Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Bealtaine, 1917
Title
Bealtaine, 1917
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1917
Publisher
An Lóchrann
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1917_05> <L 1> <B 1917> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> AN LÓCHRANN PÁIPÉAR GAEDHILGE IN AGHAIDH GACHA MÍ. Uimh. a 14. BEALTAINE, 1917. Pinginn a Fhiacha. FEIRMEÓIREACHT. TEACHT AN tSAMHRAIDH. Féach an feirmeóir 'n-a sheasamh ar árdán i gceann a chuid tailimh, a hata 'n-a láimh aige, boige an aeir agus neart na gréine ag innsint do gach ball dá bhallaibh beatha go bhfuil breághthacht na bliana ar tí pléasgadh 'n-a thíompal. Nách cráibhtheach a chromann sé a cheann, agus a deireann sé ó'n a chroidhe amach: “An Samhradh! moladh 's baodhachas le Dia.” Cad a chídheann an feirmeóir a chuir- eann an t-áthas san go léir air, agus a chuireann ag altughadh le Dia chómh dúthrachtach é? An é bláth an aitinn- bhuidhe ar an leath-chnoc, óg-dhuilleabhar na gcrann sa ghaorthadh, nó na móin- fhéaracha bog-ghlasa atá ar gach taobh 'n-a thíompal? Siad agus ní shiad. Tá an radharc céadna le feiscint agat-sa agus agam- sa. Tá sé le feiscint ag fear na cathrach nuair a thagann sé ar cuaird fé'n dtír. Tá sé le feiscint ag an dteasdalaidhe nuair a sguabann sé trí ghleanntaibh 'n-a ghluaisteán shocair. Admhuighmíd uile gur radharc áluinn é. Féachamíd air agus molamíd é díreach mar fhéachfamís ar pheictiúir bhreágh do chídhfimís ar crochadh le falla; acht ní mar sin fhéachann an feirmeóir air. Faghann sé sólás éigin sa radharc san na féadaid daoine eile d'fhághail as. Cionnos san? Ar thugais riamh fé ndéara braisle bheag leanbh ag spórt ar mhóin-fhéar i n-aice an bhóthair? Féach mar a rithid siad anonn 's anall ag bailiughadh bhláthanna. Táid siad lúthmhar, láidir. Féach mar umlasgaid siad sa bhféar bhog iad féin. A gcloiseann tú an gheoin, an clisiam atá aca? Nách deas an radharc iad? Cá bhfuil an fear, mar an bastún droch-chroídheach mí-dhaon- achtamhail é, ná stadfadh tamall ag féachaint ortha agus áthas air? Féach thar do ghualain ar an dtaobh eile de bhóthar, agus chídhfir tigh beag agus bean 'n-a seasamh sa doras. 'Sí máthair na leanbh í agus tá sí ag féachaint ortha a' spórt mar a tá'n tusa. An é an t-áthas céadna atá ag an radharc dá thabhairt daoibh araon? Á! is fíor nách é. Féach i gceart ar an mnaoi. A' dtugann tú fé ndeara an solus atá 'n-a súil, an luisne atá 'n-a leacain, an béal ar leath-oscailt agus cuma na mion-gháire air? Tá áthas uirthe ná mothóchair-se choidhche, mar is iad a cuid féin iad; is í do thóg iad; is í do thug aire dhóibh faid bhíodar lag; is í do thuit leo faid do bhíodar breoidhte; is í do chosain ó fhuacht an earraig iad; agus is í, agus is í amháin, go bhfuil súil aici brabhadh leo 'n-a dhiaidh seo nuair a dhéanfaidh fir agus mná dhíobh. Seo díreach mar atá an sgéal ag an bhfeirmeóir. Na nidhthe a dheineann an radharc áluinn ar a bhfuil sé ag féach- aint, agus a hata 'n-a láimh aige, is leis féin iad. Féach an gort mór arbhair úd thall. Tá an geamhar ag borradh go buacach ann. Is taithneamhach an radharc anois é, acht is taithneamhaighe i súilibh an fheirmóra é ná id shúilibh-se. Is é do bhog agus do ghlan an ithir do; is iad a lámha féin do chroth an síol agus do chlúdaig é; is é do chosain ar an bpréachán é. Is fíor gur b'é Dia do chuirfidh an toradh air, ach is maith le Dia cabhair d'fhághail, agus is é an feirmeóir congantóir Dé san obair. Páirtithe is eadh iad — é féin agus Dia na glóire — agus is é a n-obair: an t-ocras agus an fuacht do chiomeád ó'n gcine daona. Ní iongna gur geal le croidhe an fheirmeóra teacht an tsamhraidh. Bhí sé, mar a déarfá, ag obair 'n-a aonar ar feadh an gheimhridh. Bhí sé ag iarraidh an fhuachta do chiomeád uaidh féin agus ó'n a lín-tighe; bhí feidhm air mórán nidhthe do chur i dtaisge ó'n sioc; bhí sé aindeis go leor ag tuitim le buaibh, ghá gcosaint ó'n síon agus ag soláthar bídh chúcha. Ach anois tá an Páirtí Mór, Rí na nDúl, ag fóirithin air. Tógfaidh sé an gnó air féin. Tá a fhurmór tógtha cheana air féin aige. Féach na ba ag teacht abhaile am eadarthra chun iad do chrúdhadh. Nách righin, mall atáid siad ag cur na slighe dhíobh i ndiaidh a chéile; ach ní le laige é. Táid siad lán leathan idir na maothánaibh, ach tá úth trom bainne ag gach ceann aca, agus bíonn ortha siúbhal go mall. Sid iad na ba do chuir imshníomh sa gheimhreadh air, mar bhí eagla air ná tioc- fadh leis iad do chothughadh. Tá Dia gá gcothuthadh anois gan duadh ó éinne. Féach an t-úbhallghort beag úd shíos féi 'n-a bhun. Is gearr ó bhí na crainn ann ag cromadh le h-ualach sneachtaidh; is gearr roime sin ó bhí an gála ghá réabadh. Do cheangail sé i gcoinnibh na gaoithe iad, agus 'n-a dhiaidh sin do chroth sé an sneachta dhíobh. Sin ar fhéad an fear do dhéanamh leo, ach ba mhaith an rud gur dhein sé an méid sin. Ar theacht an tsamhraidh do chimil an Páirtí eile a lámh díobh, agus dá dheasgaibh sin tá ualach mór eile anois ortha — cocáin de bhláthaibh boga, bána. Tá cruiceoga beach le h-ais na gcrann. I ndubhluachair na bliadna ní thuiseadh éinne dhóibh go raibh beach 'n-a beathaidh ionnta. Bhí a mhalairt d'fhios ag an bhfeirmeóir. Do dhéin sé seascair ó'n mbáisdig agus ó'n sneachta iad, agus bhí foidne aige. Do tháinig Dia 'n-a am féin, agus do chuir Sé anál bog an tsamhraidh fútha. Do dhúisig san iad. Nách binn é a gceol i gcluasaibh an fheirmeóra anois, agus iad go gnóthach ameasg na mbláth. Tá tuille aca ag eirighe agus ag casadh sa spéir ghlan- ghorm ós a chionn. Cá bhfuil ceol-sidhe is binne ná dórdán beach sa spéir? Is dóigh leis an bhfeirmeóir gur dheacair é fhághail; agus nuair a thiocfaidh an lá, trí thrócaire Dé, go mbeidh a anam féin ag dul fé dhéin na spéire uachtaire, beidh sé lán tsásta má bhíonn ceol chómh binn leis i n-a chluasaibh. Ní h-iongna go n-umhluigheann sé go cráibhtheach ag rádh: “An Samhradh! moladh 's baodhachas le Dia.” Gruagach an Tobair. Brabha leo, tairbhe do bheith dá mbárr. SUIDH INSO, MHÚIRNÍN LÁIMH LIOM. Bhíos-sa lá i gCill Áirne, Is gan fághail ar dhig agam, óró, Do bhuail stuaire na gruaige finn' orm, Suidh inso, mhúirnín láimh liom. D'fhiosruig sí dhíom, goidí an chine mé, óró, Dubhartsa léi, gur de mhuintir Dhigin mé, Suidh inso, &rl. D'fhiafraigh sí dhíom, a n-imireoghainn cluiche léi, óró, Dubhartsa léi gur ró-bhreágh chuige mé, Suidh inso, &rl. Tá mo chroidhe scóltha, ó phósas an fhinne- bhean, óró, Ní chrúdhfadh sí bó, is ní dhéanfadh sí cuigean dom, Suidh inso mhúirnín láimh liom. Scríobhtha síos ó bhéal seanduine i bparróisde na Dromod in Íbh Ráthach. Gúnaí & Hataí do Chailíní; Carabhataí Gaedhlacha, Stocaí, Bónaí, &c., do fhearaibh; Táiliúireacht ar fheabhas. D. MacCurtáin, 5 Sráid an Chaisleáin, Corcaigh. <L 2> CIARRAIDHE. AN T-EMPÓRIUM, le M. Ó SÚILEABHÁIN & A MHAC, CILL ÁIRNE. ÉADATHÓIRÍ MAITHE Tá le fághail uatha; Lása Gaedhealach de'n déanamh & de'n phatrún is órnáidighe amuich agus saothar lámh is eadh gach órlach de. Éadach ó Bhothánaibh Chiarraidhe ar a lán sórt datha. Ciarsúirí de'n Línéadach Cheart Ghaedhealach is a lán saghas eile línéadaigh atá oireamhnach do ghnóthaí tighe agus i nÉirinn do deineadh. Carabhataí de'n Phoiplín Ghaedhealach ar gach dath is ar gach gné datha. Bróga is Buataisí ó Áth Cliath is ó Cheatharlach (Muintir Winstanlí & Mac Gabharnaigh a dheinean.) Brait Chlúdaig (Rugana) de'n olainn is fearr agus flúirse dhíobh ann. I n-Éirinn do deineadh. Nuair a bheir ag taisdeal in UIBH RÁTHACH ÁLUINN, — cuir fút sa tigh seo — TIGH ÓSTA AN GHEARALTAIGH I gCATHAIR SAIDHBHÍN, An tig is fearr in Uibh Ráthach. Labharfar Gaedhilg leat ann. SÍOL agus LEASÚ' don bhfeirm nó don gháirdín. ÁTHRAIGHE IARAINN AGUS STÁIN. ARÁN, MIN, PLÚR, TÉ AGUS BIOTÁILE. SEÁN Ó RIADA, An tSráid Mhór, CILL ÁIRNE. tá i nDAINGEAN UÍ CHÚISE TOGHA GACHA BÍDH — Plúr, Min, Té is Siúicre; SÍOLTA IS ÚIRLISÍ don bhfeirm; ÁRAISTÍ IARAINN is stáin don tig. ag “John Atkins & Co. ltd.” Is aca bhíon Plúr an Ruiséalaig ó Luimneach. Tá CÓISTÍ & MÓTAIR d'á ndeanamh againn-ne. Cuirimíd GLÉAS GÓMA (rubair) FÉ ROTHAÍ CÓISTE gan ró-mhoill. CROS agus a CHLANN MHAC, 18 & 19 Port Uí Shúileabháin (Sullivan's Quay), CORCAIGH. SEAN-FHOCAIL NA MUIMHNEACH. “An Seabhac” do bhailigh 52 — Gach dream dá dtigidh ag dul i mine is i mbréagaighe, Is gach bliain dá dtigidh ag dul i bhfliche is i ndéanaighe. 53 — Is mairg ná bíonn buairt iasachta air. .i. Is mairg ná leigeann air a bheith imnidheach i dtaobh a chomharsan. 54 — Táid siad buartha thall is ní sos i bhfus dóibh é. 55 — Ní fhuair meathach slígh i gcath. Meathach .i. duine meathta. 56 — Ní fiú deoch d'uisce na n-ubh é. 57 — Ní fiú trúmpa gan teanga é. 58 — Ní fiú uisce na gcos é. 59 — Croidhe loin agus guth leomhain. Verb. sap. 60 — Dá olcas é Séartha is measa bheith na éagmais. .i. Bheith gan é. Is minic “Séamas” i n-ionad “Séartha.” Bean adubhairt an chainnt sin nuair a cailleadh a fear agus gan an fear go maith, is cosamhail. 61 — Púca an duibhré. A tugtar ar dhuine a bhíonn amuich istoidhche. 62 — Cailín ag Móir is Mór ag iarraidh déirce. Le daoine a bheadh ag iarraidh cuma uasal a choimeád ortha féin tré mhórchúis, agus gan an gustal aca. Féach “Bás,” Uimhir 51. 63 — Teasbach gan dúthchas teasbach gan iomchar. 64 — Ná cuir tú féin i gcomórtas le Rí maran Rí tú. 65 — Cuir do cheann i gcúinne an iarta is gheobhair pé foirtiún do gheall Dia dhuit. Sárú é sin an seanfhocal gur “maith le Dia congnamh d'fhagháil.” CAINNT. 1 — An rud is giorra do'n chroidhe sé is giorra do'n bhéal. 2 — A scéal féin scéal gach aoinne. 3 — Cuimhnigh sara labhrair is féach sara léimir. 4 — Beagán is a rádh go maith. 5 — Is binn béal 'na thost. 6 — Amhrán an bhéil dúnta. 7 — Is binn béal ar siubhal, ach ní dhearna béal na chomhnaidhe aimhleas riamh. 8 — Ní dheineann béal 'na chomhnaidhe aighneas. 9 — Deineann ceann ciallmhar béal iadhta. 10 — Is ciúin iad na linnte lána. 11 — Soitheach follamh is mó torann. 12 — Is árd glór 's is beag gníomh é. 13 — Focal mór is gníomh beag. 14 — Ní fearr cainnt ná éisteacht. nó Iomarca cainnte ag neach Do bheir neamh chion ar a chéill; 'S is fíor go ndeineann feadán glór Spadán dó'n chóir féin. 15 — Mórán cainnte ar bheagán cúise. 16 — Tá cainnt saor is airgead ar thobac. 17 — Ní bhíonn aon chustam ar chainnt. 18 — Glór mór i gceann beag. 19 — Cé ná bíonn aon chnámh sa teangain is minic a bhris sí ceann duine. 20 — Is mairg a labharfadh go teann. 21 — Múchadh feirge so-fhreagra. 22 — Is mairg ná cuireann srian le na ghuth. 23 — Seachain an duine ná labhrann mórán. 24 — Ná gearradh do theanga do scórnach. .i. ná h-abair focal a thiocfadh i d'choinnibh uair eile. 25 — Is minic a cheanglochadh do theanga rud ná scaoilfeadh t'fhiacla. 26 — Ní fearr a rádh ná cuimhneamh air. 27 — Tá trí réidhteach agus trí chur amach ar gach aon fhocal: Go bhfóiridh Dia ar an bhfírinne! 28 — Bíonn dá innsint ar scéal [agus dhá ghabháil déag ar amhrán]. 29 — An té thabharfadh scéal chugat bhéar- fadh sé dhá scéal uait. 30 — Is críonna an duine a ghníos rún air fein. 31 — Innis domhsa innis do'n chloich é; innis d'aoinne eile innis do'n bhóthar é. 32 — Is mairg a leigeas an cogar ciúin, Ná a leigeas a rún le mnaoi; Mar an rud a théigheann ó bheirt go triúr Imthigheann rúd ar fuaid an tsaoighil. 33 — Leigheas gach bróin comhrádh. 34 — Is minic a bhíonn ciúin cionntach. 35 — A gcomhrádh féin a dheineann pléisiúr do gach amadán agus óinsigh. 36 — Bíonn focal úghdair ag amadán. 37 — Ná feic gach ní chítear duit, Beag an díoghbháil do ghní tost, Éist le comhrádh daoine [n]glic, Tuig, 's leig mórán thort. 38 — Is fada ó'n stuaim an stocaireacht. Stuaim = ciall. Stocaireacht = cainnt bhaoth mhaoidhimh. 39 — Maoidheamh na gcloch [bh]follamh. .i. Maoidheamh follamh. 40 — Níor bhris focal maith fiacal riamh. .i. Cé ná déanfadh sé maith ní dhéanfadh sé díoghbháil ach chomh beag. 41 — Is fearra dhuit do dhrochfhocal féin ná drochfhocal aoinne eile. 42 — Tá a theanga na phóca aige. .i. Duine ná labhrann nuair ba cheart do. 43 — Duine nach eol do labhairt ní h-eol do éisteacht. .i. Labhrann sé agus deineann sé botún. (Tuille le Teacht.) Cló-bhuailfimíd-ne Leabhar Gaedhilge nó Leabhar Béarla dhuit. — Clóchualucht Dúndealgain, Dundalk <L 3> RÍ NA gCEÁRDAIGHTHE. Nuair do bhí Rí Solamh (an té is ciallmhaire d'ar mhair, do réir na Scríbh- inne Diadha) — nuair do bhí sé ag tógbháil an teampaill mhóir i gCathair Ghiriúsalem timchioll trí mhíle bliain ó shoin, do thug sé cuireadh, lá, dos na ceárdaighthibh do bhí ag obair ar an dteampall teacht chun féasta do bhí ullamhuighthe aige dhóibh. Nuair do bhí a sáith ithte agus ólta acu tháinig an Rí isteach mar a raibh an féasta acu le fonn aitheantas níos feárr d'fhághail ortha. Do labhair sé le duine acu agus adubhairt — “Dí'n cheárd atá agatsa, a chara?” “Siúinéir, a Rí,” d'fhreagair an fear. “Cé rinne do chuid úirlisí?” “An gabha,” d'fhreagair an ceárdaighe. Do labhair sé leis an dara duine — “Dí'n cheárd atá agatsa?” “Saor-cloch, a Rí,” d'fhreagair an fear. “Cé rinne do chuid úirlisí?” “An gabha,” d'fhreagair an saor-chloch. Do chuir an Rí an cheist chéadna ar an tríomhadh fear agus do fhreagair seisean gur phluiméar é agus mar an gcéadna gurbh' é an gabha do rinne a chuid úirlisí. Do chuir Solamh na ceisteanna céadna ar mhórán díobh is ní raibh éinne acu nár admhuigh go bhfuair sé cabhair ón ngabha chun a chuid úirlisí dhéanamh. Fé dheire do chonnaic sé fear mór láidir aige bun an chláir agus d'fhiafraigh Solamh de — “Dí'n cheárd atá agatsa, a fhir mhaith?” “Gabha,” d'fhreagair an fear mór. “Agus cé do rinne do chuidh úirlisí?” “Mé féin, a Rí,” d'fhreagair an gabha. “Tabhair dhom do lámh, a Rí na gceárd- aighthe,” adubhairt Solamh leis, “mar is féidir leatsa do chuid úirlisí féin do dhéanamh gan congnamh d'fhághail ó dhuine ar bith agus tá sé d'fhiachaibh ar gach ceárdaighe eile congnamh d'fhághail uaitse chun obair do dhéanamh. Ar an adhbhar san glaodhaim ‘Rí na gCeárdaighthe’ ort- sa, agus beidh an ainm sin ar an ngabha go deire an tsaoghail.” (An té chuir é seo chughainndo dhearmhaid sé nó sí aon ainm a chur leis an scríbhinn.) FEIS TUAMHAN, BEALTAINE 19Adh, 1917. Ní déanfar aon ghnóthaí feise ar an nDomhnach i mbliana i Luimnigh. Níl cead traenach ag lucht na Feise. Is olc san mar scéal, ach tá súil againn go gcabhróghaidh gach Gaedheal atá i gcomhgar Chathair Luimne le lucht na Feise ar an Satharn. Muran féidir leis dul ann, bu mhaith an chabhair síntiús beag airgid a sheoladh chun an Chisteóra atá sa 17adh. tigh ar Shráid Thomáis, i Luimnigh. AN AIBÍD. Chuaidh bean bhocht isteach, lá, go siopa mór éadaigh sa Daingean ag ceannach stuif a dhéanfadh aibíd dá fear pósta a cailleadh an oidhche roimhe sin. Do thaispeáin fear an tsiopa cuid mhaith sórt stuifeanna di, ach ní raibh sí sásta leis an airgead a bhí ortha. “Seadh,” ars an siopadóir ar deire, “seo stuif breágh a dhéanfaidh aibíd áluinn, agus níl air ach sgilling an tslat. Ana-mhargadh ar fad!” Thóg an bhaintreabhach an t-éadach agus láimhseáil sí é. D'fhéach sí suas ar fhear an tsiopa. “Ó, mo chroidhe thu,” ar sise, “ní chuir- finn an stuif sin ar Mhicí dá bhfaghainn i n-aisge é. Bhead á dhá ghlúin amach tríd i gcionn seachtmhaine.” Mícheál Ua Conchúbhair, Scoil Smerbhic. A MHUINNTIR ABHANNASCÁIL. Tomás Bácaeir do chúm. A mhuinntir Abhannascáil is na háite seo timcheall, Is geal liom bhúr ngáire, bhúr gcáil is bhúr n-inntinn. Tá fhios aige n-ar tháinig, áilneacht bhúr ndaoine Siad súd clann na sáir-fhear is na máith- reacha mín-tais. Céad beannacht na naomh ngeal leis na sean-daoine Do choinnibh ár nGaedhilge is ár gcreid- eamh go dílis Imeasg lucht an éirlig bhí ghá réabadh ar a ndithchioll Ach gurbh' é toil an Éin-Mhic gurbh' éigean dóibh stríocadh. Tiocfaidh an lá is ní fada go dtí é, Nuair a bheidh lucht an Bheurla 'n-a madraíbh mine, 'S go mbeidh Oileán na h-Éireann 'gainn féin is ag ár ndaoine, 'S go neartuighidh Rí na naomh leis gach éinne atá dílis. The Scottish Review. 14 Sráid an Mhuilinn, Am Peairt, in Albain. 1/- gach ráithe. Adeir “Ad Astra per Ardua” i “Review” an Earraig, ná beidh puinn toradh ar an gComhdháil Síothchána a tion- ólfar um dheire cogaidh, go mór-mhór más síothcháin de bhárr buadha a bhíonn ann. Níl sa tsaghas san síothchána ach síol mioscaise. Ní raibh buaidh riamh ann nár Lorguigheadh sásamh sa bhuaidh i gcionn aga is aimsire. Tuigean “Ad Astra” an scéal thar bárr ach ní ró shoiléir a chuirean sé i n-iúl san dúinn; tá sé ró-thugtha do'n bhfoth-scéal agus don scéal cliatháin. Labhran an Diuc Mháirr ar an saoghal breágh atá roimis na Ceiltig amach, nó gur chóir go mbeadh. Ag freagairt Mr. John, M.P. agus “Bealfeirsde” atá i dtaobh “Entrat an Ceilteach.” Béarla ar fad “An Review” san. S. T. LEABHAIR A THAITHNFIDH LE GAEDHLAIBH, Idir Leabhair Gaedhilge & Leabhair Bhearla le fághail uainn-ne. Gach leabhar atá fé chló, tá cóib de le fághail sa tsiopa so. Aon leabhar ná fuil againn féin, cuardóchaimíd dógh agus andógh 'á lorg duit. Scríobh ar lorg clár na leabhar. Labhartar Gaedhilg go fonnmhar i SIOPA NA LEABHAR nGAEDHEALACH, SRÁID ÍOCH. BHAGÓID, a 50, BAILE-ÁTHA-CHLIATH. Sranngscéala mar seo: “Larch, Áth Cliath.” An Guthán: “4804 Áth Cliath.” A Ghaedheala! Ceannuighidh “ÉADACH na DRUIPSIGHE” Agus beidh sibh ag cabhrú le muileann atá go Gaedhealach amuich is amach. Muileann Éadaig na Druipsighe (teo.) Co. Chorcaighe. TÁILLIÚREACHT agus gach rud i bhfuirm éadaigh do fhearaibh! Níl dá ndíol againn-ne ach earraí a deineadh i n-Éirinn. Ó GLASÁIN IS A CHUA., 11 Sráid Uí Chonaill, BAILE ÁTHA CLIATH. RÁSÚIR MHAITHE don duine bocht nó don duine saibhir; a luach ó 2/- go 10/6. RÁSÚR “COSANTA” ná gearran an croiceann — 1/- go 21/-; gheobhair ceann aca san & trí lanna “Gillette” ag gabháil leis, ar a 2/3, tríd a' bpost. CUIRFEAD FAOBHAR ar sheana-rásúr duit ar 7d. tríd a' bpost. MAC CUILINN, 35-36 Sráid Chapel, i mBaile Átha Cliath. Gaedhilg agus Suairceas Saoghail: I gCOLÁISTE CHAIRBRE a bheidh, i rith mí LUGHNASA, 1917. Cuir tuairisc gacha ní ar MHÍCHEÁL Ó CUILEANÁIN, O.S., Seanachúirt, SCIOBAIRÍN. Gheobhair deaghmhargadh uaim-se i gcomhnaidhe. TÉ, ar fheabhas, ó 2/6 go dtí 4/- a' púnt. Díol- fad-sa an postas ar cheithre púint de. PLÚR Gaedhlach. MIN Ghaedhlach ó Maghchromtha; min choirce is min bhuidhe. SIÚICRE, agus gach rud eile ar fheabhas. SEÁN MAC CURTÁIN, SRÁID A' tSEANDÚNA, CORCAIGH. Peictiúirí Deasa Daithte, Saothar Láimh. Leabhair agus Bróidíneoracht. Faigh an Liosta. “Cuala Press” Dúndroma, Áth Cliath <L 4> IOL-SCOIL NA MUMHAN (RING IRISH COLLEGE). Samhradh, 1917. An Chéad Teurma: Ó'n dara lá Iúil go 27mhadh. An Dara Teurma: Ó'n chéad lá Lughnasa go 29mhadh. Áit mhór Gaedhilge is eadh an Rinn. Árus breaghdha is eadh an Coláisde agus an tigh comhnuighthe. Déintear an obair ann & í go cuideachtamhail. Atá aer breaghdha farraige ann agus na hOidí go toghtha. PÁDRAIG Ó CADHLA, An Fear le Scríobhadh. CARABHATAÍ den PHOIPLÍN AR GACH DATH is AR GACH GNÉ DATHA. LIAM Ó hAIMHEIRGÍN, (‘W. Bergin’) a dheinean do lucht siopaithe. Scriobh ag triall air go 62 Sráid Ghrafton, in Áth Cliath. COLÁISDE NA MÚMHAN. OSCALÓFAR AN COLÁISDE i mBÉAL ÁTHA 'N GHAORTHAIGH, Dia Luain an naomhadh lá de mhí dheire 'n tSamhraidh, 1917. Tá gach aon tuairisc i dtaobh an Choláisde le fagháil ó Liam De Róiste, 28 Sráid Mharlboro, i gCathair Chorcaighe. COLÁISTE AN DAINGIN Dhá Théarma — Mí Iúil agus Mí Lughnasa, 1917. Tá Coláiste an Daingin i lár na dúthaighe is Gaedhlaighe i gCúige Mumhan. Má's Gaeluinn atá uait tar 'n Daingean. Gach eolas le fagháil ó AN RÚNAIDHE, Coláiste an Daingin, Daingean Uí Cúise. ó CHOMPLUCHT DONOBHÁIN, I dTRÁIGHLÍ, a gheobhair an deaghmhargadh, má bhíon aon rud mar iad so uait TROSCÁN TIGHE, ÁRAISTÍ BÚIRD, ÁTHRAIGHE STÁIN is IARAINN. GUAL, AOL, BRÍCÍ, “SEIMÍN,” agus gach cóir eile oirean DO LUCHT TÓGÁLA TEACH. AN LÓCHRANN. Páipéar don Ghaedhealtacht. Seán Tóibín, Baile an Teampaill, i gCorcaigh An Fear Gnótha. An Seabhac, Daingean Uí Chúise An Fear Eagair. Cóip gach mí, tríd an bpost, ar 2/- sa bhliain. Dhá choip gach mí tríd an bpost ar 3/- sa bhliain. Scríobh chun an Tóibínig i dtaobh fógraí, &c. Is chuige is ceart síntiúisí agus airgead eile a chur. Scríobh chun “An Seabhac” i dtaobh nithe a bhainean leis an Eagarthóracht agus is chuige is ceart scribhinní, &c., do chur. Ó Cuill & a Chua., 95 Sráid Phádraig, Corcaigh Easún & a Chl.-Mhac, Áth Cliath Na Díoltóirí. Má's maith leat bronntanas a thabhairt d'aon cheanntar sa Gaedhealtacht agus bheith ag cabhrú' leis “An Lóchrann” san am gcéadna, cuir 16/- ag triall orainn agus cuirfimid 12 chóip gach mí go ceann bliana chun aon áite a déarfar linn. Sinn-ne — Lucht An lóchrainn. TAGAIRT DINN FÉIN Is é saghas páipéir ar ar clóbhuail- eadh “AN LÓCHRANN” go dtí so 'ná an páipéar a bfhearr bhí le ceannach in Éirinn. Níl a thuille den tsaghas san le fághail anois, is baoghal linn, agus má bhíonn atharach páipéir ann an mí seo chugainn, tuigfir cad 'na thaobh, a léightheoir. Tá geall le 50% de bhreis costais orainn anois i dtaobh cló, & má déan- tar a thuille árdú mar sin orainn, ní bheidh de leigheas air ach “AN LÓCHRANN” bheith in a pháipéar Trí Leithphinge (1½d.) as so amach, ach ní dhéanfaimíd é sin go mbeidh an scéal go cruaidh orainn. Fuaireas scríbhinní le mí uatha so: Eibhlín Ní Chonchubhair, Sc. Cheanntrágha Cáit Ní Chiabháin, Sc. Cheanntrágha * Cáit Ní Ghearailt, Sc. Cheanntrágha Eibhlín Ní Mhuircheartaigh, Sc. Cheanntrágha * Sinéad Ní Lubhaing, Sc. Cheanntrágha Brighid Ní Chiabháin, Sc. Cheanntrágha Séamas Ó Caomháin, Sc. Dhúnchaoin Seán McGearailt, Scoil Smerbhic Éamonn Ó Muircheartaigh, Scoil Smerbhic * Mícheál Báicéar, Scoil Smerbhic * Mícheál Ó Muircheartaigh, Scoil Smerbhic Seán Ó hUallacháin, Scoil Smerbhic * Eibhlís Ní Shéaghdha, Sc.Chillmhicadomhnaigh Eibhlín Ní Lubhaing, Sc.Chillmhicadomhnaigh Etel M. Ní Shúilleabháin, Scoil na Caislighe, Uíbh Ráthach Síle Ní Chlúbháin * — Ní Fhlaithbhearta ó Inis Meadhon Árann Sean scéalta fuaireas uatha san ar fad. * Duaiseanna. Ó CHÚNDAE SPÉIRGHLAN CHLÁIR. Níl aon tseogh ach a bhfuil de ghearra- nithe deasa ag sean-Ghaedhilgeóirí, dá scríobhadh na Gaedhilgeóirí nua (sinn-ne) iad. Bhí neart nithe beaga grinn ag Seán Ó Coisdeala i Lios Dúin Bheárnaigh, agus is é is oth liom nár chaitheas níos mó dem' chuid aimsire in a theannta, nuair d'fhéadfainn é. Níl leigheas ar an gcathú san anois mar tá Seán Ó Coisdeala imithe ar shlighe na Fírinne. Go ndeine Dia trócaire ar a anam. Is uaidh a chuala na giotaí beaga so thíos. Canamhaint na gCláiríneach atá ortha: Beirt fhear on sliabh Bata an Bháid. agus ní fhacadar bád riamh, chuadar go Cathair Luimne, lá, agus bu'dh é an chéad uair dá bhfacadar bád. Bhí sé i lár na h-abhann agus í in a stad. Bhí crann beag innte is gan aon tseól air. D'fhanadar 'fiug tamail ag féachaint uirthe, is do labhair duine aca ansuin: “Ní fheadar, a Mháirtín an tríd a' mbád, d'fhás a' bata?” “Ní headh, 'amadáin, ach nuair a dein- each a' bád, sádhach a bata ann!” Duine a bhíod ag teacht An Ghaedhilge an tsligh seo (Lios cheart. Dúin Bheárnaigh), agus bu'dh é bhí ann 'ná an t-ana-Ghaedhilgeóir. D'fhiafruigh sé de chuid againn céardí a' Ghaedhilge a chuir- fimíst ar a' mBéarla so: Age is honourable, Youth is valuable, Pride is abominable. Agus nuair nár chuireamar an Ghaedhilge cheart air, bu'dh é a dubhairt sé féin 'ná: Is uasal é cúrsa an fhir aosta, Is tairbheach é cúrsa an fhir óig, Ach, maidir le fear na h-áiféise — Masla is tarcuisne gheóbhaidh. Cúrsaí ceart smachta. Nuair a chuireadh na scoileana Béarla ar bun anso fadó, bhí bean san áit seo, agus chuir sí Seáinín ar scoil — bu'dh é sin an mac ab óige bhí aici. Ceann cipín bu'dh eadh Seáinín bocht, agus ní raibh sé ag foghluim dada is bhuail an maighistir é. Nuair a chuala an bhean an rud a bhain dá peata, siúd léi chun an mhaighistir. Níorbh 'fhéidir léithe aon tsásamh bhaint as sin agus dhein sí caoint bhog leis ansuin:— “'Rú, mhaighistir, a laogh, ná buail Seáinín seo 'gam-sa ar chor ar bith, ach buail an garsún is giorra dhó, agus cuirfidh sé sin eagla ar Sheáinín!” Bacach athá tú? Deineadh cliúmhnas d' Bacach athá tú? fhear anso tráth, agus bogachán bu dh'eadh an duine bocht agus níor chuir sé aon cheist ar aonne i dtaobh an chailín bhí 'á fághail do. Bhíodar pósta 'fiug roint laethe nuair a chonnaic sé ag dul 'dtí an dtobar í agus bu ghreanumhar leis an cuma in a raibh sí ag siubhal. Chuaidh sé in a coinne nuair a bhí sí ag filleadh ón dtobar. “Bacach athá tú?” ar seisean. “Touch beag,” ar sise. Truagh liom go deo ná rugas liom níos mó des na gearra-scéaltaibh grinn sin ó Sheán suairc Ó Coisdeala. Bu dh'eadh (‘bu yah’) = ab eadh. Seán Tóibín Leabhair agus Peictiúirí chun Gaedhilge a mhúineadh. Faigh an Liosta ó Chlóchualucht Dúndealgain, Dundalk. <L 5> BEATHADH DOCHTÚRA Ó ÍCEADHA. Mac amhra oirdhearc rugadh do Uibh Íceadha an tan ba shlán aon bhliadhain seascad ocht gceud ar míle don Tighearna. Mícheul ainm an mhic sin, agus is ann rugadh, 'sa Charraig-bhig le, h-ais abhann sleamhain-ghlan na Siúire. Baile beag áluinn Gaedhlach b'eadh an Charraig-bheag an uair sin, acht níor dheise ná níor Ghaedhlaighe í ioná a chómh-ainm, Carraig na Siúire, atá thar abhainn anonn; iad araon lán do dhaoinibh agus do ghnó agus teann fá rath. I gCarraig na Siúire iseadh do rigne an mac beag so a cheud fhoghluim, fá riar na mBráthar gCríostamhail. Do bhí suim agus spéis sa Ghaedhilg aige ó thúis agus is dá foghluim do chaitheadh gach uain dá mbíodh aige. Ba leor mar theist ar fhoirbhtheacht agus ar ghlaineacht a Ghaedhilge 'na dhiaidh sin a bheith fá an oide éirmeamhail Seán Pléimeann, ó Ráith gCormac. Is le sagartóireacht do luadhadh ó thúis é agus do chuaidh sé go Coláiste Naoimh Eóin i bPortláirge an uair ba shlán seacht mbliadhna deug dó, gur ghlac órd bheannuighthe na sagart ann sé bliadhna na dhiaidh sin. An uair ba shagart óg cuireadh go h-Albain é go dtug naoi bliadhna ann i bhfarradh agus i bhfeighil a threud. Ar gcaitheamh na h-aimsire sin dó, do ghlaoidh Easbog Phortláirge thar n-ais dá dheóiseas fhéin air, agus do bhí ar feadh bliadhain go leith 'na Chongntóir Catoiliceach i bparróiste na Cille. Do rigneadh scrúduightheoir don deóiseas de sa Teagosc Críostuidhe iarsin, agus do chuir sé feabhas ar an obair sin ná raibh uirre roimhe sin. Is le linn na h-aimsire ceudna do bhronn an t-Easbog an céim onóireach D.D. air tré an Róimh, mar dheimhniughad ar a árd-réim i léighean agus i sagart- óireacht. 'Sa mbliadhain 1896 toghadh é mar oide re Gaedhilg i gColáiste Mhuighe Nuadhat i ndiaidh an Athar Ó Grabhnaigh. Ba bheag le rádh an Ghaedhealg an uair sin i Muigh Nuadhat. Ní raibh suim ag óg ná aosta, ag oide ná ag mac-léighinn innte, nó má bhí b'fhuiris iad d'áireamh. Acht níor chuir sin díth meanmain ná uireasbadh misnig ar an Dochtúir Ó Íceadha, mar do bhí sé lán do ghrádh a thíre agus a theangan dúthchais, d'oibrigh sé moch deigheanach ag iarraidh an sprid cheart do chur isteach i gcroidhthibh na mac léighinn agus ag cur i n-iúil dóibh nár chóir is nár chuibhe dhóibh a dteangadh dhil fhéin, an Ghaedhealg bhinn mhilis do thréigean, mar gurbh í anam & beathadh an náisiúin í. D'oibrigh sé istigh is amuigh. Do bhí dlúth-bhaint aige le Connradh na Gaedhilge sin am sin agus níorbh shuarach í a chongnamh i ndeagh-obhair na Gaedhilge, óir ba é a túr deabhtha agus a ceann costadha agus a cuaille cosanta é, agus is tairptheach treun do ghníodh troid in aghaidh a namhad go dtugadh briseadh & madhm agus ruathar orra amhlaidh sin. Níorbh obair amugha a obair agus do- chonnaic sé féin toradh a shaothair. Do chonnaic sé na micléighinn ag cur suim agus spéis i saothar a sean & a sinsir agus ag tabhairt taithneamh do theangadh agus nósaibh sean - Ghaedheal. Cuireadh Cuallacht Coluim Cille ar bun & cuireadh tosach ar an deagh-obair, athá ó choin ag meudughadh agus ag feabhsughadh .i. aith- scríobhadh & léiriughadh sean-litridheachta na nGaedheal. A bhuidhe le Dia, ní fada uainn an lá sin a mbeidh scoileanna againn in Éirinn iath-ghlais arís, mar do bhí anallód fá Naomh Fhinnéin i gCluain Árd & fá Naomh Bhreandán i gCluain- Fheart. Nuair do bhidheadh ag cur na h-Iolscoile Náisiúnta ar bun d'éirigh an-phléidhe i dtaobh na Gaedhilge innte. Do theastuigh ó dhreamh áirighthe gan í do bheith 'na h-adhbhar-léighinn ríochtanach i scrúdughadh tosnuighthe na h-Iolscoile, acht do chuir Connradh na Gaedhilge agus gach cara d'Éirinn in a gcoinne, ní nach iongnadh. Do rigne an Dochtúir Ó Íceadha ceannta fir don obair. Do throid sé go fear- mhail fíochmhar, amhail is da mbadh air do bhí a mharthan. Do chuir sé in Iúil do chách le caint agus le scríobhadh cadé an díoghbháil do thiocfadh d'Éirinn de & cadé an aithis agus masladh do bhidheadh ag tabhairt di. Rug sé an buaidh mar ba dhual dó, acht níorbh bhuaidh gan duadh é ná buaidh in aiste. 'Sa troid dó, d'éirig idir é féin & na h-easbuig & do chaith sé Coláiste Muighe Nuadhat d'fhágaint. Ba mhór an briseadh croidhe dho sin, acht do ghlac sé go maith leis. Do chuaidh sé go dtí an Róimh chumh a chúis do phléidhe ann. Seacht mbliadhna do bhí ar longais ó Éirinn & níorbh iongnadh liom dá ndeuradh, tré mhéid a dhíograise agus a mhór ghrádha dí, mar adubhairt Colum Cille in Oileán Í in Iarthar Alban: “Beir mo bheannacht leat siar; Is briste mo chroidhe im chliabh. Dá dteagmhadh éag-dála dam, Is ar mhéid grádha Gaedheal.” Do chas sé arís ar Éirinn i ndiaidh na h-aimsire sin, i mí an Iúil anuraidh & do bhí ameasc a mhuintire féin i gCar- raig-ghil na Siúire go ndeachaidh d'éagaibh ann an 19adh lá do mí na Samhna. Radharc na bhflaitheas go bhfuighbhe a anam. Conidh é so gearr-thuarascbháil beathaidh an fhir eagnaig airmhidnigh, agus an suadh so-eoluigh agus an churaidh chosanta na Gaedhilge conicce so. Amen. Finit. Amen. Brighid Ní Lonáin, Coláiste na Rinne. CONGNAMH NA gCARAD. Ceannuigh do chuid earraí ó sna daoinibh a bhfuil fógra aca sa “LÓCHRANN,” & cuir i n-iúl dóibh gur sa “LÓCHRANN” a chonaicís an fógra. Cabhróghaidh san go mór linn. Gheobhaidh do mhac togha na scoluidheachta — I gCOLÁISTE CHOLMÁIN CHLUANA MAINISTEAR FHEAR MUIGHE, CO. CHORCAIGHE. Gheobhair gach eolas ó'n Uachtarán, An tAthair Tomás Tóibín. SEÁN Ó CONAILL, Sráid an Rí, i gCORCAIG Scriobh chuige. A BHEAN A' TIGHE! Cad é an saghas plúir a bhíon agat? Is é an PLÚR “EAGLE,” an plúr is tuíslinnighe i gcóir an tighe; agus an PLÚR “LION” is fearr do lucht - aráin - a - dhíol. Mhuíntir Mhic 'Ille Sheathanaich a dheinean i gCocaig. GEO. SHAW & SONS, Muileann Sain Seán, i gCORCAIGH. A Ghaedheala! Ceannuighidh bhúr gcuid TÉ, MÍSLEÁN is SIÚICRE, MINCHOIRCE, RÍS is UBHLA, ó MHÍCHEÁL Ó RÍOGHARDÁIN & a Chua., 2 An Mheadhon-tsráid Theas, (2 South Main Street) CORCAIGH. Má tá TRUCAIL, CÁRR nó CÓISTE uait, Nó deisiú le déanamh ar rothaí, &c., &c., Scríobh nó glaodhaig chugainn-ne: C. Ó CONAILL agus a Chualucht, SRÁID LIADROM, CORCAIGH. SÍOL, LEASÚ, is úrlaisí don bhfeirm. TROSCÁN TIGHE. Seán Ó Curráin, sa DAINGEAN. an fear a thabharfaidh go maith dhuit iad. Ticéidí in a “gCeirthlíní” do lucht comórtha spóirt & Cnaipí Daithte — mar chomharthaí sóirt ó Chlóchualucht Dúndealgain, Dundalk <L 6> Do LUCHT COMÓRTHA SPÓIRT! Tá le fághail uainn-ne: BUÍNN ÓIR is BUÍNN AIRGID, den déanamh Ceilteach & marc earra Ghaedhlaigh ar gach bonn. Sinn-ne a dheinan anso i gCorcaigh. Scríobh chugainn ar lorg an deilbh-leabhair agus an liosta airgid. LIAM MAC AODHGÁIN & A CHL.-MHAC Teo., 32 SRÁID PHÁDRAIG N., CORCAIGH. Sinn-ne a dhein SNAOIS CHORCAIGHE ar dtúis agus atá 'á déanamh i gcómhnaidhe. TOBAC CÚMHRA an dá shórt so — “Exhibition Roll” agus “Shandon Plug.” Má theastuighean uait aon tobac nó saigréidí do chur chun aonne atá sa chogadh, déanfaimíd-ne dhuit é, saor ó cháin, ach leath phúnt, ar a luighead, bheit sa 'bheairtín idir thobac is saigréidí. LAMBKIN BROS., 9 Sráid Phádraig N., CORCAIGH. BIADH DON DUINE is BIADH DON BHEITHIDHEACH. Tá raidhse de gach saghas bídh le fághail uainn-ne. Cuir cárta chúgainn ar lorg gacha eolais — SÉAMUS Ó NÉILL IS A CHLANN MHAC (teo.), Cionn tSáile, Co. Chorcaighe. IN AMERICE, Tá gach saghas earraí Gaedhealacha ar díol sa tsiopa so, agus is le Connradh na Gaedhilge é: ‘Irish Industries Depot,’ 624 Madison Avenue, in NUA-EABHRACH (NEW YORK). DO BHEATHA 'S DO SHLÁINTE ANSO. II. — FUITHIN. Ní fhéadfaimís maireachtain gan fuithin ón spéir agus ón aimsir: tig & éadach a thugann an fuithin sin dúinn. Chomh luath & bhíonn an buachaill i n-a fhear bíonn sé ag tnúth le tig do féin; agus nuair a gheibheann sé é tugann sé aire mhaith dho agus caitheann sé é féin chun é choimeád suas & slacht is compórd do chur air. Ní bhíonn duine socair sa tsaoghal go mbíonn tig agus baile aige. Bíonn grádh ag gach deaghdhuine ar thair- sing a thighe. Nuair a bhíonn sé leathis- tig de'n tairsing sin ní h-é an fear céadna é bhí amuig. Is féidir na rudaí a thaithneann leis do chruinniughadh isteach san tig sin — leabhair & pictiúirí agus baill throsgáin. Má 's duine deaslámhach é déanfaidh sé cuid mhaith de'n trosgán é féin, & is móide a mheas air gur le n-a dhá láimh féin a dhein sé é. Bíonn fear n-a thig féin saor ó n-a lán de cathuighthibh & de bhuadhairt an tsaoghail. Is buan fear n-a dhúthaig féin, agus is buaine ná san é n-a thig féin. Ní féidir tig a dhéanamh ná a choimeád suas gan obair. Is iad na fir do dheineann na tighthe ach is iad na mná a chuireann slacht ortha. Ní féidir iad do dhéanamh ná slacht a chur ortha gan obair. Is chun oibre a tháinig daoine ar an saoghal so agus an té atá ró leisgeamhail chun oibre ní fiú é tig ná áit a bheith aige; agus an cailín atá ró leisgeamhail chun foghluim cionnus tig do dhéanamh slachtmhar & do choimeád suas ní fiú í céile ná baile bheith aici ar ball. Níor mhór tig a bheith mar nead cluthmhair, compórdamhail, luchtmhar istig is amuigh. An t-athair is an mháthair a bhfuil géar- cúis ionnta bíonn siad ag faire amach dá gcloinn ó thosach a saoghail chun tig & baile do sholáthar dóibh & oileamhaint a chur ortha i dtreo go bhféadfaidhís díon an tighe do choimeád os a gcionn ar feadh a saoghail. Coigleann siad do san ó thosach & ní chuirid ann rud amugha — ní bhíd ag caitheamh ná ag sgaipeadh ach mar is gádh. An tír a mbíonn an iomarca spóirt is caitheamh aimsire innti & an iomarca reatha annso & anusúd fé sna daoinibh ní bhíonn an cion aca ar a dtig féin is dual do, & tá an rud san ag fás ins an saoghal fé láthair & ag déanamh díoghbhála do'n saoghal. Na daoine ná coimeádann slacht ar an tig ní fhanann a leanbhaí sa bhaile aca ach a luighead agus is féidir leo é. Nuair ná bíonn teas agus solus ins an tig agus cóir éigin ann chun caitheamh aimsire is fearr leo bheith amuigh. Is mó rud a chíonn siad amuigh ná téidh- eann chun maitheasa dhóibh & n-a theannta san ní fhásann an cion ionnta ba cheart dóibh bheith aca ar a mbaile féin & ar ball ní bhíonn fonn ortha tig a dhéanamh dóibh féin, & is minic imthighid le fán an tsaoghail. Ní rud beag simplí tig do chur suas agus ins an saoghal atá anois ann ní fuiris é choimeád suas ach ós rud é atá riachtanach caithfear tabhairt fé, & cuirfimíd síos ar ball ar cad is tig oireamhnach ann. (Tuille). Peig. FIDILÉIR AN AONPHUIRT. Nuair a bhí mo mháthair óg deir sí go mbíodh fidiléar ag teacht chun an bhaile seo gach geimhreadh. Fear caol árd dubh a í ann, éadan fada air, srón beag caol, mallaí móra dubha air; cluasa móra fada, agus suile beaga gorma air freisin. Do chaitheadh sé i gcomhnuidhe culaith dubh mar culaith shag- airt. Bhíodh an bríste an-fhada do agus bhíodh sé fillte suas agus é in a chreap mór ag béal a bhróg. Bhí sé bacach agus bhíodh sé ag dhul thart ó bháile go baile ar mhaide croisín agus maide siubhail, an fidil faoi na ascaill aige ag déanú slighe beatha dho féin. Ba dhuine an-amaideach é ach ba spórt- amhail an fear é na dhiaidh sin. Nuair a thagadh an oidhche agus nuair a bhíodh na daoine uiligh cruinn chaithfeadh siad cathaoir a chur suas ar bhórd agus rachadh seisean suas ar an gcathaoir. Ansinn bhíodh sé os cionn gach duine mar rí in a chathaoir ríoghacht agus é ag buala ceoil, dá mb' fhíor do féin. Ní raibh aon cheol ar bith aige ach aon phort amháin agus an t-ainm a bhí air “An Táilliúir Aerach,” agus is ar éigin d'aithneochthá an port sin ceanna céadna. D'iarradh cailín air “An bóthar ó thuaidh go Tráighlí” a shinneamhaint agus sé ding dong a thagadh as an fidil. D'iarradh fear air “Na Trí Drumadóirí” a bhualú agus phléasgadh gach duine ag gáiridhe nuair aithneochadh sé “An Táilliúir Aerach” dá sheinneamhaint aige. D'iarradh fear eile air “Rocky Road to Dnblin” a shein- neamhaint agus céard a bheadh aige airís ach “An Táilliúir Aerach.” Is mór an usáid a bhain sé as an táilliúir aerach. Rachadh na daoine ag damhsa agus eisean ag bualadh agus ag smalcadh an bhóird le na dhá chois ag bualú ama do féin. Ní shásochadh an méad sin gleoigh é mar choinneochadh sé crónán ar siubhal chomh maith. Níorbh' fhéidir rinnce dá chuid ceoil mar ní raibh tús na deireadh léithe ach leigeadh an t-aos óg orrtha gur ag damhsa a bhí siad mar bhí truagh mhór acú dó. Deireadh sé leis na daoine gach oidhche go raibh naoí gcéad port aige agus nach raibh an méad sin ag fidiléar ar bith eile agus ar an adhbhar sin ar seisean, “Is mé an fidiléir is fearr sa domhan.” Déarfadh na daoine go mb' fhíor dó mar nár casú leo aon fhidiléar mar é airiamh. Bhíodh na cailíní gá mholadh i gcomhnuidhe agus shíleadh sé go raibh siad ag tuitim i ngrádh leis agus bhíodh an-bhród air. Bhíodh na mná i gcomhnuidhe Biadh do Ghaedhlaibh — Ceannuig do chuid aráin, cístí, &c., ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid a' tSáirséalaigh, I Luimnigh. <L 7> ag déanú cleamhnais do agus a rádh go mbeadh an t-ádh dearg ar an gcailín a gheobhadh é mar fhear. Chreideadh sé gach rud a d'innseochaidhe dó dá mba é an bhréag ba mho a chuala duine airiamh. Cé nach raibh aon mhaith ann mar cheol- tóir bhí sé in a Ghaedhilgeoir cliste agus bhí amhráin bhreaghdha agus sgéalta áilne aige chomh maith. Caitheadh sé an chuid ba mhó do'n oidhche ag gabháil amhrán Gaedhilge. Bhí guth an-bhinn aige cé nach raibh sé an-láidir agus b'fhiú éisteach leis ag gabháil na sean-amhrán. Is iomdha amhrán a fuair an t-aos óg uaidh. “An Dreóilín,” Acaill Bheag. An Craoibhín Aoibhinn do rinne an t-amhrán so ar sguabadh na bprátaí thar lear. AN PRÉACHÁN MÓR. I. Ca bhfuil na prátaidhe do bhí go h-áluinn Ag Tadhg a's ag Pádraig an tráth so indé? Na prátaidhe blasta 's na gais bhreagh' ghlasa Ar iomairibh snasta bhí 'fás go réidh? Cad é an sgéal-so ar fud na h-Éireann Go bhfuilmíd tréigthe gan ceart ná cóir, Agus toradh na hÉireann gach lá dá réabadh Ag an éan dubh bréan sin — an Préachán Mór. II. Och! d'imthigh a's d'éaluigh prátaidhe glégeal' Do bhí go séanmhar ar bhárr na cré, Thug lón a's biadh do'n t-seanóir liath, Thug lón a's biadh do'n pháistín féin. Acht tá siad sgaptha, ithte a's sgartha, Pioctha a's lobhtha a's olc go leór, Ag an éan dubh bradach tá teacht as Sachsain, 'S gur b'é a ainm an Préachán Mór. III. Na crainn gabáiste bhí insan ngáirdín Ar chúl na páirce, le h-ais an tighe, Nach raibh siad millte, briste, sgriosta, Goidthe, ithte ar feadh na h-oidhch'. Is mór damáiste mo chuid gabáiste Acht sé caill na bprátaidh d'fhág mise i mbrón, Goidthe ag gaduidhe tá teacht as Sacsain 'S gur b'é a ainm siúd an Préachán Mór. IV. Do bhí mé sínte amuigh san oidhche Ag faire siar uaim, a's mé mo luidhe, Nuair chualas torann ag teacht go h-obann A's fuaim a's fothram os cionn an tighe. Do chaill gach réalt a sholus glégeal, Do chaill an ghealach ar fad a glóir' D'fhéach mé suas — a Mhuire, is truagh! Cad é bhí shuas acht an Préachán Mór! CAILÍN DEAS ÓN DTUAITH. Tá cailín na comhnaidhe i n-aice Luimnighe. Cailín ana-dheas iseadh í — ar nós na gcailíní go léir san áit sin. Bhí sí sa Chathair lá le déanaighe agus chuaidh sí isteach i siopa chun laimhní do cheannac. Siopa ana-mhór dob eadh é agus bhí mór-chuid fear óg agus cailíní ann ag díol na rudaí go léir. Do dhruid an cailín deas go dtí an cúntar mar a raibh na laimhní le fagháil. Buachaill báire dob' eadh an buachaill a bhí ann, agus nuair a chonnaic sé an cailín ón dtuaith ag teacht cheap sé go ndéanfadh sé magadh fúithe. D'innis sí dho cad a bhí ag teastáil uaithe agus do theasbáin sé dhi a raibh de laimhní aige. Bhí laimhní donna, agus laimhní bána, agus laimhní glasa, agus laimhní de gach aon dath dá bhfeacaís riamh aige. Bhí an cailín tamall maith ag toghadh ach fé dheire fuair sí peidhre d'oir di. “An mór atá ortha let' thoil?” arsan cailín deas. (Fear magaidh dob eadh an cléireach mar adubhart cheana). “Níl ach póg, a laogh,” ar seisean go milis. “Go h-ana-mhaith ar fad!” arsan cailín ón dtuaith. “Béarfad trí pheidhre liom aca agus cuirfead mo shean-mháthair chughat tráthnóna agus díolfaidh sí asta!” Bhí na laimhní aici agus d'imthigh sí agus an buachaill báire ag féachaint na diaidh agus a bhéal ar leathadh. Níor airigheamar fós cad a thuit amach tráth- nóna nó cionnus do scar sé leis an sean-mháthair, ach ní dóigh liom go mbíonn sé ag magadh a thuille fé chailíní tuaithe. Seán Ó Clúmháin, O.S., Móin a' Lín, Luimneach. SCÉAL AR SCEILG MHICHÍL. Dall a bhí in Íbh Ráthach fad ó is bhítí gá taidhbhreamh do dá dtabharfadh sé turus ar bior Sgeilge mar a bhfuil seipéal Mhichíl go bhfaghadh sé a radharc. Bhíodh sé i gcomhnuidhe a rádh go dtabhar- fadh sé an turus dá bhfaghadh sé aon bhád a bhéarfadh isteach é. Dubhairt iasgairí ó'n gCalaith leis, lá, go rabhadar ag dul fé dhéin na Sceilge chun iasgaig is go mbéarfaidís isteach é. Nuair a chuadar go dtí an Sceilg chuireadar an dall ar chloich i mbéal an chuain. Chonnacadar an t-iasg is chuadar ag iasgach. Ba ghearr gur eirig an fharaige ortha is b'éigin dóibh comáint leo a bhaile. Níor fhéadadar dul fé dhéin an daíll go ceann seachtaine arís is ní raibh aon choinne acu ná go raibh sé marbh nó báidhte. Chuardaigheadar go h-árd agus go h-ísiol do is nuair a bhí gach aon áit cuardaighthe acu chuadar isteach sa tséipéal is cé bhí ann rómpa ná an dall is é a rádh a úrnuighthe. Dúbhradar leis bualadh amach go mbéarfaidís a bhaile é. “Fan go fóil go gcríochnóghad mo Choróin,” ar seisean; “tá deichneabhar dem Choróin gan rádh agam.” Nuair a bhí an Choróin críochnuighthe aige d'fhéach sé mór-thimchioll an tséipéil is bhí a radharc aige. D'fhiafraig na fir de an fada bhí sé astigh sa tséipéal. Dubhairt sé leo nárbh fhéidir go raibh sé uair a chluig ann mar ná raibh thar an méid sin aimsire ó d'fhágadar féin é. B'iongnadh le gach éinne a chuala an sgéal conus a bhain sé amach an séipéal agus conus ar mhair sé sé lá na seachtaine gan biadh gan deoch ach b'in é mar do fuair sé a radharc. Tomás Ua Fianachta, Spúncán. Scáth ó'n nGréin, nó fós ó'n bhfearthainn. Foscáin Gréine, Foscáin Fearthanna, Bréagáin Leanbh, is Madaí Dorn. H. JOHNSTON, TIGH “AN BHATA DROIGHIN ÉILLE” Teo., Sráid Phádraig N., i gCORCAIGH. GUAILNEÁIN SEANDÚNA. Bhí cúigear ar chárr ag gluaiseacht Tráth bhriseadar na humaí, Is nuair thuigeadar a bhfionntar Ba chráidhte dúr a gcló. “Ach, tá peidhre 'n Shandon Braces' Ars an t-iománaidhe leó go scléipeach “Agam, is táid chómh tréan san Go ndéanfaid dúinn an gnó!” Le fághail in a mór-chodaibh ó'n té dheinean — TOMÁS Ó GORMÁIN Port an Phápa, CORCAIGH. CHÓMH-BLASTA LE h-AON-ÍM! MARGAIRÍN “LEANDAR” Tá 'a dhéanamh i gCORCAIGH ag Ó DUBHDAILL, Ó MATHÚNA Agus a gCualucht. Bí 'á lorg ar lucht siopa, led' thoil. Tá le fághail uainn-ne — TÉ BLASTA CÚMHRA. Ceannuigh púnt de mar shompla. SIMCOX is a chlann mhac (Teo.) 10 Sráid Phádraig N., CORCAIGH. Is ann is fearr a gheobhair rudaí a dheinid Gaedhil: sa tSIOPA BAGÚIN atá ag TOMÁS Ó MURCHADHA, (‘T. J. Murphy’) 111 Sráid Sheóirse, CORCAIGH, ar aghaidh Árdoifige an Phuist anonn. le MÁIRE NÍ RAGHALLAIGH An siopa in a bhfuil Páipéir, Leabhair is Tobac ann don Ghaedhilgeoir: UACHTAR SRÁIDE NA DRISEOIGE a 87 i mBAILE ÁTHA CLIATH. Togha gacha bídh i gcóir na mbeithidheach, le fághail ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid an tSáirséalaigh, i Luimnigh. <L 8> GACH CÓIR SCOILE! tá againn-ne LEABHAIR don LEABHARLAINN agus LEABHAIR mar DHUAISEANNA. Scríobh chugainn ar lorg eolais: MUÍNTIR FHALLAMHAIN, (Fallon Bros. Ltd.) Cúirt Dáma a 13 & a 14, in ÁTH CLIATH. Smithfield a 88, i mBealfeirste. Sráid Uí Chonaill a 72, i bPortláirge. Tá SCÉALUIDHEACHT - GAN - SRAÍNNG d'á múineadh ag togha na múinteóirí I SCOIL UÍ SHÚILEABHÁIN SA ‘MHARDÍOG,’ I gCORCAIGH. Is í an scoil is mó cáil agus is fearr cóir i n-Éirinn. Múintear SRANNG - SCÉALUIDHEACHT ann do chailiní, i gcóir Oifige an Phuist, sa ló nó istoidhche. Scríobh chun an Árd-Oide. A CHARA! Má's mian leat greann, má's mian leat Gaedhilg, Má's mian leat spóirt agus pléisiúr mór, Má's mian leat sláinte, má's mian leat féile, Má's mian leat céilidh, rinnce 'gus ceól Tabhair cuaird i mbliana ar COLÁISTE EOGHAN UÍ CHOMHRAIDHE Carraig a' Chabhaltaigh, i gCondae an Chláir. An Chéad Shéasún — Ó Iúl go Lughnasa 4adh. An Tarna Séasún — Ó Lughnasa 6adh go M. Fómhair iad. Gheobhair gach eolas ó'n Rúnaire — Brian Ó hUigín, Coláiste Uí Chomhraidhe, Carraig a' Chabhaltaigh. An Mhin Choirce is fearr blas agus is mó substaint — MIN MHAGHCHROMTHA Mícheál Ó Caoimh, a dheinean, I MAGHCHROMTHA. Scríobh chuige. SÍ MO BHEAN AN RÓGAIRE. Gléas C. Curfá: Bhéarsa: Sí m o bhean a' rógaire, Sí mo bhean a' cladhaire, Sí mo bhean a' rógaire, Is cuirfidh sí le faill me. Chuireas sgéal amach chúici Go gceannóghainn macha bó dhi, Do leig sí sgéal isteach chugam Gurbh' olc a' sás a seolth' í. Sí mo bhean a' radaire, Sí mo bhean a' cladhaire, D'éaluigh sí le Carabhat Is n'fheadar-sa cá bhfaghad í. Chuireas sgéal amach chúichi Go gceannóghain n túirnín lín di, Leig sí sgéal isteach chugham Gurbh' olc a' sás a shnímh í. Tá mo bhean a' radaireacht. Tá mo bhean a' rásaidheacht, Tá mo bhean a' radaireacht, Is d'éaluig sí le sclábhuidhe. Do chuireas sgéal amach chúichi Go gceannóghainn jaunting car di, Do leig sí sgéal isteach chugham Go ndéanfadh maide chláir í. Tá mo bhean a' radaireacht, A' radaireacht 's a' sráidigheacht, D'imthig sí le píobaire Chun gaoithe chur na mhálaí Do chuireas sgéal amach chúichi Go gceannóghainn leabaidh chlúimh di, Do leig sí sgéal isteach chugham Go ndéanfadh sop sa chúinn' í. Sí mo bhean a' rógaire, Sí mo bhean a' cladhaire, Sí mo bhean a' rógaire, Is cuirfidh sí le faill me. Do chuireas sgéal amach chúichí Go gceannóghainn button boots di, Do leig sí sgéal isteach chugham Go ndéanfadh slipper shoes í. Sí mo bhean a' rógaire, &rl. Do chuireas sgéal amach chúichi Go gceannóghainn ribín buidhe dhi, Do leig sí sgéal isteach chugham Go ndéanfadh súgán tuighe í. Sí mo bhean, & rl. Do chuireas sgéal amach chúichi Go gceannóghainn cana cláir di, Do leig sí sgéal isteach chugham Go ndéanfadh ceaintín stáin í. Chuaidh m o bhean a' radaireacht, Chuaidh mo bhean ag ól uaim, Do chuaidh sí thar faraige, Is nár fhillidh sí go deo chugham! Finghin na Leamhna do sholáthruigh. Ceol curtha i ngléas ag Úna Ní Mhainnín. Ghaedheala! Ceannuighidh rothar Gaedhealach .i. “AN LÚCÁNIA” (de dhéantús na hÉireann ó DOMHNALL Ó BUACHALLA, MAGH NUADHAT. Is maith an chóir iad so chun Gaedhilge do mhúineadh: “Scéalta don Aos Óg,” 2d. “Ceachta Scoile,” a I., II., III. 2½d., 3½d., 4½d. “Cairteanna chun Cómhrádh do Mhúineadh” — iad go daithte is go hoireamhnach ar gach chuma. I., II., III., IV. 4/-, 4/6, 4/6, 4/6 Gaedhil a bhfuil Trácht ortha: Peictiúirí dhíobh so — Meadhbh, An Sáirséalach, Naomh Pádraig, Brian Bóraimhe, Naomh Colmcille, Uolf Tone, Naomh Bréandán, An Búrcach, Riobárd Emmet & Dómhnal Ó Conaill. 10 gcinn ar fad — iad fé gharmaí dara agus ciumhais órdha le gach garm — £3 an beart. Leabhair iad so a thaithnfidh leat — “Every Irishman's Library.” 2/6 a' leabhar — “Saints and Sinners (Dr. Hyde), “Humours of Irish Life (C.L. Graves, M.A), “Irish Orators and Oratory” (Prof. Kettle), “Irish Poetry” (A. P. Graves, M.A.), “Selections from Thomas Davis” (T. W. Rolleston, M.A.). “Songs of Myself and Lyrics” (Thomas Mac Donagh), 4/6. Poetical Works of Joseph M. Plunkett, 3/6. Cuir cárta ag triall orainn ar lorg leabhráin eolais: “The Educational Co. of Ireland,” 89 Sráid Talbóid, Áth Cliath. EARRAÍ GAEDHEALACHA DO GHAEDHLAIBH! Léinte. Lámhainní. Carabhata. Stocaí “Guailneáin.” Bróga. Caipíní agus Hataí, ó TH. Ó LOCHLAINN, 19 Sráid na Páirliméide, Baile Átha Cliath. BÍODH PÍOPA MAITH GAEDHLACH AGAT. Tá PÍOPAÍ MHIC PHEADAIR le ceannach i ngach siopa tobac. Cuir a dtuairisc ar lucht a ndéanta — CAPP & MAC PEADAIR Teo. FAICHE SHAIN STIABHNA, ÁTH CLIATH. Má léighir Béarla, LÉIGH LEABHAIR MHAITHE. “Poets and Poetry of Munster,” by James Clar- ence Mangan; 3/- agus postas 4d. Ta Béarla is Gaedhilg ann. “Knocknagow,” by C J Kickham; 4/- agus postas 5d. “In Dark and Evil Days,” by F.Sheehy-Skeffing- ton; 3/6 agus postas 5d. “The Red Spy,” by D. M. Lenihan; scéal ar cogadh Gaedhal ar son tailimh is treabhachais é sin; 3/6 agus postas 5d. “Convict No. 25,” by James Murphy; scéal ar ruagairt Ghaedhal ó thalamh na Midhe; 3/6 & postas 5d. Scríobh ar lorg liosta agus tuille eolais. SÉAMUS Ó DUBHTHAIGH & A CHUA., Sráid Westmoreland a' 38, ÁTH cliath. Clóchualacht Seandúna, Corcaigh, do chlóbhuail. Ceachta Cainnte Gramadaighe. Seán Ó Catháin do scríobh. An Ghramadach Ghaedhilge is fearr. 2/6. Muinntear Ghuill, Áth Cliath
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
