?</span></p>
<lb n="1048"/>
<lb n="1049"/><p><span>Nuala.  Tá se cosúil le cú.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>An mhathair.  Ní fhuil ann ach finnsgeul?</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>Nuala.  Ni fhuil ann ach sgeul a cumadh.</span></p>
<lb n="1054"/>
<lb n="1055"/><p><span>An mhathair.  Le na linn?</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Nuala.  Le na shaol, fhad agus bhí se beo.</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>An mhathair.  Chuinnigh sí súil gheur ann a cionn?</span></p>
<lb n="1060"/>
<lb n="1061"/><p><span>Nuala.  Bhí súil anáirde aicí, bhí sí ag cúimhead go</span>
<lb n="1062"/><span>haireach.</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>An mhathair.  Bhí m'oganach ag teannadh orthí?</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>Nuala.  Bhí an bithúnach ag taraint orthí.</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>An mhathair.  A mothú na súil?</span></p>
<lb n="1069"/>
<lb n="1070"/><p><span>Nuala.  A smeideadh, fhad agus bheithea ag ra "Dia's</span>
<lb n="1071"/><span>Muire liom."</span>
<lb n="1072"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1073"/><p><span>An mhathair.  Thug se léim as a chorp?</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Nuala.  Thug se leim uathasach.</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>An mhathair.  Bhris gub, soc agus uile?</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>Nuala.  Bhris an gub, an soc agus iomlan.</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>An mhathair.  Na gcunamar?</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>Nuala.  Na ngiotaí beaga.</span></p>
<lb n="1084"/>
<lb n="1085"/><p><span>An mhathair.  Tóirigidh fa dear, a pháistí gurb ionann</span>
<lb n="1086"/><span>"dór" agus "uisge."  Focal arsa is eadh é nach gcastar</span>
<lb n="1087"/><span>orainn ach go fíor-annamh, agus tá se an-chosúil le</span>
<lb n="1088"/><span>"húdór" sa Ghréigis.  Da bhrigh sin, ní fhuil anns an</span>
<lb n="1089"/><span>fhocal "dórchú" ach "uisge-chú" no "cú uisge."  An</span>
<lb n="1090"/><span>dtiocadh leat focal air bith eile a nuchtadh dúinn, a</span>
<lb n="1091"/><span>Shéamuis, a bhfuil "dór" có-cheangailte leis?</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>Séamus.  Tá áit cógarach dúinn, a mhathair, a dtugthar</span>
<lb n="1094"/><span>Gaoth Dóir mar ainim air, ach ní thuigim go ró-mhait an</span>
<lb n="1095"/><span>phrimh-chiall atá leis an fhocal.  An é go mbíonn an ghaoth</span>
<lb n="1096"/><span>ag séideadh air an uisge ann?</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>An mhathair.  Feuch, a Shéamuis, ní hionann an "ghaoth"</span>
<lb n="1099"/><span>a shéideas agus an "gaoth" seo a bhíos có-cheangailte</span>
<lb n="1100"/><span>le "dór."</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>Séamus.  Agus go dé'n míniu atá leis, a mhathair?</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>An mhathair.  Is ionann "gaoth" agus "sleagh."</span>
<lb n="1105"/><span>Nuair a théann an lán-mara asteach anns an tír, bheirthear</span>
<lb n="1106"/><span>"gaoth" mar ainim air an bhealach uisge sin.</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>Séamus.  Agus, a mhathair, ó tharla go dtugthar</span>
<lb n="1109"/><span>"gaotha" air na bealaigh uisge seo, creidim go mbíonn</span>
<lb n="1110"/><span>siad cosúil le gaoth no sleagh?</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>An mhathair.  Bíonn cuid ocú díreach mar bhéadh gaoth no</span>
<lb n="1113"/><span>sleagh ann, ach bíonn cuid eile ocú cam go leor.  Da</span>
<lb n="1114"/><span>n-amharcfa air léarsgáil Thír Conaill, tífea go bhfuil an</span>
<lb n="1115"/><span>Gaoth Beara díreach go maith, agus go sílfea gur sleagh no</span>
<lb n="1116"/><span>claidheamh a bhí sáite asteach sa tír aig an fharaige.  Is</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1117"/><p><span>ionann "Gaoth Beara" agus "gaoth a bhfuil bíor air,"</span>
<lb n="1118"/><span>agus tá a dhálta sin air an bhealach uisge chianna.  Tá</span>
<lb n="1119"/><span>clacan cógarach do phurt Leitir Ceanainn a dtugthar</span>
<lb n="1120"/><span>Bonagee (Bun an Ghaoith) air, agus téann an lán-mara go</span>
<lb n="1121"/><span>dtí'n áit fríd gheug de'n tSúiligh.  Ní chuireann duine air</span>
<lb n="1122"/><span>bith sórú sa ghaoth bheag cham seo, ach thá an gaoth ann, agus</span>
<lb n="1123"/><span>sin an t-ábhar a bhfuair an clacan seo a ainim.</span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>Séamus.  Agus go dé'n dóigh a bhfuair Gaoth Dóir a</span>
<lb n="1126"/><span>ainim, a mhathair.</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>An mhathair.  Air an dóigh chianna, a Séamuis, fuair</span>
<lb n="1129"/><span>Gaoth Dóir an t-ainim seo ón ghaoth tá ag teacht asteach</span>
<lb n="1130"/><span>ón fharaige ann.</span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>13.  NEAD SMÓLAIN.</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Bhí Peadar ag buachailleacht sa choill agus fuair se</span>
<lb n="1135"/><span>nead smólain a dtum sgeach.  Bhí an smólan na suidhe</span>
<lb n="1136"/><span>go clúfar anns an nead, agus sheas se tumall ag amharc</span>
<lb n="1137"/><span>orthí.  Ach a gcionn bumaite d'éirigh an t-eun agus d'imigh</span>
<lb n="1138"/><span>sí.  Insin chuaidh Peadar suas anns an chrann agus shóruigh</span>
<lb n="1139"/><span>se go rabh ciora huibhe deasa gorma sa nead.  Ní miste</span>
<lb n="1140"/><span>a rá go rabh bród mór air Pheadar.</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>An mhathair.  Cé bhí sa choill, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Séamus.  Bhí Peadar ann, a mhathair.</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>An mhathair.  Go dé bhí se dheánadh sa choill, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>Seaghan.  Bhí se ag buachailleacht, a mhathair.</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>An mhathair.  Bhfuair se dadaidh sa choill, a Mháire?</span></p>
<lb n="1151"/>
<lb n="1152"/><p><span>Máire.  Fuair se nead smólain ann, a mhathair.</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a rabh an nead, a Nuala?</span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, astuigh a dtum sgeach.</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>An mhathair.  Rabh an smólan í-fhéin sa nead, a Nóra?</span></p>
<lb n="1159"/>
<lb n="1160"/><p><span>Nóra.  Bhí, a mhathair, bhí sí na suidhe go clúfar ann.</span>
<lb n="1161"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1162"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn Peadar, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>Méabha.  Sheas se tumall ag amharc orthí.</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>An mhathair.  Go dé tharla a gcionn tumaill, a</span>
<lb n="1167"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, d'éirigh an t-eun agus d'imigh sí</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>An mhathair.  Creidim gur imigh Peadar, fosta, a</span>
<lb n="1172"/><span>Sheaghain?</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Seaghan.  Char imigh, a mhathair, ach chuaidh se suas anns</span>
<lb n="1175"/><span>an chrann.</span></p>
<lb n="1176"/>
<lb n="1177"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé fuair se sa nead, a Mháire?</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>Máire.  Fuair se ciora huibhe ann, a mhathair.</span></p>
<lb n="1180"/>
<lb n="1181"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dath a bhí air na huibheacha, a</span>
<lb n="1182"/><span>Nuala?</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, dath deas gorm.</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>An mhathair.  Creidim go rabh athas air Pheadar, a</span>
<lb n="1187"/><span>Nóra?</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Nóra.  Bhí, a mhathair, agus bhí bród mór air.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>An mhathair.  Fosgail do leor, a Mhéabha, agus léigh an</span>
<lb n="1192"/><span>sgéilín anns an aimsir fháistinigh.</span></p>
<lb n="1193"/>
<lb n="1194"/><p><span>Méabha.  Béidh Peadar ag buachailleacht sa choill agus</span>
<lb n="1195"/><span>gheoidh se nead smólain a dtum sgeach.  Béidh an smólan</span>
<lb n="1196"/><span>na suidhe go clúfar anns an nead, agus seasfidh se</span>
<lb n="1197"/><span>tumall ag amharc orthí.  Ach a gcionn tumaill éireochaidh</span>
<lb n="1198"/><span>an t-eun agus imeochaidh sí.  Insin rachaidh Peadar suas</span>
<lb n="1199"/><span>anns an chrann, agus sórochaidh se go mbéidh ciora huibhe</span>
<lb n="1200"/><span>deasa gorma sa nead.  Ní miste a rá go mbéidh bród</span>
<lb n="1201"/><span>mór air Pheadar.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>An mhathair.  Bhfuil ceist air bith le fiafruigh sul a</span>
<lb n="1204"/><span>dtémuid giota eile air aeidh?</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>Máire.  Tá bumaite ó shoin dúirt Nuala go rabh ciora</span>
<lb n="1207"/><span>"huibhe" sa nead, agus insin d'fhiafruigh tusa, a mhathair,</span>
<lb n="1208"/><span>go dé'n dath a bhí air na "huibheacha."  Ní thuigim ca tuige</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1209"/><p><span>a bhfuil dhá fhuirm iolraidh aig an fhocal sin "uibh."  Nar</span>
<lb n="1210"/><span>cheart do Nuala "ciora huibheacha" a rá?</span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>An mhathair.  Tá stuaim, stuidear agus ciall leis an</span>
<lb n="1213"/><span>cheist sin, a Mháire.  Feuchaigidh, a pháistí, tá moran</span>
<lb n="1214"/><span>focla inseo agus insiud sa Ghaelic a bhfuil dhá fhuirm</span>
<lb n="1215"/><span>iolraidh ocú, cionn ocú rialta agus an cionn eile neimh-</span>
<lb n="1216"/><span>rialta, no mar a deirtar cor uair, tá cionn ocú lug agus</span>
<lb n="1217"/><span>an cionn eile láidir.  Nuair a chuirtear cunntas air rud</span>
<lb n="1218"/><span>air bith, sin mar déarfa, nuair a thráchtar air an uimhir</span>
<lb n="1219"/><span>áirighe, caithfear uasaid a dheánadh de'n fhuirm rialta,</span>
<lb n="1220"/><span>ionas go n-abartar "ciora huibhe," "cuig héin," "cúig</span>
<lb n="1221"/><span>húill," "trí pínne," "trí blianna."  Ach Nuair a</span>
<lb n="1222"/><span>thráchtar air na rudaí seo go neimh-chinnte, nithear uasaid</span>
<lb n="1223"/><span>de'n fhuirm neimh-rialta, ionas go n-abartar "tá na</span>
<lb n="1224"/><span>huibheaca daor," "tá na heunacha ag gol cheoil," "tá an</span>
<lb n="1225"/><span>húllaí milis," "tóir aire do na pínneacha," "tá na</span>
<lb n="1226"/><span>blianta ag gol thart."  Agus air an ábhar sin, a Mháire,</span>
<lb n="1227"/><span>bhí an ceart aig Nuala nuair a dúirt sí go rabh "ciora</span>
<lb n="1228"/><span>huibhe" sa nead.</span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>14.  NA hEUNACHA ÓGA.</span></p>
<lb n="1231"/>
<lb n="1232"/><p><span>Fa tuairim seachtaine na dhéidh seo, bhí Peadar sa choill</span>
<lb n="1233"/><span>aríst, agus thug se fa dear go rabh ciora héin óga sa nead,</span>
<lb n="1234"/><span>agus nuair a mhothuigh siadsan an tarman a rinn Peadar,</span>
<lb n="1235"/><span>shín siad amach a muineil agus d'fhosgail a mbeul ag</span>
<lb n="1236"/><span>iarraidh bidh.  Núair a thannaic sesean seo bhí íontas mór</span>
<lb n="1237"/><span>air.  Air ball thainic an sean eun agus cuiteog ann a</span>
<lb n="1238"/><span>gub aicí.  Shín gach sgallachan amach a mhuineal agus</span>
<lb n="1239"/><span>d'fhosgail a bheul.  Rinn an mhathair ciora chuid go han-</span>
<lb n="1240"/><span>chliste de'n chuiteog le na gub agus chuir giota a mbeul</span>
<lb n="1241"/><span>achan chionn ocú, agus as go brách léithe ar ais aríst le</span>
<lb n="1242"/><span>tilleadh a fháil daofa.</span>
<lb n="1243"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1244"/><p><span>An mhathair.  Ca nuair a deachaidh Peadar na coilleadh</span>
<lb n="1245"/><span>ar ais, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>Séamus.  A gcionn seachtaine, a mhathair.</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>An mhathair.  Creidim go dtug se cuairt air an nead,</span>
<lb n="1250"/><span>a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>Seaghan.  Thug, a mhathair, agus thug se fa dear go rabh</span>
<lb n="1253"/><span>ciora héin óga ann.</span></p>
<lb n="1254"/>
<lb n="1255"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé tharla, a Mháire?</span></p>
<lb n="1256"/>
<lb n="1257"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, nuair a mhothuigh na heunacha óga</span>
<lb n="1258"/><span>an tarman, shín siad amach a muineil agus d'fhosgail</span>
<lb n="1259"/><span>siad a mbeul.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>An mhathair.  Agus ca tuige a deárn siad sin, a</span>
<lb n="1262"/><span>Nóra?</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, mar go rabh ocras orthú.</span></p>
<lb n="1265"/>
<lb n="1266"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn Peadar, a Nuala?</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Nuala.  Cha deárn se dadaidh, a mhathair, ach nuair a</span>
<lb n="1269"/><span>thannaic se an t-amharc sin bhí íontas mór air.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé tharla air ball, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>Méabha.  Thainic an sean eun, a mhathair, agus cuiteog</span>
<lb n="1274"/><span>ann a gub aicí.</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>An mhathair.  Go dé tharla, a Shéamuis, nuair a thainic sí?</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, shín gach sgallachan amach a</span>
<lb n="1279"/><span>mhuineal agus d'fhosgail a bheul.</span></p>
<lb n="1280"/>
<lb n="1281"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn an mhathair, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1282"/>
<lb n="1283"/><p><span>Seaghan.  Rinn sí ciora chuid de'n chuiteog, a mhathair.</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a deárn sí é, a Mháire?</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>Máire.  Rinn sí go han-chliste é le na gub.</span></p>
<lb n="1288"/>
<lb n="1289"/><p><span>An mhathair.  Agus insin go dé rinn sí, a Nuala?</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>Nuala.  Chuir sí giota a mbeul achan chionn ocú, a</span>
<lb n="1292"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn sí nuair a bhí seo deánta</span>
<lb n="1295"/><span>aicí, a Nóra?</span>
<lb n="1296"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1297"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, d'imigh sí leithe fa chuinne tilleadh</span>
<lb n="1298"/><span>bidh daofa.</span></p>
<lb n="1299"/>
<lb n="1300"/><p><span>Mhéabha.  An bhfuil an crot ceart Gaelge air na ráite</span>
<lb n="1301"/><span>seo, a mhathair: - Rinn sí "ciora chuid" de'n chuiteog,</span>
<lb n="1302"/><span>d'fhosgail siad "a mbeul"?  Ca tuige nach deárnadh</span>
<lb n="1303"/><span>uasaid de'n uimhir iolraidh?</span></p>
<lb n="1304"/>
<lb n="1305"/><p><span>An mhathair.  A ndéidh na n-uimhreach, is minic a chuirtear</span>
<lb n="1306"/><span>sémheadh air ainim uathaidh, agus nuair a nithear seo, bíonn</span>
<lb n="1307"/><span>brigh iolraidh aig an fhocal.  Da bhrigh sin cluintear a</span>
<lb n="1308"/><span>leithidí seo: - trí ghrim, trí bhuille, ciora chuid, ciora</span>
<lb n="1309"/><span>chaora, cúig chaora dheug, cúig chéad, sé mhíle, se thonna,</span>
<lb n="1310"/><span>agus c.  Ach ó tharla nach bhfuil an uasaid seo for-leathan, ba</span>
<lb n="1311"/><span>chóir do dhuine a bheith air a fhaichillt.  Is minic, fosta, a</span>
<lb n="1312"/><span>nithear uasaid de'n uimhir uathaidh a n-áit na huimhre</span>
<lb n="1313"/><span>iolraidh nuair nach mbíonn uimhreacha air bith: - Geárr "an</span>
<lb n="1314"/><span>barr" daofa, air "bhárr" na gcránn, buin "an</span>
<lb n="1315"/><span>craiceann" daofa, nigh siad "a n-aeidh," tá "ar</span>
<lb n="1316"/><span>gcroidhe" briste leat, chuir siad ann "a gcionn,"</span>
<lb n="1317"/><span>d'fhosgail siad "a mbeul," rith siad le "na n-anam,"</span>
<lb n="1318"/><span>nuair a bhí "a gcuid" ann "a mbolg" ocú, agus c.</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>15.  SIC SIC NA nEUNACH.</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>Nuair a thannaic Peadar an dóigh dhona a rabh an mhathair</span>
<lb n="1323"/><span>da gcothú d'imigh se agus fuair lán a dhuirn de chuiteogaí.</span>
<lb n="1324"/><span>Nuair a thainic se fhad leis an nead bhí na ciora muineil</span>
<lb n="1325"/><span>agus na ciora béil anáirde, agus "sic, sic" mhillteanach</span>
<lb n="1326"/><span>ocú.  Chuir Peadar cuiteog a mbeul achan chionn ocú</span>
<lb n="1327"/><span>agus, a smeideadh, bhí siad slugtha siar ocú, agus thoisigh</span>
<lb n="1328"/><span>an "sic, sic, sic" ar ais.  Insin chuir se dha chuiteog a</span>
<lb n="1329"/><span>mbeul achan chionn ocú, ach ma chuir thubair go sgiobfadh</span>
<lb n="1330"/><span>siad na meura dae.  Chuir se tilleadh chucu, ach is amhlaidh</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1331"/><p><span>a bhí an gleo ag éirigh níos measa.  Chuir seo íontas agus</span>
<lb n="1332"/><span>uathas air, ná bhí na muineil ag éirigh níos fuide agus na</span>
<lb n="1333"/><span>béil ag fosgladh níos mó agus níos mó achan iarraidh,</span>
<lb n="1334"/><span>agus, a n-áit an t-ocras a bheith ag maoladh, is amhlaidh a</span>
<lb n="1335"/><span>bhí se ag meudú orthú.  Ní miste a rá go rabh fearg air</span>
<lb n="1336"/><span>Pheadar siocair nach bhfuair se buidheachas air bith uafa</span>
<lb n="1337"/><span>ach "sic, sic, sic!"</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéamuis, innis dúinn go dé rinn</span>
<lb n="1340"/><span>Peadar nuair a thannaic se an dóigh dhona a rabh an mhathair</span>
<lb n="1341"/><span>ag cothú na sgallachan.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>Séamus.  D'imigh sé, a mhathair, agus fuair se lán a</span>
<lb n="1344"/><span>dhuirn de chuiteogaí le féasta beag a thóirt do na</span>
<lb n="1345"/><span>créatúirí bochta.</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>An mhathair.  Nuair a thainic se fhad leis an nead, a</span>
<lb n="1348"/><span>Sheaghain, go dé tharla?</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, go rabh sic, sic mhillteanach aig</span>
<lb n="1351"/><span>na heunacha.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n chiall atá le "sic, sic," a</span>
<lb n="1354"/><span>Mháire?</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>Máire Is ionann "sic, sic" agus "biadh, biadh," a</span>
<lb n="1357"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>An mhathair.  Ar theisein siad air dhóigh air bith eile, a</span>
<lb n="1360"/><span>Nóra, go rabh ocras orthú?</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>Nóra.  Theisein, a mhathair; shín siad amach a muineil</span>
<lb n="1363"/><span>agus d'fhosgail siad a mbeul.</span></p>
<lb n="1364"/>
<lb n="1365"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn Peadar, a Nuala?</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, chaith se cuiteog asteach a mbeul</span>
<lb n="1368"/><span>achan chionn ocú.</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>An mhathair.  Creidim gur shásuigh sin iad, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>Méabha.  Níor shásuigh, a mhathair, ná ní mór go rabh na</span>
<lb n="1373"/><span>cuiteogaí ann a mbeul ocú go rabh siad slugtha siar ocú,</span>
<lb n="1374"/><span>agus insin chan "sic, sic" a bhí ocú ach "sic, sic, sic! "</span>
<lb n="1375"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1376"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n míniu atá le "sic, sic</span>
<lb n="1377"/><span>sic," a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, "tilleadh, tilleadh, tilleadh!"</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>An mhathair.  Agus leis an chíocras seo a mhaoladh, a,</span>
<lb n="1382"/><span>Nóra, go dé rinn Peadar?</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>Nóra.  Chuir se dhá chuiteog a mbeul achan chionn ocú, a</span>
<lb n="1385"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="1386"/>
<lb n="1387"/><p><span>An mhathair.  Rabh muill air bith orthú an dá chuiteog a</span>
<lb n="1388"/><span>leigint siar, a Mháire?</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>Máire.  Mhaige maise, cha rabh, a mhathair, ach a n-áit</span>
<lb n="1391"/><span>sin, bhí an oiread sin sputair orthú da slugadh gur bheag nar</span>
<lb n="1392"/><span>sgiob siad na meura de Pheadar.</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn Peadar insin, a Nuala?</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, thug se tilleadh daofa, ach ma</span>
<lb n="1397"/><span>thug char shásuigh sin iad ach oiread, ná bhí an gleo ag éirigh</span>
<lb n="1398"/><span>níos measa, agus chuir seo íontas air Pheadar.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige a rabh íontas air, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="1401"/>
<lb n="1402"/><p><span>Méabha.  Mar go rabh na muineil ag éirigh níos fuide</span>
<lb n="1403"/><span>agus na béil ag fosgladh níos mó agus níos millteanaighe</span>
<lb n="1404"/><span>achan iarraidh.</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>An mhathair.  Réir chuma, a Shéamuis, char bhuin an</span>
<lb n="1407"/><span>féasta sin an t-ocras de na sgallachain sóruigheacha</span>
<lb n="1408"/><span>seo?</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>Séamus.  Char bhuin, a mhathair, ach a n-áit sin is amhlaidh</span>
<lb n="1411"/><span>a bhí se ag meudú orthú.</span></p>
<lb n="1412"/>
<lb n="1413"/><p><span>An mhathair.  Creidim nach rabh Peadar sásta leis an</span>
<lb n="1414"/><span>droch mhúnadh seo a bhí air na sgallachain, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>Seaghan.  Is cinnte nach rabh, a mhathair, ná bhí fearg</span>
<lb n="1417"/><span>mhór air.</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>An mhathair.  Agus ca tuige a mbéadh fearg air, a</span>
<lb n="1420"/><span>Mháire?</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, siocair nach bhfuair se buidheachas</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1423"/><p><span>air bith ó na sgallachain air son a chroidhúlachta ach</span>
<lb n="1424"/><span>"tilleadh, tilleadh, tilleadh!" no, mar atá se a</span>
<lb n="1425"/><span>canamhuin na n-eunach, sic, sic, sic! "</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>An mhathair.  A Mháire, fosgail do leor agus léigh</span>
<lb n="1428"/><span>amach an giota seo de'n sgéilín san aimsir ghná-chaite go</span>
<lb n="1429"/><span>dtí "ar ais."</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>Máire.  Nuair a tíodh Peadar an dóigh dhona a mbíodh</span>
<lb n="1432"/><span>an mhathair da gcothú, d'imigheadh sé agus gheibheadh lán a</span>
<lb n="1433"/><span>dhuirn de chuiteogaí.  Nuair a thigeadh se fhad leis an nead</span>
<lb n="1434"/><span>bhíodh na ciora muineil agus na ciora béil anáirde agus</span>
<lb n="1435"/><span>sic sic mhillteanach ocú.  Chuireadh Peadar cuiteog a</span>
<lb n="1436"/><span>mbeul achan chionn ocú, agus, a smeideadh, bhíodh siad</span>
<lb n="1437"/><span>slugtha siar ocú, agus thoisigheadh an sic, sic, sic ar ais.</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>An mhathair.  A Mhéabha, cuir thusa anns an aimsir</span>
<lb n="1440"/><span>fháistinigh é.</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>Méabha.  Nuair a tífeas Peadar an dóigh dhona a</span>
<lb n="1443"/><span>mbéidh an mhathair da gcothú, imeochaidh se agus gheoidh lán</span>
<lb n="1444"/><span>a dhuirn de chuiteogaí.  Nuair a thiocaidh se fhad leis an</span>
<lb n="1445"/><span>nead béidh na ciora muineil agus na ciora béil anáirde</span>
<lb n="1446"/><span>agus sic sic mhillteanach ocú, agus, a smeideadh, béidh</span>
<lb n="1447"/><span>siad slugtha siar ocú, agus toiseochaidh an sic, sic, sic</span>
<lb n="1448"/><span>ar ais.</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>16.  AN AIRC SLÉIBHE.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>Lá amháin samhraidh bhí gasúr ag buachailleacht air bhárr</span>
<lb n="1453"/><span>sléibhe.  Bhí an ghrian amuigh agus teas mór air fad ann.</span>
<lb n="1454"/><span>Mar sin dae, shuidh an gasúr air thúrtog, agus cha rabh a,</span>
<lb n="1455"/><span>bhfad gur thit se na chulladh.  Bhí a bheul fosgailte aige</span>
<lb n="1456"/><span>agus é ag srannfuigh go brighmhar binn nuair a léim airc</span>
<lb n="1457"/><span>sléibhe asteach ann a bheul agus amach síos ann a bholg.</span>
<lb n="1458"/><span>Air ball mhusgail se, agus nuair a thainic an tranóna</span>
<lb n="1459"/><span>sheol se a chuid bó na bhaile.</span>
<lb n="1460"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1461"/><p><span>An mhathair.  Go dé tharla do'n ghasúr seo, a Mháire?</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>Máire.  Bhí se ag buachailleacht bó air bhárr sléibhe, a</span>
<lb n="1464"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn se, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1467"/>
<lb n="1468"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, shuidh se air thúrtog agus thit</span>
<lb n="1469"/><span>se na chulladh.</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>An mhathair.  Ar chulluigh se go ciuin, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Seaghan.  Níor chulluigh, a mhathair, ná bhí a bheul</span>
<lb n="1474"/><span>fosgailte agus é ag srannfuigh mar bhéadh rud air bith ann.</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé tharla insin, a Nóra?</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>Nóra.  Chuaidh airc sléibhe asteach ann a bheul, a mhathair.</span></p>
<lb n="1479"/>
<lb n="1480"/><p><span>An mhathair.  Creidim go dtainic sí amach ar ais, a</span>
<lb n="1481"/><span>Mhéabha?</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Méabha.  Cha dtainic, a mhathair, ach chuaidh sí amach síos</span>
<lb n="1484"/><span>ann a bholg.</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>An mhathair.  Rabh an gasúr a bhfad na chulladh, a,</span>
<lb n="1487"/><span>Nuala?</span></p>
<lb n="1488"/>
<lb n="1489"/><p><span>Nuala.  Is dóiche liom, a mhathair, go rabh se tumall</span>
<lb n="1490"/><span>maith na chulladh</span></p>
<lb n="1491"/>
<lb n="1492"/><p><span>An mhathair.  Nuair a thainich an tranóna, go dé rinn se</span>
<lb n="1493"/><span>a Mháire?</span></p>
<lb n="1494"/>
<lb n="1495"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, sheol se a chuid bó na bhaile.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéamuis, cuir a gcás gurb í</span>
<lb n="1498"/><span>Méabha a d'innis an sgéilín seo, innis thusa dúinn go dé</span>
<lb n="1499"/><span>dúirt sí.</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>Séamus.  Dúirt Méabha go rabh gasúr lá amháin</span>
<lb n="1502"/><span>samhraidh ag buachailleacht air bhárr sléibhe; go rabh an</span>
<lb n="1503"/><span>ghrian amuigh agus teas mór air fad ann, agus mar sin</span>
<lb n="1504"/><span>dae, gur shuidh an gasúr air thúrtog, agus nach rabh a bhfad</span>
<lb n="1505"/><span>gur thit se na chulladh.  Dúirt sí go rabh a bheul fosgailte</span>
<lb n="1506"/><span>aige, agus go rabh se ag srannfuigh go brighmhar binn</span>
<lb n="1507"/><span>nuair a léim airc sléibhe asteach ann a bheul agus go</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1508"/><p><span>deachaidh sí amach síos ann a bholg; gur mhusgail se a</span>
<lb n="1509"/><span>gcionn tumaill, agus, nuair a thainic an tranóna, gur</span>
<lb n="1510"/><span>sheol se a chuid bó na bhaile.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>An mhathair.  A Sheaghain, léarnucht thusa na ráite</span>
<lb n="1513"/><span>seo:- ag buachailleacht?</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>Seaghan.  Ag tóirt aire do bha no do chaoirigh.</span></p>
<lb n="1516"/>
<lb n="1517"/><p><span>An mhathair.  Bhí an ghrian amuigh?</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>Seaghan.  Bhí an ghrian ag soillsiu.</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>An mhathair.  Shuidh se air thúrtog?</span></p>
<lb n="1522"/>
<lb n="1523"/><p><span>Seaghan.  Shuidh se air árdan bheag thirim.</span></p>
<lb n="1524"/>
<lb n="1525"/><p><span>An mhathair.  Air ball mhusgail se?</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>Seaghan.  A gcionn tumaill bhig thainic se as a chulladh</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>An mhathair.  Sheol se a chuid bó?</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>Seaghan.  Thiomainn se a chuid bó.</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>An mhathair.  Ag srannfuigh mar bhéadh rud air bith ann?</span></p>
<lb n="1534"/>
<lb n="1535"/><p><span>Seaghan.  Ag srannfuigh go treun láidir.</span></p>
<lb n="1536"/>
<lb n="1537"/><p><span>17.  AN tSEAN-BHEAN CHLISTE.</span></p>
<lb n="1538"/>
<lb n="1539"/><p><span>Char mhothuigh an gasúr go rabh aon rud cuntrailte leis,</span>
<lb n="1540"/><span>ach amháin go mbíodh ocras agus tart millteanach achan</span>
<lb n="1541"/><span>bhumaite sa lá air.  Ach fa dheireadh d'éirigh mo dhuine</span>
<lb n="1542"/><span>bocht co treith tanaí sin go rabh eagla air a mhathair go</span>
<lb n="1543"/><span>bhfuigheadh se bás.  Bhí sean-bhean chliste air an bhaile</span>
<lb n="1544"/><span>agus cuireadh fa na cuinne.  Co luath agus leag sise a</span>
<lb n="1545"/><span>súil air an ghasúr dúirt sí gur airc sléibhe a bhí ann a</span>
<lb n="1546"/><span>ghoile; go rabh sí ag slugadh achan rud da gcáitheadh an</span>
<lb n="1547"/><span>gasúr, agus gur fhág sin gan fuil gan feoil esean.</span></p>
<lb n="1548"/>
<lb n="1549"/><p><span>An mhathair.  Ar mhothuigh an gasur go rabh rud air bith</span>
<lb n="1550"/><span>cuntrailte leis, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1551"/>
<lb n="1552"/><p><span>Séamus.  Char mhothuigh, a mhathair, ach amháin go mbíodh</span>
<lb n="1553"/><span>ocras agus tart millteanach go han-mhinic air.</span>
<lb n="1554"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1555"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé tharla dó sa deireadh, a</span>
<lb n="1556"/><span>Sheaghain?</span></p>
<lb n="1557"/>
<lb n="1558"/><p><span>Seaghan  Tá, a mhathair, d'éirigh se co treith tanaí sin</span>
<lb n="1559"/><span>go rabh eagla air a mhathair go bhfuigheadh se bás.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>An mhathair.  Ar fheuch siad leis an duine bocht a léas,</span>
<lb n="1562"/><span>a Mháire?</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>Máire.  D'fheuch, a mhathair.  Bhí sean-bhean chliste air</span>
<lb n="1565"/><span>an bhaile agus cuireadh fa na cuinne.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé dúirt sise, a Nóra?</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>Nóra.  Dúirt sí go rabh airc sléibhe ann a ghoile.</span></p>
<lb n="1570"/>
<lb n="1571"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n dochar a rabh an airc da</span>
<lb n="1572"/><span>deánadh air, a Nuala?</span></p>
<lb n="1573"/>
<lb n="1574"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, go rabh an damantoir beag ag</span>
<lb n="1575"/><span>slugadh gach uile rud da gcaitheadh an gasúr bocht.</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh ar ghuill seo air an ghasúr,</span>
<lb n="1578"/><span>a Mhéabha?</span></p>
<lb n="1579"/>
<lb n="1580"/><p><span>Méabha.  Tá, a mhathair, gur fhág se an créatur bocht</span>
<lb n="1581"/><span>gan fuil gan feoil, ionas nach rabh ann ach na crámha.</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>An mhathair.  A Shéamuis, léigh an t-áit sin anns an</span>
<lb n="1584"/><span>aimsir fháistinigh.</span></p>
<lb n="1585"/>
<lb n="1586"/><p><span>Séamus.  Ní mhoitheochaidh an gasúr go mbéidh aon rud</span>
<lb n="1587"/><span>cuntrailte leis, ach amháin go mbéidh ocras agus tart</span>
<lb n="1588"/><span>millteanach achan bhumaite sa lá air.  Ach, fa dheireadh,</span>
<lb n="1589"/><span>éireocaidh mo dhuine bocht co treith tanaí sin, go mbéidh</span>
<lb n="1590"/><span>eagla air a mhathair go bhfuigh se bás.  Béidh sean-bhean</span>
<lb n="1591"/><span>chliste air an bhaile, agus cuirfear fa na cuinne.  Co</span>
<lb n="1592"/><span>luath agus leagfidh sise a súil air an ghasur, deirfidh sí</span>
<lb n="1593"/><span>gur airc sléibe a bhéas ann a ghoile, go mbéidh sí ag</span>
<lb n="1594"/><span>slugadh achan rud da gcaitfidh an gasúr, agus go bhfágfidh</span>
<lb n="1595"/><span>sin gan fuil gan feoil esean.</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>An mhathair.  Thug me fa dear, a Séamuis, gur thoisigh</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1598"/><p><span>tú le "Ní mhoitheochaidh an gasúr."  Nach mbéadh "cha</span>
<lb n="1599"/><span>moitheochaidh an gasúr" co maith?</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>Séamus.  Ní bhéadh, a mhathair: ní grách uasaid a dheánadh</span>
<lb n="1602"/><span>de "cha" roimh an aimsir fháistinigh.  Cuirim a gcás, ní</span>
<lb n="1603"/><span>ceart duinn lóirt mar seo: - Cha mbrisfidh se, cha dtiocaidh</span>
<lb n="1604"/><span>se, cha rachaidh se, cha ndeánfidh se, cha dtóirfidh se.</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n dóigh ar cheart iad a lóirt?</span></p>
<lb n="1607"/>
<lb n="1608"/><p><span>Séamus.  Mar seo, a mhathair: - Ní bhrisfidh se, Ní</span>
<lb n="1609"/><span>thiocaidh se, ní rachaidh se, ní dheánfidh se, ní fheicfidh se,</span>
<lb n="1610"/><span>ní thóirfidh se.</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>An mhathair.  Mar sin dae, leis an aimsir fháistineach</span>
<lb n="1613"/><span>a chur róinn, caithfar a gcomhní uasaid a dheánadh de "ní."</span>
<lb n="1614"/><span>Nach é sin do phuinnte, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1615"/>
<lb n="1616"/><p><span>Séamus.  Sé, mhathair, nuair a nithear uasaid de fhuirm</span>
<lb n="1617"/><span>fháistineach an bhriathair.  Ach, is minic a bheir "cha "</span>
<lb n="1618"/><span>fórsa fáistineach do fhuirmeacha na haimsire laithrighe;</span>
<lb n="1619"/><span>sin, mar déarfa, nuair a bhíos an aimsir fháistineach faoi</span>
<lb n="1620"/><span>mhíniu.</span></p>
<lb n="1621"/>
<lb n="1622"/><p><span>An mhathair.  Agus an dtóirfa cupla sompla dúinn, a</span>
<lb n="1623"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>Séamus.  Cinnte, a mhathair.  Cead againn na somplaí</span>
<lb n="1626"/><span>roimh-ráite a leathanú mar seo: - Cha mbrisim do chroidhe</span>
<lb n="1627"/><span>go deo, cha dtig se na bhaile níos mó, cha dtéim na bhaile</span>
<lb n="1628"/><span>mhóir go dtí amárach, cha ndeánaim a léithid níos mó, cha</span>
<lb n="1629"/><span>dtóirim oiread agus pínn ruadh duit go mbéidh an obair</span>
<lb n="1630"/><span>deánta agat.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>An mhathair.  Tá me sásta go maith, a Shéamuis, go</span>
<lb n="1633"/><span>gcuireann na somplaí sin brigh na haimsire fáistinighe</span>
<lb n="1634"/><span>róinn go sóiléar, agus leis an t-eolas seo a chur a</span>
<lb n="1635"/><span>bhféim, a pháistí, caithfamuid aire a thóirt gan uasaid a</span>
<lb n="1636"/><span>dheánadh de "cha" roimhe na fuirmeacha fáistineacha;</span>
<lb n="1637"/><span>agus, air an taobh eile, ma nithear uasaid de na fuirmeacha</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1638"/><p><span>seo, caithfar "ní" a chur rupú ma bhíonn an briathar</span>
<lb n="1639"/><span>diulta.  Agus anois, a Shéamuis, ó tharla go bhfuilmuid</span>
<lb n="1640"/><span>ag trácht air "cha," agus, réir chuma, go bhfuil deise na</span>
<lb n="1641"/><span>teangan go cruinn ann do chionn agat, beidir go</span>
<lb n="1642"/><span>n-innseocha do'n rannc ca tuige a gcastar "chan" orainn</span>
<lb n="1643"/><span>go minic a n-áit "cha."</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>Séamus.  Ní bhéidh muill air bith orm sin a dheánadh, a</span>
<lb n="1646"/><span>mhathair: Nuair a nithear uasaid de'n bhriathar "is,"</span>
<lb n="1647"/><span>árthuigheann "cha" go "chan." Cuirim a gcás, "chan mé</span>
<lb n="1648"/><span>an fear," "chan tú a rinn é."  Roimhe f, fosta, nithear</span>
<lb n="1649"/><span>uasaid de "chan," ach a n-áit an chiod litir seo a mhúchadh,</span>
<lb n="1650"/><span>mar is grách do "cha" a dheánadh, cuireann se an</span>
<lb n="1651"/><span>séimhiu air, mar seo: - chan fhuil, chan fhaghaim, chan fhuair</span>
<lb n="1652"/><span>me.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>18.  PURGOID NA SEAN-MHRÁ.</span></p>
<lb n="1655"/>
<lb n="1656"/><p><span>Insin rinn an tsean-bhean réidh tráth de bhiadh an-ghoirt,</span>
<lb n="1657"/><span>agus dúirt leis an ghasúr an méid a thiocadh leis dae a</span>
<lb n="1658"/><span>shlugadh, ach gan oiread agus deor dighe a ól.  Nuair a</span>
<lb n="1659"/><span>bhí an phurgoid seo na sean-mhrá caite aige, dúirt sí leis</span>
<lb n="1660"/><span>a ghol agus luighe air bhruach na hónna, agus leigint air a</span>
<lb n="1661"/><span>bheith na chulladh.  Rinn sesean amhlaidh; luigh se síos a</span>
<lb n="1662"/><span>chois sgeárdain, d'fhosgail a bheul, agus thoisigh ag</span>
<lb n="1663"/><span>srannfuigh.</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn an tsean-bhean, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>Séamus.  Rinn sí réidh tráth de bhiadh an-ghoirt, a</span>
<lb n="1668"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>An mhathair.  Ca dó a rabh an tráth seo, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>Seaghan.  Do'n ghasúr, a mhathair.</span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>An mhathair.  Ar chaith an gasúr an biadh goirt sin, a</span>
<lb n="1675"/><span>Mháire?</span>
<lb n="1676"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1677"/><p><span>Máire.  Slug se siar an méid a thiocadh leis dae, a</span>
<lb n="1678"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="1679"/>
<lb n="1680"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé dúirt an tsean-bhean leis</span>
<lb n="1681"/><span>insin, a Nóra?</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>Nóra.  Dúirt sí leis a ghol agus luighe a chois na hónna.</span></p>
<lb n="1684"/>
<lb n="1685"/><p><span>An mhathair.  Creidim go deárn se sin go fonnmhar, a</span>
<lb n="1686"/><span>Mhéabha?</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>Méabha.  Rinn, a mhathair, luigh se síos a chois sgeárdain</span>
<lb n="1689"/><span>agus leig se air a bheith na chulladh.</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>Seaghan.  Tithear damhsa, a mhathair, go bhfuil locht</span>
<lb n="1692"/><span>sóruigheach anns an sgéilín, agus gur chóir a cheartú sul</span>
<lb n="1693"/><span>a dtémuid níos fuide.</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>An mhathair.  Maise, char shóruigh me-fhéin go rabh aon</span>
<lb n="1696"/><span>locht ann, ach ma tá léigh amach dúinn é, a Sheaghain.</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>Seaghan.  Seo é, a mhathair: "Nuair a bhí an phurgoid</span>
<lb n="1699"/><span>seo na sean-mhrá caite aige."</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>An mhathair.  Amuidigh, a Sheaghain, ní fhuil locht air bith</span>
<lb n="1702"/><span>air an Ghaelic sin.</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>Seaghan.  Tá eagla orm go bhfuil, a mhathair.</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>An mhathair.  Maise, ma tá, léigh amach an dóigh cheart.</span></p>
<lb n="1707"/>
<lb n="1708"/><p><span>Seaghan.  Réir riagla an ghramair, a mhathair, seo mar</span>
<lb n="1709"/><span>ba chóir dó a bheith: Nuair a bhí purgoid seo na sean-mhrá</span>
<lb n="1710"/><span>caite aige.</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>An mhathair.  "Purgoid seo na sean-mhrá" - Ní fhuil</span>
<lb n="1713"/><span>an crot ceart air, a Sheaghain.  Ach tá mise a gcruadh-chás</span>
<lb n="1714"/><span>ó tharla nach bhfuil eolas air bith agam air ghramar ach an</span>
<lb n="1715"/><span>méid atá ann mo chionn, agus creidim nach bhfuil moran</span>
<lb n="1716"/><span>maith anns an eolas sin le taobh an ghramair a gheibhthar</span>
<lb n="1717"/><span>anns na leorthí.  Ach beidir go dtiocadh le Méabha an</span>
<lb n="1718"/><span>cheist seo a réiteach ó tharla gur fheoluim sise cuid mhór</span>
<lb n="1719"/><span>de'n ghramar fosta.</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>Méabha.  Tá eagla mhór orm, a mhathair, nach deachaidh</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1722"/><p><span>Seaghan dóinn go leor sa ghramar ná is furust ainnthe</span>
<lb n="1723"/><span>nach bhfuair se an grim ceart air an riaghail a bhuineas</span>
<lb n="1724"/><span>leis an "locht sóruigheach" seo.</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>Seaghan.  Deir an riaghail, a mhathair, nach ceart don'</span>
<lb n="1727"/><span>airteagal a bheith leis an chiod ainim.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>Méabha.  Deir, a Shéamuis, ach nach bhfuil fhios agat go</span>
<lb n="1730"/><span>mbíonn diulta le bunas achan riaghail, agus diult nach</span>
<lb n="1731"/><span>ceart dearmad a dheánadh dae is eadh an diult seo.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>An mhathair.  D'athainn me sin.</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>Méabha.  Is fíor do Sheaghan go bhfuil an riaghail adaí</span>
<lb n="1736"/><span>ann, ach tá riaghail eile a deireas go gcaithfar uasaid a</span>
<lb n="1737"/><span>dheánadh de'n airteagal achan uair da ndeántar uasaid</span>
<lb n="1738"/><span>de'n fhorainim taisbeantach, ionas go n-abairtear "an</span>
<lb n="1739"/><span>bhó seo," "na muca sin," a n-áit "bo seo," "muca sin."</span>
<lb n="1740"/><span>Air an dóigh chianna tá an t-airteagal riachtanach ann a</span>
<lb n="1741"/><span>leithid seo de ráite:- "Anns an ghleann seo na ndeor,"</span>
<lb n="1742"/><span>"air an pháirc sin do mhathara."  Da bhrigh sin, ní fhuil locht</span>
<lb n="1743"/><span>air bith air "an phurgoid seo na sean-mhrá," agus béidh</span>
<lb n="1744"/><span>se air Seaghan dearcadh níos géire as seo amach, ná béidh</span>
<lb n="1745"/><span>an dhomhan mhór ag gáirigh magadh air-fhéin agus a chuid</span>
<lb n="1746"/><span>gramair.  Tá daoiní ann, a mhathair, a bhfuil an gramar</span>
<lb n="1747"/><span>ceart astuigh ann a gcionn ocú, agus nuair a thoisigheann</span>
<lb n="1748"/><span>siad ag sgríobh, druideann siad a súile air an lón</span>
<lb n="1749"/><span>luachmhar sin le greamú air riagla gramair nach bhfuil ach</span>
<lb n="1750"/><span>fíor-bheagan eolais ocú orthú, ionas go sgríobhann siad</span>
<lb n="1751"/><span>moran de'n Ghaelic adaí Sheaghain.</span></p>
<lb n="1752"/>
<lb n="1753"/><p><span>An mhathair.  Maise, mo sheacht n-anam thú, a Mhéabha!</span>
<lb n="1754"/><span>Dheánfidh an óraid sin maith do Sheaghan.  Tá bumaite ó</span>
<lb n="1755"/><span>shoin, bhí eagla orm-fhéin nach í an Ghaelic cheart a bhí agam,</span>
<lb n="1756"/><span>ach mhínigh tusa an cheist co deas sin gur sguabadh air</span>
<lb n="1757"/><span>shiul an eagla sin.</span>
<lb n="1758"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1759"/><p><span>19.  AN LÉAS.</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Bhí an airc sléibhe da céasadh le tart a ndéidh an méid</span>
<lb n="1762"/><span>de'n fheoil ghoirt a bhí slugtha aicí, agus nuair a chualaidh sí</span>
<lb n="1763"/><span>fuaim an sgeárdain agus glugarnach an tsruthain, siud</span>
<lb n="1764"/><span>amach annsair an uisge í.  Co luath agus fuair an gasúr</span>
<lb n="1765"/><span>faill, as go brách leis na bhaile, agus thug áltú do Dhia</span>
<lb n="1766"/><span>agus do'n tsean-bhean.</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh ar ghuill an fheoil ghoirth air</span>
<lb n="1769"/><span>an airc, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="1770"/>
<lb n="1771"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, go rabh sí da céasadh le tart.</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn sí, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>Seaghan.  Nuair a chualaidh sí fuaim an tsruthain agus</span>
<lb n="1776"/><span>go rabh beul an ghasúir fosgailte thainic sí amach.</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige a deachaidh sí amach, a Mháire?</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>Máire.  Le deoch uisge a fháil, a mhathair.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>An mhathair.  Go dé rinn an buachaill, a Nóra?</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, ruith se na bhaile an méid a bhí</span>
<lb n="1785"/><span>ann a chorp.</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rinn se nuair a sroich se an</span>
<lb n="1788"/><span>baile, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>Méabha.  Thug se áltú do Dhia agus do'n tsean-bhean.</span></p>
<lb n="1791"/>
<lb n="1792"/><p><span>An mhathair.  Mínigh na focla seo, a Nuala:- thug se</span>
<lb n="1793"/><span>áltú?</span></p>
<lb n="1794"/>
<lb n="1795"/><p><span>Nuala.  Thug se buidheachas mór.</span></p>
<lb n="1796"/>
<lb n="1797"/><p><span>An mhathair.  Bhí sí da céasadh?</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>Nuala.  Bhí sí da crádh, bhí sí a bpéin.</span></p>
<lb n="1800"/>
<lb n="1801"/><p><span>An mhathair.  Tráth de bhiadh ghoirt?</span></p>
<lb n="1802"/>
<lb n="1803"/><p><span>Nuala.  Béile de bhiadh a bhfuil salann ann.</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>An mhathair.  Fuaim an sgeárdain?</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>Nuala.  Tuaim (no crónan) an easa.</span>
<lb n="1808"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1809"/><p><span>An mhathair.  Glugarnach an tsruthain?</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>Nuala.  Sluparnach-slaparnach an tsruthain.</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>An mhathair.  Siud amach annsair an uisge í?</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>Nuala.  Chuaidh sí amach go dtí'n t-uisge.</span></p>
<lb n="1816"/>
<lb n="1817"/><p><span>An mhathair.  As go brach leis na bhaile?</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>Nuala.  D'imigh se na bhaile co tiuth as thiocadh leis.</span></p>
<lb n="1820"/>
<lb n="1821"/><p><span>20.  AN GHRIAN AGUS AN GHEALACH.</span></p>
<lb n="1822"/>
<lb n="1823"/><p><span>An mhathair.  Caith fod mónadh air an teiní, a Mháire.</span>
<lb n="1824"/><span>Ó tharla go bhfuil an Ghealach amuigh, agus an oíche chóir a</span>
<lb n="1825"/><span>bheith co geal leis an lá, ní bhéidh féim air bith le coinnle</span>
<lb n="1826"/><span>anuchth.</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>Séamus.  Ca tuige, a mhathair, nach dtugann an Ghealach</span>
<lb n="1829"/><span>solas dúinn co maith leis an tsolas a bheir an Ghrian</span>
<lb n="1830"/><span>dúinn?</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Shéamuis, mar nach bhfuil méid air</span>
<lb n="1833"/><span>bith anns an Ghealaigh le taobh an mhéid atá anns an Ghréin;</span>
<lb n="1834"/><span>agus, rud eile, a Shéamuis, innean go dtóireann sí solas</span>
<lb n="1835"/><span>dúinn inseo anucht, chan é a solas fhéin atá aicí da thóirt</span>
<lb n="1836"/><span>uaithe, ach solas na Gréine a bhíos a dóladh ag titim orthí.</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>Séamus.  Agus, a mhathair, ca náit a bhfaghann an</span>
<lb n="1839"/><span>Ghrian a solas?</span></p>
<lb n="1840"/>
<lb n="1841"/><p><span>An mhathair.  Tig se aistí-fhéin, a Sheamuis.  Meall</span>
<lb n="1842"/><span>mór teineadh atá anns an Ghréin, agus sin an t-ábhar a</span>
<lb n="1843"/><span>mbíonn a gatha co teith sin.  Air an dóigh chianna, ní thig</span>
<lb n="1844"/><span>teas air bith as an Ghealaigh de bhrigh nach bhfuil teas air</span>
<lb n="1845"/><span>bith inntí-fhéin.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>Séamus.  Agus an rabh teas air bith ariamh inntí, a</span>
<lb n="1848"/><span>mhathair?</span></p>
<lb n="1849"/>
<lb n="1850"/><p><span>An mhathair.  Is dóiche liom go rabh.  Amach siar a</span>
<lb n="1851"/><span>gciantaí na gceo, deirtar go rab an Ghealach na meall</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1852"/><p><span>teineadh mar atá an Ghrian anois, ach gur fhuaruigh sí a réir</span>
<lb n="1853"/><span>a cheile a gcathadh na gciantaí.  Da chórtha sin, fosta, bhí</span>
<lb n="1854"/><span>an Domhan seo na crap teineadh a dtús báire, agus</span>
<lb n="1855"/><span>innean go bhfuil se fuaruíste air an taobh amuigh fa lathair</span>
<lb n="1856"/><span>tá an teiní go fóill ann a chroidhe.  Tá fhios againn, mar</span>
<lb n="1857"/><span>gcianna, go bpléasgann agus go mbruchtann an teiní sin</span>
<lb n="1858"/><span>anois agus aríst air éadan na cruinne.</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>Seaghan.  Agus, a mhathair, ca tuige nar fhuaruigh an</span>
<lb n="1861"/><span>Ghrian co maith leis an Ghealaigh?</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Sheaghain, de bhrigh go bhfuil an Ghrian</span>
<lb n="1864"/><span>a bhfad níos mó ná an Ghealach.</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>Nuala.  Maise, le hamharc orthú, a mhathair, shílfea nach</span>
<lb n="1867"/><span>bhfuil moran difir eatorú.</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>An mhathair.  Tá sion fír go leor, a Nuala, ach ná deán</span>
<lb n="1870"/><span>dearmad go bhfuil an Ghrian a bhfad níos fuide air shiul</span>
<lb n="1871"/><span>ná an Ghealach.  Tá an Ghealach an-chógarach dúinn, agus is</span>
<lb n="1872"/><span>air an ábhar sin go síltear go bhfuil sí co mór leis an</span>
<lb n="1873"/><span>Ghréin.</span></p>
<lb n="1874"/>
<lb n="1875"/><p><span>Nóra.  Go dé'n fhad a bhfuil an Ghealach uainn, a</span>
<lb n="1876"/><span>mhathair?</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>An mhathair.  Ní fhuil sí ach bórdaigh air cheathradh milliun</span>
<lb n="1879"/><span>míle uainn, a Nóra.</span></p>
<lb n="1880"/>
<lb n="1881"/><p><span>Nóra.  Agus an Ghrian, a mhathair?</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>An mhathair.  Tá an Ghrian chóir a bheith céad milliun</span>
<lb n="1884"/><span>míle uainn, agus da mbéadh an Ghealach an fhad sin air</span>
<lb n="1885"/><span>shiul ní fheicfí air chor air bith í.</span></p>
<lb n="1886"/>
<lb n="1887"/><p><span>Méabha.  Ach, a mhathair, níor innis tú dúinn ca tuige</span>
<lb n="1888"/><span>nar fhuaruigh an Ghrian co maith leis an Ghealaigh?</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>An mhathair.  Mar a dúirt me cheana féin, d'fhuaruigh</span>
<lb n="1891"/><span>an Ghealach ó tharla nach bhfuil inntí ach mionogan le taobh</span>
<lb n="1892"/><span>na Gréine.</span></p>
<lb n="1893"/>
<lb n="1894"/><p><span>Máire.  Arú, go dé rud mionogan, a mhathair!</span>
<lb n="1895"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1896"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Mháire, rud atá co beag sin nach</span>
<lb n="1897"/><span>mór go dtig é a fheiceal.</span></p>
<lb n="1898"/>
<lb n="1899"/><p><span>Máire.  Bhfuil se níos lú ná dúlogan, a mhathair?</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>An mhathair.  Maise, measaim go bhfuil an dúlogan</span>
<lb n="1902"/><span>céad uair co mór leis an mhionogan, a Mháire.</span></p>
<lb n="1903"/>
<lb n="1904"/><p><span>Seaghan.  Ach ma tá an Ghrian mór fhéin, a mhathair, ca</span>
<lb n="1905"/><span>tuige nach dtiocadh léithe fuarú?</span></p>
<lb n="1906"/>
<lb n="1907"/><p><span>An mhathair.  Ní abraim ná go bhfuil sí ag fuarú, a</span>
<lb n="1908"/><span>Sheaghain.  Is é a mheasann na reult-ollamhna go bhfuil sí</span>
<lb n="1909"/><span>ag fuarú, ach, ó tharla go bhfuil toirt uathasach innthí, go</span>
<lb n="1910"/><span>bhfuil an fuarú ag gol air aeidh co fadalach sin nach léar</span>
<lb n="1911"/><span>dúinn é, agus da mairfadh sinne míle blian eile nach</span>
<lb n="1912"/><span>dtóirfadh sinn fa dear go mbéadh aon árthú orthí.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>Séamus.  Tá sin deacair go maith a thuigbheal, a</span>
<lb n="1915"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>An mhathair.  Measaim go bhfuil, a Shéamuis, ach</span>
<lb n="1918"/><span>dheánfidh me mo dhitheall le na nuchtadh níos soiléire dhuit:</span>
<lb n="1919"/><span>Ma líonaim an pota mór sin thall le huisge galach, agus</span>
<lb n="1920"/><span>insin an meurocan seo atá air mo mheur a líonadh mar</span>
<lb n="1921"/><span>gcianna, agus an bheirt ocú a fhágail na suidhe air an</span>
<lb n="1922"/><span>urlar, ceocú ocú a bhéas fuaruíste a chiod uair?</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>Séamus.  Béidh an meurocan fuar a bhfad roimhe 'n</span>
<lb n="1925"/><span>phota, a mhathair.</span></p>
<lb n="1926"/>
<lb n="1927"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte go mbéidh, a Shéamuis.  Béidh</span>
<lb n="1928"/><span>an t-uisge anns an mheurocan fuar a gcionn chúig bhumaite,</span>
<lb n="1929"/><span>ach, a gcionn cúig n-uaire, is dóiche liom go mbéidh an</span>
<lb n="1930"/><span>t-uisge anns an phota gear theith go fóill.</span></p>
<lb n="1931"/>
<lb n="1932"/><p><span>Séamus.  Is fíor sin, a mhathair.</span></p>
<lb n="1933"/>
<lb n="1934"/><p><span>An mhathair.  Tá go maith.  Anois, a Shéamuis, da</span>
<lb n="1935"/><span>dtiocadh leat smaoitiu air phota a bhéadh co mór leis an</span>
<lb n="1936"/><span>dhomhan seo, nach sileann tú go mbéadh se co fadalach sin</span>
<lb n="1937"/><span>ag fuaradh nach mór go dtiocadh le duine a thóirt fa dear?</span>
<lb n="1938"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1939"/><p><span>Séamus.  Maise, da mairfinn míle blian no mar sin,</span>
<lb n="1940"/><span>a mhathair, beidir go sórochainn árthú beag air theas an</span>
<lb n="1941"/><span>phota uathasaigh sin, ach ó tharla nach mbíonn saol an duine</span>
<lb n="1942"/><span>moran níos mó ná ciora sgór blian, tá eagla mhór orm</span>
<lb n="1943"/><span>nach bhfeicfí aon árthú air.</span></p>
<lb n="1944"/>
<lb n="1945"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéámuis ó tharla go bhfuil an</span>
<lb n="1946"/><span>méid sin go soiléar ann do chionn, tuig go bhfuil, feudaim</span>
<lb n="1947"/><span>a rá oiread difir eadar an Ghrian agus an Ghealach agus</span>
<lb n="1948"/><span>tá eadar an pota uathasach sin agus an meurocan.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>Séamus.  Tuigim an puinnte go fíor-mhaith anois, a</span>
<lb n="1951"/><span>mhathair, ach ba mhaith liom eolas níos cruinne a fháil air</span>
<lb n="1952"/><span>mhéid na Gréine.</span></p>
<lb n="1953"/>
<lb n="1954"/><p><span>An mhathair.  Tá meid uathasach inntí, a Shéamuis.  Da</span>
<lb n="1955"/><span>dtiocadh í a gheárradh ann a milliun giota, bhéadh achan</span>
<lb n="1956"/><span>ghiota ocú seo co mór leis an Dómhan seo.  Da mbéadh</span>
<lb n="1957"/><span>bothar iarainn thart timpeall na Gréine agus go suidhfea</span>
<lb n="1958"/><span>a dtraen a bhéadh ag deánadh trí fichead míle san uair,</span>
<lb n="1959"/><span>agus é ag síor-ghluaiseacht oíche agus lá, ní bheithea aig</span>
<lb n="1960"/><span>deireadh do thurais timpeall na Gréine, a Shéamuis, go</span>
<lb n="1961"/><span>mbéadh cúig blianna caite.</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>Séámus.  Is dóiche liom, a mhathair, go ndíolfinn go</span>
<lb n="1964"/><span>geur air an ticeid.</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Seaghan.  Agus go dé'n mhéid atá sa Ghealaigh, a</span>
<lb n="1967"/><span>mhathair?</span></p>
<lb n="1968"/>
<lb n="1969"/><p><span>An mhathair.  Da ngeárrfí an Domhan na leith-chéad</span>
<lb n="1970"/><span>giota, bhéadh achan giota ocú co mór leis an Ghealaigh, agus</span>
<lb n="1971"/><span>feudtar a mheas as seo nach bhfuil anns an Ghealaigh ach</span>
<lb n="1972"/><span>mionogan le taobh na Gréine.</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>Máire.  Ba mhaith liom-fhéin, a mhathair, eolas níos</span>
<lb n="1975"/><span>cruinne a bheith agam air an spéir agus air na reultogaí.</span>
<lb n="1976"/><span>Tamuid uilig tursach ag cainnt air néithe talamhanta.</span></p>
<lb n="1977"/>
<lb n="1978"/><p><span>An mhathair.  Maise, tá me air aon intinn leat insin,</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1979"/><p><span>a Mháire.  Da mheud agus da mhinice a dhearcthar air</span>
<lb n="1980"/><span>oibreacha Dé, is amhlaidh is mó ar n-íontas.  Ma dhearcan-</span>
<lb n="1981"/><span>muid air aeidh na Cruinne, nuchtfar dúinn mór-chuacht agus</span>
<lb n="1982"/><span>mór-intleacht an Chruthuigheora.  Ach tógamuid suas ar</span>
<lb n="1983"/><span>súile agus dearcamuid air chruinn-chlár gorm na firmi-</span>
<lb n="1984"/><span>minte.  Nach aoibhinn an t-amharc é a lár an lae ghil, nuair</span>
<lb n="1985"/><span>nach mbíonn aon rud le feiceal air aeidh na spéire ach an</span>
<lb n="1986"/><span>Ghrian ghlórmhar, a bhfuil a solas co leunmhar láidir sin</span>
<lb n="1987"/><span>go múchann se achan solas eile!  Ach ní shilim go bhfuil</span>
<lb n="1988"/><span>amharc air bith eile da bhfacaidh súil an duine ariamh a</span>
<lb n="1989"/><span>shárochadh amharc na spéire san oíche, agus go hairid nuair</span>
<lb n="1990"/><span>a bhíos cruinn-mhachaire neimhe cúduighthe le reulta ró-</span>
<lb n="1991"/><span>dheasa, agus an Ghealach aoibhinn ómra ann a gceart-lár.</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>21.  AN GHRIAN AGUS A CUALACHT.</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>Ní fhuil reult sa spéir nach mbíonn ag síor-ghluaiseacht.</span>
<lb n="1996"/><span>Ach tá cuid ocú co fada sin air shiul nach léar dúinn go</span>
<lb n="1997"/><span>bhfuil aon bhugadh ionntú, agus air an ábhar sin is grách a</span>
<lb n="1998"/><span>rá go mbíonn siad a gcómhní san áit chianna.  Reulta</span>
<lb n="1999"/><span>buana a bheirtar orthú seo.  Tá reulta eile ann, agus</span>
<lb n="2000"/><span>bheirtar fa dear nach mbíonn siad aon bhumaite san áit</span>
<lb n="2001"/><span>chianna, ach a dóladh ag gluaiseacht thart fa dtaobh de'n</span>
<lb n="2002"/><span>Ghréin.  Reulta neamh-bhuana a bheirtar orthúsan.</span>
<lb n="2003"/><span>Planoidí an t-ainim atá air na triallairí seo, agus ní</span>
<lb n="2004"/><span>fhuil air an spéir go huile ocú ach ocht gcinn mhóra agus</span>
<lb n="2005"/><span>bórdaigh air chúig chéad de mhion-phlanoidí.  Seo ainimnacha</span>
<lb n="2006"/><span>na bplanoid mór:- Mercerí, Bhéanus, an Chruinne (no an</span>
<lb n="2007"/><span>Dómhan), Márs, Iupiter, Sathurn, Uránus agus Neptiun.</span>
<lb n="2008"/><span>Tá méid mhillteanach anns na planoidí seo, ach da mheud</span>
<lb n="2009"/><span>a méid agus a meáchan, tá an Ghrian coradh agus seacht</span>
<lb n="2010"/><span>gcéad uair co mór leis an iomlan ocú curtha le cheile.</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="2011"/><p><span>Ach an rud is íontaighe fa dtaobh de'n teaghlach neimhe seo,</span>
<lb n="2012"/><span>sé go bhfuil na planoidí a nglaic na Gréine, agus go</span>
<lb n="2013"/><span>daighean faoi na smacht.  Bíonn sí a choíche da dtaraint</span>
<lb n="2014"/><span>agus da dtiomaint co brighmhar beacht sin nach dtig leo</span>
<lb n="2015"/><span>a ghol oiread agus órlach thar an líne atá geártha amach</span>
<lb n="2016"/><span>aicí daofa.</span></p>
<lb n="2017"/>
<lb n="2018"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Mháire, ca mheud ceanal reult</span>
<lb n="2019"/><span>ann?</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>Máire.  Dhá cheanal, a mhathair, reulta buana agus</span>
<lb n="2022"/><span>reulta neamh-bhuana.</span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>An mhathair.  Maith an cailín, a Mháire.  Innis dúinn</span>
<lb n="2025"/><span>anois go dé rud reult buan.</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, reult a bhíos a gcómhní san áit</span>
<lb n="2028"/><span>chianna.</span></p>
<lb n="2029"/>
<lb n="2030"/><p><span>An mhathair.  Agus an mbíonn na reulta buana, da</span>
<lb n="2031"/><span>rírimh, san áit chianna a gcómhní?</span></p>
<lb n="2032"/>
<lb n="2033"/><p><span>Máire.  Ní bhíonn, a mhathair, ach tá siad co fada sin air</span>
<lb n="2034"/><span>shiul nach bhfeicthar dúinne go bhfuil aon bhugadh ionntú.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé rud reult neamh-bhuan, a</span>
<lb n="2037"/><span>Nóra?</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, reult a bhíos a gcomhní ag</span>
<lb n="2040"/><span>gluaiseacht.</span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a mbíonn siad ag gol, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>Méabha.  Bíonn siad ag deánadh turais timpeall na</span>
<lb n="2045"/><span>Gréine.</span></p>
<lb n="2046"/>
<lb n="2047"/><p><span>An mhathair.  Agus an bhfuil moran de'n cheanal seo</span>
<lb n="2048"/><span>ann, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>Séamus.  Bórdaigh air chúig chéad, a mhathair, ach tá ocht</span>
<lb n="2051"/><span>gcinn mhóra orthú.</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>An mhathair.  Cuir ainim air na hocht gcinn mhóra, a</span>
<lb n="2054"/><span>Mháire.</span>
<lb n="2055"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="2056"/><p><span>Máire.  Mercerí, Bhéanus, an Domhan, Márs, Iupiter,</span>
<lb n="2057"/><span>Sathurn, Uránus agus Neptiun.</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil ainim air bith eile air na reulta</span>
<lb n="2060"/><span>seo, a Nóra?</span></p>
<lb n="2061"/>
<lb n="2062"/><p><span>Nóra.  Planoidí a bheirtar orthú, a mhathair.</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige a dtugthar an t-ainim sin orthú,</span>
<lb n="2065"/><span>a Nuala?</span></p>
<lb n="2066"/>
<lb n="2067"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, de bhrigh go mbíonn siad a</span>
<lb n="2068"/><span>gcómhní ag triall, ná is ionann "planoid" agus</span>
<lb n="2069"/><span>"triallaire."</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>An mhathair.  Agus ca tuige a mbíonn siad ag triall</span>
<lb n="2072"/><span>timpeall na Gréine, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>Méabha.  Tá, a mhathair, de bhrigh go bhfuil siad a nglaic</span>
<lb n="2075"/><span>na Gréine agus go mór faoi na smacht.</span></p>
<lb n="2076"/>
<lb n="2077"/><p><span>An mhathair.  Réir chuma, a Shéamuis, tá srian aicí air</span>
<lb n="2078"/><span>achan chionn ocú?</span></p>
<lb n="2079"/>
<lb n="2080"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, agus tiomaineann sí co deas</span>
<lb n="2081"/><span>sin iad nach dtéann siad oiread agus órlach thar an líne</span>
<lb n="2082"/><span>atá geárrtha amach aicí daofa.</span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil moran méid anns na planoidí,</span>
<lb n="2085"/><span>a Seaghain.</span></p>
<lb n="2086"/>
<lb n="2087"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, ta méid sóruigheach ionntú.</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil aon chionn ocú co mór leis an</span>
<lb n="2090"/><span>Ghréin, a Mháire?</span></p>
<lb n="2091"/>
<lb n="2092"/><p><span>Máire.  Is cinnte nach bhfuil, a mhathair, ná, da mbéadh</span>
<lb n="2093"/><span>ní dóiche go mbéadh a leithid de smacht aicí orthú agus tá.</span></p>
<lb n="2094"/>
<lb n="2095"/><p><span>An mhathair.  Da ndeánfí planoid amháin de na hocht</span>
<lb n="2096"/><span>gcinn mhóra, a Nóra, an mbéadh an phlanoid úr seo co</span>
<lb n="2097"/><span>mór leis an Ghréin?</span></p>
<lb n="2098"/>
<lb n="2099"/><p><span>Nóra.  Cha mbéadh, maise, ach da dtiocadh seacht gchead</span>
<lb n="2100"/><span>ocú a fháil agus planoid amháin a deanadh daofa, insin</span>
<lb n="2101"/><span>bhéadh an phlanoid sin chóir a bheith co mór leis an Ghréin.</span>
<lb n="2102"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="2103"/><p><span>22.  MERCERÍ AGUS BHÉANUS.</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>Is é Mercerí an phlanoid is cógraighe do'n Ghréin.  Tá</span>
<lb n="2106"/><span>se níos lú ná aon chionn eile de na planoidí móra, ach a</span>
<lb n="2107"/><span>bhfad níos guiste ná ceachtar ocú.  Tá se rud beag níos</span>
<lb n="2108"/><span>mó ná an Ghealach, agus air a thuras timpeall na Gréine,</span>
<lb n="2109"/><span>siuileann se naoi míle fichead a mbuille cluig, sin mar</span>
<lb n="2110"/><span>déarfa, go gcuireann se coradh agus 1700 míle tairis a</span>
<lb n="2111"/><span>mbumaite cluig, ionas nach miste a rá go mbíonn se air</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="2112"/><p><span>chos anáirde.  Siuileann se iomlan an bhealaigh timpeall</span>
<lb n="2113"/><span>na Gréine a dtrí mhí, no mar sin.  A ndéidh Mhercerí, is</span>
<lb n="2114"/><span>í Bhéanus is cógraighe do'n Ghréin.  Tá an phlanoid seo a</span>
<lb n="2115"/><span>bhfad níos solasmhaire ná aon reult eile sa spéir, ionas</span>
<lb n="2116"/><span>go dtig í a fheiceal a lár an lae.  "Reult an Tranóna "</span>
<lb n="2117"/><span>a bheirtar orthí nuair a bhíonn sí le feiceal anns an</span>
<lb n="2118"/><span>tranóna, agus nuair a bhíonn sí le feiceal air maidín, is</span>
<lb n="2119"/><span>grách "Reult na Mainne" a thóirt orthí.  Ta sí bórdaig</span>
<lb n="2120"/><span>air mhéid an Domhain, agus siuileann sí dhá mhíle fichead</span>
<lb n="2121"/><span>a mbuille cluig, agus cuireann sí a turas timpeall na</span>
<lb n="2122"/><span>Gréine tharstí a n-ocht mhí.</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>An mhathair.  Ceocú de na planoidí is cógraighe do'n</span>
<lb n="2125"/><span>Ghréin, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>Séamus.  Mercerí, a mhathair.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil moran méid ann, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="2130"/>
<lb n="2131"/><p><span>Seaghan.  Tá se rud beag níos mó ná an Ghealach, a</span>
<lb n="2132"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="2133"/>
<lb n="2134"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a siuileann se ann a thuras,</span>
<lb n="2135"/><span>a Mháire?</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, go mbíonn se air chos anáirde.</span></p>
<lb n="2138"/>
<lb n="2139"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ghuisteacht atá ann, a Nóra?</span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>Nóra.  Siuileann se naoi míle fichead a mbuille</span>
<lb n="2142"/><span>cluig.</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n fhad a mbíonn se air a thuras</span>
<lb n="2145"/><span>timpeall na Gréine, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2146"/>
<lb n="2147"/><p><span>Méabha.  Trí mhí, a mhathair.</span></p>
<lb n="2148"/>
<lb n="2149"/><p><span>An mhathair.  A ndéidh Mhercerí, a Nuala, go dé'n</span>
<lb n="2150"/><span>phlanoid is cógraighe do'n Ghréin?</span></p>
<lb n="2151"/>
<lb n="2152"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair, an phlanoid Bhéanus.</span></p>
<lb n="2153"/>
<lb n="2154"/><p><span>An mhathair.  An bhfhuil ainim air bith eile air an phlanoid</span>
<lb n="2155"/><span>seo, a Shéamuis?</span>
<lb n="2156"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="2157"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, Reult an Tranóna agus Reult</span>
<lb n="2158"/><span>na Mainne.</span></p>
<lb n="2159"/>
<lb n="2160"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil rud air bith sóruigheach fa dtaobh</span>
<lb n="2161"/><span>de'n phlanoid seo, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, tá sí a bhfad níos solasmhaire</span>
<lb n="2164"/><span>ná aon reult eile sa spéir, agus thig í a fheiceal a lár</span>
<lb n="2165"/><span>an lae ghil.</span></p>
<lb n="2166"/>
<lb n="2167"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n mhéid atá inntí, a Mháire?</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>Máire.  Tá sí bórdaigh air mhéid an Domhain, a mhathair.</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n luas atá aicí, a Nóra?</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>Nóra.  Siuileann sí dhá mhíle agus fiche a mbuille</span>
<lb n="2174"/><span>cluig, a mhathair.</span></p>
<lb n="2175"/>
<lb n="2176"/><p><span>An mhathair.  Mbíonn sí a bhfad ag deánadh a turais</span>
<lb n="2177"/><span>thart fa dtaobh de'n Ghréin, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2178"/>
<lb n="2179"/><p><span>Méabha.  Bíonn sí ocht mhí da chríochnú, a mhathair.</span></p>
<lb n="2180"/>
<lb n="2181"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige a bhfuil Bhéanus co solasmhar as</span>
<lb n="2182"/><span>tá sí, a Nuala?</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>Nuala.  Deirtar go bhfuil sraith de aer thrum air an</span>
<lb n="2185"/><span>phlanoid seo, a mhathair, agus measaim gurb é sin an</span>
<lb n="2186"/><span>t-ábhar a bhfuil sí co solasmhar.</span></p>
<lb n="2187"/>
<lb n="2188"/><p><span>23.  AN DÓMHAN AGUS MÁRS.</span></p>
<lb n="2189"/>
<lb n="2190"/><p><span>Air an taobh amuigh de Bheanus tá an Domhan, agus tá</span>
<lb n="2191"/><span>se coradh agus ciora sgór go leith mill un míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2192"/><span>Siuileann se ocht mhíle dheug a mbuille cluig, agus réir</span>
<lb n="2193"/><span>mar théann se ann tosaigh bíonn se ag síor-chasadh mar</span>
<lb n="2194"/><span>bhéadh sníomhog ann, agus glacann se ciora uaire fichead</span>
<lb n="2195"/><span>le é-fhein a thiunta uair amháin air a cheart-lár.  Bíonn</span>
<lb n="2196"/><span>an Domhan bliain ag deánadh a thurais timpeall na</span>
<lb n="2197"/><span>Gréine.  Tá mion-phlanoid amháin leithe, sin mar déarfa,</span>
<lb n="2198"/><span>an Ghealach, agus théid sise thart timpeall an Domhain</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2199"/><p><span>uair amháin sa mhí.  Air an taobh amuigh de'n Domhan tá</span>
<lb n="2200"/><span>an phlanoid Márs, agus siuileann sesean sé mhíle dheug</span>
<lb n="2201"/><span>a mbuille cluig.  Dálta an Domhain, tiuntuigheann se</span>
<lb n="2202"/><span>air a cheart-lár uair amháin a gciora uaire fichead.  Tá se</span>
<lb n="2203"/><span>naoi n-uaire níos lú ná an Domhan, agus bíonn se dhá</span>
<lb n="2204"/><span>bhliain air a thuras timpeall na Gréine.  Tá dhá mhion-</span>
<lb n="2205"/><span>phlanoid leis, agus Deimos agus Fóbos ainimancha an dá</span>
<lb n="2206"/><span>ghealaigh seo.</span></p>
<lb n="2207"/>
<lb n="2208"/><p><span>An mhathair.  A Shéamuis, ca náit a bhfuil an Domhan a</span>
<lb n="2209"/><span>gCualacht na Gréine?</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair, go bhfuil se ag siul air a thuras</span>
<lb n="2212"/><span>ciorcalta taobh amuigh de Bhéanus.</span></p>
<lb n="2213"/>
<lb n="2214"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ghluaiseacht ata aige, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="2215"/>
<lb n="2216"/><p><span>Seaghan.  Siuileann se ocht mhile dheug a mbuille cluig,</span>
<lb n="2217"/><span>a mhathair.</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>An mhathair.  Go dé nídh sé réir mar théid sé air aeidh,</span>
<lb n="2220"/><span>a Mháire?</span></p>
<lb n="2221"/>
<lb n="2222"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, go mbíonn se ag tiunta air a</span>
<lb n="2223"/><span>cheart-lar mar bhéadh sníomhog ann.</span></p>
<lb n="2224"/>
<lb n="2225"/><p><span>An mhathair.  Mbíonn an Domhan a bhfad ag tiunta air a</span>
<lb n="2226"/><span>cheart-lár, a Nóra?</span></p>
<lb n="2227"/>
<lb n="2228"/><p><span>Nóra.  Bíonn se ciora uaire fichead ag tiunta uair</span>
<lb n="2229"/><span>amháin air a cheart-lár.</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé'n fhad a mbíonn se air a thuras,</span>
<lb n="2232"/><span>a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2233"/>
<lb n="2234"/><p><span>Méabha.  Bíonn sé bliain da dheánadh, a mhathair.</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n t-ainim atá air an mhion-phlanoid</span>
<lb n="2237"/><span>atá aig an Domhan, a Nuala?</span></p>
<lb n="2238"/>
<lb n="2239"/><p><span>Nuala.  An Ghealach, a mhathair.</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a bhfuil Márs a gCualacht na</span>
<lb n="2242"/><span>Gréine a Sheaghain?</span>
<lb n="2243"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2244"/><p><span>Seaghan.  Air an taobh amuigh de'n Domhan, a mhathair.</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n luas atá faoi'n phlanoid seo, a</span>
<lb n="2247"/><span>Shéamuis?</span></p>
<lb n="2248"/>
<lb n="2249"/><p><span>Séamus.  Siuileann se sé mhíle dheug a mbuille cluig,</span>
<lb n="2250"/><span>a mhathair.</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil moran méid ann, a Mháire?</span></p>
<lb n="2253"/>
<lb n="2254"/><p><span>Máire.  Tá méid mhór ann, a mhathair, ach ghlacfadh se</span>
<lb n="2255"/><span>naoi gcinn mar é le Domhan amháin a dheánadh.</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n fhad a mbíonn Márs ag deánadh a</span>
<lb n="2258"/><span>thurais thart timpeall na Gréine, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2259"/>
<lb n="2260"/><p><span>Méabha.  Glacann se dhá bhliain, a mhathair, ach air an</span>
<lb n="2261"/><span>phlanoid sin ní bhéadh anns an dá bhliain sin ach bliain</span>
<lb n="2262"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="2263"/>
<lb n="2264"/><p><span>An mhathair.  Tá an ceart agat insin, a Mhéabha, ná</span>
<lb n="2265"/><span>bíonn na ciora séasúir air Mhárs dhá bhliain da gcríochnú,</span>
<lb n="2266"/><span>agus ó tharla gurb ionann bliain agus ciora shéasúr, is</span>
<lb n="2267"/><span>léar nach bhfuil anns an am seo ach bliain aig muintir</span>
<lb n="2268"/><span>Mhárs.  Air an ábhar sin, a Mhéabha, ceocú arbh fheárr leat</span>
<lb n="2269"/><span>a bheith do chomhní air an Domhan seo no air Mhárs?</span></p>
<lb n="2270"/>
<lb n="2271"/><p><span>Méabha.  Maise, a mhathair, is dóiche liom go mb'fhearr</span>
<lb n="2272"/><span>liom a bheith air Mhárs ó tharla go mbheadh samhradh bréagh</span>
<lb n="2273"/><span>fada agam.</span></p>
<lb n="2274"/>
<lb n="2275"/><p><span>An mhathair.  An bliain fhada no bliain ghairid atá ocú</span>
<lb n="2276"/><span>air Mhercerí, a Nóra?</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>Nóra.  bliain ghairid, a mhathair, ó tharla nach bhfuil</span>
<lb n="2279"/><span>inntí ach trí mhí.</span></p>
<lb n="2280"/>
<lb n="2281"/><p><span>An mhathair.  Ar mhaith leat a bheith do chomhní air</span>
<lb n="2282"/><span>Mhercerí, a Nuala?</span></p>
<lb n="2283"/>
<lb n="2284"/><p><span>Nuala.  Is cinnte nar mhaith liom, a mhathair, ná, da</span>
<lb n="2285"/><span>mbéinn, bhéinn dhaichead bliain de aois.</span></p>
<lb n="2286"/>
<lb n="2287"/><p><span>An mhathair.  A Shéamuis, ar thug tú fa dear aon</span>
<lb n="2288"/><span>chosúlacht eadar Mhárs agus an Domhan?</span>
<lb n="2289"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2290"/><p><span>Séamus.  Is cinnte go dtug, a mhathair: Cuirim a</span>
<lb n="2291"/><span>gcás, tiuntuigheann an bheirt ocú air a gceart-lár uair</span>
<lb n="2292"/><span>amháin a gciora uaire fichead, agus mar sin dae, go</span>
<lb n="2293"/><span>mbíonn oíche agus lá ocú air Márs go díreach mar atá</span>
<lb n="2294"/><span>againn fhéin air an phlanoid seo againne.</span></p>
<lb n="2295"/>
<lb n="2296"/><p><span>An mhathair.  Ar thug tusa fa dear cosúlacht air bith</span>
<lb n="2297"/><span>eile, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="2298"/>
<lb n="2299"/><p><span>Seaghan.  Thug, a mhathair; tá an luas cianna ocú,</span>
<lb n="2300"/><span>feudaim a rá, ná siuileann Márs sé mhíle dheug a mbuille</span>
<lb n="2301"/><span>cluig, agus siuileann an Domhan ocht mhíle dheug air a</span>
<lb n="2302"/><span>thuras a mbuille cluig.</span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>An mhathair.  Tá sin fíor go leor, a Sheaghain, ach, air</span>
<lb n="2305"/><span>an taobh eile, tá fhios againn go dtig leis an Domhan dhá</span>
<lb n="2306"/><span>thuras a dheánadh fhad agus bhíos Márs ag deánadh turas</span>
<lb n="2307"/><span>amhain?</span></p>
<lb n="2308"/>
<lb n="2309"/><p><span>Seaghan.  Tá an ceart agat insin, a mhathair: tá treo</span>
<lb n="2310"/><span>ciorcalta Mhárs giota maith air an taobh amuigh dé'n</span>
<lb n="2311"/><span>chasan a bhfuil an Domhan ag siul, agus ó tharla go bhfuil</span>
<lb n="2312"/><span>se rud beag níos fadalaighe, agus bunas a dhá oiread</span>
<lb n="2313"/><span>bealaigh aige le ghol, bíonn se dhá bhliain air a thuras.</span></p>
<lb n="2314"/>
<lb n="2315"/><p><span>An mhathair.  Tá sin taite, a Sheaghain.  Anois, a</span>
<lb n="2316"/><span>Mháire, ar shóruigh tusa cosúlacht air bith eile eadar an</span>
<lb n="2317"/><span>dá phlanoid seo?</span></p>
<lb n="2318"/>
<lb n="2319"/><p><span>Máire.  Shóruigh, a mhathair.  Tá teaghlach beag aig achan</span>
<lb n="2320"/><span>chionn ocú; sin mar déarfa, go bhfuil mion-phlanoidí leofa.</span></p>
<lb n="2321"/>
<lb n="2322"/><p><span>An mhathair.  Is fíor sin, a Mháire; tá an Ghealach</span>
<lb n="2323"/><span>againne air an Domhan, agus bíonn sí uasaideach againn</span>
<lb n="2324"/><span>air mhoran dóigheannaí.</span></p>
<lb n="2325"/>
<lb n="2326"/><p><span>Nóra.  Bheir sí solas dúinn san oíche, a mhathair, ach</span>
<lb n="2327"/><span>shílfinn nach mbéadh moran mathais inntí air dhóigh air</span>
<lb n="2328"/><span>bith eile?</span></p>
<lb n="2329"/>
<lb n="2330"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Nóra: da dtitfadh an Ghealach</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2331"/><p><span>amach as an spéir anucht, bhéadh brón agus buaireadh a</span>
<lb n="2332"/><span>n-achan bhaile-phuirt a nÉirinn air maidín; ná, ó tharla</span>
<lb n="2333"/><span>nach mbéadh lán-mára air bith againn, cha dtiocadh leis</span>
<lb n="2334"/><span>na lunga a theacht asteach ná a ghol amach.</span></p>
<lb n="2335"/>
<lb n="2336"/><p><span>Méabha.  Nuair a bhíos an Ghealach ag gol timpeall an</span>
<lb n="2337"/><span>Domhain, a mhathair, an dtiuntuigeann sí air a ceart-lár?</span></p>
<lb n="2338"/>
<lb n="2339"/><p><span>An mhathair.  Tiuntuigheann, a Mhéabha, ach ó tharla nach</span>
<lb n="2340"/><span>ndeánann sí ach aon chasadh amháin a ruith a turais tithear</span>
<lb n="2341"/><span>dúinne nach dtiuntuigheann sí air chor air bith, de bhrigh nach</span>
<lb n="2342"/><span>bhfeicthar ach taobh amháin duí.  Ach mar sin fhéin, tiun-</span>
<lb n="2343"/><span>tuigheann sí air a ceart-lár uair amháin sa mhí, ionas go</span>
<lb n="2344"/><span>bhfeiceann sinne an taobh cianna duithe a gcomhní.</span></p>
<lb n="2345"/>
<lb n="2346"/><p><span>Nuala.  Creidim, a mhathair, gurb é sin an t-ábhar a</span>
<lb n="2347"/><span>ndeirtar go mbíonn aeidh na Gealaighe a gcomhní orainn?</span></p>
<lb n="2348"/>
<lb n="2349"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte gurb eadh, a Nuala; ach ca</span>
<lb n="2350"/><span>mheud gealach aig Mars?</span></p>
<lb n="2351"/>
<lb n="2352"/><p><span>Nuala.  Tá beirt aige, a mhathair, agus Deimos agus</span>
<lb n="2353"/><span>Fóbos na hainimnacha atá orthú.</span></p>
<lb n="2354"/>
<lb n="2355"/><p><span>An mhathair.  Tá an ceart agat, a Nuala.  Is é Fóbos</span>
<lb n="2356"/><span>an cionn is lú ocú, agus ó tharla nach bhfuil ann a lár-</span>
<lb n="2357"/><span>mhiosúr ach seacht míle, ní fhuil ann ach sgidín le taobh na</span>
<lb n="2358"/><span>Gealaighe.  Gluaiseann se co cliste sin timpeall na</span>
<lb n="2359"/><span>planoide go mbíonn a thuras deánta fa thrí aige fhad agus</span>
<lb n="2360"/><span>bhíos Márs ag tiunta uair amháin air a cheart-lár, sin mar</span>
<lb n="2361"/><span>déarfa, nídh se a thuras a n-ocht n-uaire.  Bíonn Deimos</span>
<lb n="2362"/><span>deich n-uaire fichead ag criocnú a thuras-san.</span></p>
<lb n="2363"/>
<lb n="2364"/><p><span>Máire.  Ba mhaith liom-fhéin a bheith air an phlanoid sin</span>
<lb n="2365"/><span>a mhathair, go bhfeicfinn an t-amharc sóruigheach sin.</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>24.  IUPITER AGUS SATHURN.</span></p>
<lb n="2368"/>
<lb n="2369"/><p><span>Sé Iupiter an cionn is mó de na planoidí.  Tá se</span>
<lb n="2370"/><span>bórdaigh air mhíle uair co mór leis an Domhan, agus tá se</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2371"/><p><span>chóir a bheith cúig chéad milliun (500,000,000) míle ón</span>
<lb n="2372"/><span>Ghréin.  Siuileann an fách mór seo ocht mhíle a mbuille</span>
<lb n="2373"/><span>cluig, agus bíonn se dhá bhliain deug air a thuras timpeall</span>
<lb n="2374"/><span>na Gréine.  Tá ciora mhion-phlanoid da leanaint, agus</span>
<lb n="2375"/><span>bíonn siad ag síor-ghluaiseacht na thimpeall.  Air an</span>
<lb n="2376"/><span>taobh amuigh de Iupiter tá Sathurn, agus tá se chóir a</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2377"/><p><span>bheith co mór leis.  Tá an phlanoid seo, feudaim a rá,</span>
<lb n="2378"/><span>naoi gchead milliun (900,000,000) míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2379"/><span>Siuileann se sé mhíle a mbuille cluig, agus cuireann se a</span>
<lb n="2380"/><span>thuras timpeall na Gréine thairis a naoi mblianna fichead.</span>
<lb n="2381"/><span>Tiuntuigheann an dá phlanoid seo air a gceart-lár uair</span>
<lb n="2382"/><span>amháin a n-achan deich n-uaire.  Tá teaghlach mór aig</span>
<lb n="2383"/><span>Sathurn, ná tá naoi mion-phlanoidí faoi na chúram, agus</span>
<lb n="2384"/><span>le na chois seo, tá fáinne mór órdha thart fa dtaobh dae,</span>
<lb n="2385"/><span>ionas nach bhfuil aon raerc eile sa spéir co deas leis,</span>
<lb n="2386"/><span>ach is doiligh an fáinne a fheiceal gan telescóp láidir.</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Shéamuis, ceocú de na planoidí</span>
<lb n="2389"/><span>is mó?</span></p>
<lb n="2390"/>
<lb n="2391"/><p><span>Séamus.  Iupiter an cionn is mó ocú, a mhathair.</span></p>
<lb n="2392"/>
<lb n="2393"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n mhéid atá ann, a Mháire?</span></p>
<lb n="2394"/>
<lb n="2395"/><p><span>Máire.  Tá se bórdaig air mhíle uair co mór leis an</span>
<lb n="2396"/><span>Domhan, a mhathair.</span></p>
<lb n="2397"/>
<lb n="2398"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a bhfuil se a gCualacht na Gréine,</span>
<lb n="2399"/><span>a Nuala?</span></p>
<lb n="2400"/>
<lb n="2401"/><p><span>Nuala.  Air an taobh amuigh de Mhárs, a mhathair.</span></p>
<lb n="2402"/>
<lb n="2403"/><p><span>An mhathair.  Creidim go bhfuil se giota maith air shiul</span>
<lb n="2404"/><span>ón Ghréin, a Nóra?</span></p>
<lb n="2405"/>
<lb n="2406"/><p><span>Nóra.  Bórdaigh air chúig chéad milliun míle, a mhathair.</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ghluaiseacht athá faoi, a Mhéabha!</span></p>
<lb n="2409"/>
<lb n="2410"/><p><span>Méabha.  Siuileann se ocht mhíle a mbuille cluig, a</span>
<lb n="2411"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="2412"/>
<lb n="2413"/><p><span>An mhathair.  Mbíonn se a bhfad air a thuras, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="2414"/>
<lb n="2415"/><p><span>Séamus.  Bíonn se dhá bhliain deug air, a mhathair.</span></p>
<lb n="2416"/>
<lb n="2417"/><p><span>An mhathair.  Ca mheud gealach da leanaint, a Sheaghain?</span></p>
<lb n="2418"/>
<lb n="2419"/><p><span>Seaghan.  Ciora cinn, a mhathair.</span></p>
<lb n="2420"/>
<lb n="2421"/><p><span>An mhathair.  Agus go dé níos na mion-phlanoidí seo</span>
<lb n="2422"/><span>a Mháire?</span>
<lb n="2423"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2424"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair, go mbíonn siad ag síor-</span>
<lb n="2425"/><span>ghluaiseacht thart fa dtaobh de'n phlanoid.</span></p>
<lb n="2426"/>
<lb n="2427"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n mhéid atá a Sathurn, a Nóra?</span></p>
<lb n="2428"/>
<lb n="2429"/><p><span>Nóra.  Tá se chóir a bheith co mór le Iupiter, a mhathair.</span></p>
<lb n="2430"/>
<lb n="2431"/><p><span>An mhathair.  Ca náit a bhfuil Shathurn a gCualacht na</span>
<lb n="2432"/><span>Gréine, a Nuala?</span></p>
<lb n="2433"/>
<lb n="2434"/><p><span>Nuala.  Air an taobh amuigh de Iupiter, a mhathair.</span></p>
<lb n="2435"/>
<lb n="2436"/><p><span>An mhathair.  An mbíonn se a bhfad ag deánadh a thurais,</span>
<lb n="2437"/><span>a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2438"/>
<lb n="2439"/><p><span>Méabha.  Bíonn, a mhathair; bíonn se naoi mblianna</span>
<lb n="2440"/><span>fichead da chríochnú.</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>An mhathair.  Tá sin fadalach go leor.  Go dé'n</span>
<lb n="2443"/><span>choisigheacht atá aige?</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Méabha.  Siuileann se sé mhíle a mbuille cluig, a</span>
<lb n="2446"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="2447"/>
<lb n="2448"/><p><span>An mhathair.  Ó tharla go mbíonn se an fhad sin air a</span>
<lb n="2449"/><span>bhealach, a Shéamuis, caithfidh se go bhfuil se giota maith</span>
<lb n="2450"/><span>amach ón Ghréin?</span></p>
<lb n="2451"/>
<lb n="2452"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair; bórdaigh air naoi gcead</span>
<lb n="2453"/><span>milliun míle</span></p>
<lb n="2454"/>
<lb n="2455"/><p><span>An mhathair.  Bhfuil teaghlach air bith aig an phlanoid seo,</span>
<lb n="2456"/><span>a Sheaghain?</span></p>
<lb n="2457"/>
<lb n="2458"/><p><span>Seaghan.  Maise, tá an donas air fad air, a mhathair,</span>
<lb n="2459"/><span>murb fhuil, ná tá naoi gcinn de mhion-phlanoidí faoi na</span>
<lb n="2460"/><span>chúram.</span></p>
<lb n="2461"/>
<lb n="2462"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil rud air bith eile sóruigheach fa</span>
<lb n="2463"/><span>dtaobh de'n phlanoid seo, a Mháire?</span></p>
<lb n="2464"/>
<lb n="2465"/><p><span>Máire.  Tá, a mhathair; tá fáinne deas órdha thart fa</span>
<lb n="2466"/><span>dtaobh dae, agus deirtar nach bhfuil aon raerc eile sa</span>
<lb n="2467"/><span>spéir co deas leis an phlanoid seo.</span></p>
<lb n="2468"/>
<lb n="2469"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil puinntí air bith de chosúlacht</span>
<lb n="2470"/><span>eadar an dá phlanoid seo, a Nuala?</span></p>
<lb n="2471"/>
<lb n="2472"/><p><span>Nuala.  Tá, a mhathair; tiuntuigeann achan chionn ocú</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2473"/><p><span>air a cheart-lár mar níos an Domhan agus Márs.  Ní</span>
<lb n="2474"/><span>bhíonn siad ach deich n-uaire ag tiunta uair amháin air a</span>
<lb n="2475"/><span>gceart-lár, agus air an ábhar sin bíonn na laethe agus</span>
<lb n="2476"/><span>na hoícheannaí a bhfad níos giorra orthú ná mar bhíos air</span>
<lb n="2477"/><span>an phlanoid seo againne.</span></p>
<lb n="2478"/>
<lb n="2479"/><p><span>An mhathair.  A dtaoibh a luais, a Shéamuis, an bhfuil</span>
<lb n="2480"/><span>cosúlacht air bith le sórú eatorú?</span></p>
<lb n="2481"/>
<lb n="2482"/><p><span>Séamus.  Tá, a mhathair: siuileann Iupiter ocht míle</span>
<lb n="2483"/><span>a mbuille cluig, agus cuireann Sathurn sé mhíle thairis</span>
<lb n="2484"/><span>anns an am chianna.</span></p>
<lb n="2485"/>
<lb n="2486"/><p><span>An mhathair.  Tá go maith, a Shéamuis, ach ó tharla go</span>
<lb n="2487"/><span>bhfuil a bhfad nios fuide aig Sathurn le siul, agus nach</span>
<lb n="2488"/><span>bhfuil se co gasta le Iupiter, glacann sesean a dhá</span>
<lb n="2489"/><span>oiread ama le na thuras a dheánadh.</span></p>
<lb n="2490"/>
<lb n="2491"/><p><span>Séamus.  Is fíor sin, a mhathair, agus ó tharla go</span>
<lb n="2492"/><span>mbíonn Iupiter dhá bhliain deug ag críochnú a thuras, is</span>
<lb n="2493"/><span>léar go bhfuil bliain air an phlanoid sin co fada le duisín</span>
<lb n="2494"/><span>blian air an Domhan, agus, da chórtha sin, go mbéadh páiste</span>
<lb n="2495"/><span>thrí blianna air an phlanoid sin na dhiulach sean-chionnta go</span>
<lb n="2496"/><span>maith.</span></p>
<lb n="2497"/>
<lb n="2498"/><p><span>An mhathair.  Tá corp na fírinne insin, a Shéamuis, ach</span>
<lb n="2499"/><span>air Shathurn bhéadh an cás a bhfad níos greannúire, ó tharla</span>
<lb n="2500"/><span>go bhfuil bliain air an phlanoid sin co fada le naoi</span>
<lb n="2501"/><span>mblianna fichead againne, agus, mar sin dae, go mbéadh</span>
<lb n="2502"/><span>páiste thrí blianna air Shathurn na athair-mhór, air an</span>
<lb n="2503"/><span>chuid is lú.</span></p>
<lb n="2504"/>
<lb n="2505"/><p><span>25.  URÁNUS AGUS NEPTIUN.</span></p>
<lb n="2506"/>
<lb n="2507"/><p><span>Tá Uránus os cionn míle go leith milliun míle ón</span>
<lb n="2508"/><span>Ghréin, agus tá se coradh agus trí fichead uair níos mó</span>
<lb n="2509"/><span>ná an Domhan.  Siuileann se go fadalach ó tharla nach</span>
<lb n="2510"/><span>gcuireann se thairis ach míle a mbuille cluig, agus bíonn</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2511"/><p><span>se os cionn chiora fichead bliain ag críochnú a thurais</span>
<lb n="2512"/><span>timpeall na Gréine.  Dálta Iupiter, tá ciora mhion-</span>
<lb n="2513"/><span>phlanoid da leanaint.  Sé Neptiun an phlanoid is fuide</span>
<lb n="2514"/><span>air shiul ón Ghréin de bhrigh go bhfuil se os cionn dhá mhíle</span>
<lb n="2515"/><span>go leith milliun (2,500,000,000) míle uaithe.  Siuileann se</span>
<lb n="2516"/><span>trí mhíle a mbuille cluig, agus bíonn se coradh agus ocht</span>
<lb n="2517"/><span>sgór blian ag críochnú a thurais timpeall na Gréine.</span>
<lb n="2518"/><span>Sé Uránus an phlanoid is fadalaighe de iomlan na</span>
<lb n="2519"/><span>bplanoid, agus Neptiun an phlanoid is fuide air</span>
<lb n="2520"/><span>shiul.</span></p>
<lb n="2521"/>
<lb n="2522"/><p><span>An mhathair.  Anois, a Séamuis, ca náit a gCualacht na</span>
<lb n="2523"/><span>Gréine a bhfuil Uránus?</span></p>
<lb n="2524"/>
<lb n="2525"/><p><span>Séamus.  Tá se air an taobh amuigh de Shathurn, a</span>
<lb n="2526"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="2527"/>
<lb n="2528"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil moran méid ann, a</span>
<lb n="2529"/><span>Sheaghain?</span></p>
<lb n="2530"/>
<lb n="2531"/><p><span>Seaghan.  Tá se bórdaigh air thrí fichead uair co mór</span>
<lb n="2532"/><span>leis an Domhan, a mhathair.</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n dóigh a siuileann se, a</span>
<lb n="2535"/><span>Mháire?</span></p>
<lb n="2536"/>
<lb n="2537"/><p><span>Máire.  Siuileann se go fadalach, a mhathair: ní</span>
<lb n="2538"/><span>fhuil se ábulta a dheánadh ach míle a mbuille cluig.</span></p>
<lb n="2539"/>
<lb n="2540"/><p><span>An mhathair.  Tá sin fadalach go leor, a Mháire.</span>
<lb n="2541"/><span>Creidim go mbíonn an fallsoir seo tumall maith air a</span>
<lb n="2542"/><span>thuras?</span></p>
<lb n="2543"/>
<lb n="2544"/><p><span>Máire.  Bíonn, a mhathair, coradh agus ciora fichead</span>
<lb n="2545"/><span>bliain.</span></p>
<lb n="2546"/>
<lb n="2547"/><p><span>An mhathair.  An bhfuil teaghlach air bith aige, a Mhéabha?</span></p>
<lb n="2548"/>
<lb n="2549"/><p><span>Méabha.  Tá, a mhathair; tá ciora mhion-phlanoid faoi</span>
<lb n="2550"/><span>na chúram.</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n t-ainim atá air an hochtadh</span>
<lb n="2553"/><span>planoid, a Nuala?</span>
<lb n="2554"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2555"/><p><span>Nuala.  Neptiun a thugthar air, a mhathair.</span></p>
<lb n="2556"/>
<lb n="2557"/><p><span>An mhathair.  Creidim go bhfuil se giota maith air shiul</span>
<lb n="2558"/><span>ón Ghréin, a Nóra?</span></p>
<lb n="2559"/>
<lb n="2560"/><p><span>Nóra.  Bordaigh air dhá mhíle go leith milliun míle, a</span>
<lb n="2561"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="2562"/>
<lb n="2563"/><p><span>An mhathair.  Mhaige gur bréagh fada an srian atá air,</span>
<lb n="2564"/><span>a Nóra.</span></p>
<lb n="2565"/>
<lb n="2566"/><p><span>Nóra.  Tá leun go deo air, a mhathair, agus da leigfadh</span>
<lb n="2567"/><span>an Ghrian leis moran níos fuide, is dóiche liom go</span>
<lb n="2568"/><span>mbrisfadh an srian, nó cib air bith druitheacht atá aicí</span>
<lb n="2569"/><span>air.</span></p>
<lb n="2570"/>
<lb n="2571"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n áit atá aig an phlanoid seo a</span>
<lb n="2572"/><span>gCualacht na Gréine, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>Séamus.  Sé an triallaire is fuide amach de'n iomlan</span>
<lb n="2575"/><span>ocú é, a mhathair, agus, mar sin dae, gurb é is teora do'n</span>
<lb n="2576"/><span>Chualacht.</span></p>
<lb n="2577"/>
<lb n="2578"/><p><span>An mhathair.  Go dé'n ceanal coisigheacht atá aige, a</span>
<lb n="2579"/><span>Sheaghain?</span></p>
<lb n="2580"/>
<lb n="2581"/><p><span>Seaghan.  Siuileann se trí mhíle a mbuille cluig, a</span>
<lb n="2582"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="2583"/>
<lb n="2584"/><p><span>An mhathair.  Agus creidim go mbíonnn se tumall</span>
<lb n="2585"/><span>maith ag deánadh a thurais, a Mháire?</span></p>
<lb n="2586"/>
<lb n="2587"/><p><span>Máire.  Bíonn se coradh agus ocht sgór blian da</span>
<lb n="2588"/><span>dheánadh, a mhathair, sin mar déarfa, fad saoil</span>
<lb n="2589"/><span>duine.</span></p>
<lb n="2590"/>
<lb n="2591"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte gur fada an turas é, a Mháire,</span>
<lb n="2592"/><span>agus anois ó tharla gur thráchtmuid air iomlan na</span>
<lb n="2593"/><span>bplanoid, ba mhaith liom cupla ceist fa leith a chur oraibh</span>
<lb n="2594"/><span>fa dtaobh de'n phuinnte mhór-chúiseach seo.  An dtig</span>
<lb n="2595"/><span>leatsa innse dúmn, a Shéamuis, an fad atá eadar an</span>
<lb n="2596"/><span>Ghrian agus na phlanoidí?</span>
<lb n="2597"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2598"/><p><span>Séamus.  Thig liom, a mhathair, agus cuirfidh me a</span>
<lb n="2599"/><span>n-órdú iad, mar seo:</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>Mercerí 36 milliun míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2602"/><span>Bhéanus 67 milliun míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2603"/><span>An Domhan 93 milliun míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2604"/><span>Márs 141 milliun míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2605"/><span>Iupiter 483 milliun míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2606"/><span>Sathurn 866 milliun míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2607"/><span>Uránus 1800 milliun míle ón Ghréin.</span>
<lb n="2608"/><span>Neptiun 2800 milliun míle ón Ghréin.</span></p>
<lb n="2609"/>
<lb n="2610"/><p><span>An mhathair.  Maith thú, a Shéamuis, tá an cheist sin</span>
<lb n="2611"/><span>réití go beacht agat.  An dtiocadh leatsa innse dúinn, a</span>
<lb n="2612"/><span>Sheaghain, an luas atá aig achan chionn ocú?</span></p>
<lb n="2613"/>
<lb n="2614"/><p><span>Seaghan.  Seo an dóigh a siuileann siad, a mhathair:-</span></p>
<lb n="2615"/>
<lb n="2616"/><p><span>Mercerí 29 míle a mbuille cluig.</span>
<lb n="2617"/><span>Bhéanus 22 míle a mbuille cluig.</span>
<lb n="2618"/><span>An Domhan 18 míle a mbuille cluig.</span>
<lb n="2619"/><span>Márs 16 míle a mbuille cluig.</span>
<lb n="2620"/><span>Iupiter 8 míle a mbuille cluig.</span>
<lb n="2621"/><span>Sathurn 6 míle a mbuille cluig.</span>
<lb n="2622"/><span>Uránus 1 míle a mbuille cluig.</span>
<lb n="2623"/><span>Neptiun 3 míle a mbuille cluig.</span></p>
<lb n="2624"/>
<lb n="2625"/><p><span>An mhathair.  Maith an gasur, a Sheaghain, is cinnte go</span>
<lb n="2626"/><span>bhfuil sin air fheos, agus tá luthair mhór orm go bhfuil sibh</span>
<lb n="2627"/><span>co cliste aig an fheoluim.  Agus anois, a Mhéabha, tá</span>
<lb n="2628"/><span>dúil agam go mbéidh tusa co maith le duine, agus innse</span>
<lb n="2629"/><span>dúinn an t-am a bhíos na planoidí sóruigheacha seo air a</span>
<lb n="2630"/><span>dturas?</span></p>
<lb n="2631"/>
<lb n="2632"/><p><span>Méabha.  Ní bhéidh muill air bith orm sin a dheánadh a,</span>
<lb n="2633"/><span>mhathair: bíonn -</span>
<lb n="2634"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2635"/><p><span>Mercerí 88 laethe air a thuras.</span>
<lb n="2636"/><span>Bhéanus 225 laethe air a thuras.</span>
<lb n="2637"/><span>An Domhan 365 laethe air a thuras.</span>
<lb n="2638"/><span>Márs 2 bhliain air a thuras.</span>
<lb n="2639"/><span>Iupiter 12 bhliain air a thuras.</span>
<lb n="2640"/><span>Sathurn 29 bhliain air a thuras.</span>
<lb n="2641"/><span>Uránus 84 bhliain air a thuras.</span>
<lb n="2642"/><span>Neptiun 165 bhliain air a thuras.</span></p>
<lb n="2643"/>
<lb n="2644"/><p><span>An mhathair.  Tá sin go maith, a Mhéabha.  A dtaoibh</span>
<lb n="2645"/><span>méid, a Mháire, an dtiocadh leatsa an puinnte sin a</span>
<lb n="2646"/><span>léarnuchtadh dúinn.</span></p>
<lb n="2647"/>
<lb n="2648"/><p><span>Mháire.  Tá méid uathasach ionntú, a mhathair, agus ní</span>
<lb n="2649"/><span>fhuil muill air bith méid achan phlanoid ocú a fháil ona</span>
<lb n="2650"/><span>lár-líne.  Seo na lár-línte atá ocú:-</span></p>
<lb n="2651"/>
<lb n="2652"/><p><span>Mercerí 3,000 míle.</span>
<lb n="2653"/><span>Bhéanus 7,700 míle.</span>
<lb n="2654"/><span>An Domhan 8,000 míle.</span>
<lb n="2655"/><span>Márs 4,200 míle.</span>
<lb n="2656"/><span>Iupiter 87,000 míle.</span>
<lb n="2657"/><span>Sathurn 71,000 míle.</span>
<lb n="2658"/><span>Uránus 31,000 míle.</span>
<lb n="2659"/><span>Neptiun 35,000 míle.</span></p>
<lb n="2660"/>
<lb n="2661"/><p><span>Séamus.  Nach íontach, a mhathair, go dtiocadh le duine</span>
<lb n="2662"/><span>air bith lár-línte na bplanoid a thós?</span></p>
<lb n="2663"/>
<lb n="2664"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte go bhfuil se íontach go leor,</span>
<lb n="2665"/><span>a Shéamuis, ach tá daoiní ann a dtig leofa na néithe seo</span>
<lb n="2666"/><span>a dheánadh, daoiní a bhfuil an fheoluim thar bárr ochú;</span>
<lb n="2667"/><span>agus chan amháin go dtig leofa na lar-línte a thós, ach</span>
<lb n="2668"/><span>thig leofa meáchan na bplanoid a thoirt dúinn.</span>
<lb n="2669"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2670"/><p><span>Séamus.  Agus, a mhathair, go dé'n meáchan atá</span>
<lb n="2671"/><span>ionntú?</span></p>
<lb n="2672"/>
<lb n="2673"/><p><span>An mhathair.  Maise, ní innistear ca mheud tonna,</span>
<lb n="2674"/><span>ná ca mheud míle tonna atá a n-achan cionn ocú, a</span>
<lb n="2675"/><span>Shéamuis, ach tá fhios aig an uile duine againn go bhfuil</span>
<lb n="2676"/><span>meáchan uathasach anns an phlanoid seo a bhfuilmuid sinne</span>
<lb n="2677"/><span>nar gcomhní air.  Thig linn x a thóirt air an mheáchan sin,</span>
<lb n="2678"/><span>no b'fheidir gurbh fheárr dúinn 1 a thoirt air.  Air an</span>
<lb n="2679"/><span>dóigh seo bhéadh meáchan na bplanoid mar seo:-</span></p>
<lb n="2680"/>
<lb n="2681"/><p><span>Mercerí 1/23</span>
<lb n="2682"/><span>Bhéanus 4/5</span>
<lb n="2683"/><span>An Domhan 1</span>
<lb n="2684"/><span>Márs 1/9</span>
<lb n="2685"/><span>Iupiter 316</span>
<lb n="2686"/><span>Sathurn 95</span>
<lb n="2687"/><span>Uránus 15</span>
<lb n="2688"/><span>Neptiun 17</span></p>
<lb n="2689"/>
<lb n="2690"/><p><span>Nóra.  Nar chóir, a mhathair, go mbeadh Sathurn níos</span>
<lb n="2691"/><span>truime?</span></p>
<lb n="2692"/>
<lb n="2693"/><p><span>An mhathair.  Ca tuige ar chóir dó, a Nóra?</span></p>
<lb n="2694"/>
<lb n="2695"/><p><span>Nóra.  Tá, a mhathair, ó tharla go bhfuil a lár-line chóir</span>
<lb n="2696"/><span>a bheith co mór le lár-líne Iupiter, shílfinn gur cheart dó</span>
<lb n="2697"/><span>a bheith chóir a bheith co trum leis.  Ach, a n-áit sin, ní fhuil</span>
<lb n="2698"/><span>se trian co trum leis.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>An mhathair.  Tá ciall agus réasún leis sin, a Nóra,</span>
<lb n="2701"/><span>ach is dóiche liom go bhfuil mianach Iupiter níos cruaidhe.</span>
<lb n="2702"/><span>Ní fhuil a Sathurn ach meall uathasach teineadh bug-léite,</span>
<lb n="2703"/><span>agus thart fa dtaobh dae tá crios dóinn de neulta agus</span>
<lb n="2704"/><span>de aer thrum.  Meall mór teineadh is eadh Iupiter</span>
<lb n="2705"/><span>fosta, agus innean go bhfuil lár-line Shathurn chóir a bheith</span>
<lb n="2706"/><span>co mór le lar-líne Iupiter, ma dhearcthar níos géire</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2707"/><p><span>tífear go bhfuil níos mó de dhifear eatorú ná shílfadh</span>
<lb n="2708"/><span>duine air an chiod amharc.</span></p>
<lb n="2709"/>
<lb n="2710"/><p><span>26.  AN PHLANOID AGUS AN REULT.</span></p>
<lb n="2711"/>
<lb n="2712"/><p><span>An mhathair.  Anois, a pháistí, ó tharla gur thráchtmuid</span>
<lb n="2713"/><span>air iomlan na bplanoid, agus go bhfuil borúil mhaith</span>
<lb n="2714"/><span>againn air a méid agus a meáchan, air an dóigh a siuileann</span>
<lb n="2715"/><span>siad thart fa dtaobh de'n Ghréin, agus air an dóigh a bhfuil</span>
<lb n="2716"/><span>siad uilig faoi na smacht, ba maith liom fiafruigh an bhfuil</span>
<lb n="2717"/><span>aon cheist eile agaibh le cur fa dtaobh daofa?</span></p>
<lb n="2718"/>
<lb n="2719"/><p><span>Máire.  Maise, a mhathair, innean gur fheoluim sinn</span>
<lb n="2720"/><span>moran fa dtaobh de na triallairí sóruigheacha seo, char</span>
<lb n="2721"/><span>innis tu go fóill dúinn an dóigh le iad a athaint ameasg</span>
<lb n="2722"/><span>na mílte de reulta na spéire?</span></p>
<lb n="2723"/>
<lb n="2724"/><p><span>An mhathair.  Is fíor sin, a Mháire, agus tá me sásta</span>
<lb n="2725"/><span>go maith gur chuir tú an cheist sin a gcuimhne damh.</span>
<lb n="2726"/><span>Daoiní nach bhfuil eolas ocú air reult-eolas, is deacair</span>
<lb n="2727"/><span>daofa difear air bith a fheiceal eadar na planoidí agus</span>
<lb n="2728"/><span>na reulta, ach ní bhíonn muill air bith air an reult-ollamh</span>
<lb n="2729"/><span>planoid a athaint nuair a tidh se í.</span></p>
<lb n="2730"/>
<lb n="2731"/><p><span>Nuala.  Agus, a mhathair, go dé'n difear atá eatorú?</span></p>
<lb n="2732"/>
<lb n="2733"/><p><span>An mhathair.  Tá, maise, go mbíonn na reulta a</span>
<lb n="2734"/><span>gcomhní ag drithliu mar solas electreach ach bíonn solas</span>
<lb n="2735"/><span>na bplanoid a choíche go ciuin seasmhach mar bhéadh rolas</span>
<lb n="2736"/><span>coinnle ann, no mar solas na Gealaighe.</span></p>
<lb n="2737"/>
<lb n="2738"/><p><span>Nóra.  Agus, a mhathair, go dé bheir air na reulta a</span>
<lb n="2739"/><span>bheith ag drithliu?</span></p>
<lb n="2740"/>
<lb n="2741"/><p><span>An mhathair.  Dálta mar thig solas na Gréine as teas</span>
<lb n="2742"/><span>agus teinte na Gréine, a Nóra, is léar go dtig solas</span>
<lb n="2743"/><span>na reult astú-fhéin, ná grian soillseach atá a n-achan</span>
<lb n="2744"/><span>chionn de na reulta, agus tá cuid ocú a bhfad níos mó</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2745"/><p><span>ná grian sagainne.  Ná deán dearmud de sin, a Nóra,</span>
<lb n="2746"/><span>go dtig solas na reult astú-fhéin, agus sin an t-ábhar a</span>
<lb n="2747"/><span>mbíonn a solas a gcomhní ag drithliu agus ag damhsa.</span></p>
<lb n="2748"/>
<lb n="2749"/><p><span>Séamus.  Agus, a mhathair, ca tuige nach mbíonn</span>
<lb n="2750"/><span>solas na bplanoid ag drithliu agus ag damhsa?</span></p>
<lb n="2751"/>
<lb n="2752"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Shéamuis, ó tharla nach astú-fhéin a</span>
<lb n="2753"/><span>thig a gcuid solais.  Ní fhuil a solas na bplanoid ach</span>
<lb n="2754"/><span>solas na Gréine, a bhíos ag titim orthú, agus sin an</span>
<lb n="2755"/><span>t-ábhar a mbíonn solas na bplanoid ciuin seasmhach mar</span>
<lb n="2756"/><span>solas na Gealaighe.</span></p>
<lb n="2757"/>
<lb n="2758"/><p><span>Seaghan.  Shíl me, a mhathair, gur dhúirt tú gur</span>
<lb n="2759"/><span>mealltracha móra teineadh a bhí a gcuid de na planoidí,</span>
<lb n="2760"/><span>agus, air an ábhar sin, shílfinn go bhfeudfadh a gcuid</span>
<lb n="2761"/><span>solais a theacht astú-fhéin?</span></p>
<lb n="2762"/>
<lb n="2763"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte gur dhúirt, a Sheaghain.  Ní</span>
<lb n="2764"/><span>fhuil amhras air bith ná go bhfuil Iupiter agus Sathurn na</span>
<lb n="2765"/><span>mealltracha teineadh go fóill, ach mar sin fhéin ní fhuil</span>
<lb n="2766"/><span>siad a mbárr a dteasa, agus is dóiche le cuid de na</span>
<lb n="2767"/><span>reult-ollamhna go bhfuil siad ag gol a ndeireadh a</span>
<lb n="2768"/><span>dteasa.  Air sgor air bith, tá siad a bhfad ó bheith anns</span>
<lb n="2769"/><span>an staid chruaidh, agus ó tharla go bhfuil teas mór ionntú</span>
<lb n="2770"/><span>go fóill, tá duimhne uathasach de ghal agus de aer thrum</span>
<lb n="2771"/><span>na dtimpeall.  Os cionn seo aríst tá sraith dhóinn eile</span>
<lb n="2772"/><span>de neulta, ionas go bhfeicthar dúinne go bhfuil na</span>
<lb n="2773"/><span>planoidí seo a bhfad níos mó ná atá siad da rírimh.</span>
<lb n="2774"/><span>Mar sin dae, ach ab é solas na Gréine atá ag soillsiu</span>
<lb n="2775"/><span>orthú, bhéadh an dá phlanoid seo na mealltracha dorcha.</span></p>
<lb n="2776"/>
<lb n="2777"/><p><span>27.  ÉIRIGHE NA bPLANOID.</span></p>
<lb n="2778"/>
<lb n="2779"/><p><span>Máire.  Agus, a mhathair, an leor, an méid sin le</span>
<lb n="2780"/><span>ainnthe a chur air na planoidí?</span>
<lb n="2781"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2782"/><p><span>An mhathair.  Ní leor, a Mháire, ach béidh se na</span>
<lb n="2783"/><span>chuideadh mhór.  Tuigigidh, a pháistí, go n-éirigheann na</span>
<lb n="2784"/><span>planoidí san oirthear, agus ag claonadh anoir ndeas,</span>
<lb n="2785"/><span>téann siad faofa san iarthar.  Mar sin dae, ní fhuil</span>
<lb n="2786"/><span>faic a mhaith a bheith da gcuartú san áird thuaidh, ná achan</span>
<lb n="2787"/><span>órb solasmhar da bhfeicthar san áird sin, chan planoid</span>
<lb n="2788"/><span>atá ann, ach reult.</span></p>
<lb n="2789"/>
<lb n="2790"/><p><span>Máire.  Da bhrigh sin, a mhathair, caithfamuid ar gcúl</span>
<lb n="2791"/><span>a thiunta air an áird thuaidh agus dearcadh seir, siar, no ó</span>
<lb n="2792"/><span>dheas.  Tá sin soiléar go leor, ach go dé'n dóigh a</span>
<lb n="2793"/><span>mbéimuid ábulta na planoidí a phiocadh amhach ameasg</span>
<lb n="2794"/><span>na mílte de shoillse eile atá ag breacadh na firmiminte?</span></p>
<lb n="2795"/>
<lb n="2796"/><p><span>An mhathair.  Cuir a gcás, a Mháire, go bhfuil an oíche</span>
<lb n="2797"/><span>fórstineach, agus go bhfuilmuid ag dearcadh san áird</span>
<lb n="2798"/><span>cheart de'n spéir; insin ní bhéidh muill air bith orainn</span>
<lb n="2799"/><span>na planoidí a phiocadh amach.  Anns an chiod áit,</span>
<lb n="2800"/><span>caithfamuid cuimhniu go bhfuilmuid-fhéin air chionn de na</span>
<lb n="2801"/><span>planoidí, agus mar sin dae, nách bhfuil againn le cuartú</span>
<lb n="2802"/><span>ach seacht gcinn.  Tá beirt ocú seo, Uránus agus</span>
<lb n="2803"/><span>Neptiun, nach dtig a bhfeiceal le nar suile nuchttha, agus</span>
<lb n="2804"/><span>ní bhíonn Mercerí le feiceal ach go fíor-annamh ó tharla</span>
<lb n="2805"/><span>go bhfuil se có cógarach sin do'n Ghréin.  A n-aon fhocal,</span>
<lb n="2806"/><span>ní fhuil againn ach ciora cinn le cuartú - Bhéanus, Márs,</span>
<lb n="2807"/><span>Iupiter agus Sathurn.</span></p>
<lb n="2808"/>
<lb n="2809"/><p><span>Máire.  Is dóiche liom, a mhathair, gurb annamh a bhíos</span>
<lb n="2810"/><span>na ciora cinn seo le feiceal air an spéir san am chianna?</span></p>
<lb n="2811"/>
<lb n="2812"/><p><span>An mhathair.  Is fíor sin, a Mháire.  Air fiog leath</span>
<lb n="2813"/><span>na blianna ní bhíonn Bhéanus le feiceal ach go luath air</span>
<lb n="2814"/><span>maidín, agus air an ábhar sin is grách "Reult na Mainne "</span>
<lb n="2815"/><span>a thóirt mar ainim orthí.  Cor uair bíonn Márs bliain</span>
<lb n="2816"/><span>as amharc ionas nach bhfuil againn anois ach Iupiter agus</span>
<lb n="2817"/><span>Sathurn le aon triobloid a thóirt dúinn.</span>
<lb n="2818"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2819"/><p><span>Nóra.  Ach nuair a bhíonn siad le feiceal, a mhathair, go</span>
<lb n="2820"/><span>dé'n dóigh is feárr le na bpiocadh amach?</span></p>
<lb n="2821"/>
<lb n="2822"/><p><span>An mhathair.  Mar a dúirt me cheana féin, is furust na</span>
<lb n="2823"/><span>planoidí a athaint ó tharla nach mbíonn siad ag drithliu.</span>
<lb n="2824"/><span>Bíonn a gcuid solais ciuin seasmhach mar solas síochanta</span>
<lb n="2825"/><span>na Gealaighe.  Ma amharcanmuid air chionn de na</span>
<lb n="2826"/><span>planoidí, agus, a gcionn cucaoise, dearcadh aríst air,</span>
<lb n="2827"/><span>tífeamuid nach mbíonn se a gcomhní san áit chianna.</span>
<lb n="2828"/><span>Anucht bheirfar fa dear go bhfuil se cógarach do reult</span>
<lb n="2829"/><span>éigin; cucaois, no mí na dhéidh tífear go mbéidh se giota</span>
<lb n="2830"/><span>maith air shiul ón reulth sin.</span></p>
<lb n="2831"/>
<lb n="2832"/><p><span>28.  AN DOMHAN NA GHLUAISTEAN.</span></p>
<lb n="2833"/>
<lb n="2834"/><p><span>Séamus.  Agus go dé is ciall do sin, a mhathair?</span></p>
<lb n="2835"/>
<lb n="2836"/><p><span>An mhathair.  Tá an puinnte furust go leor a léarnuch-</span>
<lb n="2837"/><span>tadh, a Shéamuis.  Nach minic a bheirtar fa dear nuair a</span>
<lb n="2838"/><span>bhithear ag maircigheacht air ghearran rása, no ag deánadh</span>
<lb n="2839"/><span>turais air an traen, go síltear dúinn go mbíonn na</span>
<lb n="2840"/><span>tuighthe agus na cruinn a bhíos cógarach dúinn ag imeacht</span>
<lb n="2841"/><span>air chos anáirde, ach na tuighthe agus na cruinn a bhios a</span>
<lb n="2842"/><span>bhfad uainn, nach mbíonn bugadh air bith ionntú.</span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>Séamus.  Bhaiste maise, a mhathair, go bhfuil corp na</span>
<lb n="2845"/><span>firinne msin, ná thug me fa dear an rud cianna sin an lá</span>
<lb n="2846"/><span>adaí a deachamuid ó Ailt an Chorrain go Leitir Ceanainn</span>
<lb n="2847"/><span>air an traen - Nach bréagh cliste an gearran rasa an</span>
<lb n="2848"/><span>traen sin, a mhathair?</span></p>
<lb n="2849"/>
<lb n="2850"/><p><span>An mhathair.  Caithfar a admhail, a Shéamuis, go bhfuil</span>
<lb n="2851"/><span>coisigheacht mhaith aig an ghearran chianna, agus innean go</span>
<lb n="2852"/><span>nglacann se an stad anois agus aríst le na sgeadaman</span>
<lb n="2853"/><span>dearg a fhliuchadh, bheir se faill do'n triallaire an tír</span>
<lb n="2854"/><span>álainn a fheiceal.  Ach ta sinne nar suidhe a dtraen, no</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2855"/><p><span>a ngluaistean atá a bhfad níos guiste, agus is é an</span>
<lb n="2856"/><span>Domhan an gluaistean sin, a Shéamuis.  Air a thuras</span>
<lb n="2857"/><span>síorthaidh cuireann an gluaistean sin ocht mhíle dheug</span>
<lb n="2858"/><span>thairis a mbuille cluig, agus réir mar théid se ann tosaigh</span>
<lb n="2859"/><span>bíonn se ag sníomh mar bhéadh sníomhog ann, agus sé mhíle</span>
<lb n="2860"/><span>dheug sa bhumaite an luas atá aig an tsníomh sin.  Dálta</span>
<lb n="2861"/><span>na dtuighthe agus na gcrann a bhí, dar linn, air chos anáirde,</span>
<lb n="2862"/><span>tithear dúinne go mbíonn na planoidí ag siul tharainn</span>
<lb n="2863"/><span>mar gcianna, rud nach mbéadh ach ab é go bhfuil siad</span>
<lb n="2864"/><span>cógarach dúinn, agus go mbíonn an gluaistean sóruigheach</span>
<lb n="2865"/><span>seo againne ag sníomh mar a dúirt me.</span></p>
<lb n="2866"/>
<lb n="2867"/><p><span>Seaghan.  Agus, a mhathair, ca tuige nach mbíonn siad</span>
<lb n="2868"/><span>air chos anáirde?</span></p>
<lb n="2869"/>
<lb n="2870"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Sheaghain, ó tharla nach bhfuil siad</span>
<lb n="2871"/><span>có cógarach dúinn as tá na tuighthe agus na cruinn</span>
<lb n="2872"/><span>roimhráite.</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>29.  REULT AN TRANÓNA.</span></p>
<lb n="2875"/>
<lb n="2876"/><p><span>Nóra.  Tá gear-eolas maith againn anois, a mhathair,</span>
<lb n="2877"/><span>air na planoidí, agus air an dóigh le iad a athaint ameasg</span>
<lb n="2878"/><span>na mílte de reulta eile, ach níor innis tú go fóill dúinn</span>
<lb n="2879"/><span>an dóigh a n-ainntheochar na ciora planoidí ona cheile.</span>
<lb n="2880"/><span>Cuir a gcás go bhfeicfinnse cionn ocú anuchth, go dé'n</span>
<lb n="2881"/><span>dóigh a mbéidh fhios agam ceocú Iupiter no Sathurn no</span>
<lb n="2882"/><span>Bhéanus no Márs a bhéas agam?</span></p>
<lb n="2883"/>
<lb n="2884"/><p><span>An mhathair.  Amharc air an iarthar, a Nóra, agus</span>
<lb n="2885"/><span>cógarach don áit a dtéann an Ghrian faoi, is minic a</span>
<lb n="2886"/><span>timuid Reult aoibhinn an Tranóna, sin mar déarfa,</span>
<lb n="2887"/><span>Bhéanus.  Is furust í a athaint ó tharla nach bhfuil aon</span>
<lb n="2888"/><span>reult eile leath Co geal léithe.  Ní fhuil sí air chor air</span>
<lb n="2889"/><span>bith cosúil leis na planoidí eile siocair nach mbíonn a</span>
<lb n="2890"/><span>solas co ciuin seasmhach.  A n-aon fhocal, taisbeanann sí</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2891"/><p><span>rud beag de'n dritliu, agus sé is cionntaigh leis seo go</span>
<lb n="2892"/><span>bhfuil sraith dóinn de aer thrum air an phlanoid shóruigheach</span>
<lb n="2893"/><span>seo, ionas go lasann solas na Gréine co mór sin í go</span>
<lb n="2894"/><span>mbíonn sí a bhfad níos gile na reult air bith eile.  Da</span>
<lb n="2895"/><span>bhrigh sin, ní fhuil muill air bith an phlanoid aoibhinn seo a</span>
<lb n="2896"/><span>athaint co luath agus leagthar súil orthí.</span></p>
<lb n="2897"/>
<lb n="2898"/><p><span>30.  IUPITER.</span></p>
<lb n="2899"/>
<lb n="2900"/><p><span>Nuala.  Ceocú de'n truir eile is dise, a mhathair?</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>An mhathair.  A ndéidh Bhéanus, sé Iupiter is fusa a</span>
<lb n="2903"/><span>fheiceal, ó tharla go bhfuil se a bhfad níos mó agus chóir a</span>
<lb n="2904"/><span>bheith co solasmhar léithe, innean go bhfuil se 400 milliun</span>
<lb n="2905"/><span>míle níos fuide air shiul.  Is grach an phlanoid seo a</span>
<lb n="2906"/><span>fheiceal anns an oirthear, agus ona sholas ciuin geal ní</span>
<lb n="2907"/><span>fhuil faic a mhuill an fách mór seo a feiceal.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>Meabha.  Agus an dtig é a fheiceal go soiléar, a</span>
<lb n="2910"/><span>mhathair?</span></p>
<lb n="2911"/>
<lb n="2912"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte go dtig, a Mhéabha.  Duine air</span>
<lb n="2913"/><span>bith a bhfuil súile geura ann a chionn aige, thig leis Iupiter</span>
<lb n="2914"/><span>a fheiceal mar bhéadh gealach bheag ann, ach da mbéadh</span>
<lb n="2915"/><span>bínocloir aige, bhéadh an ghealach bheag sin a bhfad níos</span>
<lb n="2916"/><span>soiléire, agus thiocadh leis na ciora gealacha atá leis an</span>
<lb n="2917"/><span>phlanoid seo a fheiceal fosta.  Ach ó tharla go mbíonn</span>
<lb n="2918"/><span>siad ag gol timpeall na planoide, beidir nach bhfeicfí</span>
<lb n="2919"/><span>ach cionn no beirt ocú san am chianna, mar go bhfuil</span>
<lb n="2920"/><span>Iupiter co mór sin go mbíonn siad tumall maith as</span>
<lb n="2921"/><span>amharc nuair a bhíonn siad ag gol na thimpeall.</span></p>
<lb n="2922"/>
<lb n="2923"/><p><span>Séamus.  Agus an dá phlanoid eile, a mhathair?</span></p>
<lb n="2924"/>
<lb n="2925"/><p><span>An mhathair.  A dtaoibh na beirte eile, ní fhuil Sathurn</span>
<lb n="2926"/><span>co geal ná co furust a fheiceal le Iupiter, ach ní bhíonn</span>
<lb n="2927"/><span>muill air bith Márs a athaint de bhrigh go bhfuil dath</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2928"/><p><span>sóruigheach dearg air.  Mar sin dae, a pháistí, cuinnigidh</span>
<lb n="2929"/><span>cuimhne mhaith air an méid seo: Bíonn Bhéanus le feiceal</span>
<lb n="2930"/><span>anns an iarthar um tranóna, no anns an oirthear go luath</span>
<lb n="2931"/><span>air maidín.  Planoid bheag dhearg is eadh Márs, agus ó</span>
<lb n="2932"/><span>tharla go bhfuil Iupiter co mór agus co sóruigheach sin, ní</span>
<lb n="2933"/><span>baol go sílfadh duine gur Saturn a bhéadh aige, de bhrigh</span>
<lb n="2934"/><span>nach bhfuil sesean air chor air bith co sóruigheach ná co</span>
<lb n="2935"/><span>só-fheicsionach.</span></p>
<lb n="2936"/>
<lb n="2937"/><p><span>Máire.  Tá eolas bhréagh againn anois, a mhathair, air</span>
<lb n="2938"/><span>achan chionn de na planoidí.  Léarnuchtadh dúinn a méid</span>
<lb n="2939"/><span>agus a meáchan, an fhad atá siad air shiul ón Ghréin, uainne</span>
<lb n="2940"/><span>agus uafa-fhéin.  Mhínigh tú dúinn go beacht an dóigh a</span>
<lb n="2941"/><span>bhfuil srian aig an Ghréin air achan bhall da teaglach-fhéin</span>
<lb n="2942"/><span>agus mar ghéilleann siadsan go múinte macanta do</span>
<lb n="2943"/><span>"Chionn an Teaghlaigh."  Agus, an rud is íontaighe de'n</span>
<lb n="2944"/><span>iomlan, go lasann an Ghrian an t-iomlan ocú le na solas</span>
<lb n="2945"/><span>fhéin.  Ní miste a rá, a mhathair, gur fíor-dheas an</span>
<lb n="2946"/><span>teaghlach é.</span></p>
<lb n="2947"/>
<lb n="2948"/><p><span>An mhathair.  Feudann tú sin a rá, a Mháire, agus nach</span>
<lb n="2949"/><span>deas an sompla dúinne é, agus nar cheart do achan</span>
<lb n="2950"/><span>teaghlach air an phlanoid seo againne aithris a dheánadh air</span>
<lb n="2951"/><span>an déagh-ordú aoibhinn neimhe seo?</span></p>
<lb n="2952"/>
<lb n="2953"/><p><span>Séamus.  Measaim gur cheart, a mhathair, ach reir</span>
<lb n="2954"/><span>chuma, ní fhuil an t-órdú sin da chleachtadh air phlanoid</span>
<lb n="2955"/><span>sagainne, go hairid a moran de áiteacha air fud na</span>
<lb n="2956"/><span>hEoropa, agus go dearfa, cha mbéadh íontas air bith da</span>
<lb n="2957"/><span>mbugfadh an Ghrian an grim atá aicí orainn, agus an</span>
<lb n="2958"/><span>t-iomlan againn a leigint ann donais.</span></p>
<lb n="2959"/>
<lb n="2960"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte go bhfuil an fhírinne insin, a</span>
<lb n="2961"/><span>Shéamuis, ach caithfamuid ar ndóchas a chur a nDia Ulchuachta</span>
<lb n="2962"/><span>a chruthuigh an Ghrian agus a cualacht, agus a chuir an déagh-</span>
<lb n="2963"/><span>órdú sóruigheach seo orthú.</span>
<lb n="2964"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2965"/><p><span>31.  GLUAISEACHT NA GRÉINE.</span></p>
<lb n="2966"/>
<lb n="2967"/><p><span>Méabha.  An mbíonn an Ghrian a gcomhní na suidhe san</span>
<lb n="2968"/><span>áit chianna, a mhathair?</span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>An mhathair.  Innean nach bhfeicthar dúinne go bhfuil aon</span>
<lb n="2971"/><span>bhugadh inntí, a Mhéabha, bíonn sí achoíche ag gluaiseacht, agus</span>
<lb n="2972"/><span>tarnigheann sí léithe iomlan na bplanoid.  Tá reult-</span>
<lb n="2973"/><span>ollamhna sar-eolacha ann, a pháistí, agus chan amháin go</span>
<lb n="2974"/><span>bhfuil fhois ocú go bhfuil an Ghrian agus a cualacht ag siul,</span>
<lb n="2975"/><span>ach go bhfhuil eolas cruinn ocú air an áird agus air an</span>
<lb n="2976"/><span>phuinnte de'n spéir a bhfuil siad ag taraint air.</span></p>
<lb n="2977"/>
<lb n="2978"/><p><span>Seaghan.  Agus ca náit a bhfuil an puinnte sin, a</span>
<lb n="2979"/><span>mhathair?</span></p>
<lb n="2980"/>
<lb n="2981"/><p><span>An mhathair.  Tá reult an-solasmhar san áird thuaidh</span>
<lb n="2982"/><span>cógarach do thriopall-shoillse Líora.  Reult de'n chiod</span>
<lb n="2983"/><span>rannc atá ann, agus Bhéaga an t-ainim atá air.  Deir</span>
<lb n="2984"/><span>na reult-ollamhna go bhfuil an Ghrian agus a cualacht ag</span>
<lb n="2985"/><span>taraint air an reult sin, agus go bhfuil siad ag siul co</span>
<lb n="2986"/><span>gasta sin go gcuireann siad dhá mhíle dheug tharstú a</span>
<lb n="2987"/><span>mbuille cluig, sin mar déarfa, coradh agus milliun míle</span>
<lb n="2988"/><span>achan lá!</span></p>
<lb n="2989"/>
<lb n="2990"/><p><span>Máire.  Go moltar an Righ!  Agus nach íontach an rud,</span>
<lb n="2991"/><span>a mhathair, go seolann an t-iomlan ocú co cliste agus co</span>
<lb n="2992"/><span>deas déagh-orduighe sin air a dturas síorthaidh, gan taisme</span>
<lb n="2993"/><span>gan tuathal, agus a leithid de chleasaigheacht da dheánadh</span>
<lb n="2994"/><span>ocú air an bhealach.</span></p>
<lb n="2995"/>
<lb n="2996"/><p><span>Seaghan.  Agus an cúrsa damhsa sóruigheach atá aig cuid</span>
<lb n="2997"/><span>ocú! Ní fhuil fhios agam faoi'n Righ, a mhathair, go dé'n</span>
<lb n="2998"/><span>dóigh a dtig leis an Domhan a bheith ag sníomh air a cheart-</span>
<lb n="2999"/><span>lár, ag cuibhrint leis na planoidí eile anns an rása</span>
<lb n="3000"/><span>timpeall na Gréine, agus anns an am chianna ag gol air</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="3001"/><p><span>chos anáirde fríd na firmimintí ag taraint air thriopall</span>
<lb n="3002"/><span>Líora.</span></p>
<lb n="3003"/>
<lb n="3004"/><p><span>An mhathair.  Arú, a Sheaghain, ní shíleann an Domhan</span>
<lb n="3005"/><span>níos mó de sin ná shíleas an tsníomhog de bheith ag sníomh</span>
<lb n="3006"/><span>air an urlar.  Réir mar bhíos an tsníomhog ag sníomh, is</span>
<lb n="3007"/><span>grách léithe turas ciorcalta a dheánadh ann do thimpeall,</span>
<lb n="3008"/><span>agus le na chois sin bíonn sí ag gol cheoil a ruith an ama.</span></p>
<lb n="3009"/>
<lb n="3010"/><p><span>Seaghan.  Tá me sásta, a mhathair, go dtiuntuigheann an</span>
<lb n="3011"/><span>tsníomhog air a ceart-lár mar níos an Domhan, agus go</span>
<lb n="3012"/><span>ndeánann sí turas thart fa dtaobh daom, go díreach mar</span>
<lb n="3013"/><span>níos an Domhan thart fa dtaobh de'n Ghréin; ach, ó tharla</span>
<lb n="3014"/><span>go bhfuil me-fhéin agus an t-urlar gan aon bhugadh, ní fhuil</span>
<lb n="3015"/><span>an tritheadh gluaiseacht adaí aig an tsníomhog?</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>An mhathair.  Admhuighim, a Sheaghain, go bhfuil tú níos</span>
<lb n="3018"/><span>géire ná shíl me.  Ach cuir a gcás go mbeithea air bórd</span>
<lb n="3019"/><span>luinge, agus an lung ag seoladh go mear maordha air a</span>
<lb n="3020"/><span>turas.  Insin bhéadh an tritheadh gluaiseacht aig do</span>
<lb n="3021"/><span>shníomhog, agus da bhrigh sin, a Sheaghain, is léar go bhfuil</span>
<lb n="3022"/><span>cosúlacht mhór eadar an lung sin agus Cualacht na Gréine.</span></p>
<lb n="3023"/>
<lb n="3024"/><p><span>Nuala.  Is dóiche liomsa, a mhathair, go bhfuil cleas-</span>
<lb n="3025"/><span>aigheacht a bhfad níos dise agus a bhfadh níos deacra da</span>
<lb n="3026"/><span>dheánadh aig an Ghealaigh, de bhrigh go bhfuil ciora ghluaiseacht</span>
<lb n="3027"/><span>aicí, ná tiuntuigheann sí air a ceart-lar, ní sí turas</span>
<lb n="3028"/><span>timpeall an Domhain, cuinnigheann sí coisigheacht leis an</span>
<lb n="3029"/><span>Domhan thart fa dtaobh de'n Ghréin, agus siuileann sí le</span>
<lb n="3030"/><span>Cualacht na Gréine.</span></p>
<lb n="3031"/>
<lb n="3032"/><p><span>An mhathair.  Tá sin amhlaidh, a Nuala: nídh sí cúrsa</span>
<lb n="3033"/><span>timpeall an Domhain achan mhí, agus tiuntuigheann sí air</span>
<lb n="3034"/><span>a ceart-lár uair amháin sa chúrsa sin, agus nídh sí seo</span>
<lb n="3035"/><span>air dhóigh go mbíonn a haeidh a doladh air an Domhan.</span>
<lb n="3036"/><span>Ceanal de cuimheadoir atá inntí de bhrigh go mbíonn a</span>
<lb n="3037"/><span>súil a gcomhní aicí orainn.</span>
<lb n="3038"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="3039"/><p><span>32.  AN REULT IS CÓGRAIGHE DÚINN.</span></p>
<lb n="3040"/>
<lb n="3041"/><p><span>Nóra.  Réir chuma, a mhathair, ceanal de thriopall no</span>
<lb n="3042"/><span>de threibh atá a gCualacht na Gréine?</span></p>
<lb n="3043"/>
<lb n="3044"/><p><span>An mhathair.  Sin go díreach é, a Nóra.  Ceanal de</span>
<lb n="3045"/><span>theaghlach atá a bpáirc fa leith anns an spéir, agus innean</span>
<lb n="3046"/><span>go bhfuil lár-mhiosúr na páirce sin 5,500 milliun míle,</span>
<lb n="3047"/><span>ní fhuil ann ach mionogan ameasg na mílte milliun de</span>
<lb n="3048"/><span>theaghlaigh eile de'n tseort atá sgabtha a gcruinn-chlár</span>
<lb n="3049"/><span>ghorm na firmiminte.  Tá achan reult da bhfeicthar anns</span>
<lb n="3050"/><span>an spéir co mór, agus cuid ocú a bhfad níos mó, ná an</span>
<lb n="3051"/><span>Ghrian; agus ó tharla gur grian atá a n-achan chionn ocú,</span>
<lb n="3052"/><span>is dóiche go bhfuil a bplanoidí-fhéin aig an uile chionn ocú.</span>
<lb n="3053"/><span>Ach tá siad co fada sin air shiul nach féidir dúinne aon</span>
<lb n="3054"/><span>phlanoid ocú a fheiceal.</span></p>
<lb n="3055"/>
<lb n="3056"/><p><span>Máire.  Ach is dóiche liom, a mhathair, go bhfuil cuid</span>
<lb n="3057"/><span>de na reulta gear chogarach dúinn?</span></p>
<lb n="3058"/>
<lb n="3059"/><p><span>An mhathair.  An reult is cógraighe dúinn, a Mháire, tá</span>
<lb n="3060"/><span>se coradh agus fiche billiun míle (20,000,000,000,000</span>
<lb n="3061"/><span>míle) níos fuide air shiul ná an phlanoid Neptiun.  Ní</span>
<lb n="3062"/><span>furust seo a thuigbheal go beacht; ach da mbeadh gluaistean</span>
<lb n="3063"/><span>aera agat, agus go gcuirfea ann do chionn cuairt a</span>
<lb n="3064"/><span>thóirt air Neptiun; agus cuir a gcás go mbéadh an</span>
<lb n="3065"/><span>gluaisthean abulta trí fichead míle a dheánadh san uair,</span>
<lb n="3066"/><span>agus é ag siul oíche agus lá gan stad, bheithea ciora</span>
<lb n="3067"/><span>mhíle blian (4,000 blian) air do thuras sul a sroichfea</span>
<lb n="3068"/><span>Neptiun! Cuir a gcas aríst nach ndeánfa aon mhuill aig</span>
<lb n="3069"/><span>Neptiun ach amháin gloinne fíona agus briosga a ghlacadh</span>
<lb n="3070"/><span>ona Shoillse, agus insin seoladh leat, bheithea trí fichead</span>
<lb n="3071"/><span>milliun (60,000,000) blian ag gol go dtí'n reult is</span>
<lb n="3072"/><span>cógraighe do Chualacht na Gréine.</span>
<lb n="3073"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="3074"/><p><span>Séamus.  Ní fhuil fhios agam, a mhathair, go dé'n dóigh</span>
<lb n="3075"/><span>a bhfuair na reult-ollamhna amach go rabh Cualacht na</span>
<lb n="3076"/><span>Gréine ag taraint air thriopall shoillse Líora?</span></p>
<lb n="3077"/>
<lb n="3078"/><p><span>An mhathair.  Cuir a gcas go bhfuilmuid air bórd</span>
<lb n="3079"/><span>luinge agus sinn ag teachth na bhaile; go bhfuilmuid air</span>
<lb n="3080"/><span>amharc talaimh, agus, a gcionn tumaill, go bhfuil an cuan</span>
<lb n="3081"/><span>le feiceal a bhfad uainn.  Cuir a gcás, fosta, go bhfuil</span>
<lb n="3082"/><span>muineal caol air an chuan a n-aice an phuirt, agus go</span>
<lb n="3083"/><span>bhfuil, mar is grách, dhá lochrann-cionn air achan taobh</span>
<lb n="3084"/><span>de'n mhuineal - le solas a thóirt do na lunga san oíche.</span>
<lb n="3085"/><span>Tá an oíche ag titim agus sinn ag gol asteach sa chuan,</span>
<lb n="3086"/><span>agus a bhfad uainn tímuid an dá lochrann seo; ach de</span>
<lb n="3087"/><span>bhrigh go bhfuilmuid sinne fiche míle uafa, tithear dúinn go</span>
<lb n="3088"/><span>bhfuil siad an-chógarach da cheile.  Ach réir mar theid an</span>
<lb n="3089"/><span>lung ann tosaigh bheirmuid fa dear an dá lochrann ag</span>
<lb n="3090"/><span>sgaradh óna cheile, ionas, nuair a thigmuid fhad leis an</span>
<lb n="3091"/><span>mhuineal, go bhfuil cionn ocú giota maith air shiul air thaobh</span>
<lb n="3092"/><span>na láimhe dise, agus an cionn eile a chó-fhad air shiul air</span>
<lb n="3093"/><span>thaobh na láimhe clí.  Anois, a Shéamuis, tá dhá reult a</span>
<lb n="3094"/><span>dtriopall shoillse Líora, agus bhí na reult-ollamhna da</span>
<lb n="3095"/><span>gcuimhead agus da sgriudú air fiog moran blianta.</span>
<lb n="3096"/><span>Dálta na lochrann, shóruigh siad go rabh an dá reult seo</span>
<lb n="3097"/><span>ag sgaradh óna cheile, agus air an dóigh seo nuchtadh go</span>
<lb n="3098"/><span>soiléar daofa go rabh Cualacht na Gréine, air nós na</span>
<lb n="3099"/><span>luinge, ag tarint air chuan Líora.</span></p>
<lb n="3100"/>
<lb n="3101"/><p><span>33.  TURAS GO DTÍ'N GHEALACH.</span></p>
<lb n="3102"/>
<lb n="3103"/><p><span>Séamus.  Tá an Ghealach amuigh anucht, a mhathair, agus</span>
<lb n="3104"/><span>tá sí lán.</span></p>
<lb n="3105"/>
<lb n="3106"/><p><span>An mhathair.  Tidhim sin, a Shéamuis, agus tá sí ag</span>
<lb n="3107"/><span>amharc go haoibhinn.</span>
<lb n="3108"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="3109"/><p><span>Seaghan.  Tá, a mhathair, agus tá "Domhnall" da</span>
<lb n="3110"/><span>stiurú go galanta.</span></p>
<lb n="3111"/>
<lb n="3112"/><p><span>Máire.  Ca tuige, a mhathair, go dtugthar "Domhnall</span>
<lb n="3113"/><span>na Gealaighe" air an bhall sin atá air chosúlacht duine?</span></p>
<lb n="3114"/>
<lb n="3115"/><p><span>An mhathair.  Tá, maise, a Mháire, sean sgeul a deir</span>
<lb n="3116"/><span>go rabh gasúr ann uair amháin a bhí ag tóirt moran</span>
<lb n="3117"/><span>triobloide da mhathair.  agus gurb é an deireadh a bhí air</span>
<lb n="3118"/><span>gur sgiob Dia air shiul é, eadar corp agus anam, agus</span>
<lb n="3119"/><span>gur chuir air an Ghealaigh é.  Ach, dálta moran de shean</span>
<lb n="3120"/><span>sgeulta eile, ní fhuil ann ach finnsgeul.</span></p>
<lb n="3121"/>
<lb n="3122"/><p><span>Méabha.  Mhaige maise, a mhathair, go bhfuil se an-</span>
<lb n="3123"/><span>chosúil le duine!  Amharc air a dhá chois agus air a chionn!</span></p>
<lb n="3124"/>
<lb n="3125"/><p><span>An mhathair.  Tidhim iad go soiléar, a Mhéabha, ach innean</span>
<lb n="3126"/><span>go bhfuil an chosúlacht sin ionntú, chan duine atá ann ach</span>
<lb n="3127"/><span>sléibhte álpacha agus áltraca earagalta na Gealaighe.</span></p>
<lb n="3128"/>
<lb n="3129"/><p><span>Nóra.  Ó tharla go bhfuil an Ghealach co cógarach sin</span>
<lb n="3130"/><span>dúinn, a mhathair, nach sílfea go bhfeudfí turas a dheánadh</span>
<lb n="3131"/><span>chuicí?</span></p>
<lb n="3132"/>
<lb n="3133"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte gur dheas an rud é, a Nóra,</span>
<lb n="3134"/><span>da dtiocadh a dheánadh; ach sul a ndeánfí a leithid de</span>
<lb n="3135"/><span>thuras bhéadh na puinntí seo le socrú againn:</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>1.  Ca mheud a chosnochadh se?</span>
<lb n="3138"/><span>2.  Fad an turais;</span>
<lb n="3139"/><span>3.  An gleus siuil, agus</span>
<lb n="3140"/><span>4.  An rud a tharlochadh dúinn air an bhealach.</span></p>
<lb n="3141"/>
<lb n="3142"/><p><span>Nuala.  Da mbéadh fhios againn ca mheud míle go</span>
<lb n="3143"/><span>dti'n Ghealach, a mhathair, measaim nach mbéadh muill</span>
<lb n="3144"/><span>air bith an costas a chunntas.</span></p>
<lb n="3145"/>
<lb n="3146"/><p><span>An mhathair; Tá go maith, a Nuala; ach, ó tharla nach</span>
<lb n="3147"/><span>bhfuil gleus siuil air bith againn le turas de'n tseort</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="3148"/><p><span>sin a dheánadh, is dóiche liom nach dtiocadh linn rud níos</span>
<lb n="3149"/><span>feárr a chur róinn ná é a dheánadh a spiorad.</span></p>
<lb n="3150"/>
<lb n="3151"/><p><span>Séamus.  Agus go dé'n dóigh a rachamuid ann,</span>
<lb n="3152"/><span>mhathair?</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>An mhathair.  Maise, a Shéamuis, siomaid dóigh a</span>
<lb n="3155"/><span>dtiocadh é a dheánadh: cuir a gcás, thiocadh linn a ghol</span>
<lb n="3156"/><span>de shíul ar gcos, no air an rothar.  Thiocadh linn a ghol air</span>
<lb n="3157"/><span>mhuin capall no air an traen; no d'fheudfí a dheanadh</span>
<lb n="3158"/><span>air ghluaistean no air ghluaistean aera.  Ach bhéadh eagla</span>
<lb n="3159"/><span>orm-fhéin a ghol a ngluaistean aera, innean gur a spiorad</span>
<lb n="3160"/><span>atámuid ag gol air an turas seo.</span></p>
<lb n="3161"/>
<lb n="3162"/><p><span>Séamus.  Da dtiocadh linn smaoitiu air bhothar</span>
<lb n="3163"/><span>iarainn a bheith leagtha amach eadar an Domhan agus an</span>
<lb n="3164"/><span>Ghealach; insin ní bhéadh aon rud le deánadh againn ach ar</span>
<lb n="3165"/><span>lón a dheánadh réidh agus a ghol air bórd.  Is dóiche liom</span>
<lb n="3166"/><span>go mbéadh achan duine sásta leis an ghleus siuil sin, a</span>
<lb n="3167"/><span>mhathair?</span></p>
<lb n="3168"/>
<lb n="3169"/><p><span>An mhathair.  Tá go maith, a Shéamuis, ach da gcuirfadh</span>
<lb n="3170"/><span>sinn róinn siul air an traen, agus a ghol 3adh rannc,</span>
<lb n="3171"/><span>bhéadh luach achan ticeid míle punnt, ná tá se 240,000</span>
<lb n="3172"/><span>míle ón Domhan go dtí an Ghealach.  Air an ticeid</span>
<lb n="3173"/><span>dúbailte chaitfi dhá mhíle punnt a dhíol.</span></p>
<lb n="3174"/>
<lb n="3175"/><p><span>Seaghan.  Seadh, a mhathair, ach ní fhuil insin ach pínn an</span>
<lb n="3176"/><span>mhíle.  Is dóichc liom go gcaithfear an méid sin a</span>
<lb n="3177"/><span>dhúbailt ó tharla go bhfuil costas an tsiuil air na boithre</span>
<lb n="3178"/><span>iarainn suas céad sa chéad fa lathair?</span></p>
<lb n="3179"/>
<lb n="3180"/><p><span>An mhathair.  Tá an ceart agat, a Sheaghain; agus, mar</span>
<lb n="3181"/><span>a deir tú, caithfear £4,000 a sgilleadh amach air achan</span>
<lb n="3182"/><span>ticeid ma thémuid air an traen - ach nach mór an gar</span>
<lb n="3183"/><span>gur a spiorad a dhíolfar é!</span></p>
<lb n="3184"/>
<lb n="3185"/><p><span>Máire.  Tá eolas againn anois, a mhathair, air fhad ar</span>
<lb n="3186"/><span>dturais, agus ni fhuil againn ach socrú air an ghleus siuil.</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="3187"/><p><span>Ach cib air bith dóigh a ndeánfamuid an turas ba chóir</span>
<lb n="3188"/><span>dúinn fios cruinn a bheith againn go dé'n fhad a bhéasmuid</span>
<lb n="3189"/><span>air an bhealach, ionas go mbéadh lón da réir linn.</span></p>
<lb n="3190"/>
<lb n="3191"/><p><span>An mhathair.  Caithfear gan dearmad a dheánadh de'n</span>
<lb n="3192"/><span>lón, a Mhaire, agus go hairid flúirse de cheapairí agus</span>
<lb n="3193"/><span>ginger-pop.  Go dearfa, is maith gur smaoitigh tú</span>
<lb n="3194"/><span>air, ná ní fhuil tuighthe ósta air bith air an bhealach le</span>
<lb n="3195"/><span>tráth bidh a fháil, ná aon "teach-leath-bealaigh" le nar</span>
<lb n="3196"/><span>sgórnaigh a fhliuchadh ann.</span></p>
<lb n="3197"/>
<lb n="3198"/><p><span>Méabha.  Go dé'n fhad a ghlacfadh se le ghol de shiul</span>
<lb n="3199"/><span>ar cos, a mhathair?</span></p>
<lb n="3200"/>
<lb n="3201"/><p><span>An mhathair.  Da dtiocadh linn deich míle fichead a</span>
<lb n="3202"/><span>shiul achan lá, ghlacfadh se coradh agus fiche bliain le ghol</span>
<lb n="3203"/><span>fhad leis an Ghealaigh, ach is dóiche liom go mbéadh an</span>
<lb n="3204"/><span>gleus siuil sin ró-fhadalach?</span></p>
<lb n="3205"/>
<lb n="3206"/><p><span>Nuala.  Ní bhéadh ciall air bith leis, a mhathair; ná,</span>
<lb n="3207"/><span>sul a sroichfinn-se an baile ar ais, bhéinn ann mo</span>
<lb n="3208"/><span>sheanbhean lum liath, agus bheithea thusa do shean chailleach</span>
<lb n="3209"/><span>gan fuil, gan feoil, gan fiacail.</span></p>
<lb n="3210"/>
<lb n="3211"/><p><span>An mhathair.  Tá me air aon intinn leat insin, a Nuala:</span>
<lb n="3212"/><span>da bhfuínn bás air an turas, beidir gur air an Ghealaigh</span>
<lb n="3213"/><span>a chuirfí mé, agus níor mhaith liom sin air chor air bith.</span></p>
<lb n="3214"/>
<lb n="3215"/><p><span>Nóra.  Agus da dtéadh sinn air mhuin capall, a mhathair,</span>
<lb n="3216"/><span>go dé'n fhad a mbéadh sinn air an turas?</span></p>
<lb n="3217"/>
<lb n="3218"/><p><span>An mhathair.  Da dtiocadh leis na caiple ocht mhíle a</span>
<lb n="3219"/><span>chur tharstú san uair, agus gan aon stad a dheánadh oíche</span>
<lb n="3220"/><span>ná lá, ach a choíche air chos-anáirde, bhéadh siad chóir a bheith</span>
<lb n="3221"/><span>trí blianna go leith air a dturas sul a gcuirfadh siad cos</span>
<lb n="3222"/><span>air an Ghealaigh.</span></p>
<lb n="3223"/>
<lb n="3224"/><p><span>Séamus.  Nach dtiocadh linn seoladh linn a long-aera,</span>
<lb n="3225"/><span>a mhathair, no a ngluaistean aera?</span></p>
<lb n="3226"/>
<lb n="3227"/><p><span>An mhathair.  Maise, de bhrigh nach bhfuil aer air bith a</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3228"/><p><span>nduimhneacht na firmiminte, a Shéamuis, cha mbéadh aon</span>
<lb n="3229"/><span>ghar dúinn a ghol a long-aera ná a ngluaistean aera -</span>
<lb n="3230"/><span>ach amháin fhad agus bhéadh sinn ag gol fríd shraith aera an</span>
<lb n="3231"/><span>Domhain.</span></p>
<lb n="3232"/>
<lb n="3233"/><p><span>Seaghan.  Ma thémuid air an traen, a mhathair, an</span>
<lb n="3234"/><span>mbémuid a bhfad air an turas?</span></p>
<lb n="3235"/>
<lb n="3236"/><p><span>An mhathair.  Ma shiuileann an traen trí fichead míle</span>
<lb n="3237"/><span>san uair, agus gan aon stad a dheánadh, bémuid aig an</span>
<lb n="3238"/><span>Ghealaigh a gcionn leath-blianna.</span></p>
<lb n="3239"/>
<lb n="3240"/><p><span>Máire.  Tá an gleus siuil sin réasúnta go leor, a</span>
<lb n="3241"/><span>mhathair, ó tharla go mbémuid ar ais na bhaile a gcionn</span>
<lb n="3242"/><span>na blianna.</span></p>
<lb n="3243"/>
<lb n="3244"/><p><span>An mhathair.  Tá go maith, a Mháire.  Mar sin dae, a</span>
<lb n="3245"/><span>pháistí, smaoitigidh go bhfuil sibh uilig mur suidhe go</span>
<lb n="3246"/><span>baganta a gcaraiste de'n traen, agus ticeid dúbailte</span>
<lb n="3247"/><span>a chosain £4,000 a bpóca achan duine agaibh; go bhfuil</span>
<lb n="3248"/><span>mur málaí siuil anáirde air an racaid, agus trucal</span>
<lb n="3249"/><span>lán de bhiadh agus digh ceangailte do dheireadh an traen,</span>
<lb n="3250"/><span>air eagla go dtiocadh an "feur gortach" oraibh a gcathadh</span>
<lb n="3251"/><span>an turais, agus a ndéidh fead uathasach ón ghearran</span>
<lb n="3252"/><span>iarainn a chluinstin, go bhfuil sibh fa dheireadh ag gol</span>
<lb n="3253"/><span>amach as an staisiun, agus an trean air a shean rása</span>
<lb n="3254"/><span>ag strócadh air aeidh chum na Gealaighe.</span></p>
<lb n="3255"/>
<lb n="3256"/><p><span>Méabha.  Da mbéadh sinn da rírimh ag deánadh an</span>
<lb n="3257"/><span>turais, a mhathair, is dóiche liom go mbéadh an t-uathas</span>
<lb n="3258"/><span>saoil de íontais le feiceal againn air an bhealach.</span></p>
<lb n="3259"/>
<lb n="3260"/><p><span>An mhathair.  Ní miste duit sin a rá, a Mhéabha.  Anns</span>
<lb n="3261"/><span>an chiod áit, bhéadh agaibh le siul chóir a bheith iomlan</span>
<lb n="3262"/><span>an bhealaigh go dtí'n Ghealaigh anns an dorchadas.  Ná, a</span>
<lb n="3263"/><span>ndéidh a ghol fríd an chúdach aera atá thart fa dtaobh</span>
<lb n="3264"/><span>de'n Domhan, bhéadh agaibh le iomlan an chuid eile de'n</span>
<lb n="3265"/><span>turas a shiul a nduibhe an duibheagain shíorthaidh.</span>
<lb n="3266"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3267"/><p><span>Nuala.  Agus, a mhathair, an mian leat a rá nach mbéadh</span>
<lb n="3268"/><span>an Ghrian agus na reultogaí fhéin le feiceal againn?</span></p>
<lb n="3269"/>
<lb n="3270"/><p><span>An mhathair.  Cha mbéadh an Ghrian ná na reultogaí</span>
<lb n="3271"/><span>ábulta aon solas lae a thóirt daoibh ó tharla nach mbéadh</span>
<lb n="3272"/><span>aer air bith ann mur dtimpeall.  Ach innean go mbéadh</span>
<lb n="3273"/><span>sibh a ndorchadas, thiocadh libh an Ghrian agus na reultogaí</span>
<lb n="3274"/><span>a fheiceal ag soillsiu, ach cha mbéadh anns an iomlan ocú,</span>
<lb n="3275"/><span>an Ghrian có maith leis an chuid eile, ach puinntí geala ag</span>
<lb n="3276"/><span>cathadh a ngatha oraibh a lár an duibheagain shíortaidh.</span></p>
<lb n="3277"/>
<lb n="3278"/><p><span>Nora.  Go moltar an Righ! Nach meura dúinn, a</span>
<lb n="3279"/><span>mhathair, gur a spiorad atámuid air an turas seo, agus</span>
<lb n="3280"/><span>nach da rírimh atámuid da dheánadh!</span></p>
<lb n="3281"/>
<lb n="3282"/><p><span>An mhathair.  Seo rud sóruigheach eile a tharlochadh</span>
<lb n="3283"/><span>daoibh air an turas seo: bhéadh an fuacht trí chéad grád</span>
<lb n="3284"/><span>(300°) faoi phuinnte an teasa!</span></p>
<lb n="3285"/>
<lb n="3286"/><p><span>Séamus.  Air an ábhar sin, a mhathair, ba cheart dúinn</span>
<lb n="3287"/><span>oiread éadaigh agus thiocadh linn a thóirt linn, eadar cótaí</span>
<lb n="3288"/><span>móra, cídeogaí truma, agus craicne clúfara teodha.</span></p>
<lb n="3289"/>
<lb n="3290"/><p><span>An mhathair.  Air an turas seo, tá me cinnte gur mhaith</span>
<lb n="3291"/><span>libh fáil cógarach do na planoidí agus iad a sgriudú go</span>
<lb n="3292"/><span>geur, ach ní chasfí aon chionn ocú oraibh.  Bhéadh na reultogaí</span>
<lb n="3293"/><span>co fada air shiul as bhí siad ariamh; agus, an Ghrian í-fhéin,</span>
<lb n="3294"/><span>cha mbéadh aon chosúlacht orthí gur árthuigh sí a méid.  An</span>
<lb n="3295"/><span>rud is íontaighe, beidir, a chasfí oraibh air an turas seo</span>
<lb n="3296"/><span>sé an phlanoid úr a d'éireochadh ann os cuinne mur súil;</span>
<lb n="3297"/><span>sin mar déarfa, an Domhan, a d'fhág sibh mur ndéidh nuair</span>
<lb n="3298"/><span>a thoisigh sibh air an turas seo chum na Gealaighe, agus atá</span>
<lb n="3299"/><span>anois mar fách uathasach ag imeacht go fadalach uaibh go</span>
<lb n="3300"/><span>dtí, nuair a bhéas sibh chóir a bheith aig an Ghealaigh, go</span>
<lb n="3301"/><span>mbéidh sí ciora huaire có mór as d'amharc an Ghealach</span>
<lb n="3302"/><span>nuair a d'fhág sibh an baile.</span></p>
<lb n="3303"/>
<lb n="3304"/><p><span>Séamus.  Ní mór go dtig linn an t-amharc aoibhinn sin</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3305"/><p><span>a thóirt asteach go cruinn, a mhathair, agus is cinnte gur</span>
<lb n="3306"/><span>mhaith liom-fhéin é a fheiceal da rírimh.</span></p>
<lb n="3307"/>
<lb n="3308"/><p><span>An mhathair.  Maise ní miste a rá gur mhaith linn uilig</span>
<lb n="3309"/><span>an phlanoid úr seo a fheiceal; ach, ó tharla go bhfuilmuid</span>
<lb n="3310"/><span>ceangailte duithe ní thig linn í a fheiceal na planoid.  Ach</span>
<lb n="3311"/><span>támuid chóir a beith aig deireadh ar dturais.  Tá ar lón</span>
<lb n="3312"/><span>bidh agus dighe, eadar ceapairí agus ginger-pop, bunas</span>
<lb n="3313"/><span>raite.  Tá righeacht mhór na Gealaighe ag éirigh agus ag</span>
<lb n="3314"/><span>meudú os ar gcuinne.  Tá a sléibhte móra árda na</span>
<lb n="3315"/><span>seasadh os ar gcóir amach, sléibhte níos uirde ná thannaic-</span>
<lb n="3316"/><span>muid air an Domhan, aghus iad ag soillsiu faoi ghatha na</span>
<lb n="3317"/><span>Gréine.  Ach cuirfidh se íontas mór oraibh nach bhfuil aon</span>
<lb n="3318"/><span>sruthan ná sgeárdan, loch na faraige le feiceal, ach</span>
<lb n="3319"/><span>ciuinéas síorthaidh, gan oiread agus séidean fionn-fhuar</span>
<lb n="3320"/><span>as duimhne an duibheagain nuair atá mur dtraen ag gol</span>
<lb n="3321"/><span>asteach go priomh-stáisiun na Gealaighe!  Air ball tig</span>
<lb n="3322"/><span>an gárda amach agus sgairteann, "Árthuigheadh gach uile</span>
<lb n="3323"/><span>dhuine inseo!  "Ach ma sgairt, dheón focal a chualas, de</span>
<lb n="3324"/><span>bhrigh nach dtig fuaim a chluinstin gan aer, agus air an</span>
<lb n="3325"/><span>Ghealaigh ní fhuil aer air bith.</span></p>
<lb n="3326"/>
<lb n="3327"/><p><span>Máire.  A Righ na gcarad, a mhathair, tá sórú go deo</span>
<lb n="3328"/><span>air an méid sin!</span></p>
<lb n="3329"/>
<lb n="3330"/><p><span>An mhathair.  Tig na triallairí uilig amach as an traen.</span>
<lb n="3331"/><span>Tá a dturas fada fuar críochnuighthe.  Tá siad sé mhí</span>
<lb n="3332"/><span>níos sine, ach tá siad fa dheireadh air an Ghealaigh.  Agus</span>
<lb n="3333"/><span>anois, ó tharla go bhfuil an tráchtas seo fada go leor an</span>
<lb n="3334"/><span>iarraidh seo, ní thig liom moran níos mó a rá.  Ach sul a</span>
<lb n="3335"/><span>gcuirim deireadh leis, ba mhaith liom go gcuirfí sórú</span>
<lb n="3336"/><span>anns an méid seo: an duine a bhéadh bórdaigh air dhá</span>
<lb n="3337"/><span>chloich dheug air meáchan air an Domhan, ní bhéadh se ach dhá</span>
<lb n="3338"/><span>chloich air meáchan air an Ghealaigh, ionas go mbéadh se sé</span>
<lb n="3339"/><span>huaire níos láidre agus níos lúfaire.  A n-áit a bheith</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3340"/><p><span>ábulta cúig truithe de léim a thóirt, thiocadh leis léim</span>
<lb n="3341"/><span>deich dtruithe agus fiche a thóirt go héasgaidh, agus a</span>
<lb n="3342"/><span>n-aon bhoc-léim amháin thiocadh leis a ghol thar ghear theach</span>
<lb n="3343"/><span>mhaith.  A n-aon láimh leis, thiocadh leis ciora chéad</span>
<lb n="3344"/><span>meáchan a thógail air a shuaimhneas, agus cha mbéadh muill</span>
<lb n="3345"/><span>air bith air 180 míle sa lá á shiul.</span></p>
<lb n="3346"/>
<lb n="3347"/><p><span>34.  AN SPÉIR REULTACH.</span></p>
<lb n="3348"/>
<lb n="3349"/><p><span>An mhathair.  Ca náit ar stadmuid, a Mháire?</span></p>
<lb n="3350"/>
<lb n="3351"/><p><span>Máire.  Bhímuid air an Ghealaigh, a mhathair.</span></p>
<lb n="3352"/>
<lb n="3353"/><p><span>An mhathair.  Sm go díreach é, a Mháire.  Chuaidh sibh air</span>
<lb n="3354"/><span>thuras go dtí'n Ghealach, agus tá dúil agam go bhfuair sibh</span>
<lb n="3355"/><span>ar ais go slán sleamhain?</span></p>
<lb n="3356"/>
<lb n="3357"/><p><span>Máire.  Dar mo bhaiste go bhfuair, a mhathair, agus gan</span>
<lb n="3358"/><span>moran muille; ná ní mór go rarbhmuid ann gur chuir</span>
<lb n="3359"/><span>tusa as an solas orainn, ionas go mbeigean dúinn</span>
<lb n="3360"/><span>pilleadh co maith agus thainic linn anns an dorchadas.</span></p>
<lb n="3361"/>
<lb n="3362"/><p><span>An mhathair.  Maise, sin corp na fírinne, a Mháire.</span>
<lb n="3363"/><span>Rinn me de aontoisc é ó tharla nach dtiocadh libh oiread</span>
<lb n="3364"/><span>agus focal a chluinstin óna cheile, agus da olcas an dóigh</span>
<lb n="3365"/><span>atá orainn air an phlanoid mhí-ámharaigh seo, tá se a bhfad</span>
<lb n="3366"/><span>níos clúfara agus níos seasgaire ná a bheith siocuighe air</span>
<lb n="3367"/><span>an ghealaigh.</span></p>
<lb n="3368"/>
<lb n="3369"/><p><span>Séamus.  Dar mo bhríste, a mhathair, nar mhothuigh me-</span>
<lb n="3370"/><span>fhéin an fuacht air chor a bhith.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>An mhathair.  Is fíor sin, a Shéamuis, ach da ndeánfa</span>
<lb n="3373"/><span>an turas adaí da rírimh, a n-áit a ghol ann a spiorad,</span>
<lb n="3374"/><span>bheithea do bhior éireoige air an ghealaigh aniu.  An bhfuil</span>
<lb n="3375"/><span>an ghealach air an spéir anucht, a Shéamuis?</span></p>
<lb n="3376"/>
<lb n="3377"/><p><span>Séamus.  Ní fhuil, a mhathair, ach tá an oíche ciuin, agus</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3378"/><p><span>tá an spéir lán de reultogaí.  Ní fhacaidh tú a leithid de</span>
<lb n="3379"/><span>amharc ariamh, a mhathair!</span></p>
<lb n="3380"/>
<lb n="3381"/><p><span>An mhathair.  Tá go maith, a Shéamuis, siuilamuid linn</span>
<lb n="3382"/><span>amach go bhfeicfamuid an t-amharc aoibhinn.  (Téann siad</span>
<lb n="3383"/><span>amach.)</span></p>
<lb n="3384"/>
<lb n="3385"/><p><span>Nóra.  Tá leun go deo air an méid reultog atá</span>
<lb n="3386"/><span>amuigh anucht, a mhathair.  Go dé'n dóigh a dtainic siad</span>
<lb n="3387"/><span>uilig ann, ná cha dtug me fa dear ariamh go rabh siad co</span>
<lb n="3388"/><span>líonmhar as tá siad anucht?</span></p>
<lb n="3389"/>
<lb n="3390"/><p><span>An mhathair.  Tá siad co líonmhar, le noinní na</span>
<lb n="3391"/><span>bpáirceann, agus co tiuth le duilleogaí na gcrann.  Tá</span>
<lb n="3392"/><span>achan reult da bhfeiceann sibh air an mhachaire neamhda sin</span>
<lb n="3393"/><span>os mur gcionn co mór, agus cuid ocú a bhfad níos mó ná</span>
<lb n="3394"/><span>iomlan na bplanoid curtha le cheile, an ghrian agus uile.</span>
<lb n="3395"/><span>Ach tá siad co fada sin air shiul nach léar dúinne go bhfuil</span>
<lb n="3396"/><span>aon mhéid ionntú ach mar a amharcann siad anucht.</span></p>
<lb n="3397"/>
<lb n="3398"/><p><span>Seaghan.  An bhfuil aon chionn de na planoidí le</span>
<lb n="3399"/><span>feiceal anucht, a mhathair?  Ní léar damh-fhéin go bhfuil -</span></p>
<lb n="3400"/>
<lb n="3401"/><p><span>An mhathair.  Fan, a Sheaghain, tá tú ag amharc san áird</span>
<lb n="3402"/><span>chuntrailte.  Ní fhuil planoid air bith anns an áird thuaidh.</span>
<lb n="3403"/><span>Ach amharc seir, agus beidir go dtiocfa air chionn ocú.</span>
<lb n="3404"/><span>Tóirigidh fá dear go bhfuil na reultogaí uilig ag drithliu,</span>
<lb n="3405"/><span>agus ma tidh sibh reultog nach bhfuil drithliu air bith inntí,</span>
<lb n="3406"/><span>feudann sibh a bheith cinnte gur planoid atá inntí.  Ó</span>
<lb n="3407"/><span>tharla go bhfuil an oiread sin de reultogaí air an spéir</span>
<lb n="3408"/><span>tá se gear dhoiligh na planoidí a thóirt fa dear.  Clap-</span>
<lb n="3409"/><span>sholas an t-am is feárr le toisiu air na planoidí a</span>
<lb n="3410"/><span>chuartú; sin, mar déarfa, sul a dtig baraidheacht de</span>
<lb n="3411"/><span>na reulogaí amach.  Ach mar sin fhéin, a pháistí, ma</span>
<lb n="3412"/><span>dhearcann sibh go geur, ba chóir nach mbéadh muill air bith</span>
<lb n="3413"/><span>breith air Iupiter.  Tá me cinnte go bhfuil se sheir-</span>
<lb n="3414"/><span>adaí os mur gcuinne.</span>
<lb n="3415"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3416"/><p><span>Máire.  Tá se agamsa, a mhathair! Bhfeiceann tú</span>
<lb n="3417"/><span>an reult mhór adaí sheir a bhfuil a solas co ciuin bug sin</span>
<lb n="3418"/><span>go sílfea gur gealach bheag atá inntí</span></p>
<lb n="3419"/>
<lb n="3420"/><p><span>An mhathair.  Maith thú, a Mháire; sin an fách mór</span>
<lb n="3421"/><span>é-fhéin, go dearfa.  Thannaic mise é co luath agus thainic</span>
<lb n="3422"/><span>me amach, ach char leig me dadaidh orm go bhfeicfinn an</span>
<lb n="3423"/><span>dtiocadh libh-fhéin é a fháil.  Ach anois, ó tharla go</span>
<lb n="3424"/><span>gcaithfamuid rud ínteacht a fheoluim fa dtaobh de'n</span>
<lb n="3425"/><span>mhachaire aoibhinn óra seo shuas, bhéarfamuid cead a</span>
<lb n="3426"/><span>gcinn do na planoidí anucht.</span>
<lb n="3427"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3428"/><p><span>34.  AN tSEISREACH.</span></p>
<lb n="3429"/>
<lb n="3430"/><p><span>Séamus.  Is dóiche liomsa, a mhathair, go mbéidh ar</span>
<lb n="3431"/><span>sáith le deánadh againn ma chaithfear ainthe a chur air</span>
<lb n="3432"/><span>iomlan na reult seo?</span></p>
<lb n="3433"/>
<lb n="3434"/><p><span>An mhathair.  Is fíor sin, a Shéamuis, ach toiseochamuid</span>
<lb n="3435"/><span>leis na triopaill soillse is mó a bhfuil eolas orthú.</span></p>
<lb n="3436"/>
<lb n="3437"/><p><span>Máire.  Agus an bhfuil moran ocú ann, a mhathair?</span></p>
<lb n="3438"/>
<lb n="3439"/><p><span>An Mháthair.  Is cinnte go bhfuil, a Mhaire, ach ní thig</span>
<lb n="3440"/><span>linn iad uilig a sgriudú anucht.  An tSeisreach an chiod</span>
<lb n="3441"/><span>chionn atá le sgriudú againn, ó tharla gur uaithe is fusa</span>
<lb n="3442"/><span>eolas a fáil air na reulta eile.</span></p>
<lb n="3443"/>
<lb n="3444"/><p><span>Nóra.  Agus, a mhathair, ca náit air an spéir a bhfuil an</span>
<lb n="3445"/><span>tSeisreach?</span></p>
<lb n="3446"/>
<lb n="3447"/><p><span>An mhathair.  Anns an Earrach bíonn sí go hárd os ar</span>
<lb n="3448"/><span>gcionn anns an spéir; anns an tSamhradh bíonn sí san</span>
<lb n="3449"/><span>iarthar; anns an Fhómhar bíonn sí gear íseal anns an</span>
<lb n="3450"/><span>áird thuaidh; agus, anns an Gheimhreadh bíonn sí san oirthear.</span></p>
<lb n="3451"/>
<lb n="3452"/><p><span>Máire.  Agus ca bhfuil an tSeisreach anucht, a mhathair?</span></p>
<lb n="3453"/>
<lb n="3454"/><p><span>An mhathair.  Siud sheir í os ar gcuinne.  Bhfeiceann</span>
<lb n="3455"/><span>sibh a seacht reulta?</span></p>
<lb n="3456"/>
<lb n="3457"/><p><span>Nóra.  Tidhimsa go soiléar iad, a mhathair, agus tá an</span>
<lb n="3458"/><span>chosúlacht sóruigheach go maith.</span></p>
<lb n="3459"/>
<lb n="3460"/><p><span>Méabha.  An bhfuil rud air bith sóruigheach fa dtaobh</span>
<lb n="3461"/><span>de n tSeisrigh, a mhathair?</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Mhéabha.  Deirtar go siuileann sí</span>
<lb n="3464"/><span>thart timpeall Reult na Cuaille uair amháin sa bhliain.</span></p>
<lb n="3465"/>
<lb n="3466"/><p><span>Séamus.  Ca náit a bhfuil an reult sin, a mhathair?</span></p>
<lb n="3467"/>
<lb n="3468"/><p><span>An mhathair.  Tá sí san áird thuaidh, a Shéamuis, agus</span>
<lb n="3469"/><span>da bhrigh sin bíonn "An Reult Thuaidh" mar ainim orthí</span>
<lb n="3470"/><span>co maith le "Reult na Cuaille."</span>
<lb n="3471"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3472"/><p><span>Seaghan.  Agus ca tuige a dtugthar Reult na Cuaille</span>
<lb n="3473"/><span>orthí, a mhathair?</span></p>
<lb n="3474"/>
<lb n="3475"/><p><span>An mhathair.  Tá, maise, ó tharla go mbíonn sí a dóladh</span>
<lb n="3476"/><span>os cionn cuaille thuaidh an domhain.</span></p>
<lb n="3477"/>
<lb n="3478"/><p><span>35.  REULT NA CUAILLE.</span></p>
<lb n="3479"/>
<lb n="3480"/><p><span>Máire.  Ba mhaith liom Reult na Cuaille a fheiceál, a</span>
<lb n="3481"/><span>mhathair.</span></p>
<lb n="3482"/>
<lb n="3483"/><p><span>An mhathair.  Maise, cuideochaidh an tSeisreach linn í</span>
<lb n="3484"/><span>a fháil.</span></p>
<lb n="3485"/>
<lb n="3486"/><p><span>Máire.  Go dé'n dóigh, a mhathair?</span></p>
<lb n="3487"/>
<lb n="3488"/><p><span>An mhathair.  Bhfeiceann tú soc na Seisrighe?</span></p>
<lb n="3489"/>
<lb n="3490"/><p><span>Máire.  Tidhim, a mhathair.  Tidhim ciora reulta air</span>
<lb n="3491"/><span>chruth cearnoige.</span></p>
<lb n="3492"/>
<lb n="3493"/><p><span>An mhathair.  Tá go maith.  Amharc anois air an dá</span>
<lb n="3494"/><span>reult de'n chearnoig atá air thaobh do láimhe dise.</span></p>
<lb n="3495"/>
<lb n="3496"/><p><span>Máire.  Tidhim iad, a mhathair; tá cionn ocú os cionn</span>
<lb n="3497"/><span>an chinn eile.</span></p>
<lb n="3498"/>
<lb n="3499"/><p><span>An mhathair.  Maise, da dtairneochaí líne ón reult</span>
<lb n="3500"/><span>iachtarach go dtí'n reult uachtarach, agus é a sheoladh air</span>
<lb n="3501"/><span>aeidh, rachadh an líne sin fríd Reult na Cuaille.  Anois,</span>
<lb n="3502"/><span>a Mháire, feuch an bhfuithea an reult sin.</span></p>
<lb n="3503"/>
<lb n="3504"/><p><span>Máire.  Is dóiche liom gurb í a tidhim, a mhathair, agus</span>
<lb n="3505"/><span>innean go bhfuil an t-uathas de reulta eile cógarach do'n</span>
<lb n="3506"/><span>líne, tidhim cionn amháin agus tá sí a bhfad níos gile ná</span>
<lb n="3507"/><span>an chuid eile.</span></p>
<lb n="3508"/>
<lb n="3509"/><p><span>An mhathair.  Sin Reult na Cuaille, a Mháire, agus sin</span>
<lb n="3510"/><span>an reult is mó a mbíonn trácht orthí anns an leathchruinne</span>
<lb n="3511"/><span>thuaidh.  Co luath agus tithear í ní bhíonn muill í a athaint</span>
<lb n="3512"/><span>aríst de bhrigh nach mbugann sí a choíde as an áit a bhfuil sí.</span>
<lb n="3513"/><span>Éirigheann na reulta eile atá ann a córsanacht, no téann</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3514"/><p><span>siad faofa; no, dálta na Seisrighe, tumann siad go</span>
<lb n="3515"/><span>híseal gan a ghol faofa.  Ach ní bhíonn árthú air bith air</span>
<lb n="3516"/><span>Reult na Cuaille; samhradh agus geimhreadh bíonn sí a</span>
<lb n="3517"/><span>choíche san áit chianna.</span></p>
<lb n="3518"/>
<lb n="3519"/><p><span>36.  ARCTÚRUS.</span></p>
<lb n="3520"/>
<lb n="3521"/><p><span>Nóra.  Go dé'n reult í siud, a mhathair? - Nach í atá</span>
<lb n="3522"/><span>geal!</span></p>
<lb n="3523"/>
<lb n="3524"/><p><span>An mhathair.  Sin Arctúrus, a Nóra, agus reult de'n</span>
<lb n="3525"/><span>chiod rannc í, agus ach amháin reult amháin eile, ní fhuil</span>
<lb n="3526"/><span>aon chionn air an spéir co deas ná co geal léithe.  Bíonn</span>
<lb n="3527"/><span>sí a gcomhní cógarach do'n tSeisrigh.  Tóirigidh fa dear</span>
<lb n="3528"/><span>go bhfuil camadh beag a ruball na Seisrighe, agus da</span>
<lb n="3529"/><span>seoiltí an ruball giota maith ar gcúl, agus leanaint</span>
<lb n="3530"/><span>do'n chamadh chianna, bhéarfadh an líne sin do shúil fhad leis</span>
<lb n="3531"/><span>an reult aoibhinn seo.</span></p>
<lb n="3532"/>
<lb n="3533"/><p><span>Méabha.  Réir chumha, a mathair, is triopall an-</span>
<lb n="3534"/><span>uasaideach an tSeisreach.</span></p>
<lb n="3535"/>
<lb n="3536"/><p><span>An mhathair.  Feudann tú sin a rá, a Mhéabha - Ach fan,</span>
<lb n="3537"/><span>tithear damh go bhfeicim triopall soillse an Leoin Mhóir.</span></p>
<lb n="3538"/>
<lb n="3539"/><p><span>Séamus.  Ca bhfuil se, a mhathair?</span>
<lb n="3540"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3541"/><p><span>37.  An Leon Mór.</span></p>
<lb n="3542"/>
<lb n="3543"/><p><span>An mhathair.  Amharcaigidh arís air an dá reult atá a</span>
<lb n="3544"/><span>soc na Seisrighe.  Ma tharaintear líne ón reult uachtarach</span>
<lb n="3545"/><span>go dtí'n reult iachtarach, agus an líne sin a sheoladh,</span>
<lb n="3546"/><span>bheirfidh se mur súil asteach go corp an Leoin Mhóir.</span></p>
<lb n="3547"/>
<lb n="3548"/><p><span>Seaghan.  Tidhimse é, a mhathair, agus tá leath dhuisín ná</span>
<lb n="3549"/><span>níos mó de reultogaí anns an triopall, agus tá reult</span>
<lb n="3550"/><span>amháin ocú an-gheal.  Go dé'n t-ainim atá air an reult</span>
<lb n="3551"/><span>adaí, a mhathair?</span>
<lb n="3552"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3553"/><p><span>An mhathair.  Reult de'n chiod rannc í sin, a Sheaghain,</span>
<lb n="3554"/><span>agus Regulus an t-ainim atá orthí.</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>Máire.  Ca tuige ar tugadh "an León" air an triopall</span>
<lb n="3557"/><span>soillse seo, a mhathair?</span></p>
<lb n="3558"/>
<lb n="3559"/><p><span>An mhathair.  Tá, maise, ó tharla go bhfuil se cosúil</span>
<lb n="3560"/><span>le león.  Tá cúig no sé reulta ann a chorp, agus aig</span>
<lb n="3561"/><span>na chosa tosaigh atá an reult aoibhinn adaí Regulus.  Tá</span>
<lb n="3562"/><span>reult gear-mhór, fosta, shiar aig na ruball, agus aig na</span>
<lb n="3563"/><span>mhuineal tá reult deas dúbailte, sin mar déarfa, dhá</span>
<lb n="3564"/><span>reult atá co cógarach sin le cheile go bhfeicthar dúinne</span>
<lb n="3565"/><span>nach bhfuil ann ach reult amháin.</span></p>
<lb n="3566"/>
<lb n="3567"/><p><span>Nóra.  Tá an reult dúbailte sin, a mhathair, chóir a</span>
<lb n="3568"/><span>bheith co geal le Regulus, agus tidhim trí reulta eile ós</span>
<lb n="3569"/><span>a cionn nach bhfuil co geal.</span></p>
<lb n="3570"/>
<lb n="3571"/><p><span>An mhathair.  Is iad na trí reulta sin cionn an Leóin,</span>
<lb n="3572"/><span>a Nóra, agus ma dhearcann tú go geur tífidh tú, fosta,</span>
<lb n="3573"/><span>go bhfuil cosúlacht corrain anns na reulta atá a gcionn</span>
<lb n="3574"/><span>agus a gcosa tosaigh an Leóin.</span></p>
<lb n="3575"/>
<lb n="3576"/><p><span>38.  AN RACAN.</span></p>
<lb n="3577"/>
<lb n="3578"/><p><span>Séamus.  Agus an darna triopall soillse, a mhathair?</span></p>
<lb n="3579"/>
<lb n="3580"/><p><span>An mhathair.  Ma thóganmuid ar súile de'n tSeisrigh</span>
<lb n="3581"/><span>agus de'n León, agus dearcadh air an taobh thall de</span>
<lb n="3582"/><span>Reult na Cuaille, agus bórdaigh air an fhad chianna air</span>
<lb n="3583"/><span>shiul uaithe, tífeamuid triopall eile a bhfuil cúig reulta</span>
<lb n="3584"/><span>cógarach da cheile.</span></p>
<lb n="3585"/>
<lb n="3586"/><p><span>Saeghan.  Measaim go bhfeicim an triopall sin, a</span>
<lb n="3587"/><span>mhathair.  Tá se air chosúlacht w, sin mar déarfa, go</span>
<lb n="3588"/><span>bhfuil reult aig achan chorneal de'n litir.</span></p>
<lb n="3589"/>
<lb n="3590"/><p><span>An mhathair.  Sin an Racan, a Sheaghain, no Casiopeia</span>
<lb n="3591"/><span>a mbeurla, agus is iad sin na reulta is gile de'n triopall.</span>
<lb n="3592"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3593"/><p><span>Máire.  An mbíonn an Racan a gcomhní san áit chianna,</span>
<lb n="3594"/><span>a mhathair?</span></p>
<lb n="3595"/>
<lb n="3596"/><p><span>An mhathair.  Ní bhíonn, a Mháire.  Nuair a bhíos an</span>
<lb n="3597"/><span>tSeisreach go hiseal anns an áird thuaidh, bíonn an Racan</span>
<lb n="3598"/><span>go hárd anns an spéir, agus nuair a bhíos an tSeisreach</span>
<lb n="3599"/><span>go hárd anns an spéir, bíonn an Racan go híseal san</span>
<lb n="3600"/><span>áird thuaidh.  Tóirigidh fa dear, fosta, a pháistí, go bhfuil</span>
<lb n="3601"/><span>Reult na Cuaille bórdaigh air leath bealaigh eadar an</span>
<lb n="3602"/><span>tSeisreach agus an Racan.</span></p>
<lb n="3603"/>
<lb n="3604"/><p><span>Nóra.  An bhfuil triopall sóruigheach air bith eile ann,</span>
<lb n="3605"/><span>a mhathair?</span></p>
<lb n="3606"/>
<lb n="3607"/><p><span>An mhathair.  Tá, a Nóra, ach caithfamuid an Cleith-</span>
<lb n="3608"/><span>fhorste a chuartú a chiod uair,</span></p>
<lb n="3609"/>
<lb n="3610"/><p><span>39.  AN CHLEITH-FHORSTE.</span></p>
<lb n="3611"/>
<lb n="3612"/><p><span>Méabha.  Agus ca bhfuil an Chleith-fhorste, a mhathair?</span></p>
<lb n="3613"/>
<lb n="3614"/><p><span>An mhathair.  Dearc ar ais air Reulth na Cuaille agus</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3615"/><p><span>air an Racan.  Anois, da dtarneocha líne díreach ó</span>
<lb n="3616"/><span>Reult na Cuaille go dtí'n taobh is fuide air shiul de'n</span>
<lb n="3617"/><span>Racan, agus an líne seo a sheoladh a fhad eile, bhéarfadh</span>
<lb n="3618"/><span>se do shúil asteach a lár Cearnog Mhór na Cleith-fhorste.</span></p>
<lb n="3619"/>
<lb n="3620"/><p><span>Méabha.  Tidhim an chearnog, a mhathair, agus tá reult.</span>
<lb n="3621"/><span>aig achan chorneal duí.  An dtéann an Chleith-fhorste</span>
<lb n="3622"/><span>timpeall Reult na Cuaille mar níos an Racan agus an</span>
<lb n="3623"/><span>tSeisreach?</span></p>
<lb n="3624"/>
<lb n="3625"/><p><span>An mhathair.  Ní théann, a Mhéabha.  Éirigheann sí agus</span>
<lb n="3626"/><span>téann si fuithe achan lá.  Ní furust í a fheiceal anns an</span>
<lb n="3627"/><span>Earrach agus anns an tSamhradh, ach anns an Fhómhar agus</span>
<lb n="3628"/><span>anns an Gheimhreadh bíonn a ciora reulta le feiceal go</span>
<lb n="3629"/><span>soiléar.  Astuigh a gCearnog na Cleith-fhorste tá moran</span>
<lb n="3630"/><span>de reultogaí eile, ach leis an tsúil nuchttha, ní bhíonn le</span>
<lb n="3631"/><span>feiceal anns an tír seo ach bórdaigh air sgór go leith ocú.</span>
<lb n="3632"/><span>Anns an Ghréig, thannaic fear a rabh súil gheur aige coradh</span>
<lb n="3633"/><span>agus céad.</span></p>
<lb n="3634"/>
<lb n="3635"/><p><span>40.  CAPELLA AGUS ÓRIAN.</span></p>
<lb n="3636"/>
<lb n="3637"/><p><span>Séamus.  A mhathair, tidhimse reult íontach geal air</span>
<lb n="3638"/><span>fad!  Feuch, tá sí giota maith taob shíos do'n Racan, air</span>
<lb n="3639"/><span>thaobh do laimhe clí.  Go dé'n t-ainim atá air an reult</span>
<lb n="3640"/><span>sin, a mhathair?</span></p>
<lb n="3641"/>
<lb n="3642"/><p><span>An mhathair.  Maise, sin cionn de na séada is dise sa</span>
<lb n="3643"/><span>spéir, a Shéamuis.  Capella an t-ainim atá air an reult</span>
<lb n="3644"/><span>sin, agus reult de'n chiod rannc atá inntí.  Dearcaigidh</span>
<lb n="3645"/><span>go geur air an áit a bhfuil an reult aoibhinn seo, ná béidh</span>
<lb n="3646"/><span>sí an-uasaideach againn.  Agus, da chórtha sin, ma</span>
<lb n="3647"/><span>tharaintear líne díreach ó Reult na Cuaille go dtí'n</span>
<lb n="3648"/><span>reult seo, agus an líne cianna a sheoladh bórdaigh air a</span>
<lb n="3649"/><span>fhad eile, bheirfidh se do shúil asteach go lár an triopaill</span>
<lb n="3650"/><span>shoillse is dise air an spéir.</span>
<lb n="3651"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3652"/><p><span>Máire.  Agus, a mhathair, go dé'n t-ainim atá air an</span>
<lb n="3653"/><span>triopall sin?</span></p>
<lb n="3654"/>
<lb n="3655"/><p><span>An mhathair.  Tá, Triopall Soillse Óriain.  Feuch an</span>
<lb n="3656"/><span>bhfuithea é, a Nóra.</span></p>
<lb n="3657"/>
<lb n="3658"/><p><span>Nóra.  Tá se agam, a mhathair; agus, rud eile, bhí me</span>
<lb n="3659"/><span>ag amharc air an triopall aoibhinn sin ó thainic me amach,</span>
<lb n="3660"/><span>agus b'iontach liom nar lóir tú air go dtí anois.</span>
<lb n="3661"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3662"/><p><span>An mhathair.  Is cinnte gurb é an triopall deireannach</span>
<lb n="3663"/><span>seo an cionn is dise, a Nóra, agus caithfamuid dearcadh</span>
<lb n="3664"/><span>go geur air sul a dtémuid asteach.  Ba mhaith liom-fhein</span>
<lb n="3665"/><span>moran eile a theiseint daoibh, ach tá se ag eirigh mall,</span>
<lb n="3666"/><span>agus caithfamuid é a fhágail go dtí an chiod oíche mhaith</span>
<lb n="3667"/><span>eilé.  Ach sul a dtémuid asteach ann tuigh, dearcaigidh</span>
<lb n="3668"/><span>go geur air Órian.  Anns an triopall seo tá dhá reult</span>
<lb n="3669"/><span>shóruigheacha de'n chiod rannc, cionn ocú aig bárr, agus an</span>
<lb n="3670"/><span>cionn eile aig bun an triopaill.  Ma dhearcann sibh</span>
<lb n="3671"/><span>ar ais ar Reult na Cuaille, agus leanaint do n líne</span>
<lb n="3672"/><span>roimhráite fríd Chapella, tífidh sibh go bhfuil an reult</span>
<lb n="3673"/><span>uachtarach giota beag air thaobh na láimhe clí de n líne,</span>
<lb n="3674"/><span>agus feudaim a rá go dhtéann an líne fríd an reult</span>
<lb n="3675"/><span>iachtarach.  Betelgéis, no reult Óriain, an t-ainim atá</span>
<lb n="3676"/><span>air an reult uachtarach, agus Rigel atá air an chionn</span>
<lb n="3677"/><span>iachtarach.</span></p>
<lb n="3678"/>
<lb n="3679"/><p><span>Méabha.  Tidhimse trí reulta cógarach da cheile a</span>
<lb n="3680"/><span>n-aon líne, eadar an dá reult mhóra, a mhathair.</span></p>
<lb n="3681"/>
<lb n="3682"/><p><span>An mhathair.  Sin crios Óriain, a Mhéabha, agus ma</span>
<lb n="3683"/><span>dhearcann tú níos géire, tífidh tú faoi n chrios mion-</span>
<lb n="3684"/><span>triopall eile a bhfuil duisín ná níos mó de reultogaí</span>
<lb n="3685"/><span>cógarach da cheile.  Sin Nebula Óriain.</span></p>
<lb n="3686"/>
<lb n="3687"/><p><span>Máire.  A mhathair, tidhimse dhá reult eile cógarach do'n</span>
<lb n="3688"/><span>triopall seo, cionn ocú giota maith síos air thaobh na</span>
<lb n="3689"/><span>láimhe clí, agus é cothrum le Rigel, agus tá an cionn eile</span>
<lb n="3690"/><span>taob shuas de Bhetelgéis agus air thaobh na láimhe dise</span>
<lb n="3691"/><span>de'n líne roimhráite.</span></p>
<lb n="3692"/>
<lb n="3693"/><p><span>An mhathair.  An reult iachtarac sin atá air an líne</span>
<lb n="3694"/><span>cothrum le Rigel, is í sin an reult is solasmhara sa</span>
<lb n="3695"/><span>spéir.  Reult de n chiod rannc atá inntí, ach tá sí a bhfad</span>
<lb n="3696"/><span>níos gile ná reult air bith eile de'n chiod rannc, ionas go</span>
<lb n="3697"/><span>mbeigean rannc speirealta a dheánadh duíthe-fhién.</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3698"/><p><span>Sirius, no Reult an Mhadaidh, an t-amim atá air an reult</span>
<lb n="3699"/><span>aoibhinn seo.  Aldebaran an t-ainim atá air an reult</span>
<lb n="3700"/><span>eile, agus is reult de'n chiod rannc í.  Air son go bhfuil</span>
<lb n="3701"/><span>an dá reult dheasa seo a gcórsanacht thriopall Óriain,</span>
<lb n="3702"/><span>ní fhuil triopall air bith eile air an spéir co haoibhinn</span>
<lb n="3703"/><span>leis; ná, ní fhuil aon triopall eile a bhfuil oiread</span>
<lb n="3704"/><span>reulta de'n chiod rannc ann agus tá a dTriopall Soillse</span>
<lb n="3705"/><span>Óriain.</span>
<lb n="3706"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Teagasg na Máthara

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Teagasg na Máthara

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
