Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Iúl, 1926
Title
Iúl, 1926
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1926
Publisher
An Lóchrann
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1926_07> <L 57> <B 1926> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> AN LÓCHRANN PÁIPÉAR GAEDHILGE IN AGHAIDH GACHA MÍ. Uimh a 8. (An 3adh Srath). IÚL, 1926. Dhá Phinginn a Fhiacha. MAR BAISTEADH MAIDHC. Níorbh' aon sgéal mór in-ao'-chor é, i mBaile an Deataigh, go raibh duine breise tagaithe ar mhuintir Mhurchadha. Ní mhair- eann suim ann ná iomrádh ar a leithéid de sgéal nuair a thárluigheann sé ró-mhinic agus dob' é seo an tríú turus déag go raibh a leithéid de nuadhacht ar an muintir chéadna san. Mhairbh san an t-iongnadh. “Dhé, caith uaim é mar sgéal,” arsa Peaid Mór, “tá an dream san chomh rathmhar leis a' raithnigh.” Agus ní mór an suathadh a cuireadh ar mhuintir Mhurchadha féin. Bhí Seán — sé sin fear a' tighe, i mbun a ghnótha ar fuaid na feirmeach agus ní aithneochadh an saol áthas ná a mhalairt air ach é ciúin, cúramach. Shéan sé an tigh ar fad agus d'fhág sé fé rialú ban é. Chaitheadar glaodhach trí h-uaire air chun teacht agus a dhínnéar d'ithe. Ní raibh aon chaitheamh aige i ndiaidh comhluadair na laethannta so. Dob' í Seana-Neil Cluimhin do chuir fáilte roimh an mbunóic ar an saol. Dob' í an Neil chéadna a chuir fáilte roimh a dtáinig de bhunócaibh i mBaile an Deataigh le fiche bliain agus thuig Seán, is dócha, nár ghádh cabhair ná comhairle do ghabháil léi sa ghnó. D'fhan an sgéal mar sin cúpla lá. Níor cheistigh sé siúd na mná agus ní lugha ná thugadar san aon eolas do ach gach duine agus a chúram féin air. Bhí sé a' druidim le h-aimsir chodlata is t-oidhche Dia h-Aoine nuair do tháinig Seana-Neil aníos as an seomra agus do labhair le Seán. “Dubhairt bean a' tighe go mb' fhearra dhuit an chairt a bhualadh ar an gcapall amáireach agus é siúd a thabhairt' dtí an Séipéal,” ar sise. Dob' é ‘é siúd’ ná an bhunóc. “É bhaisteadh amáireach, in-eadh?” “Seadh” ars' í sin. “Nach preabúil atá sé agaibh,” arsa Seán, agus níor chaitheadar a thuilleadh cainnte air mar sgéal. Lár a' lae Dia Sathairn bhí gach rud ullamh réidh ag fear a' tighe chun gluaiseachta. Shuidh Seana Neil isteach sa chairt agus an bhunóc aici. “Beam a' gluaiseacht is dócha,” arsa Seán, agus leath-thuairim aige, mar sin féin, go raibh órduighthe fós ná raibh fachta aige. “Dubhairt sí féin leat do cheann a chur isteach nóimeat sar a dtéigheam chun bóthair,” arsa Neil. Chuaidh Seán go dtí béal dorais a' tseomra. “Cad é seo anois é?” ar seisean le 'na bhean thíos. “Cad é an ainm a thabharfair air sin?” ar sise. “Cá bhfios domh-sa cad a thabharfair air?” arsa Seán. “Ná fuil éinne ded' shínnsear gur bhfiú leat é 'na chomh-ainm aige?” adubhairt an bhean, agus a fhios aici go maith ná luadh- fadh Seán aon ainm as a stuaim féin go deo agus ní lugha na theastuigh san uaithi leis. “Níl,” arsa Seán. “B'fhearra dhuit tarrac ar do shínnsear féin nó ainm éigin cúl le cine a thabhairt air, ach brostuighimís.” Is dócha gur mó rud a samhluightear do mháthair in a leithéid de ócáid. B'fhéidir gur mheas an bhean mhacánta so go mbeadh a maicín 'na fhear mhór léighinn lá éigin, nó 'na shagart, nó 'na Theachta Dála, nó go raghadh sé go dtí tíortha san imigcéin agus go mbeadh a ainm i mbéalaibh na ndaoine agus i leabhraibh na saoi faid a mhairfeadh an saol, trí bhuaidh a ínntleachta. Ní foláir nó taidhsigheadh rud éigin d'á shaghas di mar cad é an dian-chuardach ar ainm ba ghádh dá mba dhóigh léi gur aon chineál eile saoghail a bheadh roimis. Níorbh' é saghas mná í bean Sheáin Uí Mhurchadha a shamhlóchadh aon nidh d'á cloinn ach saol galánta, uasal, agus mar sin ba ghádh, ar an gcéad bhuile, ainm galánta, uasal, ar a maicín. “Tabhair Fred air, mar sin,” ar sise, “agus bailigh leat.” “Cad é seo adubhrais?” arsa Seán, agus chuir sé cluas le h-éisteacht air féin. “Fred,” ars' í sin. “Fred! ar ndóigh, ní raibh a leithéid sin ar éinne riamh.” “Nách cuma dhuit ach é a thabhairt air siúd,” ar sise. Ní ró-mhaith a thaithn an sgéal le Seán ach ní raibh de rogha aige anois ach rud a dhéanamh uirthi. “Tá go maith,” ar seisean. “Ní cás liom-sa go dtabharfá ‘gaoth i dtreabhsar’ air.” Do léim sé isteach sa chairt agus thug fé'n mbaile mór. Nuair a bhíodar a' déanamh isteach ar an mbaile do labhair Seana-Neil aniar. “Cé bheidh 'na athair bhaistighe agat air seo?” ar sise. “Maidhc Shéamais sa tsráid,” arsa Seán, “má bhíonn sé romhainn.” Bhí Maidhc rómpa agus é go fáiltiúil. Fear tabhairne do b'eadh Maidhc agus sean- chompánach ag Seán. Deineadh an capall a scur agus bhuaileadar go léir isteach 'on tigh go bhfeiceadh na mná an leanbh agus go gcuirthí nidhthe i gcóir chun dul fé'n Séipéal. D'fhan Seán agus Maidhc amuich sa tsiopa. Dar ndóigh, ba mhór agus ba mhaith le Maidhc bheith 'na athair bhaistighe ar éinne de chloinn Sheáin. D'óladar sláinte an leinbh. Bhí moill ar na mnáibh. D'óladar deoch eile. Chuir Maidhc tuairisg na mná agus an dáréag eile cloinne. D'óladar deoch eile. Chuireadar a gcomh-cháirdeas i n-iúil d'á chéile agus ní fada go raibh sé 'na chomhrádh dighe eadortha. Tar éis uair' an chluig tháinig Seana-Neil amach. “An mbogfaidh sibh choidhche,” ar sise. “Libh-se a bhíomair a' fanúint,” arsa Seán, go fearúil. “Seo leat, a Mhaidhc.” <L 58> FEIS IAR-MHÚSCRAIDHE I MAGHCHROMDHA LUGHNASA 22adh Duaiseanna Maithe do'n Saoghal Fódhla An Clár ó Mh. Ó Luasaigh, Cill na Martra. DEOCH BHLASTA FHOLÁIN ISEADH “TANÓRA” Sugh Óráistí atá ann agus Cois Laoi a deintar Scríobh chuig SEÁN Ó DÁLAIGH IS A CHUA. TTA., I gCORCAIGH in a thaobh FEIS THIGH MOLAIGE DÉ DOMHNAIGH, an 4adh lá d'IÚL Fé fhallaíbh na SEAN-MHAINISTREACH Comórtasaí ar fheabhas — CEOL, RINNCE & LÚITHCHLEASA Ní lá “doilig duairc” ach lá SOILBHIR SUAIRC a bheidh ann FEIS BHÉAL ÁTHA 'N GHAORPHAIDH LÚL AN 11 adh LÁ Ana Chomórtasaí. Lá aoibhinn sa Ghaeltacht Eolus ón Rúnaí Bhuaileadar isteach san Séipéal. Tháinig an sagart agus an cléireach agus chuaidh an obair chun cínn go breágh. D'imthigh Maidhc bocht amugha sa Chré cúpla uair — toisc an mhearbhthaill is dócha — ach tháinig Seana Neil chun fóirtheana air go tráthúil. Dhein an sagart a lán cainnte — cainnt nár thuig Seán a bheag ná a mhór di. Sa deire do labhair sé le Seán. “Cé'n ainm é seo a thabharfair air, a Sheáin,” ar seisean, go cneasta. Bhain san stad as Seán. Dhein sé machtnamh. Níorbh' aon chabhair do é. Bhí an ainm imithe glan as a chuimhne. Thug sé súil ar Sheana-Neil féachaint an bhfaghadh sé aon nod uaithi mar ba sheanabhean deaghmheabhrach í. Thuig sise an cás 'na raibh sé ach ní raibh aon leigheas aici air mar nár innis bean a' tighe an ainm di féin in-ao'-chor. “Nár shocruighis ar ainm éigin le bean a' tighe 's tú a' teacht an doras amach,” ar sise, go cabharthach. Ní raibh gíog as Seán bocht. Bhí an sgéal dulta sa mhuileann air. Tharraing cléireach an tsagairt leabhar chuige agus léigh sé liosta d'ainmneacha naomh agus aingeal. Níor éirigh le Seán an ainm do luaidh bean a' tighe do aimsiú 'na measg, dá mhéid bhí ann díobh. Bhí sé 'na bhalbhán. Bhí náire air ós comhair na ndaoine. Labhair sé le Maidhc ar leathtaoibh beagáin- ín mar go raibh gach duine eile teipithe air fé'n dtráth so. “Féach,” ar seisean le Maidhc, “tá Seáinín agus Séamaisín agam agus Tomáis- ín agus Páidín … agus d'ainmnigh sé an dáreág cloinne do réir mar saoluigheadh iad — 'na gcúplaibh nó duine ar dhuine. “Ainmnigh arís iad,” arsa fear a' tabhairne. Dhein Seán san go solamhanta, dí-mhisniúil. “Ádhe! a dhuine!” arsa fear a' tabhairne, “níl aon Mhaidhc agat ortha,” agus bhuail sé buile ar ghualainn ar Sheán sa tslí gur bh'éigin do súd cúpla coiscéim a thabhairt i ndiaidh' chúil ar eagla a thuitithe. “Fíor duit,” arsa Seán, agus braoinín de'n bhfuil a' teacht 'na chroidhe. Mar sin féin is maith a thuig sé nárbh' é sin an ainm a dubhrathas leis a thabhairt ar an leanbh. “Cogar,” ar seisean le fear a tabhairne, “an raibh aon Mhaidhc riamh imeasg na mbeannaithe?” “Dhera, nárbh' é ba mhó ortha, a dhuine. Nárbh' é a chlaoidh na Deamhain Uabhair?” “Fíor dhuit,” arsa Seán. Mar sin féin, níorbh' é sin an ainm adubhairt a bhean leis. Thuig fear a' tabhairne go raibh sé idir dhá chomhairle. “Maidhc is ainm dom féin,” ar seisean. “Fíor duit,” arsa Seán, “Maidhc atá ort féin,” ach ar a shon san ba leasg leis imtheacht ó chomhairle na mná. Is annsan do labhair an sagart. “Seo anois, a Sheáin,” ar seisean. “Brostuighimís.” “Agus féach, a Sheáin,” arsa fear a' tabhairne, i gcogar ós árd leis, “ní raibh Maidhc riamh ar dhroc-fhear.” “Seadh, a Athair,” arsa Seán, “tugaimís Maidhc air.” Cúig bliana déag 'na dhiaidh san bhí buachaill óg a' lorg teastas ar a aois mar go raibh sé ar intinn dul fé scrúdú. D'fhiafruigh an cléireach de cad é an ainm a bhí air. “Fred Ó Murchadha,” ar seisean. Chuardaigh an cléireach an leabhar. “Níl do leithéid annso,” ar seisean. “Cathain a rugadh tú?” “Ar an 17adh de Mhí an Mheithimh 1911,” arsa an garsún. “Bhfuilir cinnte gur Fred is ainm duit?” “Ní thug éinne a mhalairt riamh orm.” “Ní rugadh do leithéid an lá san,” ars' an cléireach, “ach rugadh mac athar 's máthar duit gur baisteadh Maidhc air.” Ní raibh réidhteach an sgéil sa bhaile go dtáinig Seán isteach tráthnóna. Níor chodail Seán go sámh an oidhche sin. Beag iongnadh san. Bhí a bean go searbh-ráidhteach. Mícheál Ó Siochfhradha. CLUICHE COIS TEINE. Bíonn bata ag an gcéad duine. “Seo dhuit é seo,” adeir sé leis an dara duine. “Céard é seo?” adeir an dara duine 'á thógaint. “Sin é seo an crann-abhall cam.” Cuirtear ó dhuine go duine 'á rádh sin gach uair. Tosnuigheann an chéad duine arís. “Seo dhuit é seo.” “Céard é seo?” “Sin é seo an féar cam a d'fhás faoi'n gcrann-ubhall cam.” Cuirtear thart arís é … An treas uair adeirtear: “Seo dhuit é seo.” “Céard é seo?” “Sin é seo an capall cam a dh'uaigh (d'ith) cam an féar a dh'fhás cam faoi'n gcrann-ubhall cam.” Cuirtear rud nua leis gach uair go deire an chluiche. Ó Thamhain. <L 59> IASCAIRE CHILL h-ÁIRNE. Fear do bhí ag iascach ar Loch Léin. Duine iasachta dob' eadh é. Do bhí iascaire ó Chilláirne fairis sa bhád. Bhíodar ag teacht tar iascaireacht agus do bhí an duine deorata ag innsint scéalta móra iascaireachta do'n duine ó Chilláirne. Do chreid seisean iad go léir agus do bhí a bhéal ar leathadh le h-iongantas na ngníomhartha gaiscidh do dhein an duine ias- achta ar bhreacaibh agus ar bhradánaibh agus ar mhíoltaibh móra. B'aoibhinn leis an duine iasachta a shaoráidighe a chreideadh an duine bocht maol na scéalta breághtha san, agus cheap sé gur mhór an truagh gan iad a thabhairt do. “Is dóigh liom,” ar seisean, “gurab é an cruadhtan is mó rug riamh orm — lá bhíos ag siubhal cois trágha san Afraic Thiar. Do bhí brothal beirbhithe ann agus cheapas go raghainn ag snámh. Do bhaineas díom. Isteach liom agus shnámhas tamall amach, ach nuair chasas isteach arís cad a bheadh idir mé féin agus an talamh ach Searc. Seo chugham é. Thugas fé éalú. Bhí sé ró luath dhom. Thumas fé. Thúm seisean fúm-sa. ‘Táim réidh,’ arsa mise. Thugas me féin suas do Dhia, ach sin é an uair díreach a chuimhnigheas ar an sciain a bhí im' phóca. D'oscluigheas í. Thug an Searc arís fúm. Chuireas an scian n-a chab. Leis an siubhal a bhí fé do scoilt an scian go h-eirball é! Do shaor an scian me.” Do mhol iascaire Cille h-Áirne an scéal sin go mór. Dubhairt sé gur mhaith an ceapadh an scian. “Agus cuireann san i gcuimhne dhom,” ar seisean, “rud beag a thárla dhom féin lá dá rabhas ar an loch so. Bhíos ag iascach bradán. Ní fhuaireas priocadh go ceann i bhfad. Tráthnóna thiar d'éirigh an rud i bhfuirm bradáin. Chuaidh an dubhán i bhfastódh ann. Síos leis. Scaoileas dorugha chuige. Aníos arís leis agus tharrgaingeas go dlúth air. Do dhein sé fáinní agus lúbanna timcheall orm féin agus ar an mbád. Bhíos 'á thraochadh. Tháinig sé i n-aici an bháid uair. Fuaireas mo ghatha. An mhaidean chéadna 'seadh chuireas plannda fuinnseoige mar chois ann. Chuireas an gatha 'na eirball. Bhain sé cor as féin. Choimeádas mo ghreim. Annsan do thúm sé. Tharraing sé thar bórd me. Síos liom 'na dhiaidh agus greim ar mo ghatha agam. Siúd linn araon fé'n loch anonn. Ach bhíos dom bháthadh, bhíos dom mhúchadh. Scaoileas uaim an gatha agus thánag aníos. Bhí an báidín míle go leith uaim! Bliain is an lá san díreach — lá breágh Bealtaine, bhíos ag iascach arís ar an loch. Níorbh' fhada gur éirigh aníos chugham mo sheana-chara, bradán na bliana roime sin. Bhí marc maith agam air — an gatha bhí sáithte 'na eirball agus fás bliadhna tagaithe ar an bplannda fuinnseoige agus duilleabhar nuadh á chlúdach! Thosnuigh- eamar ar a chéile. An pléidhe bhí bliadhain roime sin againn bhí sé arís againn. Bhí sé chomh láidir le tarbh. Thugas i n-aice an bháid é. Phreabas. Cheangluigheas téadán an bháid de'n fhuinnseoig. Siúd leis an mbradán. Shuidheas i ndeire an bháidín agus dheineas an phíp a dheargadh. Thug an bradán cúrsa an locha fá thrí. Bhí cubhrán bán le tosach an bháidín 'na dhiaidh aniar. Tráthnóna thug sé aghaidh ar Bhéal na Leamhna. Síos an Leamhain linn. Fé dhroichead na Leamhna linn. Thar Paróiste na Tuaithe linn agus Cillorglan, gur bhain- eamar amach an fhairrge ag an gCromán. Siúd linn siar bagh an Daingin, thar na Cealla, thar Cuan Cromtha, thar Oileán Dairbhre go Ceann Breagha agus gach aon chnag a bhuaileadh mo bháidín ar ailp fairrge go measainn go bpléasgfadh sí. Nuair bhíos ag an Sceilg cheapas gurbh' fhearr stad agus do ghearras an téadán. D'imthigh an bradán. Thánag-sa abhaile. An Seabhac. PAIDIR AR SON NA MARBH. Ofrálaimíd suas cúig paidir, cúig Ábhé Máire, cúig Glória Parta (?) agus Cré na n-Aspal le h-anmann na marbh go dílis dúthrachtach, leis an anam is déannaighe d'fhág sinn is le gach anam eile is mó atá 'na ghábhtar, le h-anmann ár ndlúth- cháirde muinnteardha agus le h-anmnachaibh bochta ná fuil aoinne leo féin ar an saoghal so chun guidhe ortha. Cuirimíd fé chuidiú na guidhe seo iad 'á iarraidh ar Dhia na bhFlaitheas tré athchuinghe na Maighdine Muire, má tá aon trioblóid ó'n saoghal so ag déanamh aon díobhála dá n-anam, fuascailt agus fuarthan agus saorbhreithiúntas go dtugaidh Dia d'á n-anam chun Ríocht na bhFlaitheas agus ar [? d']anmnachaibh Purgadóireachta an domhain mar orduigheann Dia agus an Eaglais dúinn guidhe ortha, ar ár n-anam féin nuair a ragham 'á iarraidh. Laigheadú ar a bpianta, méadú ar a nglóire agus go soilsighidh an Solus Glórmhar ortha agus go gcomhnuighidh siad sa tSíocháin, Amen. Muiris Breathnach. [Paidir í seo a bhí coitianta i gCiarraighe sular deineadh Aingliseóireacht ar an Eaglais againn. B'fhéidir go gcuirfeadh duine éigin cóib níos iomláine chughainn di. Fr. an L.]. Beir mo thuairisc go dtí an fear stuamdha go bhfuilim-se 'meath, Is gur thréigeas comh-luadar is cuideachta fear; Le fuacht mór mo ghualann go bhfuil mo luirgne breac, Agus buanacht na luaithne gur bhaineas de'n chat. Ó Scanaill, cct. MAINISTIR NA MÓRNA FEIS & CLEASA LÚITH 18adh lá de MHÍ an IÚIL Tagaidh uile beidh togha spóirt ann — RINNCE, AMHRÁIN, BHEIDHLÍN, CLEASA LÚITH dhá fheabhas; Duaiseanna flaitheamhla: Buinn Óir, &c. Gach eolas le fagháil ó Rúnaidhe na Feise “MIC MO ROGHA!” (“Mick for me”) Caith Tobac “MIC Mc QUAID” is é is fearr ar domhan Isiad lucht a dheunta — P. Ó CEARBHAILL is a Chua (Teor) DÚNDEALGAN COLÁISDE CHAIRBRE CUAN DOR Mí Lughnasa. 1926 Ball-searc an deiscirt Cuan Dor GAEDHLUINN MHAITH OLLAMHNACHT ANA-MHAITH AOIBHNEAS MÓR TÍMPAL agus LÓISDÍN GAN LOCHT MICHEÁL Ó CUILLEANÁIN, O.S., An Sciobairín, Rúnaí ÉIST! A Ghaodhail na n-aran Má tá CLÓDÓIREACHT uait cabhraigh le SPREALLAIRÍNÍ DUBHA SHASANA; LEÓ SIÚD ATÁ LÁN DE PHÓNAIRE; nú le TADHGÍN A' DÁ THAOBH, Ach ar t'anam ná dein ach MACHTNAMH ar CHLÓ NA LAOI (21 Terrace Theas), Corcaigh. <L 60> AN LÓCHRANN. Seoltar i dtaobh cúrsaí gnótha nó airgid nó díolacháin nó fógríochta an pháipéir seo go dtí — Bainisteoir “An Lóchrann,” 27 Sráid Tucaí i gCorcaigh agus Seoltar litreacha i dtaobh eagarthóireachta agus scríbhneóireachta go dtí — Fear Eagair “An Lóchrann,” 119 Bóthar Morehampton, Domhnach Broc Bleá Cliath. Seoltar síntiúsaí oinigh go dtí — Tadhg Ó Tuama, Muirebhille, Bhóthar Bhictória, Corcaigh. “An Lóchrann” saor tríd an bpost ar feadh Bliana 3/6 AG MÚSCAILT. Tá lucht na Gaedhilge ag múscailt arís. Tá a nglór le clos thoir is tiar ar fuaid na tíre ag fógairt agus ag teagasc an chreidimh fhírinnigh .i. gurab é an Gaedhealachas an chuspóir náisiúntais is tábhachtaighe, is uaisle agus is riachtanaighe i láthair na h-uaire seo. Tá a chomhartha ann go bhfuil cuid de na Gaedhil 'á thuigsint le tamall gur rud beag naoi lá aon chineál polait- íochta atá ann fé láthair — gur rud polait- íocht a bhíonn géar teasaidhe ar nós fiabhrais ar feadh na laetheannta a mhaireann sí ach go dtrághann sí nuair a imigheann an teas agus riachtanas na h-aon uaire a thug ar an saoghal í. Ní'l sa pholaitíocht ach práinn na h-aon uaire. Ní h-ionnam san agus an náisiún. Maireann san choidhche nó gheibheann buan-bhás. Tá Gaedhil ag teacht ar an dtuigsint sin arís. Is maith é agus is mithid. Ní mór do lucht na Gaedhilge bheith i bhfad níos dána agus i bhfad níos glóraighe i dtaobh a gcuspóirí féin. Ní'l aon chuspóir eile is aoirde náisiúntas ná ath-Ghaedhealú ár ndaoine agus aon duine chuireas aon rud eile roim an rud san NÍ GAEDHEAL É. Sin é iomláine an scéil. Dá bhrí sin cuirtear an Gaedhealachas os cionn gach uile ní. Tugadh cách géilleadh dho agus deineadh cách saothar do. Ná bíodh aoinne ag cur a choinsiasa chun suaimhnis le bheith 'á rádh gur cheart nó gur mhait an rud go gcuirfeadh an Rialtas so — nó an Rial- tas eile ba mhaith leo féin — an Ghaedhilg ar a bonnaibh. An té ná déanfaidh a chuid féin de — 'na phearsain féin, 'na ghnó féin, 'na thinnteán féin — ní'l ann ach gal suip nó teanga liom leat a fhágann rudaí mar bhíodar roim ré. Bíodh feidhm sa ghnó. Ní mhairfidh Gaedhilg gan í labhairt agus ní mhairfidh sí i dteaghlachaibh mara dtugtar do'n chlainn óig í. Ní bheidh ainm Ghaedheal- ach ar dhuine mara ndeinidh sé troid gach lá i gcoinnibh an dreama nach maith leo ainm Ghaedhealach a bheith ar aoinne agus ná leigfidh d'aoinne í chur air féin mara ndeinidh sé troid. Tugadh Gaedhil fé eirghe las- náirde de dhrisibh agus de neanntógaibh na n-achrann a bhí i nÉirinn le ceithre bliana agus fógruídís teagasc uasal na náisiún- tachta — an náisiúntacht d'ár di Cormac agus Brian agus Ceallachán agus Seán an Díomais agus Pádraig Mac Piarais agus na céadta miliún Gaedheal dár mhair agus dár éag i nÉirinn riamh. Is é ar ngnó-na iarrachtaí agus cuspóirí na tíre a cheangal de'n smaoineamh san agus iad a rialú agus a stiúrú dá réir. Fr. an L. BUIDHEACHAS. I n-uimhir na Samhna agus arís i n-uimhir Abrán agus Bealtaine bhí i gcló liostaí d'ainmneacha daoine thug síntiúsaí oinigh do'n “Lóchrann.” Seo 'n-ár ndiaidh annso liosta d'ainmneacha daoine eile do chabhruigh linn sa tslighe chéadna. Dóibh go léir, de bhárr a mór-fhéile, tá ár bhfíor-bhuidheachas ag dul. Ní'l deire le líon ár gcarad sa méid seo ámh, agus fillimíd ar an scéal arís. LIOSTA. £ s. d. Máire Ní Mhainin, O.S,, Baile 'n Fhiritearaigh 1 0 0 Conbheint Trócaire Naomh Muire, An Oileáin, Corcaigh 1 0 0 Séamus Ó Casaide, Cluain Tairbh 1 0 0 Pádraig Ó Dálaigh, Áth Cliath 1 0 0 Mícheál Smidic, Áth Cliath 1 0 0 Mícheál Ó Ríoghbhardáin, O.S., Áth Cliath 1 0 0 Pádraig Ó h-Aodha, M.G. Béara 10 0 Muiris Ó Cathain, O.S., Áth Cliath 10 0 Cormac Breathnach, O.S., Áth Cliath 10 0 Bean Uí Éaluighthe, O.S., Áth Cliath 10 0 Máire Ní Shíothcháin, Droichead Dortha Áth Cliath 10 0 “AN SCUAB.” Is clos dúinn go bhfuil “An Scuab” 'á thógáil ar láimh ag dream nua agus go bhfuiltear a shocrú chun go bhféadtaí lean- úint de. Beidh moill míosa ar an gcéad chur amach eile do réir mar is clos dúinn. Tá súil againn go mbeidh scuabadh maith fairsing á dhéanamh arís aige mar ba dhual do. Fr. an L. ORTHA NA bhFRANNCACH. Tá a fhios ag gach duine a tógadh in san nGaedhltacht go mbíodh daoine ann gur bh'fhéidir leo Franncaigh do chur ó áit go h-áit fé mar ba thoil leo. Deirtear go bhfuil daoine ann fós a dhéanfadh é. Le h-ortha is eadh deintear é, agus tugtar díolfiach maith uaireanta do'n té dhíbrígh- eann na Franncaigh amach as tigh, mar crádh éachtach mór do dhuine is eadh Franncaigh a bheith in a thigh. Thugas féin cuaird air Chlaedigh um Nodlaig seo caithte, agus do h-ínnseadh scéal dom ann i dtaoibh mná áirithe air a dtugtí Peig Ní Bhuachalla, go mbíodh sé de bhuadh aici na Franncaigh do dhíbirt. Bhíodh sí in a cómhnaidhe ar Doire Aimhréidh, baile atá ar an dtaobh theas de Ghleann Chlaedíghe, ar an mbóthar mór ó Chill Áirne go Baile Bhúirne. File searbhasach do b'eadh í, agus cuireadh fios uirthe, oidhche Gheimhridh, go tigh feirmeóra, chun Franncaigh do dhíbirt as an áit. An oidhche chéadna, bhí an tigh lán de dhaoinibh ó'n gcómharsanacht do tháinig ann ag scoruídheacht. Ortha so do bhí fear oibre ar a dtugtí “Braidlí” mar leas-ainm. Nuair a chualaidh seisean cad do thug Peig ann, do dhírigh sé air bheith ag magadh fúithe agus ag fonómhaid, mar nár chreid sé in aon ortha, ná go bhféadfadh aon chómhacht de'n tsórt san a bheith ag éinne. Níor labhair Peig focal. Tar éis ana-chuid magaidh a bheith déanta, agus na daoine a bhí istigh ag eirighe cortha dhe, d'athruigh fear an tighe an scéal, agus d'iarr sé ar Pheig Ní Bhuachalla labhairt. “Cé leis go labhrfad?” arsa Peig. “Labhair leis na Franncaigh,” arsa fear an tighe. Do labhair Peig mar leanas: “Aoir agus athchuingí iaraim ar an bhFran- cach is liaithe agaibh, Bríste ‘Bhraidlí’ d'fhiadhach dom, a's é a ghearradh a's a stiall go mion; Ó is fíor go bhfuil seana-bheist liath air nár tumadh fós riamh sa tsruth Stríocaidh ó dheas agus siar é, a's bíodh giobail in bhúr ndiaidh go tiugh,” Nuair a éirigh “Braidlí” lá ar na bháireach, ní raibh de'n bhríste ná de'n bheist fágtha aige, ach na giobail. Seán Ó Cuill. 1. Do dhaoine fad-shaoghlach is fearr cáirde na h-aimsire. 2. An rud is eagal liom a rádh liom bíodh a thúis agam féin. 3. “Cionnus taoi'n tú, a Dhiarmaid?” “Cuibheasach gan a bheith maoidhteach,” arsa Diarmaid, “ná ró claoidhte ach ag caitheamh an tsnátha liom mar bhíodh seana- mhná Cnoc na Gaoithe.” Seán Ó Cadhla, Chuilinn. <L 61> AN TOST. 1916. An Aoine tar éis na Cásga do bhí ann. Do b'fhada ó chonaic Baile Átha Cliath Cáisg chomh h-áluinn aimsear — grian an earraigh ag taithneamh anuas gach aon lá as spéir gan smál. Ach bhí lasair ba thréine agus ba ghlórmhaire ná an ghrian féin ar lasadh sa chathair aoibhinn, agus gaethe na lasrach san ag imtheacht ar fuaid an domhain — lasair an tír-ghrádha do sprioc buidhean bheag Gaodhal chun Éire do shlánú le h-ídhbirt fhola. An troid sin fé ndeár folamhas na sráideanna agus an ciúnas ait corruitheach do réabtí anois agus arís ag “fuaim an mhacalla agus lámhach gunnaí tréan.” Duairc go maith do bhí Seán Ó Suibhne agus é 'n-a luighe san ospidéal mar ar tugadh é uair a' chluig roimis sin. Ní ar an nglóire a luigheann smaointe an té go mbíonn a ghlúin 'n-a dhá leath ag piléar. Bhí a chuid smaointe ag casadh arís agus arís eile ar an mbóthar gcéadna. Bunú na n-Óglaoch sa mbliadhain 1913; an fás mí- chuibheasach do bhí fútha ar dtúis, an meath mí-chuibheasach ar ball; díoghrais an dreama d'fhan dílis; an dubhsglábhuidheacht do bhí déanta aige féin ar son na cúise, agus anois — buille leinbh i n-ionad buille tréin- fhir, an neart go léir imthithe ar neamhnidh, agus dóchas na Banban múchta. Nuair a chuimhnigheadh sé ar a chás féin is beag má bhíodh an sgéal aon phioc ní b'fheárr. An obair i n-a raibh sé sáithte le cúpla bliadhan, bhí de bhuadh aici ná tugadh sí uain dó ar a sgéal féin do chásamh mórán. An phian úd do bhíodh 'n-a chroidhe tar éis do Mháire é thréigean, bhí sí nach mór dearmhadta aige. Ach bhí deire leis an obair sin feasta, dar leis, agus bheadh an t-ádh leis mura mbeirtí air agus é ropadh isteach i bpríosún, agus b'fhéidir cos bhacach bheith fé go deó. Ba bhreágh an saoghal do bhí roimis! Do h-osgladh an dorus agus ghaibh banaltra na h-oidhche isteach. Ní raibh sa tseómra ach dhá leabaidh; fear eile do bhí sa tarna ceann agus gan cor aige dá chur de. Dhein an bhanaltra anonn air sin agus d'fhéach go géar air. Annsan tháinig sí anall mar a raibh Seán. An chéad fhéachaint do thug sé uirthi, d'aithin sé an folt ciardhubh agus an béal miochair do chuireadh a chroidhe ag preabadh — cé'n fhaid ó shoin? Máire! A Dhia, nár leór a raibh de bhriseadh-chroidhe air gan an tseana-chréacht d'osgailt athuair! Níor thug sé an tarna féachaint uirthe ach d'iompuigh ar a chliathán go fann, agus an tseana-phian ag réabadh a chroidhe istigh. An grádh do mheas sé bheith marbh, bhí sé beó dáiríribh anois, agus é ghá chéasadh. Cad é an tuairim a bhéadh aici fé'n éirighe-amach? Níor dhóichighe sgéal de ná go gcuirfeadh sí a mallacht air, ar nós na mban úd do dhiúltuigh cabhair ar bith do thabhairt leis féin nuair a gonadh é. “A Sheáin,” ar sise, go réidh. Má chualaidh sé an focal, ní thug sé aon áird uirthi. “A Sheáin, ba bhreágh an troid do dheineabhair. Beidh ainm na h-Éireann anáirde go deó!” Bí cinnte gur airigh sé an méid sin. Dá mhéid do bhí an ghlúin ag cur air, d'iompuigh sé sa leabaidh agus d'fhéach suas uirthi. Ní ag magadh do bhí sí, dar leis. “An dáiríribh ataoi?” “Am' briathar go bhfuilim, a Sheáin.” Do thuig sí nár mhór cur leis an méid sin, agus do chuir: “Is amhlaidh a fuaras ciall Dia Luain seo caithte,” ar sise. Bhí sé ag féachaint uirthi fós, agus eagla air sul a ndeineadh sé deimhne d'á dhóchas. Taidhbhreamh do bhí d'á dhéanamh dó, is dócha, agus dhúiseochadh sé ar ball. Chuir sí lámh léi ar chlár a éadain go mín réidh. Ní túisge do chuir ná bhuail seisean lámh leis anuas ar an láimh sin. Is amhlaidh a bhí leath-choinne aige go n-imtheochadh gach aonnidh ar ceal sar a n-éirigheadh leis an méid sin do dhéanamh; ach d'éirigh. Do rith leis, de phreib, gur ar a láimh clé do bhí greim aige, agus ná raibh aon fháinne uirthi. Má ba thaidhbhreamh é seo, mheas sé nár mhiste leis tuille d'á shórt! “A Sheáinín” ar sise (agus do bhíodhg a chroidhe ar an leas-ainm do chlos dó), “éist liom go fóill. Beidh na saighdiúirí ag teacht ar maidin amáireach ag cuardach an tighe seo, agus aithneófar láithreach tú. Caithfir éalú as so ar chuma éigin — ach ní fheadar conus.” “Nach féidir mé aistriú anocht?” “Ní féidir. Cuid de mhuinntir na sráide seo adubhairt leó go raibh Ógláigh ghonta annso, agus bheidís ag faire.” Thuit an lug ar an lag aige arís. Dá mbéadh a chiall cheart aige, b'fhéidir go gcuimhneochadh sé ar sheift éigin — ach ní raibh ann machtnamh dá leithéid do dhéanamh tar éis ar ghaibh sé tríd, gan trácht ar phéin na glúine. Do thóg Máire an lámh dhe (ba leasg leis bogadh dhi), agus do chuaidh anonn go dtí an leabaidh eile. An fear do bhí innti, níor chuir sé aon chor de ó shoin. D'fhan sí neómat ag féachaint air, agus annsan do tháinig thar n-ais go dtí Seán. “Dá mbeitheá marbh,” ar sise, “ní bhacfadh na saighdiúirí thú. Is amhlaidh a gheobhaidís sásamh sa sgéal.” Dá mbéadh sé marbh! “Ní thuigim,” ar seisean. Do shín sí méar i dtreó na leabthan eile. “Tá sé siúd marbh le dhá uair a' chluig agus tá sé cosamhail go leor leat-sa. Dá mbeitheá-sa 'n-a leabaidh sin, agus eisean annso, bheidís sásta nuair a chífidís an éide Ógláigh le n'ais. Dá mbraithidís aon atharrach ad' dheallramh, déarfaidís gurbh é an bás fé ndeár é.” Thuig sé an sgéal annsan, ach ní raibh aon ionntaoibh aige aisti mar sheift. “Airiú,” ar seisean, “cad mar gheall ar a mhuinntir siúd — ná beid siad ag teacht? Agus ní h-amhlaidh a fuair sé bás i gan fhios d'aoinne!” “Ní fál go h-aer é. Fear é sin do leagadh sa tsráid seachtmhain ó shoin, agus níl fiú a ainm againn. Ní tháinig duine ná deóraidhe ag cur a thuairisce ó tugadh annso é. Mise agus an séipilíneach do bhí le n'ais nuair éag sé, agus ní baoghal duit an sagart.” “A Mháire, murab ort-sa atá an ceann! Agus dá n-abrainn é, tá do chroidhe dá réir.” Do gháir sí. “Seo, dá luathacht a dhéanfaimíd an malairtiú iseadh is feárr é — d'eagla aoinne do chur isteach orainn. Taraingeochad do leabaidh-se anonn go dtí an leabaidh eile ar dtúis, agus annsan caithfidh tusa éirighe isteach sa cheann eile. Mura mbéadh na h-uimhreacha bheith ortha níor ghádh san.” “Ach cad mar gheall ar — an marbh?” “Ná bíodh ceist ort. Táim taithightheach go leór ar chorpáin ó thánag annso.” Le n-a linn sin bhí sí ag tarang na leabthan go réidh treasna an urláir, go raibh an dá leabaid le h-ais a chéile. “Anois,” ar sise, “caithfir-se éirighe agus fanamhaint ad' sheasamh an fhaid a bhéad ghá aistriú so.” Ní gan mórán d'á dhuadh do tháinig leis éirighe, ach ba mhór an sólás dó an taca do bhí aige chuige. D'iompuigh sí annsan chun an mhairbh. “Tusa Seán Ó Suibhne feasta” ar sise go staidéarach. “Trócaire Dé le t'anam, a Sheáin.” “Amen,” arsa'n té do bhí 'n-a sheasamh idir an dá leabaidh. Do thogh sí an corpán bocht go solamhanta urramach, agus do chuir sa leabaidh eile é. Annsan do chabhruigh sí le Seán chun éirighe isteach sa leabaidh fholamh. Nach fuar do bhí sí! Níor fhéad sé gan bheith ag crith leis an bhfuacht agus le h-eagla éigin íogair a bhain leis an marbh. Ach ní fada d'fhan cuimhne an mhairbh aige agus cuideachta Mháire aige. Fiche neómat 'n-a dhiaidh san, bhí an teódas ag rith tré n-a bhallaibh beatha go léir, agus an leabaidh eile thar n-ais mar a mbíodh sí. Tháinig Máire isteach arís. “Cuimhnigh,” ar sise, “gur Liam Ó Brádaigh is ainm duit go fóill. Cuimhneoch- aidh tú air sin nuair a dhúiseochair ar maidin, agus tiocfaidh do “dhriotháir” ad' <L 62> MÁ THEASTUIGHEANN UAIT LEABHAR GAEDHILGE DE SHAGHAS AR BITH Gheobhair annso é Deinimíd LEABHAR an ATHAR PEADAR do chraobhscaoile Sinne Muintir BRÚIN & NUALLÁIN 2 Sráid an Chócaire, i gCORCAIGH PÁDRAIG DE BÚRCA 10 SRÁID CHÚC, CORCAIGH A GHAEDHEALA! Nuair a bheidh TAE, SIÚICRE, TOITÍNÍ, &c., ag teastáil uaibh ceannuighidh uaim-se iad D. T. Ó SÚILLEABHÁIN Reiceadóir Rothar & Mótar Gunnaí agus Ceatrisí 37 SRÁID CHÚC I gCORCAIGH lorg um thráthnóna, agus beidh tú chomh maith sin go n-árdochaidh sé leis thú.” “Tuigim, a Mháire. Mura mbéadh tusa bhí an príosún, ar a luighead, i ndán dom. Ach …” “Ach cadé?” “Cathain a chífead arís thú, má imthighim as so?” Do gháir sí go meidhreach. “Tá aithne agam ar do “dhriotháir” agus chífimíd a chéile mar sin. Pól so againne a bheidh ann — tá sé pósta. Ach ba chóir duit-se bheith ad' chodlad fé'n am so” — agus d'imthigh sí. Codladh? Conus a chodlochadh sé agus an t-amhrán úd ar siubhal 'n-a chroidhe? “A bhuidhe le Dia na nGrást, agus le Muire Mháthair, Cúis ár n-áthais!” adeireadh sé, arís agus arís eile. Agus sin mar do thuit sé d'á shuan sa deire. An mhaidin a bhí chughainn, tháinig banaltra eile isteach. Ní bhéadh am Mháire istigh go ceann tamaillín eile. Dhruid an cailín eile anall chúichi. “Nach iongantach ar fad an t-éirighe atá déanta ag Uimhir a 15?” ar sise. “Ba dhóigh leat nach é an duine céadna i n-aon chor é.” “Is iongantach,” arsa Máire. “Dubhairt sé liom gurab amhlaidh a bhíodh buairt mhór éigin ag cur air, ach gur tógadh an t-ualach d'á chroidhe aréir. Agus thug sé a ainm agus a sheoladh dhom.” Do ghluais mí. An racht guil do tháinig ar na spéartha féin agus iad ag caoineadh na sár-laoch do thuit, bhí sé i leathtaoibh, agus níor dhóigh leat ar aghaidh na tíre indiú go dtáinig brón riamh ar chlainn Adhaimh. Dá mbeitheá i mbeann Éadair, chífeá an bheirt ag siubhal le cois a chéile ar imeall na coille bige, cailín bláthmhar agus óigfhear go raibh éislinn éigin bhacaighe ann. Tar éis tamaill do shuidheadar. D'fhéach an cailín roimpi amach ar an áilneacht do bhí 'n-a dtímpal ar gach taobh agus a croidhe lán d'aoibhneas na h-uaire. Is mó uair, roimis seo, d'fhéach Seán Ó Suibhne ar an radharc gcéadna, agus ba mhinic é ghá dhearbhú ná raibh a shárú de radharc ar domhan. Ach an uair seo, adeirim, ní ar mhuir ná ar thír do bhí sé ag féachaint. Mar adeir lucht na matematica, is móide uille an radhairc a ghiorracht a bhíonn an rud duit, i gcás gur féidir dod' láimh, ach í bheith i n-aice do shúl, aghaidh na gréine do cheilt ort. Ar an gcuma gcéadna — ach ní léigheacht é seo. Fé dheire do labhair sé. “A Mháire,” ar seisean, “an cuimhin leat … an cuimhin leat an uair úd a bhí fáinne agam duit?” “Is cuimhin, go maith.” Do sgeinn smóilín anáirde as an aiteann le n-a dtaobh — sul a gcloiseadh sé a thuille, is dócha. “Sdó, tá — tá — tá (bhí lóipín ar a thean- gain, cinnte!) — tá sé am' phóca anois. Cuir i gcás …” Focal ní dubhairt sí, ach do sín an lámh chlé chuige. Bhí greim aige ar an láimh eile le tamall. Do chrom an smóilín ar channtain ar a dhícheall lastuas. Ach dá mhéid binneas a bhí sa cheól, ba bhinne ná é an tost. Barra Ó Caochlaoich. ÁILNEACHT LÉIN-LOCHA. I gcaol-ruis im' aonar i ngaortha ghlas aoibhinn, Cois léin-locha 'raer is mé ag taisteal um neóin, Bhí tímpireacht ag éanaibh i ngéagaibh im' thimcheall Do réidhfeadh gach daoirse le h-aiteas a gceóil. Bhí míolta 'gus tréan-phuic ag pléireacht ar ínseacha, Slaod mheala i gcír age beacha chun stóir; Na crainn uile ag géilleadh le h-aontortha milse Is mianach glan soillse le h-amharc an óir (?). Éisc mheara ag preabadh chun tailimh ó'n líon, Géim ag an easaigh ar shleasaibh an ghlinn, Is d'á réir ba thaithneamhach maise gach baill Ó thaobh Tuirc go Leamhain is as san go Rinn. Finghin Ó Scanaill, cct. TOBAR NA SÚILE. Bhí feirmeóir 'na chómhnaidhe i n-aice le Baile Thaidhg i gCiarraighe. Bhí an tigh aige i n-aice le Tobar na Súile atá sa ghleann ach ní as an dtobar san a gheibhtí aon uisce chun gnó an tighe a dhéanamh leis. Tráth d'á dtáinig, fuair sé cailín aimsire ó áit éigin i bhfad ó bhaile. Tráthnóna d'á raibh sí ag ullmhú béile na h-oidhche dos na fearaibh a bhí ar an ngort, thárla ná raibh aon bhraon uisce istigh agus b'éigean di dul 'á iarraidh. Toisc gan eolas na h-áite aici thóg sí as an gcéad tobar a bhuail léi é — Tobar na Súile. Chuir sí lán chitil de ar an teine. I gcionn uair a chluig ní raibh aon teas tagaithe ar an uisce. Mhéaduigh sí an teine fé ach níorbh' aon mhaith é — ní théidhfeadh an t-uisce. Tháinig an feirmeóir agus na fir isteach agus nuair ná raibh an biadh ullamh dóibh bhítheas ag gearán. Leis sin d'innis an cailín go raibh trí theine mhóna caithte fé'n gciteal. “Cá bhfuairis an t-uisce?” arsa fear an tighe. “Fuaireas i dtobar sa Ghleann é,” ar sise. B'éigean di dul agus an áit a thaisbeáint do. “Faid a mhairfidh tú beo,” ar seisean léi, “ná cuir braon de'n uisce sin ar theine. Sin é Tobar na Súile agus ní chuirfeadh a bhfuil de mhóin i n-Éirinn ar fiuchaidh é.” Daoine go mbíodh galar súl ortha thagaidís go dtí an tobar so agus thugaidis “turus” air. Deintí an tsúil a nighe leis an uisce agus is minic a leighistí daoine mar sin. D'fhágadh daoine comharthaí 'na ndiaidh ag an dtobar — cuir i gcás cnaipí nó snátha olna nó eanga éadaigh. Mícheál Ó Raghaill, Daingean-Uí-Chúise. DÁ mBEITHEÁ THIAR. Beirt phósta a bhí ann agus bhíodh an fear ag déanamh gaiscidh i gcomhnaidhe faoi'n áit a bhí ag a mhuinntir san iarthar. Gach uair dá ndéarfadh an bhean rud ar bith i dtaobh a h-áite féin déarfadh seisean — “Dá mbeitheá thiar!” Sa deireadh chuaidh sí siar i gan fhios dó agus tháinic sí aniar. Nuair a bhí sí ag cainnt faoi rud eicínt dubhairt seisean — “Um! Dá mbeitheá thiar.” “Bhí mé thiar,” ar sise. “Céard a chonnaic tú thiar?” ar seisean. “Sean-fhear críon, liath, Sean-bhean gan aon chiall, Sean bhó bhreac gan laogh, gan lacht, Agus pocaide gabhair ceangailte ar iall.” Séamas Ó Glasáin do sholáthruigh sa Ceathramhain Ruaidh, i gConnachtaibh Thiar. <L 63> GAOIS. Slibire de gharsún a b'eadh é seo. Bhí biorán sábháltha i mbóna a chasóige; bos a chaipín briste ag iomad fearthaine 's leadhb de anuas ar a shúilibh; cúl an chaipín chéadna ag tarrac gaoithe go fairsing agus liataisí bróg air gur mhór an éirim aigne bhí ins an té thug fé iad a shnasadh, mar snasta a bhíodar. Obair i siopa bhí uaidh agus dada eile ní thógfadh sé. N'fheadar cad a bhain do Thadhg na Cluaise agus é leigint isteach 'na shiopa. Is mó fear carthanachtúil a thabharfadh béile bídh do agus déarfadh leis annsan bheith ag bogadh, acht b'fhéidir go dtug Tadhg fé ndeara féachaint ghéar na gaoise 'na dhá shúil agus bhí a fhios againn go léir go raibh fód ar Thadhg. B'é a chéad lá san tsiopa é agus ní nárbh' iongnadh bhí Máirín 's Brighdín 's Gobnait ag freasdal go mion minic ar thigh Thaidhg. Níor bh'é gnás muinntire ár mbaile-ne coimhthigheach bheith na measc gan súil a choimeád air. Caithfí é bhreithniú agus a thomhas agus a agallamh. Tháinig aimsir an dinnéir agus chuir Tadhg na mionna dubha ar an ngeócach gan luach cionóige leigint uaidh ar cáirde. Fuair sé na leabhair bhreaca agus na geallúintí díochra ná leigfí agus b'sheo leis isteach sa chistin. B'shin í an chaoi a bhí ó Mhaidhc Fhada. Shúghfadh a bhróga báisteach ó Mhám na Fearthaine agus maidir le gaoith bhíodh fuarmáil agus feadghail aici tímcheall a órdóg nuair a shéideadh sí andeas. B'sheo seans chun a malairt d'fhagháil agus seo isteach chun an gheócaigh é. Pheidhre bróg a bhí uaidh. Bhíodar ag an bhfear beag agus b'é sás a molta é. Ní raibh Maidhc ró dhian agus deineadh an margadh ar naoi sgillinge. Ceathair is raol a bhí ag Maidhc 's bhí an diad de dheabhadh air! Bhí na prátaí ar an ithir, is an claidhe manntach agus bheadh sé annso amáireach leis an gceathair 's raol eile. Cad é an dearmhad a bhain do agus é d'fhágaint na dhiaidh — ná raibh sé 'na bhríste Domhnaigh i dteannta roinnt nótaí! “Gheobhainn an bóthar,” ars an bioránach óg, “dá dtugainn duit iad.” “Ó! ná bíodh ceist ort,” ars Maidhc, “tá aithne mhaith ag Tadhg orm-sa.” B'fhíor do san — bhí aithne ag Tadhg air agus a chúis aige. “Ó má tá,” ars an díthreabhach, “déan- faidh san.” D'fheistigh sé suas an beart! “Beir annso amáireach?” ar seisean. “Gan teip,” arsa Maidhc, is a theanga na phluic. Ghread sé leis an doras amach agus i gceann tamaill tháinig Tadhg ó'n gcistin. “Ar dhíolais aon ní ó shoin?” ar seisean. “Pheidhre bróg.” “Go maith! Fuairis airgead ortha?” “Ní bhfuaireas ach a leath,” arsa mo dhuine. “A mhífhortúnaig, ná dubhairt leat gan faic a leigint uait ar cáirde. Seo, a phleidhce amadáin, gluais is ná feicim arís tú.” “Do Mhaidhc Fhada a thugas iad agus beidh sé annso amáireach leis an airgead.” “Do Mhaidhc Fhada! Sgrios adeirim!” agus chuir sé liúgh as. Níor chorruig an buachaill. Dhún sé a shúil chlé go gasta agus tháinig mionga gaire na bheólaibh. “Tabharfaidh,” ar seisean, “Dhá bhróig chlé a thugas do agus bheidh sé annso ar maidin.” B'fhíor do. Tamall ó shoin ó thuit so amach ach ráinigheas an tslíghe anuraidh agus bhí ana oidhche agam. Pósadh ingine Thaidhg leis an slibire a bhí ar siubhal. Ach níor shlibire é an tráth so ach fear groidhe cumasach. Cloistear dam ó shoin ná fuil aon chúram ar Thadhg anois ach ag luascadh cliabháin agus ag coimeád na sicíní ó'n ngarraidhe. S. Ó M. AN DÁ CHOMHAIRLE. Dhá chomhairle thug athair dá mhac bhí ag fágaint an bhaile: (1) “Ná bí cruaidh agus ná bí bog! I gcúntas Dé, a Sheáin, ná bí ró-bhog ach go h-áirithe!” (2) “Má bheireann fear ar bith cor asat aon uair amháin mo náire air-sean! Má bheireann sé an cor asat an tarna h-uair mo náire ort-sa!” Beir mo thuairisc go dtí an fear stuamdha go bhfuilim-se 'meath, Is gur thréigeas comh-luadar is cuideachta fear; Le fuacht mór mo ghualann go bhfuil mo luirgne breac, Agus buanacht na luaithe gur bhaineas de'n chat. Ó Scanaill, cct. Adeir fear Leitir Calaidh le Sagart Leitir Mhór lá — “tá fad mhéire de pháiste le baiste' agam. An mbaistfidh tú é?” “Má tá,” ars an Sagart, “beir leat aniar in do phóca ar ball é.” (Ó'n gCeathramhain Ruaidh). SEÁN Ó CONAILL Dealbhóir Gaedhlach, SRÁID MHIC CHURTÁIN, CORCAIGH Sgríobh ag triall air COLÁISDE na MUMHAN I mBÉAL ÁTHA 'n GHAORTHAIGH BEIDH AN COLÁISDE AR SIUBHAL, Mar ba ghnáthach, I MÍ IÚIL AGUS I MÍ na LUGHNASA Gheobhfar gach tuairisc i dtaobh na Coláiste ó'n Rúnaí — LIAM DE RÓISTE, 27 Grand Parade, Corcaigh AN BONN a's AN CORN a's AN CHRAOBH DO'N LÚTHAIDHE AN SEÓD LUACHMHAR & obair chondualach air An stoc so againne-ne níl a shárú in Éirinn breághthacht agus buaine LIAM MAC AODHGÁIN Is a Chl. Mhac Seódoirí agus Gaibhne geala, 31 & 32 SR. PHÁDRAIG NAOMHTHA I gCORCAIGH <L 64> CHÓMH BLASTA le H-AON-ÍM! MARGAIRÍN “LEANDAR” TÁ 'Á DHÉANAMH I gCORCAIGH ag Ó DUBHDAILL Ó MATHÚNA agus a gCualacht Bí 'á lorg ar lucht siopa, led' thoil. AN PHÍOB CHEOIL. Bhí feirmeóir ann aon uair amháin agus bhí aon mhac amháin aige gurbh' ainm do Conchubhairín. Nuair a bhí an mac deich mbliana d'aois cailleadh a mháthair. Bhí an feirmeóir annsan gan aoinne aige chun bó a chrúdh nó chun béile bídh a ghléasadh. Phós sé baintreach go raibh beirt mhac aici. An fhaid a mhair a athair do leog an leas- mháthair uirthi go raibh ana-chion aici ar Chonchubhairín, ach ní fada gur cailleadh an t-athair agus d'fhág san an saoghal ar mí- chomhthrom ag an dighileachtaidhe. D'fhág an t-athair a raibh aige le h-udhacht ag Conchubhairín agus chuir an méid sin an leas-mháthair le báiní agus bheartuigh sí 'na h-aigne Conchubhairín a chur chun báis. Bhí dhá chaora aca agus chuireadh sí ar an sliabh i bhfad ó'n dtigh gach lá iad. Nuair a théighidís amú chuireadh sí Conchubhairín ar a lorg agus nuair ná beireadh sé abhaile iad do dhíoladh sé as. Bhíodh sé amuich fliuch, tirm; moch, déannach. Bhíodh sé 'á leathadh leis an bhfuacht agus leis an ocras, agus nuair a chruadhadh an scéal go mór air chromadh sé ar ghol i lár an tsléibhe amuich, agus do ghlaodh ar a athair is ar a mháthair teacht agus é bhreith leo ó'n leas-mháthair. Bhí sé ag gol go cráidhte mar sin lá nuair a sheasaimh duine beag, íseal, ar a aghaidh amach. “Cad é seo ort, a Chonchubhairín?” ar seisean leis. D'innis Conchubhairín do. Bhí trua an domhain ag an bhfear beag do. “Mise do shin-sean- úncail,” ar seisean. Tharraing sé píob cheoil as a phóca. “Seo dhuit an phíob so,” ar seisean, “agus aon uair a bheir ag lorg na gcaorach arís níl agat ach cromadh ar í sheinm agus tiocfaidh na caoire chughat. Tá buadh eile ag an bpíb seo — aoinne chloisfeadh an ceol a déanfaí uirthi chaith- feadh sé rinnce leis agus ní fhéadfadh sé stad go stadfadh an ceol. Nuair a raghair abhaile anocht téir' go dtí an tor draighin atá ar aghaidh an tighe agus leig ort bheith ag féachaint isteach ann. Nuair a thiocfaidh do leas-mháthair fiafrochaidh sí dhíot cad air go bhfuilir ag féachaint. Abair léi go bhfuil fáinne breá óir istigh i nid atá sa tor agus ná féadfá teacht air. Raghaidh sí sa tor d'iarraidh an fháinne. Nuair a bheidh sí istigh sa tor crom-se ar an gceol agus ná stad de go ngeallaidh sí dhuit saoghal níos fearr a thabhairt duit.” D'imigh an fear beag uaidh annsan. Chuir Conchubhairín an phíob 'na bhéal agus do chrom ar sheinm. Ní túisce sin ná seo chuige an dá chaora agus thiomáin sé roimis abhaile iad. Nuair a tháinig sé 'on bhuaile chuaidh sé anonn chun an toir draighin agus bhí ag féachaint isteach 'na lár. Tháinig an leas- mháthair i leith chuige. “Cad tá uait annsan?” ar sise. “Tá,” arsa Conchubhairín, “fáinne breá óir sa nid sin istigh sa tor agus ní fhéad- fainn dul chuige.” “Fág an áit sin!” ars an leas-mháthair, “do chailleas fáinne óir an lá fé dheire agus is dócha gurab é an t-éan bradach san a bheir uaim é.” Nuair a bhí sí istigh i lár an toir tharraing Conchubhairín chuige a phíob cheoil agus do chrom ar sheinm. Má chrom, siúd an bhean ag rinnce istigh sa tor agus deilgne an draighin 'á stracadh agus í ag scréachaigh leis an dtinneas. “Coisc an ceol!” ar sise, “coisc an ceol!” “Ná an riach cosc,” arsa Conchubhairín “mara dtugair geallúint go bhfaghad mo cheart.” “Ní bhfaghair cóir ná ceart uaim-se,” ar sise. Chrom sé sin arís ar an gceol agus níor stad go raibh an bhean sa tor stracaithe gearrtha agus an fhuil ar sileadh léi. Bhéic sí. “Ar son Dia! leog amach me. Táim traochta. Geallaim duit aon ní is maith leat.” Stad sé annsan agus tháinig an leas-mháthair amach as an dtor agus í mínithe go maith agus ó'n lá san go dtí an lá cailleadh í bhí sí 'na ceann mhaith do Conchubhairín. Áine Ní Chonaill, Cathair Domhnall. Nách buadhartha bhídh na daoine ar uireaba lóin, Is an uaigh dá líonadh dhíobh go minic san ló; Ní luaithe do'n chill an fíothal foirbhthe d'reóil Ná an luaith-fhear groidhe nó an naoidhean gan fuinneamh n-a ghlór. SNASÁIN “SCIENCE” “GILE NA GILE” SNASÁIN agus SMEARA Do'n BHRÓIG Do'n ÚRLÁR Do'n TROSCÁN SNASÁIN GAN LOCHT Ná glac ach “SCIENCE” PUNCH is a CHUAL. i gCORCAIGH a dheineann
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
