Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgéalaidheachta as an mBíobla Naomhtha 1,3,4,5,6,7
Title
Sgéalaidheachta as an mBíobla Naomhtha 1,3,4,5,6,7
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar, An tAthair,
Pen Name
Cath Muige Mucrime
Composition Date
1922
Publisher
Brún & Ó Nóláin, Teor.
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N LM026> <L 1> <B 1922> <C Prós> <M 8> <T Sgéalaidheachta as an mBíobla Naomhtha 1,3,4,5,6,7> <U An tAthair Peadar Ua Laoghaire> <F Brún & Ó Nóláin, Teor.> SGÉALAIDHEACHTA AS AN MBÍOBLA NAOMHTHA. I. CRUTHNÚ AN DUINE. “Cé dhein an domhan?” “Dia.” Dhein Dia an domhan as neamhnídh. Le neart uile-chomhachtach a thoile do dhein Dia gach nídh as neamhnídh. Níor bh'fhéidir d'aon neart ach do neart gan teóra nídh do dhéanamh as neamhnídh. Do dhein Dia neamh agus talamh as neamhnídh, agus do raghadh neamh agus talamh ar neamhnídh airís mara mbeadh toil Dé bheith 'ghá gcimeád gan dul ar neamhnídh. Do chruthnuigh Dia an duine, agus thug sé do'n duine nídh nár thug sé d'aon nídh eile d'ár chruthnuigh sé ar an saoghal so. Thug Dia saor thoil do'n duine, agus níor thug sé saor thoil d'aon nídh eile d'ár chruthnuigh sé ar an saoghal so. Ansan d'órduigh sé do'n duine bheith umhal dó le saor thoil. Thug Dia do'n duine aithne áirithe le cimeád. Dubhairt sé leis go raibh cead aige torthaí na gcrann go léir a bhí sa gháirdín a dh'ithe ach amháin toradh aon chrainn amháin, agus go raibh Dia 'ghá cheangal air staonadh ó thoradh an chrainn sin. Agus thug Dia le tuisgint dó, dá mbriseadh sé an aithne sin go gcaithfadh sé bás d'fhághail. Ar an gcuma san do fágadh ar chumas toile an duine gabháil i gcoinnibh toile Dé. Níor fágadh ar chumas aon ruda eile ar an saoghal so gabháil i gcoinnibh toile Dé ach amháin ar chumas toile an duine. Nuair a dhein Dia nídh as neamhnídh, do dhein sé obair ná féadfadh aon chómhacht a dhéanamh ach cómhacht gan teóra. <L 2> Ansan, nuair a dhein sé beó as neambeó do dhein sé obair a bhí gan teóra, i gcéill níb' aoirde 'ná mar a bhí an céad obair. Ach nuair a chruthnuigh Dia an duine dhein sé obair a bhí gan teóra i gcéill níbh' aoirde 'na mar a bhí na h-oibreacha eile go léir. Thug sé do'n duine tuisgint agus saor thoil, agus ansan bhí an duine cosmhail le Dia féin. Dia eile, ar shlighe, ab eadh an duine nuair a bhí tuisgint agus saor thoil aige. Bhí ar a chumas a thoil do chur le toil Dé nú a thoil do chur i gcoinnibh toile Dé, fé mar ba rogha leis féin. Ansan do tugadh dó an aithne. Bhí an fear agus an bhean i n-aoibhneas agus dá gcimeádaidís an aithne a thug Dia dhóibh le cimeád bheidís féin agus a sliocht sa n-aoibh- neas san an fhaid a fágfí ar an saoghal so iad, agus nuair a thiocfadh an t-am do tógfí suas iad gan bás d'fhulag, ó'n aoibhneas a bhí acu ar an saoghal so go h-aoibhneas síoruidhe na bhflathas. Ach d'innis Dia dhóibh dá mbrisfidís an aithne go dtiocfadh bás ortha. Thug Dia a rogha dhóibh, an aithne do chimeád agus aoibhneas a bheith acu féin agus ag á sliocht, ar an saoghal so agus ar an saoghal eile, nú an aithne do bhrise, le n-a saor thoil féin, agus bás do theacht ortha féin agus ar a sliocht. Tháinig an namhaid, an annsprid, namhaid Dé agus namhaid an duine. Do mheall sé an bheirt. Do mheall sé an bhean ar dtúis, agus ansan do mheall sé an fear tré bhíthinn na mná. Ach bíodh gur mheall sé iad, níor bhain sé dhíobh an tuisgint agus an saor thoil a bhí tabhartha ag Dia dhóibh. Do bhriseadar an aithne. D'itheadar “ubhall na h-aithne,” toradh an chrainn go ndubhairt Dia leó gan é dh'ithe, agus an lá a dh'íosfaidís é go bhfaighdís bás go deimhnightheach. Dheineadar an gníomh le n-a saor thoil féin. Bhí a rogha acu, a dtoil do chur le toil Dé nú a dtoil do chur i gcoinnibh toile Dé. Ghlacadar mar rogha gabháil i gcoinnibh toile Dé agus rud a dhéanamh ar an namhaid. <L 3> Siné díreach an rud a dheinean gach duine d'á sliocht riamh ó shin nuair a dheinean sé an peaca. Cuirean sé a thoil i gcoinnibh toile Dé agus aontuighean sé leis an namhaid, agus tarraigean sé anuas air féin an bás, bás an anama, .i. an peaca. II. GÁIRDÍN PARATHAIS. Nuair a bhí ár gcéad athair agus ár gcéad mháthar i nGáirdín Parathais agus an t-aoibhneas acu, sar ar dheineadar an peaca, do thagadh Dia chun cainnte leó. Bhíodh fáilte acu roimis agus bhíodh áthas ortha nuair a thagadh sé ag triall ortha. Nuair a bhí an peaca déanta acu tháinig Dia ag triall ortha, ach ní raibh aon fháilte acu roimis. Bhí eagla acu roimis, agus chuadar i bhfolach. Riamh ó shin, nuair a dheinean duine dh'á sliocht peaca, deinean sé an rud céadna. Tugan sé iaracht ar dhul i bhfolach. Imthighean sé, chómh tapaidh agus is féidir é, agus sádhan sé é féin isteach i n-obair éigin nú i gcómh- luadar éigin a chimeádfidh é ó chuimhneamh ar Dhia. Do ghlaoidh Dia ar Adam agus b'éigean dó freagairt. Dubhairt sé gur bh'é cúis n-a ndeigh sé i bhfolach mar go raibh eagal air, toisg é bheith nochtaithe. Gan amhras do bhí sé nochtaithe i gceart an uair sin, mar bhí grásta Dé imthighthe uaidh. Grásta Dé, an clúdach is breághtha agus is órnáidighe a dh'fhéadfadh bheith ar an nduine, bhí sé bainte dhe. Níor bh'iongna gur mhothuigh sé é féin nochtaithe agus go raibh náire air agus eagla. D'admhuigh sé gur dhein sé an peaca, ach dhein sé beart ana lag. Chuir sé an milleán ar an mnaoi. “An bhean a thugais-se dhom,” ar seisean, “thug sí dhom cuid de thoradh an chrainn, agus d'itheas é.” Chuir sé an milleán ar an mnaoi, go spriúnlaithe, agus thug sé, go malluighthe, iaracht ar an milleán do <L 4> chur ar Dhia féin, moladh go deó leis! Ba bheag 'ná go ndubhairt sé: “Is tú féin fé ndear é, mar is tú féin a thug dom an bhean.” Is minic ó shin a dhein cuid d'á shliocht an rud céadna, nú rud de'n tsaghas chéadna. Sgaoilean duine srian le feirg. Tugan sé droch chainnt uaidh. Tugan sé masla. Tagan an easgaine agus an diamhasla as a bhéal go tiugh. Bíon sé ag cáthadh mhiona mór agus ag cáthadh dhiairmíní go dtí go gcrithean a gcuid fola ag an muinntir a bhíon ag éisteacht leis. Ansan má deir aoinne, “Faire fút! Is olc an béas atá agat! “Ní'l le rádh aige ach: “Cad é mo leigheas air! Nach shiné an meón a thug Dia dhom!” Díreach mar adubhairt an chéad duine úd, “An bhean a thugais féin dom isí fé ndear é!” Níor bh'aon mhaith a thuille cainnte dhéanamh leis. D'iompuigh Dia chun na mná. “Cad 'n-a thaobh duit é dhéanamh?” ar seisean. “Do mheall an phiast mé,” ar sisi. D'innis sí an fhírinne. Ní raibh 'n-a cainnt, ámhthach, ach cuid de'n fhírinne. Bhí ciall agus tuisgint aici. Ní raibh aon sgamal ar a h-aigne. Nuair adubhairt an namhaid an bhréag léi ní raibh aon cheart aici an bhréag do chreideamhaint uaidh. Bhí focal Dé aici i gcoinnibh na bréige. D'éist sí leis an mbréig i gcoinnibh focail Dé, agus dhein sí an bheart a bhí ceangailte uirthi i láthair Dé gan a dhéanamh. Dhein sí an peaca ar a dtugtar peaca an tsínsir. Do chuir sí fhiachaint ar a fear an peaca céadna dhéanamh. Siné an tobar as ar eirigh gach olc d'á dtáinig riamh ar an gcine daona. Tabharthas uathbhásach ó Dhia do'n duine ab eadh saor thoil an duine. Olc uathbhásach ag an nduine dh'á dhéanamh ar Dhia ab eadh an tsaor thoil sin d'iompáil i gcoinnibh Dé. As an olc uathbhásach san iseadh d'fhás na h-uilc go léir atá tagaithe ar an nduine riamh ó shin. Dá bhfanadh toil an duine do réir toile Dé ní bheadh olc sa tsaoghal i n-aon <L 5> chor. Ní bheadh teinneas ná diachair, ocras ná tart, breóiteacht ná bás sa tsaoghal. Ní bheidís ar an nduine, agus ní bheidís ar aon rud eile beó ach chómh beag. Is do'n duine, mar thabharthas, a dhein Dia gach nídh eile d'ár dhein sé, idir bheó agus neambeó. Dhein Dia iad go léir ar mhaithe leis an nduine. Dhein Dia gan locht iad. D'fhanfidís gan locht dá bhfanadh an duine gan pheaca. Dhein an duine an t-olc mór nuair a dhein sé an peaca. Do leath toradh an uilc mhóir sin ar gach nídh d'ár chruthnuigh Dia do'n duine, agus do leath an t-olc mór féin ar an sliocht a bhí le teacht ó'n nduine, .i. ar an gcine daona go léir. Siné peaca an tsínsir. III. AN MHALLACHT AGUS AN GHEALLAMHAINT. Ba mhór é an t-olc san a dhein an duine, le n-a shaor thoil féin, nuair a dhein sé peaca an tsínsir. Ach dá mhéid é, bhí nídh le fághail a bhí níba mhó 'ná é. Do bhuaidh an t-olc san ar gach maith d'á raibh sa duine, ach níor fhéad sé buachtaint ar mhór-mhaitheas Dé. Do cheap an namhaid go raibh an gnó go léir, saothar na sé lá, loitithe aige nuair a bhí plúr na h-oibre, saor thoil an duine, loitithe aige. Níor bh'fhada, ámhthach, go bhfeacaidh an namhaid gur bh'air féin a bhí an t-olc déanta aige, agus gur bh'ar a chómhacht féin a bhí lot déanta aige. Do cuireadh ar an nduine an pionós a bhí tuillte aige. Do díbireadh a' Gáirdín Parathais an bheirt. Dubhradh leis an bhfear go gcaithfadh sé a bheatha do dhéanamh as allus a ghruadh; go raibh easgaine an droch ghnímh a bhí déanta aige tuitithe ar an dtalamh, agus gur deilgne agus sgeacha a gheóbhadh sé as an dtalamh mar thoradh ar an gcuid ba mhó d'á shaothar; agus go gcaithfadh sé, sa deire, bás d'fhághail, agus go ndéanfadh cré airís de, an chré as ar deineadh é. <L 6> Dubhradh leis an mnaoi go gcaithfadh sí bheith umhal d'á fear, agus go gcaithfadh sí mórán pionóis a dh'fhulag ag iompar clainne agus 'ghá dtabhairt ar an saoghal agus 'ghá dtógaint. Ansan dubhairt Dia an focal a thaisbeáin do'n namhaid gur bh'air féin a bhí an t-olc déanta aige, agus nách ar Dhia ná ar an nduine. Dubhairt Dia leis an bpéist: “Toisg gur dheinis-se an gníomh so tá mallacht ort thar gach nídh d'á bhfuil beó. Beidh tú ag gluaiseacht ar do bholg agus ag ithe an tsalachair go deó. Cuirfad-sa namhadas idir thú agus an bhean, agus idir do shliocht agus a sliocht. Brisfidh sisi do cheann-sa agus beidh tusa ag faire ar a sáil.” Salachar iseadh an peaca. Tháinig an annsprid “ag ithe an tsalachair” nuair a tháinig sé ag spriocadh na mná chun an pheaca dhéanamh. Chun an tsalachair sin a dh'ithe do chuaidh sé i riocht na péiste, ag gluaiseacht ar a bholg. Do dhaingnigh an mhallacht an dá nídh air, ithe an tsalachair agus riocht na péiste. Tá sé ag ithe an tsalachair riamh ó shin ag spriocadh na ndaoine chun an pheaca. Is salach agus is spriúnlaithe an gnó é, gnó a thagan isteach go maith le riocht na péiste. Nuair airigh sé an focal i dtaobh sleachta na mná, agus go dtiocfadh ar an sliocht san aon do bhrisfadh a chómhacht féin, bhí fhios aige gur bh'air féin a bhí an t-olc déanta aige, an t-olc a mheas sé a bhí déanta aige ar Dhia, agus ar an nduine do chruthnuigh Dia. Bhí eólus níb' fhearr aige ar an nídh sin nuair a tháinig an chéad Domhnach Cásga agus d'eirigh an Slánuightheóir ó'n mbás. Bhí bás tuillte ag Adam agus ag Ébha ach níor leogadh do'n bhás teacht ortha láithreach. Do tugadh ré aithrighe dhóibh. Do tugadh dóibh an ré aithrighe sin de bhíthinn an tSlánuightheóra a gealladh dóibh, agus a bhí le teacht. D'airighdar an gheallamhaint agus do thuigeadar í go maith. Do cuireadh amach as an aoibhneas iad, agus <L 7> b'éigean dóibh tosnú ar chruadhtan na beatha so d'fhulag. Chuireadar a dtoil le toil Dé, agus do ghabhadar le n-ais an cruadhtan agus d'fhuiligeadar é, mar bhí 'fhios acu go maithfí dhóibh an peaca a bhí déanta acu, mar go ndéanfadh an Slánuightheóir ceart Dé do shásamh ann, nídh ná raibh aon bhreith acu féin ar a dhéanamh. Chrom Adam ar an dtalamh do shaothrú agus ar a mbeatha do bhaint as, chómh maith agus dob' fhéidir é tar éis na h-easgaine a bhí tagaithe air. Tháinig an chlann. Do rugadh Cain. Ansan do rugadh Abel. Do lean Cain ar shaothrú an tailimh agus bhí Abel i n'aodhaire ar thréad caereach. Do thug an t-athair agus an mháthair eólus maith do'n bheirt ar Dhia, agus ar an aoibhneas a bhí acu féin ar dtúis; agus ansan, ar an gcuma 'n-ar chailleadar an t-aoibhneas, agus ar an ngeallamhaint a bhí tabhartha ag Dia dhóibh go dtiocfadh an Slánuightheóir. Do ghlacadar an t-eólus, ach ní mar a chéile do ghlacadar é, agus ní mar a chéile an toradh do bhaineadar as. IV. ABEL A'S CAIN. Do ghlac Abel an t-eólus go h-umhal agus do chimeád sé é féin ó pheaca agus bhí sé naomhtha, taithneamhach i láthair Dé. Do ghlac Cain an t-eólus ach is ar a mhalairt de chuma a ghlac sé é. Do ghlac sé é go dúr agus go stuacach agus go droch chroidheach, agus ní raibh sé taithneamhach i láthair Dé. Dheineadh gach fear acu ídhbirt chun Dé. Tá ceist sa Teagasg Críostaidhe againn. Sidí í: “Cad é an nídh ídhbirt?” Sidé an freagra atá ar an gceist sin: “Gníomh Dia d'adhradh, le n-a n-admhálaimíd cómhacht Dé go h-iomlán os ár gcionn agus ár spleádhchas féin go fórlíonta leis.” <L 8> Do mhúin Adam do'n bheirt, ó thosach, conus an gníomh san do dhéanamh agus do lean an bheirt 'ghá dhéanamh. Do ghluais an aimsir. Do thárla, lá, tar éis mórán aimsire, an bheirt a bheith ag déanamh na h-oibre sin. Bhí an ídhbirt ag Cain 'á dhéanamh, mar ba ghnáth leis .i. cuid de thoradh an tailimh aige dh'á ídhbirt chun Dé. Bhí Abel, leis, ag déanamh na h-ídhbirte. Bhí cuid de chéad gheinibh a threud aige dhá ídhbirt chun Dé. Thug Dia le tuisgint dóibh go raibh an ídhbirt a bhí ag Abel 'á dhéanamh taithneamhach 'n-a láthair agus go raibh ídhbirt Chain míthaithneamhach 'n-a láthair. Tháinig eud ar Chain. Bhí an mac mallachtain ag séide féi. Do labhair Dia leis mar seo: “Cad chuige dhuit fearg a bheith ort? Má dheinean tú an mhaith ná beidh a thoradh agat? Agus má 'sé an t-olc is maith leat a dhéanamh nách shiné an peaca sa dorus agat láithreach? Ach beidh a dhúil fé d' smacht, agus beidh cumas agat air.” Ní féidir do dhuine peaca dhéanamh ach le saor thoil. Pé séide dhéanfidh an annsprid fé dhuine, ná pé tathant a dhéanfidh a dhroch mhian féin air, ní féidir dó peaca dhéanamh ach le saor thoil. Má dheinid an annsprid agus an droch mhian aigne an duine do dhalladh i dtreó nách le saor thoil a dhéanfidh sé an gníomh, ní peaca an gníomh san i n-aon chor. An focal a labhair Dia le Cain do thaisbeáin sé dhó, pé buile euda a bhí air agus pé droch aigne a bhí istigh 'n-a chroidhe, nár bhaineadar ó shaoirse a thoile. Ba mhar a chéile an chainnt agus a rádh, “Cad chuige an fhearg? Ná tuigean do choinsias féin, má dheinean tú an mhaith go mbeir chómh taithneamhach am' láthair-se le h-Abel? Má thagan an droch smaoineamh at' aigne nách shin smacht agat air má's maith leat an smacht a dh'oibiriú? Agus más maith leat géille do'n droch smaoineamh nách shiné an peaca agat dhá dhéanamh láith- reach?” <L 9> Do thuig Cain an sgéal go léir. Bhí eud air agus bhí fearg air ach ní raibh aon sgamal ar a thuisgint. Do chuimhnigh sé ar an ndroch ghníomh agus do shocaruigh sé a aigne ar an ndroch ghníomh a dhéanamh i n-aimhdheoin na cainnte do labhair Dia leis. Do labhair sé le h-Abel. “Téidhmís amach,” ar seisean. D'imthighdar amach le cois a chéile. Nuair a bhíodar amuich sa pháirc d'iompuigh Cain ar a dhritháir agus do mhairbh sé é. Ansan do labhair Dia airís leis. Labhran a choinsias leis an bpeacach sar a ndeinean sé an peaca. Nuair a bhíon an peaca déanta labhran an coinsias airís. “Ca bhfuil do dhritháir?” arsa Dia le Cain. “Ní fheadar-sa san,” arsa Cain, “an cimeádaidhe ar mo dhritháir mise?” ar seisean. “Cad é seo atá déanta agat!” arsa Dia leis. “Tá fuil do dhrithár ag glaodhach as an gcré orm-sa. D'á bhrígh sin beidh tú fé mhallacht ar an dtalamh, mar gur osgail an talamh a bhéal agus gur ghlac sé fuil do dhrithár ód' láimh. Nuair a shaothróchair an talamh ní thabharfidh sé a thoradh dhuit. Beidh tú ad'fhánaidhe agus ruag ort ar an dtalamh.” V. NAOI. Níor dhein Cain aithrighe sa choir a bhí déanta aige. Níor iarr sé ar Dhia an gníomh a mhaitheamh dó. Is amhlaidh a dubhairt sé go raibh an peaca ró mhór agus nár bh'fhéidir é mhaitheamh. Ní raibh sa chainnt sin ach uabhar. Níor thoil leis é féin d'umhlú i láthair Dé agus an aithrighe dhéanamh. Bhí 'fhios aige go maith go bhféadfadh Dia an peaca do mhaitheamh dó, agus nár bh'é méid an pheaca a bhí ag cosg Dé ar é mhaitheamh ach uabhar agus droch aigne an peacaigh féin. Ní raibh aon chathú ná aon <L 10> dólás croidhe air mar gheall ar an ngníomh. Dhéanfadh sé an gníomh airís dá mbeadh Abel beó airís. Gan amhras níor bh'fhéidir an peaca do mhaitheamh an fhaid a bhí croidhe agus aigne an pheacaigh ar an staid sin. Chuir Dia cómhartha an mharbhuightheóra ar a éadan agus b'éigean dó féin agus dá shliocht imtheacht ó'n gcuid eile de shliocht Adaim agus comhnuighe dhéanamh sa dúthaigh a bhí soir ó'n áit n-a raibh Gáirdín Parathais. Do ghluais an aimsir. Do flúirsigheadh an dá shliocht go tiugh. Thug Dia d'Adam mac d'ár bh'ainim Set. Duine naomhtha ab eadh an mac san agus bhí a shliocht naomhtha. Nuair a mheuduigh an dá shliocht do tugtí clann Dé ar shliocht Set agus do tugtaí clann daoine ar shliocht Chain. Do mhair Adam naoi gcéad agus tríochad blian. Ansan do fuair sé bás. Do tugadh dó ré aithrighe a bhí fada go leór. Dhein sé úsáid mhaith de'n ré aithrighe, ach b'éigean dó, sa deire, bás a dh'fhulag mar gheall ar a pheaca. Do mhaireadh na daoine an uair sin ar feadh mórán céadta blian. Do mhaireadh cuid acu i ngiorreacht do mhíle blian. Toisg saoghal an duine bheith chómh fada agus na daoine do theacht ar an saoghal ana thiugh, bhí dhá phobul mhóra daoine ar an saoghal abhfad sar a bhfuair Adam bás. Chimeád an dá shliocht ó chéile ar feadh rainnt aimsire, sliocht Chain agus an tsliocht eile, clann an duine agus clann Dé, mar a tugtí ortha. Ansan, fé mar adeir an Bíobla, chonaic na fir a bhí ar chlainn Dé na mná óga a bhí ar an sliocht eile, go rabhadar ana bhreágh, agus do ghlacadar chucha, asta go léir, mná pósta dhóibh féin, do réir a dtoile. Ansan iseadh do ghluais an t-olc. Ansan do sgaoil na daoine go léir srian le n-a ndroch mhiantaibh go dtí gur “thruailligh gach feóil a slighe ar an saoghal” agus ná raibh aidhm ná cuimhneamh ag aoinne ar Dhia ná ar aithrighe, ach gach aoinne, óg agus aosta, ag tnúth agus <L 11> ag machtnamh ar conus a chuirfidís méid ar a n-olcas agus ar a malluightheacht, ar conus a thiocfidís ar gach gníomh ba mheasa 'ná a chéile do dhéanamh i gcoinnibh dlighe Dé, go dtí gur eirigh fearg Dé chómh h-árd san 'n-a gcoinnibh nár bh'fholáir iad do dhísgiú i n-aonfheacht le h-uisge na dílean. Bhí aon duine amháin ar an saoghal, ámhthach, agus bhí sé dílis do Dhia agus chimeád sé é féin glan ó'n salachar agus ó'n malluightheacht a bhí 'n-a thímpal sa tsaoghal. B'é duine é sin 'ná Naoi. Do labhair Dia leis an nduine sin agus dubhairt sé leis long a dhéanamh a chimeádfadh é féin agus a mhuinntir slán ó uisge na dílean, mar go raibh an díle le teacht ar an ndomhan mar gheall ar pheacaíbh na ndaoine. Níor bh'fholáir an long san a bheith mór a dóithin, ní h-amháin chun Naoi agus a mhuinntir do thabhairt slán, ach chun a lán des na h-ainmhidhthibh, leis, do thabhairt slán, i dtreó go bhféad- fadh a síolrach leathadh airís ar thalamh an domhain nuair a bheadh uisge na dílean imthighthe. An Airc a tugadh ar an loing sin. D'innis Dia do Naoi conus a dhéanfadh sé í, agus cad é an fhaid agus an leithead agus an aoirde bheadh inti. Bhí sí chómh mór san go raibh Naoi céad blian 'ghá déanamh. Chonaic na daoine an obair ar siubhal. Do h-innseadh dóibh cad chuige an obair; go raibh fearg Dé eirighthe chómh h-árd san mar gheall ar pheacaíbh na ndaoine nár bh'fholáir an domhan do bháth', agus go dtiocfadh an t-uisge nuair a bheadh an long déanta. VI. AN AIRC. Bhí na daoine ag feuchaint ar an obair agus bhí an obair ag dul ar aghaidh go mear. Chonacadar an long uathbhásach agus gan aon uisge 'n-a cómhgar. Bhí fhios <L 12> acu nár bh'fhéidir í bhreith ó'n áit n-a raibh sí ag triall ar aon fharaige, agus bhí fhios acu nár bh'fholáir an fharaige bheith doimhinn go maith nú ná féadfadh sí a leithéid de loing a dh'iompar i n-aon chor. Conus a béarfí chun na faraige í choidhche? Agus dá mbeadh sí i n-aice na faraige conus a béarfí fada amach a dóithin í chun na faraige bheith ábalta ar í dh'iompar? Níor bh'fhéidir d'árthach chómh mór snámh ach ar uisge bheadh ana dhoimhinn. Nuair a bhíodar cortha ó bheith ag cainnt ar an gcuma san do shocaruighdar 'n-a n-aigne gur bh' as a mheabhair a bhí Naoi. Ach chonacadar gur dhuine naomhtha é; gur staon sé go seasamhach ós na droch bheartaibh a bhí acu féin 'á dhéanamh gan sgáth gan náire gan sos. Níor bh'fhéidir leó a thuisgint cad 'n-a thaobh dó bheith ag brise a chroidhe ar a leithéid de chuma ag déanamh na loinge sin agus gan aon bhreith aige, dar leó, ar aon tairbhthe bhaint aiste choidhche. Bhí seisean coitchianta 'ghá innsint dóibh gur bh'é Dia a dh'órduigh dó an long a dhéanamh i dtreó ná báthfí é féin agus a mhuinntir nuair a thiocfadh an díle ar an ndomhan; mar go mbáthfí an domhan mar gheall ar pheacaíbh na ndaoine. Níor dheineadar d'á chainnt ach magadh. Ní gnáth le n-a leithéidí choidhche a dhéanamh de chainnt d'á sórd ach magadh. Foláramh uathbhásach dóibh ab eadh an chainnt, agus déanamh na loinge sin, ach níor chuireadar suim sa bhfoláramh. Bhí an obair, agus an chainnt, ar siubhal ar feadh céad blian. 'Sé sin le rádh, bhí an foláramh ar siubhal ar feadh céad blian. Dob' fhada an foláramh é. Níor fágadh ar a gcumas a rádh go dtánathas a gan fhios ortha. Do tugadh céad blian dóibh chun aithrighe. Níor dheineadar an aithrighe. B'fhearr leó bheith ag magadh fé'n obair agus fé'n bhfear a bhí ag déanamh na h-oibre, agus a bhí ag déanamh na cainnte, 'ghá innsint dóibh cad é an brígh a bhí leis an obair. Dar leó ba chirte dhó ciall a bheith aige agus pléisiúr an tsaoghail seo bheith aige an fhaid a bheadh sé ar an saoghal. <L 13> Do ghluais an aimsir. Bhí an bhliain deirineach de'n chéad blian geall le bheith caithte agus bhí an long mhór críochnuighthe. Iongna shaoghail ab eadh an long san le méid. Le leamhnú Dé do thosnuigh na h-ainmhidhthe ar theacht agus ar dhul isteach sa loing 'n-a gcúplaíbh, firean agus bainean, idir bheithidheachaibh agus éanlaithe. Grásta mór ó Dhia ab eadh an radharc san, leis, chun eagla do chur ar na daoine agus iad do spriocadh chun aithrighe dá mb' fhéidir é. Ach ní deirtear gur chuireadar suim sa radharc ná gur dheineadar aithrighe. B'fhéidir go raibh cuid acu do chuir, agus do dhein. Ní féidir d'aoinne a rádh ce'cu a bhí nú ná raibh. Níl a fhios san ach ag Dia amháin. Marar dheineadar aon aithrighe tá aon nídh amhain soiléir go leór. Ní féidir dóibh a rádh nár thug Dia na Glóire gach aon chaoi dhóibh ar aithrighe dhéanamh. Thug sé céad blian dóibh, agus an t-ullmhúchán go léir os cómhair a súl an uile lá de'n aimsir. VII. AN DÍLE. Nuair a bhí na h-ainmhidhthe istigh sa loing do chuaidh Naoi féin agus a mhuinntir isteach inti, agus do dhún Dia í ó'n dtaobh amuich. Ansan do thosnuigh an fhear- thainn. Do thuit an t-uisge anuas as an spéir 'n-a thuiltíbh uathbhásacha agus do bhris an t-uisge aníos as an dtalamh 'n-a thoibreachaibh móra garbha glasa. Do lean an brise aníos as an dtalamh agus an tuitim as an aer ar feadh dachad lá agus dachad oidhche. Ansan bhí an t-uisge eirighthe suas go h-árd os cionn na gcnoc ab aoirde, agus ní raibh aon rud beó ar druim na talmhan, duine ná beithidheach ná éan. Bhíodar go léir báithte. Ní raibh beó ar an saoghal ach Naoi agus a muinntir agus na h-ainmhidhthe a bhí 'n-a theannta <L 14> istigh sa n-airc. D'eirigh an airc fé mar a dh'eirigh an t-uisge agus do shnáimh sí ar barr uisge. Do lean an t-uisge ar an ndomhan ar feadh céad agus deich lá agus dachad. Tar éis na h-aimsire sin b'é toil Dé gur thráigh an t-uisge agus gur thriomuigh an talamh. Chómh luath agus bhí an talamh tirim a dhóithin tháinig Naoi agus a mhuinntir amach as an airc agus do leogadh amach na h-ainmhidhthe. Chuir Dia a bheannacht ortha go léir fé mar a dhein sé nuair a chruthnuigh sé an domhan, .i. rath agus iomadú. Chuir Dia rath agus beannacht, leis, ar Naoi agus ar a chlainn, agus thosnuig daoine agus beithidhigh ar theacht agus ar dhul i líonmhaire ar an saoghal. Tá daoine ann a bhíon ag fághail locht ar an uile rud a chíd siad. Bíd siad ag fághail locht ar an rud a dheinean Dia féin, moladh go deó leis. Déarfadh na daoine sin gur bh'ana chruaidh an gníomh ar a raibh de dhaoine ar an saoghal an uair sin iad do dhísgiú i n-aon- fheacht ar an gcuma san le h-uisge na dílean. Tá daoine eile a déarfadh gur thrócaire ana mhór ó Dhia an díle do chur ar an ndomhan an uair sin; gur chimeád an obair a bhí ar siubhal agus an chainnt a bhí 'á dhéanamh i gcaitheamh an chéad blian, na daoine ag cuimhneamh ar an gcontabhairt 'n-a rabhadar, agus ansan, nuair a tháinig an t-éirleach agus an sgannra, go bhfuil gach aon chosmhalacht go mb' fhéidir gur dhein a lán acu aithrighe sar ar bádhadh iad, aithrighe ná déanfaidís go deó dá mba ná tiocfadh an sgannra san ortha. Tá fhios againn go léir conus mar a bhíon daoine ann a déarfadh go dána, an fhaid a bhíon an saoghal ar a dtoil acu, ná fuil aon Dia i n-aon chor ann agus ná beadh aoinne dob aoirde bheadh ag sgreadaigh ar Dhia 'ná iad dá bhfeicidís an talamh ag luasgadh fé n-a gcosaibh agus na tighthe ag tuitim n-a dtímpal. Deir Naomh Peadar gur saoradh daoine. Tá cuid des na naoimh a déarfadh gur chuir an díle fhiachaint ar a lán des na droch dhaoinibh <L 15> úd aithrighe dhéanamh sar ar bádhadh iad, agus gur dheine- adar an aithrighe, agus gur saoradh iad tré bhíthinn an tSlánuightheóra a bhí le teacht. Agus déarfadh na naoimh chéadna, go raibh, d'á bhrígh sin, i n-uisge na dílean, samhaltas roimh ré, do'n bhaiste a chuir ár Slánuightheóir ar bun; gur shaor uisge na dílean cuid des na daoine a bádhadh, fé mar a shaoran uisge an bhaiste na daoine a ghlacan an tsácramínt sin. Pé rud is ceart a rádh sa chéill sin i dtaobh uisge na dílean nár tháinig ach an t-aon uair amháin, nú i dtaobh an sgannra do leanan luasgadh talmhan, ná tagan ach go h-anamh, is deimhin go ndeinean buairt agus trioblóid agus eagla báis aigne an duine d'iompáil ar Dhia agus ar aithrighe agus ar leas anama. D'á bhrígh sin is ceart dúinn a thuisgint nách díobháil, ach gur tairbhthe mór, a dheinean Dia dhúinn nuair isé a thoil naomhtha a chur fhiachaint orainn trioblóidí dh'fhulag ar an saoghal so. Ní ceart dúinn a rádh gur droch nídh aon rud a thugan Dia dhúinn le fulag, pé bog cruaidh a mheasaimíd féin é bheith. Isé toil Dé é agus is ceart dúinn bheith sásta le toil Dé. VIII. TÚR BHABEL. Déarfadh duine gur chóir, óir nár fágadh beó ar an saoghal ach an t-aon fhear amháin agus a chlann, agus gur dhuine fóghanta é, go dtiocfadh cine fhóghanta uatha, agus ná beadh na daoine ag cur na feirge ar Dhia a thuille. Ní mar sin a bhí, ámhthach. Bhí an triúr mac ag Naoi, mar a chítear sa Scriptiúir, Sem agus Cam agus Iaphet. Is ar éigin a bhí an ceathrar socair ar thalamh an domhain, agus an talamh go léir fútha féin, nuair a dhein duine des na macaibh gníomh a bhí ana olc. Cam a dhein an <L 16> gníomh. Thug sé d'á athair easonóir ghrána, agus do thug an easonóir sin mallacht an athar anuas air féin agus ar a shliocht. Ach do thug Sem agus Iaphet onóir d'á n-athair agus bhí an onóir sin i gcoinnibh na h-easonóra thug Cam dó. Chuir an t-athair beannacht ar an mbeirt sin. Chuir sé rath agus beannacht ó Dhia ar Shem agus ar Iaphet agus ar a sliocht, agus dubhairt sé go mbeadh sliocht Cham 'n-a ndaoraibh ag daoraibh an dá shleachta eile. Tháinig na daoine ar an saoghal go tiugh airís. Bhíodar n-a gcómhnuighe sa tír áluinn a bhí ar leathadh amach ó bhun an chnuic ar ar luigh an airc nuair a thráigh uisge na dílean. Lastoir de'n abhainn mhóir ar a dtugtar an Euphrátés atá an talamh san. Nuair a chuaidh na daoine i líonmhaireacht níor bh'fhada gur tuigeadh gur ghearr ná beadh slighe acu sa tír sin, gur ghearr go gcaithfadh cuid acu dul thar abhainn siar agus iad féin do leathadh amach ar an dtalamh a bhí laistiar de'n abhainn. Thuig- eadar go mbeadh an méid díobh a raghadh thar abhainn siar go mbeidís gearrtha amach ó'n gcuid eile a bheadh 'n-a ndiaidh, agus ó bhí an méadú ag dul ortha chómh tiugh nár bhfada go mbeadh tuille acu ag imtheacht, agus go ndéanfadh san sgaramhaint eile. Bhí ag dul 'n-a luighe ar a n-aigne nár bh'fholáir do chlainn Naoi, feasta, bheith ag cuimhneamh ar iad féin do leathadh ar thíorthaibh an domhain. Nuair a bhí an machtnamh san tar éis dul 'n-a luighe i gceart ar a n-aigne tháinig machtnamh eile chucha. Dubhradar le n-a chéile gur mhaith an rud dóibh cathair a dhéanamh agus túr mór do chur 'n-a sheasamh i lár na catharach san, i dtreó nuair a bheidís sgaipithe ar fuid an domhain, go gcimeádfadh an túr san cuimhne ortha i n-aigne na ndaoine a thiocfadh 'n-a ndiaidh ó shliocht go sliocht. Deirtear go raibh rud eile, leis, ar aigne acu i ndéanamh an túir sin; gur theastuigh uatha é bheith chómh mór, chómh h-árd san go bhféadfadh na daoine <L 17> dul suas ann ó'n uisge dá dtagadh díle eile ar an ndomhan. Ní raibh clocha sa n-áit, ach bhí márla breágh ríghin saidhbhir tathaiceach ann go flúirseach. Dheineadar bríceana de'n mhárla agus do loisgeadar na bríceana le teine agus ansan bhíodar chómh cruaidh le h-aon chloich. Bhí bitúmen sa n-áit agus dheineadar mairtaol maith de'n bhitúmen. Ansan bhí an t-adhbhar acu chun na h-oibre, agus thosnuighdar ar an obair. Dheineadar na fallaí des na bríceanaibh agus de'n bhitúmen, agus níor bh'fhada go raibh fallaí na catharach ag eirighe. Chríoch- nuighdar fallaí na catharach. Ansan níor bh'fada go raibh an túr ag eirighe suas go h-árd. Dheineadar a bhun go breágh leathan téagartha láidir, i dtreó go bhféadfí, dar leó, é chur suas chómh h-árd leis an spéir. Deirtear gur bh'é cúis go rabhadar ar aigne é chur suas chómh h-árd leis an spéir 'ná i dtreó, dá dtagadh an díle airís go bhféadfadh daoine dul suas sa túr ó'n uisge. Ní'l an méid sin curtha síos sa Bhíobla, ámh. Ní deir an Bíobla ach gur le baois agus le h-uabhar a bhíodar ag déanamh na h-oibre, agus gur chuir an t-uabhar agus an bhaois sin fearg ar Dhia. Deir an Sgríbhinn Diadha go ndubhairt Dia na focail seo: “Feuch, is aon chine amháin iad agus ní'l acu ach an t-aon urlabhra amháin. Tá an nídh seo curtha rómpa acu, agus leanfid siad de go gcríochnuighid siad é. Téighmís síos agus cuirimís a n-urlabhra tré n-a chéile.” IX. MEASGADH URLABHRA. Bhíodar go léir ag obair ar a ndítheal agus fuadar árd fútha, agus fé mar a bhí an túr ag dul i n-aoirde bhí an fuadar ag dul i ndéine agus an fonn chun na h-oibre <L 18> ag dul i neartmhaire, agus tuille daoine ag luighe isteach sa n-obair i n-aghaidh an lae. I n-inead aon tuirse theacht ortha is amhlaidh a bhí flosg agus dásacht ag meudú ortha agus an obair féin ag cur misnigh ortha agus iad ag cur misnigh ar a chéile. Fé dheire, i lár an fhuadair agus an mhisnigh, do thuit nídh mírbhúilteach amach dóibh. Tháinig rud éigin ar a gcainnt i dtreó ná tuigeadh duine acu cad 'deireadh duine eile acu! Do labhradar airís agus airís eile le n-a chéile. Ní raibh aon mhaith ann. Nuair iarradh an saor rud ní fheidir an fear friothalmha cad a bhíodh uaidh. Nuair a thugadh an fear friothálmha freagra ní thuigeadh an saor an freagra. Do stadadar ag feuchaint ar a chéile ar feadh tamail. Dheineadar iaracht airís ar chainnt le n-a chéile. Bhí an tarna h-iaract níba dhona 'ná an chéad iaract má b'fhéidir é. Is amhlaidh a bhí an measgán mearaidhe ag dul i n-olcas eatartha. B'éigean dóibh eirighe as an obair. “Bhí,” mar adeir an file, Seán Ua Conail, “teanga fé leith i mbéal gach aoinne.” Bhíodar 'n-a mbuidhnibh fé leith. Do thuigeadh muinntir gach buidhne a chéile, ach ní thuigeadh lucht buidhne acu aon fhocal ó lucht buidhne eile. B'éigin do sna buidhnibh imtheacht ó n-a chéile. Do ghaibh gach duine leis an mbuidhin n-ar thuig sé a gcainnt. Níor fhéad aon bhuidhean acu cómhluadar ná cómh-obair a dhéanamh le h-aon bhuidhin eile. Thug buidhean acu aghaidh soir agus buidhean aghaidh siar, buidhean aghaidh óthuaidh agus buidhean aghaidh ódheas agus ar an gcuma san do sgaipeadh iad fé cheithre h-árdaibh an domhain, agus d'fhan an obair mar a fágadh í. Babel a tugadh mar ainm ar an dtúr. Cialluighean “Babel” measgán mearaidhe, nú cur thré chéile. Ní gan fáth a tugadh an ainm. Do chur an measgadh urlabhra úd measgán mearaidhe agus cur thré chéile i gceart ar an muinntir a bhí ag déanamh an túir, agus níor bhréag túr Bhabel a thabhairt air. <L 19> Mírbhúilt mhór ó Dhia ab eadh an measgadh urlabhra san. Dhá mhíle blian 'n-a dhiaidh san, nú mar sin, do dhein Dia mírbhúilt mhór eile urlabhra. Tá deifrigheacht idir an dá mhírbhúilt. Do chuir an chéad mhírbhúilt daoine do thuig cainnt a chéile ó chainnt a chéile do thuisgint. Do chuir an tarna mírbhúilt ar chumas na n-Asbol agus na ndeisgiobul cainnt do labhairt agus do thuisgint nár thuigeadar agus nár labhradar riamh roimis sin. Do chuir an chéad mhírbhúilt sgaipe agus fán ar dhaoine a bhí ag cur a dtoile féin i gcoinnibh toile Dé agus ag déanamh oibre nár thoil le Dia a déanfí. Do chuir an tarna mírbhúilt ar chumas na n-Asbol agus na ndeisgiobul, na geinte bhí sgaipithe ar fán ó Dhia do thabhairt chun Dé, glaodhach ortha as a gcainnt féin, as an gcainnt ab fhearr a thuigfidís, agus iad do bhailiú isteach sa n-Eaglais, isteach sa túr a chuir Críost suas chun na cine daona do thabhairt slán ó dhíle an pheaca. Do chuir an chéad mhírbhúilt cosg le túr Bhabel, an túr ná féadfadh choidhche dul chómh h-árd leis an spéir, pé saothar a déanfí air ná pé ealadha do h-imiriófí air. Do chabhruigh an tarna mírbhúilt le túr Chríost, túr na h-Eagailse, do chur suas, an túr a deineadh chómh h-árd, ní h-amháin leis an spéir ach le rígheacht na bhflathas féin, an túr atá 'n-a dhíon agus 'na chosnamh do'n chine daona agus ná féadfidh díle an pheaca é leagadh go deó, marab ionan agus an túr úd Bhabel go leagfadh díle uisge é, nú luasgadh talmhan, pé neart ná pé téagar a bheadh ann. Isé túr Bhabel túr an éithigh, túr an uabhair, túr na h-easumhluigheachta, an túr n-a bhfuil sé de chrann agus de mhí-ádh air nách féidir d'á mhuinntir aigne a chéile do thuisgint. Nuair a labhran duine acu ní h-í an chiall a bhíon i n'aigne do chíthear 'n-a chainnt ach ciall a bhíon bun os cionn ar fad léi. Isé túr Chríost túr na fírinne, agus tuigid a mhuinntir aigne a chéile mar tuigid siad cainnt a chéile. <L 20> X. ABRAHAM. Do fágadh an túr gan críochnú agus d'imthigh na daoine ó n-a chéile 'n-a mbuidhnibh fé leith. Ag sgaipe dhóibh do ghluais gach buidhean go dtí go bhfuaradar talamh a thaithn leó agus do chuireadar fútha ar an dtalamh san. Do mheuduighdar airís agus do leathadar. Fé mar a mheuduighdar agus do leathadar do chuadar i n-olcas. Bhíodar tugtha do'n pheaca mar gheall ar an ndíobháil a bhí déanta ag peaca an tsínsir d'á n-aigne. Thugadar cúl le toil Dé agus do leanadar a dtoil féin, i dtreó nár ró fhada go rabhadar múchta i bpeacaíbh agus gan aon chuimhneamh acu ar Dhia ná ar an ndíbhfeirg a tháinig ar an ndomhan le linn aimsire Naoi. Bhí an díle agus an sgrios a dhein sí imthighthe as a gceann. Thugadar a gcúl ar Dhia agus dheineadar déithe bréige dhóibh féin agus d'adhradar iad agus do ghluaiseadar ó aimhleas go h-aimhleas agus ó olcas go h-olcas go dtí go raibh díle eile tuillte acu le n-a bpeacaíbh dá mb' é toil Dé í chur ortha. Do thárla, ámhthach, ar aon tsliocht amháin díobh, ar shliocht Heber, fear a bhí dílis do Dhia agus do chimeád é féin glan ó'n olc uathbhásach a bhí n-a thímpal. Abraham ab ainm do'n fhear san. B'é an naomhadh glúin é ó Naoi anuas. Bhí sé n-a chómhnuighe i bhfochair a athar sa chathair d'ár bh'ainm Úr na gCaldéach. Do labhair Dia leis sin agus dubhairt sé leis: “Imthigh amach as do thír féin agus ó d' ghaoltaibh féin agus a' teaghlach t'athar, agus tar isteach sa tír a thaisbeán- fad-sa dhuit, agus déanfad cine mhór díot agus cuirfad mo bheannacht ort agus mórfad t'ainm agus beidh tú beannuighthe. Beidh mo bheannacht-sa ar an muinntir <L 21> a chuirfidh a mbeannacht ort agus beidh mo mhallacht ar an muinntir a chuirfidh a mallacht ort, agus is ionat-sa a beannófar cineacha an domhain go léir.” Do dhein Abraham an rud a dubhairt Dia leis a dhéanamh. Do bhailigh sé a chuid agus d'imthigh sé as an ndúthaigh sin. Do rug sé leis mac a dhrithár. Lot ab ainm do'n mhac drithár san. D'fhanadar tamal i n-áit d'ár bh'ainim Haran. Ansan do ghluaiseadar airís agus thánadar isteach i dtír Chanaain. Sa n-áit sin a bhíodar nuair a labhair Dia airís le h-Abraham agus adubhairt sé leis: “Tabharfad an tír seo dod' sliocht-sa.” Agus do chuir Abraham altóir suas sa n-áit sin, i n-onóir do Dhia agus dhein sé Dia d'adhradh ann. Na Canaanaigh isiad a bhí i seilbh na tíre sin an uair sin. Chuir Dia an rath ar Abraham agus ar Lot agus d'eirigh an saoghal leo agus bhíodar ana shaidhbhir. Bhí mórán beithidheach acu agus treudta móra caereach agus ór agus airgead agus ollmhaitheas. Agus aon bhuidhean amháin ab eadh an dá mhuinntir. Do réir nóis na h-aimsire sin, sa n-áit sin ní h-amhlaidh a bhíodh seilbh fé leith ag aoinne i n-aon chuid de thalamh na tíre ach a chuid stuic agus a threudta féin a bheith ag gach duine, nú ag gach ceann muinntire, agus ansan neart a bheith ag gach duine ar a bheithidheacha nú a threudta do chomáint chun fosaidheachta isteach sa n-áit ab fhearr n-ar dhóich leis a bheadh an fhosaidheacht le fághail. D'fhágadh san, uaireanta, go mbíodh aighneas idir dhá mhuinntir feuchaint cé aige n-a mbeadh an fhosaidheacht fhóghanta. D'eirigh aighneas de'n tsórd san idir na h-aodhairíbh a bhí ag Lot agus na h-aodhairí a bhí ag Abraham. Bhí gach buidhean des na h-aodhairíbh a d'iarraidh a gcuid stuic féin do chur isteach sa bhfosaidheacht ab fhearr agus a d'iarraidh na buidhne eile agus a gcuid stuic do chimeád amach as an bhfosaidheacht san. <L 22> XI. LOT. Nuair a chuaidh an t-aighneas i ngéire idir na h-aodhairíbh do labhair Abraham le Lot. “Ná bíodh,” ar seisean, “aighneas idir t'aodhairíbh-se, agus m'aodhairíbh-se óir is bráithre sinn. Siné an dúthaigh os do chómhair. Má's maith leat-sa dul i leith na láimhe deise raghad-sa i leith na láimhe clé, nú ma's maith leat-sa dul i leith na láimhe clé raghad-sa i leith na láimhe deise.” Is sean fhocal é, “tabhair rogha do'n bhodach agus tógfidh sé díg.” Bhí an tsainnt ar Lot. Chonaic sé an talamh breágh saidhbhir feurmhar ar bruach abhan Iórdain agus chuaidh sé chun cómhnuighthe i gcathair Shodoim i dtreó go mbeadh cothrom aige ar a threudtaibh do chur sa bhfosaidheacht bhreágh a bhí mórthímphal na catharach san. Cheap sé go raibh rogha aige dhá thógaint, ach dá mbeadh fhios aige cad é an saghas na daoine a bhí sa chathair sin an uair sin bheadh 'fhios aige gur díg a thóg sé agus dul i n-aon chor 'n-a measg, pé saidhbhreas saoghalta bheadh d'á bharr aige. Níor bh'fhada gur thuit neithe amach a chuir i n-iúil dó gur bh'fhearra dhó bheith i n-áit éigin eile. Do chuir cuid des na righthibh a bhí sa chómharsanacht cogadh ar rí Shodoim. Bhí ceathrar righthe acu ann. Chruinnighdar pé neart slógh a bhí acu agus chromadar ar an dtír a bhí mórthímpal ar chathair Shodoim do sgrios. Do chruinnigh rí Shodoim a cháirde, cheithre righthe eile agus pé neart slógh a bhí acu, agus thug sé aghaidh ar a namhaid. Do troideadh cath fíochmhar. Do buadhadh ar rí Shodoim. Ansan do tógadh an chathair agus a raibh inti d'ollmhaitheas agus de dhaoinibh. Do rug an namhaid leó, i dteannta na cod' eile, Lot agus a mhuinntir agus a chuid. Do h-innseadh d'Abraham cad a bhí imthighthe ar Lot. Do chruinnigh Abraham pé neart fear a bí aige agus do lean sé an namhaid. <L 23> Ní raibh aige ach trí chéad fear agus ocht feara déag. Ní raibh aon choinne ag an namhaid go raibh aoinne 'ghá leanmhaint ná go raibh aoinne ann chun iad do leanmhaint. Shocaruighdar iad féin i n-áit áirighthe i gcóir na h-oidhche. Tháinig Abraham chun na h-áite sa n-oidhche. Dhein sé trí coda d'á bhuidhin bheag fear. D'ionsuigh sé longphort an namhad go h-oban ó thrí taobh. Do ghlac sgeón an namhaid. Do ritheadar chun taoibh de'n longphort. Bhí namhaid ann rómpa agus do leagadh cuid mhaith acu. Thugadar aghaidh ar thaobh eile chun teiche. Bhí namhaid ansan rómpa leis. Bhí namhaid rómpa ins gach aon bhall, dar leó, toisg an sgeón a bheith ionta. Do marbhuigheadh a bhformhór agus do theich an méid nár marbhuigheadh díobh agus bhí an longphort ag Abraham. Thug sé saor leis Lot agus a mhuinntir agus a chuid, agus rí Shodoim agus a mhuinntir agus a gcuid, agus thug sé leis pé ollmhaitheas a bhí sa longphort. Do móradh ainim Abrahaim thar na beartaibh mar gheall ar an ngníomh san. Tháinig rí Shodoim chuige agus dubhairt sé leis: “Mara mbeadh tusa bhíomair go léir réidh. Is leat-sa anois sinn féin agus a bhfuil againn. Tabhair dómhsa mo dhaoine agus bíodh an saidhbhreas go léir agat-sa. Is tú is fearr ceart chuige. Mara mbeadh tú ní bheadh sé ag aoinne againn. Má thugan tú mo dhaoine dhom is bronntanas orm iad uait.” XIII. CUAIRD NA N-AINGEAL. “Tabhair dómhsa mo dhaoine,” arsa rí Shodoim le h-Abraham, “agus bíodh an saidhbhreas agus an t-ollmhaitheas go léir agat féin.” “Bíodh do dhaoine agus do chuid saidhbhris agat, a rí,” arsa Abraham leis. “Oiread agus iall bróige de d' chuid ní chimeádfad-sa. Ní bheidh sé le rádh agat <L 24> choidhche gur dheinis fear saidhbhir d'Abraham. Ach iad so do chuaidh i n-aonfheacht liom amach, .i. Aner agus Escol agus Mambre, tugtar a gcion féin dóibh sin. Bhí fear sa tír sin an uair sin agus rí ab eadh é agus duine ana naomhtha ab eadh é. Meilcísedec ab ainim dó agus bhí sé 'n-a rí ar an gcathair d'ár bh'ainim Salem, agus sagart ab eadh é, sagart chun Dia na Glóire. Tháinig an sagart san agus dhein sé ídhbirt aráin agus fíona chun Dé agus chuir sé beannacht ar Abraham agus dubhairt sé “Is beannuighthe Abraham chun Dé Aoird a chruthnuigh neamh agus talamh; agus moladh do Dhia na Glóire do chuir do namhaid ad' láimh chughat!” Agus do dhíol Abraham deichmhadh leis. Bhí Abraham ag dul i n-aois agus bhí a bhean phosta, Sarai, ag dul i n-aois agus ní raibh aon chlann acu. Nuair a bhí Abraham naoi mbliana déag agus cheithre fichid do labhair Dia leis i dtaobh na geallamhna a bhí tabhartha aige dhó, agus dubhairt sé leis: “Mise Dia n-uile chómhacht. Siubhluigh am' láthair agus bí gan locht agus déanfad connradh idir mé féin agus tú agus déanfad do shliocht iomadamhail thar barr. “Bhí Abraham 'ghá fhiafrighe dhe féin i n'aigne conus ab fhéidir clann do bheith aige agus é chómh h-aosta, agus a bhean naoi mbliana agus cheithre fichid. Ach dubhairt Dia leis go mbeadh mac ag Sarai, agus gan Sarai do thabhairt uirthi a thuille ach Sara, agus Isaac do thabhairt mar ainm ar an mac nuair a thiocfadh sé. Tamal 'n-a dhiaidh san bhí Abraham 'n-a sheasamh i ndorus a thighe i lár an lae, agus bhí brothal ann. Chonaic sé an triúr fear 'n-a seasamh lasmuich os a chómhair. D'imthigh sé amach ag triall ortha agus d'iarr sé ortha stad agus a dtuirse chur díobh. Thoilighdar. D'imthigh Abraham agus ghlaoidh sé ar Shara agus d'ullmhuighdar bia agus thug Abraham leis an bia agus chuir sé os cómhair an trír é agus d'fhan sé 'n-a sheasamh 'n-a n-aice ag friothálamh ortha. <L 25> Nuair a bhí an bia caithte acu dubhradar: “Ca bhfuil Sara, do bhean?” “Siní istigh í,” ar seisean. Dubhairt an duine de'n triúr do labhair, “Tiocfad-sa anso ag triall ort um an dtaca so an bhliain seo chughainn, agus sinn slán, agus beidh mac ag Sara.” D'airigh Sara an focal agus í laistigh de'n dorus agus do gháir sí os íseal, mar gur bh'iongantach an nídh dar léi, a rádh go mbeadh clann le bheith aici agus í féin agus a fear chómh h-aosta. Ach dubhairt an Tighearna le h-Abraham: “Cad uime gur gháir Sara? An amhlaidh nách féidir le Dia gach nídh do dhéanamh?” Nuair airigh Sara an focal san tháinig sgannra uirthi, toisg gur tuigeadh gur dhein sí an gháire agus a fhios aici féin nár dhein sí an gháire ach os íseal. “Níor ghaireas i n-aon chor!” ar sisi. Ní dubhairt sí bréag sa méid sin, ámhthach, mar dob fhíor di nár dhein sí gáire os árd. “Ní'l san mar sin,” arsan Tighearna. “Do dheinis an gháire.” Do thuig sí ansan nár dhuine saogalta an t-é a bhí ag cainnt léi. XIII. IMPIDHE ABRAHAIM. Nuair a bhí uain ag an dtriúr ar a dtuirse bheith curtha dhíobh acu d'eirighdar agus chuireadar chun gluaiste. Do thuig Abraham um an dtaca san nár dhaoine saoghalta iad ach gur theachtairí ó Dhia iad. Nuair a bhíodar ag imtheacht do ghluais Abraham i n-aonfheacht leó chun iad do thionlacan tamal de'n tslighe, chun urama do thaisbeáint dóibh. I dtreó catharach Shodoim a thugadar aghaidh. Do ghéaruigh beirt acu sa tsiubhal agus d'fhan an trímhadh duine ag siubhal le cois Abrahaim. B'shiné an duine acu ar ar thug Abraham “Tighearna.” <L 26> Dubhairt sé le h-Abraham, agus iad ag siubhal le cois a chéile:— “Ní féidir a chimeád ó Abraham cad 'tá beartuighthe agam a dhéanamh. Tá peaca Shodoim agus Ghomorrha meuduighthe go ró mhór. Táim ag dul síos ag triall ortha.” Do thuig Abraham i n'aigne go rabhthas chun na gcath- arach san do dhíthiú. Do sheasaimh sé os cómhair an Tighearna agus do labhair sé. “A Thighearna,” ar seisean, “is truagh an duine macánta do dhíthiú mar aon leis an ndroch dhuine! An millfir an neamhchionntach mar aon leis an gcionntach? Má tá deich nduine a's dachad sa chathair agus iad macánta an gcurfar chun báis iad i n-aonfheacht leis na droch dhaoinibh? Ná leogfir do'n chathair dul saor ar son an deichniúbhar a's dachad, má táid siad ann?” Do lean sé ag guidhe go cruaidh 'ghá iarraidh go leogfí do'n chathair dul saor ar son an deichniúbhar agus dachad. Fé dheire do fuair sé an ghuidhe sin. Ansan do chrom sé ar a iarraidh ná millfí an chathair má bhí cúigear agus dachad ann a bhí macánta. Tar éis pléidh go cruaidh ar feadh abhfad dubhairt an Tighearna leis go leogfí saor an chathair má bhí cúigear agus dachad daoine macánta inti. Nuair a bhí a ghuidhe fághalta ag Abraham sa méid sin do labhair sé airís. “A Thighearna,” ar seisean; “ní'l ionam-sa ach luaithreach. Ná bí i bhfeirg liom má labhraim airís le m' Thighearna a thugan breith ar neamh agus ar talamh. Má gheibhtear dachad duine fíoraonta sa chathair cad a dhéanfir?” “Má gheibhtear dachad duine fíoraonta sa chathair,” arsan Tighearna, “leogfar do'n chathair dul saor ar a son.” “Iarraim ort, a Thighearna,” arsa Abraham, “ná bí i bhfeirg liom, ach cad a déanfar má tá deich nduine fhichid fíoraonta sa n-áit?” <L 27> “Má tá deich nduine fhichid le fághail fíoraonta sa chathair,” arsan Tighearna, “ní millfar an chathair.” “A Thighearna,” arsa Abraham, “ó dheineas mo chainnt i n-aon chor déarfad focal eile le m' Thighearna. Conus a bheidh an sgéal ma gheibhtear fiche duine fíor- aonta sa n-áit?” “Má tá fiche duine fíoraonta sa chathair,” arsan Tighearna, “leogfar saor an chathair ar a son.” “Ná bí i bhfeirg liom, a Thighearna,” arsa Abraham, “má labhraim aon focal amháin eile. B'fhéidir go bhfuil deichniúbhar fíoraonta ann.” “Má tá deichniúbhar fíoraon ann,” arsan Tighearna, “ní millfar an chathair.” Ansan d'imthigh an Tighearna agus tháinig Abraham abhaile chun a thighe féin. Is beag d'á chuimhneamh a bhí ag muinntir na catharach úd an uair sin go raibh Abraham ag guidhe chómh cruaidh chun Dé a d'iarraidh iad do shábháil! XIV. DROCH IOMPAR MUINNTIR SHODOIM. Bhí sé n-a thrátnóna um an dtaca 'n-ar sgar Abraham leis an nduine de'n triúr a dh'fhan ag cainnt leis. Do thárla, le linn na h-aimsire céadna san, go raibh Lot 'n-a shuidhe ag geata catharach Shodoim. Chonaic sé beirt fhear ag teacht 'n-a threó ó'n dtuath. Daoine iasachta ab eadh iad dar leis. Níor dhaoine a bhain leis an gcathair iad. Bhí 'fhios aige dá mb'eadh go n-aithneochadh sé iad, agus níor aithin. Thuig sé láithreach i n'aigne nár cheart leogaint dóibh imtheacht ar fuaid na catharach san ag lorg aoidheachta. D'eirigh sé agus chuaidh sé 'n-a dtreó. Bhí deabhramh uasal ortha. Bheannuigh sé dhóibh agus d'umhluigh sé dhóibh go h-uramamhail agus go fáilteach: <L 28> “A uaisle,” ar seisean, “cuirfidh sibh comaoine mhór orm-sa má 'sé toil bhúr n-onóra teacht anso isteach am' thigh agus fanmhaint ann agam i gcóir na h-oidhche. Nighidh bhúr gcosa agus caithidh bia agus cuiridh bhúr dtuirse dhíbh, agus ansan nuair a thiocfidh an mhaidean beidh sibh neamh-thuirseach agus féadfidh sibh dul chun bóthair airís pé treó 'n-a bhfuil bhúr dtriall.” “Ach!” ar siad-san, “ní fiú dhúinn, ó tá an oidhche chómh breágh, an cheataighe sin a dhéanamh duit-se. Táimíd ana bhuidheach díot, a dhuinuasail fhóghanta, ach ní'l aon deacaracht ann dúinn fanmhaint anso ar thaobh na sráide go maidin.” Ní eireóchadh sé dhíobh, ámhthach, agus b'éigean dóibh dul leis isteach 'n-a thigh i gcóir na h-oidhche. Dhein sé cúram mór díobh. Chuir sé gach aon chóir ortha, cóir bhídh agus cóir dighe agus cóir chodlata. Sar a ndeighdar a chodla, ámh, do chruinnigh fir na catharach, a lán díobh pé'r domhan é, agus bhíodar ag brise an doruis isteach chun teacht ar na fearaibh iasachta. B'shin seana bhéas acu. Nuair a thagadh aon fhear iasachta chun a gcatharach níor bh'fholáir leó é dhéanamh chómh h-olc leó féin. Nuair airigh Lot an fothram bhí 'fhios aige cad a bhí uatha agus ba dhoilig leis go mór an droch fhuadar a bhí fútha. Chuaidh sé amach agus do labhair sé leó go réidh agus go cneasta, 'ghá iarraidh ortha leogaint dos na fearaibh iasachta, mar go rabhadar ar a chomairce féin. Is amhlaidh a dh'eirighdar chuige i dtreó go raibh sé féin i gcontabhairt uatha. “Níl ionat-sa féin ach duine iasachta sa chathair seo,” ar siad. “Cuir chughainn amach annso iad láithreach nú tabharfimíd an droch úsáid chéadna dhuit féin!” Do rugadar air agus bhíodar 'ghá stracadh leó. Nuair a bhíodar ag dul dian air do phreab an bheirt iasachta amach laistiar de agus rugadar air agus <L 29> tharraigeadar chucha isteach é agus dhúnadar an dorus agus le n-a linn sin do baineadh radharc a súl d'á raibh amuich, idir óg agus aosta. Níor fágadh aon leus radhairc acu. Do stad an fothram agus an chollóid. Is amhlaidh a bhíodar go léir ag síne a lámh agus ag útamáil agus gan iad ábalta ar a dhéanamh amach cá raibh an dorus a dúnadh 'n-a gcoinnibh, ná an tigh, ná aon dorus eile, ná aon tigh eile. Nuair a chuireadh duine acu lámh ar dhuine eile mheasadh sé go mbíodh giolla aige chun é stiúrú abhaile, ach gheibheadh sé amach tapaidh go leór go mbíodh an giolla chómh mór i ngádh le giolla agus bhíodh sé féin. Thugadar an chuid eile de'n oidhche go h-aindeis. Bhí an teasbach bainte dhíobh glan. Bhí san tuillte acu. Bhíodar chómh damanta san go múinidís droch iompar d'á gclainn sar a dtagadh ciall i n-aon chor dóibh! XV. ÍDE AR SHODOM. An muinntir n-ar baineadh a radharc díobh d'imthighdar ag dul amú ar fuid na catharach. Ansan do labhair an bheirt fhear le Lot. “Imthigh,” ar siad, “agus má tá gaolta agat sa chathair seo labhair leó agus abair leó imtheacht i n-aonfheacht leat amach as an gcathair mar táthar chun na catharach do dhíthiú. Táid peacaí na catharach ró mhillteach i láthair Dé agus do chuir Dia anso sinne chun díbhfeirge do dhéanamh ar an áit agus ar na daoine mar táid siad ró olc.” D'imthigh Lot agus do labhair sé leis an mbeirt fhear a bhí chun a bheirt inghean do phósadh. Nuair a dh'innis sé a sgéal dóibh is amhlaidh a chromadar ar gháirí. Dubhradar leis gan bheith ag déanamh magaidh faoi féin agus fútha-san. Tháinig sé thar n-ais. <L 30> “Imthigh féin agus do bhean agus do bheirt inghean amach as an gcathair seo,” arsan fear leis, “agus tugaidh aghaidh ar an gcnoc agus ná féachaidh i nbhúr ndiaidh pé rud a dh'aireóchaidh sibh. Brostuigh ort! Tá sé n-a lá feasta! Do chuir Dia anso mise chun na catharach so agus a bhfuil de dhaoine inti do ídiú agus ní féidir dom an nídh sin do dhéanamh go dtí go mbeidh tusa agus do mhuinntir ar láimh shábhála. Brostuigh! Is mar gheall ar Abraham a dh'órduigh Dia tusa do chimeád saor ó'n íde.” Ní raibh aon fhonn imthighthe ar Lot. Ní raibh sé ag imtheacht ach go ríghin. Fé dheire do rug an t-aingeal ar láimh air, agus ar a mhnaoi agus ar gach duine de'n bheirt inghean agus do tharraig sé n-a dhiaidh amach as an gcathair iad. Beirt aingeal ab eadh an bheirt fhear. Chómh luath agus bhí an ceathrar lasmuich de'n chathair agus ó bhaoghal, do bhí an ghrian eirighthe. Díreach tar éis eirighe gréine iseadh thosnuigh an teine ar thuitim as an spéir. Do thuit an teine 'n-a cith mar a thuitfadh fearthainn agus dhein sí lasair de gach aon rud n-ar theangbhuigh sí leis. D'airigh an ceathrar an fhuaim lasrach laistiar díobh. Níor fheuch aoinne acu siar ach bean Loit. Chómh luath agus d'fheuch sí siar dhein pola salainn di. Thug an t-aingeal an foláramh di agus ní raibh aon cheart aici feuchaint siar. Do thuit an cith teine ar chathair Shodoim agus ar chathair Ghomorrha agus ar na catharachaibh eile mórthímpal. Ba ghearr ná raibh sa n-áit ar fad ach lasair, agus ansan luaith- reach agus an deatach ag eirighe as an luaithrigh, agus ar ball, nuair a shéid an ghaoth an deatach agus an luaithreach chun siubhail ní raibh aon rian des na cathar- achaibh le feiscint sa n-áit, ná aon rud beó, ná crann, ná aon rud glas, ach an dúthaigh go léir 'n-a mhachaire ruadh-dhóighte. D'eirigh Abraham ar maidin agus tháinig sé chun na h-áite n-ar sgar sé an tráthnóna roim ré leis an <L 31> dtrímhadh duine de'n triúr. Bhí radharc ó'n áit sin ar na catharachaibh. D'fheuch sé n-a dtreó. Ní fheacaidh sé tigh ná treabh ann. Ní fheacaidh sé ach an machaire ruadh- dhóighte agus an ceó ag eirighe as, gan rud glas ná rud beó le feisgint air. Tá an dúthaigh go léir riamh ó shin 'n-a ghrean thirim agus tá i lár an mhacaire, mar a rabhadar na catharacha malluighthe úd, an loch ar a dtugtar an Muir Marbh. XVI. FROMADH AR CHREIDEAMH ABRAHAIM. Fé mar ghealladar an triúr aingeal tháinig an t-am agus bhí an mac ag Sara, ag mnaoi Abrahaim. Do tugadh Isaac mar ainm ar an mac fé mar a bhí órd- uighthe. B'shiné an mac a bhí geallta d' Abraham abhfad roimis sin, an mac ó n-a raibh sliocht Abrahaim le teacht, an tsliocht ar a raibh Slánuightheóir an domhain le teacht i gcolan daona chun na cine daona do shaoradh ó pheaca an tsínsir, do réir na geallamhna úd a thug Dia d'ár gcéad athair agus d'ár gcéad mháthair. Le leamhnú Dé do leogadh mórán aimsire dh'imtheacht ó'n lá a gealladh clann d'Abraham agus do Shara sar a dtáinig an chlann. Bhí an bheirt ag dul i n-aois go mór i dtreó nár bh'fhéidir dóibh do réir nádúra aon tsúil a bheith aca le sliocht a bheith ortha. I n-aimh- dheóin an aois, ámhthach, agus i n-aimhdheóin na h-aimsire fada níor tháinig aon lagachar creidimh ar Abraham i dtaobh na geallamhna. Fuair sé tuarastal an chreidimh sin nuair a tháinig an mac le mírbhúilt ó Dhia chuige agus é féin suas le céad blian d'aois agus Sara deich mbliana agus cheithre fichid. Ní foláir dúinn, ámhthach, a choimeád i n-ár n-aigne, leis, nár bh'ionan céad blian i n-aois duine an uair sin agus céad blian anois. Do mhairidís na daoine <L 32> an uair sin níba shia 'ná mar a mhairid siad anois. An t-é a bheadh deich mbliana agus trí fichid anois bheadh sé chómh críona agus bheadh duine a bheadh céad blian an uair sin. Ach mar sin féin, dá mbeadh fear deich mbliana agus trí fichid anois agus a bhean trí fichid blian ba mhírbhúilt mhór é clann a bheith acu. Fromadh ó Dhia ar chreideamh Abrahaim ab eadh an gheallamhaint d'fhágaint chómh fada gan cómhlíonadh. Nuair a bhí an mac eirighthe suas do dhein Dia fromadh eile ar chreideamh Abrahaim. Bhí, gan amhras, grádh ana mhór ag Abraham do'n mhac san, an mac a gheall Dia dhó agus a bhí chómh fada gan teacht. An mac n-a raibh oiread san ag brath air. An mac a bhí chun sleachta Abrahaim do dhéanamh chómh líonmhar. An mac n-a raibh le teacht uaidh lá éigin an t-Aon a bhí chun na cine daona go léir do shaoradh ó'n easgaine do chuir peaca an tsínsir ortha. Níor bh'iongna gur mhór agá athair agus agá mháthair é agus go raibh cion acu air agus grádh acu dhó thar mar is féidir d'aoinne lasmuich díobh féin a thuisgint i gceart. Ach do labhair Dia le h-Abraham agus dubhairt sé an chainnt seo:— “A Abrahaim! A Abrahaim!” “Táim anso, a Thighearna,” arsa Abraham. “An t-aon mhac san agat n-a bhfuil an grádh agat dó,” adubhairt Dia leis, “tóg leat é agus dein é do ídhbirt chugham-sa i n'ídhbirt loisgithe, ar chnoc a thais- beánfad duit.” Ba chruaidh an t-órdú é. Dob ait an críochnú é, a déarfadh duine, ar an ngeallamhaint a tugadh le h-oiread san deimhne agus do fágadh chómh fada gan cómhlíonadh. Ba chruaidh an cás é, a iarraidh ar an athair an mac san do chur chun báis le n-a láimh féin agus ansan a chuid feóla agus a chnámha do losgadh n-a luaithrigh ar altóir! Agus ansan dul thar n-ais abhaile agus a dh'innsint do'n mháthair cad a bhí déanta! Do thuig Abraham cruadhtan an sgéil, ach do thuig <L 33> sé gur bh'é órdú Dé é. Ní dubhairt sé, “Is cruaidh é,” ná “Is deacair é.” Thuig sé gur bh'é Dia a thug dó an mac san agus go bhféadfadh Dia é thógaint uaidh aon tráth ba thoil leis é, agus go raibh ar chumas Dé an gheallamhaint do chómhlíonadh pé rud d'imtheóchadh ar an mac. Thuig sé i n'aigne ná raibh aige féin le déanamh ach imtheacht agus an t-órdú a bhí fághalta aige do chómhlíonadh. D'eirigh sé sa n-oidhche agus ghaibh sé asal agus ghlaoidh sé chuige beirt bhuachaillí agus a mhac Isaac. XVIII. ÍDHBIRT AG ABRAHAM. Do gearradh an t-adhmad agus do socaruigheadh é ar muin an asail. Do ghluais an ceathrar, an t-athair agus an mac agus an bheirt bhuachaillí, agus an t-adhmad ar muin an asail acu, fé dhéin na h-áite n-a raibh an ídhbirt le déanamh. Bhíodar trí lá agus trí oidhche ar an slighe. Ba chruaidh an trí lá agus trí oidhche iad ar Abraham. An mac san, a bhí ag dul amach sa chúig- mhadh bliain fichid d'á aois an uair sin, agus go rabhthas tar éis oiread san aimsire chaitheamh ag feitheamh le n-a theacht ar an saoghal, agus go raibh croidhe a athar chómh greamuighthe ann; agus é féin chómh séimh chómh grástamhail, chómh soilbhir, chómh lán d'uraim d'á athair agus d'á mháthair, chómh lán de ghrádh dhóibh; conus fhéadfadh an t-athair sin an mac san do chur chun báis le n-a láimh féin agus ansan a chorp do losgadh le teine, anáirde ar altóir i ndúthaigh iasachta, abhfad ó bhaile, ar mhullach cnuic éigin, i lár uaignis agus fiantais! Ba chruaidh an gníomh lé déanamh é. Ba chruaidh an rud é, a iarraidh ar athair an mhic sin a leithéid do dhéanamh. Nuair a bhí trí lá agus trí oidhche caithte acu ag cur na slighe dhíobh do chonaic Abraham uaidh an cnoc. <L 34> Ansan dubhairt sé leis an mbeirt bhuachaillí fanmhaint mar a rabhadar “agus” ar seisean, “cimeádaidh-se an t-asal anso agus raghad-sa agus mo mhac chun na h-áite úd agus déanfimíd an ídhbirt.” Ansan do thóg sé adhmad na b-ídhbirte agus thug sé d'Isaac é le h-iompar, agus do thóg sé féin leis an teine agus claidheamh. Chomáineadar leó ar an gcuma san ar feadh tamail. Ar ball labhair an mac. “Feuch, a athair,” ar seisean, “tá an t-adhmad againn agus tá an teine againn, ach ca bhfuil an nídh le h-ídhbirt?” Sgian tré chroidhe an athar ab eadh an focal san. Ní raibh ann ach an bheirt. Is beag d'á chuimhneamh a bhí ag an mac cad í an ghéire a bhí sa cheist a bhí curtha aige. Is beag d'á chuimhneamh a bhí aige gur bh'é féin a bhí le h-ídhbirt chómh luath agus a shroisfidís mullach an chnuic. Chuaidh an cheist tré chroidhe an athar. Níor labhair sé ar feadh tamail. Dubhairt sé ar ball:— “Tabharfidh Dia féin dúinn an nídh le h-ídhbirt, a mhic,” ar seisean. Thánadar chun na h-áite. Dhein Abraham an altóir. Shocaruigh sé an t-adhmad mar ba cheart chun na h-ídhbirte. Ansan do cheangail sé a mhac Isaac agus chuir sé ar an altóir é, anuas ar an adhmad. Gan amhras d'innis sé d'Isaac ar dtúis i dtaobh an órduighthe a bhí fághalta aige ó Dhia, agus gan amhras, leis, do thoiligh Isaac chun na h-ídhbirte nuair a thuig sé gur le h-órdú Dé a bhí an ídhbirt le déanamh. Nuair a bhí Isaac ar an altóir agus é ceangailte do thóg Abraham an claidheamh 'n-a láimh agus d'árduigh sé a lámh chun an bhuille do bhualadh. Sar a' raibh uain aige ar an mbuille do bhualadh do labhair an t-aingeal leis as na flathais do ghuth árd. “A Abrahaim! A Abrahaim!” arsan t-aingeal. “Táim anso, a Thighearna!” arsa Abraham. <L 35> “Na bain leis an mac!” arsan t-aingeal. “Ná dein aon nídh leis! Chím anois go bhfuil eagla Dé ort agus nár chimeádais uaim t-aon mhac féin!” Le n-a linn sin d'fheuch Abraham thar a ghualainn. Chonaic sé reithe i n-achran i sgeachaibh, greim ag na sgeachaibh ar adharcaibh air. Do sgaoil sé na ceangalacha de'n mhac agus do rug sé ar an reithe agus cheangal sé é agus chuir sé ar an altóir é agus d'ídhbir sé é i n-inead an mhic. An cnoc san n-ar dhein Abraham an méid sin thuas ar a bhara, Mora an ainim a bhí air, an uair sin. Bhí ainim eile n-a dhiaidh san air. Chnoc Chalbharaí a bhí mar ainim 'n-a dhiaidh san air. B'é an cnoc céadna é ar ar fhuilig ár Slánuightheóir bás abhfad 'n-a dhiaidh san chun na cine daona do shaoradh ó ifrean agus ó chómhachtaibh an áirseóra. D'iompair an Slánuightheóir an chruis chéasta go barr an chnuic sin, abhfad 'n-a dhiaidh san, díreach mar a dh'iompair Isaac an t-adhmad an uair sin, i gcóir na h-ídhbirte. Chuaidh Isaac saor ó'n ídhbirt an uair sin mar do thug Dia d'á athair nídh thar a cheann le h-ídhbirt. Thug an Slánuightheóir, moladh go deó leis, é féin i n-ídhbirt d'á Athair Síoruidhe, thar cheann na cine daona, agus chuaidh an chine daona saor ó'n easgaine a bhí ortha tré pheaca an tsínsir. XVIII. AR LORG MNÁ D'ISAAC. Do ghluais an aimsir. D'imthigh chúig bhliana déag eile. Bhí Abraham ag dul i gcríonacht go mór. Bhí Isaac suas le dachad blian. Is fíor nár mhar a chéile dachad blian an uair sin, i n-aois duine, agus dachad blian anois. An fear a bheadh dachad blian an uair sin bheadh sé chómh h-óg, nú níb' óige, 'ná fear a bheadh deich <L 36> mbliana fichid anois. Mar sin féin bhí an t-am tagaithe n-ar cheart d'Isaac pósadh. Ba ró fhuiriste dhó bean a dh'fhághail sa n-áit n-a raibh sé féin agus a athair n-a gcómhnuighe. Ní bheadh a athair, ná ní bheadh sé féin ach chómh beag, sásta le h-aon mhnaoi des na mnáibh a bhí le fághail sa tír sin. Ní bheadh Abraham sásta le h-aon mhnaoi, mar chéile d'á mhac, ach le mnaoi éigin anoir ó n-a dhúthaigh féin, an dúthaigh as a mb'éigean dó imtheacht i dtusach a shaoghail le h-órdú Dé. An nídh a bhí daingean i n-aigne Abrahaim is leis a bhí aigne an mhic sásta agus ní raibh aon aidhm aige ar aon nídh eile. Bhí Abraham ana-shaidhbhir an uair sin agus bhí reacht- aire aige ag tabhairt aireachais d'á chuid saidhbhris agus ollmhathais. Eliésar ab ainim do'n reachtaire. Duin'uasal ana chreideamhanach ab eadh é agus bhí ion- taoibh ana mhór ag Abraham as. Do ghlaoidh Abraham chuige é lá agus do labhair sé leis. “A leithéid seo, a Eliésair,” arsa Abraham, “Ullmhuigh thu féin chun bóthair agus imthigh leat soir go Mesopotámia mar a gcómhnuighidh mo ghaolta agus tabhair leat anoir ó'n dtír sin cailín éigin de m' threabhchas féin go dtabharfar mar mhnaoi phósta í dom' mhac Isaac.” “Déanfad, a thighearna,” arsa Eliésar. “Tá iontaoibh mhór agam asat, a Eliésair,” arsa Abraham, “ach gnó ró mhór le rádh iseadh an gnó so atá agam 'á thabhairt le déanamh anois duit agus ní foláir dom deimhne bheith agam air go ndéanfir an gnó sa cheart. Táid mná óga saidhbhire, creideamhnacha, uaisle, le fághail sa tír seo agus ins gach áit as so soir go tír mo dhúthchais féin. Ní foláir dom deimhne bheith agam air na tabharfir chugham aon duine des na mnáibh óga san, pé saidhbhreas atá acu ná pé creideamhaint atá acu ná pé sgéimh áilneachta atá ortha, ach go <L 37> dtabharfir chugham óigbhean dem' mhuinntir féin, mar mhnaoi phósta dom' mhac.” “Geallaim agus deimhnighim duit, a thighearna,” arsa Eliésar, “go ndéanfad san, díreach do réir do thoile.” “Níl aon droch iontaoibh agam, a Eliésair,” arsa Abraham, “as do gheallamhaint ná as do dheimhniú, ach ní dhéanfidh geallamhaint ná deimhniú an gnó an turus so. “Agus cad tá le déanamh agam, a thighearna,” arsa Eliésar, “chun t'aigne shásamh i dtaobh an sgéil.” “Caithfir a dhearbhú i láthair Dé go ndéanfir an gnó díreach mar adeirim,” arsa Abraham. “Agus cuir i gcás, a thighearna,” arsa Eliésar, “go ndiúltóchaidh an bhean agus go ndéarfidh sí ná tiocfidh sí liom cad a bheidh le déanamh agam? An amhlaidh a bhéarfad mo thíghearna Isaac féin liom soir i dtreó go bhfeicfar é? Ba dhóic liom, a thighearna, dá bhfeicfí lastoir é ná beadh puinn deacarachta sa ghnó so atá le déanamh agam.” “Ná dein a leithéid, a Eliésair!” arsa Abraham. “Ná beir mo mhac soir sa tír sin leat! Ná bain le n-a leithéid a dhéanamh. Eirigh féin soir agus beidh aingeal ó Dhia at' fhochair, stiúróchaidh an t-aingeal tú sa tslighe agus sa ghnó. Dein an dearbhú dhom mar adeirim leat. Ansan má dhiúltuighean an bhean do theacht leat beir-se saor ó'n ndearbhú mar beidh do dhítheal féin déanta agat.” Ansan do dhein Eliésar an dearbhú. Chuir sé a lámh fé cheathramhain Abrahaim agus do cheangail sé é féin i láthair Dé chun na h-oibre dhéanamh do réir toile Abrahaim. Do réir nóis na h-aimsire sin an uair sin ba mhar a chéile lámh do chur fé'n gceathramhain ar an gcuma san agus an leabhar do thabhairt anois. <L 38> XIX. ELIÉSAR AG AN DTOBAR. D'ullmhuigh an reachtaire Eliésar é féin chun bóthair. Thóg sé deich gcinn de chamalaibh a' treud a thighearna. Do ghaibh sé iad agus chuir sé ualaí ortha. Chuir sé mórán saidhbhris agus ollmhathais chuige ins na h-ualaíbh sin. Ansan do ghluais sé soir go Mesopotámia, go cathair Nachoir. Ní h-innstear an mó lá a bhí an reachtaire ar an slighe ach innstear go raibh an tráthnóna ann nuair a shrois sé tobar áirithe a bhí i gcómhgar do chathair Nachoir. Do stad sé i n-aice an tobair agus chuir sé na camail 'n-a luighe mar bhí an tuirse ortha agus gádh le suaineas acu. Bhí a chúis féin aige le stad i n-aice an tobair sin. Bhí 'fhios aige go raibh sé sa n-áit n-a raibh gaolta Abrahaim 'n-a gcómhnuighe. Bhí 'fhios aige, leis, gur dhócha go mbeadh mná óga an bhaile ag teacht, ó bhí an tráthnóna ann, chun uisge do bhreith leó ó'n dtobar i gcóir na h-oidhche, agus go mb' fhéidir go dtiocfadh an bhean a bhí uaidh ar a measg. Chuimhnigh sé ar an bhfocal adubhairt Abraham leis, .i. go mbeadh aingeal ó Dhia i n' fhocair 'ghá stiúrú. Chrom sé ar a ghuidhe do chur suas chun Dé ar an gcuma so:— “A Thighearna,” ar seisean, “A Dhia mo thighearna Abraham, tar le cabhair chugham indiu! Stiúruigh me sa ghnó so atá 'n-a chúram indiu orm! Táim am' sheasamh anso anois ag bruach an tobair seo. Tiocfidh mná óga an bhaile seo amach anso a d'iarraidh uisge anois. An cailín acu n-a ndéarfad-sa léi, ‘leog anuas do chrúsga go n-ólad deoch,’ agus go ndéarfidh sisi, “Ól, a dhuin'uasail, agus tabharfad uisge do d' chamalaibh, leis, deónuigh, a Thighearna Dia, gurab í <L 39> sin an cailín atá ceapaithe agat-sa mar chéile do d'sheirbhíseach Isaac, agus mar sin dein trócaire ar mo thighearna Abraham!” Is ar éigin a bhí an ghuidhe sin curtha suas chun Dé aige, ar an gcuma san, nuair a chonaic sé chuige cailín áluinn óg agus í ag déanamh ar an dtobar. Chuir a h-áilneacht iongna air. Ba léir dó, leis, gur chailín uasal í. Bhí crúsga ar a gualainn aici. Chuaidh sí síos chun an tobair agus do líon sí an crúsga. Bhí an crúsga ar a gualainn aici agus í chun aghaidh a thabhairt abhaile nuair a labhair an reachtaire léi. “Leog anuas do chrúsga, a 'ghnín ó, má sé do thoil é, agus leog dom deoch a dh'ól as,” ar seisean. Do leog sí an crúsga anuas ar a cuislinn láithreach, “Seo, a dhuin'uasail,” ar sisi, “ól do dheoch, agus tabharfad uisge do d'chamalaibh, leis.” D'ól sé a dheoch. Ansan do chaith sisi an méid uisge a bhí sa chrúsga isteach sa n-iomar a bhí i n-aice an tobair agus bhí sí ag tarrach an uisge as an dtobar agus 'ghá chur sa n-iomar go dtí go raibh a ndóithin ólta ag na beithidheachaibh. Bhí seisean ag feuchaint uirthi an fhaid a bhí sí ag déanamh na h-oibre sin, agus é 'ghá fhiafraighe dhe féin i n'aigne ar bh'í sin an cailín a bhí ceapaithe ag Dia mar chéile do mhac Abrahaim. Nuair a bhí an t-uisge tabhartha dos na beithidhigh aici agus an crúsga aici dh'á thógaint chun imtheacht abhaile tháinig sé 'n-a h-aice agus thug sé dhi dhá fháinne cluas a bhí déanta d'ór agus a bhí ana dhaor, agus do labhair sé airís léi. “Ar bh'é do thoil, a 'ghnín ó,” ar seisean “a dh'innsint dom cé h-é t'athair? nú an bhfuil slighe 'n-a thigh n-a bhféadfainn stad ann i gcóir na h-oidhche?” “Batuel is ainim do m'athair, a dhuin'uasail, ar sisi. “Mac do Mhelca iseadh é. Tá slighe do dhóithin agat le fághail 'n-a thigh,” ar sisi, “agus cóir bhídh agus <L 40> chodlata dhuit féin agus d'á bhfuil agat. Imtheóchad láithreach agus 'neósfad dóibh go bhfuilir ag teacht.” D'imthigh sí. Ansan do shléacht Eliésar i láthair Dé, go h-umhal agus go díograsach, agus do ghaibh sé a bhuidheachas ó chroidhe le Dia na Glóire toisg gur bh'é toil Dé é sheóladh chómh cruinn chómh díreach i dtreó na h-oibre a bhí le déanamh aige agus go raibh eirighthe leis sa n-obair chómh luath agus chómh maith. Bhí gaol gairid ag Batuel le h-Abraham. Rebecca ab ainim do'n chailín agus do thuig Eliésar nár bh'fhéidir cailín ab fhearr 'ná í ná ba mhaiseamhla 'ná í do sholáthar mar mhnaoi do mhac Abrahaim. Bhí sé lán tsásta i n'aigne. XX. TIGH MUINNTIRE REBECCA. Chuaidh an cailín abhaile go mear. Thaisbeáin sí d'á máthair an dá sheóid bhreághtha a bhí fághalta aici agus d'innis sí an chainnt adubhairt an duin'uasal léi agus gur theastuigh uaidh teacht chucha i gcóir na h-oidhche. Bhí dritháir aici agus Laban ab ainim dó. Do rith sé sin amach agus tháinig sé chun an tobair. Fuair sé ann an fear agus é 'n-a sheasamh i n-aice na gcamal. “Tar liom-sa láithreach chun ár dtighe-na, a dhuin' uasail,” ar seisean. Ná fan ad' sheasamh anso. Tá an tigh ullamh duit féin agus d'á bhfuil agat. Tá slighe agus breis againn duit féin agus do d' chamalaibh. Téanam ort, a dhuin'uasail.” Do rug sé leis chun an tighe é. Do cuireadh gach aon chóir air féin agus ar na fearaibh a bhí aige agus do tugadh cró agus asair dos na camalaibh. Ar ball do cuireadh bia agus deoch os a chómhair. Do stad sé. “Sar a n-ithead bia,” ar seisean, “a dhaoine muinn- teardha, ní mór dom an gnó do thug mé a dh'innsint.” <L 41> “Mar is toil leat, a dhuin'uasail,” ar siad-san. “Is ó Abraham a thánag-sa ar an gcuaird seo,” ar seisean. “Fear ana shaidhbhir iseadh é agus tá lámh Dé leis. Tá aon mhac amháin aige. Isaac is ainim do'n mhac. Tá a bhean-máthair an mhic sin-tar éis bháis. Is mian leis bean do sholáthar d'á mhac. Ní h-áil leis go bpósfadh a mhac aon bhean des na mnáibh atá sa tír 'n-a bhfuil sé 'n a chómhnuighe ansúd thiar. Do chuir sé mise uaidh anso go tír a dhúthchais, mar a bhfuilid a ghaolta agus d'órduigh sé dhom cailín d'á mhuinntir féin do bhreith chuige siar ó'n áit seo ag triall ar a mhac, chun í bheith mar mhnaoi phósta aige. B'éigean dom a gheallamhaint dó go ndéanfinn an nídh sin dó do réir a thoile, agus b'éigean dom an gheallamhaint a dhéanamh daingean fé dhearbhú i láthair Dé. Thugas aghaidh ar an mbaile seo ar dtúis. Chuimhnigheas go mbeadh mná óga an bhaile seo ag dul amach chun an tobair sin a d'iarraidh uisge. D'iarras ar Dhia an óig-bhean a bhí ceapaithe ag Dia do mhac mo thighearna Abraham do sheóladh am' threó, agus d'iarras ar Dhia cómhartha thabhairt dom uirthi i dtreó go n-aithneóchainn í nuair a thiocfadh sí chugham. Sidé an cómhartha a dh'iarras agus seo mar a dh'iarras é. Chuireas mo guidhe suas chun Dé ar an gcuma so:— “A Thighearna Dia,” arsa mise, am' aigne, ‘an cailín a tiocfidh chun an tobair seo anois, a d'iarraidh uisge, agus go ndéarfad-sa léi deoch do thabhairt dom, agus go ndéarfidh sisi, “Tabharfad deoch duit, agus tabharfad uisge do d'chamalaibh, leis.” Deónuigh, a Thighearna Dia, gurab í sin an bhean atá ceapaithe agat-sa mar mhnaoi phósta do mhac mo thighearna Abraham.’ “Is ar éigin a bhí an ghuidhe sin déanta agam nuair a chonac an cailín seo, Rebecca, ag teacht am' dháil agus crúsga ar a gualainn aici. Chuaidh sí síos chun an tobair agus do líon sí an crúsga agus bhí sí ag teacht <L 42> ó'n dtobar agus an crúsga lán ar a gualainn aici. Dhruideas 'n-a coinnibh, ‘Leog anuas do crúsga, a 'ghnín ó,’ arsa mise léi, ‘go n-ólad deoch as.’ ‘Leogfad cheana, a dhuin'uasail,’ ar sisi, ‘Ól do dheoch’ ar sisi, ‘agus tabharfad uisge do d' chamalaibh, leis.’ Do leog sí an crúsga anuas ar a cuislinn agus d'ólas mo dheoch as. Ansan d'imthigh sí agus bhí sí ag tarrac an uisge as an dtobar agus 'ghá thabhairt dos na camalaibh go dtí go raibh a ndóithin ólta acu. “Thuigeas ansan go raibh freagra fághalta agam ar mo ghuidhe; an cómhartha a dh'iarras ar Dhia go raibh sé fághalta agam, agus gur bh'í Rebecca an cailín a bhí ceapaithe ag Dia na Glóire chun í bheith 'n-a mnaoi phósta ag Isaac, ag mac mo thighearna Abraham. Ansan d'fhiafruigheas di cé'r bh'í féin agus d'innis sí dhom. Nuair innis sí dhom cé'r bh'í féin do deimhnigheadh am' aigne dhom níba dhaingne, gur bh'í an bhean cheart í. Bhí an cómhartha cruinn, fé mar a bhí iarrtha ar Dhia agam é thabhairt dom, agus ansan bhí toil mo thighearna Abraham cómhlíonta. Gaol gairid dó féin ab eadh an cailín. XXI. PÓSADH ISAAC. “Nuair a bhí mo thighearna Abraham ag cur na geallamhna chómh dian orm d'fhiafraigheas de cad a bheadh le déanamh agam dá mba rud é nár thoil leis an mnaoi teacht liom. Dubhairt sé liom dá ráineóchadh san ná beadh easgaine an dearbhuighthe orm. “Ní'l agam le déanamh anois, a cháirde, ach a fhiafraighe an dtiocfidh Rebecca liom nú an gcaithfad aghaidh a thabhairt i dtreó éigin eile.” <L 43> “Is léir,” ar siad san, “gur ab é briathar Dé atá sa sgéal agus ní féidir dúinne cur 'n-a choinnibh. Sin í Rebecca féin os do chómhair. Tóg leat í agus imthigh agus bíodh sí 'n-a mnaoi phósta ag mac do thighearna, fé mar atá labhartha ag Dia féin leat.” Nuair airigh Eliésar an chainnt sin ag teacht uatha go léir, d'aon ghuth, do shléacht sé go talamh ag gabháil a bhuidheachais le Dia. Nuair a bhí san déanta aige do thug sé leis, as na h-ualaíbh, arthaí óir agus airgid agus éadaí uaisle daora agus do bhronn sé iad ar Rebecca, agus thug sé tabhartaistí, leis, d'á máthair agus d'á drithárachaibh. Ansan do deineadh féasta agus do suidheadh ag ithe agus ag ól. D'eirigh an reachtaire go moch ar maidin amáireach a bhí chughainn agus do labhair sé. “Leogtar mise chun siubhail anois,” ar seisean, “go dtéidhead ag triall ar mo mháighistir. Tá mo ghnó déanta agam buidheachas mór lé Dia dh'á chionn, agus isé is fada liom go mbead thiar i n' fhochair agus mo sgéal innste agam dó.” “Dubhairt an mháthair, ámhthach, agus na drítháracha, “Ní h-eadh ach fanadh an cailín anso againn aon deich lá amháin agus ansan imthigheadh sí leat.” “Ná deinidh sin,” ar seisean, “agus ná cuiridh ríghneas orm, óir isé Dia do stiúruigh mé ar mo chuaird agus do chuir mo ghnó chun cinn chómh maith. Ní ceart aon ríghneas do chur orm sa ghnó óir isé gnó Dé é.” “Glaodhtar ar an inghín,” ar siad san, “agus fiafraightear di cad is toil léi.” Do glaodhadh uirthi agus do cuireadh an cheist chúichi, “An toil leat imtheacht leis an nduine seo?” “Is toil,” ar sisi. Ansan do leogadh chun siubhail í féin agus a buime i n-aonfheacht le reachtaire Abrahaim agus le n-a chualacht, agus le linn imthighthe dhi bhí a muinntir go léir ag guidhe chun Dé ar a son, 'ghá iarraidh ar Dhia <L 44> rath agus séan do chur uirthi, agus sliocht go líonmhar, agus buadh do thabhairt d'á sliocht ar a namhaid i gcómhnuighe. Thug an reachtaire aghaidh ar an mbaile gan ríghneas. Tháinig sé an bóthar a dh'imthigh sé. Nuair a tháinig sé i radharc an bhaile chonaic sé féin agus a chualacht Isaac ag siubhal i dtreó tobair a bhí sa n-áit. D'fhiafraigh Rebecca dhe cé'r bh'é an fear san. D'innis sé dhi. Do chonaic Isaac, leis, iad san ag teacht. Do ghluais sé n-a dtreó. Chómh luath agus chonaic Rebecca Isaac tháinig sí anuas de'n chamal agus chuir sí a clóca uímpi agus chlúduigh sí a ceann leis an gclóca. Thug an reachtaire tuairisg chruinn d'Isaac agus d'Abraham ar a chuaird agus ar conus a dh'eirigh a chuaird leis. D'innis sé dhóibh conus mar a stiúruigh Dia na glóire é sa ghnó go léir; conus mar a stad sé ag an dtobar agus conus mar a chuir sé a ghuidhe suas chun Dé 'ghá iarraidh ar Dhia an cómhartha do thabhairt dó, agus conus mar a tugadh an cómhartha dhó, agus, d'á chómhartha san féin, ná tabharfadh Rebecca an deoch uaithe chómh tapaidh, as an gcrúsga, agus ná h-umhalóchadh sí í féin chómh fonnmhar chun an uisge thabhairt dos na camalaibh, mara mbeadh í bheith fial, deagh-chroidheach, uasal-aigeanta, mar a bhí sí agus mara mbeadh í bheith maith a dóithin i bhfeabhas a h-aigne chun bheith na céile ag Isaac. Chonacadar go léir go raibh áilneacht a pearsan chómh neamhchoitchianta le feabhas a h-aigne. Do thuig Isaac feabhas a h-aigne agus chonaic sé áilneacht a pearsan agus do ghaibh sé buidheachas ó chroidhe le Dia a chuir chuige í. Do phós sé í agus thug sé grádh ana mhór di mar dob fhiú í é. Do mhaoluigh an grádh san a bhí aige do'n mhnaoi sin an bhuairt a bhí air an uair sin i ndiaidh a mháthar a bhí tar éis bháis d'fhághail beagán aimsire roimis sin. <L 45> XXII. BEIRT MHAC ISAAC. Do mhair Abraham go dtí go raibh sé céad agus chúig bhliana déag agus trí fichid, agus fuair sé bás. D'fhág se a chuid go léir agá mhac Isaac agus d'fhág san Isaac saidhbhir go maith. Bhí aon nídh amháin, ámhthach, a bhí ag déanamh buartha aigne d'Isaac. Níor bh'é toil Dé clann do theacht idir é féin agus a bhean. Do chuir sé a thoil le toil Dé, ach bhíodh sé do shíor ag guidhe chun Dé 'ghá iarraidh ar Dhia clann do thabhairt dóibh. Tar éis mórán aimsire do thárla go raibh Rebecca ag iompar clainne. Nuair a bhí cuid mhaith d'á h-aimsir caithte aici do mhothuigh sí nídh iongantach, nídh a chuir sgannra uirthi. Mhothuig sí fé mar a bheadh beirt chlainne ar iompar aici agus únfairt éigin ar siubhal acu, fé mar a bheidís ag gleic istigh 'n-a broinn. Tháinig sgannra uirthi, mar cheap sí gur dhócha go dtiocfadh an bás uirthi d'á ndruim. B'é toil Dé aingeal do chur, ag triall uirthi chun an sgannra bhaint di agus a dh'innsint di cad é an brígh a bhí leis an únfairt agus leis an ngleic. “Tá beirt mhac ar iompar agat,” arsan t-aingeal léi, agus beidh coimhsgar eatartha um uachtaránacht. Tiocfidh dhá shliocht mhóra líonmhara ó'n mbeirt sin agus beidh an t-uachtaránacht ag an sósar os cionn an tsínsir agus ag sliocht an tsósair os cionn sleachta an tsínsir; agus siné brígh atá leis an nídh sin a chuir an sgannra ort.” Tháinig an t-am agus do rugadh an bheirt mhac. Tháinig duine acu ar dtúis, ach má tháinig bhí greim daingean ar throigh leis ag láimh an tarna duine acu agus é ag teacht ar an saoghal 'n-a dhiaidh. An chéad duine acu a tháinig bhí fiona ruadh-dhearg ar a chroicean agus bhí <L 46> croicean an leinbh eile glan ó fiona. Do tugadh Esau mar ainim ar an gcéad leanbh a rugadh, agus do tugadh Iacob mar ainim ar an leanbh eile. Cialluigheann “Iacob” sárú, mar do tuigeadh gur bh'é an sósar é agus go raibh sé a d'iarraidh an tsínsir do shárú. Bhí Isaac trí fichid blian nuair a rugadh an bheirt sin. D'fhás an bheirt agus bhí deifrigheacht meóin agus aigne eatartha fé mar a bhí an deifrigheacht croicin eatartha. Dhein fear tréan láidir cuthaigh de'n fhear chlúmhach. Amuich ar na cnocaibh ag fiadhach ba mhaith leis bheith. Ní chuireadh na droch bheithidhigh sgáth ná eagla air ach do chuireadh seisean an t-eagla ortha-san, tré mhéid a nirt agus a chródhachta. Thugadh sé leis abhaile toradh an fhiadhaigh agus ba mhinic ag teacht abhaile é agus seilg mhór mhéith aige. Do thaithneadh an bia sin go maith leis an muinntir a bhíodh sa bhaile agus do thaithneadh sé le h-Isaac níb' fhearr 'ná mar a thaithneadh aon tsaghas eile bídh leis. D'fhás Iacob ar a mhalairt sin de chuma ar fad. Ní raibh aon dúil i bhfiadhach aige ná i gcoimhsgar le beith- idheachaibh allta. Duine réidh ciúin cneasta suaineasach ab eadh é. Ag tabhairt aire do thréadaibh caereach a bhíodh sé agus d'á n-uanaibh. Ní raibh an lúth ná an neart ann a bhí sa bhfear eile i n-aon chor. Ní raibh aon lorg aige ar bheith suas a's anuas le beithidheachaibh allta, go mór mór dá mba beithidhigh chontabharthacha iad. Níor mhór do bheithidheach acu bheith ana láidir, ana chontabharthach chun aon eagla chur ar Esau. Bhí cion mór ag an athair agus ag an máthair ortha araon, ach dob é Esau an fear díobh ab annsa leis an athair, agus ba mheasa leis an máthair an t-aodhaire a bhí mín, cneasta suaineasach 'ná an fiagaidhe fiain. Bíodh Iacob sa bhaile aici i gcómhnuighe agus isé is dóichighe go mbíodh sé níba chneasta agus níb' uramamhla dhi 'ná an fear eile. <L 47> XXIII. CLEAS REBECCA. Do thuig gach aoinne gur bh'é Esau an sínsear agus d'á bhrígh sin gur bh'é bheadh 'n-a cheann ar an dteaghlach nuair a gheóbhadh Isaac bás. Do tuigeadh, leis, go raibh beannacht éigin ag leanmhaint an cheannais sin agus go dtabharfadh Isaac an bheannacht san d'Esau nuair a bheadh sé féin ag fágaint an tsaoghail. Ní dheabhruighean an sgéal go raibh aon tsuim ró mhór ag Esau sa cheannas ná sa bheannacht. Tháinig sé isteach lá ó bheith ag fiadhach agus é traochta le tuirse agus le tart agus le h-ocras. Bhí Iacob istigh roimis agus saghas éigin praisge, nú leitean, beirbhthe aige. “Ó, a dhritháir,” arsa Esau, “tabhair dhom chuid de'n phraisigh sin. Táim i ndeire anama leis an ocras!” “Tabharfad cheana,” arsa Iacob, “ach an phraiseach do cheannach uaim. Díol-se liom-sa anois ceart do shínsireachta agus tabharfad duit an phraiseach.” “Bíodh sé agat!” arsa Esau. “Cad é an tairbhthe dhómhsa é mar cheart sínsireachta má gheibhim bás leis an ocras anois?” “Dearbhuigh go dtabharfir dom é,” arsa Iacob. Dhein Esau an dearbhú. Ansan do thug Iacob a dhóithin le n-ithe dhó agus bhí sé sásta. D'imthigh sé agus níor chuimhnigh sé a thuille ar an sgéal. Do ghluais an aimsir. Do phós Esau bean de mhnáibh na tíre sin. Níor dhein sé mar a dhein a athair, toil a athar féin do shásamh agus bean do thabhairt leis anoir ó dhúthaigh a shínsear. Tamal 'n-a dhiaidh san do phós sé bean eile de mhnáibh na h-áite. Ní raibh sé bun os cionn an uair sin níba mhó 'ná aon bhean amháin a bheith ag fear. <L 48> I n-éaghmais iad a bheith de'n fhuil iasachta níor mhná fóghanta an bheirt. Ní rabhadar umhal d'Isaac ná do Rebecca. Bhíodar stuacach, droch mhúinte mínáireach leó agus chuiridís buairt aigne go minic ortha. Ach bhí Isaac ag dul i gcríonacht go mór agus ag tuitim leis an aois. Bhí ag dul d'á radharc agus dá éisteacht. Do ghlaoidh sé chuige Esau. Tháinig Esau ag triall air. “An bhfuilir ansan a mhic,” arsa Isaac. “Táim, a athair,” arsa Esau. “Chíon tú, a mhic,” ar seisean, “go bhfuilim ag dul i gcríonacht agus nách fios cad é an lá a thiocfidh an bás orm. Eirigh agus tóg leat t'airm fiadhaigh agus imthigh amach agus chómh luath agus gheóbhair seilg tabhair leat é agus dein é dh'ullmhú n-a bhia dhom fé mar is eól duit a thaith- nean liom, agus tabhair chugham é go n-ithead é agus go gcuiread an bheannact ort roimh fhághail bháis dom.” D'airigh Rebecca an focal. Chómh luath agus bhí Esau imthighthe amach do ghlaoidh sí ar Iacob. “Feuch, a mhic,” ar sisi, “d'airigheas t-athair anois ag cainnt le d' dhritháir Esau; ‘Imthigh amach,’ ar seisean leis, ‘agus tabhair leat chugham nídh de thoradh do sheilge agus ullmhuigh bia dhom go n-ithead é agus go gcuireadh an bheannacht i láthair Dé ort sar a' bhfaghad bás.’ “Agus anois, a mhic,” ar sisi, “dein-se mo chómairle- se. Imthigh chun do threuda agus tabhair chugham dhá mhionán ana mhaithe agus déanfad díobh an bia sin a thaithnean le t'athair agus béarfir-se an bia ag triall air isteach agus íosfidh sé an bia agus is ort-sa a chuir- fidh sé an bheannacht sar a' bhfaghaidh sé bás.” “Seachain, a mháthair!” arsa Iacob. “Is eól duit gur fear clúmhach mo dhritháir agus go bhfuil mo chroicean-sa sleamhain, glan. Má chuirean m'athair lámh orm agus go n-aithneóchaidh sé óm' chroicean mé is eagal liom go measfidh sé mé bheith ag déanamh <L 49> magaidh faoi, agus go mb'fhéidir gur easgaine thabhar- finn orm féin uaidh agus nách beannacht.” “Bíodh an easgaine sin orm-sa, a mhic,” ars an máthair. “Imthigh-se,” ar sisi, “agus dein mar adeirim leat agus fág fúm-sa an chuid eile de'n ghnó.” D'imthigh Iacob agus dhein sé mar adubhairt sí leis. Thug sé chúichi an dá mhionán. Do mhairbh sí iad agus bhain sí an croicean díobh, agus bhí an bia ullamh aici abhfad sar a dtáinig an fiagaidhe suas le h-aon tseilg amuich ar an gcnoc. XXIV. AN DUBH N-A GHEAL. D'ullmhuigh sí an bia mar ab eól di a thaithn leis an athair. Ansan do tháinig sí ar dhá láimh agus ar mhuineál Iacob agus do chlúdaigh sí iad le croicean na mionán ag fágáilt taoibh an fhiona de'n croicean lasmuich, agus do chuir sí uime culaith éadaigh le h-Esau, a bhí aici i gcimeád. Ansan thug sí dhó an bia le breith isteach ag triall ar a athair. “A athair,” ar seisean, nuair a tháinig sé i láthair a athar. “Airighim thu,” arsan t-athair. “Cé h-é thusa, a mhic?” ar seisean. “Do mhac críona mise, a athair,” arsa Iacob. “An nídh a dubhraís liom a dhéanamh tá sé déanta agam. Suidh, a athair agus ith de thoradh mo sheilge agus cuir do bheannacht orm ód' chroidhe.” “Conus fhéadais an tseilg a dh'fhághail chómh luath, a mhic?” arsan t-athair. “B'é toil Dé,” arsa Iacob. “go dtáinig am' threó go luath an nídh a bhí uaim.” <L 50> “Tar anso am' aice, a mhic,” arsa Isaac. “Go gcuiread mo lámh ort agus go mbeidh fhios agam an é mo mhac Esau atá agam nú nách é.” Tháinig seisean i n-aice. Chuir an t-athair a lámh ar a dhá láimh-sean agus ar a mhuineál. Fuair sé an fiona. “Isiad lámha Esau na lámha,” ar seisean, “ach isé glór Iacoib an glór,” agus níor aithin sé é, toisg é bheith gan radharc gan éisteacht ach go lag, agus gur chuir an fiona n-a luighe air gur bh'é Esau a bhí aige. An tusa mo mhac críona Esau?” ar seisean nuair a bhí sé chun na beannachtan do chur air. “Is mé, a athair,” arsa Iacob. “Tabhair dhom nídh de'n bhia seo de thorad do sheilge a mhic,” ar seisean, “go gcuiread an bheannacht ó m'anam ort.” Thug Iacob an bia dhó agus chaith sé é. Ansan do thug sé deoch fíona dhó agus d'ól sé an deoch. “Tar agus tabhair póg dom, a mhic,” ar seisean. Tháinig seisean agus thug sé póg dó. Le linn na póige dh'fhagháil dó do mhothuigh Isaac an baluith breágh cúmhrtha a bhí ó'n éadach a chuir Rebecca ar Iacob, agus do labhair sé. “Feuch,” ar seisean, “is ionan an baluith seo atá óm' mhac agus an baluith a bheadh ó thalamh rathmhar n-ar chuir Dia a bheannacht air! Drúcht ó'n spéir agus méithreas talmhan go dtugaidh Dia dhuit! Flúirse arbhair agus fíona dhuit! Smacht ar thuathaibh agus onóir ó chineachaibh dhuit! Go mba rí thu ar chlainn do mháthar agus ar do ghaoltaibh go léir. Umhaluigheacht uatha uile dhuit! Mallacht ar an t-é a chuirfidh a mhallacht ort, agus beannacht go líonmhar ar an t-é a chuirfidh a bheannacht ort!” Ar éigin a bhí an chainnt sin ráidhte agus Iacob imthighthe amach nuair a tháinig Esau. Bhí an bia ullamh aige, cuid de thoradh na seilge, fé mar a dh'órduigh Isaac dó. Chuir sé an bia os cómhair a athar. <L 51> “Seo, a athair,” ar seisean, “eirigh agus ith nídh de thorad seilge do mhic agus cuir do bheannacht ó chroidhe orm.” “Agus cé h-é thusa?” arsa Isaac. “Esau, do mhac críona, mise, a athair,” arsa Esau. Tháinig uathbhás thar barr ar Isaac nuair airigh sé an chainnt sin. Tháinig iongna agus alltacht air thar na beartaibh. “Agus,” ar seisean, “cé h-é an fear úd a tháinig anso ó chiainibh agus a thug dómhsa toradh seilge le n-ithe agus gur itheas nídh de go léir sar ar tháinighis-se? Do chuireas an bheannacht air sin agus is air a dh'fhanfidh an bheannacht.” Nuair airigh Esau an chainnt sin do ghoil sé go h-árd. Do bhúirth sé agus do bhéic sé. Nuair a bhí an bheannacht imthighthe uaidh iseadh do thuig sé a tairbhthe. Do chaith sé uaidh í roimis sin ar bhéile bhídh. Nuair a bhí sí imthighthe uaidh dáiríribh iseadh do thuig sé i gceart cad a bhí imthighthe uaidh. “Ó, a athair,” ar seisean, “cuir do bheannacht orm-sa, leis!” “Tháinig do dhritháir,” arsa Isaac, “agus do rug sé uait an bheannacht le ceilg agus tá sí air,” arsan t-athair. “Ní miste ‘Iacob’ a thabhairt mar ainim air,” arsa Esau. “Ach nár chimeádais aon bheannacht dómhsa, a athair?” ar seisean. Cuir beannacht orm-sa leis, a athair,” ar seisean, agus é ag gol go h-árd agus ag liúirigh. “An amhlaidh ná fuil agat, a athair,” ar seisean, “ach an t-aon bheannacht amháin?” XXV. AN DÁ BHEANNACHT. “Fuair do dhritháir, a gan fhios duit, an bheannacht a bhain leat-sa agus tá sí air,” arsa Isaac. <L 52> “Ó, ní miste Iacob a thabhairt mar ainm air. Do mheall sé mé ar dtúis a' ceart mo shínsireachta agus siní an bheannacht beirtha uaim anois aige. Ó, a athair,” ar seisean, “ar thugais í go léir dó! Ar chimeádais aon phioc di dhómhsa!” “Dheineas tighearna dhe os do chionn, a mhic,” arsa Isaac, “agus chuireas a ghaolta go léir fé n-a smacht. Dheineas rí dhe os bhúr gcionn. Thugas toradh an tailimh dó, neart arbhair agus fíona. Cad fhágan san agam le tabhairt duit-se, a mhic?” “Ná fuil agat, a athair,” arsa Esau, “ach aon bheannacht amháin? Ó, a athair, cuir beannacht éigin orm-sa!” “Cuirim,” arsa Isaac, “saidhbhreas tailimh duit agus drúcht ó'n spéir anuas. Le claidheam a mhairfir. Beidh tú fé smacht do dhrithár. Ach tiocfidh tráth agus cuirfir díot an smacht san agus beidh tú saor uaidh.” Bhí fuath léanmhar fíochmar, as san amach, ag Esau do Iacob, agus do shocaruigh sé i n-aigne go marbhóchadh sé Iacob chómh luath agus bheadh a athair tar éis bháis. Do h-innseadh an nídh sin do Rebecca. Do labhair sí le Iacob. “Feuch, a mhic,” ar sisi, “tá Esau ceapaithe ar thu mharbhú chómh luath agus gheóbhaidh t'athair bás. B'fhéidir ná fanfadh sé go dtí san féin. Is fearr imtheacht as an gcontabhairt. Glac mo chómhairle agus imthigh soir go Mesopotámia ag triall ar mo dhritháir Laban agus fan ann ar feadh tamail go maoluighidh fearg Esau. Ansan cuirfad-sa fios ort agus tabharfad thar n-ais abhaile anso thu.” Ansan do labhair sí le n-a fear, le h-Isaac. “Táim cráidhte, ciapaithe, cortha de m' shaoghal,” ar sisi, “ó mhnáibh na tíre seo. Má dheinean Iacob mar a dhein Esau agus bean de mhnáibh na tíre seo do phósadh ní bhéad-sa a bhfad beó!” Do ghlaoidh Isaac ar Iacob agus do labhair sé leis. “Feuch, a mic,” ar seisean, “táim 'ghá chur de cheangal <L 53> agus d'oibliogáid ort gan aon bhean de mhnáibh na tíre seo do phósadh. Imthigh soir go Mesopotámia go tigh Bhatuel, athair do mháthar, agus pós duine d'inghíneachaib Labain, dritháir do mháthar. Agus go gcuiridh Dia 'n uile chómhacht a bheannacht ort, agus a rath, agus sliocht líonmhar, agus go gcuiridh sé ort féin agus ar do sliocht beannacht Abrahaim, agus go dtugaidh sé dhuit seilbh na tíre iasachta so fé mar a gheall sé do d'shean athair! “Ansan d'imthigh Iacob soir go Mesopotámia ag triall ar Laban, dritháir a mháthar agus d'fhan sé ann. B'fhéidir nár mhiste a fhiafraighe anso conus a glactar an bheart san a dhein Rebecca i dtaobh na beannachtan úd. Ar dhein sí peaca fill? Ar innis Iacob bréag ghrána d'á athair nuair a dh'fhiafraigh a athair de; “An tusa mo mhac críona Esau?” Agus nuair a dubhairt sé go seasamhach; “Is mé”? Níor dhein Rebecca feall. Agus níor innis Iacobh bréag. B'é toil Dé an bheannacht do thabhairt do Iacob agus gan í thabhairt d'Esau. Nuair a dubhairt Iacob, “Is mise Esau” dubhairt sé an fhírinne. Dubhairt sé an fhírinne a bhí socair ag Dia féin an uair sin, .i., gur bh'é Iacob Esau, .i., gur bh'ar Iacob a bhí socair ag Dia chun na sínsireachta agus chun na beann- achtan. Ba le Dia an tsínsireacht agus an bheannacht. Ó b'é toil Dé an tsínsireacht do thabhairt do Iacob, ba le Iacob í do réir chirt agus do réir fírinne. Dá bhrígh sin ní dubhairt Iacob bréag nuair a dubhairt sé gur bh'é féin an sínsear. Ar an adhbhar gcéadna níor dhein Rebecca feall. Níor dhein sí ach cabhrú le toil Dé sa ghnó go léir. Siné chuir an iongna go léir agus an alltacht agus an t-uathbhás ar Isaac nuair a fuair sé conus a bhí an obair iompuighthe amach agus cé air go raibh an bheannacht curtha aige. Bhí fhios aige gur bh'ar shliocht an t-é gheóbhadh an bheannacht san a thiocfadh an Slánuightheóir, <L 54> agus gur bh'ar shliocht Iacoib a bhí an Slánuightheóir le teacht, agus d'á bhrígh sin go raibh toil Dé déanta aige, a gan fhios dó féin. Siné chuir an t-uathbhás air. XXVI. AN ÓIGBHEAN RACHEL. Nuair a dh'imthig Iacob ó thír a athar agus a mháthar thug sé a aghaidh soir i dtreó Mhesopotámia. Bhí sé ag dul i dtreó na tíre ar a dtugti Háran. Bhí tuitim na h-oidhche ann nuair a shrois sé áit áirithe. D'aimsigh sé ceann de chlochaibh an bháin agus do shocruigh sé í mar adhart dó féin agus do shín sé é féin chun codlata agus a cheann ar an gcloich. Thuit a chodladh air agus an fhaid a bhí sé n-a chodladh do taisbeanadh aisling dó. Chonaic sé an dréimire 'n-a sheasamh sa n-áit agus bara an dréimire chómh h-árd leis na flathais agus aingil ó Dhia ag teacht anuas agus ag dul suas an dréimire, agus an Tighearna thuas ag bara an dréimire agus é ag feuchaint anuas air. Agus do labhair an Tighearna an chainnt seo leis:— “Dia t-athar mise, Dia Abrahaim agus Isaac. An talamh san ar a bhfuilir ad chodladh anois tabharfad duit féin é agus do d' shliocht. Beidh do shliocht chomh líonmhar le gainimh na talmhan. Leathfid siad soir agus siar agus óthuaidh agus ódheas, agus tiocfidh uait agus ód' shliocht beannacht ar chineachaibh an domhain. Déanfad cosnamh ort ins gach áit n-a ngeóbhair, agus ní sgarfad leat, ach cómhlíonfad duit gach nídh d'á bhfuil ráidhte agam.” Nuair a dhúisigh Iacob as a chodladh agus nuair a chuimhnigh sé ar an aisling sin tháinig creathán agus sgannra air. “Is fíor,” ar seisean, “go bhfuil an <L 55> Tighearna sa n-áit seo agus ní raibh a fhios agam! Áit uathbhásach iseadh an áit seo!” ar seisean. “Gan amhras is sa n-áit seo atá tigh Dé agus geata na bhflathas!” Ansan, nuair eirigh sé ar maidin thóg sé an chloch san a bhí fé n-a cheann aige agus chuir sé n-a seasamh í mar chómhartha, agus do dhoirt sé oíle anuas uirthi, agus thug sé Betel mar ainm ar an áit. Ansan do thug sé móid, nú geallamhaint, do Dia. “Má bhíon Dia liom,” ar seisean. “Am chosaint sa tslighe n-a bhfuilim ag dul, agus go dtabharfidh sé dhom bia le n-ithe agus éadach le caitheamh, agus, go dtiocfad thar n-ais fé mhaise go tigh m'athar, beidh an Tighearna 'n-a Dhia agam, agus an chloch so atá curtha suas mar chómh- artha agam tabharfar tigh Dé mar ainim uirthi.” Ansan do chomáin Iacob leis soir go dtáinig sé go tír Mhesopotámia. Tháinig sé go tobar a bhí sa n-áit. Bí trí treuda caereach 'n-a luighe i n-aice an tobair agus rainnt aodhairí ag tabhairt aire dhóibh. As an dtobar iseadh a tugtí uisge dos na caoiribh agus bhí leac mhór throm anuas ar bhéal an tobair. Do labhair Iacob leis na h-aodhairíbh. “Cad as daoibh-se, a bhráithre?” ar seisean. “Ó Háran,” ar siad san. “Tá fear n-ar ab ainim dó Laban 'n-a chómhnuighe sa n-áit sin,” arsa Iacob, “an bhfuil aithne agaibh air?” “Tá aithne mhaith againn air,” ar siad san. “An bhfuil sé go maith?” ar seisean. “Tá sé go h-ana mhaith,” ar siad san. “Seo chughainn duine d'á bheirt inghean agus a treud aici 'a thabhairt léi chun an uisge.” Rachel isí a bhí ag teacht. D'innis Iacob di laithreach cé'r bh'é féin agus thug sé póg di agus thóg sé an leac de bhéal an tobair agus thug sé uisge d'á treud. Do shil sé deóra go bog nuair a bhí sé ghá innsint di cé 'r' bh'é féin, mar bhí áthas ana mhór air ag bualadh dhó uime n-a ghaoltaibh. D'imthigh sisi abhaile agus d'innis sí <L 56> d'á h-athair go raibh mac a dhrifeur, mac Rebecca, ag an dtobar. Tháinig Laban agus chuir sé na mílte fáilte roimh Iacob agus do rug sé leis abhaile é. D'innis Iacob dó a sgéal go léir agus cad a thug é. “Tá go maith, a mhic ó, arsa Laban. “Fan anso am fhochair-se. Is liom féin tú, a mhic mo dhrifeur, mo chnámha agus mo chuid feóla féin.” Nuair a bhí mí caithte aige sa n-áit agus é ag obair go dúthrachtach, do labhair Laban leis. “Bíodh gur bráthair dom thú, a mhic ó,” arsa Laban, “ní ceart tú bheith ag obair dom gan tuarastal. Tá an rath ar an obair a dheinean tú. Cad é an tuar- astal a bheadh uait?” An lá a chonaic Iacob Rachel ag an dtobar agus n-ar thuig sé cad é an gaol a bhí aige léi tháinig grádh ana mhór aige dhi. Do chuimhnigh sé, leis, ar an focal adubhairt a athair leis, .i. duine d'ingheanachaibh Labain do phósadh. XXVII. PÓSADH IACOIB. Bhí beirt inghean, ámhthach, ag Laban. Lia ainim na h-inghíne ba shine acu agus Rachel an inghean ab óige. Bhí locht ar Lia. Cailín breágh ab' eadh í ach í bheith brach- shúileach. Ní raibh aon bhreith aici i mbreághthacht, ámhthach, ar Rachel. “Cad é an tuarastal a bheadh agat d'á iarraidh orm?” arsa Laban le Iacob. “Déanfad fóghnamh duit ar feadh seacht mblian,” arsa Iacob, ach go “bhfaghad Rachel uait le pósadh.” “Tá go maith,” arsa Laban. “Is fearr liom agat-sa í 'ná ag aon fhear eile.” Do socaruigheadh an sgéal ar an gcuma san. Do dhein Iacob an fóghnamh ar feadh na seacht mblian agus deir an Sgríbhinn Diadha nár <L 57> mhothuigh sé an aimsir ag imtheacht mar gheall ar mhéid an ghrádha a bhí aige do Rachel. Do críochnuigheadh an aimsir. “Is mithid duit mo bhean a thabhairt dómhsa,” arsa Iacob le Laban. “Tá go maith,” arsa Laban. Do cruinnigheadh na gaolta agus na daoine muinn- teartha agus do deineadh cóisre mhór bhrothalach fhairsing. Do deineadh an pósadh ach do dhein Laban feall ar Iacob. Thug sé Lia dhó, a gan fhios dó, i n-inead Rachel. Nuair eirigh Iacob ar maidin agus fuair sé cér' bh'í an bhean a bhí aige do labhair sé go feargach le Laban. “Cad é seo atá déanta agat orm?” ar seisean. “Nách mar cheannach ar Rachel a dheineas seacht mbliana fóghnaimh duit? Cad chuige dhuit an feall so do dhéanamh orm?” “Is amhlaidh mar atá an sgéal, a mhic,” arsa Laban leis, “ní dleaghthach sa tír seo an sósar do phósadh ar bhéalaibh an tsínsir. Ná h-abair aon rud ach críoch- nuighmís seachtmhain na cóisreach agus tabharfad duit an inghean eile, leis. Féadfir í phósadh anois agus ansan seacht mbliana eile fóghnaimh a dhéanamh dom mar cheannach uirthi.” Do socaruigheadh an sgéal ar an gcuma san. Do críochnuigheadh an tseachtmhain agus do fuair Iacob Rachel le pósadh, agus ansan d'fhan sé seacht mbliana eile ag obair do Laban. Bhí mórán clainne ag Iacob um an dtaca n-a raibh na seacht mbliana san curtha dhe aige, agus mórán saidhbhris, agus ba mhithid leis imtheacht as an dtír sin agus teacht abhaile chun a thíre dúthchais féin. Do labhair sé le Laban agus dubhairt sé gur mhaith leis imtheacht. “Is olc é sin,” arsa Laban, “Tá rath ó Dhia ar gach nídh n-a gcuirean tú lámh ann. Fan agam tamal eile agus bíodh ceapadh do thuarastail fút féin.” “Má seadh,” arsa Iacob, “cuir-se i leith taoibh anois duit féin na beithidhigh bhreaca agus ná fág annso <L 58> ach na beithidhigh atá ar aon dath, agus ansan, pé beithidhigh bhreaca do thiocfidh ós na beithidhigh seo atá ar aon dath anois bídís agam-sa mar thuarastal.” “Táim sásta,” arsa Laban. Do bhí na blianta ag gluaiseacht agus i gcaitheamh na mblian san ba líon- mhaire go mór a tháinig na beithidhigh bhreaca 'ná mar a tháinig na beithidhigh ar aon dath agus ba mhó agus ba chumasaighe, i dtreó go raibh Iacob ag dul i n-acmhuinnighe i n-aghaidh an lae. Nuair a chonaic Laban an méid sin bhí eud agus gruaim agus dothigheas ag méadú air i n-aghaidh an lae. Fé dheire dubhairt sé le Iacob go raibh níba mhó 'ná a cheart aige d'á fhághail mar thuarastal. “Bíodh na beithidhigh gheala agat feasta,” ar seisean. “Tá go maith,” arsa Iacob, “ach as san amach an chuid ba líonmhaire agus dob fhearr de'n treud agus de'n stoc is geal a rugadh iad. Ansan do dhein Laban atharú éigin eile, ach b'é an sgéal céadna é. Is i bhfabhar do Iacob a dh'iompuigh an t-atharú amach agus i gcoinnibh Labain. Ansan do bhí clann Labain ag gearán agus ag ceisneamh agus ag gluaireán chómh maith le n-a athair. “Ó,” adeiridís, “táimíd creachta ag an bhfear so! Tá ár gcuid an tsaoghal aige 'á bhreith leis. Tháinig sé chughainn anso gan aon nídh i n-aon chor aige agus feuch anois air. Isé an fear is saidhbhre sa dúthaigh é. Cá dtáinig an saidhbhreas chuige? Nách a' saidhbhreas ár n-athar a dh'fás sé go léir? D'á bhrígh sin nách é cuid ár n-athar é? Táimíd creachta ag Iacob so!” XXVIII. TÓIR I NDIAIDH IACOIB. Nuair a chonaic Iacob an t-eud agus an ghruaim agus an dothigheas agus an droch aigne go léir chuimhnigh sé <L 59> go mb'fhéidir gur bh'fhearr teiche as an áit i n-am. Do labhair an Tighearna airís leis agus dubhairt sé leis: “Imthigh abhaile thar n-ais go dúthaigh do shínsear, agus bead-sa ag cabhrú leat.” Bhí sé amuich ar an machaire agus é ag aodhaireacht na dtreud. Chuir sé fios isteach ar a bheirt bhan, Rachel agus Lia. Thánadar chuige. Do labhair sé leó. “Feuch,” ar seisean leó, “Ní'l bhúr n-athair geal dom mar a bhíodh sé roimis seo. Bhí lámh Dé liom agus is eól daoibh-se araon gur dheineas gnó bhúr n-athar go macánta agus go dúthrachtach i gcómhnuighe, chómh fada agus a chuaidh iomláine mo dhíthil. Ach tá sé coit- chianta ag déanamh na h-eugcóra orm. Tá sé tar éis mo thuarastail a dh'atharú deich n-uaire, ach níor leog Dia dhó díobháil a dhéanamh dom. Nuair adubhairt sé; ‘Bíodh na beithidhigh bhreaca mar thuarastal agat,’ is breac a rugadh na beithidhigh óga; agus nuair adubhairt sé; ‘Bíodh na beithidhigh bhána agat, is bán a rughadh na beithidhigh óga. Isé Dia a thug dómhsa saidhbhreas bhúr n-athar-sa, agus tá labhartha ag an dTighearna liom anois agus seo mar atá ráidhte aige liom: ‘Eirigh anois agus imthigh as an dúthaigh seo agus imthigh thar n-ais go dtí an dúthaigh i n-ar rugadh thu.’” Ansan do labhair an bheirt bhan d'aon ghuth agus dubhradar: “Cad é an fághaltas nú cad í an oighreacht atá le fághail againne i dteaghlach ár n-athar? Nár dhíol sé sinn mar a díolfí daoine iasachta? Do dhíol; agus d'ith sé a fuair sé orainn. Ach do thóg Dia saidhbhreas ár n-athar agus thug sé dhúinne é, agus d'ar gclainn. Dá bhrígh sin, dein-se an rud atá órduighthe ag Dia dhuit a dhéanamh.” Do thárla sa n-am gcéadna san go raibh Laban imthighthe as baile. Bhí sé i n-áit éigin amuich ag bearradh chaereach. D'eirigh Iacob agus chuir sé a mhná agus a chlann <L 60> ar chamalaibh agus do bhailigh sé a chuid go léir agus a threuda go léir, gach aon nídh dá raibh aige i Mesopo- támia, agus thug sé aghaidh siar abhaile ar thír Chanaain mar a raibh a athair Isaac. Chomáin sé leis siar go dtí gur chuaidh sé thar an abhainn a bhí idir é agus Galaad. Cnoc iseadh Galaad. Bhí sé chómh fada siar leis an gcnoc san sar ar h-innseadh do Laban go raibh sé imthighthe. Bhí déithe beaga, nú íomhághtha beaga éigin, ag Laban agus do rug Rachel léi iad nuair a bhí sí ag imtheacht. Bhí fhios aici gur pheaca dhó iad a bheith aige agus é bheith ag tabhairt onóra dhóibh agus ba mhaith léi cosg do chur leis an ndroch obair. Ní raibh 'fhios ag Iacob, ámhthach, go raibh sí 'ghá mbreith léi. Nuair a h-innseadh do Laban go raibh Iacob imthighthe do chruinnigh sé pé congnamh fear a bhí aige agus do lean sé é. Tháinig sé suas leis i n-aice an chnuic sin Ghalaad. Do labhair Dia leis, ámhthach, i n-aisling agus dubhairt sé leis: “Tabhair aire dhuit féin agus ná labhair oiread agus focal feargach i gcoinnibh Iacoib.” Chuir san eagal air agus nuair a tháinig sé mar a raibh Iacobh ní dubhairt sé ach:— “Faire a Iacoib a mhic, is olc a dheinis orm é agus imtheacht mar imthighis a gan fhios dom! Cad n-a thaobh nár innsis dom go rabhais ag imtheacht i dtreó go bhféadfinn tu thionlacan uaim le h-onóir, le ceól timpán agus le ceól na gcrot agus le gáirdeachas. Níor thugais fiú caoi dhom ar mo chlainn ná clann mo chlainne do phógadh sar a' sgarfinn leó. Dheinis do ghnó go botúnach. D'fhéadfinn-se díoltas dian a dhéanamh ort anois mar gheall ar an mbotún san, ach do labhair Dia t'athar liom indé agus dubhairt sé liom gan oiread agus focal feargach do labhairt leat. Ach má ba mhian leat dul ag triall ar do mhuinntir agus go raibh caitheamh 'n-a ndiaidh agat, cad chuige dhuit mo dhéithe do ghoid?” <L 61> “D'imthigheas a gan fhios duit,” arsa Iacob, “mar bhí eagla agam rómhat, go mb' fhéidir go gcimeádfá do bheirt inghean uaim. Ach i dtaobh na gadaidheachta so atá agat dh'á chur am'leith, cuardaigh do dhéithe agus má gheibhtear ag aoinne anso iad curtar an duine sin chun báis láithreach os ár gcómhair go léir.” Is beag d'á choinne a bhí ag Iacob an uair sin go raibh na déithe beaga san i bhfolach ag Rachel! Dá mbéadh ní baoghal go labharfadh sé chómh teann. XXIX. AG FÁGAINT SLÁN. Do ghluais Laban agus a mhuinntir ag piardáil agus ag cuardach ar fuaid na h-áite, ag osgailt bhoscaí agus ag feuchaint isteach i gcúinníbh beaga agus i bpórsíbh caola ag sgríobadh agus ag sguabadh i main- seuraibh asal agus camul agus fé bhrághaidibh beithidheach, ach do theip ortha na h-íomhághtha dh'fhághail i n-aon chúinne. Fé dheire do tháinig Laban féin isteach i gcábán Rachel. Bhí Rachel 'n-a suidhe ar bhirtín asarach. Nuair a chonaic sí a h-athair ag teacht isteach sa chábán do chuir sí fáilte roimis go séimh agus do ghaibh sí a leathsgéal leis toisg nár eirigh sí n-a seasamh nuair a tháinig sé isteach. Dubhairt sí leis go raibh gearán, nú breóiteacht éigin uirthi do bhain léi féin agus ná leogfadh di eirighe. Do chuardaigh sé an cábán. Má dhein ní bhfuair sé na déithe. D'imthigh sé amach nuair a theip air iad d'fhághail. Bhíodar ansúd i bhfolach ag Rachel fé'n mbirtín asarach 'n-a raibh sí 'n-a suidhe anuas air! Má thug a h-athair onóir dóibh do thug sisi a chóthrom d'easonóir dóibh. Ansan do las Iacob le feirg agus do labhair sé:— “Cad tá déanta as an slighe agam ort gur leanais mé go fíochmhar ar an gcuma so? Cad 'tá fághalta <L 62> agat tar éis do chuardaigh ag piardáil agus ag sgar- táil ameasg mo thriosgáin agus mo ghréas? An bhfuarais aon rud a bhain leat? Má fuarais cuir amach anso é i láthair ár muinntire, ar gach taobh, agus tugaidís breith eadrainn. An chuige seo do thugas m'fhichid blian ag obair duit? Ní raibh caoire seasga ar do threudaibh an fhaid a bhíos 'ghá n-aodhaireacht duit. Níor itheas feóil aon reithe leat. Nuair a bheireadh droch bheithidheach caoira nú uan leis ní innsinn duit é ach caoira nú uan liom féin do chur i n'áit chughat. An rud a bheireadh an bitheamhnach leis d'éilightheá orm-sa é. D'fhuiligeas brothal an tsamhraigh agus fuacht an gheimhrigh ag déanamh do ghnótha agus ag tabhairt aire do d'chuid, agus ba mhinic mé oidhche ar bheagán suain ná codlata. Sin mar atá m'fhichid blian caithte ag fóghnamh duit, cheithre bhliana déag acu ag ceannach do bheirt inghean uait agus sé bliana acu ag tuilleamh na dtreud so uait. D'atha- ruighis mo thuarastal deich n-uaire, nuair ba mhór leat a mbíodh agam 'á thuilleamh uait. Mara mbeadh Dia m'athar Abraham do theacht le cabhair chugham agus an sgannra úd do chur ort indé is dócha gur beó bocht a bheifá 'am' chur chun siubhail uait indiu. Ach d'fheuch Dia ar mo chruadhtan agus ar mo chruadh- obair agus chuir sé an t-eagla ort indé. Mara mbeadh san bheadh an sgéal go h-olc agam.” “Feuch,” arsa Laban, “Is liom-sa na mná so agus an chlann so agus na beithidhigh seo go léir. Is liom tusa agus gach a fuil an tsaoghal agat. Conus fhéadfinn-se aon díobháil a dhéanamh dom' dhaoine féin ná d'á gcuid! Deinimís margadh le n-a chéile anso. Deinimís connradh sa n-áit seo agus cuirimís suas carn ar an áit mar chómhartha agus mar chuimhneamh ar an gconnradh san, agus ansan bíodh socair eadrainn gan mise do dhul thairis seo siar choidhche ag cur isteach ort-sa, agus gan tusa do theacht thairis <L 63> seo ainiar choidhche chun aon chur isteach a dhéanamh orm-sa.” Do socaruigheadh air sin. Do cuireadh suas carn mór cloch agus do dhoirt Iacob oíle ar an gcarn agus do deineadh ídhbirt ar an gcnoc chun Dé. Siné uair a tugadh Galaad mar ainm ar an gcnoc san, mar cialluighean an focal Galaad, carn na fiadhnaise. Bhí an carn 'n-a seasamh mar fhiadhnaise ar an margadh a deineadh an uair sin idir Laban agus Iacob. Nuair a bhí an socarú déanta agus gach taobh sásta do deineadh féasta mór. Do h-ullmhuigheadh an féasta ar mhullach an charainn agus is ann do caitheadh an bia. Bhí an dá chuideachta i gcuibhrean a chéile ag caitheamh an bhídh sin agus iad go sóghach agus go sultmhar agus go soilbhir agus go síothchánta agus go muinnteartha, mar ba cheart do ghaoltaibh chómh gairid a bheith. I lár na h-oidhche, nuair a bhí a ndóithin ithte agus ólta acu go léir, d'eirigh Laban agus a chualacht agus d'fhágadar slán agus fiche ag Iacob agus agá chualacht agus thug- adar aghaidh soir abhaile airís chun a dtíre féin. Chuir san deire leis an gcruadhtan san do Iacob, ach níor bh'fada gur chaith sé aghaidh a thabhairt ar chruadhtan eile ba ghéire go mór 'ná é. XXX. BRONNTANAS D'ESAU. Bhí contabhairt curtha dhe ag Iacob ach bhí contabhairt eile, contabhairt ba mheasa go mór 'ná an chontabhairt sin, roimis amach. Bhí sé ag dul siar abhaile chun a thíre féin agus bhí ansúd roimis ar an slighe, sa tír ar a dtugtí Seir, an fear n-ar fhág sé a thír féin fiche bliain roimis sin ag teiche le n'anam uaidh, .i. a dhritháir Esau. Ach chonaic sé na slóighte aingeal ar an slighe roimis amach agus chuir san misneach air. Chuir sé <L 64> teachtairí uaidh go Seir, ag triall ar Esau, 'ghá innsint go raibh sé ag teacht. Tháinig na teachtairí thar n-ais chuige agus d'innseadar dó go raibh Esau ag teacht go géar agus cheithre chéad fear aige. Nuair airigh Iacob an méid sin tháinig sgrannra ana mhór air. Dhein sé dhá chuid d'á raibh de mhuinntir agus de threudaibh aige agus chuir sé an dá chamtha a' radharc a chéile, i dtreó an t-é do chífadh camtha dhíobh gur dhóigh leis ná raibh ag Iacob ar fad ach an camtha san. “Anois,” ar seisean, “má bhuailean Esau sluagh acu, raghaidh an tsluagh eile saor.” Ansan do chuir sé a ghuidhe suas chun Dé. “A Dhia m'athar Abraham,” ar seisean, “agus a Dhia m'athar Isaac, dubhraís féin liom an chainnt seo: ‘Tar thar n-ais chun do thíre féin agus chun na h-áite n-ar rugadh tu agus cabhróchad-sa leat’; ní fiú mé an trocaire atá déanta cheana agat orm, ná na fírinní atá cómhlíonta agat am' thaobh. Nuair a chuas thar Iórdan soir ní raibh agam ach mo chleith agus sin iad an dá chamtha mhóra so agam anois ag casadh thar n-ais dom. Cosain anois mé ar láimh mo dhrithár Esau, mar is mór é m'eagla roimis; go mb'fhéidir go dtiocfadh sé orainn agus go marbhóchadh sé an mháthair agus an chlann i n-aonfheacht. Ach do gheallais- se dhómhsa a Thighearna, go gcurfá an rath orm agus go meudófá mo shliocht mar ghainimh na trágha nách féidir a dh'áireamh mar gheall ar a líonmhaireacht.” Ansan do thoibh sé amach as a threudaibh go léir bronn- tanas le cur ag triall ar a dhritháir Esau. Do thoibh sé amach dhá chéad gabhar agus fiche pocán; dhá chéad caoira agus fiche reithe; deich gcinn fhichid de chamalaibh baineana agus a siorach féin le cois gach camail díobh; dachad loiligheach agus fiche tarbh; fiche láir asail agus deich gcinn d'á siorachaibh leo. Dhein sé treuda fé leith díobh san go léir agus chuir sé aodhairí fé leith i mbun gach treuda dhíobh. Chuir sé an chéad treud chun siubhail agus dubhairt sé leis na h-aodhairíbh, “Nuair a thiocfidh <L 65> sibh i láthair mo dhrithár Esau agus a fiafrófar díbh i dtaobh na dtreud so abraidh: “Bronntanas beag iad so do chur ár máighistir Iacob chughat-sa a rí, agus tá sé féin ag teacht 'n-ár ndiaidh.” Nuair a bhí an chéad treud imthighthe a' radharc do chuir sé an tarna treud chun siubhail agus d'órduigh sé dos na h-aodhairíbh a bhí 'n-a bun an chainnt chéadna díreach do rádh nuair a ceisteofí iad. Nuair a bhíodar san a' radharc do chuir sé an trímhadh treud chun bóthair, agus mar sin dóibh go dtí go raibh an treud deirineach curtha chun bóthair. Tháinig an chéad treud chun na h-áite n-a raibh Esau agus a cheithre chéad fear. Do tugadh i láthair Esau na h-aodhairí. “Cé h-iad sibh-se?” arsa Esau. “Aodhairí le Iacob sinne, a rí, ar siad. “Cé leis an cródh stuic sin agaibh?” arsa Esau. “Bronntanas beag iad san a chur ár máighistir Iacob chughat-sa a rí,” ar siad san, “agus tá sé féin ag teacht 'n-ár ndiaidh.” Chonaic Esau agus na fir an bronntanas agus, dar leó, bronntanas fial ab eadh é. Níor chuimhnighdar i n-aon chor ar a thuille bheith ag teacht. Níor bh'fhada go bhfeacadar chucha an tarna rainnt. Do tugadh na h-aodhairí sin, leis, i láthair Esau. “Cé h-iad sibh-se?” arsa Esau. “Aodhairí le Iacob sinne, a rí,” ar siad. “Agus cé leis an treud san agaibh?” arsa Esau. “Bronntanas beag iad san a chuir ár máighistir Iacob chughat-sa a rí,” ar siad. Bhí an tarna bronn- tanas níb' fhearr 'ná an chéad bhronntanas. Bhí iongna ag teacht ar Esau agus ar na fearaibh. Ba ghearr go bhfeacadar an trímhadh treud. Cheapadar gur bh'é Iacob féin a bhí ag teacht an uair sin toisg na h-aodhairí 'ghá rádh, i gcomhnuighe, go raibh Iacob féin ag teacht 'n-a ndiaidh. Tháinig an trímadh treud suas. Dob' fhearr <L 66> iad 'ná aon cheann de'n dá threud eile. Ní raibh Iacob ann, ámhthach. “Cé h-iad sibh-se?” arsa Esau. “Aodhairí le Iacob sinne a rí,” ar siad san. “Agus cé leis an treud?” arsa Esau. “Bronntanas beag a chuir Iacob chughat-sa, a rí, agus tá sé féin ag teacht,” ar siad san. XXXI. IACOB AG IOMRASGÁIL LEIS AN AINGEAL. Ar bruach abhan Iórdain iseadh bhí Iacob nuair airigh sé go raibh Esau ag teacht chuige agus nuair a chuir sé uaidh ag triall air na bronntanaisí móra san. Lastoir de'n abhainn a bhí sé, ag an áth ar a dtugtí Iacob. Nuair a bhí deire na dtabharthaistí curtha uaidh aige chuir sé an chuid eile d'á threudaibh, agus a mhná agus a chlann agus a sheirbhísigh treasna na h-abhan siar tríd an áth. Do chaith sé féin oidhche lastoir 'n-a ndiaigh i n'aonar. I gcaitheamh na h-oidhche sin, go maidin, bhí fear, nú aingeal i riocht fir, ag iomrasgáil leis agus bíodh go raibh an iomrasgáil cruaidh níor fhéad an t-aingeal aon leagadh bhaint a' Iacob. Fé dheire bhí solus an lae ag teacht. “Bog díom!” arsan t-aingeal, “tá sé n-a lá.” “Ní bhogfad díot,” arsa Iacob, “go dtí go gcuirfir do bheannacht orm.” “Cad is ainim duit?” arsan t-aingeal. “Iacob,” ar seisean. “Ní Iacob a bheidh mar ainim ort feasta,” arsan t-aingeal, “ach Israél, óir má's mór é do neart ad' ghleic le Dia nách mó 'ná san a bheidh do neart i n-aghaidh daoine.” “Agus cad is ainm duit-se?” arsa Iacob. “Cad ab áil leat de m' ainim-se?” arsan t-aingeal. <L 67> Ansan do chuir sé a bheannacht air agus le n-a linn sin do chuir sé a mheur ar fhéith áirithe i gceatramhain Iacoib agus do chrap an féith agus bhí ciscéim bacaighe i Iacob as san amach an fhaid a mhair sé. Deir lucht eóluis gur chialluigh an iomrasgáil sin, agus an neart a thaisbeáin Iacob, gur chialluighdar neart guidhe chun Dé agus neart foidhne agus gur leis an dá neart san do rug Iacob buadh ar fheirg a dhrithár. Nuair a gheal an lá do lean sé na mná agus an chlann siar thar an áth agus do ghluais sé féin agus a mhuinntir agus a threuda siar i dtreó a dhútha féin. Ba ghearr go bhfeacaidh sé chuige Esau agus a cheithre chéad fear. D'umhluigh sé go h-íseal d'Esau. Níor thug Esau puinn aimsire chun umhluigheachta dhó. Do rith sé chuige agus do rug sé idir a dhá láimh air agus bhí sé 'gha fhásgadh agus gha phógadh ar feadh abhfad agus bhí sé ag sile na ndeór go fuigheach. Bhí an tsíothcháin déanta. D'fheuch Esau ar na mnáibh agus ar an gclainn. “Cé h-iad so?” ar seisean, “nú an leat-sa iad, a dhritháir?” “Na mná agus an chlann a thug Dia dhom iad san, a rí, chun do sheirbhíse,” arsa Iacob. Ansan tháinig na mná agus an chlann agus d'umhluighdar d'Esau. “Agus cad iad na treuda iad súd a bhuail umam agus mé ag teacht?” arsa Esau. “Níl ionta san, a rí,” arsa Iacob, “ach neithe beaga a chuireas chughat-sa, a dhritháir, le h-ionachas go bhfaghainn deagh-mhéinn agus ceannsacht uait nuair a thiocfimís i bhfochair a chéile ar an gcuma so.” “Ach, a dhritháir,” arsa Esau, “tá mo dhóithin mór agam-sa cheana. Cimeád-se do chuid féin.” “Faire, a dhritháir, ná h-abair é sin,” arsa Iacob. “Má's ionmhuin leat mé glac an bronntanas beag san uaim. Tá radharc fághalta agam ar do ghnúis mar a gheobhainn radharc ar ghnúis Dé. Bí báidheamhail liom agus glac an bheannacht so atá tabhartha agam <L 68> ag triall ort an bheannacht a thug Dia dhom duit ó 'sé a thugan gach aon rud dúinn.” Le mórán tathaint iseadh do ghlac Esau na treuda a bronnadh air, ach do ghlac sé iad. “Agus anois,” ar seisean, “siubhluighmís le cois a chéile. Déanfad-sa tú thionlacan.” “Ach a rí,” arsa Iacob, “tá an chlann so bog óg agus na beithidhigh seo ag tórmach agus má gluaistear ró ghéar leó marbhófar iad. Imthig-se rómhainn, a rí, agus leanfimíd tu ar ár suaineas go breágh réidh.” “Má 'seadh leog dom chuid des na fearaibh seo d'fhágáilt agat mar chongnamh,” arsa Esau. “Ní'l aon ghádh leis, a rí,” arsa Iacob, “ó tá do dheaghmhéinn agam táim sásta. Sin a raibh uaim.” Ansan do chuaidh Esau abhaile go Seir agus chuaidh Iacob agus chuir sé faoi i n-áit ar ar thug sé Sochot mar ainim. XXXII. DÍNA. Ní raibh an áit n-ar shocaruigh Iacob é féin chun cómh- nuighthe, ní raibh sé abhfad ó chathair Shalem, cathair na Sicimach. Tháinig Iacob ag triall ar na daoinibh sin agus cheannuigh sé rainnt de thalamh na h-áite uatha agus chuir sé suas altóir sa n-áit i n-onóir do Dhia mhór-chómhachtach Israéil. Bhí aon inghean amháin ag Iacob. Inghean do Lia ab eadh í agus bhí sí áluinn thar na beartaibh. Chuir sí aithne ar chuid de mhnáibh uaisle na b-áite agus bhíodh sí ag dul 'ghá bhfeuchaint. Hemor ab ainim do'n rí a bhí ar an ndúthaigh sin. Bhí mac ag an rí sin agus Sicem ab ainim dó. Dína ab ainim d'inghín Iacoib. Ar chuaird éigin d'á dtug sí amach ag feuchaint na mban eile sin do fuair Sicem radharc uirthi. Thuit sé i ngrádh léi láithreach. Nuair ná géillfadh sí, do dhein <L 69> sé éigean uirthi. Ansan d'iarr sé ar a athair, ar an rí, dul agus a iarraidh ar a h-athair, ar Iacob, í thabhairt le pósadh dhó mar go raibh grádh chómh mór san aige dhi ná féadfadh sé bheith beó mara bhfaghadh sé le pósadh í. Tháinig an rí Hemor, chun cainnte le Iacob. Bhí clann mhac Iacoib as baile le linn na h-uaire céadna. Bhíodar ag fosaidheacht a dtreud tamal ó bhaile agus níor mhaith le Iacob aon rud do rádh go dtí go bhfeicfadh sé iad. Níor bh'fhada go dtánadar. Do h-innseadh dóibh cad a bhí tuitithe amach. Bhíodar ar dearg bhuile. Do labhair Hemor leó. “Tá grádh thar barr agam' mhac Sicem do'n inghín seo agaibh-se. Tugaidh dó í mar mhnaoi. Bíodh cómhgas cleamhnais eadrainn. Tugaidh-se bhúr mná óga le pósadh dhúinne agus tabharfímíd-ne ár mná óga le pósadh dhaoibh-se agus deinidh cómhnuighe againn annso. Bíodh ceart na talmhan agaibh. Deinidh saothrú agus ceannaidheacht. Is libh féin an áit.” Ansan do labhair Sicem le Iacob agus le n-a chlainn. “Ná tugaidh eiteachas dom,” ar seisean. “Tabharfad aon níd i n-aon chor is maith libh uaim ach go bhfaghad an cailín sin uaibh. Iarraidh aon nídh is maith libh agus tá sé le fághail agaibh.” “Bheadh sé bun os cionn againne,” ar siad san, “agus i gcoinnibh creidimh dúinn agus peacamhail go trom dúinn i láthair Dé socarú de'n tsórd san a dhéanamh le daoinibh ná fuil tímpalghearradh ortha. Ní féidir é dhéanamh. Ach,” ar siad, “dá ndéanfadh sibh-se tímpal- ghearradh oraibh féin, ar gach duine firean d'á bhfuil oraibh, idir óg agus críona, d'fhéadfí an socarú san a dhéanamh. Ansan d'fhéadfimís ár mná óga thabhairt daoibh le pósadh agus bhúr mná óga do ghlacadh agus do phósadh agus aon phobul amháin a dhéanamh de'n dá phobul.” “Táim-se lán tsásta leis sin!” arsa Sicem. “Táim-se sásta chómh maith!” arsan rí. <L 70> D'imthig an bheirt agus chruinnighdar muinntir na catharach agus d'innseadar dóibh an socarú a bhí déanta. Mhínighdar dóibh cad é an tairbhthe thiocfadh chun na catharach agus cad é an méadú nirt agus an méadú saidhbhris a thiocfadh as an socarú do gach taobh. Do thoiligh na daoine go léir. Do dheineadar go léir an tímpalghearradh ortha féin, idir rí agus mac rí agus daoine. Nuair a tháinig an trímhadh lá 'n-a dhiaidh san, nuair a bhí an chneadh chómh teinn sin ar gach fear ná raibh sé ábalta ar aon ghníomh a dhéanamh, do thóg clann lia, drítháracha an chailín, a gclaidhmhte nochtaithe 'n-a lámhaibh agus do ritheadar isteach sa chathair agus mharbhuighdar an rí agus mac an rí agus fir na catharach fé mar fhéadadar teacht ortha. Do lean an chuid eile de chlainn agus de sheirbhíseachaibh Iacoib iad agus níor fhágadar fear beó sa chathair. Ansan do sgartáladar an áit agus do rugadar leó an saidhbhreas agus na príos- únaigh, na mná agus na leanbhaí. XXXIII. BÁS ISAAC. Bhí buairt agus fearg agus brise croidhe ar Iacob nuair a fuair sé cad a bhí déanta ag á chlainn. “Ó,” ar seisean leó go fíochmhar, “tá buairt curtha agaibh orm, agus tá gráin na ndaoine seo go léir atá sa tír seo tarraigthe agaibh orm. Táid siad san líonmhar agus níl puinn againne ann. Eireócaid siad chugham agus dísgeóchaid siad mé féin agus mo theaghlach!” Níor thugadar d'fhreagra air ach, “An amhlaidh ba chuibhe dhóibh a leithéid de ghníomh a dhéanamh ar ár ndeirbhshír!” Gan amhras do dhein Sicem go h-olc é. Ach do dhein clann Iacoib an feall go h-ana ghrána. Dheineadar <L 71> feall ar sgáth creidimh. Do thug san masla do'n chreideamh agus do Dia a thug dóibh an creideamh. D'á éaghmuis sin do dheineadar an marbú agus do mharbhuighdar an neamhchionntach i n-aonfheacht leis an gcionntach. Mara mbeadh gur thug Dia saor iad, ar son a h-athar, do dhíolfidís as. Do chruinneóchadh muinntir na dútha san chucha agus ní fágfí duine acu beó. Deir an Sgríbhinn Diadha gur chuir Dia sgannra ar na comharsanachtaibh go léir sa tímpal rómpa agus nár leog an sgannra dhóibh eirighe chucha ná aon iaracht a dhéanamh ar a ndroch ghníomh d'agairt ortha. Do labhair Dia, ámhthach, le Iacob, agus dubhairt sé leis eirighe agus imtheacht as an áit sin agus dul chun chómh- nuighthe i mBetel agus altóir a dhéanamh ann i n-onóir do Dhia a thaisbeáin é féin dó nuair a bhí sé ar teiche le n-anam ó n-a dhritháir Esau. Ansan do chruinnigh Iacob muinntir a theaghlaigh go léir agus do labhair sé leó. “Tugaidh chugham anso,” ar seisean leó, “na déithe iasachta atá agaibh, agus glanaidh sibh féin agus athar- uighidh bhúr n-éadach. Agus ansan eirighidh agus téidhmís suas go Betel agus cuirimís suas ann altóir chun Dé, óir isé Dia a dh'fhóir mé i ló mo chruadhtain agus do bhí i n-aonfheacht liom ar mo shlighe.” Thugadar dó na déithe iasachta go léir a bhí acu agus na h-órnáidí óir a bhí n-a gcluasaibh acu. Do dhein seisean poll talmhan ag bun crainn terebinte agus chuir sé síos ann iad. Ansan do ghluais sé féin agus a theaghlach agus níor deineadh aon iaracht ó mhuinntir na tíre ar iad do leanmhaint ná aon dochar a dhéanamh dóibh, bhí a leithéid sin d'eagla i gcroidhe na ndaoine go léir rómpa. Mírbhúilt ó Dhia ab eadh an sgannra san chun Iacob do chosaint ortha. Mara mbeadh an mhírbhúilt sin is deimhin go mbaileóchadh muinntir na h-áite 'n-a dtímpal agus go gcuirfidís chun báis an uile dhuine riamh acu mar gheall ar an bhfeall <L 72> agus ar an léirsgrios a dheineadar ar Hemor agus ar a mhac agus ar chathair Shalem. Tháinig Iacob agus a theaghlach go léir go Betel, i dtír Chanaain, agus chuir sé suas altóir ann agus thug sé Tigh Dé mar ainm ar an áit. Ansan do labhair Dia airís leis agus chuir sé a bheannacht air agus dubhairt sé leis an tarna h-uair, “Ní Iacob a bheidh mar ainm ort feasta ach Israél. Dia n-uile chómhacht mise, dein-se meudú agus iomadú; tiocfid uait pobuil agus treabhchasaí, agus tiocfid righthe ar do shliocht, agus an talamh a thugas d'Abraham agus d'Isaac tabharfad duit-se agus do d' shliocht é.” Ansan do chuir Iacob suas airís mar chómhartha an chloch agus dhoirt sé deoch uirthi agus chuir sé oíle uirthi, agus thug Betel mar ainm ar an áit. Chaith sé rainnt aimsire tímpal na h-áite sin, agus fuair Rachel bás ann de dhruim clainne nuair a rug sí a mac Beniamin, agus Betlehem ainim na h-áite 'n-ar h-adhlacadh í. Tháinig Iacob 'n-a dhiaidh san chun na h-áite 'n-a raibh a athair Isaac agus bhí Isaac aosta agus fuair sé bás nuair a bhí sé céad agus ocht mbliana déag. Bhí a bheirt mhac, Esau agus Iacob, os cionn a bháis agus d'adhlacadar é imeasg a dhaoine féin. Ní tugtar a thuille tuairisge ar Dhína ach gur tugadh abhaile í nuair a sgartáladh an chathair úd, Salem. XXXIV. DO TAISBEÁNADH AISLING DO IÓSEPH. Bhí Iacob 'n-a chómhnuighe i dtír Chanaain, mar a raibh a athair 'n-a chómhnuighe. Bhí Ióseph an mac ba shine de bheirt mhac Rachel ag aodhaireacht na dtreud i n-aon- fheacht le cuid de'n chlainn eile. Bhíodar-san eirighthe suas ach ní raibh Ióseph ach cheithre bhliana déag. Chonaic Ióseph rud éigin a bhí go h-ana olc acu 'á dhéanamh agus <L 73> do ghearán sé le n'athair iad. Bhí fearg acu chuige mar gheall air sin. Bhí cion ag an athair ar Ioseph níba mhó 'ná mar a bhí aige ar aoinne de'n chuid eile agus bhí éad agus fearg ar an gcuid eile mar gheall air sin. Do chuir Iacob brat áluinn ioldathach ar Ióseph tré mhéid an cheana a bhí aige air. Níor thaithn san leis an gcuid eile. Fé dheire tháinig oiread san droch aigne acu dhó gur bh'ar éigin fhéadaidís focal cneasta do labhairt i n-aon chor leis. Do thárla gur taisbeánadh aisling dó. “Eistidh liom,” ar seisean, “go n-innsead daoibh an aisling a taisbeánadh dom. Do samhluigheadh dom go rabhamair go léir sa ghort ag ceangal na bpunan agus gur eirigh mo phunan-sa suas n-a seasamh agus go raibh bhur bpunana-sa 'n-a seasamh 'n-a tímpal agus iad 'ghá h-adhradh.” Dubhradar san 'ghá fhreagradh: “An amhlaidh a bheir ad' rí os ár gcionn agus sinne fé smacht agat?” Agus ní maolú a dhein san ar an bhfeirg. Do taisbeánadh aisling eile dhó agus d'innis sé dhóibh í. “Do samhluigheadh dom am' thaibhreamh,” ar seisean, “go bhfeaca an ghrian agus an ghealach agus dhá réiltin déag agus iad 'am' adhradh.” Nuair a h-innseadh an méid sin do'n athair: “Cuir uait an saghas san cainnte a mhic!” ar seisean. “An amhlaidh a mheasfá go mbead-sa agus do mháthair agus do dhritháracha ag umhlú dhuit agus ag tabhairt onóra dhuit!” Do mheuduigh an méid sin, leis, fuath na ndrithár dó, ach do chimeád Iacob an sgéal i n-aigne agus bhíodh sé ag machtnamh air. Bhí fhios aige go raibh, leis an dá aisling sin, brígh éigin nár thuig sé an uair sin. Tháinig lá n-a dhiaidh san agus do thuig sé an brígh a bhí leó. I dtaobh na ndrithár níor leog, an fhearg agus an t-eud agus an droch aigne dhóibh aon nídh do thuisgint 'n-a cheart. Bhí fhios acu go maith nár innis sé bréaga dhóibh <L 74> nuair innis sé na h-aislingí sin dóibh. Bhí fhios acu, leis, go raibh sé naomhtha, fíoraonta, glan ó pheaca i láthair Dé. Bhí fhios acu go dian mhaith gur bh'fhearr a shlighe chun Dé 'ná a slighe féin. Déarfadh duine gur chóir gur mhóide an grádh agus an uraim a bheadh acu dó fios an méid sin a bheith acu. Ach níor bh'eadh. Is amhlaidh a mheuduigh an naomhthacht a chonacadar ann an fuath a bhí acu dhó. B'fhéidir gur chuir na h-aislingí úd eagal ortha go dtiocfadh an lá 'n-a mbeidís fé smacht aige. Má tháinig an t-eagla san ortha, agus iad chómh droch aigeanta agus bhíodar, ní deacair a thuisgint conus a mheuduigh an fuath acu. Ní'l aon nídh fé bhun Dé ar an dtalamh so is lugha ar dhroch dhuine 'ná bheith, fé smacht ag duine fóghanta. Mórán céadta blian n-a dhiaidh san do thárla go raibh sliocht na bhfear san sa chás chéadna díreach 'n-a rabhadar-san an uair sin. Tháinig DUINE fóghanta chucha. Bhí fhios acu go raibh a leithéid geallta dhóibh. Bhí fhios acu go mbeadh ortha luighe fé n-a smacht nuair a thiocfadh sé. Nuair a tháinig sé dhiúltuighdar dó. Níor luighdar fé n-a smacht. Bhí sé ró fhíoraonta dhóibh. Dá luighidís fé n-a smacht do chuirfadh sé a fhíoraontacht féin, feidhm ortha. Níor oir san dóibh. Níor theastuigh san uatha. Grádh ba cheart dóibh a thabhairt do, ach do thugadar fuath dhó. Do chuiradar chun báis é. Soluíd roimh ré ar an obair sin go léir ab eadh an méid sin toirmisg a dh'eirigh an uair sin idir Ióseph agus a dhritháracha. Cuir na h-ais- lingí sgannra ortha le h-eagla go mbeadh aon bhaoghal go dtuitfidís fé smacht an fhir fhóghanta. Is beag d'á chuimhneamh a bhí an uair sin acu go raibh an lá ag teacht a chífadh go h-umhal agus go h-íseal iad, agus go creath- ánach, fé smacht an fhir sin, agus gur bh'iad féin a dhéanfadh an gníomh a thabharfadh an smacht san anuas ortha go daingean! Do dhein a sliocht, leis, an gníomh a thug an smacht anuas ortha go daingean. <L 75> XXXV. DÍOLTAR IÓSEPH. Lá áirithe, nuair a bhí clann Iacoib ag tabhairt aire d'á dtreudaibh i n-áit ar a dtugtí Sicem agus an t-athair abhfad gan aon sgéala dh'fhághail uatha, do ghlaoidh sé chuige Ióseph. Tháinig Ióseph. “Táid do bhráithre ag fosaidheacht a dtreud i Sicem, a mhic,” arsa Israél, “agus ní mór dhom tu chur ag triall ortha feuchaint conus atá gach nídh acu.” “Táim ullamh, a athair,” arsan mac. “Tá go maith,” arsan t-athair. “Imthigh agus feuch an bhfuil gach nídh go maith agat' bhráithribh agus ag na treudaibh agus tar chugham thar n-ais leis an dtuairisg.” Do ghluais seisean agus tháinig sé go Sicem. Ní bhfuair sé ann a bhráithre ná na treudta. Bhí sé ag siubhal na h-áite ar a lorg. Do casadh fear air sa mhachaire. D'fhiafraigh an fear de cad a bhí uaidh. “Mo bhráithre atá uaim,” ar seisean “Do mheasas go rabhadar sa n-áit seo ag fosaidheacht a dtreud. B'fhéidir go bhféadfá-sa a dh'innsint dom ca bhfuilid siad.” “D'fhágadar an áit seo,” arsan fear, “ach d'airigheas iad 'ghá rádh go raighdís go Dótáin. D'imthigh Ióseph go Dótáin agus fuair sé sa n-áit sin iad. Nuair a chonacadar uatha é, agus é ag teacht, do mhachtnuighdar 'n-a n-aigne go marbhóchaidís é. “Seo chughainn fear na n-aislingí!” ar siad, le n-a chéile, “Tá sé chómh maith againn é mharbhú agus é chai- theamh síos i seana pholl uisge éigin, agus féadfimíd a rádh gur ith droch bheithidheach éigin é.” Nuair airigh Rúben an chainnt sin agus nuair a chonaic sé an droch fhuadar a bhí fútha, bhí sé a d'iarraidh iad do chosg ar an ndroch ghníomh agus Ióseph do thabhairt saor uatha. <L 76> “Ná deinimís a leithéid sin” ar seisean. “Ná marbhuightear é. Ná doirtidh a chuid fola. Caithidh isteach sa pholl so é, atá anso sa n-uaigneas, agus ná bíodh a chuid fola ar ár lámhaibh.” Dubhairt Rúben an méid sin le h-ionachas go bhfaghadh sé caoi ar é bhreith saor uatha. Ní raibh aon uisge sa pholl. Seana thobar ab eadh é agus bhí sé i ndísg. Le linn na cainnte bheith críochnuighthe acu do shrois Ióseph an áit 'n-a rabhadar. Do rugadar láithreach air agus bhaineadar de an chasóg ioldathach agus do cheangaladar é agus chuireadar síos ansa pholl é. Bhí sé ag gol agus ag éigheamh agus 'ghá iarraidh ortha truagh bheith acu dhó agus ní raibh aon mhaith dhó ann. Níor thaisbeánadar truagh ná taise dhó. D'fhágadar ansan thíos sa pholl san é agus do shuidhdar féin chun bídh. Ba chruaidh an gníomh é! Dob olc an gníomh é! Ach a leithéid de ghníomh a dhéanamh agus ansan suidhe síos chun bídh a chaitheamh agus goile bheith acu chun an bhídh, agus iad ag éisteach leis an mbuachaill ag gol thíos sa pholl! Ní fearr bheith ag cainnt ortha. An fhaid a bhíodar ag ithe do bhuail chucha anoir ceannaidhthe a bhí ag dul síos sa n-Éigipt ag díol spíosra agus earraí de'n tsórd san. De shliocht Ismaéil ab eadh na ceannaidhthe. Bhí ualaí acu ar a gcamalaibh. Nuair a chonaic Iúdás, duine des na bráithribh, na ceannaidhthe, do labhair sé: “Feuch, a bhráithre,” ar seisean, “ní maith an rud dúinne fuil an bhuachalla so do bheith ar ár lámhaibh pé ceilt a dhéanfimíd ar an ngníomh. Is fearra dhúinn é dhíol leis na ceannuidhthibh seo agus gan ár lámha do shailiú. Isé ár ndritháir é, ár gcuid fola féin.” Do thoiligh an chuid eile chuige sin. Do thógadar aníos as an bpoll é agus do dhíoladar é leis na h-Ismaelítigh ar fiche píosa airgid, agus do rug na h-Ismaelítigh leó síos é sa n-Éigipt chun é dhíol n-a dhaor. <L 77> Ní raibh Ruben láithreach nuair a deineadh an gnó san. Tháinig sé nuair a bhí an obair déanta. Siúd chun an phuill é. Bhí an poll folamh. Ní raibh Ióseph ann. Do ghread Rúben a dhá láimh agus chrom sé ar ghol agus ar a chuid éadaigh do stracadh. “Ó!” ar seisean, “ní'l an buachaill le fághail agus cá dtabharfad- sa aghaidh feasta!” Ní fheidir sé cad é an leath-sgéal a thabharfadh sé dá athair. Shocaruigh an chuid eile leath-sgéal dó. Mharbhuighdar mionán gabhair agus chuireadar fuil an mhionáin ar chasóig Ióseph agus chuireadar teachtaire uatha abhaile leis an gcasóig agus an fhuil uirthi, agus dubhradar, leis an dteachtaire a rádh le n-a athair: “Do fuara- mair an chasóg so. Feuch an í casóg do mhic í nú nách í. XXXVI. IÓSEPH SA PHRÍOSÚN. Nuair a tháinig an teachtaire agus thaisbeáin sé an chasóg ioldathach do Iacob iseadh do tuigeadh cad é an cion a bhí aige ar Ióseph. Bhí an bhuairt chómh mór san air go raibh eagal ar a chlainn go bhfaghadh sé bás. Bhailighdar go léir n-a thímpal agus bhíodar a d'iarraidh sóláis éigin do chur air. Ní raibh aon mhaith dhóibh ann. Ní raibh d'fhreagra aige dhóibh ach go mbéarfadh an bhuairt as an saoghal é ag triall ar Ióseph. Bhí sé deimhnightheach gur bh'amhlaidh a mhairbh droch bheithidheach éigin an mac agus is dócha go raibh milleán mór aige air féin mar gheall ar an mbuachaill do leogaint uaidh i n'aonar ar chuaird chómh fada tré dhúthaigh chómh h-uaigneach. Bhí Ióseph, sa n-am gcéadna san, beirtha síos sa n-Éigipt ag na ceannaidhthibh úd agus é díolta acu n-a dhaor le duin'uasal Éigipteach dá'r bh'ainim Putiphar, ceann airm rí na h-Éigipte. Bhí Ióseph 'n-a dhaor ag Putiphar agus a athair ag brise <L 78> a chroidhe sa bhaile ag gol 'n-a dhiaidh, 'ghá mheas go raibh sé marbh, ithte ag droch bheithidheach allta éigin, agus go raibh a chnámha ag feóchadh fé'n ngréin ar an ngainimh thirm amuich sa n-uaigneas. Níor bh'fhada gur thug Putiphar fé ndeara go raibh daor ana thairbhtheach fághalta aige, ní h-eadh ach nár dhaor a bhí fághalta aige ach seir- bhíseach a bhí dílis tuisgionach imghníomhach deagh-ghnóthach, nár mhiste iontaoibh a bheith as, agus go raibh rath ó Dhia ar an uile shaghas gnótha n-a raibh aon lámh aige ann. Níor bh'fhada go raibh cúram an teaghlaigh go léir fágtha ar Ióseph agus gan aon fheuchaint i ndiaidh aon ruda ag Putiphar. Do chuir Dia an rath ar an dteaghlach agus ar gach nídh d'á raibh ann, ar son Ióseph. Do mheuduigh saidhbhreas an duin'uasail thar na beartaibh, a gan fhios dó, agus gan aon eólus aige ach ar an mbia a dh'itheadh sé. Bhí san go maith ar feadh tamail. Óig-fhear ana- dhathamhail ab eadh Ióseph. Tháinig grádh peacamhail ag mnaoi an duin'uasail dó. Bhí sí abhfad a d'iarraidh é mhealladh chun peaca a dhéanamh léi. Ní dhéanfadh. Dubhairt sé léi ná déanfadh sé peaca chómh mór i n- aghaidh Dé, ná feall chómh mór ar an nduin'uasal fhóghanta n-a raibh a leithéid d'iontaoibh aige as. Níor chuir san cosg léi. Do lean sí ar an dtathant i dtreó go raibh sé ciapaithe aici. Fé dheire do thárla go raibh gnó éigin aige le déanamh i bpáirt éigin de'n tigh n-a raibh sé i n'aonar ann. Tháinig sí chuige agus do rug sí air agus d'iarr sí air an peaca do dhéanamh léi. Thug sé iaracht ar é féin do stracadh uaithi. Bhí greim dain- gean aici ar chasóig air. Do sgaoil sé léi an chasóg agus do rith sé as an áit. D'eirigh buile feirge uirthi. Do rith sí amach n-a dhiaidh agus an chasóg 'n-a láimh aici agus gach aon sgread agus gach aon liú aici. “Feuch,” ar sisi, “an cor atá orainn aige!” Bhí na seirbhísigh eile ag cruinniú. “An fear iasachta so, an t-Eabhrach so a tugadh chughainn níor bh'fholáir leis éigean a dhéanamh <L 79> orainn dá bhféadadh sé é!'' Agus do thaisbeáin sí an chasóg mar dheimhniú ar an sgéal. Bhí Putiphar as baile an uair chéadna. Nuair a tháinig sé abhaile thug sí aghaidh air mar gheall ar an bhfear iasachta do thabhairt isteach sa n-áit chun easonóra thabhairt di. “Do liúghas go h-árd,” ar sisi, “agus do rith sé leis féin ach do chímeádas a chasóg. Feuch, sin í í.” Do rugadh ar Ióseph agus do cuireadh isteach fé ghlas go daingean é i bpríosún an rí. Déarfadh duine go raibh an sgéal go h-olc ag Ióseph ansan. Déarfadh duine b'fhéidir gur mhór an iongna a rádh go leogfadh Dia na Glóire do chuirptheach mná a leithéid de dhroch iaracht do thabhairt, ar dtúis, fé dhuine macánta, agus ansan a leithéid de bhréig mhalluighthe do chur air. Ach feuch cad a thuit amach. Níor bh'fhada gur thug máighistir an phríosúin Ióseph fé ndeara agus gur thuig sé cad é an saghas é. Do thuig sé nár mhiste dhó iontaoibh a bheith aige as. Do thuig sé, leis, gur dhuine Ióseph n-a ndéanfadh a chainnt agus a chómhluadar tairbhte dos na príosúnachaibh eile, ag tabhairt foidhne dhóibh agus ag cur sóláis ortha le n-a chneastacht agus le n-a chiall. Níor bh'fhada gur fágadh idir phríosún agus príosún- aigh fé smacht agus fé órdú agus fé stiúrú Ióseph ar fad! Sin mar a bhain Dia na Glóire an nimh dhó as an eugcóir a deineadh air. XXXVII. AISLINGÍ Á MÍNIÚ. An fhaid a bhí Ióseph sa phríosún do thárla go raibh beirt seirbhíseach ag Pharó agus gur dhein gach fear acu rud éigin a chuir fearg ar an rí. Do cuireadh isteach iad sa phríosún chéadna n-a raibh Ióseph ann. Do thug máighistir an phríosúin suas do Ióseph iad le cimeád. Thug Ióseph aire dhóibh agus bhí sé cneasta <L 80> leó. Suim aimsire tar éis iad do theacht ann do tais- beánadh aisling do gach fear acu. Tháinig Ióseph chucha ar maidin, tar éis na h-oidhche n-ar taisbeánadh na h-ais- lingí dhóibh. Chonaic sé go raibh buairt éigin aigne ortha, buairt mhór éigin. Do labhair sé leó go cneasta:— “Cad é seo oraibh indiu,” ar seisean leó, “seachas aon mhaidean eile d'á dtánag ag triall oraibh? Tá trioblóid éigin oraibh ná raibh oraibh cheana. Innsidh dom cad é an rud é, feuchaint an bhféadfinn aon tairbhthe dhéanamh daoibh.” “Do deineadh dhá thaibhreamh dúinn,” ar siad. “Do taisbeánadh aisling do gach duine againn agus níl aoinne againn chun na n-aislingí do mhíniú dhúinn.” “Nách ag Dia atá aislingí do mhíniú?” arsa Ióseph leó. “Innsidh dómhsa,” ar seisean, “na neithe a tais- beánadh daoibh.” D'innis an chéad fhear an aisling a taisbeánadh dó féin. B'é a ghnó, sar ar cuireadh isteach é, bheith ag dáil fíona ar an rí. “Do samhluigheadh dom,” ar seisean, “go bhfeaca ar m'aghaidh amach fineamhain agus trí géaga uirthi agus chonac an duilleabhar ag teacht ar na géagaibh, i n-áit a chéile, agus ansan na bláthana, agus annsan na caora, agus iad aibidh, agus bhí cupán an rí am' láimh agam, agus d'fháisgeas an fíon as na caoraibh isteach sa chupán agus thugas do'n rí é, do Pharó.” “Sidé brígh na h-aislinge sin,” arsa Ióseph: “Trí lá iseadh na trí géaga a chonaicís. I gcionn trí lá cuimhneóchaidh Pharó ort-sa agus béarfar thar n-ais as so thu agus curfar ag déanamh na h-oibre céadna airís tu, ag dáil an fhíona ar an rí. Agus anois,” arsa Ioseph, “nuair a bheidh tú ar do shásacht airís ná dear- maid mise. Abair leis an rí gur deineadh eugcóir mhór orm, gur b'amhlaidh a fuadaigheadh mé ó m' dhúthaigh féin, ó dhúthaigh na n-Eabhrach, agus nách mar gheall ar aon rud a dheineas féin as an slighe ach le h-éitheach <L 81> trom a chur orm, do cuireadh isteach sa charcair seo mé. Agus iarr ar Pharó mé thógaint amach as.” Fuineadóir ab eadh an seirbhíseach eile. Nuair a chonaic sé conus mar a foillsigheadh brígh na céad aislinge d'innis sé an aisling a taisbeánadh dó féin. “Do samhluigheadh dom,” ar seisean, “go raibh trí ciseán ar mo cheann agam; agus go raibh an ciseán uachtarach acu lán de gach saghas bídh dá ndeintear de mhin; agus go dtáinig na h-éanlaithe agus gur itheadar an bia as an gciseán uachtarach.” “An trí lá so atá le teacht na trí ciseáin sin,” arsa Ióseph. “Tar éis na dtrí lá béarfar as so tú, le h-órdu an rí, agus bainfar an ceann díot agus curfar do chorp ar chroich agus íosfid na h-éanlaithe do chuid feóla.” An trímhadh lá n-a dhiaidh san b'é lá geineamhna an rí é agus do chuimhnigh an rí ar fhear an fhíona dháil air agus chuir sé fios air agus chuir sé i n-áit féin airís é. Do cuireadh fios ar an bhfuineadóir leis, agus do baineadh an ceann de agus do crochadh an chorp, fé mar a mhínigh Ióseph an aisling. Déarfadh aoinne gur chóir go gcuimhneóchadh fear an fhíona do dháil, go gcuimhneóchadh sé ar an bpríosúnach a mhínigh an aisling dó. Níor chuimhnigh. Chómh luath agus bhí sé thar n-ais i dteaghlach an rí ag déanamh a ghnótha féin agus deaghmhéinn an rí airís aige agus comhluadar na n-uasal agus umhluigheacht ós na seir- bhísigh eile a bhí fé n-a láimh aige i dteaghlach Pharó, níor chuimhnigh sé a thuille ar Ióseph ná ar an bpríosún ná ar an eugcóir a deineadh, agus a bhí á déanamh fós ar Ióseph. Thug Ióseph dhá bhliain eile sa charcair. Ansan do thuit rud amach a chuir fhiachaint ar fhear an fhíona cuimh- neamh air. Do taisbeánadh aisling iongantach do'n rí féin, do Pharó. Ní h-aon aisling amháin a tais- <L 82> beánadh dó, ach dhá aisling; agus chuireadar a leithéid sin de sgannra air nár fhéad sé a thuille de'n oidhche sin a chodladh. XXXVIII. AISLINGÍ. Dhá bhliain tar éis na h-aimsire n-ar taisbeánadh na h-aislingí do'n bheirt seirbhíseach sa phríosún do taisbeánadh aisling do'n rí, do Pharó féin. Do samhluigheadh dó go raibh sé n-a seasamh ar bruach na h-abhan. Chonaic sé seacht cinn de bhuaibh breághtha ramhara ag teacht as an uisge aníos agus chromadar ar inníor ar an bport. Bhíodar tamal mar sin ag inníor ar a suaineas agus ansan tháinig seacht cinn eile de bhuaibh a bhí go grána agus go caol agus go h-ocrach aníos as an uisge agus d'itheadar na seacht mba ramhara. Le n-a linn sin do dhúisigh Pharó as a chodladh. Bhí sé ag cuimhneamh ar an aisling, ar na ba caola agus ar na ba ramhara agus ar conus mar a dh'ith na ba caola na ba ramhara agus do thuit a chodladh airís air. Ansan do taisbeánadh aisling eile dhó. Do samhluigheadh dó go bhfeacaidh sé seacht ndiasa arbhair ar aon chois amháin agus iad go breágh agus go lán agus go téagartha. Bhí sé ag feuchaint ortha agus ag déanamh iongna dhíobh. Le n-a linn sin tháinig seacht ndiasa eile agus iad go caol agus go grána agus go meathluighthe, agus d'itheadar na diasa ramhara. Do dhúisigh Pharó agus nuair a chuimhnigh sé ar an dá aisling sin a tháinig chómh gléineach san chuige i ndiaidh a chéile do thuig sé go raibh brígh éigin uathbhásach leó agus tháinig buairt aigne air agus sgannra agus creathán. Chómh luath agus tháinig an lá chuir sé fios mórthímpal na h-Éigipte ar an lucht eóluis ab fhearr <L 83> a bhí le fághail chun brígh aislingí do nochtadh. Thánadar. D'innis sé an dá aisling dóibh. Níor thuigeadar iad. Do theip ortha go léir a dhéanamh amach cad é an brígh a bhí leó agus d'admhuighdar gur theip. Ansan iseadh chuimhnigh fear an fhíona ar Ióseph. “Ó,” ar seisean, “admhuighim mo pheaca! Tá dearmhad mór déanta agam. Bhí fearg ar an rí chugham-sa agus chun fir cinn na fuineadóireachta agus d'órduigh sé sinn a chur isteach i gcarcair an rí. An fhaid a bhíomair istigh ann do taisbeánadh dúinn araon dhá aisling, aisling do gach duine againn. Bhí 'fhios againn go raibh brígh fáistineach le gach aisling díobh ach ní raibh fhios againn cad é an brígh é. Bhí ógánach Eabhrach sa charcair an uair chéadna, seirbhíseach do'n cheann airm. D'innsea- mair na h-aislingí dhó agus do nocht sé a mbrígh agus tháinig gach nídh fé mar adubhairt sé a thiocfadh; óir do cuireadh mise thar n-ais anso ag déanamh mo ghnótha féin agus do crochadh an fear eile, díreach mar adubhairt an t-ógánach Eabhrach a thuitfadh amach.” Do comáineadh teachtaireacht chun siubhail láithreach agus, le h-órdú an rí do tógadh Ióseph amach as an gcarcair agus do bearradh é agus do nigheadh agus do glanadh é agus do cuireadh éadach nua uime agus do tugadh i lathair an rí é, agus d'innis an rí a sgéal dó. “Do chonac aislingí,” arsan rí, “agus ní féidir le h-aoinne an brígh atá leó do nochtadh dhom. Airighim go bhfuil árd thuisgint agat-sa i neithibh de'n tsórd san.” “Am' éaghmuis-se,” arsa Ióseph, “tabharfidh Dia freagra rathmhar do Pharó.” Ansan d'innis Pharo na neithe a chonaic sé. “Do samhluigheadh dom,” ar seisean, “go rabhas am seasamh ar bruach na h-abhan agus go dtáinig aníos as an abhainn seacht mba breághtha beathuighthe agus go rabhadar ag inníor ar an glasara a bhí ar bruach <L 84> na h-abhan. Agus ansan do tháinig aníos as an abhainn, 'n-a ndiaidh sin seacht mba eile agus iad chómh caol chómh grána, chomh h-ocrach san ná feaca riamh sa n-Éigipt a leithéidí le gráinneacht. D'iompuighdar ar na buaibh breághtha ramhara agus d'itheadar iad, ach má itheadar níor chuir san aon fheabhas ortha féin. D'fhanadar chómh caol, chómh h-ocrach agus bhíodar sar ar itheadar na ba fóghanta. Ansan do dhúisigheas as mo chodladh agus i gceann tamail do thuit mo chodladh airís orm. Sa tarna codladh do taisbeánadh aisling eile dhom. Do chonac seacht ndiasa agus iad ar aon chois amháin agus iad go breágh agus go téagartha agus go saidhbhir. Ansan d'eirigh seacht cinn eile agus meathalú ortha agus iad ag feuchaint go mí-rathmhar agus go caol, agus d'itheadar na diasa fóghanta. Táim tar éis na n-aislingí a dh'innsint dom' lucht eóluis agus ní féidir le h-aoinne acu a mbrígh do nochtadh dhom.” “Aon bhrígh amháin,” arsa Ióseph, “atá le dhá aisling an rí. Seacht mbliana flúirse atá le teacht ar an Éigipt iseadh na seacht mba ramhara breághtha agus na seacht ndiasa fóghanta, agus seacht mbliana gorta atá le teacht 'n-a ndiaidh sin iseadh na seacht mba ocracha agus na seacht ndiasa caola meathluighthe. XXXIX. IÓSEPH I GCOMHACHT. “Tá le teacht anois, a rí, ar an Éigipt go léir seacht mbliana rathmhara, flúirseacha, agus beidh toradh na talmhan níos iomadamhla go mór 'ná mar a bheidh gádh ag daoine leis, i gcaitheamh na seacht mblian san. Ansan tiocfidh seacht mbliana gorta agus ganachúise agus beidh an t-easnamh chómh dian san ná beidh aon chuimhneamh ar an bhflúirse. Íosfid na droch bhlianta an flúirse go léir fé mar a dh'ith na ba ocracha na ba ramhara nú <L 85> fé mar a dh'ith na diasa caola na diasa fóghanta. Agus so, a rí. Isé cuis n-ar taisbeánadh do'n rí an dá aisling agus an t-aon bhrígh amháin leó 'ná chun deimhne agus déine an sgéil do chur i n-iúil; chun a chur i n-iúil go bhfuil brígh na n-aislingí le cómhlíonadh láithreach, gan aon ríghneas aimsire. Agus anois, a rí, ó táid na seacht mbliana rathmhara le teacht láithreach, do chómhairle- óchainn-se do'n rí fear eólguiseach ciallmhar tuis- gionach do thoghadh agus é chur ós cionn na h-Éigipte, agus leogaint dó san maoir do cheapadh agus iad do chur os cionn na gcríoch go léir, agus a thabhairt mar ghnó dhóibh le déanamh an cúigmhadh cuid d'arbhar na tíre do thógaint gach aon bhliain agus é chur isteach i sgiobólaibh, fé chumas an rí, ins na catharachaibh ar fuid na tíre, agus é chimeád i gcóir na seacht mblian gorta atá le teacht 'n-a dhiaidh san. Ansan nuair a thiocfidh an gorta beidh an t-arbhar san ann agus cimeádfar na daoine gan bás d'fhághail leis an ocras.” Do thaithn an chómhairle sin go mór le Pharó agus le lucht a theaghlaigh, agus dubhairt sé leó: “An féidir dúinn fear eile de'n tsórd san d'fhághail, agus é lán de sprid Dé? Agus anois,” ar seisean le Ióseph, “ó thaisbeáin Dia dhuit-se na neithe sin go léir atá innste agat, an féidir dom fear is eagnaighe 'ná thu dh'fhághail chun na h-oibre sin a deirir a dhéanamh? Ní féidir. Dá bhrígh sin cuirim thusa anois os cionn mo theaghlaigh agus cuirim do smacht os cionn na ndaoine go léir. Ní bheidh os do chionn-sa ach an t-aoinne amháin, .i. mise féin.” Agus dubhairt sé airís le Ióseph, “Feuch, táir curtha agam anois os cionn tíre na h-Éigipte go léir.” Agus thóg sé fáinne a bhí ar a láimh féin agus chuir sé ar a láimh-sean é agus chuir sé brat sróil uime agus chuir sé slabhra óir fé n-a mhuineál. Annsan chuir sé fhiachaint air suidhe isteach sa tarna carbad a bhí aige féin agus gluais- eacht amach ar fuid na h-áite agus fear fógartha <L 86> roimis 'ghá rádh leis na daoine go léir glúin do chromadh dhó agus a fhios a bheith acu go raibh sé i n'uach- tarán os cionn na h-Éigipte go léir. Agus dubhairt an rí leis 'n-a theannta san, “Mise Pharó agus ní leómhfidh duine cor a chur de chois leis ná de láimh leis i dtalamh na h-Éigipte, ach do réir do thoile-se.” Ansan d'atharuigh sé ainim Ióseph agus thug sé mar ainm air “Slánuightheóir an domhain,” sa teangain Éigipteach. Siné brígh atá leis an bhfocal Éigipteach a thug sé mar ainim air. Ansan thug sé bean le pósadh dó, Asenet a h-ainim, agus inghean ab eadh í do Phutiphar, do shagart i Heliopolis. Is dóich le daoinibh áirithe gur bh'é an Putiphar céadna úd é a bhí 'n-a chaptaen ar arm an rí. Measaid daoine eile nár bh'é. Bhí Ióseph deich mbliana fichid an lá do cuireadh os cionn na h-Éigipte é. Do ghluais sé amach láithreach agus thug sé cuaird mórthímpal na h-Éigipte ag cur i dtreó i gcóir an fhlúirse a bhí le teacht. Tháinig an flúirse. Bhí an chruithneacht chómh flúirseach san gur cuireadh i gcomparáid í le gainimh na trágha. Nuair a bhí ar theastuigh ós na daoine dhi ídighthe, bhí oiread san fágtha dhi nár dhóich le duine gur h-ídigheadh aon chuid di. Do cruinnigheadh isteach ins na sgiobólaibh í, fé stiurú Ióseph agus fé chumas an rí. 'Sé sin le rádh ba le Pharó an chruithneacht a cuireadh ins na sgiobólaibh. Ní raibh aon chál ag aoinne eile chúichi feasta. Do leanadh ag cruinniú an arbhair ar an gcuma san i gcaitheamh na seacht mblian, i dtreo nár bh'fhios cad é an méid arbhair a bhí i sgiobólaibh na h-Éigipte um an dtaca 'n-a raibh na seacht mbliana caithte. Ansan do thosnuigh na droch bhlianta ar theacht. Tháinig meathlú ar gach aon rud a bhí ag fás aníos as an dtalamh. Is dócha go raibh rainnt arbhair ag na daoine féin i gcimeád tar éis na h-aimsire fóghanta. Má bhí ba ghairid le dul é nuair a stad an fás. Níor bh'fhada go rabhadar ag teacht ag triall <L 87> ar an rí ghá iarraidh air bia thabhairt dóibh. Dubhairt an rí leó dul ag triall ar Ióseph. Thug Ióseph a ndóithin arbhair dóibh, ach is le ceannach a thug sé dhóibh é. Do ceannaigheadh uatha-san é nuair a bhíthas 'ghá thabhairt isteach. XL. AN GORTA. Tháinig an meathlú arbhair agus an ghanachúise bídh ins gach tír eile mórthímpal chómh maith leis an Éigipt, ach ní raibh an t-ullmhú déanta ins na h-áiteannaibh eile mar a bhí déanta sa n-Éigipt. Do h-airigheadh ins na h-áiteannaibh eile go raibh arbhar dh'á dhíol sa n-Éigipt agus thosnuigh daoine ar theacht as gach áird chun an arbhair do cheannach. Thosnuigh saidhbhreas ar theacht isteach an uair sin go tiugh chun rí na h-Éigipte. Ansan iseadh do thuig sé i gceart feabhas na cómhairle a thug Ióseph dó nuair a chómhairligh sé dhó an t-arbhar do chur i gcimeád ins na sgiobólaibh. Ní raibh aon bhaoghal go dtiocfadh aon dreó air an fhaid a bheadh sé istigh mar do fágadh an gráinne gan deighilt ó'n dtuighe, agus an fhaid a fágfí mar sin é do sheasóchadh sé foláin sa sgioból ar feadh deich mblian agus dachad, dá mba ghádh é, ach an ghaoth do chimeád uaidh. Is dócha gur deineadh na sgiobóil i dtreó nár bh'fhéidir luch ná francach do dhul isteach ionta. Bhí an t-ocras dian sa tír n-a raibh athair Ióseph agus a dhritháracha 'n-a gcómhnuighe ann. Do labhair Iacob le n-a chlainn mhac: “Airighim,” ar seisean, “go bhfuil cruithneacht dhá díol thíos sa n-Éigipt. Imthighidh síos agus ceannaighidh cuid di dhúinn nú gheóbhmíd bas do'n ghorta.” Do ghluais deichniúbhar acu. Ní leogfadh Iacob dóibh Beniamin do bhreith leó le h-eagla go n-imtheóchadh <L 88> aon droch nídh air. Chuadar isteach i dtír na h-Éigipte, iad féin agus a lán eile a chuaidh síos ar an ngnó gcéadna. Bhí an gátar go cruaidh i dtír Chanaain go léir agus bhí gach aoinne n-a raibh an gustal aige chuige ag dul síos sa n-Éigipt chun an arbhair do cheannach agus do thabhairt abhaile. Bhí Ióseph 'n-a phriúnsa ar an Éigipt go léir. Má ba mhór a chómhacht an fhaid a bhí an flúirse ann agus an fhaid a bhí an t-arbhar aige 'á chur isteach ins na sgiobólaibh ba mhó 'ná san, má b'fhéidir é, a chómhacht nuair a bhí an t-arbhar 'á dhíol agus an t-airgead ag teacht isteach, 'n-a charnaibh chun an rí. Tháinig an deichniúbhar, i dteannta na ndaoine iasachta eile ó'n dtír chéadna agus d'umhluighdar do phriúnsa na h-Éigipte fé mar a dh'umhluigh cách dó. D'aithin seisean iad-san láithreach ach níor aithnighdar-san eisean i n-aon chor. Ní raibh aon choinne ar domhan acu ná gur phriúnsa Éigipteach a bhí os a gcómhair agus iad ag umhlú dhó. Níor leog sé air gur aithin sé iad. Marar dhein, do leog sé rud eile air. Do leog sé air go raibh droch amhras éigin ortha; gur thuig sé gur lucht brath iad a bhí tagaithe ó thír éigin namhdamhail chun a dh'fheisgint cad é an neart armála a bhí i dtír na h-Éigipte agus cad é an treó chosanta a bhí uirthi. D'fheuch sé ortha go feargach agus go dubh. Ansan do labhair sé leó go géar. “Cad as daoibh-se?” ar seisean. “Ó thír Chanaain, a rí,” ar siad, go h-umhal. Thána- mair ag ceannach arbhair chun bídh dúinn féin, agus d'ár muinntir.” Nuair a chonaic sé ag umhlú dhó iad agus gan aithne acu air do chuimhnigh sé ar na h-aislingíbh úd a taisbeánadh dó nuair a bhí sé óg agus iad go léir sa bhaile. “Tuigim-se sibh go maith,” ar seisean, “lucht brath iseadh sibh. Thánbhúir anso ag ceannach arbhair mar <L 89> dh'eadh. Ní chuige sin a thánbhúir ach chun eóluis d'fhághail ar an dtír seo, ar a neart agus ar a laige, agus an t-eólus do bhreith libh ag triall ar namhaid!” “Ní h-eadh! Ní h-eadh i n-aon chor, a rí!” ar siad san, “Clann aon fhir amháin iseadh sinn, chun do seirbhíse, a rí uasail. I síothcháin iseadh do thánamair anso chun bídh do cheannach. Ní'l aon droch nídh ar aigne againn, a rí, chun do seirbhíse.” “Ní fíor bhúr gcainnt!” ar seisean leó, “is deimhin liom gur lucht brath sibh.” Ní h-eadh, a rí onóraigh,” ar siad, “dáréag drithár sinn, chun do sheirbhíse, a rí, clann aon fhir amháin i dtír Chanaain. Tá an dritháir is óige againn sa bhaile ag ár n-áthair. Do cailleadh an dritháir eile, agus tá deichniúbhar againn anso.” “Is fíor an rud adeirim,” ar seisean, “lucht brath agus spiaireachta iseadh sibh. Ach déanfad-sa deimhniú anois air gur lucht brath sibh. Dár sláinte Pharó, ní fágfidh sibh-se an áit seo go dtagaidh an dritháir óg so adeirthí go bhfeicead é. Imthigheadh duine agaibh soir abhaile agus tugadh sé chugham anso an dritháir óg san. Cimeádfar sibh-se i bpríosún anso go dtagaidh sé agus go mbeidh 'fhios agam an fírinne nú éitheach atá agaibh 'á innsint dom. Dar sláinte an rí ach mara nglanaidh sibh sibh féin ar an gcuma san is deimhin gur lucht brath sibh.” Agus thug sé do lucht cimeádta iad le cur sa phríosún. XLI. SIMEÓN SA PHRÍOSÚN. Do fágadh sa phríosún iad ar feadh trí lá agus trí oidhche. Ansan do tugadh amach iad agus do tugadh i láthair an phriúnsa airís iad:— “Deinidh an rud <L 90> adubhart libh,” ar seisean leó, “agus leogfar bhúr n-anam libh. Ní duine gan eagla Dé air mise. Níor mhaith liom eugcóir a dhéanamh oraibh. Má's daoine macánta sibh, fágaidh aoinne amháin agaibh anso agus imthigheadh an chuid eile abhaile agus beiridís leó an t-arbhar atá ceannaighthe agaibh. Ansan tugaidís chugham anso an dritháir óg atá agaibh i dtreó go bhféad- fad fírinne bhúr gcainnte do theastáil, agus ná beidh orm sibh do chur chun báis.” Dheineadar mar adubhairt sé leó. Ansan bhíodar ag cainnt eatartha féin. “Ní'l aon nídh tagaithe orainn sa ghnó so go léir,” ar siad, “ach an rud atá tuillte againn mar gheall ar an ndroch bheart a dheine- amair ar ár ndritháir! Chonacamair an ghuais 'n-a raibh sé agus é 'ghá iarraidh orainn gan a leithéid do dhéanamh air agus níor thugamair aon toradh air. Mar gheall air sin iseadh atá an cruadhtan so tagaithe orainn.” “Ná dubhart-sa libh gan an droch bheart a dhéanamh ar an mbuachaill,” arsa Rúben, “agus ní dhéanfadh sibh rud orm! Tá a chuid fola d'á h-éileamh anois orainn!” Bhí Ióseph ag éisteacht leo. Measadar nár thuig sé iad ach do thuig sé an uile fhocal uatha. As an Eabhrais iseadh do labhradar eatartha féin. Bhí fear teangan ag cur a gcainnte sa teangain Éigipteach an fhaid a bhí Ióseph ag cainnt leó, mar níor leog sé air gur thuig sé a gcainnt. Do thuig. Agus nuair airigh sé ag cainnt eatartha féin iad agus iad ag admháil na h-eugcóra a dheineadar air, tháinig tocht aigne agus croidhe air agus d'imthigh sé i leith taoibh as a radharc agus bhí sé ag gol go bog ar feadh tamail. Nuair a bhí an tocht san curtha dhe aige tháinig sé thar n-ais chucha. Ansan do chuir sé, os a gcómhair, na ceangalacha ar Shimeón, agus dubhairt sé leis na seirbhísigh na málaí do líonadh dhóibh de chruithneachtain agus an t-airgead a dhíoladar do chur thar n-ais chun <L 91> gach fir acu, i mbéal a mhála, agus n-a theannta san bia i gcóir an bhóthair a thabhairt dóibh. Do deineadh san. Chomáineadar leó agus an t-arbhar acu. Do stad- adar ag tigh ósta. D'osgail duine acu an mála a bhí aige chun bídh a thabhairt d'á asal. Fuair sé an t-airgead i mbéal an mhála! Tháinig sgannra air. Ghlaoidh sé ar an gcuid eile. “Feuch,” ar seisean, “do tugadh an t-airgead thar n-ais domh-sa. Feuch anso é i mbéal an mhála agam.” Tháinig sgannra agus eagla ortha agus sgeit 'n-a gcroidhe. “Ó,” ar siad le n-a chéile: “Cad é an nídh é seo atá déanta ag Dia orainn!” Thánadar abhaile ag triall ar Iacob agus d'inn- seadar a gcúrsaí dhó. “Do labhair tighearna na h-Éigipte go h-ana chruaidh linn. Dubhairt sé gur lucht brath sinn agus gur ó namhaid éigin a thánamair, ag spiaireacht ar an dtír. Dubhramair leis gur dhaoine síothchánta sinn agus ná raibh aon nídh i bhfuirm fill 'á bheartú againn. Gur dháréag drithár sinn, clann aon fhir amháin; go raibh duine de'n dáréag tar éis bháis agus go raibh duine eile, an t-é ab óige, sa bhaile i dteannta a athar i dtír Chanaain. Dubhairt sé linn láithreach; “Beidh fhios agam anois ce' cu fírinne nú éitheach atá agaibh á innsint dom agus ce' cu lucht brath sibh nú daoine macánta. Cimeádfad duine agaibh anso 'n-a phríosúnach agus imthigheadh an chuid eile agaibh abhaile, agus beiridh libh an t-arbhar so atá ceannaighthe agaibh, agus ansan tugaidh chugham anso an dritháir óg so atá agaibh, i dtreó go mbeidh 'fios agam nách lucht brath sibh agus go bhféadfad an príosúnach so do thabhairt daoibh, agus neart a bheith agaibh as san amach ar theacht agus bhúr ngnó dhéanamh mar aon daoine eile!” Nuair a bhí an méid sin innste acu d'á n-athair d'osgaladar na málaí cruithneachtan agus cad a <L 92> bheadh ach an t-airgead a dhíol gach fear acu as a raibh sa mhála aige, é ansúd go cruinn fillte socair i mbéal an mhála airís aige! Ansan iseadh thuit a lug ar a lag ar fad acu go léir. “Ó,” arsa Iacob, “táim fágtha gan chlainn agaibh. Tá Ióseph tar éis bháis. Tá Simeón 'n-a phríosúnach thíos sa n-Éigipt anois ní foláir libh Beniamin do bhreith uaim!” “Tá beirt mhac agam-sa,” arsa Rúben. “Bídís i ngeall agat agus dein iad do chur chún báis mara dtugad-sa Beniamin thar n-ais chughat. Tabhair suas dómhsa é agus tabharfad-sa thar n-ais chughat é.” “Ní thabharfad,” arsa Iacob. “Ní raghaidh mo leanbh libh síos. Tá a dhritháir marbh, agus ní'l agam anois ach é féin.” XLII. BENIAMIN I LÁTHAIR IÓSEPH. Bí Iacob lán cheapaithe ar gan Beniamin do leo- gaint uaidh síos sa n-Éigipt. Bí an méid cruithneachtan a tugadh aníos, amhthach, bhí sé nách mór ídighthe agus níor bhfoláir dul síos agus tuille thabhairt aníos nú bás d'fhághail, mar bhí an gorta agus an t-uireasba go h-uathbhásach sa tír. “Imthighidh síos sa n-Éigipt,” arsa Iacob, le n-a mhacaibh, “agus ceannaighidh bia dhúinn agus tugaidh chughainn é le n-ithe.” “Níl aon ghnó síos againn gan Beniamin a bheith i n-aonfheacht linn,” arsa Iúdás. “Dubhairt an fear úd linn, agus thug sé dearbhú dian ann, ná faighmís aon radharc ar a ghnúis mara mbéarfimís síos ár ndritháir i n-aonfheacht linn. Má's maith leat-sa é leogaint linn raighmíd síos agus ceannóchaimíd an <L 93> bia. Mara leogair linn é ní raighmíd. Dubhairt sé siúd an chainnt ró chruaidh.” Gan amhras bhí eagal ortha go mb'fhéidir dá dtéidís síos gan Beniamin i n-aonfheacht leó go ndéarfí gur lucht brath dáiríribh iad agus go gcuirfí chun báis iad nú go ndíolfí 'n-a ndaoraibh iad. “Dheinbhúir go cruaidh orm-sa é,” arsa Iacob, “agus a dh'innsint dó go raibh aon dritháir sa bhaile i nbúr ndiaidh. Cad ba ghádh dhíbh trácht i n-aon chor ar Bheniamin!” “Do cheistigh sé sinn i ndiaidh a chéile do réir ár sín- sireachta, an méid a bhí ann againn. D'fhiafraigh sé dhínn an raibh ár n-athair beó, agus an raibh aon drith- áracha eile againn. Thugamair freagra do réir fírinne ar gach ceist fé mar a cuireadh chughainn í. Conus fheadfimís-ne a chuimhneamh go ndéarfadh sé linn ár ndritháir a bhreith síos ag triall air! Cuir-se Beniamin ar mo láimh-se,” arsa Iúdás, “agus mara dtugad slán chughat tar n-ais é bíodh san de peaca orm ad' láthair go deó. Dá leogthá linn é nuair a dh'iarramair ort é leogaint linn bheadh an chuaird tabhartha againn fadó agus bheadh an bia againn agus ní bheimís i riocht dul chun báis leis an ocras mar atáimíd, sinn féin agus ár mná agus ár gclann.” B'éigean do Iacob aontú. “Tá go maith,” ar seisean, “imthighidh oraibh agus téidheadh an buachaill libh. Caithfimíd bia dh'fhaghail pé rúd atá le h-imtheacht orainn. Ach beiridh libh tabharthaistí daora, tairbh- theacha, agus tugaidh do'n phriúnsa san iad, feuchaint an mbogfidís é. Beiridh libh, mar an gcéadna, an t-airgead úd a cuireadh ins na málaíbh chughaibh an turas deirineach agus tugaidh uaibh é mar ní libh é, agus beiridh libh, n-a theannta an t-airgead a cheannó- chaidh an chruithneacht a thabharfidh sibh abhaile an turas so. Agus go ndeinidh Dia n-uile chomhacht croidhe cruaidh an fhir sin do bhogadh dhíbh agus é dhéanamh <L 94> cneasta libh i dtreó go dtabharfidh sibh chugham abhaile an fear atá 'n-a phríosúnach aige agus mo mhac Beniamin. Bead-sa anso i nbúr ndiaidh sa bhaile gan chlann, tar éis mo chlainne go léir.” Do sholáthruighdar cuid mhór des na neithibh daora ná raibh le fághail sa n-Éigipt, a lán saighseana spíosra, neithe ana luachmhara, rudaí n-a raibh ana dhúil ag uaisle na h-Éigipte ionta. Chuireadar chucha leis, dúbailt airgid. Ansan do ghluaiseadar féin agus Beniamin agus chomáineadar leó síos. Do shroiseadar an áit thíos. Do tugadh i láthair Ióseph iad. Chonaic sé iad agus chonaic sé Beniamin, an mac eile a bhí agá mháthair féin, ag Rachel. Thug sé órdú d'á stíbhard dínnéar d'ullmhú dhóibh 'n-a thigh féin mar go gcaithfidís bia chaitheamh 'n-a chuibhrean féin an lá san nuair a thiocfadh meadhan an lae. Do dhein an stíbhard mar a dubhradh leis. XLIII. CÓIR MHAITH. Tháinig an stíbhard ag triall ar mhacaibh Iacoib agus dubhairt sé leó teacht isteach i dtigh an phriúnsa agus gur i bhfochair an phriúnsa do chaithfidís a ndínnéar a dh'ithe an lá san nuair a bheadh meadhan an lae ann. Tháinig sgannra agus uathbhás thar na beartaibh ortha nuair airighdar an chainnt sin. Thugadar aghaidh ar dhorus tighe an phriúnsa chun dul isteach fé mar a dubhradh leó. Do labhradar eatartha féin agus iad ag déanamh ar an ndorus. “Á!” ar siad le n-a chéile, “an t-airgead a cuireadh ins na málaíbh chughainn fé ndear an obair seo! Is amhlaidh atáthar chun a chur i n-ár leith gur chimeádamair an t-airgead agus nár dhíolamair as a bhfuaramair <L 95> an uair sin. Táthar chun sinn do dhaoradh ann anois agus sinn féin agus ár n-asail do dhíol nú do chimeád i ndaoirse.” Nuair a bhíodar sa dorus do labhradar leis an stíbhard. “A leithéid seo, a dhuin'uasail,” ar siad, go h-umhal. “Thánamair-ne anso cheana ag ceannach arbhair agus do dhíolamair as an arbhar a tugadh dúinn an uair sin. Nuair a chuamair abhaile ámhthach, agus nuair a dh'osgalamair na málaí do fuaramair an t-airgead ins na málaíbh i dteannta an arbhair. Thugamair linn an t-airgead san anois ag triall ort. Sidé é, feuch, i n-iomláine. Glac uainn anois é. Ní'l aon eólus againn ar cé chuir chughainn ins na málaíbh é. Thugamair linn airgead nách é chun díol as an arbhar atá le ceannach anois againn.” Chonaic sé an sgannra a bhí ortha agus do labhair sé go cneasta léo. “Ná bíodh ceist oraibh,” ar seisean, “an t-airgead a dhíolbhúir as an arbhar an uair dhéanach tá sé thíos agam-sa go cruinn i leabhar an chúntais. Ní'l aon cheart agam chun an airgid sin a fuarbhúir ins na málaíbh. Is libh féin é. Isé Dia bhúr n-athar a thug díbh é. Bíodh a bhuidheachas san ar Dhia bhúr n-athar agus cimeádaidh é.” Ansan do thug sé Simeón amach chucha agus do rug sé isteach sa tigh iad agus thug sé uisge dhóibh chun a gcos do nighe agus chuir sé cóir bhídh agus stáblaidheachta ar na h-asalaibh. Bhíodar san ag cur na mbronntanas i dtreó chun iad do thabhairt do'n phriúnsa nuair a thiocfadh sé chun dínnéir i meadhan an lae, fé mar a h-innseadh dóibh. Tháinig meadhan an lae. Tháinig an priúnsa isteach. Do chaitheadar iad féin ar an dtalamh os a chómhair agus na tabhartaisí 'n-a lámhaibh acu. Dubhairt sé leó eirighe agus do bheannuigh sé dhóibh go séimh agus go cneasta, “Conus 'tá an seanduine a dubharbhúir liom, bhúr n-athair? An mairean sé fós?” <L 96> “Tá ár n-athair go maith 'n-a saoghal agus n-a sláinte, a rí,” ar siad, agus do chromadar síos go h-íseal ag úmhlú dho; le na linn sin do chonaic Ióseph a dhritháir Beniamin. “An é sin an dritháir óg úd a dubharbhúir a bhí agaibh?” ar seisean. “Go gcuiridh Dia a bheannacht ort, a mhic!” ar seisean. Ach b'éigean dó imtheacht láithreach mar do choruigh a chuid fola nuair a chonaic sé an dritháir agus bhí na deóracha i riocht pléasgadh as a shúilibh bhí a chroidhe chómh lán san. Chuaidh sé isteach 'n-a sheómra codlata agus do ghoil sé a dhóithin ann agus chuir sé dhe an tocht guil sin. Ansan do nigh sé a aghaidh agus bhain sé rian an ghuil de féin agus tháinig sé thar n-ais chucha, agus a aigne fé smacht aige. “Dáiltear an bia,” ar seisean. Do deineadh. Bhí Ióseph 'n-a suidhe i n-áit fé leith agus a bhráithre i n-áit fé leith, agus na h-uaisle Éigipteacha a bhí ag an ndín- néar iad-san, leis, i n-áit fé leith. Níor chuibhe an uair sin do dhuine Éigipteach suidhe chun bídh i n-aon- fheacht le h-Eabhrach. Ba mhasla creidimh do'n Éigipteach é dar leis. Do cuireadh clann Iacoib 'n-a suidhe do réir a sínsireachta, an sínsear i n-áit an tsínsir agus an sósar i n-áit an tsósair. Do dáileadh an bia ansan ortha, 'n-a chodaibh, ó bhórd Ióseph féin, agus do conacthas go raibh an chuid a cuireadh ag triall ar Bheniamin níba mhó 'ná aon cheann des na codaibh eile. Do dáileadh fíon a ndóithin ortha, fíon fóghanta, agus bhíodar 'ghá ól go rabhadar súgach. XLIV. GOIDUIGHEACHT MAR DH'EADH. Do labhair Ióseph leis an stíbhard. “Líon na málaí de'n arbhar dos na fearaibh sin,” ar seisean, “chómh lán agus is féidir é, agus annsan cuir airgead gach <L 97> fir isteach i mbéal a mhála féin, agus cuir an cupa airgid seo, i dteannta an airgid a dhíol sé as an arbhar, isteach i mála an t-é is óige acu,” Do deineadh san. Nuair a tháinig an mhaidean do sgaoileadh chun siubhail iad féin agus a n-asail. Nuair a bhí uain acu ar bheith glan as an gcathair agus tamal beag uaithi amach do ghlaoidh Ióseph chuige an stíbhard. “Tóg leat rainnt lucht airm,” ar seisean, “agus lean na fir úd agus nuair a thiocfir suas leó dein príosúnaigh díobh agus abair leó mar seo: “Cad chuige dhíbh an t-olc a dhéanamh i n-aghaidh na maitheasa! An corn san a ghoidbhúir ise corn feasa mo thighearna é. Leis an gcorn san a gheibhean sé fios. Is dian olc an gníomh é seo atá déanta agaibh!” Do lean an stíbhard iad. Níos bh'fhada go dtáinig sé suas leó. “Stadaidh!” ar seisean. Do stadadar. “Is olc an gníomh é seo atá déanta agaibh ar mo thighearna,” ar seisean, “tar éis ar thaisbeáin sé de dheaghmhéinn agus d'onóir díbh.” “Cad é an droch ghníomh atá déanta againn?” ar siad san. “Corn airgid,” ar seisean, “corn feasa a bhí agam' thighearna do ghoid uaidh. Siné an droch ghníomh atá déanta agaibh,” ar seisean. “Níor dheineamair a leithéid!” ar siad san, “agus is olc uait-se, a dhuin'uasail,” ar siad, “a leithéid do chur i n-ár leith. An t-airgead úd a fuaramair an turus deirineach i mbéalaibh na málaí againn do thuga- mair anso thar n-ais é go macánta, agus daoine a dhein san cad a bhéarfadh go ngoidfidís ór ná airgead a' tig do thighearna!” “Ní deacair an sgéal do socarú,” ars an stíbhard. “Cuarduightear sibh agus marar ghoidbhúir an corn ní bhfaghfar agaibh é.” “Tá go maith!” ar siad san, “Cuarduightear sinn <L 98> láithreach agus an t-é n-a bhfaghfar an corn aige curtar chun báis é agus fanadh an chuid eile againn i n-ár ndaoraibh anso agat' thighearna.” Do leagadh na málaí anuas ar an dtalamh agus do thosnuigh an cuardach. Do thosnuigh an stíbhard ag an bhfear ba sine acu. Ní bhfuair sé an corn aige sin. Ní bhfuair ná ag an tarna fear. Bhí an cuardach geall le bheith críochnuighthe agus iad go léir ag dul i ndánacht agus ag tosnú ar labhairt go teann nuair a tharraig an stíbhard an cosn, os cómhair a súl gó léir, amach a' mála Bheniamin! Dá dtuiteadh an spéir uachtarach anuas ortha ní cuirfí iongna níba mhó ortha 'ná mar a chuir an corn airgid sin ortha nuair a chonacadar ag teacht amach é, i láimh an stíbhaird, a' mála Bheniamin. D'fheuchadar ar an gcorn, agus d'fheuchadar ar a chéile. Níor fhan focal ionta. “Dá dtugainn breith bhúr mbéal féin oraibh,” arsan stíbhard, “do bhéarfinn liom thar n-ais i nbúr bprío- súnachaibh sibh go léir. Chím, ámhthach, ná raibh aon bhlúire d'á fhios ag an gcuid eile agaibh go raibh an corn i mála an bhuachalla so. D'á bhrígh sin leogfad díbh-se dul abhaile agus cimeádfad an buachaill seo 'n-a dhaor.” “Raighmíd go léir leat thar n-ais chun na catharach, a dhuin'uasail,” ar siad san. Chuireadar na málaí ar na h-asalaibh agus d'iom- puighdar thar n-ais chun na catharach. Chuadar isteach i láthair Ióseph. Bhí sé gan imtheacht as an áit fós. Chaitheadar iad féin anuas ar an dtalamh 'n-a láthair ar a mbéal agus ar a n-aghaidh. Do labhair sé leó go feargach. “Cad chuige dhíbh a leithéid do dhéanamh?” ar seisean. “An amhlaidh ná raibh fhios agaibh gur mise an fear is fearr dá bhfuil beó chun feasa dh'fhághail agus nár bh'fhéidir an corn san do ghoid uaim gan a fhios a bheith agam cé goid é?” <L 99> XLV. I GCRUADHCHÁS. Do labhair Iúdás: “Cad is féidir dúinn a rádh, a rí!” ar seisean, “nú cad í an chosaint atá againn le déanamh orainn féin? Tá tagaithe suas ag Dia le n-ár ndroch ghníomh. Tugaimíd sinn féin suas i n-ár ndaoraibh duit, a rí, sinn go léir; an t-é n-a bhfuaradh an corn aige agus an chuid eile againn chómh maith.” “Nar leogaidh Dia go ndéanfinn-se a leithéid sin!” arsa Ióseph, “an t-é a ghoid an corn fanadh sé 'n-a dhaor agam, agus téidheadh an chuid eile agaibh abhaile saor ag triall ar bhúr n-athair.” Ansan d'eirigh Iúdás agus do dhruid sé i gcómgar do Ióseph chun labartha níba soiléire leis. “Aithchim ort, a rí,” ar seisean, “leogaint dom focal do labhairt ad' chluais, agus gan fearg do ghlacadh chugham, óir tar éis Pharó féin is tú mo thighearna, a rí. Is cuimhin leat, a rí gur fhiafraighis dínn ar dtúis, an raibh athair nú dritháir againn, agus go ndubhramair le t'onóir go raibh athair againn a bhí 'n-a seanduine agus go raibh mac óg aige, mac a rugadh dó agus é aosta, agus go raibh ag an mac san dritháir aon bhronnach a bhí tar éis bháis, agus go raibh árd chion ag ár n-áthair ar an mac óg san a bhí sa bhaile aige i n-ár ndiaidh. Ansan dubhairt t-onóir linn, a rí onóraigh, an mac óg san do thabhairt anso chughat. Ansan dubhramair le t'onóir, a rí, nár bh'fhéidir an mac óg san do thabhairt ó n' athair mar go mbrisfadh sé croidhe an athar sgaramhaint leis an mac. Dubhairt t'onóir linn ansan, a rí, mara dtagadh an mac óg san ag triall ort i n-aonfheacht linn ná beadh aon bhreith againn ar do ghnúis a dh'fheiscint airís. <L 100> Chuamair abhaile, a rí, ag triall ar ár n-athair agus d'innseamair ár sgéal dó. Ansan, a rí onóraigh, nuair a tháinig an t-am dúinn chun teacht ag ceannach tuille arbhair dubhairt ar n-athair linn teacht agus bia do soláthar. Dubhramair leis ná raibh aon bhreith againn ar theacht. Dá dtagadh ár ndritháir óg linn go dtiocfimís, ach gan é theacht linn ná leogfadh sgannra dhúinn aghaidh do thabhairt ort-sa, a rí. Ansan, a rí, dubhairt ár n-athair linn: “Is eól díbh gur rug mo bhean, Rachel, beirt mhac dom. Tá duine acu tar éis bháis. D'imthigh sé amach uaim agus ní fheaca 'na dhiaidh san é beó ná marbh. Dubhrúir-se gur ith droch bheithidheach éigin é. Má thógan sibh uaim é seo eile agus go n-imtheóchaidh aon droch nídh air, cuirfidh sibh mo cheann liath fé'n bhfód le neart buartha.” “D'á bhrígh sin, a rí, má théim-se abhaile anois ag triall ar m'athair, agus gan an buachaill seo agam, tuitfidh an t-anam as m'athair. Fíorfar an focal adubhairt sé. Raghaidh a cheann liath fé'n gcré le neart buartha agus is mise a bheidh cionntach 'n-a bhás. D'iarras air an mac do chur ar mo láimh agus mara dtugainn chuige thar n-ais é slán go mbeadh san 'n-a pheaca orm i láthair m'athar go deó. Dá bhrígh sin, bí athtruaghach. Leog an buachaill ag triall ar a athair agus leog dómhsa fanmhaint anso am' dhaor agat-sa, a rí, i n-inead an bhuachalla. Sgaoil abhaile an buachaill agus an chuid eile acu so agus fanfad-sa i d'fhocair go deó. Ní'l ar mo chumas a mhalairt do dhéanamh, a rí. Ní leogfadh sgannra dhom aghaidh a thabhairt ar m'athair agus gan an buachaill agam. Dá bhfeicfeadh sé sinn ag teacht, agus gan an buachaill againn tá sé buailte isteach am' aigne go dtuitfadh an t-anam as os cómhair mo shúl. Is fearr liom fanmhaint am' dhaor go deó 'ná aon bhaoghal a bheith go bhfeicfinn an radharc san.” <L 101> XLVI. IS MISE IÓSEPH. Nuair a bhí éistithe ag Ióseph leis an méid sin cainnte ó Iúdás níor fhan a thuille mearathail ar a aigne i dtaobh ce 'cu bhí an fhírinne acu dhá innsint dó, nú ná raibh. Go dtí gur airigh sé an chainnt sin ní raibh sé deimhnightheach. Bhí eagla air go mb'fhéidir go raibh feall acu 'á dhéanamh air: go mb'fhéidir go raibh a athair tar éis bháis agus go rabhadar ghá chéilt air. Bhí an tsean aithne aige ortha agus níor bh'fhóghanta an tsean aithne í. Nuair airigh sé an chainnt sin amhthach, ó Iúdás, do thuig sé i n'aigne nár bhaoghal go mbeadh Iúdás sásta le fanmhaint sa n-Éigipt i n-a dhaor chun an bhuachalla do leogaint abhaile mara mbeadh go raibh an t-athair beó agus ná féadfadh Iúdás aghaidh a thabhairt air gan an buachaill a bheith i n-aonfheacht leis ag dul abhaile. Tháinig amach, leis, sa chainnt, an leathsgéal fill a tugadh do'n athair i dtaobh Ióseph féin, is gur bh'amhlaidh a mhairbh beithidheach allta éigin é; agus do tháinig amach, mar an gcéadna, saghas admhála gur dheineadar an droch ghníomh agus gur bh'é an droch ghníomh san a bheith ag Dia dh'á agairt ortha fé ndear an mí-adh san go léir a bhí ag teacht ortha sa n-Éigipt an uair sin. Nuair a chonaic Ióseph go raibh an fhírinne ghlan acu dh'á innsint dó, agus go raibh a athair beó 'n-a ndiaidh sa bhaile, níor fhéad sé staonadh a thuille. Dubhairt sé leis an stíbhard agus leis na h-Éigiptigh eile, a bhí láithreach, imtheacht. Ansan d'iompuigh sé ortha agus thug sé srian do'n nádúr a bhí istigh 'n-a chroidhe. Do sgaoil sé le guth a chléibh. Do ghoil sé go h-árd, chómh h-árd san gur h-airigheadh amuich é agus go raibh iongna ar na h-Éigipteachaibh a bhí ag éisteacht leis <L 102> an ngol. Ach má bhí iongna ar na h-Éigipteachaibh amuich, bhí iongna agus alltacht agus uathbhás ar chlainn Israéil istigh. Chómh luath agus d'fhéad sé labhairt, do labhair sé: “Ó!” ar seisean, ní aithnighean sibh mé! Is mise Ióseph! An bhfuil m'athair beó?” Níor fhéad aon duine acu labhairt tháinig a leithéid sin do sgeón ionta. Bhí a líth iompuighthe ionta agus iad mar a bheadh daoine gan anam gan ionta cor a chur de láimh ná de chois ná d'aon bhall d'á mballaibh beatha, ach a súile ar leathadh agus iad ag feuchaint air. Thug sé fé ndeara an t-uathbhás. Do thuig sé nár bh'uathbhás gan chúis é. Do labhair sé go cneasta leó agus go h-athtruaghach. “Ná bíodh aon eagla agaibh rómham,” ar seisean, “mise bhúr ndritháir Ióseph, an dritháir a dhíolbhúir agus do rugadh uaibh síos sa n-Éigipt. Ná bíodh aon sgannra oraibh, agus ná brathaidh gur chruaidh a dhein- bhúir orm é nuair a chuirbhuir síos am' dhaor chun na tíre seo mé. Leámhnú Dé ab eadh é. Do chuir Dia anso síos me rómhaibh chun sibh do sábháil ó'n ngorta. Ní'l ach dhá bhliain ó thosnuigh an gorta. Tá chúig bhliana eile le teacht agus i gcaitheamh na gcúig mblian san ní curfar síol ná ní bainfar fóghmhar sa n-Éigipt ná i n-aon bhall eile. Do chuir Dia mise rómhaibh-se anuas anso chun sibh a chimeád beó, chun an bídh a chimeádfadh beó sibh do bheith ullamh agam anso rómhaibh. Ní h-é bhúr mbeartú-sa do chuir anso anuas mé. Isé Dia do chuir anso anuas mé agus do chuir mé i riocht bheith am' athair ag Pharó féin agus am' thighearna os cionn teaghlaigh Pharó. Táim, tré thoil Dé, am' thighearna ar thalamh na h-Éigipte go léir. Téidhidh abhaile láithreach ag triall ar m'athair agus abraidhidh leis mar seo:— “Deir do mhac Ióseph leat, ‘Táim am' thighearna ar thalamh na h-Éigipte go léir, tré mhór chómhacht Dé. Tar chugham anso gan a thuille ríghnis.’” <L 103> XLVII. AG DUL ABHAILE AIRÍS. “Abraidh le m'athair,” arsa Iósep, “teacht chugham anuas anso, é féin agus a chlann agus clann a chlainne, agus a chuid go léir do thabhairt leis, idir threudaibh agus áirnéis. Cuirfad i nbhúr gcómhnaighe sibh i dtalamh Ghessen anso am' aice. Tabharfad-sa aire mhaith dom' athair agus díbh-se go léir. Tá cúig bhliana de'n ghorta le teacht fós. Ní baoghal díbh-se an gorta san. Cothóchad-sa sibh go neamhamhgarach anso. Bros- tuighidh abhaile ag triall ar m'athair agus innsidh dó méid mo chómhachta agus méid mo ghradaim sa tír seo na h-Éigipte. Níl aon mhearathal oraibh anois ná gur mé bhúr ndritháir Ióseph. Aithnighean sibh mé. Aith- nighean mo dhritháir Beniamin anso mé. Brostuighidh abhaile agus innsidh dom' athair gach nídh d'á bhfuil feicithe agaibh agus tagaidh go léir anso chugham chómh luath agus is féidir díbh teacht. Ansan do rug sé idir a dhá láimh ar Bheniamin agus bhí sé 'ghá fhásgadh agus 'ghá phógadh agus iad araon ag sile go fuigheach. Do rug sé ar gach duine acu sa tímpal ar an gcuma gcéadna agus do phóg sé iad go grádhmhar i dtreó gur cuireadh 'n-a luighe ar a n-aigne ná raibh aon fhearg air chucha agus nár bhaoghal dóibh go n-agaróchadh sé ortha an gníomh malluighthe mí-nádúrtha úd a dheineadar air nuair a chuireadar ceangailte é síos insa pholl agus nuair a dhíoladar é n-a daor le clainn Ismaéil. Níor leómhaidh aoinne acu focal do labhairt leis go dtí gur phóg sé mar sin iad. Ansan iseadh tháinig aon fhocal cainnte asta dhó. Ach do ghluais an sgéal nua tré theaghlach an rí gur bh'iad dritháracha Ióseph a bhí tagaithe. Bhí áthas thar <L 104> bár ar mhuinntir an teaghlaigh, agus bhí áthas thar bár ar Pharó féin. Do labhair sé le Ióseph: “Abair le d' bhráithribh,” ar seisean, “ualaí do chur ar a mbeithidheachaibh agus dul thar n-ais go tír Chanaain agus gach aoinne a bhainean leó do thabhairt chughat anso agus go dtabharfir-se dhóibh gach saidhbhreas d'á bhfuil sa n-Éigipt; go dtabharfir dóibh sochar na h-Éigipte. Abair leó caráistí agus cóir iompair do bhreith leó as so chun na mban agus na leanbh do thabhairt anuas. Abair leó brostú; gur leó anois ollmhaitheas na h-Éigipte go léir.” Thug Ióseph an t-órdú san dóibh go fonnmhar. Thug sé na caráistí dhóibh, agus lón bóthair, do réir mar a dh'órduigh Pharó. Thug sé dhóibh 'n-a theannta san dhá bhrat éadaigh uasail do gach duine acu, agus thug sé do Bheniamin chúig bhrata des na brataibh ab uaisle agus trí chéad píosa airgid. Thug sé dhóibh le breith ag triall ar a athair chúig bhrata des na brataibh ab uaisle agus trí chéad píosa airgid, díreach mar a thug sé do Bheniamin. Thug sé dhóibh leis, deich n-asail agus ualaí troma saidhbhire ortha d'ollmaitheas na h-Éigipte, agus deich n-asail eile agus ualaí troma cruithneachtan agus aráin ortha. Ansan do chuir sé chun bóthair iad, agus nuair a bhíodar ag imtheacht dubhairt sé leó “gan bheith feargach le n-a chéile ar an slighe”. Is dócha go raibh eagal air nuair a bheidís sgartha leis féin ar an slighe ag dul abhaile go mbeadh gach aoinne acu ag cur milleáin an droch ghnímh úd ar gach aoinne eile acu. Go ndéarfadh duine éigin acu, Rúben b'fhéidir, ó isé a bhí a d'iarraidh Ióseph bhreith saor uatha; “Tusa fé ndear an droch obair go léir! Tusa an chéad duine adubhairt gur bh'fhearr é chur as an saoghal 'ná sinn a bheith i gcontabhairt tuitim fé n-a smacht nuair a bheadh sé eirighthe suas.” Ansan go ndéarfadh an duine eile sin acu; “ní mise a <L 105> dubhairt an chainnt sin ach é seo!” Bhí eagal ar Ióseph go dtiocfadh an chainnt, agus as an gcainnt go n- eireóchadh fearg, agus as an bhfeirg go n-eireóchadh bruidhean, b'fhéidir. Bhí an chontabhairt ann. Bhí an náire ortha, agus bhí an t-aithreachas ortha, ach ní raibh ionta an umhluigheacht a chuirfadh fhiachaint ar an náire agus ar an aithreachas dul chun tairbhthe croidhe agus aigne dhóibh. Ní gan chúis adubhairt Ióseph an focal úd leó XLVIII. SGÉAL ÁTHAIS DO IACOB. Chomáin clann Israéil leó soir ó thuaidh abhaile. Pé cainnt a dheineadar ar an slighe níor eirigh aon achran eatartha. Ní dócha go bhféadfidís iad féin do chimeád síothchánta mara mbeadh an focal deirineach úd adubhairt Ióseph leó. Bhí adhbhar achrainn a ndóithin acu. Bhí gníomh grána déanta acu agus dheineadar é do thoil a chéile agus an fear n-ar dheineadar an gníomh grána san air bhí cómhacht na h-Éigipte 'n-a láimh aige agus gan bac air aon úsáid ba mhaith leis a dhéanamh de'n chómhacht uathbhásach san chun díoltais a dhéanamh ortha. Dá ndeineadh sé díoltas ortha do thuigeadar n-a n-aigne nár bhféidir dóibh féin ná d'aoinne eile aon mhilleán a bheith acu air. Pé díoltas a dhéanfadh sé ortha bhí fhios acu go raibh sé tuillte acu. Ní h-eadh, ach do thuigeadar go dian mhaith go ndéarfadh aon duine a dh'aireóchadh an sgéal go raibh ceangailte air, i láthair Dé agus daoine, an díoltas a bhí tuillte acu d'imirt ortha. Siné an machtnamh a chuir an sgannra ortha agus do chuir an iompáil líth ionta nuair innis sé dhóibh cé'r bh'é. Níor bh'fhéidir leó a thuisgint conus fhéadfadh sé, os cómhair an rí agus os cómhair na ndaoine, staonadh ó dhíoltas a dhéanamh ar chuirp- <L 106> theachaibh a dhein a leithéid de ghníomh. Ní dubhairt sé ach an t-aon fhocal amháin a thug le tuisgint dóibh go bhféadfadh sé staonadh agus go staonfadh sé. Dubhairt sé leó nár bhaoghal dóibh mar gur le leámhnú Dé do thuit an sgéal go léir amach. Chuir san rainnt misnigh ortha. Ach má chuir féin d'fhan an t-eagla ortha agus ní baoghal 'ná gur thugadar aire mhaith do gach aon fhocal adubhairt sé. Dubhairt sé leó gan bheith feargach le n-a chéile ar an slighe ag dul abhaile dhóibh. Ní rabhadar. Chuadar abhaile go breágh soilbhir suairc síothchánta. D'innseadar do Iacob go raibh a mhac Ióseph thíos sa n-Éigipt agus é 'n-a phriúnsa ar an dtír go léir. Níor chreid Iácob iad. Chonaic sé Beniamin, agus chonaic sé Simeón agus bhí sé sásta i n'aigne. Do leanadar 'ghá innsint dó conus mar ab é Ióseph, a mhac féin, a bhí os cionn na h-Éigipte, ar an bhfear ba ghiorra do'n rí, do Pharó féin, agus conus mar adubhairt sé leó a n-athair do bhreith leó síos ag triall air, agus iad féin go léir agus a mná agus a gclann do dhul síos ag triall air, agus nár bhaoghal dóibh an gorta a thuille. Ba ró dheacair a chur fhiachaint ar Iácob an sgéal san go léir do thuisgint ná é chreideamhaint. Chonaic sé na caráistí iasachta, ámhthach, agus na h-éadaí breághtha uaisle daora, agus an t-arbhar go léir agus an t-airgead, agus an t-ollmhaitheas, agus chuaidh an fhírinne i bhfeidhm air fé dheire. “Ó!” ar seisean, fé dheire, “tá an sgéal go léir fíor! Tá mo mhac Ióseph beó! Imtheóchad ag triall air, agus chífad airís é sar a bhfaghad bás!” Chruinnigh sé a mhuinntir go léir ag Tobar an Mhionna agus dhein sé ídhbirt ann chun Dé. Do labhair Dia leis sa n-ídhbirt. “A Iacoib, A Iacoib!” arsa Dia. “Táim anso, a Thighearna!” arsa Iacob. Agus dubhairt Dia leis: “Dia mór chómhachtach t-athar mise. Ná bíodh aon <L 107> eagal ort. Imthigh síos sa n-Éigipt mar déanfad-sa cine mhór díot sa n-áit sin. Raghad ann leat agus tabharfad as tu airís. Agus cuirfidh Ióseph a lámh ar do shúilibh mar beidh sé os cionn do bháis.” Ansan do thánadar ó'n dtobar agus do cuireadh Iacob agus a chlann agus a mhuinntir go léir ar na caráistíbh Éigipteacha agus do ghluais an chualacht chun bóthair síos fé dhéin na h-Éigipte. Chuir Iacob Iúdás síos rómpa chun a rádh le Ióseph go raibh a athair ag teacht agus chun a iarraidh air teacht 'n-a choinnibh go Gessen. XLIX. TÍR GHESSON. Chómh luath agus do h-innseadh do Ióseph go raibh a athair agus an chualacht ar an slighe ag teacht anuas sa n-Éigipt do ghaibh sé a chapaill agus a charbad agus do ghluais sé i gcoinnibh a athar. Nuair a tháinig sé 'n-a radharc do léim sé amach as an gcarbad agus do rith sé chun a athar agus do ghlac sé idir a dhá láimh é agus bhí sé 'ghá fhásgadh agus 'ghá phógadh agus na deóracha ag teacht go fuigheach uatha araon. Dubhairt an t-athair:— “Is fé áthas a gheóbhad bás feasta, a mhic mo chroidhe, ó tá radharc fághalta agam ort agus áirighthe agam ar tú bheith beó am' dhiaidh!” Ansan do labhair Ióseph le n-a bhráithribh go léir agus chuir sé fáilte rómpa agus roime n-a mnáibh agus roime n-a gclann agus roime n-a raibh de mhuinntir acu. “Imtheóchad-sa anois,” arsa Ióseph ansan le n'athair, agus labharfad le Pharó agus neósfad dó go bhfuil m'athair agus a theaglach go léir tagaithe chugham anso ó thír Chanaain, agus gur aodhairí iad agus go bhfuil a dtreuda acu. Cuirfidh sé fios oraibh-se chun <L 108> labhartha libh agus fiafróchaidh sé dhíbh cad is gairm beatha dhíbh, agus abraidhidh-se leis: ‘Aodhairí iseadh sinn, a rí, chun do seirbhíse, aodhairí ó n-ár n-óige, sinn féin agus ár sínsear rómhainn.’ Isé cúis n-a ndeirim libh an freagra san do thabhairt air 'ná so. Is freagra fírinneach é agus dá éaghmuis sin, nuair a thuigfidh sé gurab í sin bhúr ngairm beatha órdóchaidh sé sibh do chur chun cómhnuighthe i dtír Gessen, an talamh is oireamhnaighe d'á bhfuil sa n-Éigipt chun fosaidheachta. Do thoibh Ióseph ansan cúigear des na fearaibh ba bhunúsaighe de chlainn Israéil agus do rug sé leis iad go tigh an rí. Chuaidh sé féin isteach chun cainnte leis an rí. D'innis sé dhó go raibh a athair agus teaghlach a athar tagaithe agus go raibh cuid acu tabhartha leis aige chun iad do thabhairt 'n-a láthair. Do tugadh isteach iad. “Cad is slighe bheatha dhíbh-se?” arsan rí leó. “Aodhairí iseadh sinn ó n-ár n-óige, chun do sheir- bhíse, a rí,” ar siad, “agus do thánamair chun sealad do chaitheamh anso ad' thír-se, a rí, toisg an gorta bheith ró-dhian i dtír Chanaain agus gan feur a bheith ag fás ann agus d'á bhrígh sin gan aon nídh a bheith ann chun ár dtreud do chothú ná chun sinn féin do chothú. Táimíd ghá iarraidh ort a rí, go n-órdófá dhúinn, le toil t'onóra, cur fúinn i dtír Gessen.” Do labhair an rí le Ióseph:— “Tá t'athair agus a theaghlach tagaithe ag triall ort anso. Siné talamh na n-Éigipte os do chómhair. Tabhair dóibh an fód is fearr de. Ó 'sé tír Ghessen an áit is fearr a thaithnean leó tabhair dóibh é. Má's eól duit 'na measg fir thuisgionacha dein iad do chur i mbun mo thréad-sa féin.” Ansan do thug Ióseph a athair i láthair an rí. Do chuir Iacob a bheannacht ar an rí. Do labhair an rí leis. “Cad é an t'aos tú anois?” arsan rí. “Táim anois, a rí, chun do seirbhíse, céad agus deich <L 109> mbliana fichid, ré nách fada agus nár bh'fhóghanta, ré is giorra 'ná saoghal m'athar féin.” Ansan do chuir sé a bheannacht ar an rí agus d'imthigh sé amach. Ansan do thug Ióseph seilbh i dtír Ghessen d'á athair agus do theaghlach a athar agus chuir sé cóir chómhnuighthe ortha ann agus cóir chothuighthe. Thug sé a ndóithin mór le n-ithe agus le n-ól agus a ndóithin éadaigh le caitheamh do gach líntighe acu fé leith. Agus fuaradar cneas- tacht agus deagh-chomharsanacht, mar gheall ar Ióseph, ós na h-Éigipteachaibh, bíodh go raibh gráin ag na h-Éigipteachaibh ar aodhairíbh agus ar aodhaireacht. L. CAD A THÁINIG AS AN NGORTA. Tímpal deichniúbhar agus trí fichid iseadh a bhí de theaghlach ar fad ag Iacob nuair a chuir sé faoi i dtalamh Ghessen sa n-Éigipt. Bhí saoghal maith acu sa n-áit sin, saoghal sámh suairc neamhamhgarach, agus an gorta go h-uathbhásach i dtír Chanaain 'n-a ndiaidh. Bheadh an gorta dian thar na beartaibh sa n-Éigipt, leis, mara mbeadh an t-arbhar a bhí curtha i gcimeád ag Ióseph ins na sgiobólaibh ar fuaid na h-Éigipte. Bhí an t-arbhar san dh'á dhíol leis na daoine a thagadh ó dhúthaíbh iasachta 'ghá cheannach, agus bhí sé dh'á dhíol le muinntir na h-Éigipte féin, chómh tiugh agus bhí gádh acu leis, agus bhí an t'airgead go léir ag dul isteach i gciste an rí. Do thuig an rí go raibh an saidhbhreas san go léir ag teacht isteach chuige, 'n-a thuiltíbh móra, ó'n Éigipt agus ós na tíorthaibh leathana iasachta mórthímpal, agus gur ar Ióseph ba cheart dó a bhuidheachas a bheith aige. Bhí sé buidheach, agus bhí sé sásta i n'aigne. Ach pé airgead tirim a bhí ag muinntir na h-Éigipte níor féad sé seasamh ach sealad. Tháinig deire an <L 110> airgid ach níor tháinig deire an ghorta. Siúd ag triall ar Ióseph na daoine. “Tá ár gcuid airgid caithte,” ar siad. “Ní foláir duit bia thabhairt dúinn i n-aisge nú gheóbhmíd bás!” “Glacfad-sa na beithidhigh uaibh,” arsa Ióseph leó, “i n-inead airgid. Tugaidh dom na beithidhigh agus tabharfad an bia dhíbh, díbh féin agus dóibh.” Thugadar dó na beithidhigh. Ansan thug sé dhóibh an t-arbhar agus do cothuigheadh iad féin agus na beithidhigh an bhliain sin. Ach má seadh ba leis an rí na beithidhigh as san amach bíodh gur fágadh i seilbh na ndaoine iad. D'imthigh an bhliain sin ach má imthigh níor tháinig aon luigheadú ar an gcruadhtan. Bhí an t-airgead imthighthe agus bhí an stoc imthighthe agus ní raibh ag na daoine ach an talamh. Siúd ag triall ar Ióseph iad. “Ní cheilfimíd ort é, a rí,” ar siad. “Tá an t-air- gead imthighthe, agus tá an stoc imthighthe. Ní'l againn anois ach an talamh. Cad é an tairbhthe dhúinn an talamh má gheibhmíd bás leis an ocras! Ceannuigh an talamh uainn, agus ceannuigh sinn féin, ach tabhair an bia dhúinn. Dein do rogha rud linn; tabhair do rogha cor dúinn. Tugaimíd sinn féin suas duit chun do rogha úsáid a dhéanamh dínn ach rud le n-ithe thabhairt dúinn. Bímís i n-ár ndaoraibh ag an rí ach tabhair an bia dhúinn.” “Tá go maith,” arsa Ióseph. Ansan do cheannuigh Ióseph do'n rí an Éigipt go léir, ó cheann ceann agus ó thaobh taobh, idir thír agus daoine. Do dhíol gach duine acu a chuid tailimh agus é féin agus do thug Ióseph suas do'n rí iad. Do fágadh lasmuich de'n díol san, ámhthach, talamh na sagart. Bhí an rí féin tar éis a gcuid tailimh do bhronnadh ortha san agus d'á bhrígh sin do fágadh acu é, agus do bronnadh an t-arbhar ortha as na sgiobólaibh. Ach dubhairt Ióseph leis na daoine:— “Is leis an rí anois, fé mar a chíon sibh, idir thalamh <L 111> agus daoine. Is leis an rí sibh go léir. Isé toil an rí, ámhthach, go dtabharfar díbh arbhar chun bídh, díbh féin agus dos na beithidhigh atá agaibh, arbhar chun curadóir- eachta i dtreó go bhféadfidh sibh an síol do chur sa talamh. Ach beidh oraibh an cúigmhadh cuid de thoradh an tailimh a thabhairt do'n rí agus féadfidh sibh na cheithre coda eile do chimeád.” “Táimíd lán tsásta leis sin!” ar siad, “Tá ár n-anam ar do láimh. Feuch le h-athtruagh orainn, a rí, agus beimíd umhal do'n rí le lán toil!” Ó'n lá san go dtí an lá atá indiu ann díoltar leis an rí an cúigmhadh cuid do thoradh tailimh na h-Éigipte go léir, i dtreó gur cuma nú dlighe an nós. Ach tá talamh na sagart lasmuich de'n dlighe sin. Do lean Iacob agus a chlann sa n-Éigipt, i dtír Ghessen, agus bhí seilbh acu sa n-áit, agus chuadar i lionmhaireacht go h-iongantach ann. Do mhair Iacob seacht mbliana déag tar éis dul síos ann dó i dtreó go raibh sé céad agus seacht mbliana agus dachad nuair ab é toil Dé glaodhach air. LI. IACOB AG DUL CHUN BÁIS. Nuair a bhí seacht mbliana déag caithte ag Iacob sa n-Éigipt do thuig sé i n'aigne ná raibh an ghlaodh abhfad uaidh. Do thuig sé nár bh'fada uaidh an bás. Chuir sé fios ar a mhac Ióseph. Tháinig Ióseph. “Táim deimhnightheach, a mhic,” arsa Iacob, “go bhfuil mo thréimhse ar an saoghal so nách mór caithte agus tá rud agam le h-iarraidh ort.” “Tá go maith, a athair,” arsa Ióseph, “déanfar pé nídh is maith leat a déanfí.” “Ma's ionmhuin leat mé, a mhic,” arsa Iacob, “ná deintear mé dh' adhlacadh sa dúthaigh seo ach beirtear <L 112> mo chorp abhaile chun ár dtíre féin agus adhlactar mé i n-aice m'athar agus mo sean-athar, i n-ár roilig féin, mar a bhfuil m'athair Isaac agus mar a bhfuil ár n-athair Abraham.” “Déanfar an nídh sin gan teip, a athair,” arsa Ióseph. “Cuir do lámh anso fé mo cheathramhain, a mhic,” arsa Iacob, “agus dearbhuigh i láthair Dé dhom go ndéanfir é.” Dhein Ióseph an dearbhú fé mar a h-iarradh air a dhéanamh. Bhí Iacob sásta ansan agus do ghaibh sé a bhuidheachas le Dia. Beagán aimsire 'n-a dhiaidh san tháinig sgéala ag triall ar Ióseph go raibh a athair breóite. Tháinig sé 'ghá fheisgint. Bhí beirt mhac aige an uair sin leis an mnaoi a thug Pharó dhó an lá do chuir sé 'n-a cheann ar an Éigipt é. Thug sé leis an bheirt mhac chun iad do thaisbeáint d'á athair. Dubhradh le Iacobh go raibh Ióseph ag teacht 'ghá fheis- gint. Do mhúisgil sé é féin agus do chroth sé suas é féin. Tháinig Ióseph isteach. Chómh luath agus chonaic Iacob é do labhair sé. “Do thaisbeáin Dia 'n uile chómhacht é féin dom i Lussa,” ar seisean, “i dtír Chanaain, agus do chuir sé a bheannacht orm agus dubhairt sé liom: ‘Méadóch- ad-sa thusa agus iomadóchad tu agus déanfad díot slóighte móra daoine. Tabharfad an talamh so dhuit, agus do d'shliocht ad' dhiaidh, i síor seilbh.’ An bheirt mhac, dá bhrígh sin, a rugadh duit-se anso sa n-Éigipt, is liom-sa iad, ar aon dul le Rúben agus le Simeón. Ach pé clann eile atá agat, nú a bheidh agat, 'n-a ndiaidh sin is leat féin iad. Is liom-sa an bheirt seo fé mar is liom tusa féin, fé mar a bhéarfadh do mháthair Rachel dom iad sar a bhfuair sí bás. Do fuair sí bás agus sinn ar an slighe ag teacht aníos a' Mesopotámia agus do adhlacadh í i n-aice bóthair Ephrata, sa n-áit ar a dtugtar Betlahem.” <L 113> Ansan do luigh a shúil ar an mbeirt leanbh. “Cé h-iad san?” ar seisean. “Sid iad, a athair,” arsa Ióseph, “mo bheirt mhac, an bheirt ar a rabhais ag trácht anois, an bheirt leanbh a thug Dia dhom sa n-áit seo.” “Tabhair chugham a leith iad,” arsa Iacob, “go gcuireadh mo bheannacht ortha.” Ní raibh an radharc ró mhaith ag Iacob toisg é bheith chómh h-aosta. Do ghlac sé an bheirt leanbh i n'ucht chuige agus do phóg sé iad. “Bheirim a bhuidheachas le Dia,” ar seisean, “mar gur thug sé dhom tusa dh'fheisgint airís, a mhic, agus gur thug sé dhom an radharc so d'fhághail ar do sliocht!” Ansan do chuir Ióseph an leanbh ba sine, i., Manassé, ar dheis a athar agus Ephraim ar láimh chlé a athar. Ach do chuir Iacob a dhá láimh féin thar a chéile i dtreó gur chuir sé a lámh dheas ar cheann Ephraim agus a lámh chlé ar cheann Manassé. Nuair a chonaic Ióseph lámh dheas Iacoib ar cheann Ephraim mheas sé go raibh dearmhad dh'á dhéanamh agus mheas sé na lámha d'aistriú, ach dubhairt Iacob leis ná raibh aon dearmhad aige dhá dhéanamh, óir, bíodh gur bh'é Manassé ba sine go mbeadh an sósar níb' aoirde 'ná é. Ansan do chuir sé an bheannacht ortha mar seo. “Dia, n-ar shiubhluigh 'n-a radharc m'aithreacha, Abraham agus Isaac; Dia do chothuigh mé ó m'óige go dtí indiu; an t-aingeal a dh'fhuasgail mé as gach olc, go gcuiridh a bheannacht ar na macaibh seo, agus m'ainim-se agus ainim Abrahaim agus ainim Isaac go nglaoidhtear os a gcionn agus go bhfásaid agus go méaduightear iad ar uachtar na talmhan!” LII. ADHLACADH IACOIB. Ansan dubhairt Iacob an chainnt seo le Ióseph: “Feuch, a mhic, táim-se ag dul chun báis feasta, ach <L 114> beidh Dia lib-se agus béarfidh sé thar n-ais sibh go talamh bhúr sínsear.” 'N-a dhiaidh san do ghlaoidh Iacob chuige a chlann mhac agus dhein sé targaireacht dóibh. D'innis sé do gach fear acu na neithe a bhí le teacht dó féin agus d'á shliocht sa n-aimsir a bhí rómpa. Do fíoradh i gcaitheamh na gcéadta blian a tháinig ar gach sliocht díobh 'n-a dhiaidh san, na targaireachtaí a dhein Iacob an uair sin dóibh. Nuair a tháinig sé go dtí Iúda d'innis sé conus mar a bheadh a sliocht n-a righthibh ar na sliochtaibh eile agus gur bh'ar an sliocht san a thiocfadh an Slánuightheóir a bhí gealltha ó thusach agus n-a raibh an chine daona ag feitheamh le n-a theacht. Ansan do chuir sé beannacht fé leith ar gach fear díobh, agus nuair a bhí an méid sin déanta aige do luigh sé siar agus tharraig sé an anál. Ba ghnáth an uair sin, sa n-Éigipt, córú áirithe do dhéanamh ar chorpaibh daoine tar éis bháis dóibh, le salann agus ansan le balsam, i dtreó ná lobhfidís. Bhíodh an córú san ana chostasamhail sa chuma n-a ndeintí é ar chorpaibh na righthe nú ar chorpaibh na n-uasal. Do deintí ar chorpaibh na n-íseal é ach ní curtí an balsam daor ann na an spíosra daor. Mummach a tugtí ar an gcorp nuair a bhíodh an córú san déanta air. Fachtar na mummacha san fós sa n-Éigipt agus tuigtear go bhfuil suas le trí mhíle blian ó bhí cuid acu 'n-a ndaoinibh beó ar an saoghal. Ní chimeádadh an córú saor slán chómh fada san iad ach do chimeádadh sé slán iad ar feadh mórán aimsire. Bhí daoine sa n-Éigipt n-ar bh'é a gceárd an balsamú san do dhéanamh ar na corpaibh. Chómh luath agus bhí Israél tar éis bháis d'órduigh Ióseph dos na ceárdaidh- thibh sin teacht agus an balsamú do dhéanamh ar a chorp. Do deineadh an balsamú air díreach mar a deintí é ar righthibh agus ar uaislibh. Deich lá agus trí fichid a caithtí ag déanamh na h-oibre nuair a deintí an bal- <L 115> samú daor. Dob' éigean, dá bhrígh sin, corp Iacoib do chimeád sa n-Éigipt ar feadh deich lá agus trí fichid sar ar tugadh abhaile é chun a thíre féin fé mar a bhí órduighthe aige agus é ag dul chun báis. Nuair a h-airigeadh go raibh Iacob tar éis bháis, agus i gcaitheamh na h-aimsire go raibh an balsamú d'á dhéan- amh, do thaisbeáin Pharó agus uaisle na h-Éigipte an uile saghas urama agus onóra do'n mharbh. Ansan, nuair a bhí an obair déanta agus an aimsir caithte agus an tsochraid ullamh chun gluaiste, do labhair Ióseph le h-uaislibh teaghlaigh an rí. “A uaisle,” ar seisean, “má's ionmhuin libh mé deinidh labhairt i gcluais Pharó agus innsidh dó gur chuir m'athair fhiachaint orm a dhearbhú go mbéarfinn a chorp abhaile chun a thíre féin agus go ndéanfinn é dh'adhlacadh sa roilig a dh'osgail sé féin dó féin i dtír Chanaain, nách mór dom dá bhrígh sin dul suas go tír Chanaain agus m'athair d'adhlacadh, agus ansan go dtiocfad tar n-ais.” Do h-innseadh an méid sin do Pharó agus dubhairt Pharó le Ióseph, “Imthigh suas agus dein t'athair d'adh- lacadh fé mar a dhearbhuighis a dhéanfá.” Ansan do chruinnigh clann Israéil chun na sochraide, agus do chruinnigh uaisle na h-Éigipte mar aon leó, na h-uaisle dob' aoirde, agus a gcaráistí agus a n-eachra acu, i dtreó go raibh sochraid ana mhór ann. Dhein Ióseph agus a theaghlach buairt agus gol agus caoine, agus dhein an chuid eile de chlainn Israéil buairt agus gol agus caoine. Agus dhein uaisle na h-Éigipte buairt agus gol agus caoine, chómh dian agus dá mba leó an t-é a bhí marbh. Do ghluais an tsochraid amach ó thír Gessen agus soir tríd an Istmus, i. tríd an mbeárnain tirm atá idir an Muir Ruaidh agus an Mhuir Torrainn, agus as san soir ó thuaidh go dtí gur sroiseadh an t-úrlár buailte ar a dtugtí Atad, ar bruach abhan Iórdain. <L 116> Do stadadh ar an áit sin ar feadh seacht lá, ag déan- amh buartha agus ag gol agus ag caoine, i dtreó gur thug muinntir Chanaain mar ainim ar an áit sin Nuaill- ghubha na h-Éigipte. LIII. IÓSEPH GO CEANNSA. Nuair a bhí an tseachtmhain caithte acu ar an úrlár buailte, ar bruach abhan Iórdain, do rugadar leó an corp agus d'adhlacadar é sa n-uaimh dhúbalta úd a cheannaigh Abraham abhfad roimis sin, ó Ephron, an Hetíteach, chun go mbeadh an uaimh sin aige féin agus agá sliocht mar áit adhlactha. Ansan do tháinig Ióseph agus an chualacht go léir, idir Israelíteacha agus Éigipteacha, thar n-ais abhaile. Nuair a bhíodar go léir sa bhaile tháinig lán a gcroidhe d'eagla ar dhrithárachaibh Ióseph go mb' fhéidir, ó bhí an t-athair imthighthe, go n-iompóchadh Ióseph ortha fé dheire thiar thall agus go dtabharfadh sé dhóibh an rud a bhí tuillte go maith acu, go ndéanfadh sé díoltas ortha mar gheall ar an ngníomh mí-nádúrta úd a dheineadar air nuair a chuireadar síos ceangailte sa pholl é agus nuair a dhíoladar n-a dhaor é. Bhíodar ag cur agus ag cúiteamh eatartha feuchaint cad ba cheart dóibh a dhéanamh má bhí aon chuimhneamh aige air. Do shocaruighdar ar theacht 'n-a láthair agus ar labhairt leis i dtaobh an sgéil. Thánadar 'n-a láthair agus do labhradar. “A leithéid seo, a rí,” ar siad, “sar a bhfuair ár n-athair bás d'órduigh sé dhúinne teacht os do chómhair agus na focail seo do rádh leat, uaidh féin: ‘Iarraim ort gan cuimhneamh ar an eugcóir a dhein do dhritháracha ort, ná ar an ndroch ghníomh a dheineadar chómh malluighthe <L 117> ad' choinnibh.’ Táimíd féin, leis, ghá iarraidh ort anois, ar son Dé, an droch ghníomh san do mhaitheamh dúinn!” Nuair airigh Ióseph an chainnt sin agus nuair a chonaic sé an sgannra a bhí ortha agus an náire a bhí ortha agus an t-aithreachas, do chrom sé ar shile go bog. Nuair a chonacadar-san na deóracha ag teacht ó n-a shúilibh, siúd chuige iad agus chaitheadar iad féin ar an dtalamh, os a chómhair, go dúbhach agus go deórach agus go brónach. “Leog dúinn bheith i nár ndaoraibh agat!” ar siad. “Ná bíodh ceist oraibh!” ar seisean leó. “Ná bíodh aon eagla oraibh! An féidir gabháil i gcoinnibh toile Dé! Do bheartbhúir-se an t-olc am' choinnibh-se ach d'iompuigh Dia an t-olc chun maitheasa chun mise d'árdú mar a chíon sibh anois, agus chun mórán daoine do shábháil. Ná bíodh aon eagla oraibh. Cothóchad-sa sibh féin agus bhúr gclann.” Do labhair sé leó mar sin, go séimh agus go cneasta agus go muinnteartha, i dtreó gur imthigh an sgannra dhíobh. Do chómhnuigh sé as san amach sa n-Éigipt, ag déanamh gnótha an rí agus ag tabhairt aire do sliocht Israéil, go dtí go raibh sé céad agus deich mbliana d'aois agus go bhfeacaidh sé “sliocht sleachta ar shliocht a shleachta.” Ansan do thuig sé go raibh an bás ag druidim leis agus do labhair sé le clainn Israéil: “Tar éis mo bháis- se,” ar seisean, “tiocfidh Dia ag triall oraibh-se agus béarfidh sé as an dtír seo sibh suas chun na tíre do gheall sé do Abraham agus d'Isaac agus do Iacob.” Ansan chuir sé fhiachaint orta a dhearbhú go mbéarfidís leó suas a chnámha nuair a bheidís ag imtheacht. Ansan do fuair sé bás agus do deineadh balsamú ar a chorp agus do cuireadh i gcómhrainn é, ag feitheamh leis an aimsir n-a mbeidís go léir ag dul suas go tír Chanaain, do réir mar a bhí geallta dhóibh. D'fhánadar ar a suaineas i dtalamh Ghessen agus bhí saoghal breágh acu ann. Bhí an rí agus muinntir na h-Éigipte go léir ana bháidheamhail leó mar gheall ar <L 118> an dtairbhthe a bhí déanta ag Ióseph do'n Éigipt. Bhí talamh Ghessen saidhbhir, féarmhar, foláin, go maith chun na dtreud do chothú agus do mhéadú. Dá éaghmuis sin b'é toil Dé an rath do chur ortha féin agus ar gach aon rud a bhí acu. Bhí na daoine chómh torthamhail chómh so-thógtha leis na treudaibh. Bhíodh cúpla, agus trí cinn d'uanaibh, nú cheithre cinn go minic, ag an gcaoirigh, d'aon toircheas, agus ba mhinic mar an gcéadna, ag an mnaoi, beirt leanbh, nú triúr, nú ceathrar, d'aon toircheas. Mar sin do chuaidh sliocht Israéil i líon- mhaireacht go tiugh sa n-Éigipt agus sar a raibh mórán blianta caithte acu tar éis bháis do Ióseph ní 'n-a ndeichniúbhraibh ná n-a bhfichidíbh ná n-a gcéadthaibh a bhíodar ach 'n-a míltibh. Bhíodar ann 'n-a míltibh agus d'á éagmuis sin, fir chumasacha láidre ab eadh na fir a bhí ortha. Isé rud a tháinig as san, leis an aimsir, 'ná gur thosnuigh eagal ar theacht ag muinntir na h-Éigipte rómpa. Do conacthas go mb' fhéidir, fé dheire, go “gcuirfadh fear na luatha fear na cruaiche amach.” LIV. SCLÁBHAIDHEACHT SAN ÉIGIPT. Do ghluais an aimsir agus do tháinig i gcoróinn sa n-Éigipt rí ná raibh aithne aige ar Ióseph. An tairbhthe a dhein Ióseph do'n Éigipt bhí sé imthighthe as cuimhne. Na daoine do chonaic an tairbhthe agus do mhothuigh é bhíodar go léir tar éis bháis, a bhfad tar éis bháis. Ní raibh cuimhne ortha féin ná ar an saoghal a bhí suas le n-a linn, ar an bhflúirse ná ar an ngorta ná ar an gcuma n-ar sábháladh na daoine ó'n ngorta. Bhí an aimsir sin imthighthe agus bhí a mhalairt d'aimsir tagaithe. Bhí cine iasachta sáidhte daingean i seilbh, i lár na h-Éigipte, i dtalamh Ghessen, an blúire talmhan dob' <L 119> fhearr agus ba thorthamhala d'á raibh sa tír ar fad, thuaidh ná theas. Bhí an chine iasachta san ag méadú agus ag neartú agus ag dul i líonmhaire chómh tiugh san go raibh gach aon deabhramh, mara gcurtí cosg éigin leis an bhfás a bhí acu 'á dhéanamh, nár ró fhada go mbeadh seilbh acu, ní h-amháin i dtalamh Ghessen ach i n-a raibh de thalamh ar dhá thaobh na h-abhan ó'n bhfaraige thuaidh ódheas chómh fada agus a chuaidh eólus. Bheadh talamh na h-Éigipte go léir acu. Dhéanfidís na daoine a bhí rómpa sa n-Éigipt do chur chun báis nú do dhíbirt as an dtír nú do chur fé dhaoirse. Nuair a bhí buailte isteach i n-aigne an rí agus i n-aigne na ndaoine go raibh an chontabhairt sin ann do ceapadh gur bh'fhearr gan bheith thios ar an gcéad bheárnain; gur bh'fhearr do mhuinntir na h-Éigipte clann Israéil do chur fé dhaoirse ná fanmhaint go dtí go gcuirfadh clann Israéil muinntir na h-Éigipte fé dhaoirse. Do chruinnigh an rí a lucht cómhairle. “Feuchaidh, a uaisle na h-Éigipte,” ar seisean, “tá an tsliocht iasachta so ag dul i méid go h-iongantach. Leis an bhfás atá fútha, má leogtar leó ní ró fhada go mbeidh siad ró láidir dúinne. Má thagann namhaid ag cur isteach orainn is baoghalach go dtógfid siad páirt leis an namhaid agus go gclaoidhfar sinne.” Do cromadh láithreach ar dhlighthibh a dhéanamh i gcoinnibh na n-Israélíteach. Do tugadh oibreacha cruadha le déanamh do'n méid acu a bhí ábalta ar obair a dhéanamh, agus i dtreó ná raghadh na fir i líonmhaire a thuille d'órduigh Pharó gach leanbh firean Israélíteach do thioc- fadh ar an saoghal é chaitheamh isteach sa n-abhainn agus é bháth'. Bhí an obair chruaidh ar na fearaibh agus stíbhardaí diana os a gcionn ag an rí, agus bhí na leanbhaí fireana dh'á gcaitheamh sa n-abhainn, ach i n-aimhdheóin chruadhtain na h-oibre agus i n-aimhdheóin an íde a bhí dh'á dhéanamh ar na leanbhaíbh fireana bhí an pobul Eabhra ag dul i méid. Bhí fearg ar an rí mar gheall air sin agus bhí <L 120> fearg ar na h-Éigipteachaibh mar gheall air, agus bhí fuath fíochmhar ag an rí agus ag na h-Éigipteachaibh go léir do chlainn Israéil. Bhí an sclábhaidheacht dian, agus má bhíodh aon atharú air ba le breis déine é. Bhí na maoir go h-olc agus go cruaidh agus go droch aigeanta, agus is ag dul i n-olcas a bhíodar le h-imtheacht na h-aimsire. Bhí naoidheana fireana na n-Eabhrach dh'á gcaitheamh sa n-abhainn, agus is ag dul i ngéire a bhí an cuardach chun gan leogaint dos na máithreachaibh aon chuid acu do chimeád i bhfolach. Fé dheire do thárla go raibh aon mháthair amháin agus go raibh leanbh mic aici agus gur fhéad sí é chimeád i bhfolach ar feadh trí mhí. Leanbh ana bhreágh ab eadh é agus ba mhór an truagh é chaitheamh sa n-abhainn. D'á éaghmuis sin tuigtear go raibh fhios agá athair agus agá mháthair go raibh gnó mór ceapaithe ag Dia le déanamh dó agus go gcimeádfí beó é chun an ghnótha san do dhéanamh. Nuair a bhí 'fhios agá mháthair nár bh'fhéidir di an leanbh do chimeád i bhfolach níba sia dhein sí cliabháinín dó des na brobhnachaibh fada garbha a bhí ag fás ar bruach na h-abhan. Chimil sí saghas éigin márla de'n chliabhán chun an uisge chimeád amach as. Ansan do chuir sí an leanbh isteach sa chliabháinín agus do chlúdaigh sí é. Ansan do chuir sí an cliabhán, agus an leanbh istigh ann, síos i n-uisge na h-abhan, i n-aice an phuirt, sa n-áit 'n-a raibh na brobhnacha móra ag fás. Bhí na brobhnacha chómh téagartha le slataibh. Ní leogfidís do'n chliabhán imtheacht leis an abhainn. LV. OILEAMHAINT MHAOISE. Bhí drifiúr ag an leanbh agus Miriam ab ainm di, i., Máire. Do chuir an mháthair an drifiúr n-a seasamh, <L 121> i bhfolach i n-aice na h-áite n-a raibh an cliabhán agus an leanbh ann agus dubhairt sí léi bheith ag faire chúichi agus aireachas a thabhairt do'n chliabhán. Ní ró fhada a bhí sí ag déanamh na faire go bhfeacaidh sí inghean an rí, agus a mná coimhdeachta i n-aonfheacht léi, ag teacht chun na h-abhan ghá nighe féin. Do shiubhluighdar rainnt ar bruach na h-aban. Feuchaint d'a dtugadar ar an áit 'n-a raibh na brobhnacha ag fás do chonacadar an cliabháinín. “Imthigh,” arsan ríogan le duine des na mnáibh coimh- deachta, “agus tabhair chughainn an bosga beag úd go bhfeiceam cad 'tá ann.” Do tugadh an cliabhán ag triall uirthi. D'osgail sí é. Chonaic sí an leanbh breágh go léir istigh ann. “Is mór an truagh,” ar sisi, “an leanbh áluinn sin do bháth! Is le lánmhain éigin des na h-Eabhrachaibh é. Taithnean sé go mór liom. Is dóich liom go mbéar- fad liom é agus go dtógfad é!” Bhí an drifiúr ag éisteacht leis an gcainnt. Do dhruid sí i dtreó na ríoghna. “Dá mb'é toil t'onóra é, a ríogan,” ar sisi, “tá fhios agam-sa ca bhfuil bean chíoch a dhéanfadh an leanbh d'oileamhaint do t'onóir.” “Is maith é sin, a 'ghnín ó!” arsan ríogan. “Imthigh agus tabhair chugham í.” D'imthigh an cailín agus thug sí léi a máthair féin. Bhí áthas mór ar an ríogan agus thug sí an leanbh le h-oileamhaint d'á mháthair féin, agus gan aon phioc d'á fhios aici gur bh'í máthair an leinbh í. “Dein an leanbh san d'oileamhaint dom, a bhean mhacánta,” arsan ríogan, “agus tabhair aire dhó, agus gheóbhair do phágh go maith as.” Níor ghádh dhi a rádh leis an mnaoi an leanbh d'oile- amhaint go maith agus aire mhaith a thabhairt dó, nídh nách iongna. Do h-oileadh go maith é agus do tugadh aire mhaith dhó, agus nuair a bhí sé tógtha do thug sí ag triall ar an ríogain é. Do ghlac an ríogan é chun bheith i <L 122> n'uchtmhac aici agus thug sí Maois mar ainm air, “Óir,” ar sisi, “is as an uisge do rugas é.” Ciall- uighean an focal “Maois,” nú “Moisés,” “as an uisge,” nú, “a' h-uisge.” Do chuireadh ar Mhaois, ó b'é mac inghíne an rí é, gach tabhairt suas d'á gcuirtí an uair sin, sa n-Éigipt ar mhacaibh na n-uasal agus bhí buadh ag an Éigipt, an uair sin i léighean agus i n-eólus agus i n-ealadhnaibh, ar thíorthaibh an domhain. Do múineadh an léighean agus an t-eólus, go fórleathan agus go beacht gan amhras, do'n phriúnsa óg, do mhac inghíne an rí. Ní baoghal ná gur mhúin a mháthair dó, leis, éolus eile, ná raibh le fághail sa n-Éigipt d'á mhéid eólus a bhí ann. D'innis sí dhó cé r' bh'é agus cé r' bh'iad a mhuinntir, agus conus a thárla an cháil a bheith air gur mhac d'inghín an rí é. Thug sí eólus maith dhó ar chreideamh a mhuinntire féin. Do ghlac sé an t-eólus san agus chuaidh an t-eólus i bhfeidhm go daingean 'n-a chroidhe agus i n'aigne. Bhí sé buidheach d'inghín an rí mar gheall ar é thabhairt saor ó'n uisge, ach bhíodh a chroidhe dh'á raobadh istigh n-a chliabh, agus dh'á losgadh le feirg nuair a chíodh sé an cor a bhí ar chlainn Israéil agus an cos-ar-bolg a bhí á dhéanamh ortha; obair chruaidh á bhaint asta agus gan díoluigheacht 'á thabhairt dóibh. Do cuirtí fhiachaint ortha an uile shaghas oibre dhéanamh, na bríceanna chun na saoirseachta, agus ansan na tighthe agus na fallaí agus na h-oibreacha poibilidhe a deintí des na bríceanaibh sin. Obair ana chruaidh, ana dhian, ab eadh obair de'n tsórd san fé ghréin agus fé bhrothal na h-Éigipte. Níor bh'é sin féin ach pé sclábhaidheacht eile a bhíodh le déanamh, ag saothrú an tailimh, ag curadóireacht, ag baint an fhóghmhair agus 'ghá shábháil, is iad na h-Eabhracha bochta do chaitheadh é dhéanamh. Agus ní bhíodh ag na h-Éigipte- achaibh a dhéanamh ach bheith ag faire ar na h-Eabhrachaibh agus ag gabháil de shlataibh agus d'fhuipeanaibh agus de mhaidíbh ortha chun a chur fhiachaint ortha breis oibre dhéanamh. <L 123> Bhí Maois ag feuchaint ar an eugcóir sin go léir 'á dhéanamh ar a mhuinntir féin agus bíodh a chroidhe dh'á raobadh. Bhuail sé amach lá agus do seóladh é chun áite n-a raibh rainnt éigin des na h-Eabhrachaibh agus iad ag obair go cruaidh agus Éigipteach os a gcionn. Bhí an t-Éigipteach ag gabháil go dian ar dhuine des na h- Eabhrachaibh. Do las fearg Maoise. Dhein sé anonn ar an t-Éigipteach agus do bhuail sé é. Do thuit an t-Éigipteach marbh. LVI. TOR AR LASADH. Ní fheacaidh aoinne des na h-Éigipteachaibh an buille. Dhein Maois poll sa talamh gainimhe a bhí sa n-áit agus chuir sé an corp fé thalamh agus d'imthigh sé. An lá 'n-a dhiaidh san tháinig sé amach airís. Chonaic sé beirt d'á mhuinntir ag troid, beirt Eabhrach. Chuir sé chun síothchána dhéanamh eatartha. Do labhair sé leis an nduine n-a raibh an eugcóir aige. Bhí an fear san ag bualadh an fhir eile. “Cad chuige dhuit do chómharsa do bhualadh?” arsa Maois leis. “Cad é sin duit-se sin?” arsan fear, “B'fhéidir gur b'amhlaidh a mheasfá mise do mharbhú mar a mhar- bhuighis an t-Éigipteach úd indé! Cé cheap mar bhrei- theamh tusa os ár gcionn?” Tháinig eagla ar Mhaois. Ní fheidir sé conus a chuaidh an sgéal amach. D'airigh Pharó an sgéal agus bhí sé chun Maoise do chur chun báis. Do theich Maois as an dtír. D'imthigh sé soir go tír Mhadian, tír a bhí ar an dtaobh thoir de'n Muir Ruaidh. Do stad sé i n-aice tobair. I n-aice tobair ab eadh ba dhóichighde dhó bualadh uime dhaoine na h-áite. Bhí daoine ag an dtobar nuair <L 124> a tháinig sé ann. Mná óga ab eadh iad, ingheanacha do shagart na tíre sin. Bhí Maois 'n-a shuidhe ag an dtobar agus na cailíní ag tógaint an uisge as an dtobar agus ghá chur ins na h-umaraibh d'á dtréad. Nuair a bhí na h-árthaí lán, agus sar ar fhéad na cailíní a dtréad do thabhairt chun an uisge, tháinig aodhairí chun an tobair agus a dtréadta féin acu. Mheasadar eugcóir do dhéanamh, tréadta na gcailíní do chomáint siar, agus an t-uisge a bhí ins na h-umaraibh, an t-uisge n-a bhfuair na cailíní a dhuagh 'ghá tharrac aníos as an dtobar, do thabhairt d'a dtréadaibh féinidh. Do phreabh Maois 'n-a shuidhe agus thug sé aghaidh ar na h-aodhairíbh agus dhíbir sé ó'n dtobar iad agus thug sé congnamh dos na cailíníbh chun an uisge thabhairt d'á dtréadaibh. Chómh luath agus bhí an gnó san déanta d'imthigh na cailíní abhaile ag triall ar a n-athair. “Cad n-a thaobh díbh bheith abhaile chómh luath?” arsan t-athair. “Conus fhéadbhúir an gnó dhéanamh chómh tapaidh.” “Bhí duin'uasal Éigipteach ag an dtobar, a athair,” ar siad, “agus nuair a tháinig na h-aodhairí agus nuair a mheasadar, mar a dheineadar go minic cheana, an t-uisge a bhí tógtha as an dtobair againn do bhaint dínn agus do thabhairt d'á dtréadaibh féinidh, d'eirigh an duin'uasal Éigipteach chucha agus chomáin sé chun siubhail iad féin agus a dtréadta, agus ansan do thug sé congnamh dúinne chun ár n-oibre féin a dhéanamh. Siné do bheir an gnó déanta chómh tapaidh.” “Ca bhfuil an duin'uasal san?” arsan t-athair. “Cad 'n-a thaobh nár thugbhúir libh é chun go dtabharfí bia agus deoch dó? Imthighidh agus tugaidh libh é.” Do tugadh Maois chun an tighe. D'fhan sé ann. Chuir sé ceangal éigin, nú dearbhú air féin go bhfanfadh sé ag an bhfear. Do tugadh duine des na h-inghean- achaibh le pósadh dhó agus d'fhan sé sa n-áit ar feadh mórán aimsire. <L 125> Do ghluais an aimsir. Tháinig an bás ar an ndroch rí a bhí ar an Éigipt. I gcaitheamh na h-aimsire an fhaid a mhair sé is ag dul i ndéine a bhí a lámh ar chlainn Israéil. D'á olcas é, bhí an rí a tháinig 'n-a dhiaidh níba mheasa 'ná é. Do méaduigheadh an eugcóir agus an cruadhtan ar chlainn Israéil go dtí go rabhadar ag sgreadaigh go h-árd ar Dhia fuasgailt éigin a dhéanamh ortha. Fé dheire b'é toil Dé an ghuidhe do fhreagairt. Bhí Maois lá ag fosaidheacht na dtréad do Ietró, d'athair a chéile. Do chómáin sé na tréadta abhfad amach sa bhfásach, go dtáinig sé go dtí cnoc áirithe. “Cnoc Dé,” a tugtar ar an gcnoc, nú Hóreb. Bhí Maois ag aoraidheacht na dtréad ar chliathán an chnuic agus chonaic sé radharc a chuir iongna air. Chonaic sé tor agus é ar lasadh. Ach isé rud a chuir an iongna air ná gan an tor a bheith dh'á dhógh'. Bhí an tor ar lasadh ach ní raibh sé ag dógh'. Bhí Maois ag faire ar an lasair ach ní raibh aon díobháil ag an lasair a dhéanamh do'n tor. Bhí an bladhm lasrach ag eirighe as an dtor ach bhí adhmad agus slata agus duilleabhar an tuir ag fanamhaint chómh slán, chómh borb, chómh glas agus dá mba ná beadh aon lasair i n-aon chor ag eirighe as an dtor. Ní raibh dógh' ná teine ná luaith- reach d'á dhéanamh. Ba mhór an iongna é. Do stad Maois ar feadh tamail ag feuchaint ar an iongna. Dá ghéire dh'fheuch sé iseadh ba shoiléire do chonaic sé ná raibh an tor dh'á dhógh'. <L 253> (Cuid a trí) SGÉALAIDHEACHTA AS AN MBÍOBLA NAOMHTHA. CVIII. DO STAD AN GHRIAN. Ní fhéadfadh Iósue agus ríogra Israéil na Gabaonítigh do chur chun báis toisg an ceangal caradais a bheith déanta acu leó agus an gheallamhaint úd a bheith tabhartha acu dhóibh fé dhearbhú dar an Tighearna Dia. Do leogadar a n-anam leó ach do chuireadar fé dhaoirse iad. “Mar gheall ar an bhfeall san a dheineabhair orainn,” arsa Iósue leó, “beidh sibh go deó, mar a dubhrabhair féin, i nbhúr seirbhíseachaibh do chlainn Israéil, chun bheith ag gearradh adhmaid dóibh agus ag tarrac uisge chucha.” Do lean san amhlaidh as san amach. Ach nuair airigh na righthe agus na geinte eile mórthímpal an ceangal caradais sin a bheith déanta ag na Gabaoníteachaibh le clainn Israéil tháinig árd eagla ortha. Chomáin rí acu, .i. Adonísedec, rí Ierúsaleim, teachtaireacht ag triall ar cheathrar eile acu. “Tagaidh go léir chugham,” ar seisean leó, “agus tugaidh bhúr lán neart libh agus imtheóchaimíd agus tógfimíd cathair Ghabaon mar tá ceangal caradais déanta ag na Gabaonítigh le Iósue agus le clainn Israéil an namhaid uathbhásach so atá ar ár dtí go léir.” Tháinig na cheithre righthe 'n-a lán neart agus d'imdhruid- eadar 'n-a gcúigear cathair Ghabaon. Chuir muinntir na catharach teachtaireacht ag triall ar Iósue 'ghá iarraidh <L 254> air teacht le cabhair chucha. “Tar láithreach agus fuas- gail sinn!” ar siad. “Is sinn do sheirbhísigh. Tá cúigear righthe cómhachtacha anso suidhte tímpal ar ár gcathair agus táimíd réidh mara bhfuasgalair-se sinn go luath. Do ghluais Iósue chucha 'n-a lán neart. Do labhair an Tighearna leis mar seo. “Ná bíodh eagla agat rómpa. Táid siad tabhartha suas duit agam. Ní'l ar chumas aoinne acu seasamh ad' choinnibh. Do ghluais Iósue agus a shlóighte chucha go fíor obann. Tháinig sgannra ortha, le leamhnú Dé, nuair a tánathas ortha chómh h-oban. Tháinig measgán mearaidhe ortha agus do ritheadar tré n-a chéile agus do deineadh éirleach ortha mórthímpal catharach Ghabaon. Do theich an méid nár marbhuigheadh díobh agus do leanadh iad chómh fada le h-Aseca agus le Maceda. An fhaid a bhíodar ag teiche agus an tóir 'n-a ndiaidh do leog an Tighearna cith cloich-shneachtaigh anuas ortha, agus bhí na clocha chómh mór chómh trom chómh líonmhar san gur mhairbh an cith cloch san níba mhó dhíobh 'ná mar a thuit le claidhmhtibh chlainne Israéil díobh. Taisbeánan san méid na feirge a bhí curtha ar an dTighearna acu! An lá san iseadh a deineadh an mhírbhúilt mhór úd i dtaobh na gréine agus na gealaighe. Bhí an ghrian ag druidim siar agus an ghealach ar an spéir lastoir. Bhí eagla ar Iósue go dtiocfadh an oidhche sar a mbeadh buaidhte go h-iomlán ag clainn Israéil ar na cheithre rightibh agus ar a slóighte. D'iarr sé ar Dhia ríghneas do chur ar an ngréin agus an lá do chur i bhfaid i dtreó go mbeadh neart na namhad ídighthe amuich 's amach sar a dtiocfadh an oidhche. Do fhreagair Dia an ghuidhe. Do stad an ghrian agus an ghealach ar an spéir go dtí go raibh an namhaid go léir dísgighthe, sgaipithe agus a neart curtha ar neamhnídh. Bhí an lá san chómh fada le dhá lá. Tar éis an chatha san do ghluais Iósue agus a shlóighte mórthímpal na tíre go léir agus chur sé idir bhaile agus <L 255> tuath, idir chnoc agus machaire, thuaidh agus theas, ó abhainn Iórdain siar go bruach na Mara Toríann, fé smacht a láimhe. Ansan tháinig sé féin agus a shlóighte go Galgala airís agus chuireadar fútha ann 'n-a longhphort. D'eirigh rainnt eile righthe i gcoinnibh Iósue, ach ní raibh aon mhaith dhóibh ann. Do dísgigheadh iad go léir. D'imthigh mórán aimsire, ámhthach, sar a raibh an tír go h-iomlán curtha fé n-a smacht ag clainn Israéil. Do throid muinntir na tíre go léir, níor ghéill aon treibh acu ach de thoradh catha agus do thuiteadar go léir in sna cathanaibh. Ní raibh ach na Gaboanítigh a dhein ceangal caradais le Iósue agus le clainn Israéil, agus ní raibh puinn de bharr an cheangail sin acu san féin. Ní raibh ann dóibh ach ceangal sglábhaidh- achta uisge agus adhmaid. Tá cómhaireamh déanta sa Bhíobla ar na righthibh a thuit sa chogadh san Iósue sar a raibh an tír go h-iomlán fé n-a smacht, agus aon rí dhéag ar fhichid iseadh a líon. Nuair a bhí an cogadh críochnuighthe agus gan aon namhaid beó chun aon éilimh a dhéanamh ar aon chuid de'n tír d'órduigh an Tighearna do Iósue an talamh do rainnt, fé chrannaibh, idir dhá threibh déag clainne Israéil. Do deineadh san. Fuair treibh Rúben agus treibh Ghaid agus leath treibhe Mhenasses an talamh a thug Maois dóibh ar an dtaobh thoir de'n Iórdan, agus fuair an naoi gcinn go leith eile an talamh idir an Iórdan agus an fharaige. CIX. IÓSUE AG LABHAIRT. Do ghluais an aimsir. Bhí clann Israéil socair ar a suaineas sa talamh áluinn sin a bhronn an Tighearna <L 256> ortha. Bhí an mhuinntir óg ag eirighe suas eatartha agus an mhuinntir a bhí suas ag dul i n-aois. Agus bhí Iósue ag tuitim go mór le h-aois. Do ghlaoidh sé chuige an pobul go léir, idir uasal agus íseal, agus do labhair sé leó. “Táim-se ag tuitim leis an aois,” ar seisean leó. “Is eól daoibh na neithe a dhein an Tighearna ar bhúr son; conus mar a chuir sé cómhacht bhúr namhad ar neamhnídh ar bhúr son, agus conus mar a thug sé dhaoibh an talamh breágh saidhbhir torthamhail seo go léir, fé mar a bhí geallta aige dhaoibh. Tá mórán geinte i nbhúr dtímpal fós, lasmuich de'n tír seo atá fághalta agaibh. Tiocfid siad san ag cur isteach oraibh; ach beidh an Tighearna libh 'n-a gcoinnibh sin, leis, agus cuirfidh sé sgaipe agus dearg ruathar ortha ós bhúr gcómhair, agus fanfidh an talamh agaibh.” “Ní'l agaibh-se le déanamh ach bheith seasamhach agus aire thabhairt do'n dlighe. An uile nídh atá curtha síos i ndlighe Mhaoise deinidh é chómhlíonadh go cruinn agus go beacht. Ná h-iompuighidh uaidh deiseal ná tuathal; le h-eagla, nuair a bheidh sibh ag dul ameasg na ngeinte a thiocfidh i n-bhúr dtreó, go mbeadh sibh ag dearbhú i n-ainm a ndéithe agus ghá n-adhradh, i n-inead bheith dílis d'bhúr dTighearna Dia féin mar atáthaoi go dtí so. Má leanan sibh dílis dó ar an gcuma san dísgeó- chaidh sé ós bhúr gcómhair geinte líonmhara cómhachtacha agus ní bheidh ar chumas aoinne seasamh i nbhúr gcoinnibh. Cuirfidh aoinne amháin agaibh an teiche ar mhíle duine, mar beidh bhúr dTighearna Dia féin ag troid mar aon libh, fé mar atá geallta aige. Ach tugaidh aire mhaith an méid seo dhéanamh, .i. grádh bheith agaibh do bhúr dTighearna Dia.” “Má dheinean sibh, ámhthach, claoidhe le droch chleachtaibh na ngeinte i nbhúr measg agus cleamhnaisí dhéanamh leó, agus caradas, tuigidh an méid seo go deimhin. Ní dhéanfidh bhúr dTighearna Dia íde ortha ós bhúr gcómhair, fanfid siad 'n-a leachaibh ar tinneal rómhaibh, agus 'n-a <L 257> dtrúig bharathuisle dhaoibh, agus 'n-a dtaraingíbh i mbeó agaibh, agus cuirfid siad ar bhúr n-aimhleas sibh agus fé dheire sgaipfidh an Tighearna sibh agus díbireóchaidh sé sibh as an dtír áluinn seo atá tabhartha aige dhaoibh.” “Feuch, táim-se anois ag imtheacht an bóthar a dh'imthighean an saoghal go léir, agus chífidh sibh-se ná raghaidh aon fhocal amú d'á bhfuil geallta ag an dTighearna a dhéanfidh sé libh. Tá gach nídh d'ár gheall sé a dhéanfadh sé i nbhúr bhfabhar cómhlíonta aige díreach mar a gheall sé. Ar an gcuma gcéadna, na h-uilc go léir seo atá bagartha aige oraibh má iompuighean sibh ó'n gconnradh atá déanta aige libh agus má adhran sibh déithe bréige, cuirfidh sé oraibh an uile olc riamh acu. Lasfidh fíoch an Tighearna go h-oban i nbhúr gcoinnibh agus sgriosfar sibh amach as an dtír fhóghanta so a thug an Tighearna dhaoibh.” Tamal 'n-a dhiaidh san do dhein Iósue cruinnú eile de chlainn Israéil sa n-áit ar a dtugtí Sicem, agus do labhair sé leó an chainnt seo, i láthair an Tighearna:— “Seo mar adeir an Tighearna Dia Israéil: ‘Bhí bhúr sínsear, Táre, athair Ábrahaim, agus Nachor, 'n-a gcómhnuidhe ar an dtaobh eile de'n abhainn agus déithe iasachta acu 'á adhradh. Thugas liom bhúr n-athair Ábraham ó Mhesopotamia isteach i dtír Chanaan agus do mhéaduigheas a shliocht. Thugas dó Isaac. Ansan thugas dó san Iácób agus Esau. Thugas an cnoc san Seir d'Esau mar shealbhas. Chuaidh Iácob agus a chlann síos sa n-Éigipt. Chuireas uaim síos ann Maois agus Aaron agus do bhuaileas an Éigipt le mírbhúiltíbh agus le h-anaithíbh uathbhásacha. Thugas sibh-se agus bhúr n-aithreacha amach as an Éigipt agus thánabhair go bruach na faraige. Do lean na n-Éigiptigh sibh, le h-eachra agus le carbadaibh, go bruach na Mara Ruadh. Do sgread clann Israéil ar an dTighearna. Chuireas <L 258> sgamal dorcha idir sibh agus na h-Éigiptigh. Do tarr- aigeadh iad san isteach sa bhfaraige agus do chlúdaigh an fharaige iad. Do chonaic bhúr súile ar dheineas sa n-Éigipt. Thugabhair mórán aimsire sa n-uaigneas. Ansan do thugas isteach sibh i dtalamh an Amorréig, lastall de'n Iórdan. Do throideadar libh agus thugas ar láimh daoibh iad. Chuireabhair chun báis iad agus tá an talamh agaibh. D'eirigh Balac mac Sephoir, rí Mhóab, agus do chómhraic sé le clainn Israéil. Chuir sé fios ar Bhalaam, mac Bóeir, chun go gcuirfadh sé mallacht oraibh. Chuireas-sa fhiachaint air a bheannacht do chur oraibh agus thugas saor as a láimh sibh. Thánabhair thar Iórdan, agus go Iericó. Do chómhraic fir na catharach libh agus thugas-sa i nbhúr lámhaibh daoibh iad. Chuireas chucha, rómhaibh amach, sathaí cearnabhán agus do ruagas as a n-ineadaibh dhá rí na n-Amorréach gan chongnamh uaibh-se, agus thugas daoibh-se talamh nár dheineabhair saothar ann, catharacha nách sibh a chuir suas iad, fíon- ghuirt nách sibh a chuir síol ionta, crainn ola nách sibh a chuir ag fás iad. “Anois, d'á bhrígh sin, bíodh eagla Dé oraibh, deinid seirbhís Dé ó chroidhe, go fírinneach. Caithidh uaibh na déithe bréagacha a bhíodh ag bhúr sínsear i Mesopotámia agus sa n-Éigipt agus deinidh réir an Tighearna. Mara maith libh san do dhéanamh, anois an t-am agaibh chun bhúr rogha do ghlacadh. Má's maith libh na déithe bréige do ghlacadh glacaidh iad agus déanfad-sa agus mo theaghlach réir an Tighearna.” CX. BÁS IÓSUE. “Nár leogaidh Dia,” arsa clann Israéil le Iósue, “go dtabharfimís-ne cúl leis an dTighearna agus go <L 259> nglacfimís le déithibh bréige! Isé an Tighearna Dia a thug sinn agus ár sínsear amach as an Éigipt, as an ndaoirse chruaidh, agus do dhein na mírbhúiltí móra agus na h-iongnaí os cómhair ár súl, agus do chosain sinn ins gach slighe n-ar ghabhmair agus ar gach treabhchas daoine n-ar ghabhmair trítha. Déanfimíd, d'á bhrígh sin, réir an Tighearna, óir isé an Tighearna is Dia againn.” “Ní féidir daoibh,” arsa Iósue leó, “an Tighearna bheith 'n-a Dhia agaibh mara dtugaidh sibh druim lámha le déithibh fallsa. Tá Dia ró naomhtha. Ní chuirfidh sé suas libh má bhíon déithe fallsa agaibh. Iompóchaidh sé oraibh agus dísgeóchaidh sé sibh tar éis a bhfuil de mhaitheasaíbh tabhartha aige dhaoibh.” “Ní bheidh san mar sin,” ar siad, “mar déanfimíd réir Dé.” “Má 'seadh,” arsa Iósue, “deinidh-se a dhearbhú dhomh-sa anois, i láthair an Tighearna, go bhfuiltí ag glacadh an Tighearna mar rogha, agus go bhfuiltí 'á dhéanamh san le nbhúr dtoil mhacánta féin, agus go ndéanfidh sibh a réir.” “Táimíd 'ghá dhearbhú san duit i láthair an Tighearna féin!” ar siad. “Má 'seadh,” arsa Iósue, “cuiridh uaibh na déithe fallsa atá i nbhúr measg agus iompuighidh bhúr gcroidhthe ar an dTighearna Dia Israéil.” “Déanfimíd réir ár dTighearna Dia,” ar siad, “agus cimeádfimíd aitheanta an Tighearna. Ansan do ghreamuigh Iósue connradh do réir na cainnte sin, idir an pobul agus an Tighearna agus do chuir sé na h-aitheanta ós a gcómhair. Ansan do sgríbh sé síos an méid sin go léir i leabhar dlighe an Tighearna. Ansan do chuir sé cloch ana mhór ag bun an chrainn daraighe a bhí ag fás sa n-áit naomhtha agus dubhairt sé leis an bpobul: “Feuch, beidh an chloch san 'n-a fínné ar gach focal d'á bhfuil labhartha ag an dTighearna libh-se anso indiu, le h-eagla go mb'fhéidir gur mhaith libh, 'n-a <L 260> dhiaidh so, an chainnt do shéanadh agus bréag do rádh le nbhúr dTighearna Dia.” Deir lucht eóluis gur ag an gcrann daraighe gcéadna san a bhí Ábraham 'n-a sheasamh, na céadta blian roimis sin, tar éis teacht anoir ó Mhesopotámia dhó, nuair a thaisbeáin an Tighearna é féin dó agus do gheall sé dhó go dtabharfadh sé an tír sin go léir d'á shliocht. Agus deirtear gur i n-aice an chrainn chéadna do chonaic sé an triúr aingeal nuair a h-innseadh dó go mbeadh mac agá mhnaoi, ag Sarai. Deirtear, leis, gur ag bun an chrainn chéadna do chuir Iácób i bhfolach sa talamh na h-íodail a ghoid Rachel ó n-a h-athair, ó Laban, agus pé íodail eile a bhí agá chlainn an uair sin. D'fhágfadh san an crann daraighe sin breis agus chúig céad blian d'aois an uair sin, nuair a chuir Iósue an chloch mhór throm san n-a suidhe agá bhun. Nuair a bhí an méid sin déanta b'é toil Dé glaodhach ar Iósue. Bhí sé céad agus deich mbliana d'aois nuair a ghlaoidh Dia chuige féin é. Fuair sé bás agus do h-adhlacadh é le h-onóir, ar chnoc Ephraim. Bhí clann Israéil dílis go maith do Dhia an fhaid a mhair Iósue, agus an fhaid a mhair na seanóirí a tháinig 'n-a dhiaidh, ar feadh mórán aimsire. Tar éis bháis Iósue d'eirigh rí Canaanach d'ár bh'ainm Adonibesec i gcoinnibh chlainne Israéil agus bhi mórán nirt slógh aige. Ní raibh ceannuraid ar chlainn Israéil chun iad do ghléasadh agus do threórú i n-aghaidh a namhad. D'iarradar ar an dTighearna taoiseach airm do cheapadh dhóibh. Do cheap an Tighearna dhóibh fear n-ar bh'ainm dó Iúdás chun é bheith 'n-a thaoiseach ortha. Do ghluais- eadar amach fé láimh an fhir sin agus do throideadar leis na Canaanachaibh agus bhuadar ortha. Do theich an rí Adonibesec, as áit an chatha. Do leanadh é agus do rugadh air. Mar phionós air do gearradh na méireana d'á dhá láimh agus d'á dhá chois i dtreó nár <L 261> fágadh air ach an dá dheárnain mhaola agus an dá throigh mhaola. “Seadh!” ar seisean, nuair fheuch ar a dhá dheárnain agus ar a dhá throigh, agus iad 'n-a stúmpaíbh gan mhéireana aige, “bhí, ó am go h-am, deichneabhar agus tri fichid de righthibh uaisle am' thigh féin agam-sa agus an cor céadna san tabhartha agam ortha, agus iad ag ithe an aráin bhriste ar an úrlár agam. An cor a thugas-sa ortha súd tá sé tabhartha orm féin anois! Tá Dia ceart!” CXI. OTONIEL. An fhaid a mhair na daoine a tháinig anall thar abhainn Iórdain i n-aonfheacht le Iósue, agus a chuaidh tríd an gcogadh i n-aonfheacht leis, agus do ghlac uaidh seilbh na tíre, ó'n gcrannchur, bhí clann Israéil dílis díog- raiseach go maith do'n Tighearna, agus do'n dlighe, agus do'n chonnradh. Ach “deinean seilbh sásamh.” I ndiaidh ar ndiaidh, nuair a bhí gach aon rud ar a dtoil acu, do mhaoluigh ar an ndíogras agus do laguigh ar an ndílse. Nuair a bhí lucht chómhaimsire Iósue go léir tar éis a dtréimhse do chaitheamh ar an saoghal so agus iad imthighthe, agus a sliocht eirighthe suas ní raibh aon eólus ag an sliocht san ar chruadhtan an dachad blian úd sa n-uaigneas, ná ar chruadhtan an chogaidh sar a bhfuaradh an tseilbh, ná ar na mírbhúiltíbh uathbhásacha a deineadh, ach fé mar a h-innseadh dóibh. Agus ní h-ionan choidhche tuairisg fhághail ar chruadhtan agus gabháil tríd an gcruadhtan agus é dh'fholag. Ná ní mar a chéile tuairisg fhághail ar mhírbhúilt mhóir agus an mhírbhúilt sin a dh'fheis- gint le súilibh dhuine féin. Ní bheirean an cruadhtan <L 262> greim ar chuimhne an duine nár fhuilig é, pé tuairisg a fuair sé air. Ná ní chuirean mírbhúilt eagla i gceart ar an té ná feacaidh le n-a shúilibh féin í, pé fírinne a bhí sa tuairisg a fuair sé uirthi. D'á bhrígh sin, nuair a bhí an chéad shliocht a fuair seilbh sa tír imthighthe agus an tarna sliocht eirighthe suas bhí díogras na ndaoine tar éis maolú agus a ndílse tar éis lagú. Ansan, um an am 'n-a raibh an tsliocht san imthighthe agus 'n-a raibh an trímhadh sliocht tagaithe i n-aois agus i neart bhí an díogras maol go maith agus an dílse lag go maith, agus bhí an cruadas aigne a thagan ó chothú mhaith agus ó neamhspleádhchas, bhí sé cruaidh go maith. Isé an cruadas croidhe céadna san is gnáth a chuirean daoine ar a n-aimhleas, agus chuir sé clann Israéil ar a n-aimhleas an uair sin. Seo mar a thárla an t-amhleas. Do fágadh a lán de sna págánachaibh gan dísgiú sa tír. Do mhéaduighdar ann. Do dhein clann Israéil cómhluadar agus muinn- tearthas leó. Chonacadar na déithe fallsa agus chonacadar conus a h-adhartí iad. Do thaithn an gnó salach leó. Chromadar féin ar an ngnó salach san do dhéanamh. Níor stad an droch ghnó go dtí go rabhadar chómh págánach leis na págánaigh féin. Ní raibh aon chuimhneamh acu ar Dhia ná ar dhlighe Dé ná ar an gconnradh a bhí idir iad agus Dia, ach iad ag adhradh na ndéithe fallsa, .i. Baalim agus Astarot, déithe salacha na bpágánach. Ansan do chuir an Tighearna namhaid ag triall ortha. Tháinig rí págánach ó Mhesopotámia anoir agus chuir sé clann Israéil fé n-a smacht, agus bhíodar fé smacht aige ar feadh ocht mblian agus árd chruadhtan aige 'á chur ortha. Chuir an cruadhtan fhiachaint ortha cuimhneamh ar Dhia. Thuigeadar an t-aimhleas a bhí déanta acu. Do ghlaodar ar an dTighearna. D'admhuighdar an t-olc a bhí déanta acu, agus d'iarradar ar Dhia iad d'fhuas- gailt. <L 263> D'fhreagair an Tighearna iad. Thug sé fuasgaltóir dóibh. Otoniel ab ainm do'n fhuasgaltóir sin. Do chruinnigh sé mórshluagh agus chuir sé cath ar Chúsán, rí Mhesopotámia agus bhuaidh sé air. Ansan bhí síoth- cháin ag clainn Israéil ar feadh dachad blian agus Otoniel 'n-a bhreitheamh ós a gcionn. Fuair Otoniel bás. D'iompuigh clann Israéil airís ar na déithibh fallsa agus thugadar cúl leis an dTighe- arna agus dheineadar an t-olc. Do mhúisgil an Tighearna namhaid eile 'n-a gcoinnibh ansan. B'é namhaid é 'ná Eglon, rí Mhóab. Dhein sé sin cómhaltas le clainn Ammoin agus Amalec agus chuireadar cogadh ar chlainn Israéil agus bhuadar ortha agus bhí clann Israéil fé n-a smacht san ar feadh ocht mbliana déag. Bhí an smacht ana dhian. Thug sé a meabhair do chlainn Israéil. D'iompuighdar ó n-a bpeacaíbh agus d'iarra- dar ar an dTighearna na peacaí a mhaitheamh dóibh agus iad d'fhuasgailt. D'fhreagair an Tighearna a nguidhe. Do thug sé dhóibh fuasgaltóir d'ár bh'ainm Aod. Fear ab eadh Aod gur chómhdheas an dá láimh aige. Dhein sé dhó féin claidh- eamh dá fhaobhar. Bhí cíos le cur ag triall ar Eglon. Chuaidh Aod leis an gcíos. Bhí an claidheamh aige ar a cheathramhain ndeis fé n-a bhrat. Tháinig sé i láthair Egloin agus thug sé an cíos dó go breágh réidh. Ansan:— “Tá nídh agam le h-innsinnt duit, a rí,” ar seisean. Fear ana bheathuighthe ab eadh Eglon. Chuir sé amach a sheirbhísigh. Bhí lámh dheas Aod le feisgint gan aon nídh innti. Tháinig an rí i n-aice leis go n-aireóchadh sé an focal a bhí aige le rádh. Do shleamhnuigh Aod an láimh chlé síos fé n-a bhrat agus tharraig sé aníos an claidheamh dá fhaobhar agus sháidh sé i mbolg an rí é go dornchlainn. <L 264> CXII. DEBBORA. Do chuir Aod oiread san nirt leis an sádh go ndeigh an claidheamh isteach tré bholg an rí chómh fada san gur shleamhnuigh an dornchlann a' láimh Aod agus gur súghadh isteach sa bholg idir chlaidheamh agus dornchlann agus gur dhún an bhlonag lasmuich díobh. Do thuit an rí ach níor dhein a thuitim aon fhothram. Ní lugha 'ná mar a dhein sé aon fhothram le n-a ghlór mar ní raibh an glór ann. Bhí sé gan anam chómh luath agus chuaidh an claidh- eamh tré n-a bholg isteach. Nuair a bhí an gníomh déanta aige do dhún Aod an dorus agus dhaingnigh sé é agus bhuail sé amach tré lár an ghárda saighdiúirí a bhí lasmuich de'n dorus. Níor leog sé aon rud air ach bualadh amach tríotha, fé mar a bheadh pé cainnt a bhí le déanamh leis an rí aige déanta aige. Níor thaisbeáin sé aon bhlúire eagla agus níor tháinig lá d'á chuimhneamh chucha san go raibh aon rud bun os cionn déanta aige. Cheapa- dar go n-osgalóchadh an rí an dorus agus go dtabharfadh sé órdú éigin dóibh. Bhíodar ag feitheamh faid gach n-faid agus níor h-osgaladh an dorus. Fé dheire tháinig sgannra ortha agus d'osgaladar féin an dorus. Fuaradar an rí istigh sínte ar an dtalamh agus é marbh. An fhaid a bhíodar ag feitheamh ar an dtaobh amhuich de'n dorus bhí uain ag Aod ar bheith imthighthe ó bhaoghal. D'imthigh sé go Seirat agus shéid sé an adharc ar chnoc Ephraim. Do chruinnigh na daoine chuige. “Leanaidh mise,” ar seisean, “táid ár namhaid tabhartha suas dúinn ag an dTighearna.” Do ghluais sé rómpa agus do leanadar é go dtí go rabhadar ar áthaibh Iórdain. Do ghluais na Móabítigh agus sgannra ortha, chun dul treasna na h-abhan soir abhaile, nuair a bhíodar gan rí. <L 265> Bhí Aod agus fir Israéil ar na h-áthaibh rómpa agus mharbhuighdar iad chómh tiugh agus do thánadar go port na h-abhan. Do marbhuigheadh tímpal deich míle d'fhear- aibh Mhóab i n-aice na h-abhan an lá san, agus níor leogadh aoinne anonn. Fir láidire chródha ab eadh na fir a marbhuigheadh ann agus do fágad Móab tréith. Thug san suaineas do chlainn Israéil ar feadh cheithre fichid blian 'n-a dhiaidh san. Ansan d'eirigh namhaid eile 'n-a gcoinnibh, .i. na Philistínigh, agus thug Dia cosantóir eile dhóibh. D'eirigh Samgar mac Anait agus chuir sé cath ar na Philistínigh agus mhairbh sé sé céad fear díobh le colltar céachta. Thug san suaineas do chlainn Israéil an uair sin. Nuair a bhí an suaineas acu níor fhéadadar iad féin d'iompar. Dheineadar iomarbhas airís. Dheineadar olc os cómhair an Tighearna tar éis bháis Aod. Do leog an Tighearna namhaid chucha, .i. Iabin, rí Chanaain. Bhí sé sin 'n-a rí i n-Asor agus bhí aige taoiseach slógh d'ár bh'ainm Sisara agus bhí ag an dtaoiseach slógh san naoi gcéad carbad seartha agus bhí sé ar feadh fiche blian ag déanamh éirligh ar chlainn Israéil. Ansan do ghlaoidh clann Israéil ar an dTighearna 'ghá iarraidh air iad d'fhuasgailt. Bhí i n-Israél an uair sin bean-fháig d'ár bh'ainm Debbora, agus beanbhreitheamh ab eadh í, agus bhí sí ana naomhtha, agus do shuidheadh sí, ag tabhairt breithe, fé chrann pailme, idir Rama agus Beitel, i gcnoc Ephraim. Thagadh clann Israéil chúichi ansan, ó gach áird, chun go ndéanfadh sí a gcúiseana do bhreithniú dhóibh. Chuir sí fios, lá, ar Bharac, mac Abinoem. Tháinig sé ag triall uirthi. “Tá órduighthe ag an dTighearna dhuit-se,” ar sise, “sluagh armtha do sheóladh leat go cnoc Taboir. Tóg leat deich míle fear cómhraic de chlainn Nephtailí agus de chlainn Shabuloin agus tabharfidh an Tighearna chughat, go sruth Cisoin, Sisara, taoiseach slógh Iabin, é féin agus <L 266> a charbaid agus a mhór shlóighte, agus tabharfidh sé suas duit iad.” “Déanfad an nídh sin,” arsa Barac, “má thagan tusa liom, ach mara dtagair-se liom ní dhéanfad.” “Tá go maith,” ar sisi, “raghad-sa leat, ach má 'seadh ní dhuit-se a h-ainmneófar an buadh an turus so, ach is le láimh mná do thuitfidh Sisara.” D'imthigh sí féin agus Barac go h-áit ar a dtugtí Ceder. Ansan do chruinnigh Barac, a' treibh Shabuloin agus a' treibh Nephtalí, deich míle fear armtha agus do ghluais sé féin agus Debbora, leis an ndeich míle fear san agus thánadar go cnoc Taboir. Do h-innseadh do Shisara go raibh Barac ar chnoc Taboir agus do chruinnigh sé a mhór shlóighte agus a charbaid seartha agus tháinig sé go sruth Cisoin. CXIII. IAHEL. Bhí Barac agus Debbora agus an deich míle fear de chlainn Nephtalí agus Shabuloin thuas ar chliathán an chnuic, agus Sisara agus a mhílte dí-áirmhthe agus a naoi gcéad carbad seartha thíos ar an machaire mór leathan, ar bruach an tsrutha. “Eirigh!” arsa Debbora le Barac. “Indiu an lá 'n-a bhfuil Sisara tabhartha suas duit ag an dTighearna. Isé an Tighearna féin atá ad' stiúrú.” Do ghluais Barac agus a dheich míle anuas ó'n gcnoc go h-oban agus d'ionsuighdar an namhaid. Chómh luath agus do tháinig an deich míle i dteangmháil le fearaibh Shisara d'imireadar an faobhar ortha chómh dian san go rabhadar ag tuitim chómh tiugh agus do buailtí iad. Le n-a linn sin do phléasg tóirthneach agus splanncracha <L 267> agus gaoth árd anuas ar shluagh Shisara, le leamhnú Dé, i dtreó go dtáinig sgannra ortha agus go dtáinig sgeón ionta agus gur iompuighdar go léir agus gur theicheadar. Do lean Barac agus a dheich míle ar a dtóir 'gha leagadh agus 'ghá marbhú. Do léim Sisara féin amach as a charbad agus do ghluais sé sa teiche 'n-a chuis, bhí a leithéid sin de sgannra 'n-a chroidhe. Do lean an teiche agus an tóir go dtí gur thuit an uile dhuine de mhór shluagh Shisara. Tháinig Sisara féin agus é ag rith agus é 'n-a chuis, go dtí cábán mná d'ár bh'ainm Iahel. Bean ab eadh í a bhí pósta ag Heber, agus fear Cineach ab eadh an Heber san. Ní raibh Heber sa bhaile an lá san. Nuair a tháinig Sisara go dorus an chábáin chonaic Iahel é agus d'aithin sí é. “Tar isteach, a rí!” ar sise. “Na bíodh eagla ort.” Tháinig sé isteach. “Tabhair deoch dom,” ar seisean, “Tá ana thart orm.” Thug sí deoch bhainne dhó. Do shín sé ar an úrlár mar bhí ana thuirse air. “Clúdaigh me,” ar seisean, “agus má thagan aoinne go dorus an chábáin 'ghá fhiafraighe an bhfuil aon fhear istigh abair leó ná fuil.” Do chlúduigh sí é le súsa agus níor bh'fhada go raibh sé 'n-a chodladh go sámh. Nuair a bhí sé 'n-a chodlad ar feadh tamail bhig agus an codladh chómh trom san air nár bhaoghal go ndúiseóchadh sé go fuiriste d'aimsigh sí tarainge maith mór láidir agus casúr agus tháinig sí agá cheann agus chuir sí bior an tarainge le n-a cheann agus chomháin sí an tarainge isteach 'n-a cheann le buille de'n chasúr. Chuir san deire leis, agus do chómhlíonadh an focal adubhairt Debbora le Barac, .i. gur le láimh mná a bhí ceapaithe ag an dTighearna Sisara do thuitim. Ar ball do tháinig Barac, ar thóir Shisara. Tháinig sé go dorus chábáin Iahel. Chuaidh Iahel amach ag triall air. “Tar isteach anso,” ar sisi, “go bhfeicir an té atá uait.” <L 268> Chuaidh sé isteach. Chonaic sé Sisara sínte marbh ar an úrlár agus an tarainge sáidhte go bun isteach 'n-a cheann. As san amach bhí clann Israéil ag neartú i gcoinnibh a namhad agus i ndiaidh ar ndiaidh bhí neart Iabin, rí Chanaain, acu d'á chlaoidhe go dtí fé dheire gur chuireadar é féin agus a neart fé chois ar fad. Tar éis an chatha san, i gcoinnibh Sisara, do chúm Debbora dán i n-onóir do'n Tighearna, ag breith bhuidh- eachais leis mar gheall ar an mbuadh a bhí tabhartha aige do chlainn Israéil; agus ag moladh na bhfear a chuir a n-anam féin sa chontabhairt agus a thug aghaidh go neamheaglach ar neart slógh a bhí níba mhó agus níba threise go mór 'ná a neart slógh féin, agus nár fhan siar ó'n gcath le h-eagla roimis na carbadaibh seartha úd a bhí chómh sgannramhail chómh marbhuightheach. Do mhol sí iad mar gheall ar an muinighin a bhí acu as an dTighearna agus mar gheall ar a fheabhas a dheineadar beart do réir na muinighine sin. Ní baoghal gur dhear- mhaid sí, sa dán, a chur i gcuimhne dhóibh nách ar a gcródhacht féin ba cheart dóibh buidheachas an lae sin a bheith acu ach ar an dTighearna, mar gur bh'é an Tighearna féin do sgaip an namhaid rómpa le gaoith agus le tóirthnigh agus le splanncrachaibh teine. “Gurab shin mar a thuitfid do namhaid go léir, a Thighearna!” ar sisi, “agus go raibh do cháirde ionmhuine mar sholus na gréine, nuair a bhíon sí ag eirighe ar maidin, ag taithneamh ad' láthair le neart a ngrádh dhuit!” Bhí suaineas ag clainn Israéil ar feadh dachad blian i ndiaidh an chatha san. <L 269> CXIV. COS-AR-BOLG. Bhí clann Israéil ar a suaineas ar feadh an dachad blian. An fhaid a bhí gach nídh ar a dtoil acu do thárla an seana sgéal i gcómhnuidhe, d'iompuighdar ó'n dTighearna agus dheineadar na peacaí. Isiad peacaí is mó agus is measa a dheineadar 'ná aithris a dhéanamh ar na págánachaibh a bhí 'n-a dtímpal agus déithe fallsa d'adhradh, na déithe fallsa céadna a bhíodh ag na págá- nachaibh dh'á n-adhradh. Baalam agus Astarot na h-ainimneacha a bhí ag na págánachaibh ar an mbeirt ab aoirde de sna déithibh sin. Istigh i lár coille, ar bhara cnocáin, iseadh bhíodh na h-altóracha curtha suas chun na ndéithe sin, agus is ann a deintí ídhbeartha chucha. Agus gníomhartha gráineamhla b' eadh an chuid ba mhó de sna gníomharthaibh a bhain leis na h-ídhbirtíbh. Dhein- eadh cuid de chlainn Israéil díreach mar a dheineadh na págánaigh, chuiridís suas na h-altóracha, istigh in sna coilltibh, ar na cnocánaibh, chun Baalim agus chun Astarot, agus ansan dheinidís an obair ghráineamhail a bhain leis an ídhbirt. Ní raibh an suaineas acu aon fhaid mhór aimsire ó cuireadh an tarainge i gceann Shisara nuair a thosnuigh- dar ar an ndroch obair a dhéanamh. Sar a raibh an dachad blian críochnuighthe acu bhíodar imthighthe chómh fada san ó dhlighe Dé go raibh díbhfeirg tuillte airís acu. Bhí na h-altóracha curtha suas acu in sna coilltibh beaga ar na cnocánaibh agus an droch obair ar siubhal tríd an ndúthaig. Ansan do chuir an Tighearna pionós ag triall ortha. Nuair a dhein Maois an léirsgrios mór úd ar na Madianítigh, lastoir de'n Iórdan, mar gheall ar an aimhleas a thugadar ar chlainn Israéil, do cuireadh <L 270> a bhformhór chun báis. Níor dísgigheadh iad amuich 's amach, ámh. Chuaidh dríodar beag sgáinte dhíobh saor. Bhí an dríodar beag san ag dul i méid agus i líon- mhaire agus i neartmhaire go dtí go rabhadar cómhachtach go maith lastoir de'n Iórdan. Do h-innseadh dóibh i dtaobh Bhalaam, agus i dtaobh Phinees, agus i dtaobh an éirligh a dhein clann Israéil ar a sínsear. Ní raibh de chuimhneamh de ló ná d'oidhche 'n-a gcroidhthibh ach iad féin do neartú agus do chur i dtreó, chómh luath a's do b'fhéidir é, agus teacht agus díoltas iomlán d'imirt ar chlainn Israéil, an cómhar do dhíol leó gan easnamh. Bhailighdar chucha, chómh maith agus d'fhéadadar é, na geinte a bhí 'n-a dtímpal lastoir. Bhíodar láidir go maith nuair a tháinig an t-am 'n-a raibh pionós tuillte ag clainn Israéil ó'n dTighearna mar gheall ar na peacaíbh a bhí acu 'á dhéanamh. Thánadar anoir treasna abhan Iórdain agus ghabhadar de chosaibh i gclainn Israéil. Níor bh'aon iongna iad 'ghá dhéanamh san, mar ní raibh lámh an Tighearna le clainn Israéil. Thug clann Israéil druim lámha leis an dTighearna agus ansan do thug an Tighearna druim leó-san. Dhein sliocht na Madianíteach a leithéid de chos-ar-bolg ortha gur i bpollaibh talmhan agus i bpluaisibh caraigreach ab éigean dóibh dul i bhfolach ó n-a namhaid. Is amhlaidh a thagadh na Madianítigh anoir treasna na h-abhan nuair a mheasaidís go mbíodh aon rud ag clainn Israéil a dh'fhéadfidís a bhreith uatha. Ansan do sguabaidís leó gach aon rud ab fhéidir a bhreith chun siubhail, ba agus capail agus an uile shaghas beithidhigh. Nuair a bhídís imthighthe thagadh fir Israéil amach as na pollaibh agus as na pluaisibh agus dheinidís iarracht ar rainnt éigin arbhair do chur. Thagadh an namhaid nuair a bhíodh an t-arbhar san 'n-a gheamhar agus ghearraidís é i dtreó ná fásfadh an bia chun clainne Israéil agus go bhfaighdís bás leis an ocras, díreach mar a dheineadh saighdiúirí Shasana <L 271> anso i n-Éirinn tamal ó shin, nuair a bhíodh a speal ag gach saighdiúir, chómh maith le n-a ghuna, chun an gheamhair do ghearradh i dtreó go bhfaghadh muinntir na h-Éireann bás de'n ghorta. Do lean an cos-ar-bolg san á dhéanamh ar chlainn Israéil ar feadh seacht mblian. Tráth éigin i gcaitheamh na seacht mblian san, agus iad cráidhte ciapaithe, imeartha, dh'á gcur chun báis gan truagh gan taise, do chuimhnighdar ar an dTighearna. Do ghlaodar ar an dTighearna agus d'iarradar air iad d'fhuasgailt. Do cuireadh aingeal chucha agus dubhairt sé leó: “Thugas amach as an Éigipt sibh. Thugas saor sibh ó gach namhaid. Thugas díbh an talamh so agus dubhart libh: ‘Is mise bhúr dTighearna Dia,’ agus ní éistfadh sibh lem' ghlór.” CXV. GEDEON. Bhí fear 'n-a chómhnuidhe i n-Ephra agus Ióas ab ainm dó. Bhí mac ag an bhfear san agus Gedeon ab ainm dó. Fear ana shaidhbhir ab eadh Ióas agus fear ana láidir, ana chródha, ab eadh an mac. Bhí sé lá ag glanadh arbhair agus bhí an obair aige 'á dhéanamh a gan fhios, mar bhí eagla air go dtiocfadh na Madianítigh air agus go mbéarfidís uaidh an t-arbhar. Bhí crann daraighe i n-aice na h-áite. Tháinig aingeal an Tighearna agus do shuidh sé fé sgáth an chrainn. Bhí Gedeon ag déanamh na h-oibre. Thaisbeáin an t-aingeal é féin dó agus do labhair sé leis. “Tá an Tighearna leat, a fhir ró chródha!” arsan t-aingeal leis. “Aithcim ort, a uasail,” arsa Gedeon leis, “má tá an Tighearna linn conus a thárla na h-uilc seo go <L 272> léir orainn? Ca bhfuilid mírbhúiltí an Tighearna uainn? Na mírbhúiltí a dh'innis ár sínsear dúinn a dhein sé dhúinn, nuair a thug sé amach as an Éigipt sinn? Tá sé imthighthe uainn anois, agus táimíd fágtha aige fé smacht na Madianíteach.” D'fheuch an t-aingeal air agus dubhairt sé leis mar seo: “Imthigh-se anois agus oibrigh an neart san atá ionat agus fuasgail clann Israéil ó shliocht Mhadian. Tuig go bhfuilim ad' chur ag déanamh na h-oibre sin.” “Ó, a uasail,” arsa Gedeon, “conus is féidir domh-sa clann Israéil d'fhuasgailt? Isiad mo mhuinn- tir-se an mhuinntir is suaraighe ar threibh Mhenasse agus is mise an té is suaraighe i dteaghlach m'athar.” “Ná bac san,” arsan t-aingeal, “bead-sa leat, agus claoidhfir Madianítigh, na mílte acu, mar a chlaoidhfá aon fhear amháin.” Bhí iongna ar Ghedeon. Fear ab eadh é a bhí umhal thar barr. Cheap sé gur dhuine saoghalta an té a bhí ag cainnt leis, ach gur bh'fháig mór éigin é. “Mara miste leat mé dhéanamh dánaidheachta ort, a uasail,” ar seisean, “ba mhaith liom a iarraidh go dtabharfá dhom comhartha a chuirfadh i n-iúil dom cé h-é atá agam agus dá mb'áil leat gan imtheacht as so go dtagad thar n-ais chughat tabharfad chughat nídh.” “Fanfad leat anso go dtagair,” arsan t-aingeal. D'imthigh Gedeon isteach abhaile agus do bheiribh sé mionán agus dhein sé rainnt aráin giost. Thug sé leis amach an fheóil i n-árthach agus an anairthe i n-árthach eile agus thug sé chun an chrainn daraighe iad agus chuir sé os cómhair an fháig, dar leis, iad. Bhí cloch mhór leathan ar aghaidh an fháig amach. “Buail ansan ar an gcloich sin iad,” arsan fáidh. “Cuir an fheóil agus an t-arán ar an gcloich ar dtúis agus ansan doirt an t-anairthe anuas ortha.” Do dhein. Ansan do shín an fáig uaidh amach an tslat a bhí 'n-a láimh aige i dtreó gur chuir sé bara na slaite ar <L 273> an méid a bhí ar an gcloich. Chómh luath agus do theang- mhuigh bara na slaite le n-a raibh ar an gcloich d'eirigh lasair theine ó'n gcloich agus do loisgeadh 'n-a luaithrigh an fheóil agus an t-arán agus an t-anairthe, agus ní raibh an t-aingeal le feisgint. Ansan tháinig sgannra ar Ghedeon. “Ó, Dia lem' anam!” ar seisean, “Isé aingeal an Tighearna a bhí ann agus táim-se réidh!” Ansan do labhair an Tighearna leis. “Síothcháin ort” ars an Tighearna, “ná bíodh eagla ort. Ní thabharfidh san an bás duit.” Bhíodh sé i n-aigne gach aoinne an uair sin, an té a chífadh aingeal an Tighearna, aghaidh ar aghaidh, nár bh'fhéidir dó gan bás d'fhághail d'á dhruim. Ansan do chuir Gedeon altóir suas ar an áit sin chun an Tighearna agus thug sé Síothcháin an Tighearna mar ainm air, agus do lean an ainm sin ar an altóir sin ar feadh abhfad 'n-a dhiaidh san. Do labhair an Tighearna leis, an oidhche chéadna san, agus dubhairt sé leis: “Tóg leat tarbh let' athair agus tarbh eile, tarbh seacht mblian, agus imthigh agus leag an altóir sin Bhaal atá agat' athair agus gearr agus leag an choill bheag atá tímpal ar an altóir, agus ansan cuir suas altóir chun do Thighearna Dia féin ar an gcloich seo, an chloch so ar ar chuiris an ídhbirt úd ó chiainibh. Ansan dein cárnán d'adhmad na coille bige ar an altóir seo a bheidh déanta agat ar an gcloich agus dein an tarna tarbh d'ídhbirt, i n'ídhbirt loisgithe, i n-a holocaust, ar an gcárnán adhmaid sin.” Ní h-innstear cad a deineadh leis an gcéad tharbh. B'fhéidir gur ídhbir Gedeon é ar an gcloich nuair a thug an t-aingeal “Síothcháin” dó agus nuair a thug sé féin “Síothcháin Dé” mar ainm ar an gcloich. Ach bhí órduighthe dhó an choill bheag do ghearradh agus an altóir phágánach a bhí istigh innti do raobadh agus má bhí íomhágh ar an altóir an íomhágh do bhrise. Bhí eagla air an obair sin a dhéanamh i gcaitheamh an lae mar bhí na cómharsain nú an chuid ba mhó acu, i bhfabhar <L 274> do'n phágánacht. Do chruinnigh sé a lucht oibre féin agus thánadar sa n-oidhche agus do leagadar adhmad na coille bige agus do raobadar an altóir phágánach agus dheineadar brúsgar de'n íomhágh. CXVI. LOMRA. D'eirigh muinntir an bhaile ar maidin amáireach a bhí chughainn agus chonacadar an gníomh a bhí déanta. Bhíodar ar buile, bhíodar ghá fhiafraighe d'á chéile go fíochmhar agus go feargach cé dhein a leithéid de ghníomh! An choill ar lár! Altóir Bhaal raobtha! An íomhágh 'n-a brúsgar! Do h-innseadh dóibh gur bh'é Gedeon, mac Ióais a dhein an droch obair go léir. Thánadar go dorus Ióais. “Cuir chughainn amach anso do mhac Gedeon go gcurfar chun báis é mar gheall ar an ngníomh so atá déanta aige, mar gheall ar an easonóir atá tabhartha aige do Bhaal.” “An cosantóirí ar Bhaal sibh-se?” arsa Ióas leó, “An bhfuil fhiachaint oraibh-se troid ar son Bhaal? An bhfuil fhiachaint oraibh-se díoltas a dhéanamh ar namhaid Bhaal? Má's dia Baal nár chóir go bhféadfadh sé féin díoltas a dhéanamh ar a namhaid? Má tá cómhacht aige, deineadh sé féin díoltas ar Ghedeon.” Níor bh'fheidir aon fhocal do rádh i gcoinnibh na cainnte sin. D'imthigh na daoine agus d'fhágadar fé Bhaal féin an díoltas do dhéanamh. Do ghluais tuairisg an sgéil sin ar fuaid na dútha. Do h-airigheadh lastoir de'n Iórdan an sgéal. Do chruinnigh na Madianítigh as gach áird. Thugadar leó a lucht conganta, an méid ba mhó a dh'fhéadadar a bhailiú dhíobh, agus thánadar anoir treasna abhan Iórdain agus dheineadar longphort i ngleann Iesraéil <L 275> i lár na tíre a bhí ag leath treibhe Mhenasse. Bhíodar lán cheapaithe ar éirleach uathbhásach do dhéanamh ar chlainn Israéil. Ach do neartuigh Dia croidhe Ghedeoin agus chomáin Gedeon an adharc d'á séide tré thír Mhenasse, agus tré thír Aser, agus tré thír Shabuloin, agus tré thír Néphtalí. Thánadar go léir chuige. Do bhailigh a mhuinntir féin, teaghlach Abiéseir, chuige ar dtúis. Ansan do labhair Gedeon leis an dTighearna agus seo mar a labhair sé leis: “A Thighearna Dia,” ar seisean, “má 'sé do thoil naomhtha clann Israéil do shaoradh ó n-a namhaid tré ghníomh mo láimhe-se, cuirfad an lomra olna so anso amach fé'n spéir, agus má bhíon drúcht ar an lomra agus an talamh mórthímpal tirim beidh san mar chómhartha agam air gur tré ghníomh mo láimhe do dhéanfir an fhuasguilt.” D'fhág sé an lomra amuich fé spéir na h-oidhche sin. Tháinig sé ar maidin. Fuair sé an olan fliuch agus an talamh mórthímpal ana thirim. D'fháisg sé an t-uisge as an olan agus do líon sé árthach maith mór leis an uisge drúchta a dh'fháisg sé as olan an lomra. Ansan do labhair sé airís leis an dTighearna. “A Thighearna Dia,” ar seisean, “ná bíodh fearg ort chugham má loirgim aon chómhartha amháin eile leis an lomra. Iarraim ort, a Thighearna, gur b'é an talamh mórthímpal a bheidh fliuch ar maidin amáireach agus gur b'é an lomra a bheidh tirim agus go mbeidh san mar chómhartha agam air gur tré ghníomh mo láimhe-se a dhéanfir an fhuasguilt seo.” Chuir sé an lomra fé'n spéir an oidhche sin airís, agus tháinig sé ar maidin agus fuair sé an talamh go léir mórthímpal báithte fliuch agus an lomra chómh tirim agus a bheadh sé dá mba istigh i n-aice na teine a bheadh sé i gcaitheamh na h-oidhche. Bhí sé sásta ansan. Do thuig sé 'n-a aigne gur bh'é toil Dé a bheadh <L 276> aige á dhéanamh nuair a raghadh sé i gcoimhsgar cogaidh leis na Madianíteachaibh. Déarfidh duine, b'fhéidir, “Nár mhór an peaca dhó bheith ag déanamh fromtha ar Dhia ar an gcuma san?” Tugaid daoine naomhtha an freagra so ar an gceist sin: “Gan amhras ba pheaca mór é mara mbeadh gur bh'é an Tighearna féin, moladh go deó leis, do spriuc é chun na trialach san do dhéanamh ar an gcuma san, leis an lomra. Tá brígh leis an obair lasmuich dé'n bhrígh a bhí ag Gedeon leis.” Nuair a bhí an dá chómhartha san fachta ag Gedeon do ghluais sé féin agus a mhór shluagh agus tháinig sé go dtí an tobar ar a dtugtar Harad. Bhí slóighte na Madianítach sa ghleann agus cnoc mór árd ar an dtaobh theas díobh. Do labhair an Tighearna le Gedeon mar seo: “Táid do shlóighte ró mhór. Tá an iomad daoine agat. Ní tabharfar na Madianítigh i láimh an mhór shluagh so, mar dá dtabharfí déarfadh clann Israéil gur bh'ortha féin ba cheart dóibh a bhuidheachas a bheith acu nuair a bhéarfidís an buadh. Cruinnigh na daoine agus labhair leó, i dtreó go n-aireóchaid siad go léir thu. Abair leó, ‘Aoinne n-a bhfuil sgáth ná eagla air imthigh- eadh sé abhaile.’” Do labhair Gedeon leó ar an gcuma san. D'iom- puigh dhá mhíle fhichead fear acu ó chnoc Galaad agus chuadar abhaile agus níor fhan ag Gedeon ach deich míle fear. CXVII. CLEAS COGAIDH. Nuair a bhí an dá mhíle fhichead imthighthe ní raibh ag Gedeon ach deich míle. Do labhair an Tighearna airís leis, ámhthach, agus dubhairt sé leis: “Tá an iomad <L 277> daoine agat fós. Beir leat chun an uisge iad agus trialfad ann iad. Ansan, an té adéarfad leat a bhreith leat téidheadh sé leat; an té adéarfad leat gan a bhreith leat téidheadh sé thar n-ais.” Do rugadh na fir chun an uisge go n-ólfidís deoch, agus dubhairt an Tighearna le Gedeon; “An fear ná déan- fidh ach an t-uisge do thógaint chun a bhéil le n-a bhais, agus a bheidh sásta le n-a n-ólfidh sé ar an gcuma san, cuir 'n-a sheasamh fé leith é, agus an fear a thiocfidh ar a ghlúinibh agus chuirfidh a bhéal síos sa n-uisge chun é dh'ól cuir i n-áit eile fé leith é.” Do deineadh san. Ar ball nuair a bhí a dheoch uisge tógtha ag gach aoinne do fuaradh ná raibh ach trí chéad fear a thóg an t-uisge agus do shloig d'á mbasaibh é, agus gur tháinig an chuid eile go léir ar a nglúinibh agus gur chuireadar a mbéil síos ann chun é dh'ól. Ansan do labhair an Tighearna airís le Gedeon; “Leis an dtrí chéad fear san a dh'ól an t-uisge d'á mbasaibh iseadh do shaorfad sibh agus do chuirfad na Madianítigh féd' láimh-se. Imthigheadh an chuid eile go léir abhaile.” Do thóg Gedeon chuige an méid bídh a theastuigh uaidh agus na trúmpaí a dh'oirfadh dó agus thug sé féin agus an trí chéad aghaidh ar ghnó an chogaidh agus chuir sé an chuid eile uaidh abhaile. Ní raibh ansan aige ach trí chéad fear, agus bhí céad agus a trí agus dachad de mhíltibh fear ansúd thíos sa ghleann ag bun an chnuic. An oidhche sin do labhair an Tighearna leis airís: “Eirigh,” arsan Tighearna leis, “agus imthigh síos go dtí longphort an namhad mar táid siad tabhartha ad' láimh agam duit. Ach má's eagla leat dul ann at' aonar téidheadh do ghiolla leat, agus nuair a bheir ag éisteacht le n-a gcainnt neartófar do ghéaga agus beidh níos lugha eagla agat rómpa.” D'imthigh sé síos, é féin agus a bhuachaill, Phara, agus thánadar chun na h-áite 'n-a raibh an lucht faire. Bhí na Madianítigh agus na h-Amalecítigh agus na slóighte <L 278> eile a tháinig leó anoir, bhíodar measgaithe ar a chéile sa ghleann agus iad sínte, agus iad mar ghainimh na trágha le líonmhaireacht nú mar a bheadh suathantas lócuistí, agus éacht de bheithidhachaibh iompair 'n-a dteannta. Nuair a tháinig Gedeon i ngar dóibh d'airigh sé fear acu ag cainnt le fear eile. “Is ait an taibhreamh a deineadh dom,” arsan fear. “Cad é an taibhreamh é?” Arsan fear eile. “Do samhluigheadh dom go bhfeaca císte gríosaigh a deineadh d'órna, agus gur rith sé an cnoc anuas, ar a fhaobhar, agus gur bhuail an císte sin i gcoinnibh cábáin agus gur leag sé an cábán anuas ar an dtalamh.” “Ní'l ach an t-aon bhrígh amháin leis an dtaibhreamh san,” arsan fear eile, “Claidheamh Gedeoin an císte órnan san. Tá longphort Mhadian tabhartha ag an dTighearna i láimh Ghedeoin agus leagfidh Gedeon slóighte Mhadian mar a leag an císte úd an cábán.” D'airigh Gedeon an taibhreamh agus an míniú agus do shléacht sé do'n Tighearna agus tháinig sé thar n-ais chun a mhuinntire. “Eirighidh!” ar seisean leó, “Tá longphort Mhadian tabhartha dhúinn ag an dTighearna.” Dhein sé trí treana d'á thrí chéad fear. Ansan thug sé trúmpa do gach fear acu agus crúsga folamh. Ansan do chuir sé lampa ar lasadh isteach ins gach crúsga, agus bíodh go raibh an lampa ar lasadh níor bhféidir an solus a dh'fheisgint nuair a bhí an lampa thíos sa chrúsga. “Anois,” ar seisean, “Tagaidh liom agus deinidh go léir díreach mar a chífidh sibh a dhéanfad-sa. Nuair shéidfad-sa mo thrúmpa séideadh gach aoinne agaibh a thrúmpa agus buailidh na crúsgaí i gcoinnibh a chéile agus tógaidh anáirde na lampaí agus cuiridh go léir liú suas i n-aonfheacht chómh h-árd agus d'fhéadfidh sibh é agus abradh gach aoinne, i n-árd a chinn agus a ghutha ‘An Tighearna agus Gedeon!’” <L 279> Ansan chuir sé céad fear i ngach áit de thrí áiteannaibh mórthímpal ar longphort na Madianíteach. An túisge 'n-a rabhadar 'n-a n-ineadaibh do shéid Gedeon an trúmpa. Le n-a linn sin do séideadh céad trúmpa ar thaobh de'n longphort, agus céad trúmpa eile ar thaobh eile dhe, agus céad trúmpa eile ar an trímhadh thaobh, agus do briseadh an trí chéad crúsga, agus do tógadh suas an trí chéad lampa ar lasadh. Do léim na daoine as a gcodladh. D'airighdar an fothram, agus na trúmpaí d'á séide agus an liúireach, agus chonacadar an solus ar gach aon taobh díobh. Cheapadar go raibh an longphort lán d'á namhaid. D'iompuigh gach fear a chlaidheamh ar an bhfear ba ghiorra dhó. CXVIII. ÉIRLEACH. D'iompuigh gach fear a chlaidheamh ar an bhfear ba ghiorra dhó, mar toisg an sgeón a bheith ionta níor aithnighdar a chéile, agus bhí an trí chéad ag séide na dtrúmpaí ar buile agus na lampaí anáirde acu agus i n-aghaidh gach béice d'á dtugadh an trúmpa do liúghadh an fear, chómh h-árd agus a bhíodh sé 'n-a sgórnaigh agus 'n-a chliabh, “Claidheamh an Tighearna agus Ghedeon!” Ba ghearr go raibh liúireach na mílte Madianíteach chómh h-árd chómh fiain le liúireach an trí chéad, ach go raibh na trúmpaí níb' aoirde 'ná mar fhéadfadh aon ghuth daoine bheith. Do lean an trí chéad, 'n-a seasamh, ag liúirigh agus ag séide na dtrúmpaí, go dtí gur ghluais na Madianítigh, agus iad ag liúirigh agus ag marbhú a chéile, amach tré bheárnain, idir dhá chéad éigin acu, agus gur imthighdar 'n-a lán rith, ag teiche agus ag marbhú a chéile sa teiche, i dtreó na h-áite ar a dtugtí Betesda. Nuair a ghlanadar amach as an <L 280> longphort do ghluais an trí chéad ar a dtóir 'ghá marbhú chómh tiugh agus d'fhéadaidís teacht ortha. An túisge 'n-ar thosnuigh an teiche agus an tóir chomáin Gedeon teachtairí mórthímpal tré thír Ephraim 'ghá rádh le clainn Israéil go léir, sa tír sin, rith agus teacht roimis an namhaid ar phort abhan Iórdain. Thánadar go léir 'n-a slóightibh líonmhara. Thánadar roimis an namhaid ar phort na h-abhan agus dheineadar éirleach ortha agus mharbhuighdar beirt d'á righthibh, Oreb agus Seb, agus bhaineadar na cinn díobh. Do lean Gedeon agus a thrí chéad an namhaid chómh fada leis an abhainn agus thar abhainn soir. Nuair a bhí Gedeon lastoir de'n abhainn bhí fir Ephraim, leis, tar éis dul thar abhainn. Thánadar ag triall ar Ghedeon, agus an dá cheann acu, ceann Oreb agus ceann Seb, agus thugadar dó iad. Ansan, nuair a thuigeadar an gníomh a bhí déanta ag Gedeon tháinig éad ortha agus fearg agus fíoch, agus do labhradar leis go dúr agus go míchéadtach. “Cad é mar obair duit,” ar siad leis, “dul agus tabhairt fé n-a leithéid de ghníomh gan glaodhach orainne!” Bhí a leithéid sin d'fhearg ortha gur thuig sé gur bhaoghal go mbuailfidís é. “Agus,” ar seisean leó, “nách sibh-se do dhein an obair go léir? Cad fhéadfinn-se a dhéanamh mara mbeadh sibh-se? Nách eól do gach aoinne gur fearr aon chrobhaing amháin d'Ephraim 'ná fíonfhóghmhar Abié- seir ar fad? Is i nbhúr láimh-se do thug an Tighearna ríogra Mhadian, Oreb agus Seb. Cad é bhrígh mo ghníomh-sa seachas a bhfuil déanta agaibh-se?” Do mhaoluigh an chainnt sin an fhearg a bhí ortha. Thuigeadar gur bh'fhíor dó é, mara mbeadh iad féin do theacht crosta ar an mór shluagh namhad, agus iad ag teiche, go raghadh a bhformhór saor agus go n-iompó- chaidís airís ar an dtrí chéad. Ní gan chúis a bhí an fhearg ortha, leis. B'iad na fir chéadna úd iad a cuireadh abhaile mar gheall ar an eagla bheith ortha, agus na fir <L 281> eile a cuireadh abhaile mar gheall ar theacht ar a nglúinibh chun an uisge dh'ól. Nuair a chonacadar, ó'n gcnoc, na mílte slógh namhad sa lóngphort sa ghleann níor bh'fhearr leó rud d'imthig ortha 'ná iad do chur abhaile. Ní raibh aon chuimhneamh acu go ndéanfadh an trí chéad aon ghníomh. Ach nuair a chonacadar na slóighte namhad ag gluaiseacht 'n-a lán rith ar teiche agus an t-éirleach uathbhásach dh'á dhéanam ortha bhíodar ar dearg bhuile nuair nách iad féin a dhein an gníomh san. Ansan, nuair adubhairt Gedeon an focal cneasta leó, nuair a thug sé an chreideamhaint go léir dóibh, do thuigeadar go ndubhairt sé an fhírinne, agus bhíodar sásta. Ach do lean Gedeon na Madianítigh, tríd an dtír lastoir de'n Iórdan agus bhí tuirse ag teacht air féin agus ar a thrí chéad fear. Níor bh'aon iongna san. Bhíodar ag rith, ar thóir na Madianítheach ó mheadhon oidhche roimis sin agus bhí mórán slighe curtha dhíobh acu, i dtreó go rabhadar buailte amach. Bhíodar i ngar do threabhchas d'á muinntir féin i n-áit ar a dtugtí Soccot. D'iarr Gedeon ar uaislibh na h-áite sin rainnt aráin a thabhairt dó i dtreó go bhféadfadh sé rud le n-ithe thabhairt do sna fearaibh agus go bhféad- fidís Seboe agus Salmana agus ríogra eile Mhadian leanamhaint. “Ba dhóich le duine ort,” arsa ríogra Soccoit, “gur beag ná go bhfuil greim cheana féin agat ar Shebee agus ar Shalmana.” Ag magadh féi a bhíodar mar ní raibh aon choinne acu go bhféadfadh sé breith ar an mbeirt ríogra san. Níor thugadar an bia dhó. Bhí cúis eile acu leis an eiteachas, i n-éaghmuis na cúise sin. <L 282> CXIX. AN T-EITEACHAS. I n-éaghmuis gan aon choinne bheith acu go bhféadfadh sé breith ar an mbeirt ríogra úd, Sebee agus Salmana, bhí cúis eile ag ríogra Soccoit le gan an bia a bhí uaidh d'á fhearaibh a thabhairt do Ghedeon. Bhí sé daingean 'n-a n-aigne go dtuitfadh Gedeon agus a thrí chéad fear chómh luath agus thiocfidís lámh le láimh le sluagh Shebee agus Shalmana. Ansan, dar leó, do thiocfadh Sebee agus Salmana agus dhéanfidís éirleach ortha mar gheall ar an arán a thabhairt do Ghedeon. Ar mhaithe leó féin agus le h-eagla roimhe Shebee agus roimhe Shalmana iseadh thugadar an t-eiteachas do Ghedeon. Nuair a fuair Gedeon an t-eiteachas, agus an tar- cuisne anuas air, do labhair sé leó: “Nuair a thabhar- fidh an Tighearna Sebee agus Salmana isteach am' láimh- se tiocfad anso thar n-ais chughaibh-se agus gearrfad bhúr gcroicean le sgeachaibh agus le deilgnibh an fhásaigh sin i nbhúr dtímpal.” Ansan d'iompuigh Gedeon agus chuaidh sé ag triall ar fhearaibh Phanuel. Treabhchas eile de chlainn Israéil ab eadh iad san. D'iarr sé an bia ortha fé mar a dh'iarr sé ar mhuinntir Soccoit é. Thugadar an t-eiteachas céadna dhó. Bhí caisleán daingean acu agus bhíodar istigh ann. Is dócha gur mheasadar nár bhaoghal dóibh é ó bhíodar istigh sa chaisleán. “Nuair a bhead-sa ag teacht thar n-ais anso,” ar seisean leó, “agus buaidhte ar an namhaid agam leagfad an caisleán san oraibh- se.” Chomáin sé leis soir, ar thóir na namhad. Bhí long- phort déanta ag an namhaid dóibh féin i n-áit a bhí, dar leó, ó bhaoghal. Ní raibh aon choinne acu go leanfí iad <L 283> chómh fada soir. Ní raibh ann díobh an uair sin ach chúig mhíle dhéag fear as an mór shluagh a bhí sa longphort i ngleann Iesraéil an oidhche roimis sin. Do marbhuigh- eadh, sa sgeón agus sa teiche, céad míle ar fhichid míle fear a bhí ag iompar arm. Bhí an chúig mhíle dhéag tuirseach tnáithte ó'n rith a bhí déanta acu, bhíodar 'n-a gcodladh gan amhras. Bhí an oidhche arís ann. D'éaluigh Gedeon agus a thrí chéad chun an longphuirt ó'n dtaobh thoir. Ní raibh aon choinne ag aoinne go dtiocfadh sé chucha ó'n dtaobh san. Chuir sé sgeón airís ionta agus dhein sé éirleach ortha agus ghaibh sé 'n-a bpríosúnachaibh Sebee agus Salmana. Bhí sé thar n-ais i Soccot ar eirighe gréine. “Feuch!” ar seisean le fearaibh Soccoit, “Sin iad an bheirt ríogra úd n-ar thugabhair an tarcuisne dhomh-sa mar gheall ortha! Agus do dhiúltabhair d'aon bhia thabhairt dom' fhearaibh bochta a bhí ag imirt a n-anam ag troid le nbhúr namhaid!” Do rug sé ar na h-uaislibh a bhí ortha agus do sgiúr- sáil sé iad leis na sgeachaibh agus leis na deilgnibh, fé mar a gheall sé dhóibh a dhéanfadh sé. Ansan d'iom- puigh sé ar mhuinntir Phanuel agus do bhris sé an cais- leán agus do leag sé é agus chuir sé chun báis na cosantóirí a bhí istigh ann. Bhí an cnoc ar a dtugtí Tabor tamal soir óthuaidh ó ghleann Iesraéil. Bhí fhios ag Gedeon gur chuir na Madianítigh chun báis fir éigin de chlainn Israéil a chuaidh i bhfolach uatha sa chnoc san an fhaid a bhíodar i ngleann Iesraéil. “Chuireabhair-se fir éigin chun báis ar chnoc Taboir?” ar seisean le Sebee agus le Salmana. “Is fíor,” ar siad. “Cad é an saghas iad?” ar seisean, “Ba ró dheabhrthach leat-sa iad,” ar siad san, “Bhí fear acu agus ba chuma nú mac rí é.” “Dritháracha dhomh-sa ab eadh iad!” arsa Gedeon, <L 284> “agus chíon an Tighearna,” ar seisean, “dá bhfágadh sibh beó iad ná cuirfinn-se sibh-se chun báis!” Ansan thug sé dhóibh an bás a bhí tuillte acu. Nuair a tháinig Gedeon abhaile ó'n gcogadh san do bhailigh clann Israéil 'n-a thímpal agus, “Ó,” ar siad, “Bí ad' rí ós ár gcionn go léir, agus bíodh mac duit 'n-a rí ós ár gcionn ad' dhiaidh, agus mac mic duit 'n-a dhiaigh sin, mar d'fhuasgalais sinn ó láimh Mhadian!” “Ní bhead-sa am' rí ós bhúr gcionn,” ar seisean leó, “ná ní bheidh aon mhac liom 'n-a rí ós bhúr gcionn, ach beidh an Tighearna féin 'n-a rí ós bhúr gcionn. Ní'l agam le h-iarraidh oraibh ach aon nídh amháin. Tugaidh dom na fáinní óir agus na h-órnáidí óir, an fhoghail a fuarabhair de bharr an chogaidh.” “Tabharfam agus míle fáilte!” ar siad. Do leath sé a bhrat ar an dtalamh agus chuireadar na h-órnáidí chuige ar an mbrat. Bhí míle agus seacht gcéad de shicilibh óir in sna fáinníbh cluas amháin aige. Agus níor bh'fhios a raibh d'ór in sna h-órnáidíbh troma a bhíodh ag na Madianítigh ortha féin agus ar a mbeithidh- eachaibh iompair. Bhí Gedeon 'n-a bhreitheamh ar chlainn Israéil ar feadh dachad blian, agus ní raibh cor ná leid as na Madianítigh i gcaitheamh na h-aimsire sin. CXX. SEANA DHROCH BHÉASA. Bhí Gedeon 'n-a bhreitheamh ar Israél ar feadh dachad blian agus i gcaitheamh na h-aimsire sin níor tháinig namhaid ag cur isteach ar chlainn Israéil. Nuair a bhí an dachad blian caithte agus saoghal breágh fada fághalta aige agus é ana chríona tháinig an bás air. Do h-adhlachadh é i n-uaigh a athar, i n-Ephra. Ansan do tháinig atharú. Bí mórán mac ag Gedeon. <L 285> Dhein mac díobh feall ar na macaibh eile agus mhairbh sé iad go léir ach aoinne amháin. Do theich an t-aoinne amháin sin le n-a anam uaidh. Abimelec ab ainm do'n mhac a dhein an marbhú san. Dhein sé rí dhe féin. Thug muinntir a mháthar congnamh dó chuige sin agus chun a dhritháracha do mharbhú. Ní raibh sé ach trí bliana 'n-a rí nuair eirighdar 'n-a choinnibh. D'eirigh cogadh idir é agus iad agus do thuit sé sa chogadh. Tar éis bháis d'Abimelec do deineadh breitheamh d'fhear d'ár bh'ainm Tóla agus bhí sé sin 'n-a bhreitheamh ar Israél ar feadh trí bliana fichid. Ansan do tháinig fear d'ár bh'ainm Iair agus bhí sé 'n-a bhreitheamh ar feadh dhá bhliain a's fiche agus fuair sé bás. Tar éis bháis do Ghedeon, agus as san go dtí bás Iair, bhí clann Israéil ag claonadh do sna seana dhroch bhéasaibh go dtí go rabhadar chómh h-olc a's bhíodar riamh agus níosa mheasa. Bhíodar ag déanamh an uilc i láthair an Tighearna, ag adhradh na ndéithe fallsa, ag adhradh Bhaal agus Astaroit, agus 'n-a dteannta san ag adhradh déithe Shíria, agus Shídóin agus Mhóab agus clainne Ammoin agus Philistím. Bhí druim lámha tabhartha acu do'n Tighearna ar fad. Ní raibh aon onóir acu 'á thabhairt dó. Do las fearg an Tighear- na 'n-a gcoinnibh mar gheall ar na droch bhéasaibh sin go léir agus do sgaoil sé fé smacht na bhPhilistíneach iad, agus fé smacht chlainne Ammoin. Do deineadh ana chos-ar-bolg ortha ar feadh ocht mbliana déag. Do cuireadh uathbhás cruadhtain ortha. Tháinig clann Ammoin agus a raibh lastall de'n Iórdan i dtír an Amorréigh, agus chreachadar talamh Iúda agus talamh Bheniamin agus talamh Ephraim, agus bhí clann Israéil i gcruadhchás go tiobaisteach. Ansan do sgreadadar ar an dTighearna, “Tá peacaí déanta againn, a Thighearna,” ar siad, “mar do thréigeamair ár dTighearna Dia féin agus dheine- amair seirbhís do Bhaal!” <L 286> Do labhair an Tighearna leó, ámhthach. “Bhí muinntir na h-Éigipte, agus na h-Amorréigh, agus clann Ammoin agus na Philistínigh, agus muinntir Shídóin, agus muinntir Amalec, agus muinntir Chanaan, ag déanamh annsmachta oraibh, agus do ghlaodhabhair orm-sa agus d'fhuasgalas sibh uatha. Agus 'n-a dhiaidh san do thréigeabhair me agus do thugabhair onóir do dhéithibh iasachta. Ní fhuasgalód-sa sibh a thuille. Imthighidh agus labraidh leis na déithibh atá toghtha agaibh agus fuasgalaidís sibh i n-am bhúr gcruadhtain.” Agus dubhairt clann Israéil: “Ní h-eadh, a Thighearna, ach fuasgail-se sinn anois agus cuir féin pionós orainn mar gheall ar an bpeaca atá déanta againn ad' choinnibh!” Agus le linn na cainnte sin do rádh dhóibh do chaitheadar uatha agus chuireadar amach as a dtíorthaibh, na h-íodail go léir agus chromadar ar sheirbhís an Tighearna do dhéanamh mar ba cheart, agus tháinig truagh ag an dTighearna dhóibh. Annsan do chruinnigh clann Ammoin a slóighte agus chuireadar suas longphort i nGalaad. Do chruinnigh- dar clann Israéil a slóighthe, leis, agus chuireadar longphort suas dóibh féin i Maspha. Cuid de thír Israéil ab eadh Galaad. D'á bhrígh sin bhí clann Ammoin tar éis teacht thar teórainn isteach i dtír Israéil nuair a bhí curtha fútha acu i nGalaad. Dheineadar mórán fotharaim agus mórán bladhmain ag teacht dóibh, leis, 'ghá chur 'n-a luighe ar chlainn Israéil ná raibh aon bheann acu ortha. Bhí eagla ag muinntir Ghalaad rómpa, ach 'n-a thaobh san bhí fonn mór ortha aghaidh a thabhairt ortha. “An chéad duine againn,” adeiridís le n-a chéile, “a bhualfidh buille ar chlainn Ammoin beidh sé 'n-a cheann uraid ar phobul Ghalaad!” Ní leogfadh eagla d'aoinne acu, ámhthach, an chéad bhuille do bhualadh. Bhí an namhaid ró láidir agus an cluiche ró chontabharthach. <L 287> CXXI. IEPHTE. Bhí sa n-am gcéadna san i nGalaad fear ana chródha agus Iephte ab ainm dó. Mac tabhartha ab eadh é, agus nuair fhás sé féin agus clann mhac dlistineach a athar suas 'n-a bhfearaibh do dhíbir an chlann dlistineach a' teaghlach a athar é. Dubhradar leis ná raibh ceart dleaghthach aige chun maoine an teaghlaigh. D'imthigh sé agus d'fhág sé ansan iad féin agus maoin an teaghlaigh agus chuir sé faoi sa n-áit ar a dtugtar Tob. Do chruinnuigh chuige sa n-áit sin a lán fear a bhí dealbh agus a lán buachaillí díomhaoine agus a lán lucht foghla agus dheineadar ceann uraid ós a gcionn de. Fir chródha ab eadh iad go léir ach bhí Iephte féin níba threise agus níba chródha 'ná aoinne acu. Nuair a bhí clann Ammoin 'n-a longphort i lár chríche Ghalaad agus an bhuairt go léir ar mhuinntir na críche sin do chuimhnighdar ar Iephte. Níor fhan clann Ammoin aon fhaid mhór ar a suaineas 'n-a longphort. Thosnuighdar ar throid le muinntir na críche agus ar iad do mharbhú agus ar na creacha bhreith uatha. Tháinig muinntir na críche ag triall ar Iephte. “Tar,” ar siad, “agus bí ad' phriúnsa ós ár gcionn- na agus dein troid le clainn Ammoin.” “Nách sibh-se,” ar seisean, “na daoine úd a thug fuath dhomh-sa agus do dhíbir me amach a' teaghlach m'athar? Tré mhéid bhúr gcruadhtain iseadh thánabhair chugham anois.” “Thánamair chughat,” ar siad, “Tré dhéine an chruadh- tain atá orrainn, gan amhras. Ach tar linn agus dein cómhrac dúinn i gcoinnibh chlainne Ammoin agus bí ad' cheann ar a bhfuil beó againn i dtír Ghalaad!” “Má's fíor gur thánabhair anso chun a dh'iarraidh <L 288> orm cómhrac ar bhúr son i n-aghaidh clainne Ammoin,” ar seisean, “agus má thugan an Tighearna an lámh uachtair dom ortha, an mbead-sa am' cheann oraibh?” “Tá an Tighearna ag éisteacht linn anois, ar siad san, “agus tugaimíd an Tighearna mar fhínné agus mar uradh dhuit ann, go ndéanfimíd an rud atá againn á gheallamhaint duit, agus go nglacfimíd tu ad' cheann ós ár gcionn go léir.” Ansan d'imthigh Iephte i n-aonfheacht le ríogra Ghalaad agus do h-óirneadh é' n-a cheann ar an bpobal san go léir. Chómh luath agus bhí san déanta do thaisbeáin sé conus mar a bhí a aigne socair aige ar gach nídh do dhéanamh do réir toile Dé. Thaisbeáin sé, leis, an éirim aigne agus an chiall agus an tuisgint a bhí aige. Chomáin sé teachtairí ag triall ar rí clainne Ammoin agus dubhairt sé leó a rádh mar seo, i n'ainm agus 'n-a phéarsain féin:— “Cad 'tá idir mise agus tusa gur tháinís ag cur isteach orm ag lot mo thíre?” D'fhreagair an rí: “Mar do thóg Israél mo chuid tailimh-se nuair a tháinig sé aníos as an Éigipt. Do thóg sé uaim an talamh ó chríochaibh Árnoin go Iaboc agus go Iórdan. Tabhair-se dhom mo chuid tailimh anois agus bíodh an tsíothcháin eadrainn.” Tháinig na teachtairí agus d'innseadar do Iephte cad 'dubhairt an rí. “Imthighidh thar n-ais,” arsa Iephte leó, “agus abraidh leis mar seo, ‘Seo mar adeir Iephte’: níor thóg Israél talamh Mhóab ná talamh clainne Ammoin. Nuair a tháinig clann Israéil aníos as an Éigipt do shiubhluighdar tríd an uaigneas chómh fada leis an Muir Ruaidh agus thánadar go dtí Cades. Ansan d'iarradar cead ar rí Edoim gabháil tré n-a thír agus d'eitigh sé iad. Ansan d'iarradar ar rí Mhóab cead a thabhairt dóibh gabháil tré n-a thír agus d'eitigh sé iad go tarcuisneach. Ansan do ghaibh clann Israéil mórthímpal, lasmuich de thalamh Edoim <L 289> agus de thalamh Mhóab agus dheineadar longphort ag abhainn Árnoin agus níor dheineadar aon chur isteach ar thalamh Mhóab. Ansan do chuir clann Israéil teach- taireacht ag triall ar Shehon, rí na n-Amorréach, a bhí 'n-a chómhnuidhe i Hesebon, agus d'iarradar cead air go leogfadh sé dhóibh gabháil tré 'n-a thír chun na h-abhan, chun dul treasna na h-abhan isteach sa tír a bhí geallta dhóibh. Níor thug sé dhóibh an cead. Thug sé tarcuisne dhóibh, agus 'n-a theannta san do chruinnigh sé mór shluagh agus tháinigh sé amach chun catha do chur ortha. Do chuir sé cath ortha agus do bhuadar air, mar thug an Tighearna dhóibh an lámh uachtair air, i dtreó go bhfuara- dar seilbh an tailimh sin go léir a bhí ag an Ammorréach, ó abhainn Árnoin go dtí Iaboc agus ó'n uaigneas go bruach abhan Iórdain. Isé an Tighearna Dia Israéil do thraoch an t-Amorréach, agus measan tusa an talamh san do ghlacadh anois.” CXXII. MÓID IEPHTE. “Nách fíor gur leat-sa le ceart an talamh a bhuaidh Chamos, do dhia féin, duit? Ar an gcuma gcéadna is linne an talamh a bhuaidh ár dTighearna Dia Israéil dúinn; mara rud é go measan tusa gur fearr d'fhear tu féin 'ná Balac, mac Sephoir rí Mhóab agus gur féidir leat a chur 'n-a luighe orainn gur chómhraic sé sin le clainn Israéil, agus é 'n-a chómhnuidhe i Hesebon agus in sna bailtibh beaga go léir ar bruach Iórdain. Táid clann Mhóab in sna h-áiteanaibh sin le trí chéad blian. Cad 'n-a thaobh nár deineadh aon éileamh de'n tsórd so i gcaitheamh na h-aimsire sin go léir? Ní mise atá ag déanamh eugcóra ort-sa, ach is tusa atá ag teacht anso ag cur isteach orm-sa, ag fógairt cogaidh <L 290> orm go eugcórtha. Deineadh an Tighearna breithniú indiu idir chlainn Israéil agus clann Ammoin!” Níor ghéill rí Ammoin do chainnt Iephte nuair innis na teachtairí dhó an chainnt. Ansan tháinig spirid an Tighearna ar Iephte agus thug sé cuaird mórthímpal ar Ghalaad agus ar Mhanasse agus ar Mhaspha agus chruinnigh sé a shlóighte agus thug sé aghaidh ar chlainn Ammoin. Nuair a bhí sé ag déanamh ar chlainn Ammoin dhein sé móid i láthair Dé. Thug sé an gheallamhaint seo do'n Tighearna:— “A Thighearna Dia, má thugan tú an buadh dhom anois ar chlainn Ammoin ídhbireód chun an Tighearna an chéad nídh a bhuailfidh umam i ndorus mo thighe féin nuair a thiocfad abhaile fé bhuadh ó chlainn Ammoin.” Ansan do thosnuigh sé ar thír clainne Ammoin do sgrios agus d'argain agus níor fhéadadar seasamh 'n-a choinnibh i n-aon chath. Do thóg sé agus do raob sé fiche cathair ortha agus do loit sé a bhfíonghoirt saidhbhre go léir, go dtí fé dheire go rabhadar tréith go maith agus nár bhaoghal do chlainn Israéil iad feasta. Nuair a bhí an léirsgrios san déanta aige tháinig sé abhaile chun a thighe féin. Bhí aon inghean amháin aige. Cé rithfadh chuige amach as a thigh féin ach an inghean, í féin agus comrádaithe a bhí aici, ag cur fáilte roimis agus ag moladh na ngníomhartha a bhí déanta aige i gcoinnibh namhad clainne Israéil. Chómh luath agus chonaic sé í do chuimhnigh sé ar an ngeallamhaint a bhí tabhartha aige do'n Tighearna! Tháinig buairt uathbhásach air. Do labhair sé léi: “A 'ghnean ó,” ar seisean. “Tá an donus déanta agat, ort féin agus orm-sa, agus gan agam ach tú!” agus d'innis sé dhi an gheallamhaint a bhí tabhartha aige do'n Tighearna. “A athair,” ar sisi, “an gheallamhaint sin a thugais do'n Tighearna am' thaobh-sa dein í chómhlíonadh fé mar a gheallais. Thug an Tighearna buadh dhuit sa chogadh agus tabhair-se do'n Tighearna ar nídh a gheallais a <L 291> thabharfá dhó dá dtugadh sé an buadh dhuit. Ní iarrfad- sa ort ach aon dá mhí amháin chun imtheacht imeasg na gcnoc i n'aonfheacht lem' chómhaltaíbh ag caoi mar gheall ar mo mhaighdeanas.” D'imthigh sí féin agus a cómhaltaí imeasg na gcnoc, ar feadh an dá mhí, agus dheineadar an caoi sin. Ansan tháinig sí thar n-ais agus dhein Iephte léi fé mar a bhí geallta aige do'n Tighearna a dhéanfadh sé. Cad a dhein sé léi? Deir cuid de lucht an eóluis gur chuir sé chun báis í agus gur ídhbir sé í. Deir tuille de lucht an eóluis gur b'amhlaidh a choisric sé í chun fanamhaint 'n-a maighdin ar feadh a saoghail. An lucht adeir san neartuighid siad a n-abairt as an bhfocal deirineach atá sa Bhíobla 'n-a taobh, .i. “Agus níor chuir sí aithne ar chéile fir.” Isé brígh a bhí leis an gcaoi mar gheall ar an maigh- dineas 'ná so. Bhí geallta do chlainn Israéil go raibh an Slánuightheóir le teacht agus gur uatha féin a thioc- fadh sé. D'á bhrígh sin bhí neart do gach mnaoi de sna mnáibh súil a bheith aici go mb'fhéidir gur ar a sliocht féin a thiocfadh sé. Cúis bhuartha d'á bhrígh sin ab eadh d'aon mhnaoi gan sliocht a bheith uirthi. Níor bh'fhéidir d'inghín Iephte sliocht a bheith uirthi nuair a déanfí í choisreacan 'n-a maighdin chun Dé. Bhí sí sásta leis an gcoisreacan ó thug a h-athair an gheallamhaint do'n Tighearna, ach d'iarr sí an dá mhí chun na buartha dhéanamh. Do dhein sí féin agus a cómhaltaí an bhuairt. 'N-a dhiaidh san do théidheadh na cómhailtaí céadna amach ar feadh cheithre lá gach aon bhliain ag déanamh na buartha céadna. As san do dhein nós de. Thug inghineacha Israéil mar bhéas dóibh féin an bhuairt sin do dhéanamh uair sa mbliain as san amach. <L 292> CXXIII. SIBBOLET. Bhí clann Ephraim 'n-a gcómhnuidhe laistiar de'n Iórdan ar aghaidh tíre Ghalaad siar. Nuair a chonaca- dar na gníomhartha móra a bhí déanta ag Iephte agus an mhór chlú a bhí aige mar gheall ortha tháinig eud ortha. D'eirighdar 'n-a choinnibh agus siúd thar abhainn soir iad ag cur isteach air. “Nuair a bhís-se ag cur cogaidh agus cómhraic ar chlainn Ammoin,” ar siad leis, “cad 'n-a thaobh nár ghlaodhis orainne agus leogaint dúinn dul sa ghleic sin i n-aonfheacht leat? Níor dheinis. D'á bhrígh sin loisgfimíd do thigh ort anois!” “D'eirigh toirmeasg ana theith,” arsa Iephte, “idir me a's clann Ammoin agus idir mo dhaoine agus iad féin. Do ghlaodhas oraibh-se agus d'iarras oraibh teacht agus cabhrú liom. Níor thánabhair. Ansan b'éigean dom féin dul agus m'anam a dh'imirt leó. Chuireas cath agus cogadh ortha agus thug an Tighearna dhom gur bhuadhas ortha. Cad a dheineas oraibh-se go n-eireóchadh sibh am' choinnibh ar an gcuma so agus go gcuirfadh sibh aighneas orm?” Annsan do chruinnigh sé fir Ghalaad agus chuir sé cath ar chlainn Ephraim agus bhuaidh sé ortha agus bhí fíoch agus fearg ag fearaibh Ghalaad chun clainne Ephraim mar deiridís gur choigríoch iasachta Galaad, Galaad, a bhí 'n-a chómhnuidhe idir Ephraim agus Manasse. Dhíoladar as an asachán san. Do buadhadh ortha go fuilteach. Nuair a cuireadh an teiche ortha agus iad lastoir de'n Iórdan bhí gach aon iarracht acu 'á dhéanamh ar dhul thar abhainn siar. Bhí fir Ghalaadacha ag Iephte ar áthaibh na h-abhan. Thagadh an lucht teiche, 'n-a nduine a's 'n-a nduine, chun an phuirt ar an dtaobh thoir. <L 293> “Leog thar abhainn siar me,” adeireadh an fear a thagadh. “Nách Ephraméach tu?” adeireadh na fir ar an áth. “Ní h-eadh,” adeireadh seisean. “Abair ‘sibbolet,’” adeireadh na fir ar an áth. “Soibbolet,” adeireadh seisean. Thaisbeánadh an “soibbolet” gur bh'Ephraméach é agus do cuirtí chun báis é láithreach. Do thuit ar an gcuma san breis agus dachad míle fear de threibh Ephraim. Deir an Bíobla go raibh an íde sin tuillte acu, agus gur dhóbair do'n mhioscais chéadna agus do'n éad chéadna a chur fhiachaint ortha cogadh do chur ar Ghedeon nuair a bhí a mhalairt tuillte aige uatha féin agus ó chlainn Israéil go léir. Bhain Iephte an teasbach díobh agus an mhórchúis, agus an t-eirighe-anáirde. Do mhair sé ar feadh sé mblian 'n-a dhiaidh san 'n-a bhreitheamh ar chlainn Israéil. Ar feadh rainnt blianta i ndiaidh Iephte tháinig, i ndiaidh chéile, 'n-a mbreitheamhnaibh ar chlainn Israéil, Aberan, agus Ahialan, ach ní h-innstear 'n-a dtaobh aon nídh gur fiú trácht air. Innstear, ámhthach, an seana sgéal i gcómhnuidhe, .i. gur shleamhnuigh clann Israéil i leithtaoibh, isteach in sna seana dhroch bhéasaibh, agus gur leog an Tighearna dhóibh tuitim fé smacht na bhPhilistíneach ar feadh dachad blian. Ansan, mar ba ghnáth, nuair a bhí an smacht ró dhian ortha d'iompuighdar thar n-ais chun an Tighearna agus thug an Tighearna fuasgaltóir dóibh. Bhí fear n-ar bh'ainm dó Manue 'n-a chómhnuidhe i n-áit ar a dtugtí Saraa agus de threibh Dan ab eadh é. Bhí bean aige ach bhí sí aimrid agus ní raibh clann acu. Do thaisbeáin aingeal an Tighearna é féin di agus í n-a suidhe amuich sa pháirc, agus do labhair sé léi. “Taoi-se aimrid,” ar seisean, “agus ní'l aon chlann agat, ach ní bheidh tu aimrid feasta. Geóbhfir gein agus beidh mac agat. D'á bhrígh sin tabhair aire <L 294> mhaith agus ná h-ól fíon ná aon deoch meisgeamhail agus ná caith aon bhia neamh-ghlan, óir beidh an mac a bheidh agat 'n-a Nasaríteach chun Dé ó fhágfidh sé broinn a mháthar. Ná curtar aon deimheas ar a cheann choidhche. Isé a dh'fhuasgalóchaidh clann Israéil ó sna Philistínigh.” Tháinig an bhean ag triall ar a fear agus, “Tháinig fear Dé chugham,” ar sisi leis, “agus aghaidh air mar a bheadh ar aingeal, aghaidh ró iongantach. Chuirfadh sé uathbhás ar dhuine. D'fhiafraigheas de cé r' bh'é féin agus cár bh'as é, agus cad ab ainm dó, ach níor thoil leis a dh'innsint dom. Dubhairt sé liom, mar seo, ámhthach:— ‘Geóbhfir gein agus beidh mac agat. Seachain agus ná h-ól fíon ná deoch meisgeamhail, agus ná caith aon bhia neamh-ghlan, mar beidh an mac san 'n-a Nasaríteach chun Dé ó n-a naoidheanacht agus ó fhágfidh sé broinn a mháthar go dtí lá a bháis.’” Bhí iongna agus alltacht ar Mhanue nuair airigh sé an chainnt sin. Mheas sé gur dhuine shaoghalta an té a chonaic an bhean agus bhí ana dhúil aige go bhfeicfadh sé féin é, leis. CXXIV. AINGEAL Ó DHIA. D'iarr Manue ar an dTighearna leogaint dó féin an fear a dh'fheisgint a chonaic an bhean. “Aithcim ort, a Thighearna,” ar seisean, “an duine seo ó Dhia a tháinig, é theacht airís go n-innsidh sé dhúinn cad tá le déanamh againn i dtaobh an mhic seo a thiocfidh ar an saoghal chughainn!” Thug an Tighearna a ghuidhe dhó. Bhí an bhean 'n-a suidhe sa pháirc lá eile 'n-a dhiaidh san, agus do thaisbeáin an t-aingeal é féin di. Ní raibh Manue ann. Do rith an bhean chun na h-áite 'n-a raibh <L 295> sé agus d'innis sí dhó go raibh an fear ann le feisgint airís. Do ghluais sé léi chun na h-áite 'n-a raibh an t-aingeal. Chonaic sé, dar leis, an fear áluinn uasal. “An tusa a bhí ag cainnt leis an mnaoi?” ar seis- ean. “Is me,” arsan t-aingeal. “Nuair a thiocfidh an mac adeirir atá le teacht cad is toil leat a dhéanfadh sé, nú cad é an nídh a bheidh le seachaint aige?” arsa Manue. “Seachnadh sé na neithe úd adubhart led' mhnaoi. Ná h-itheadh sé aon nídh a thagan ó fhíon. Ná h-óladh sé fíon ná aon deoch meisgeamhail agus ná caitheadh sé bia neamhghlan. Agus deineadh sisi go cruinn na neithe atá órduighthe agam di.” “Aithcim ort, a uasail,” assa Manue, “leogaint dúinn mionán gabhair a dh'ullmhú dhuit.” “Ní chaithfad an bia,” ar san t-aingeal,” bíodh go ndéanfá tathant orm, ach má's mian leat ídhbirt a dhéanamh chun Dé féadfir a dhéanamh.” Ní raibh aon chuimhneamh ag Manue gur bh'aingeal a bhí ann, agus d'fhiafraigh sé dhe cad ab ainm dó. “Tabhair t'ainm dúinn, led' thoil, a uasail,” ar seisean, “i dtreó, má thagan do rádh chun cinn go bhféadfimíd onóir a thabhairt duit.” “Cad ab áil leat dem' ainm?” arsan t-aingeal. “Nídh iongantach iseadh m'ainm-se.” Ansan do thug Manue leis mionán ó sna gabhraibh agus d'ídhbir sé an mionán chun Dé, ar charaig cloiche. Dhein sé an ídhbirt “chun Dé a dheinean neithe ion- gantacha.” D'eirigh lasair na h-ídhbirte suas sa spéir, agus ansan chuaidh an t-aingeal isteach sa lasair agus d'imthigh sé suas i n-aonfheacht leis an lasair. Do chaith an bheirt iad féin anuas ar an dtalamh nuair a chonacadar an méid sin, mar do chuir an radharc san sgannra ortha. <L 296> “Taimíd réidh!” arsa Manue leis an mnaoi. “Tá an bás againn!” ar seisean, “mar do chonacamair aingeal an Tighearna!” Bhí sé daingean i n-aigne gach duine, an uair sin, an té a dh'fhéachfadh ar aingeal an Tighearna ná raibh aon dul ó'n mbás aige. “Ní'l baoghal orainn,” arsan bhean, “dá mba chun sinn a chur chun báis a bheadh an Tighearna ní ghlacfadh sé an ídhbirt as ár lámhaibh ná ní 'neósfadh sé dhúinn na neithe seo go léir atá le teacht. Tháinig an t-am agus bhí mac ag an mnaoi agus do tugadh Samson mar ainm air, agus d'fhás sé agus chuir an Tighearna a bheannacht air, agus ní raibh sé ach seacht mbliana déag nú mar sin nuair a tugadh fé ndeara, i longphortaibh treibhe Dain, go raibh rath ó Dhia air agus go raibh lámh Dé leis. Do tugadh fé ndeara, leis, an neart uathbhásach a bheith ann agus gan aon mhaoidheamh aige 'á dhéanamh choidhche as an neart san. Ins gach níd a bhainean leis na gníomharthaibh a dhein Samson ní foláir dúinn a chimeád os cómhair ár n-aigne gur dhuine é a cheap Dia chun na ngníomhartha san do dhéanamh, agus, i ndéanamh na ngníomhartha san, gur shamhaltas roimh ré é ar an Slánuightheóir Naomhtha. Bhí an Slánuightheóir geallta do sna Iúdaígh agus do tugadh do sna Iúdaígh an fhuasgailt a dhein Samson ar chlainn Israéil ó sna Philistínigh, mar shamhaltas ar an bhfuas- gailt a bhí ag an Slánuightheóir le déanamh, abhfad 'n-a dhiaidh san, ar an gcine daona go léir, ó chomhachtaibh ifrinn. Cialluighean an focal “Samson” an ghrian, do réir lucht eóluis. <L 297> CXXV. CLEAMHNAS. Le méid a nirt iseadh bhí ceapaithe ag an dTighearna go ndéanfadh Samson neart na bhPhilistíneach do chlaoidhe. Seo mar a stiúruigh an Tighearna é chun a nirt d'imirt ortha. D'imthigh sé síos lá chun áite d'ár bh'ainm Tamnata. Chonaic sé sa n-áit sin óigbhean bhreágh dhathamhail, agus Philistíneach ab eadh í. Tháinig sé abhaile agus do labhair sé len' athair agus le n-a mháthair. “Bhíos thíos i dTamnata,” ar seisean, “agus chonac ann óigbhean a thaithn go mór liom. Philistíneach iseadh í ach má 'seadh féin táim 'ghá iarraidh oraibh-se anois an óigbhean san do ghlacadh agus í thabhairt dom mar mhnaoi phósta.” “An amhlaidh,” ar siad san, “ná fuil aon óigbhean áluinn dhathamhail ameasg na mban óg atá ar do mhuinntir féin, chun a rádh go n-imtheófá agus go dtabharfá bean leat amach a lár ár namhad go léir!” “Ná bídhidh liom,” ar seisean, “ach imthighidh agus tugaidh chugham í siúd mar mhnaoi phósta.” Deir an Bíobla nár thuig an t-athair ná an mháthair gur le leamhnú Dé a bhí an nídh sin ag tuitim amach, chun ócáide do dhéanamh i gcoinnibh na bhPhilistíneach, mar bhí clann Israéil fé smacht na bhPhilistíneach an uair sin. D'imthigh an triúr, Samson agus a athair agus a mháthair, síos go Tamnata chun an chleamhnais a dhéanamh. Thánadar go dtí áit 'n-a raibh fíonghuirt, lasmuich de'n chathair. Bhí Samson deighilte ó'n mbeirt eile, rómpa amach nú tamal beag ar deire. D'eirigh preabaire de león óg chuighe agus thug sé aghaidh air chun a mharbhuighthe. Do léim Samson chuige agus do rug sé air agus do strac sé as a chéile é mar a strac- fadh sé mionán gabhair, agus gan d'arm aige chuige ach <L 298> a dhá láimh! Dhein sé an gníomh chómh tapaidh sin, gan aon fhothram, nár thug an t-athair ná an mháthair fé ndeara é. Ní dubhairt sé focal leó mar gheall air. D'imthighdar leó síos agus chonaic sé an óigbhean agus do socaruigheadh ar an gcleamhnas. Rainnt aimsire 'n-a dhiaidh san chuaidh sé féin agus an t-athair agus an mháthair síos airís, chun na h-oibre do chríochnú agus chun na mná thabhairt, leó abhaile. Nuair a bhíodar ag gabháil thar an áit 'n-ar mhairbh Samson an león do shleamhnuigh sé i leithtaoibh uatha chun go bhfeicfadh sé an corp agus chonaic sé rud a chuir iongna air. Bhí satha beach tar éis teacht agus iad féin do shocarú, istigh i mbéal an leóin mhairbh agus tar éis criathar breágh mór meala dhéanamh istigh ann. Thóg sé cuid de'n mhil agus chrom sé ar í dh'ithe. Tháinig sé suas leis an mbeirt, len' athair agus le n-a mháthair, agus shín sé chucha cuid de'n mhil agus chromadar ar í chaitheamh, ach níor innis sé dhóibh gur amach a' béal an leóin mhairbh a tháinig sí. Do críochnuigheadh an cleamhnas agus do h-ullmhuigh- eadh bainis go fial agus go fairsing, do réir nós na h-aimsire. Nuair a chonaic muinntir na h-áite Samson thugadar dó, chun iad a bheith aige mar chualacht, deichneabhar ar fhichid saighdiúirí. Do labhair Samson leis an ndeichneabhar ar fhichid:— “Tabarfad ceist daoibh le réidhteach,” ar seisean, “agus má réidhtighean sibh an cheist sar a mbeidh seacht lá na bainise seo caithte againn tabharfad deich cinn fhichead de bhrataibh agus de chasógaibh daoibh-se; ach má theipean oraibh, caithfidh sibh-se deich cinn fhichead de bhrataibh agus de chasógaibh a thabhairt domh-sa.” “Tá go maith,” ar siadsan. “Sgaoil chughainn do cheist go n-airighmíd í.” “Sidí an cheist,” ar seisean:— “Amach as an itheadóir a tháinig bia, agus amach as an láidir a tháinig mísleacht.” <L 299> Chromadar ar mhachthnamh agus ar mhachtnamh agus theip ortha an cheist do réidhteach ná aon phioc de bhrígh na ceiste do thuisgint. Bhí an seachtmhadh lá ag teacht agus an cheist gan réidhteach. Thánadar ag triall ar an mnaoi óig nuaphósta agus do labhradar léi. “Labhair-se le Samson,” ar siad, “agus bí ag tathant air agus 'ghá mhealladh, go dtí go meallfir uaidh brígh agus réidhteach na ceiste agus ansan innis dúinn an réidhteach. Dein an méid sin dúinn nú mara ndeinir loisgfimíd-ne do thigh agus tigh t-athar agus loisgfimíd thu féin. An chun sinn do lomadh a thugabhair anso sinn chun na bainise seo?” Dhein sí rud ortha. Chrom sí ar thathant agus ar mhealladh agus ar dheóraibh do shile go fuigheach 'ghá iarraidh ar Shamson réidhteach na ceiste thabhairt di. Fé dheire do thug. D'imthigh sí láithreach agus d'innis sí do'n mhuinntir eile an réidhteach. CXXVI. CNÁMH CORÁIN. Bhí réidhteach na ceiste acu ansan agus bhíodar sásta. An seachtmhadh lá, roimh dhul gréine féi, thánadar ag triall ar Shamson. “Tá réidhteach do cheiste againn,” ar siad. “Cad is misle 'ná mil,” ar siad, “agus cad is treise 'ná león?” “Mara mbeadh gur dheineabhair an feall,” ar seisean, “agus go bhfuarabhair an réidhteach óm' mhnaoi ní fhéad- fadh sibh an cheist do réidhteach.” Deir an Bíobla go dtáinig spirid an Tighearna isteach ann agus gur ghluais sé síor go h-Ascalon agus gur mhairbh sé deich feara fichead d'fhearaibh na <L 300> h-áite sin agus gur bhain sé dhíobh a mbrata agus a gcasóga agus gur thug sé na brait agus na casóga san do sna fearaibh a réidhtigh an cheist. Ansan d'im- thigh sé isteach i dtigh a athar agus d'fhan sé ann agus árd fhearg air, agus d'imthigh an bhean go tigh a h-athar féin agus ní fada a bhí sí ann nuair a tugadh le pósadh í do dhuine eile, do dhuine de sna comrádaidhthibh úd a bhí ag Samson. Tar éis rainnt aimsire, nuair a chuaidh d'á fheirg beagán, tháinig Samson go tigh athar a chéile, ag cur tuairisge a mhná, agus mionán gabhair aige, as a threud, chun é thabhairt di. Nuair adubhairt sé gur theastuigh uaidh labhairt léi do choisg an t-athair é agus dubhairt sé:— “Mheasas ná tiocfá 'n-a goire a thuille; go raibh fuath tabhartha agat di mar gheall ar an bhfeall a dein- eadh ort, agus thugas d'fhear eile í. Tá inghean eile agam, ámhthach, agus tá sí níos breághtha 'ná an inghean a phósais-se agus tabharfad duit í le pósadh i n-inead na h-inghíne a thugas dod' charaid.” “Ó'n lá so amach,” arsa Samson, “ní bheidh aon locht le fághail orm-sa i dtaobh a ndéanfad i gcoinnibh na bhPhilistíneach, agus déanfad mórán uilc oraibh.” D'imthigh sé ansan agus do rug sé ar trí chéad sionach, cheangail sé a n-eirbail d'á chéile agus chuir sé tóirse ar lasadh idir gach aon dá eirbal díobh agus do sgaoil sé amach iad agus do ritheadar anonn 's anall tríd an arbhar a bhí ag na Philistíneachaibh. Sa bhfóghmhar ab eadh é agus bhí an t-arbhar aibidh agus cuid de bainte, cruachta. Do ghlac an t-arbhar a bhí gan baint teine láithreach agus do loisgeadh ar an dtalamh é. Do ghlac an t-arbhar a bhí cruachta teine ó'n arbhar a bhí gan baint agus do loisgeadh é. Do ghluais an trí chéad sionach tré sna fíonghortaibh, leis, agus do loisgeadh iad, agus do loisgeadh na crainn ola, i dtreó gur creachadh na Philistínigh. <L 301> Nuair a chonaic na Philistínigh an léirsgrios a bhí déanta chromadar ar a fhiafraighe cé dhein é. Do h-innseadh dóibh gur bh'é Samson a dhein é, mar gheall ar an eugcóir a deineadh air nuair a tugadh a bhean phósta d'fhear eile. Nuair airigh na Philistínigh an méid sin d'imthighdar chun an tighe agus do loisgeadar an t-athair agus an bean i n-aonfheacht, mar gheall ar an eugcóir a deineadh ar Shamson. Bhí an t-eagla acu roimh Shamson mar gheall ar an neart uathbhásach a bhí ann agus cheapadar go sásóchadh an losgadh san é agus go mb'fhéidir ná déanfadh sé a thuille díobhála ortha. Chonaic sé iad ag losgadh na beirte, an t-athair agus an inghean, agus do labhair sé leó:— “Tá an méid sin déanta agaibh,” ar seisean, “ach ní dhéanfidh sé an gnó dhaoibh. Déanfad-sa tuille díoltais oraibh agus ansan fanfad socair.” Ansan do léim sé chucha, díreach mar a léim sé chun an leóin úd, agus dhein a leithéid d'éirleach ortha go raibh an méid d'fhág sé beó dhíobh as a meabhair, geall leis, le sgannra agus le h-uathbhás. Nuair a bhí an t-éirleach san déanta aige ortha d'imthigh sé uatha síos go dtí caraig a bhí ann ar a dtugtí Etam. Bhí pluais sa charaig sin agus chuaidh sé isteach sa phluais sin agus d'fhan sé ansan. Nuair a chuir na Philistínigh díobh an sgannra do chruinnighdar mór shluagh agus thánadar agus dheineadar longphort i n-áit ar ar tugadh “Leichi” mar ainm 'n-a dhiaidh san. Cialluighean an focal “Leichi” “cnámh coráin.” Bhíodar arsan agus a slóighte 'ghá leathadh féin ar fuaid na tíre. Ba le treibh Iúda an tír. Tháinig cuid de mhuinntir na tíre chun an longphuirt agus d'fhiafraighdar cad chuige an mhór shluagh. “Chun Samsoin do ghabháil agus do bhreith linn a thánamair,” ar siad san, “chun díoltais a dhéanamh air mar gheall ar a bhfuil déanta aige orainn.” <L 302> CXXVII. CIALL CHEANNAIGH. Nuair airigh muinntir treibhe Iúda an focal adubhairt na Philistínigh, .i. gur chun Samsoin a ghabháil do thánadar líon a slógh, bhí buairt ar threibh Iúda. Bhí eagla ortha go n-agaróchadh na Philistínigh ortha féin gníomhartha Shamsoin. Chuaidh trí mhíle fear acu síos chun na car- aige, mar a raibh Samson istigh sa phluais. “An bhfuil fhios agat,” ar siad leis, “cad tá ór- duighthe ag na Philistínigh dúinn a dhéanamh? Cad chuige dhuit a leithéid de léirsgrios a dhéanamh ortha?” “Níor dheineas ortha,” ar seisean, “ach mar a dhein- eadar orm.” “Isé rud a thug anso sinne anois 'ná chun tusa cheangal agus tu thabhairt suas ceangailte dhóibh,” ar siad san. “Ca bh'fhios dom,” ar seisean, “ná go marbhóchaidh sibh me má leogaim díbh mé cheangal?” “Ní mharbhóchaimíd,” ar siad san. “Ní dhéanfimíd ach tú cheangal agus tú thabhairt suas dóibh ceangailte.” “Deinidh a dhearbhú i láthair Dé,” ar seisean, “ná marbhóchaidh sibh me nuair a bhead ceangailte agaibh.” Dheineadar an dearbhú. Ansan do leog sé dhóibh é cheangal. Dheineadar an ceangal le téadaibh nua a bhí chómh ríghin, chómh láidir, chómh téagartha san ná féadfadh an león ba threise ar an gcnoc, dá mbeadh neart seacht león ann, iad do bhrise. Thógadar leó ar an gcuma san é go dtí an áit 'n-a raibh na Philistínigh cruinnighthe ag feitheamh le n-a theacht. Nuair a chonaca- dar chucha fir Iúda agus Samson acu, agus é gabhtha go daingean chuireadar uaill liúirighe suas 'á thais- beáint cad é an t-áthas a bhí ortha. Níor lean an t-áthas abhfad. Ba ghearr go raibh an liúreach iom- puighthe chun “na mílte ologón” acu. An túisge 'n-a <L 303> raibh Samson ós a gcómhair tháinig spirid an Tighearna isteach ann. Do chroth sé é féin. Do strac sé na ceangalacha as a chéile díreach mar a thuitfadh snáth as a chéile sa teine. Bhí na Philistínigh ag liúirigh agus ag rith chuige chun beirtha air. Do thárla cnámh coráin asail a bheith ar an dtalamh ós a chómhair. Do rug sé ar an gcnámh agus siúd chun na bhPhilistíneach é. Do rith sé tríotha anonn 's anall 'á marbhú leis an gcnámh go dtí go raibh míle fear acu sínte marbh aige. Do theich an chuid eile as a radharc. Ansan dubhairt sé na focail:— “Cad é mar éirleach Ar mhíle tréan fhear Gan chun a dhéanta Ach cnámh an asail!” Do chan sé na focail sin agus ansan do chaith sé an cnámh uaidh ar an dtalamh agus thug sé “Ramat Leichi” mar ainm ar an áit, agus cialluighean an ainm sin “tógaint an choráin.” Ansan tháinig tart ana mhór air, tart marbhuightheach. Bhí an tart chómh dian san air gur ghlaoidh sé ar an dTighearna. “A Thighearna,” ar seisean, “tá an fhuasgailt mhór so agus an buadh oirdheirc seo tabhartha agat domh-sa indiu, ach feuch marbhóchaidh an tart so me agus beidh mo chorp i lámhaibh mo namhad!” Ansan do dhein an Tighearna mírbhúilt mhór eile. D'osgail an Tighearna ceann de sna fiacalaibh a bhí i gcorán an asail agus do rith sruth uisge amach as an osgailt. Chuir Samson a bhéal ar an osgailt agus d'ól sé a dhóithin de'n uisge agus tháinig a neart agus a mhisneach dó, agus do tugadh mar ainm ar an áit sin “an tobar a guidheadh as an gcorán,” agus do lean an ainm sin ar an áit. Agus bhí Samson 'n-a bhreitheamh ar chlainn Israéil ar feadh fiche blian, i n-aimsir na bhPhilistíneach. Deir lucht eóluis go ndeineadh sé cúiseana na bhPhilistíneach <L 304> a bhreithniú chómh maith le cúiseanaibh chlainne Israéil. Thuigidís go dtugadh sé fíor bhreith, bíodh ná raibh aon ghrádh acu dhó. Thuigidís, leis, gur bh'fhearr bheith cneas- ta leis an nduine úd a mhairbh an míle fear tréan, armtha, oilte ar gach arm faobhair, agus gan d'arm aige chucha ach cnámh an asail. B'fhearr leogaint dó an fhaid a leogfadh sé dhóibh. Bhí smacht acu ar chlainn Israéil, ach má bhí féin, do thuigeadar go dian mhaith go mbeadh sé contabharthach dóibh an smacht d'oibriú ró dhian. Thuigeadar gur bhaoghal go gcuirfadh annsmacht fearg ar an bhfear láidir úd, agus ansan gur neithe gan mhaith claidheamh agus sgiath 'n-a choinnibh bíodh ná beadh 'n-a láimh aige ach corán asail. Bhí a rian air, bhí suaineas, maith go leór, ag clainn Israéil an fhaid a bhí sé beó acu. CXXVIII. DALÍLA. Tráth éigin i gcaitheamh na h-aimsire 'n-a raibh sé 'n-a bhreitheamh ar chlainn Israéil chuaidh Samson isteach i gcathair Ghása. B'í sin príomh chathair na bhPhilistíneach agus cathair ana dhaingean ana láidir ab eadh í agus bhí, nídh nách iongna, geataí móra, láidire, troma 'ghá dhúnadh, geataí ná féadfadh namhaid a bhrise gan a lán nirt. Chuaidh Samson isteach sa chathair sin chun gnótha éigin a dhéanamh ann, gnó éigin, b'fhéidir, a bhain le dualgas breithimh, mar bhí sé 'n-a bhreitheamh os cionn na bhPhilis- tíneach agus os cionn chlainne Israéil i n-aonfheacht, mar a dubhradh cheana. Nuair a bhí a ghnó déanta aige bhí an oidhche ann agus chuaidh sé isteach i dtigh ósta chun na h-oidhche chaitheamh ann agus dul abhaile ar maidin. Chonaic na Philistínigh é ag dul isteach sa tigh ósta. Chruinnighdar tímpal ar an dtigh agus dubhradar le n-a chéile, “Baileóchaimíd 'n-a thímpal ar maidin <L 305> nuair a bheidh sé ag teacht amach agus marbhóchaimíd é!” Bhí gárdaí fear acu ar na geataíbh. Do chodail Samson tosach na h-oidhche. Bhí a dhóithin codalta aige nuair a bhí an meadhon oidhche ann. D'eirigh sé agus bhuail sé amach chun dul abhaile. Ní raibh aon choinne ag an muinntir a bhí ag faire air go dtiocfadh sé amach chómh luath. Níor leog sgannra dhóibh dul 'n-a ghoire. Bhuail sé thórsa. Thug sé aghaidh ar an ngeata ba ghiorra dhó. Bhí na gárdaí ar an ngeata ac níor leog sgannra dhóibh baint leis. Bhí cuimhne ró mhait acu ar chnámh an asail. B'fhéidir gur mheasadar go stadfadh an geata mór láidir daingean é agus go rithfadh congnamh chucha ó sna buidhnibh eile a bhí ag déanamh na faire. Níor thug sé uain d'aon chongnamh ar theacht. Dhein sé ar an ngeata. Do rug sé ar an dá chomhlainn mhóra throma. Do strac sé ó'n dtalamh iad féin agus na pollaí ar a rabhadar ar crochadh agus na bolltaí a bhí 'á gcimeád dúnta daingean. Do bhuail sé chuige, anáirde ar a ghuailnibh, idir chómhlannaibh agus pollaí agus bolltaí, agus d'árduigh sé leis iad as an áit agus d'fhág sé an tslighe isteach sa chathair ar dian leathadh. Do rug sé leis na geataí go dtí bara cnuic a bhí tamal ó'n áit agus chaith sé uaidh ar mhullach an chnuic iad. Thug san le tuisgint do'n mhuinntir a bhí ag faire air, ag brath air go bhféadfidís é mharbhú istigh sa chathair ó bhí na geathaí dúnta acu air, gur mhaith an bhail ortha nár fhan sé le h-eirighe an lae, dá bhfanadh do thabharfidís féi agus ba ró bhaoghal ná fágfadh sé puinn acu beó 'n-a dhiaidh sa chathair. Ní h-innstear gur thugadar aon iarracht eile féi i gcaitheamh an fhichid blian. Do thárla, i ndeire na h-aimsire sin gur thug sé grádh do mhnaoi éigin gur bh'ainm di Dalíla, agus gur phós sé í. Tháinig uaisle na bhPhilistíneach ag triall ar an mnaoi. Is dócha go raibh fhios acu an feall a beith innti. Do labhradar léi. <L 306> “Dein-se a mhealladh ó Shamson,” ar siad, “cad ann go luighean an neart uathbhásach atá aige. Dá mbeadh fhios againn cad as go bhfaghan sé an neart atá ann b'fhéidir go bhféadfimís adhbhar an nirt do bhaint de agus ansan ná beadh ann ach mar aon fhear, agus go bhféadfimís é ghabháil agus é bhreith linn agus díoltas a dhéanamh air mar gheall ar a bhfuil d'olc déanta riamh aige orainn. Má dheinean tusa an rud so atá againn 'á iarraidh ort agus má gheibhmhíd an lámh uachtair air tríd an eólus a thabharfir dúinn tabharfimíd do thuarastal go maith dhuit. Tabharfidh gach duine againn céad agus fiche sichil airgid duit.” Do chrom sí as san amach ar bheith 'ghá leogaint uirthi le Samson go raibh ana ghrádh aici dhó. Ansan do chrom sí ar bheith ghá iarraidh air a dh'innsint di cad as go raibh an neart go léir aige. Bhí fhios aici nár bh'fhéidir a leithéid de neart a bheith i n-aon duine do réir nádúra, agus do lean sí ag tathant air rún a nirt do thabhairt di. Fé dheire shocaruigh sé ar a leogaint air go raibh an rún aige 'á thabhairt di. “Ní féidir mo neart do chlaoidhe,” ar seisean, “ach le h-aon nídh amháin. 'Neósfad duit cad é an nídh é sin ach go ngeallfir gan é dh'innsint d'aoinne beó.” CXXIX. MEALLADH. “Ó,” ar sisi, “cad a bhéarfadh go 'neósfinn d'aoinne beó é! Níl aon iontaoibh agat asam ná aon ghrádh agat dom! Dá mbeadh ní déarfá an chainnt sin liom. Dá mbeadh grádh agat dom mar atá agam-sa dhuit-se bheadh fhios agat go maith nár bhaoghal ná go ndéanfinn rún pé rud a 'neósfá dhom.” “Tá go maith,” ar seisean, “Dá gceangaltí mise <L 307> le téid a déanfí de lúithreachaibh nár thriomuigh fós, agus seacht cinn acu bheith i ndéanamh na téide, ní bheadh de neart ionam chun na téide sin do bhrise ach mar bheadh i n-aon fhear eile.” Bhí sí lán tsásta ansan. Chómh luath agus fuair sí an chaoi air do chuir sí sgéala chun na bhPhilistíneach agus d'innis sí an rún dóibh agus dubhairt sí leó an téad san do dhéanamh agus do thabhairt ag triall uirthi. Dheineadar. Ansan chuir sí i bhfolach iad i seómra éigin de'n tigh agus d'fhan sí go dtí go raibh Samson 'n-a chodladh. Nuair a bhí sé 'n-a chodladh go sámh do cheangail sí féin é leis an dtéid, go daingean, dar léi. Nuair a bhí sé ceangailte aici tháinig sí os cionn a chinn agus chuir sí liú aisti:— “A Shamsoin!” ar sisi, “chughat na Philistínigh!” Do léim sé as a chodladh agus bhí an téad 'n-a gár- téiríbh láithreach ar sile leis. D'fhan na Philistínigh i bhfolach. Ní raibh fhios ag Samson iad a bheith ann i n-aon chor. D'á bhrígh sin ní raibh fhios aige go raibh aon rud déanta ag an mnaoi ach blúire beag spóirt, chun a dhéanamh amach ar innis sé an fhírinne dhi i dtaobh na téide. Nuair a chonaic sí an téad 'n-a giobulaibh chrom sí ar ghol. “Ní'l aon ghrádh agat domh-sa,” ar sisi, “dá mbeadh ní bheifá ag magadh fúm ar an gcuma so 'ghá leogaint ort go raibh rún do nirt agat dh'á thabhairt dom agus gan agat dh'á innsint dom ach éitheach!” Chomáin sí léi ar an gcuma san ag cainnt agus ag gol go dtí gur bhuail sé uaithi amach. Ní raibh aon choinne aige go raibh a namhaid istigh aici i bhfolach. Chómh luath agus tháinig an oidhche d'euluighdar amach agus chuadar abhaile agus iad go diombádhach díobh féin, agus d'isi mar gheall ar iad do thabhairt ann i n-aistear. Ní bhfuair a fear aon bhlúire suainis uaithi as san amach ach í gach 'ré dturus ag gol agus ag tathant, <L 308> 'ghá iarraidh air, ó dhein sé an bhréag a dh'innsint di an chéad uair, go ndéanfadh sé leórghníomh agus go 'neós- fadh sé an fhírinne dhi an tarna h-iarracht. “Ní mhair- fadh sí beó, ní fhéadfadh sí an oidhche chodladh; bhí a goile ag imtheacht uaithi; b'é fear ba chruaidh é d'á raibh ag mnaoi riamh, a rádh ná tabharfadh sé an rún san di agus í i n-a leithéid de chás le buairt aigne mar gheall air!” “Is dócha go bhfuil sé chómh maith agam é dh'innsint duit,” ar seisean. “Sid é an rún,” ar seisean. “Dá gceangaltí me le téidibh nua nár ceangaladh aon rud eile riamh leó ní bheadh de neart ionam chun iad a bhrise ach mar aon fhear eile.” Do leog sí uirthi bheith sásta leis an méid sin. Do sgaoil sí rainnt bheag aimsire tháirse go dtí go raibh an sgéal imtighthe as a cheann. Ansan chuir sí fios, a gan fhios, ar na Philistínigh. Thánadar agus chuir sí i bhfolach iad, fé mar a dhein sí an chéad uair. Fuair sí 'n-a chodladh Samson, go sámh. Cheangail sí go daingean é leis na téidibh nua. Ansan, nuair a bhí sé ceangailte aici, tháinig sí os cionn a chinn agus do liúigh sí chómh h-árd agus d'fhéad sí é:— “Chughat na Philistínigh, a Shamsoin,” ar sisi. Do léim sé as a chodladh agus leis an léim sin dhein sé mion ghiobail de sna téidibh nua! Siúd ag gol airís í, ag gol h-árd agus ag greadadh a dhá bas i gcoinnibh a chéile. “Ochón!” ar sisi, “ní'l aon bhean beó is mó de thruagh 'ná mise. Ní'l aon ghrádh i n-aon chor agam' fhear dom tar éis a bhfuil de ghrádh agam-sa 'á thabhairt dó!” Chomáin sí léi ar an gcuma san, ach gur dhein sí an gearán agus an truaghbhéil níba ghéire go mór 'ná mar a dhein sí an chéad uair. <L 309> CXXX. SAMSON GAN RADHARC. Bhí sí ag gearán agus ag gol agus ag tathant go dtí go ndubhairt sé léi, fé dheire:— “Dá dtiocfí ar na seacht ndlaoithe gruaige seo ar mo cheann agus iad d'fhighe le lása agus ansan iad do cheangal ar tharainge agus an tarainge sin do chomáint sa talamh bheinn-se gan neart ach mar aon fhear eile.” D'fhan sí airís go raibh sé 'n-a chodladh agus nuair a bhí sé 'n-a chodladh tháinig sí ar na seacht ndlaoithe gruaige a bhí ar a cheann agus dhein sí iad d'fhighe leis an lása agus iad do cheangal ar an dtarainge agus an tarainge chomáint sa talamh. Ansan do sheasamh sí os cionn a chinn agus chuir sí an liú aisti mar ba ghnáth:— Chughat na Philistínigh, a Shamsoin!” ar sisi. Do léim sé as a chodladh agus do strac sé an tarainge as an dtalamh. Bhí na Philistínigh i bhfolach ach ní baoghal gur thaisbeánadar iad féin. Nuair tháinig an oidhche d'imthighdar abhaile agus dubhradar le Dalíla ná tiocfidís a thuille; ná raibh sí ach ag magadh fútha. Ach má dhein Dalíla gol agus truaghbhéil agus tathant agus plámás roimis sin níor bhfiú biorán agus ar dhein sí seachas an méid a dhein sí 'n-a dhiaidh san de ghol agus de ghearán agus de thormas agus de pheatuíal, do ló agus d'oidhche, i dtreó go raibh an fear bocht as a mheabhair aici, nú geall leis, agus gur bheag ná gur chuma leis cad a bhí le h-imtheacht air, agus gur sgaoil sé chúichi an rún. “Tá sé chómh maith agam é sgaoile chughat,” ar seisean. “Ó rugadh me,” ar seisean, “níor bhain deimheas lem' cheann. Níor bearradh mo ghruaig riamh mar is Nasaríteach chun Dé me. Dá mbearrfí an ghruaig dem' <L 310> cheann bheadh mo neart imthighthe. Siné an sgéal go léir agat anois.” Thuig sí 'n-a h-aigne go raibh fírinne an sgéil aici fé dheire. Chrom sí ar mhéid a grádha do thaisbeáint dó láithreach. Chuireadh sí fhiachaint air luighe ar a h-aghaidh amach agus a cheann do chur 'n-a h-ucht go dtí go dtuiteadh a chodladh air. Thug sí aigne shuain- easach dó fé dheire agus bhí áthas air. Chómh luath agus fuair sí caoi gan chontabhairt air chomáin sí an teachtaireacht ag triall ar na Philistínigh, ghá rádh leó teacht aon turus amháin eile agus nár bhaoghal go mbeadh a gcuaird i n-aistear an uair sin. Thánadar agus thugadar leó an t-airgead. Chuir sí i bhfolach iad mar ba ghnáth. Ansan do mheall sí chúichi a fear agus chuir sí 'n-a luighe é ar a h-aghaidh amach agus chuir sí a cheann isteach 'n-a h-ucht chúichi. Thuit a chodladh air agus a cheann 'n-a h-ucht aici dhó. Tharraig sí chúiche deimheas a bhí ullamh aici agus do bhearr sí an uile ribe de'n ghruaig anuas d'á cheann. Nuair a bhí an méid sin déanta aici do chaith sí a cheann as a h-ucht uaithi agus:— “Chughat na Philistínigh, a Shamsoin!” ar sisi. Do léim sé as a chodladh. Do chroth sé é féin. Do rithea- dar-san chuige, ámhthach, agus má ritheadar níor fhéad sé aon díobháil a dhéanamh dóibh. Bhí an neart imthighthe. Do rugadar air agus cheangaladar é, agus bhaineadar an dá shúil amach as a cheann agus do rugadar leó é 'n-a phríosúnach go cathair Ghása. Níor bhaineadar an t-anam as láithreach. Chimeádadar é chun bheith ag cur pionóis air mar gheall ar a raibh d'olc déanta riamh aige ortha. Cheangaladar istigh i bpríosún é le slabhra agus chuireadar ag casadh muilleann é, ag meilt arbhair dóibh. Níor bh'fhada go raibh an ghruaig ag fás airís ar a cheann agus a neart ag teacht dó thar n-ais. Ach bhí sé gan radharc agus ní raibh aon mhaith sa neart an uair <L 311> sin, i gcoinnibh a namhad. Dar leis an namhaid bhí maitheas mór dóibh sin sa neart a bhí ag teacht dó mar d'á mhéid an neart a bheadh ann ab eadh b'fhearr a dhéan- fadh sé an obair. CXXXI. SAMSON SÍNTE MARBH. Bhí áthas ana mhór ar na Philistínigh nuair a chonacadar an neart ag teacht airís do Shamson agus nuair a thuigeadar go raibh an fear agus an neart fé n-a smacht féin, toisg an fear a bheith gan radharc. Thuigeadar go bhféadfidís aon úsáid ba mhaith leó a dhéanamh de'n neart san. Dágon ab ainm do'n dia fallsa a bhí acu dh'á adhradh. Bhí halla breágh mór fairsing acu i n-onóir do Dhágon, agus é déanta i dtreó go raibh an tigh go léir, idir bhuaic agus fallaí mórthímpal, dh'á chimeád 'n-a sheasamh le dhá pholla mhóra árda théagartha, a bhí 'n-a seasamh istigh i lár an tighe. Bhí an halla chómh mór chómh leathan san go raib slighe ann d'á raibh de mhór uaislibh ar na Philistíneachaibh, agus de mhion uaislibh chómh maith. Do cuireadh fógradh amach 'á iarraidh ar na daoine go léir teacht go cathair Ghása go bhfeicfidís na gníomhartha iongantacha a dhéanfadh Samson i láthair an phobuil. Thuigeadar go bhfeicfidís a neart ach nár bhaoghal dóibh an neart mar go raibh an fear gan radharc. Thánadar 'n-a slóightibh agus bhí an tigh mór lán. Deir na tuairisgí atá againn ortha go raibh trí mhíle duine mórthímpal thuas ar bhara an tighe mar a raibh suidhe- acháin socair dóibh mar a chítear i gcircur anois. Thuas ansan iseadh bhí an phoiblidheacht. Ach bhí suidheacháin eile thíos ar an úrlár mórthímpal agus deir na tuairisgí gur thíos ansan a bhí na h-uaisle go léir, na h-uaisle móra agus na mion uaisle, agus go raibh cheithre oiread, <L 312> chúig oiread, daoine ann agus bhí thuas. Bhíodar go léir lán d'áthas agus de mhórtais agus de mhóráil agus de mhaoidheamh, agus iad ag breith bhuidheachais le Dágon, an dia a bhí acu, mar gheall ar an dtairbhthe a dhein sé dhóibh nuair a thug sé fé n-a smacht an fear láidir sin a bhí tar éis oiread acu do mharbhú agus oiread de gach aon tsaghas eile díobhála dhéanamh dóibh. Do deineadh ídhbirt chun Dágoin agus ansan do deineadh ithe agus ól agus spórt agus aoibhneas. Ansan do h-órduigheadh Samson do thabhairt chucha amach as an muillean chun go ndéanfadh sé rainnt spóirt dóibh. Do tugadh amach é. Deirtear gur cuireadh rudaí móra troma roimis, rudaí ná féadfadh fathach iad d'aistriú, agus gur chaith sé i leithtaoibh iad mar a chaithfadh duine méaróg cloiche. Deirtear go mbíodh cuid acu ag sleamhnú chuige isteach agus 'á bhualadh sa n-aghaidh, nú i n-áit na súl, agus nuair a thugadh sé iarracht ar iad do bhualadh agus ná féadadh sé é toisg gan na súile bheith aige, go mbíodh na daoine go léir thíos agus shuas ag cur an anama amach ag gáirí uime. Do lean an obair ar an gcuma san ar feadh rainnt aimsire. Bhí giolla i n'aice, ghá stiúrú chun na neithe a bhí ceapaithe dhó a dhéanamh. Thug sé cogar do'n ghiolla:— “Tá tuirse orm, a ghiolla,” ar seisean, “beir anonn me agus leog dom mo ghuala do chur le ceann de sna pollaíbh móra ar feadh tamail. Do rug an giolla anonn é chun na bpollaí móra. Do leog sé a ghuala i gcoinnibh pholla acu. Ansan chuaidh osna ó n-a chroidhe suas chun Dé. “A Thighearna Dia,” ar seisean, “feuch anuas orm anois agus fóir me! Tabhair dom aon iarracht amháin de'n neart a bhí ar dtúis agam uait-se agus imireóchad do dhíoltas ar an sloigisg seo a bhain díom solus mo dhá shúl!” Do mhothuigh sé gur fhreagair Dia a ghuidhe. <L 313> Chuir sé a lámh dheas ar cheann de sna pollaíbh agus an lámh chlé ar an gceann eile agus d'oibrigh sé a lán neart. Siúd gach polla dhíobh as a inead agus sar a raibh fhios ag aoinne cad a bhí déanta siúd ag tuitim an tigh go léir agus na saileacha móra ag cnagarnaigh mar a bheadh tóirthneach agus siúd aon sgread choimhtheach mheilteach amháin as an mór shluagh daoine, agus ansan iad go léir brúighte basgaithe, marbh, fé adhmad agus fé fhallaíbh an tighe mhóir a bhí ar lár i n-a bhrúsgar! Bhí an dá pholla sínte ar an úrlár, fé'n mbrúsgar, agus bhí Samson sínte marbh fútha. CXXXII. NÓÉMÍ. Tháinig a mhuinntir féin agus do rugadar leó corp Shamsoin agus d'adhlacadar é i n-uaigh a athar, tar éis é bheith 'n-a bhreitheamh ar Israél ar feadh fiche blian. Agus nuair a cómhairigheadh na cuirp a bhí fé bhrúsgar an tighe mhóir do conacthas gur mhairbh Samson, an lá a leag sé an tigh sin ortha, níba mhó go mór de sna Philistínigh 'ná mar a mhairbh sé dhíobh i gcaitheamh a shaoghail roimis sin. Agus rud ba mheasa 'ná san féin, níor fhág leagadh an tighe mhóir aoinne de sna h-uaislibh beó. D'á bhrígh sin níor fágadh aon stiúrthóir, aon cheann uraid ar an bpobul, chun a thaisbeáint dóibh cad ba cheart a dhéanamh i gcoinnibh chlainne Israéil. Bhí a rian air, nuair a tháinig clann Israéil chun an chuirp a bhreith leó níor chuir aoinne 'n-a gcoinnibh. Bhí a mhalairt de chúram ortha go léir ag feuchaint i ndiaidh na gcorp a bhain leó féin. Dhein an lá san a leithéid de dhísgiú ar a n-uaislibh, idir mhór uaislibh agus mion uaisle, gur chuireadar fiche <L 314> blian díobh sar a raibh aon duine acu, uasal ná íseal, a dh'fhéadfadh aon stiúrú poibilidhe a dhéanamh ar an náisiún. Tuigid na h-aithreacha naomhtha gur shamhaltas roim ré ar ár Slánuightheóir gur bh'eadh Samson, agus gur shamhaltas roim ré ar bhás ár Slánuightheóra gur bh'eadh bás Shamsoin. Do dhein Samson ar a namhaid, le n-a bhás féin, íde uathbhásach, íde do chuir a gcómhacht ar neamhnídh. Do dhein ár Slánuightheóir, le n-a bhás ar chrann na cruise, moladh go deó le n-a chómhachtaib, íde ar chómhachtaibh ifrinn, íde do chuir ar neamhnídh cómhachta ifrinn. Ar uair a bháis iseadh thaisbeáin Samson, níba mhó 'ná mar a thaisbeáin sé riamh roimis sin é, an neart mírbhúilteach a bhí ann. Ar uair a bháis iseadh thaisbeáin ár Slánuightheóir do chómhachtaibh an diabhail gur threise a laige féin 'ná a neart san go léir. Sin mar a chíd na h-aithreacha naomhtha cosmhalacht idir bhás Shamsoin agus bás ár Slánuightheóra. Nuair a bhí sé daingean i n-aigne na bhPhilistíneach go raibh an lámh uachtair, amuich 's amach, fághalta acu ar Shamson, an uair sin díreach iseadh dhein sé an donas ar fad ortha. D'fhuilig sé an bás do theacht air féin ach do mhairbh a bhás iad san go léir. Ó bhás Shamsoin go dtí gur rugadh Samuel ní deir- tear puinn i dtaobh chlainne Israéil. Deirtear cúpla uair ná raibh, san n-aimsir sin, rí i n-Israél agus gur dhein gach duine fé mar a thaithn leis féin. Dhein cuid acu droch bhearta ná déanfidís, b'fhéidir, dá mbeadh aon smacht ós a gcionn. Is seanfhocal againn i nÉirinn é ná bíon an rath ach mar a mbíon an smacht, agus is seanfhocal, leis, é, an té ná déanfidh a leas nách foláir dó a aimhleas a dhéanamh. Ní raibh an smacht ar chlainn Israéil agus bhí a rian ortha, ní raibh puinn de'n rath ortha. Dhein treibh Bheniaimin droch bheart chaillte. Dheineadar aimhleas tiobaisteach dóibh féin. D'eirigh na treabha eile chucha agus chuireadar cogadh <L 315> fuilteach ortha i dtreó gur bheag ná gur dísgigheadh ar fad iad. Ansan do tháinig gorta ar an dtír agus bhí a lán de sna daoine ag fághail bháis leis an ocaras. Bhí aon fhear amháin 'n-a chómhnuidhe i mBetlehem Iúda agus Elimelech ab ainm dó, agus bhí bean aige agus Nóémí ab ainm dí, agus isé cúis 'n-ar tugadh Nóémí uirthi 'ná mar gheall ar a breághthacht. Bean ana bhreágh ab eadh í. Bhí beirt mhac acu. Mahalon ab ainm do dhuine de sna macaibh agus Celion ab ainm do'n mhac eile. D'imthigh Elimelech agus a bhean agus a bheirt mhac a' Betlehem Iúda, ag teiche ó'n ngorta agus chuadar soir go tír Mhóab agus chuireadar fútha ann. Ní fada a bhíodar 'n-a gcómhnuidhe sa tír sin nuair a fuair Elimelech bás. Tamal 'n-a dhiaidh san do dhein Nóémí dhá chleamhnas d'á beirt mhac le beirt óg bhan uasal de mhuinntir na tíre .i. de shliocht Mhóab. Bhí san i gcoinnibh dlighe a tíre féin agus a muinntire féin do Nóémí, ach do dhein sí é. Orpha ab ainm do dhuine de sna mnáib óga san agus Rút ab ainm do'n mhnaoi eile. CXXXIII. RÚT. Níor bh'fhada go bhfuair an bheirt mhac bás. Nuair a fuair Nóémí í féin 'n-a h-aonar i ndúthaigh iasachta, a fear agus a beirt mhac tar éis bháis agus an dá bhaintreach óga ag brath uirthi tháinig sgannra uirthi. Thuig sí 'n-a h-aigne go raibh lámh an Tighearna sa ghnó, gur dhein sí rud ná raibh ceart nuair thug sí an bheirt mhac do thug an Tighearna dhi do bheirt bhan nár bhain le creideamh Israéil agus gur ghá agairt sin uirthi a bhí an Tighearna nuair a thóg sé uaithi an bheirt mhac. Thuig sí 'n-a h-aigne ná raibh aon rud aici le déanamh ach imtheacht abhaile airís chun a tíre féin agus leogaint <L 316> do'n bheirt bhaintreach óg dul abhaile ag triall ar a muinntir fein, ag triall ar a máthair. Beirt drifeur ab eadh iad. Do labhair sí leó:— “A chlann ó,” ar sisi leó, “ní foláir domh-sa feasta imtheacht as an áit seo agus dul abhaile thar n-ais go Betlehem Iúda. Táim ana bhuidheach díbh-se araon mar gheall ar an ngrádh agus ar an uraim atá tais- beánta agaibh domh-sa agus do'n bheirt atá imthighthe. Téidhidh abhaile anois ag triall ar bhúr máthair agus ar bhúr muinntir féin agus iarraim-se ar an dTighearna gach rath agus gach séan do chur oraibh i gcaitheamh bhúr saoghail mar gheall ar an ndeagh-mhéinn atá taisbeánta agaibh-se dhomh-sa ó thánabhair ag triall orm, agus go dtugaidh sé sonuachar do gach duine agaibh!” Nuair airigh gach bean de'n bheirt bhan óg an chainnt sin ó mháthair a céile tháinig buairt agus uaigneas thar barr ortha agus chromadar araon ar ghol go h-árd agus go bró- nach. Do phóg Nóémí an bheirt agus chómhairligh sí airís dóibh imtheacht abhaile ag triall ar a máthair féin. “Is tusa ár máthair!” ar siad san. “Isiad do mhuinntir-se ár muinntir-ne agus isé do dhúthaigh ár ndúthaigh-ne. Ní imtheóchaimíd uait i n-aon chor ach raighmíd leat go Betlehem Iúda agus fanfimíd agat an fhaid a mhairfir!” Do lean sí ag tathaint ortha imtheacht abhaile go dtí fé dheire gur eirigh Orpha agus gur thug sí póg do Nóémí agus gur fhág sí slán aici agus gur thug sí a h-aghaidh ar an mbaile. Níor chorruigh Rút, ámhthach. “Feuch, a 'ghnean ó,” arsa Nóémí léi, “siní do dheirbhshiúr imthighthe abhaile chun a muinntire féin agus chun a déithe féin. Eirigh, a 'ghnean ó, agus lean í.” “Ná bí liom, a mháthair,” arsa Rút. “Ní eireóchad agus ní leanfad í. Ní fhágfad tusa go deó. Pé áit 'n-a raghair raghad-sa ann. Pé áit 'n-a bhfanfir-se fanfad-sa ann. Isiad do mhuinntir a bheidh mar mhuinntir agam-sa, agus isé do Dhia-se a bheidh 'n-a <L 317> Dhia agam-sa. An tír 'n-a bhfaighir-se bás ann is ann a gheóbhad-sa bás agus is ann a curfar fé chré me. Go ndeinidh an Tighearna so agus súd liom má sgaraim leat choidhche go sgaraidh an bás me leat!” Chonaic Nóémí nár bh'aon mhaith dhi bheith léi agus do leog sí dhi fanmhaint. Do ghluais an bheirt le cois a chéile agus thánadar go Betlehem. D'aithin na cómharsain Nóémí. “Ó!” ar siad, “sidí Nóémí tagaithe abhaile!” “Ná tugaidh Nóémí orm!” arsa Nóémí féin; ('sé sin, an Áluinn) “ach tugaidh Márá órm ('sé sin, an Ghruaim), óir tá an Uile Chómhachtach tar éis mé a líonadh lán de ghruaim. D'fhágas an áit seo agus mé lán de shaidhbhreas agus de shólás agus thug an Tighearna thar n-ais me gan saidhbhreas gan sólás. Ná tugtar, d'á bhrígh sin Nóémí orm níos mó, mar tá an Tighearna tar éis me dh'ísliú íseal go maith.” Agus do chuaidh sí féin agus Rút agus chómhnuighdar i mBetlehem, agus sa bhfoghmhar ab eadh é, díreach nuair a bhítheas ag tosnú ar an órna do bhuaint. CXXXIV. AG BAILIÚ DIOSGÁN. Bíodh go mba le Nóémí an talamh a bhí aici sar ar fhág sí féin agus a fear agus a beirt mhac Betlehem Iúda chun dul soir go tír Mhóab dheabhróchadh an sgéal go raibh easba bídh uirthi féin agus ar Rút nuair a bhíodar tar éis teacht abhaile chun na sean áite. Pé cúis a bhí leis do labhair Rút léi maidin áirithe nuair a bhí tamal beag tabhartha sa bhaile acu. “A mháthair,” arsa Rút, “tá buanaidhthe ag obair i ngort annso ná fuil abhfad uainn. Leog dom dul amach ann agus siubhal i ndiaidh na mbuanaidhthe agus <L 318> na diosgáin a bhailiú. Ní dócha go gcoisgfar me, agus beidh ar ndóithin le n-ithe againn i gcóir na h-oidhche.” “Imthigh leat, a 'ghnean ó,” arsa Nóémí, “agus go n-eirighidh leat.” Bhí fear saidhbhir, creideamhnach sa n-áit agus gaol ab eadh é d'Elimelec, .i. do'n fhear a bhí pósta ag Nóémí sar ar dhein a bhás baintreach di. Cá dtabharfadh Rút a h-aghaidh ach isteach i ngort leis an bhfear san. Chuaidh sí isteach sa ghort. Bhí mitheal mhór buanaidhthe ann agus iad ag buaint. Tháinig Rút 'n-a ndiaidh agus chrom sí ar na diosgáin a bhailiú. Boos ab ainm do'n fhear go mba leis an gort. Tar éis tamail tháinig sé isteach sa ghort ag feuchaint i ndiaidh na mbuanaidhthe. “Dia dhíbh!” ar seisean leis na buanaidhthibh. “Go mbeannuighidh an Tighearna dhuit!” ar siad san. “Cé h-í an cailín sin?” ar seisean leis an bhfear tosaigh a bhí os cionn na mbuanaidhthe. “Cailín Móabíteach í sin,” ars an fear. “Tháinig sí anoir ó thír Mhóab i n-aonfheacht le Nóémí. D'iarr sí orm leogaint di na diosgáin a bhailiú i ndiaidh na mbuanaidhthe. Tá sí ansan á mbailiú ó mhaidin indiu agus níor chuaidh sí abhaile i n-aon chor i gcaitheamh na h-aimsire.” Ansan do labhair Boos le Rút féin, “An airighean tú, a 'ghnean ó,” ar seisean léi, “ná h-eirigh i n-aon ghort eile chun na ndiosgán a bhailiú ach fan anso. Tá órduighthe agam do sna buachaillíbh seo gan aon chosg do chur leat. Fan i bhfochair mo chailíní ansúd agus lean na buanaidhthe agus bailigh a bhféadfir. Nuair a bheidh tart ort imthigh anonn ansúd mar a bhfuil na h-árthaí agus ól do dheoch asta mar a dheinid na buachaillí.” Nuair airigh Rút an chainnt sin do shléacht sí go talamh do'n duin'uasal. <L 319> “Conus a thárla dhomh-sa, a dhuin'uasail,” ar sisi, “tusa bheith chómh fabharamhail dom agus gan ionam ach cailín bocht iasachta!” “Do h-innseadh domh-sa,” ar seisean, “gach nídh d'ár dheinis-se do mháthair do chéile tar éis bháis an fhir a bhí agat, agus conus mar fhágais do mhuinntir féin agus an tír in ar rugadh tu chun teacht anso, i n-aonfheacht le máthair do chéile, isteach i ndúthaigh iasachta, ameasg daoine ná raibh aon aithne agat ortha roimh ré. Go dtugaidh an Tighearna luacht saothair duit de bharr na h-oibre a dheinis, agus ó tháinís ag triall ar an dTighearna Dia Israéil agus gur chuiris tu féin fé n-a chomairce go dtugaidh sé do thuarastal duit go saidhbhir!” “Is mór an sólás atá curtha agat orm, a dhuin'- uasail,” ar sisi, “agus labhairt liom chómh ceannsa, le cailín ná fuil i n-aon chor do dheagh-mhéinn ag dul di mar atá dod' chailíníbh aimsire féin. Tá do chainnt tar éis dul trém' chroidhe, a dhuin'uasail!” “Agus nuair a thiocfidh am an bhídh,” arsa Boos léi, “tar anso i dteannta na cod' eile agus caith do chuid mar aon leó agus túm do ghreim sa bhfinéagar mar chách.” Nuair a tháinig tráth an bhídh do chaitheamh d'imthigh Rút agus shuidh sí i n-aice na cod' eile agus do tugadh mias mhór de'n ghráinseachán di agus d'ith sí a dóithin agus d'fhág sí fuighlach agus do cuireadh fhiachaint uirthi an fuighlach do chur chúichi agus do bhreith léi. Ansan d'eirigh sí agus chuaidh sí ag bailiú na ndiosgán airís. Do labhair Boos, ámhthach, leis na buanaidhthibh:— “Dá mbaineadh sí dórnán de'n arbhar i n-aonfheacht libh,” ar seisean, “ná coisgidh í air, agus caithidh chúichi dórnán anois a's airís uaibh féin. Sgaoilidh léi i dtreó ná curfar aon sgáth uirthi. Ná cuireadh aoinne aon chosg léi.” B'é crích an sgéil é go raibh beart mhór diosgán ag Rút le breith abhaile léi ag triall ar Nóémí nuair a tháinig an tráthnóna. <L 320> CXXXV. BOOS. Nuair a bhí an bheart diosgán bailighthe ag Rút do thuig sí 'n-a h-aigne nár ghádh dhi an tuighe do bhreith léi abhaile. D'aimsigh sí cleith agus do sgoth sí an t-arbhar as an dtuighe leis an gcleith. Nuair a bhí an órna sgartha leis an dtuighe aici fuair sí go raibh rainnt mhaith órnan aici. Bhí ualach maith uirthi ag dul abhaile dhi. “Cár bhailighis é, a 'ghnean ó?” arsa Nóémí. “Bean- nacht ar an té a dh'fhóir ort!” D'innis Rút di gach aon rud; i dtaobh an duin'uasail a bhí chómh maith dhi; agus gur bh'é ainm a bhí air 'ná Boos. “Beannacht ó'n dTighearna air!” arsa Nóémí. “Bhí sé go maith d'ár muinntir an fhaid a bhíodar beó agus tá sé go maith dúinne anois nuair atá ár muinntir marbh! Tá gaol gairid ag an bhfear san linn!” “D'innis sé dhom go raibh,” arsa Rut, “agus dubh- airt sé liom gan dul i n-aon bhall eile ag bailiú na ndiosgán an fhaid a bheadh a chuid arbhair féin 'á bhuaint.” “Is maith é sin, a 'ghnean ó,” arsa Nóémí. “Is fearr gan dul i n-aon áit eile ach fanmhaint i dteannta a lucht oibre siúd, le h-eagla go mb'fhéidir dá dtéidhthá chun aon áite eile go gcuirfí cosg leat.” D'fhan Rút, d'á bhrígh sin, i dteannta na gcailíní a bhí ag obair ag Boos go dtí go raibh deire an arbhair bainte sa n-áit sin agus go raibh Boos ag cuimhneamh ar an arbhar do cháthadh agus do ghlanadh. An oidhche sar a raibh an cáthadh le déanamh do labhair Nóémí le Rút. “Cad a bheidh aige 'á dhéanamh amáireach, a 'ghnean ó?” arsa Nóémí. “Beidh sé ag cáthadh agus ag glanadh an arbhair, a mháthair,” arsa Rút. <L 321> Do thuig Nóémí gur bh'é an Tighearna a bhí tar éis Bhoos agus Rút a thabhairt chun a chéile. Do labhair sí mar seo le Rút:— “Feuch, a 'ghnean ó,” ar sisí, “tabhair fé ndeara an méid atá agam le rádh leat anois agus dein mar adéarfad leat, agus dein go cruinn é agus déanfir do leas.” “Déanfad aon nídh i n-aon chor adéarfir liom a dhéanamh, a mháthair,” arsa Rút. “Tabhair amach as do bhosca an t-éadach fóghanta atá i gcimeád agat agus dein tu féin do nighe agus do ghlanadh go maith agus an t-éadach fóghanta san do chur umat. Ansan imthigh amáireach chun na h-áite 'n-a mbeidh sé ag glanadh an arbhair. Ná feiceadh sé féin ná aoinne eile thu, ámhthach, go dtí go mbeidh an obair críochnuighthe. Nuair a bheidh an obair críoch- nuighthe aige beidh tuirse air. Íosfidh sé a chuid bídh. Beidh an oidhche ann um an dtaca san agus sínfidh sé chun codlata. Nuair a bheidh sé 'n-a chodladh dein-se an brat a bheidh anuas air do thógáilt suas d'á chosaibh agus luigh síos i n-aice a chos agus fan ann. Nuair a dhúiseóchaidh sé as a chodladh 'neósfidh sé féin duit cad a dhéanfir.” Do dhein Rút gach nídh díreach mar adubhairt Nóémí léi a dhéanamh. Do chríochnuigh Boos an cáthadh. Ansan do chaith sé a chuid bídh. Ansan do mhothuigh sé go raibh tuirse air agus do shín sé é féin i n-aice cruaiche tuighe agus a bhrat anuas air agus thuit a chodladh air go sámh. Ar ball, nuair a bhí sé 'n-a chodladh go sámh tháinig Rút agus dhein sí mar adubhairt Nóémí léi a dhéanamh, thóg sí an brat de chosaibh Bhoos agus do luigh sí i n-aice na gcos. Nuair a dhúisigh Boos as a chodladh chonaic sé an duine agá chosaibh. “Cé h-é thusa?” ar seisean agus ana sgeón ann. “Rút, do sheirbhíseach, mise,” ar sisi, “leath amach do bhrat orm mar tá an gaol agat liom.” <L 322> “Beannacht ó'n dTighearna ort, a 'ghnean ó,” ar seisean, “agus tá san ort gan amhras. Dheinis an mhaith ar dtúis agus tá maith is fearr 'ná é déanta anois agat. Ná bíodh ceist ort. Pé rud atá uait orm-sa déanfad duit é. Is eól do sna daoine go léir gur bean gan locht tu. Tá fhios agam go bhfuil mo ghaol leat. Ach codail go maidin.” CXXXVI. PÓSADH. D'fhan Rút mar a raibh aici agus do chodail sí go dtí go raibh an oidhche imthighthe. Díreach ar an amhsgarnach, sar a raibh oiread soluis ann agus go n-aithneochadh daoine a chéile, d'eirigh sí. “Seachain,” arsa Boos, “agus ná bíodh a fhios ag aoinne tu theacht anso,” agus ansan, “Osgail do bhrat,” ar seisean, agus chuir sé ualach maith de'n órna ghlan isteach sa bhrat chúichi agus d'imthigh sí abhaile sar ar ghlan an lá, i dtreó ná feacaidh aoinne ag imtheacht í. D'innis sí do Nóémí gach nídh agus thaisbeáin sí an t-ualach órnan di. “Tá go maith, a 'ghnean ó,” arsa Nóémí. “Fanaimís go bhfeicimíd. Déanfidh an fear san rud fóghanta má's féidir dó é.” D'eirigh Boos nuair a bhí sé 'n-a lá go breágh geal, agus d'imthigh sé agus shuidh sé ag geata na catharach. Ba ghearr gur bhuail chuige isteach an geata an gaol eile úd a bhí níba ghiorra i ngaol do Rút 'ná Boos féin. “Suidh anso go fóil, let' thoil,” arsa Boos leis. Do shuidh. Ansan do ghlaoidh Boos chuige deichneabhar eile d'fhearaibh creideamhnacha na catharach agus d'iarr sé ortha suidh i n'aice. Ansan do labhair sé leis an ngaol eile:— “A leithéid seo, a bhráthair,” arsa Boos. “Tá <L 323> Nóémí, atá tagaithe abhaile chughainn, chun an tailimh a bhí ag ár mbráthair Elimelec do dhíol. Is mian liom an nídh sin a dh'innsint duit-se anso os cómhair na ndaoine seo. Má's maith leat-sa an talamh san do bheith agat, toisg an gaol a bheith ann, ceannaigh an talamh agus bíodh sé agat. Mara maith leat san do dhéanamh abair nách maith, i dtreó go mbeidh fhios agam-sa cad is ceart dom féin a dhéanamh. Níl aon ghaol eile ann ach an bheirt againn, agus tá tosach cirt agat-sa óir is tu an sínsear agus is mise an sósar.” “Tá go maith. Ceannóchad-sa an talamh,” arsan sínsear. “Nuair a cheannóchair an talamh ó'n mnaoi,” arsa Boos, “beidh ort Rút, an bhaintreach óg, do thógaint, leis, agus í phósadh, chun sleachta do chur ar ár ngaol atá tar éis bháis gan sliocht.” “Ní thógfad an talamh ná an bhean,” arsan sínsear. “Bíodh mo cheart sínsireachta sa ghnó go léir agat-sa agus ní mór liom duit é.” Bhí so mar nós an uair sin ameasg clainne Israéil, nuair a leogfadh duine, le lán toil, a cheart le duine eile, go mbainfadh sé dhe a bhróg agus go dtabharfadh sé an bhróg do'n duine eile mar chómhartha ar an lán toil sin. “Má 'seadh,” arsa Boos, “bain díot do bhróg agus tabhair dom í mar dheimhniú ar thu bheith sásta.” Do dhein. Bhain sé dhe an bhróg agus shín sé chun Boos í. “Seo,” ar seisean, “siní agat í le lán toil.” Ansan do labhair Boos leis na fearaibh a bhí láithreach. “Is fínnithe sibh go léir anois,” arsa Boos, “gur liom-sa gach a raibh ag Aimalec agus ag Celion agus ag Mahalon, nuair a phósfad Rút, baintreach Mhahaloin, nuair a thabharfidh Nóémí dhom é, agus nuair a phósfad Rút, baintreach Mhahaloin, chun ainm an duine atá marbh do chimeád beó i n'oighreacht. Is fínnithe sibh-se ar an nídh sin go léir.” <L 324> “Is fínnithe,” ar siad, “agus go gcuiridh an Tigh- earna gach aon lá de'n rath ort-sa agus uirthi sin, mar a chuir sé ar Rachel agus ar Lia, an bheirt ó n-a shíolraidh clann Israéil go léir!” Ansan do pósadh Boos agus Rút agus chuir an Tighearna an rath ortha agus nuair a tháinig an t-am bhí mac maith acu. Nuair a tháinig an mac san bhí áthas mór ar na mnáibh go léir sa chómharsanacht agus thánadar agus do labhradar le Nóémí agus, “Moladh go deó leis an dTighearna!” adeiridís, “mar níor leog sé dod' mhuinntir dul ar neamhnídh. Thug sé dhuit an mac so, mac do mhnaoi do mhic féin, agus mairfidh t'ainm i n-Israél mar gheall air.” Do tugadh Obed mar ainm ar an mac. D'fhás an mac san agus nuair a tháinig an aimsir bhí mac aige féin. Isai ab ainm do'n mhac san. Do ghluais an aimsir agus d'fhás Isai agus bhí mac aige agus Dáibhid ab ainm dó san. B'shiné an rí a bhí ar chlainn Israéil, an rí uasal árdchómhachtach ó n-ar shíolraidh ár Slánuigh- theóir, moladh go deó leis! CXXXVII. ANNA. Fé mar a tugadh cheana cúntas cruinn, tríd síos, ar Rút, toisg gur uaithi do shíolraidh an rí uasal, oirdheirc, naomhtha, .i. Dáibhid, tugtar anso cúntas ar mhnaoi eile, an bhean ó n-ar tháinig an mac uasal úd a bhí 'n-a bhreitheamh os cionn clainne Israéil 'n-a dhiaidh san, agus i n' fháig mhór i láthair Dé agus daoine, .i. Samuel. Elcana ab ainm d'athair Shamuel. Bhí beirt bhan pósta aige. Anna ab ainm do mhnaoi acu agus Phenenna ab ainm do'n mhnaoi eile. Bhí clann ag <L 325> Phenenna agus bhí Anna aimrid. B'é toil Dé ná raibh aon duine clainne aici. Bhí ana bhuairt uirthi mar gheall air sin. Cúis bhuartha an uair sin ab eadh do mhnaoi phósta gan clann a bheith aici. B'é creideamh clainne Israéil go raibh an Slánuightheóir le teacht, agus gur ar shliocht Israéil a thiocfadh sé fé mar a bhí geallta ag Dia. D'á bhrígh sin bhí neart do gach mnaoi phósta 'n-a raibh clann aici súil a bheith aici go mb'fhéidir gur ar a sliocht féin do thiocfadh an Slán- uightheóir. An bhean, ámhthach, a bheadh gan chlainn ní fhéadfadh sí aon tsúil a bheith aici leis sin. Adhbhar buartha ab eadh, d'á bhrígh sin, do mhnaoi phósta, í bheith gan sliocht uirthi. Bhí an bhuairt sin go h-ana dhian ar Anna. Hélí ab ainm do'n Árdshagart a bhí ar chlainn Israéil an uair sin. Bhí sé 'n-a shuidhe, lá, ag dorus an team- puil. Chonaic sé an bhean ag teacht chun an teampuil agus ghá leogaint féin ar a glúinibh agus chonaic sé na deóracha ag teacht go fuigheach ó n-a súilibh agus a beóil ag corruighe, ach níor airigh sé aon fhocal ag teacht as a béal. Bhí sé díreach tar éis am dínnéir agus do buaileadh isteach i n-aigne an Árdshagairt gur ar meisge a bhí an bhean, gur b'amhlaidh a dh'ól sí an iomad fíona le n-a dínnéar. Do labhair sé léi. “Cad chuige dhuit bheith ar meisge, a bhean!” ar seisean léi. “Imthigh,” ar seisean, “agus cuir díot an mheisge sin atá ort!” “A uasail,” ar sisi, “ná meas gur ar meisge atáim. Ní h-eadh i n-aon chor. Bean atá lán de bhuairt iseadh me, a uasail. Ní'l fíon, ná aon deoch eile meisgeamhail ólta agam, a uasail, ach táim anso ag cur mo ghuide go dian suas chun an Tighearna 'ghá iarraidh air fóirithint orm.” Do thuig Hélí go raibh eugcóir déanta aige uirthi agus do labhair sé go cneasta léi. “Síothcháin Dé ort a 'ghnean ó,” ar seisean, “agus go dtugaidh Dia dhuit an nídh sin atá agat d'á iarraidh air!” <L 326> Isé rud a bhí aici dh'á iarraidh ar Dhia 'ná go dtabharfadh Dia mac di; agus do gheall sí do Dhia dá dtugadh sé mac di go mbronnfadh sí an mac san airís ar Dhia féin. Go dtabharfadh sí chun an teampuil é chómh luath agus a bheadh sé i n-aois chuige agus go bhfágfadh sí ann é an chuid eile d'á shaoghal. An focal adubhairt Hélí léi, nuair iarr sé ar an dTighearna an nídh a bhí aici d'á iarraidh air a thabhairt di, do thuig sí go raibh sa bhfocal san freagairt ó Dhia ar a guidhe agus tháinig áthas mór uirthi agus suaineas aigne. An gnó a thug chun an teampuil Elcana agus a mhuinntir do deineadh é agus d'imthighdar abhaile go Ramata, i gcnoc Ephraim. Bliain 'n-a dhiaidh san bhí mac ag Anna. Thug sí Samuel mar ainm air, mar cialluighean an focal “Samuel” tabharthas ó Dhia. Tháinig an t-am airís chun dul go dtí an teampul agus an ídhbirt do dhéanamh. Dheineadh Elcana an ídhbirt sin gach bliain. Nuair a bhí muinntir an teaghlaigh ag gluaiseacht. “Ní raghad-sa libh an turas so,” arsa Anna. “Fanfad go dtí go ndeighilfad mo mhac agus ansan béarfad liom é go dtí an teampul agus tabhar- fad suas do'n Tighearna ann é, fé mar a gheallas.” “Tá go maith,” arsa Elcana. “Dein an rud a gheallais do Dhia a dhéanfá.” CXXXVIII. BEIRT MHAC HÉLÍ. Nuair a bhí an t-am ceart chuige tagaithe do dheighil Anna an mac. Ansan do rug sí léi é go dtí an teampul. Do rug sí léi, 'n-a theannta, trí cinn de ghamhnaibh, chun ídhbirte do dhéanamh. Agus do rug sí léi trí buiséil arbhair agus árthach fíona 'n-a raibh tímpal dachad cárt fíona ann. Ansan do deineadh an <L 327> ídhbirt agus do tugadh an mac suas do'n árdshagart, Hélí, agus dubhairt Anna mar seo leis: “Gabhaim párdún agat, a uasail,” ar sise, “is mise an bhean úd a chonaicís annso ag cur mo ghuidhe suas go dian chun Dé. Sidé an mac a bhí agam 'á iarraidh an uair sin ar Dhia. B'é toil an Tighearna mo ghuidhe thabh- airt dom. Thug Dia an mac so dhom. Táim-se 'ghá thabhairt thar n-ais anois do'n Tighearna. Fanadh sé anso ag an dTighearna ag déanamh seirbhíse do'n Tigh- earna i gcómnuidhe, an fhaid is toil leis an dTighearna é dh'fhanmhaint.” Ansan dheineadar Dia d'adhradh, agus dhein Anna duain targaireachta i n-ar thrácht sí ar theacht an tSlánuightheóra. Ansan tháinig Elcana agus a bhean abhaile chun a dtighe féin i Ramata, agus d'fhan an mac ag Hélí, sa teampul. Beirt a bhí go h-olc, go h-ana olc, ab eadh an bheirt mhac a bhí ag Hélí. Nuair a thagadh na daoine chun ídhbirte dhéanamh ní leogadh an bheirt sin dóibh an ídhbirt do dhéanamh cruinn do réir na dlighe. Chuiridís fhiach- aint ar na daoine feóil na h-ídhbirte do thabhairt dóibh sar a mbíodh an ídhbirt déanta sa cheart. Thaisbeán- adar ná raibh aon mheas acu ar Dhia ná ar an ídhbhirt. Do bhaineadh san go mór ó mheas na ndaoine ar Dhia agus ar ídhbirt. Bhí san ag iompáil na ndaoine ó Dhia agus ó chreideamh, agus deir an Bíobla go raibh an peaca a bhí ag an mbeirt á dhéanamh go raibh sé léanmhar thar na beartaibh i láthair Dé. Ach bhí Samuel ag fás agus é 'n-a leanbh ghrástamhail i láthair Dé, ag déanamh seirbhíse an teampuil. Thagadh Anna agus Elcana gach aon bhliain 'ghá fheisgint agus ag déanamh ídhbirte, mar ba ghnáth. Bhíodh ar an mac saghas éide ar a dtugtí Ephod, agus dhein a mháthair casóigín deas dó agus thug sí chuige é, uair d'á dtáinig sí. Bhí cion ana mhór ag Hélí ar an mac san toisg é bheith chómh grástamhail, chómh naomhtha, agus chuir sé a bheannacht ó chroidhe ar an athair agus ar an máthair. <L 328> “Go gcuiridh an Tighearna an rath oraibh,” ar seisean, “agus ó thugabhair an mac so suas do'n Tighearna go dtugaidh an Tighearna tuille clainne dhíbh!” B'é toil Dé go raibh triúr mac eile agus beirt inghean ag Anna 'n-a dhiaidh san, agus do móradh an mac Samuel, i láthair an Tighearna. Ach bhí Hélí ana aosta. Do h-innstí dhó na droch bhearta a bhíodh agá bheirt mhac á dhéanamh. Bhí a n-ainm i mbéalaibh daoine ar fuaid na tíre go léir bhíodar chómh h-olc san. Do labhair Hélí leó. “Cad chuige dhíbh, a chlann ó,” ar seisean, “bheith ag déanamh na ndroch bheart so a dh'airighim a dheinean sibh? Táid na daoine go léir ag trácht oraibh. Cuiridh uaibh na droch bhearta san, a chlann ó,” ar seisean leó. “Má dheinean duine rud i n-aghaidh duine is oraibh-se atá fearg Dé do mhaolú do'n duine sin a dheinean an eugcóir. Ach nuair a dheinean sibh-se rud i n-aghaidh Dé féin, ag iompáil na ndaoine 'n-a choinnibh, cé bheidh chun sibh-se do chosaint ar fheirg Dé?” Níor thugadar aon toradh air. Do leanadar d'á ndroch bheartaibh. Ach do chuaidh an mac, Samuel, ar aghaidh agus bhí sé ag fás, agus bhí grádh ag Dia agus ag daoine dhó. Tar éis rainnt aimsire do chuir an Tighearna ag triall ar Hélí duine naomhtha chun a dh'innsint dó go raibh díoltas le teacht ó Dia air mar gheall ar nár chuir sé smacht ar a bheirt mhac nuair a bhí 'fhios aige iad a bheith ag déanamh na díobhála go léir, ag cur na ndaoine i gcoinnibh Dé; ag cur na ndaoine ar aimhleas a n-anama; ag gabháil de chosaibh ins gach sórd dlighe agus ag cur na ndaoine suas chun bheith ag gabháil de chosaibh ins gach sórd dlighe chómh maith. <L 329> CXXXIX. GUTH AN TIGHEARNA. Tháinig an teachtaire naomhtha ag triall ar Hélí agus do labhair sé le Hélí mar seo:— “Seo mar adeir an Tighearna. An amhlaidh nár thugas-sa foillsiú soiléir orm féin do theaghlach t'athar, nuair a bhíodar thíos sa n-Éigipt i dtigh Pharó? Do thoghas é amach a' clainn Israéil go léir chun é bheith 'n-a shagart agam agus chun é bheith ag dul suas chun m'altóra ag déanamh ídhbirte chugham. Thugas do theaghlach t'athar gach nídh d'á mbainean le h-ídhbirt ameasg clainne Israéil. Cad chuige dhaoibh m'ídhbirtí, agus na bronntaisí a tugtar dom, do theilgean uaibh le nbhúr gcosaibh tar éis mé ghá órdú go ndéanfí iad d'ofráil sa teampul? B'fhearr leat onóir a thabhairt dod' bheirt mhac 'ná onóir a thabhairt domh-sa. Do gheallas, gan amhras, gur agat' theaghlach, agus ag teaghlach t'athar, a bheadh seirbhís ídhbeartha dhéanamh dom go deó. Ach anois,” adeir an Tighearna, “ní mar sin a bheidh i n-aon chor feasta, ach an té a thabharfidh glóire dhomh-sa is dó a tabharfar glóire, agus an té a thabharfidh tar- cuisne dhomh-sa tabharfar tarcuisne dhó. Feuch, tá an t-am ag teacht agus gearrfad-sa do ghéag díot-sa agus de theaghlach t'athar, i dtreó ná beidh fear aosta ar do theaghlach. Chífir t'fhear tnútha sa teampul, ins gach gnó rathmhar a bhainfidh le clainn Israéil agus beidh do theaghlach-sa gan duine aosta ann choidhche.” Do h-innseadh, leis, do Helí go dtiocfadh an bás ar a bheirt mhac i n-aon lá amháin, agus do thuit san amach mar a chífar. Do ghluais rainnt aimsire. Do thárla, lá áirithe, go raibh Hélí sa n-áit 'n-ar ghnáth leis a bheith agus é ana <L 330> lag leis an aois, agus an radharc nách mór caillte aige. Bhí Samuel 'n-a chodladh; do ghlaoidh an Tighearna ar Shamuel. “A Shamueil!” arsan Tighearna. D'airigh Samuel an ghlaodh agus cheap sé gur bh'é Hélí a ghlaoidh air. Do phreab sé as a chodladh agus d'fhreagair sé an ghlaodh. “Táim anso,” ar seisean, agus siúd ag triall ar Hélí é. “Táim anso, a Uasail,” ar seisean. “Do ghlaodhais orm. “Níor ghlaodhas, a mhic,” arsa Hélí, “imthigh thar n-ais agus codail.” D'imthigh sé thar n-ais agus do luigh sé agus thuit a chodladh air airís. I gceann tamail do glaodhadh airís air, “a Shamueil.” Do phreab sé as a chodladh an tarna h-uair agus siúd ag triall ar Hélí é. “Táim anso,” ar seisean, “do ghlaodhais orm.” “Níor ghlaodhas, a mhic ó” arsa Hélí, “Imthigh leat agus codail.” Do glaodhadh an trímhadh h-uair air agus tháinig sé ar triall ar Hélí. Ansan do thuig Hélí gur bh'é an Tighearna a bhí ag glaodhach ar an mbuachaill. “Imthigh leat anois, a mhic ó,” ar seisean, “agus má ghlaodhan sé ort airís abair-se 'ghá fhreagradh, ‘Labhair, a Thighearna, óir tá do sheirbhíseach ag éisteacht leat.’” D'imthigh Samuel agus do luigh sé agus thuit a chodladh air. Tháinig an Tighearna agus sheasaimh sé i n' aice agus ghlaoidh sé: “A Shamueil! a Shamueil!” ar seisean. “Labhair, a Thighearna,” arsa Samuel, “óir tá do sheirbhíseach ag éisteacht leat.” “Feuch,” arsan Tigh- earna, “déanfad-sa nídh i n-Israél, nídh a chuirfidh píoparnach i gcluasaibh gach duine a dh'aireóchaidh é. Cuirfad ar siubhal i gcoinnibh Hélí gach nídh d'á ndubhart, ó thosach go deire. Dubhart leis go dtabharfinn breith shíoruidhe ar a theaghlach, toisg a fhios a bheith aige go <L 331> raibh a chlann mhac ag déanamh an uilc agus nár smach- tuigh só iad.” Ansan do thuit a chodladh airís ar Shamuel agus chodail sé go maidin. CXL. BUADH AG AN NAMHAID. D'eirigh Samuel ar maidin agus bhí sé ag osgailt dóirse agus finneóga an teampuil. Níor labhair sé le Hélí. Bhí sgáth air. Níor mhaith leis an chainnt chruaidh adubhairt an Tighearna d'innsint dó. Do ghlaoidh Hélí air. “A Shamueil, a mhic,” ar seisean leis, “innis dom an chainnt adubhairt an Tighearna leat. Ná ceil aon fhocal de'n chainnt orm. Beidh m'easgaine ort má cheilean tú aon fhocal di orm. Go ndeinidh an Tighearna so agus súd leat má cheilean tú orm aon fhocal d'á ndubhairt sé leat.” Ansan d'innis Samuel dó, tríd síos, an uile fhocal de'n chainnt, gan aon fhocal do chimeád siar. D'éist Hélí leis go dtí go raibh an sgéal go léir innste aige. Ansan dubhairt sé, “Isé an Tighearna é, deineadh sé do réir a thoile!” Do ghluais an aimsir agus d'fhás an buachaill Samuel agus bhí an Tighearna leis, agus do thuig clann Israéil go léir, ó Dhan go Beirsabé, gur bh'fháig dílis do'n Tighearna gur bh'eadh é. Ach níor rug Dia gairid ar Hélí. Do ghluais breis agus fiche blian sar ar thosnuigh an díbhfeirg ar theacht air féin agus ar a theaghlach. Ansan, fé dheire, d'eirigh na Philistínigh i gcoinnibh chlainne Israéil agus do thosnuigh an cogadh eatartha. Dhein na Philistínigh <L 332> longphort i n-áit ar a dtugtí Aphec agus dhein clann Israéil longphort i n-áit ar a dtugtí, “cloch an chon- ganta.” Tháinig na Philistínigh amach agus do ghleusa- dar a slóighte i n-íodhnaibh catha. Tháinig slóighte Israéil amach agus thugadar cath do sna Philistínigh. Is ar éigin a bhí an cath tosnuighthe nuair a dh'iompuigh clann Israéil agus theicheadar. Do lean a namhaid ar a dtóir agus do thuit, sa tóir sin, tímpal cheithre mhíle fear de chlainn Israéil. Bhí na cuirp 'n-a srathanaibh ar na páirceanaibh mórthímpal. Ní raibh sa cheithre mhíle fear san ach fíor bheagán as an mór shluagh de chlainn Israéil a chuaidh sa chath. Tháinig an chuid eile thar n-ais chun an longphuirt. Bhí iongna agus alltacht ortha go léir nuair a chruinnighdar a meabhair agus thuigeadar cad a bhí imthighthe ortha. “Ó,” ar siad le n-a chéile, “cad 'n-a thaobh gur leog an Tighearna a leithéid de bhualadh agus de bhrise a dh'imtheacht orainn indiu ó lámhaibh na bhPhilistíneach? Tugaimís linn an Airc, Airc Connartha an Tighearna, ó Shíló, agus bíodh an Airc sin againn anso i n-ár measg chun sinn a chosaint ar ár namhaid.” Do cuireadh teachtaireacht go Síló agus do tugadh an airc as an áit sin, agus isteach i longphort clainne Israéil, ag cloich an chonganta. Chómh luath agus tháinig an airc isteach sa longphort do chuir mór shluagh Israéil go léir liú suas, liú árd, láidir, chuthaigh, i dtreó gur chrith an talamh fé chosaibh na ndaoine sa dá longphort. Tháinig sgannra ar na Philistínigh nuair airighdar an liú san. Thuigeadar go raibh Airc Connartha an Tighearna tagaithe isteach i longphort Israéil agus gur bh'shiné fé ndeár an liú uathbhásach. Tháinig sgannra ortha agus, “Ó,” ar siad le n-a chéile, “cad a dhéanfimíd? Cé chosanóchaidh sinn ar na déithibh árda cómhachtacha san? Siniad na déithe do chuir ar an Éigipt na pláige marbhuightheacha úd. Ach glacaidh misneach, a shlóighte Philistim, agus troididh <L 333> go dána agus ná curtar fé smacht chlainne Israéil sibh mar a bhíodar-san fé nbhúr smacht-sa.” Do ghleus an dá thaobh iad féin chun catha agus do ghríos na Philistínigh iad féin chun cruadh chómhraic. Do troideadh go dian ar gach taobh. Ach do buadhadh ar chlainn Israéil. Do cuireadh ár agus dearg ruathar ortha i dtreó gur rith gach fear díobh nár marbhuigheadh abhaile chun a thighe féin. Do fágadh deich míle fhichead troightheach marbh, ar áit an chatha agus in sna h-áitean- aibh 'n-ar leanadh ar a dtóir. Ní h-innstear an mór de sna marcaigh agus de sna h-uaislibh a marbhuigheadh. Ach do thuit an bheirt droch bhuachaillí, beirt mhac Hélí, Hophní agus Phinees, agus do thóg na Philistínigh airc Connartha an Tighearna agus do rugadar leó í. Hophní agus Phinees, an bheirt nár thug riamh do Dhia ná do'n airc ach masla agus tarcuisne, isiad a bhí ag tabhairt aire do'n airc nuair a tugadh isteach sa longphort í. Ba lugha d'easonóir do'n airc í thuitim isteach i lámhaibh na bhPhilistíneach 'ná a cúram a bheith ar an mbeirt chuirptheach san. CXLI. DÁGON AR LÁR. Nuair a bhí mór shluagh clainne Israéil go léir ar teiche agus na Philistínigh ar a dtóir 'ghá marbhú chómh tiugh agus thagadís suas leó thug aon fhear amháin de'n lucht teiche, fear de threibh Bheniamin, aghaidh ar Shíló, ar an áit 'n-a raibh Hélí, agus d'innis sé do Hélí an brise catha agus an dearg ruathar agus an t-ár a bhí tar éis imtheacht ar an mór shluagh. Bhí Hélí os cionn deich mbliana agus cheithre fichid an uair sin. Nuair airigh sé go raibh a bheirt mhac marbh agus go raibh an airc tógtha ag na Philistínigh do thuit sé siar <L 334> de'n chathaoir ar a raibh sé 'n-a shuidhe agus do briseadh cnámh a mhuiníl agus fuair sé bás. Bhí sé an uair sin tar éis bheith 'n-a bhreitheamh ar Israél ar feadh dachad blian. Bhí bean mic dó, bean Phinees, ag iompar clainne an uair chéadna agus bhí an t-am i n-achamair- eacht di chun na clainne chur di. D'airigh sí an focal, go raibh buaidhte ar shlóightibh Israéil agus go raibh a fear marbh agus an airc tógtha ag an namhaid. Tháinig na pianta uirthi láithreach tré sgannra an droch sgéil. Chuir sí dhi an leanbh. Do labhair na daoine a bhí 'n-a tímpal. “Ná bíodh ceist ort!” ar siad, “tá leanbh mic agat.” “Tá,” ar sisi, “agus tá an buadh imthighthe anonn ó Israél.” Thug sí Ichabod mar ainm ar an leanbh agus is ar éigin a bhí an focal as a béal nuair a fuair sí bás. Cialluighean an focal “Ichabod” an buadh bheith imthighthe ó chlainn Israéil. Meastar, do réir cuid de'n lucht seanachuis, gur b'amhlaidh a chuir sí ochón aisti agus go ndubhairt sí, “Och! an buadh im- thighthe,” agus gur dhein an mhuinntir ag éisteacht léi “Ichabod” de sin agus ansan gur tugadh “Ichabod” ar an mac. Do thuit a lug ar a lag ag clainn Israéil go léir nuair a fuaradar go raibh Airc an Chonnartha imthighthe uatha. Dar leó ba bhaoghal go raibh an Tighearna iompuighthe 'n-a gcoinnibh ar fad mar gheall ar dhroch bheartaibh na beirte úd. Ach i dtaobh na bhPhilistíneach, má bhí móráil agus eirighe anáirde ortha mar gheall ar an airc do theacht 'n-a seilbh níor lean an mhóráil abhfad ortha. Do ruga- dar leó an airc agus chuireadar isteach í sa teampul a bhí acu féin. Bhí dia bréige acu sa teampul san agus Dágon an ainm a bhí acu air. Chuireadar an airc suas le h-ais íomhágha Dágoin. Ar maidin amáir- each a bhí chughainn d'eirighdar agus thánadar chun an teampuil. Fuaradar Dágon ar lár, ar a bheul a's ar a aghaidh, os comhair na h-airce. Chuireadar <L 335> suas airís e i n'inead féin. Thánadar an mhaidean 'n-a dhiaidh san. Má thánadar fuaradar Dágon ar lár airís ar aghaidh na h-airce amach agus an ceann bainte dhe agus an dá láimh gearrtha dhe ó'n dá chaol amach agus iad ansúd ar tháirsigh an teampuil. Ní h-innstear cad a dheineadar le Dágon ansan, ach innstear rud eile. Innstear gur tháinig pláigeana uathbhásacha ortha agus go rabhadar ag fághail bháis leis na pláigeanaibh sin chómh tiugh agus thuitfadh cormhíola lá gaoithe. D'eirigh luchaigh agus francaigh 'n-a suathan- tas as na páirceanaibh i dtreó gur bhaoghal go gcaithfadh an méid a bhí beó de sna daoinibh teiche as an áit. D'á éaghmuis sin tháinig iosgóidí éigin gráineamhla ar na daoinibh agus chuir na h-iosgóidí sin a leithéid sin de theinneas ortha gur bh'fhearr leó bheith marbh 'ná beó. Fé dheire do thuigeadar cad fé ndeár an sgeimhle a bhí acu dh'á fhághail, “Ó,” ar siad le n-a chéile, “ní féidir dúinn airc Dé Israéil do chimeád anso againn. Tá a lámh ró chruaidh orainn féin agus ar Dhágon, ár ndia.” CXLII. AN AIRC. Asot ainm na catharach 'n-a raibh an teampul san Dágoin mar a raibh an airc curtha isteach ag na Philis- tínigh. Chuaidh uaisle na catharach i gcómhairle feuchaint cad ba cheart a dhéanamh leis an airc. Do tuigeadh dá leanadh an sgeimhle agus an t-éirleach agus na pláig- eana go gcaithfadh an méid a bhí beó de sna daoine teiche as an áit; nár bh'fhada go mbeadh an áit gan daoine ce 'cu fhanfidís ann nú ná fanfidís mar dá bhfanaidís gur ghearr go mbeidís go léir marbh. <L 336> Tháinig uaisle ó gach aon pháirt de thír na bhPhilistíneach chun na comhairle. Nuair a bhíodar go léir i bhfochair a chéile sa chómhairle do labhair na h-Asoitigh:— “Cad a dhéanfimíd i dtaobh na h-airce seo Dé Israéil?” ar siad. “Tá a chómhacht ró dhian orainn. Ní bheimíd abhfad beó má leanan an íde atá aige 'á dhéanamh orainn.” “Ní h-é Dia Israéil ná an Airc atá ag déanamh an uilc sin oraibh,” arsa uaisle na nGetéach, “agus d'á chomhartha nách iad beirtear an airc mór- thímpal tré chatharachaibh eile na bhPhilistíneach agus chífar ná déanfar aon díobháil in sna catharachaibh eile.” Do socaruigheadh air sin. Do rugadh an airc mór- thímpal ó chathair go cathair. Má rugadh do chuaidh an t-éirleach galair agus teinnis agus báis mórthímpal i n-aonfheacht leis an airc. Tháinig an droch aicíd ghrána ar na daoine agus d'eirigh an suathantas luch agus francach ins gach aon chathair chómh luath agus a tugadh an airc isteach innti. B'fhéidir go ndéarfadh duine gur mhór an eugcóir a leithéid sin d'éirleach a dhéanamh ar dhaoine ná raibh cionntach sa n-easonóir a bhí á thabhairt do'n airc. Ní raibh aon eugcóir i n-aon chor sa sgéal. Bhí na daoine sin imthighthe thar na beartaibh le h-olcas. Bhíodar múchta i ndrúis- eamhlacht agus gan náire ná aithis ortha mar gheall air, ná aon chuimhneamh acu ar aon nídh eile ach ar conus a thabharfidís srian gan chosg d'á ndroch mhianaibh. Bhí díbhfeirg tuillte acu agus b'é toil Dé an díbhfeirg do chur ortha le teacht na h-airce 'n-a measg. D'á bhrígh sin níor deineadh aon bhlúire eugcóra ortha. Iad féin a thug an airc chucha. Dhein Dia ar chlainn Israéil an díoltas a bhí tuillte acu, nuair a thug sé an buadh do sna Philistínigh ortha. Do dhein an buadh san féin díoltas ar na Philistínigh nuair a thugadar leó an airc. Ach peacaí na ndaoine fé ndeár an dá dhíoltas. Bhí an ghabháil tímpal ar siubhal agus an díbhfeirg uathbhásach ag gabhail tímpal leis go dtí, fé dheire, nuair a chíodh <L 337> treabhchas daoine an airc ag teacht ag triall ortha go mbídís ag gol agus ag blaidhthrigh agus ag lógóireacht, agus, “Ó,” adeiridís, “tá airc Dé Israéil acu á thabhairt chughainn chun sinn go léir a mharbhú!” agus iad ag sgreadaigh agus ag bualadh bas. Do tuigeadh ansan gur bh'í an airc fé ndeár an léirsgrios agus an phláig agus an marbhú. Do cruinn- igheadh maithe Philistim i gcómhairle. “Cad is ceart a dhéanamh le h-airc Dé Israéil!” a fiafraigheadh sa chómhairle. “Cuiridh airc Dé Israéil abhaile chun a h-áite féin,” a freagradh, “agus ná h-imirtear bás agus íde orainn go léir agus ar ár ndaoine go léir!” Bhí dúthaigh na bhPhilistíneach 'n-a chiréip le gol agus le h-ualfartach. Leath na ndaoine marbh agus an leath eile ag sgreadaigh leis an dteinneas a bhí ortha ó'n ngalar ghráineamhail uathbhásach a bhí ortha. Do soca- ruigheadh ar an airc a chur abhaile. Bhí an airc, an uair sin, tar éis leath bhliain agus mí do chaitheamh ameasg na bhPhilistíneach agus bhíodar cortha a ndóithin di. Do glaodhadh chun a chéile na sagairt agus an lucht feasa agus do cuireadh chucha an cheist: “Cad a dhéanfam le h-airc an Tighearna? Innsidh dúinn conus is ceart dúinn í chur thar n-ais chun a h-áite féin.” “Má, chuirean sibh an airc abhaile,” ar siad san, “ná cuiridh abhaile folamh í.” CXLIII. AN AIRC I nGABAA. “Má's maith libh airc Dé Israéil do chur abhaile,” ar siad, “ná cuiridh abhaile folamh í. Cuiridh léi an nídh is dual mar gheall ar pheaca agus ansan leighisfar sibh, agus beidh fhios agaibh cad 'n-a thaobh ná sgarfadh a lámh libh.” <L 338> “Agus cad is ceart dúinn a thabhairt mar gheall ar ár bpeaca?” arsan mhuinntir eile. Sidé an freagra a tugadh ortha:— “Tá chúig cúigí i dtír Philistim agus táid na luchaigh agus na francaigh tar éis iad go léir do lot. Táid na h-ioscóidí teinne tar éis teacht oraibh go léir, uasal agus íseal, in sna chúig cúigíbh sin. Deinidh, d'á bhrígh sin, chúig luchaigh óir agus chúig ioscóidí óir agus tugaidh do Dhia Israéil na h-íomhághtha óir sin agus tabharfidh sibh, ar an gcuma san, glóire do Dhia Israéil agus b'fhéidir go mbogfadh sé a lámh díbh féin agus d'bhúr ndéithibh agus d'bhúr dtír. Cad chuige dhíbh-se bheith ag cur 'n-a choinnibh siúd ar nós Pharó agus muinntire na h-Éigipte? Nár bhuail sé iad, agus ansan nár leogadh chun siubhail clann Israéil? Deinidh anois trucail nua agus deinidh an trucail nua san do ghabháil ar dhá shamhaisg atá tar éis a ngamhan do bhreith, dhá shamhaisg nár gabhadh riamh fé chuing. Deinidh an dá ghamhain do chur isteach i dtigh, agus cuiridh airc Dé Israéil ar an dtrucail nua agus cuiridh na h-árthaí óir seo, atá tabhartha uaibh agaibh mar gheall ar bhúr bpeacaíbh, i dtaisge i n-aice na h-airce, ar an dtrucail. Ansan sgaoilidh uaibh an dá shamhaisg agus leogaidh dóibh a rogha slighe thabhairt ortha. Má thugaid siad aghaidh ar thír Israéil, ag breith na h-airce abhaile, deimh- neóchaidh san gur b'é Dia Israéil atá tar éis an uilc go léir seo do dhéanamh orainn. Mara dtugaid; má thugaid siad aghaidh i n-aon treó baill eile, tais- beánfidh san nách é Dia Israéil a dhein an t-olc so orainn, ná raibh ann ach gur thárla.” Deineadh san. Do gabhadh an dá bhoin fé'n dtrucail. Do cuireadh an dá ghamhain isteach i dtigh. Do cuireadh an airc ar an dtrucail. Do cuireadh i n-aice na h-airce an bosca go raibh na h-íomhághtha óir ann. Ansan do sgaoileadh chun siubhail an dá bhoin, gan giolla. Thugadar aghaidh, lom díreach, ar thír Israéil, ar thír <L 339> Bhetsames, gan iompáil deiseal ná tuathal, ach an tslighe acu 'á chur díobh agus iad ag géimrigh. Do lean uaisle na bhPhilistíneach iad go dtí go ndeighdar isteach i dtír Bhetsames. Do thárla go raibh cuid de sna Betsamíteachaibh ag buaint cruithneachtan sa ghleann. D'airighdar an ghéim- reach. D'fheuchadar sa treó 'n-ar airighdar. Chonaca- dar an airc láirtheach agus bhí áthas mór ortha. Tháinig an dá bhoin isteach i bpáirc fir de sna Betsamíteachaibh d'ár bh'ainm Iósue. Do stadadar sa pháirc sin. Bhí caraig mhór chloiche sa pháirc agus í i bhfuirm altórach. Do bhriseadar na Betsamítigh an trucail agus mhar- bhuighdar an dá bhoin agus dheineadar lán-ídhbirt los- githe dhíobh chun Dé ar an gcaraig sin. Dheabhróchadh an sgéal nár dhein na Betsamítigh a ngnó mar ba cheart dóibh é dhéanamh. Thugadar eas- onóir éigin do'n airc agus tháinig díbhfeirg ortha mar gheall air. Ansan tháinig sgannra ortha. “Ó,” ar siad, “tá an Dia seo ró naomhtha! Ní féidir dúinn seasamh 'n-a láthair!” Chuireadar teachtairí ag triall ar mhuinntir Chariatiarim ghá innsint dóibh gur chuir na Philistínigh an airc thar n-ais abhaile agus go raibh sí acu féin, agus 'ghá iarraidh ortha teacht agus í bhreith leó. Tháinig fir Chariatiarim agus rugadar leó an airc. Bhí duine naomhtha i n-áit ar a dtugtí Gabaa agus do cuireadh an airc isteach i dtigh an fhir sin. Bhí mac aige agus Eliasar ab ainm dó. Do coisriceadh an mac san agus do cuireadh ag tabhairt aire do'n airc é. D'fhan an airc sa n-áit sin ar feadh mórán aimsire agus bhí síothcháin agus suaineas ag clainn Israéil ar feadh na h-aimsire sin. Ní raibh aon fhonn cogaidh ar na Philistínigh. Bhí an sgeimhle ró mhór fághalta acu ó'n airc an fhaid a bhí sí acu. <L 340> CXLIV. SAMUEL. Ach bíodh go raibh an tsíothcháin ann bhí clann Israéil fé smacht na bhPhilistíneach agus níor thaithn san le clainn Israéil. Do ghluais fiche blian agus an sgéal ar an gcuma san. Fé dheire do labhair Samuel le clainn Israéil. “Dá mb'áil libh,” ar seisean, “iompáil ar an dTighearna le lán chroidhe agus na déithe bréige sin, Baalim agus Astarot, do chaitheamh uaibh do shaorfadh an Tighearna sibh ó smacht na bhPhilistíneach. Iompuighidh ar an dTighearna agus bídhidh umhal dó féin amháin agus saorfidh sé sibh.” Dheineadar rud air. Chaitheadar uatha na déithe bréighe a bhí acu. Ag aithris ar na geintibh a bhí 'n-a dtímpal iseadh bhídís nuair a thógaidís chucha na déithe bréige. Mheasaidís go mbíodh rath éigin ar na geintibh mar gheall ar na déithibh bréige agus bhídís ag brath air go mbeadh an rath céadna ortha féin dá mbeadh na déithe bréige sin acu. Ansan do ghlacaidís iad. Do dhalladh an t-áirseóir iad agus is dócha go leogadh sé rainnt de'n rath chucha chun a sheacht n-oiread de'n mhí-rath do chur ortha ar ball. Ach nuair a labhair Samuel leó agus nuair a dubhairt sé leó na déithe bréige do chaitheamh uatha agus iom- páil ar an dTighearna dheineadar rud air. Nuair a fuair Samuel gur ghlacadar a chómhairle sa méid sin do labhair sé airís leó. “Tagaidh go léir i bhfochair a chéile i Maspha,” ar seisean, “go ndeinead guidhe chun an Tighearna ar bhúr son.” Thánadar go léir i bhfochair a chéile i Maspha agus chromadar ar throsgadh dhéanamh agus ar aithrighe dhéanamh agus ar a bpeacaí d'admháil agus ar a iarraidh ar an dTighearna na peacaí mhaitheamh dóibh. <L 341> Nuair airigh na Philistínigh clann Israéil a bheith cruinnighthe i Maspha do chruinnighdar a slóighte féin agus thánadar fé dhéin na h-áite. Nuair a fuair clann Israéil go rabhadar ag teacht tháinig eagla ortha agus d'iarradar go cruaidh ar Shamuel a ghuidhe do chur chun an Tighearna ar a son. Thosnuigh na Philistínigh an cath. Do throid clann Israéil go cródha. Ní fada a bhí an cath ar siubhal nuair a chuir an Tighearna tóir- thneach uathbhásach os cionn na bhPhilistíneach. Bhí an bhúirtheach agus an chnagarnach thóirthnighe chómh sgannra- mhail sin gur chaill na Philistínigh a meabhair agus gur ghlacadar sgeón agus gur theicheadar. Do lean clann Israéil ar a dtóir go mear agus mharbhuighdar a bhfor- mhór. Do shaor an cath san clann Israéil ó n-a smacht agus do tugadh thar n-ais do chlainn Israéil rainnt catharacha a bhí tógtha ag na Philistínigh uatha, agus do lean síothcháin ar feadh abhfad 'n-a dhiaidh san. Bhí Samuel 'n-a bhreitheamh agus bhí sé ag dul i n-aois agus ní raibh sé ábalta ar an obair go léir a dhéanamh gan lucht conganta bheith aige. Bhí beirt mhac aige, Ióel agus Abia. Dhein sé beirt bhreitheamhan díobh agus dheineadar cuid de'n obair a bhí ró mhór dó féin le déanamh. Ní rabhadar dílis ionnraic, ámhthach, mar a bhí Samuel féin. Do tugtí breabana dhóibh agus do ghlacaidís na breabana. Agus ní'l aon chuirp- theach eile leath chómh h-olc leis an mbreitheamh a ghlacfadh breab agus thabharfadh an bhreith sa n-éagcóir nuair a gheóbhadh sé an bhreab. Nuair a bhí an obair sin ar siubhal do chruinnigh sean- óirí clainne Israéil agus do labhradar le Samuel:— “Feuch,” ar siad. “Taoi-se ró aosta agus ní mar a dheinean tusa a dheinid an chlann mhac so agat. Ní fir mar thusa iad. Cuir rí ós ár gcionn mar atá os cionn na náisiún eile seo i n-ár dtímpal, agus bíodh an rí 'n-a bhreitheamh orainn.” Níor thaithn an chainnt sin i n-aon chor le Samuel. Bhí <L 342> fhios aige nár bh'é a leas a bhí beartuighte acu a dhéanamh. Do labhair sé leis an dTighearna. Chuir sé a ghuidhe suas chun Dé 'n-a dtaobh. CXLV. A D'IARRAIDH RÍ. Nuair iarradar clann Israéil ar Shamuel rí do cheapadh dhóib agus do chur ós a gcionn bhí diombádh air chucha. Thuig sé i n'aigne go raibh sé tar éis a dhíthil a dhéanamh dóibh riamh agus gur b'é buidheachas a bhí aige dh'á fhághail uatha i ndeire a shaoghail 'ná druim lámha thabhairt leis agus a iarraidh air gan bheith 'n-a bhreitheamh ortha a thuille ach rí thabhairt dóibh. Thuig sé go raibh eugcóir throm acu á dhéanam air agus bhí sé 'ghá ngearán leis an dTighearna. Do labhair an Tigh- earna leis 'ghá fhreagradh. “Sgaoil leó,” arsan Tighearna leis. “Tabhair a dtoil féin dóibh. Dein an rud atá acu á iarraidh ort a dhéanamh. Ní leat-sa atá druim lámha acu á thabhairt ach liom-sa. Is mise nách áil leo a bheith am' rí ós a gcionn. Tabhair a slighe féin dóibh. Táid siad ag cur am' choinnibh ar an gcuma san riamh ó'n lá a thugas amach as an Éigipt iad go dtí an lá indiu, am' thréigean agus ag glacadh déithe bréige. Éist leó anois agus tabhair a dtoil féin dóibh. Ach so. Deimhnigh dóibh, agus innis roim ré dhóibh cad é ceart an rí atá le bheith ós a gcionn.” Ansan do labhair Samuel leis na daoine an chainnt adubhairt an Tighearna. “Ní foláir libh,” arsa Samuel, “go gcurfinn rí ós bhúr gcionn. Isé órdú an Tighearna dhom go 'neós- finn díbh ar dtúis cad a dhéanfidh an rí sin nuair a bheidh sé ós bhúr gcionn. Tógfidh sé bhúr gclann mhac agus cuirfidh sé 'n-a charbadaibh iad. Déanfidh sé <L 343> marcra agus troightheacha dhó féin díobh chun bheith ag gluaiseacht roimhe n-a charbadaibh. Cuirfidh sé fhiachaint ortha a chuid tailimh do threabhadh agus an fóghmhar a bhaint dó, agus airm a dhéanamh dó, agus carbaid a dhéanamh dó. Tógfidh sé bhúr gclann inghean agus cuirfidh sé fhiachaint ortha bheith 'n-a n-ungadóiríbh dó agus 'n-a gcócairíbh, agus 'n-a mbácéiríbh, ag déanamh aráin d'á theaghlach. Tógfidh sé uaibh an talamh is fearr agaibh agus tabharfidh sé d'á sheirbhírigh féin é, agus caithfidh sibh deachmhadh do dhíol leis as gach toradh d'á dtiocfidh as an dtalamh chughaibh. Agus tógfidh sé uaibh bhúr gcail- íní agus bhúr mbuachaillí agus an chuid is fearr d'bhúr bhfearaibh óga, agus na h-asail is fearr agaibh agus cuirfidh sé ag déanamh a chod' oibre féin iad. Agus cuirfidh sé fhiachaint oraibh deachmhadh do dhíol as pé treud agus stoc a bheidh agaibh. Is amhlaidh a bheidh sibh i nbhúr ndaoraibh aige amuich 's amac. Ansan beidh sibh ag sgreadaigh, ag glaodhach ar an dTighearna, 'ghá iarraidh ar an dTighearna sibh a dh'fhuasguilt ó'n rí. Ach ní éistfidh an Tighearna libh an uair sin mar is sibh féin a dh'iarr go gcurfí an rí ós bhúr gcionn.” Ach ní éisfidís leis. “Is cuma linn,” ar siad, “caithfimíd rí bheith ós ár gcionn againn fé mar atá ag na geintibh seo go léir atá i n-ár dtímpal agus beidh an rí 'n-a bhreitheamh ós ár gcionn agus beidh sé ag gabháil rómhainn amach agus troidfidh sé ár gcathana i gcoinnibh ár namhad.” D'airigh Samuel an chainnt sin go léir ó'n bpobul san agus do labhair sé leis an dTighearna agus chuir sé cainnt an phobuil i láthair an Tighearna. Agus do labhair an Tighearna le Samuel agus dubhairt sé:— “Éist le n-a gcainnt agus imthigh agus faigh rí agus cuir ós a gcionn é.” Ansan do labhair Samuel leis an bpobul. “Imh- thigheadh gach duine agaibh abhaile chun a thighe féin anois,” ar seisean. D'imthighdar go léir abhaile. <L 344> CXLVI. AG LORG ASAL. Le linn na h-aimsire céadna san do thárla go raibh ar threibh Bheniamin fear gur bh'ainm dó Cis. Bhí ag an bhfear san mac gur bh'ainm dó Saul. Fear mór groidhe cumasach ab eadh an Saul san. Nuair a sheas- uigheadh sé ameasg na bhfear bhíodh a cheann agus a ghuailne os cionn na bhfear eile go léir bhí sé chómh h-árd san agus bhí sé cúmtha córac do réir a aoirde. Do h-áirimhtí an uair sin, ar shaidhbhreas duine, na h-asail a bhíodh aige, fé mar a h-áirimhtear ar shaidhbhreas duine anois, sa tír seo, na ba a bhíon aige. Bhí treud asal ag athair Shaul agus do thárla gur imthighdar chun fáin ar chuma éigin. Do labhair sé le Saul. “Tóg leat, a mhic,” ar seisean, “duine de sna buachaillíbh agus imthigh agus feuch an bhféadfá aon tuairisg fhághail ar na h-asalaibh úd.” D'imthigh Saul agus an buachaill ag lorg na n-asal. Sa chuardach dóibh chuadar isteach sa tír ar a dtugtí Cnoc Ephraim, agus as san anonn tré thír Shalisa, agus ní bhfuaradar aon tuairisg ar na h-asalaibh. Chomáineadar leó go ndeighdar isteach i dtir Shuph, agus ní bhfuaradar tásg ná tuairisg ar na h-asalaibh. “Is fearra dhúinn iompáil abhaile, a ghiolla,” arsa Saul, “le h-eagla go mb'fhéidir gur mó an bhuairt a bheadh ar m'athair mar gheall orainne 'ná mar gheall ar na h-asalaibh.” “Tá fear le Dia sa chathair seo anois,” arsan giolla, “duine naomhtha iseadh é, duine uasal. Ní'l aon rud adeir sé ná tagan chun cinn gan iomroll. Tá sé chómh maith againn dul ag triall air agus b'fhéidir go dtabharfadh sé dhúinn an t-eólus atá uainn.” “Tá go maith,” arsa Saul. “Téidhmís ag triall air. Ach feuch, ní'l aon nídh againn a thabharfimís dó.” <L 345> “Tá píosa airgid anso agam-sa agus tabharfimíd dó é,” ansan buachaill (Fisidhe a tugtí fadó ar dhuine go mbíodh eólus, nú fios, ó Dhia aige, fáig a tugtar anois air.) “Is maith an áit 'n-a rabhais,” arsa Saul leis an mbuachaill. “Téanam agus raighmíd ag triall air.” Chuadar isteach sa chathair. Bhuail rainnt cailíní úmpa, a bhí ag dul amach a d'iarraidh uisge. “An anso atá an fisidhe?” arsa Saul leis na cailíníbh. “Iseadh,” ar siad san. “Tá sé rómhaibh amach. Ní'l agaibh ach brostú. Is indiu a tháinig sé, mar tá ídhbirt le bheith sa n-áit árd. Táthar ag feitheamh leis thuas. Ní'l agaibh ach brostú.” D'imthighdar suas tríd an gcathair. Do bhuail Samuel úmpa. Bhí fhios ag Samuel iad a bheith ag teacht agus d'aithin sé iad mar d'innis an Tighearna dhó indé roimis sin iad a bheith ag teacht. “Um an dtaca so amáireach,” arsan Tighearna le Samuel, “cuirfad-sa ag triall ort fear de threibh Bheniamin agus úngfir é 'n-a cheann uraid ar mo phobul, clann Israéil, agus fuasgalóchaidh sé mo phobul ó chómhacht na bhPhilistíneach, óir tá truagh agam dom' pobul, mar táid siad ag éigheamh orm.” Agus nuair fheuch Samuel ar Shaul thug an Tighearna cogar 'n-a chluais do Shamuel agus dubhairt sé leis; “Siné an fear adubhart leat. Siné an fear a bheidh 'n-a rí ar mo phobul.” Thug Saul, le n-a linn sin, aghaidh ar Shamuel, díreach mar a thabharfadh sé ar aon fhear. “Taisbeáin dom, led' thoil,” ar seisean, “cá gcómhnuighean an fisidhe anso?” “Mise an fisidhe,” arsa Samuel, “agus imthigh-se anso suas rómham anois go n-ithidh sibh bia am' fhochair indiu agus go leogad chun siubhail sibh amáireach, agus 'neósfad duit gach nídh d'á bhfuil at' aigne agat. Agus i dtaobh na n-asal úd a dh'imthigh ar fán arú indé <L 346> uaibh, ná bíodh aon cheist ort mar gheall ortha. Do fuaradh iad. Ach feuch cé aige go mbeidh sochar phobuil Israéil go léir? Nách agat-sa agus ag teaghlach t'athar?” “Ach cé h-é mise, a dhuin'uasail!” arsa Saul, “chun a rádh go gcaithfá-sa an chainnt sin liom!” CXLVII. AN t-ÚNGADH. “Cé h-é mise?” arsa Saul le Samuel, “go gcaithfá an chainnt sin liom? Nách duine me de'n treibh is ísle de chlainn Israéil?” Ach do rug Samuel Saul agus an buachaill isteach i seómra an bhídh agus chuir sé 'n-a suidhe ag ceann cláir iad os cionn a raibh tabhartha ann d'uaislibh a fuair cuire. Ansan do labhair Samuel leis an bhfear tighis agus dubhairt sé leis:— “Tabhair chugham an mhír úd a thugas duit agus adubhart leat a chimeád fé leith dhom.” Ansan thug an fear tighis leis guala feóla agus chuir sé os cómhair Shaul an ghuala, agus dubhairt Samuel le Saul; “glac an mhír sin agus ith é mar do cimeádadh d'aon ghnó é ad' chóir nuair a tugadh cuire do'n chuideachtain seo.” Agus do ghlac Saul agus Samuel bia i bhfochair a chéile an lá san. Nuair a bhí an bia caitthe acu thánadar anuas sa chathair, ó'n áit árd, agus chuir Samuel cóir codlata ar Shaul. Ar maidin amáireach a bhí chughainn do ghlaoidh Samuel ar Shaul ar eirighe lae. “Eirigh,” arsa Samuel, “go gcuiread uaim thu.” D'eirigh Saul agus ghluais sé féin agus Samuel amach go h-imeal na catharach. Nuair a bhíodar i n-imeal na cathasach do labhair Samuel. “Labhair leis an mbuachaill agus abair leis imtheacht rómhat tamal i dtreó go mbeidh sé as ár radharc, go <L 347> n-innsead duit focal an Tighearna.” Do labhair Saul leis an mbuachaill agus d'imthigh an buachaill. Ansan do thóg Samuel áthrach beag oíle a bhí aige agus do dhoirt sé an oíle ar cheann Shaul, agus thug sé póg dó, agus dubhairt sé: “Feuch tá an Tighearna tar éis thusa d'úngadh ad' rí anois os cionn a phobuil agus fuas- galóchair a phobul ó lámhaibh na namhad san atá 'n-a dtímpal. Agus beidh so mar chómhartha agat ar thu bheith úngtha ad' rí ag an dTighearna os cionn a phobail. Tar éis tu dh'imtheacht uaim-se indiu casfar ort beirt fhear i n-aice le h-uaigh Rachel, i dtír Bheniamin, i meadhon an lae; agus déarfid siad leat, na h-asail úd go rabhais 'ghá lorg, do fuaradh iad, ach tá buairt aigne ar t'athair mar gheall ort-sa. Agus nuair imtheóchair as an áit sin agus a thiocfir go dair Taboir, gheóbhair triúr fear agus iad ag dul suas go Betel chun an Tighearna, agus trí bullóga aráin ag fear acu agus trí mionáin ag fear eile acu, agus áthrach fíona ag an dtrímhadh fear. Beannóchaid siad duit agus taraiceóchaid siad dhá cheann de sna bullógaibh duit, agus glac-sa uatha iad. Tiocfir 'n-a dhiaidh san go dtí cnoc Dé mar a bhfuil stad ag na Philistínigh. Agus nuair a raghair isteach sa chathair sin chífir ag teacht ad' choinnibh cualacht fáigí agus iad ag teacht anuas as an áit árd, agus saltar agus timpán agus feadán agus cruit acu, agus an chualacht ag fáigea- dóireacht. Agus léimfidh spirid an Tighearna isteach ionat-sa agus beidh tú féin ag fáigeadóireacht mar aon leó, mar beidh atharú tagaithe ort. Déanfidh duine eile dhíot. Ansan, nuair a bheidh na cómharthaí sin go léir tagaithe chughat dein pé rud a thiocfidh chun do lámha mar tá an Tighearna leat. I gcionn seacht lá bead-sa féin ad' fhochair agus taisbeánfad duit cad a bheidh le déanamh agat.” Do sgaradar, agus thuit gach nídh amach do Shaul fé mar adubhairt Samuel a thuitfadh. Nuair a bhuail an <L 348> chualacht fáigí uime agus nuair a chrom sé féinig ar an bhfáigeadóireacht leó bhí iongna ar na daoine a chonaic é agus chromadar ar a fhiafraighe, “an bhfuil Saul féin i n'fháig!” Agus do lean an cheist sin mar a bheadh seanfhocal i mbéalaibh daoine. Tháinig sé abhaile agus d'innis sé d'á mhuinntir a chuarda i dtaobh na n-asal agus conus mar a bhí sé i bhfochair Shamuel, ach níor innis sé aon fhocal de'n chainnt adubhairt Samuel leis i dtaobh na rígheachta. Ach do chuir Samuel fógra amach 'ghá iarraidh ar chlainn Israéil go léir teacht chuige go Maspha, go mbeidís i láthair an Tighearna. Thánadar. Do labhair sé leó. “Seo mar adeir an Tighearna,” ar seisean leó. “Do thugas-sa clann Israéil amach as an Éigipt, agus d'fhuasgalas sibh ó chómhacht na n-Éigipteach, agus ó chómhacht na righthe go léir a bhí ag déanamh eugcóra oraibh agus ag cur géibhinne oraibh. Ach do theiligeabhair uaibh indiu me, agus ní h-áil libh mé bheith am' rí ós bhúr gcionn a thuille.” CXLVIII. SAUL I N-A RÍ. Ansan do chuir Samuel fé chrannaibh clann Israéil go léir. Sa chéad chrannchur do thuit an crann ar threibh Bheniamin. Do cuireadh cineacha na treibhe sin fé chrannaibh agus do thuit an crann ar chine Mhetri. Do cuireadh fir na cine sin fé chrannaibh agus do thuit an crann ar Shaul, mac Chis. Do glaodhadh ainm Shaul agus ní raibh sé le fághail. Do labhradh leis an dTigh- earna 'n-a thaobh. Dubhairt an Tighearna go raibh Saul sa bhaile 'n-a thigh féin i bhfolach. D'imthigh na daoine chun an tighe agus thugadar leó amach é agus do sheasaimh <L 349> sé 'n-a measg agus bhí a cheann agus a dhá ghualainn suas os cionn an phobuil go léir. “Seadh!” arsa Samuel, “siné an rí atá ceapaithe ag an dTighearna dhíbh, agus is rí é i gceart. Ní'l a leithéid eile d'fhear le fághail.” “Go mairidh an rí!” arsa na daoine go léir. Ansan do sgríbh Samuel síos i leabhar dlighthe na rígheachta agus chuir sé an leabhar san os cómhair an Tighearna. Ansan chuir Samuel na daoine go léir abhaile, gach aoinne chun a thighe féin, agus d'imthigh Saul abhaile chun a thighe féin i nGabaa, agus do sprioc an Tighearna cuid de sna fearaibh armtha agus do ghluaiseadar i n-aonfheacht leis mar ghárda. Bhí cuid de'n phobul, ámhthach, agus ní raibh aon mheas acu ar Shaul. “An é sin a dh'fhéadfidh sinn a shaoradh ó n-ár namhaid!” ar siad. Agus níor thugadar aon chíos ag triall air. Ach níor leog seisean air gur thug sé fé ndeara an sgéal. Bhí clann Ammoin 'n-a gcómhnuidhe sa tír lastoir de'n Iórdan. Bhí rí ortha agus Naas ab ainm dó. Bhí an rí sin ag cur isteach go h-ana dhian ar an gcuid de chlainn Israéil a bhí sa tír ar a dtugtí Iabes Galaad. Dheineadar-san rud éigin a chuir fearg ar Naas. Bhíodar fé chíos aige agus ní raibh aon chur i gcoinnibh an chíosa acu. Ní raibh sé sásta leis sin, pé cúis a bhí aige ortha. “Socaruigh linn,” ar siad leis, “agus díol- fimíd an cíos leat go beacht.” “Ní dhéanfad aon tsocarú libh,” ar seisean, “go dtí go ndéanfad rud eile ar dtúis. Bainfad an tsúil dheas amach a' ceann gach fir agaibh agus ansan déanfad socarú libh. Cuirfad aithis oraibh os cómhair clainne Israéil go léir.” Dubhradar-san; “Tabhair seachtmhain dúinn agus cuirfimíd teachtairí tré chríochaibh Israéil, agus mara <L 350> dtagaidh aon duine chun cabhruighthe linn tiocfimíd ag triall ort agus féadfir do thoil a dh'imirt orainn.” Dheabhróchadh an sgéal gur thug sé an tseachtmhain dóibh. Is dócha go raibh sé deimhnightheach nár bhaoghal go dtiocfadh aon chosantóir ag triall ortha agus gur mhór an sásamh aigne leis a rádh go n-umhlóchaidís iad féin chómh h-íseal san dó, .i. go dtiocfidís ag triall air, uatha féin, chun go mbainfadh sé na súile asta. Chomáineadar chun siubhail na teachtairí. Tháinig cuid de sna teachtairíbh go dtí Gabaa, mar a raibh Saul. D'innseadar cad a thug iad. Bhí a lán daoine ann ag éisteacht leó. Nuair airigh na daoine an sgéal chro- madar go léir ar ghol. Ní raibh Saul láithreach nuair a tháinig na teachtairí. Bhí sé amuich i bpáirc agus é ag treabhadh. Níor bh'fhada go dtáinig sé agus seisreach damh roimis amach. Chonaic sé na daoine ag gol. “Cad fé ndeár an gol?” ar seisean. Do h-innseadh dó. Deir an Bíobla gur léim spirid an Tighearna isteach ann, gur las fearg bhuile ann, gur mhairbh sé an dá dhamh láithreach agus gur dhein sé blúirí beaga dhíobh agus gur chuir sé blúire de'n fheóil chun gach críche de chríochaibh Israéil, ghá iarraidh ar fhearaibh Israéil teacht chuige láithreach, agus aoinne ná tiocfadh go ndéanfí le n-a dhamhraidh mar a deineadh leis an ndamhraidh sin. CXLIX. ÉIRLEACH. Chómh luath agus do shrois an teachtaireacht san feara Israéil tháinig eagla ortha roimis an rí agus roimh Shamuel agus ghluaiseadar, 'n-a gcéadtaibh agus 'n-a míltibh, ag teacht go Gabaa. Ní rabhadar abhfad ag teacht. Nuair a bhíodar cruinnighthe bhí ana mhór shluagh <L 351> le méid ann. Bhí trí chéad míle fear de chlainn Israéil ann agus deich míle fhichead fear d'fhearaibh Iúda. Chuir Saul na teachtairí abhaile ag triall ar na daoine go rabhthas chun na súl a bhaint asta agus bhí fhios acu nuair airighdar an nídh a bhí déanta, nár bhaoghal d'á súilibh. Chomáineadar teachtairí láithreach, go breágh séimh, umhal, soghluaiste, ag triall ar Naas, agus sidí teach- taireacht a thugadar do sna teachtairíbh:— “A rí onóraigh, fé mar a gheallamair dot' onóir, táimíd ag dul ag triall ort ar maidin amáireach chun leogaint duit na súile bhaint asainn. Tá súil againn, ámhthach, ó táimíd chómh h-umhal duit, go mb'fhéidir ná beidh t'onóir chómh dian orainn agus adeirir.” Gan amhras do gháir sé. Ach má gháir ní le h-aon daonacht a gháir sé. Bhí sé sásta i n'aigne. Daoine ag teacht ag triall air, uatha féin, do shiubhal a gcos féin, chun leogaint dó na súile bhaint amach as a gcean- naibh! An bhfuair aon rí eile riamh a leithéid d'umhluidh- eacht! Bhí an machtnamh san i n'aigne agus é ag dul a chodladh agus chodail sé go sámh agus go suairc mar gheall ar an machtnamh san. Go moch ar maidin do h-airigheadh slóighte ag teacht. Cheap na h-Ammonítigh go léir, nídh nár bh'iongna, gur bh'iad muinntir Iabes Galaad a bhí ag teacht chun go mbainfí na súile asta. Ba mhór an iongna, ámhthach, a leithéid de mhór shluagh bheith ag teacht chun sgaramhaint le n-a súilibh! Bhí mór shluagh Ammoin cruinnighthe i n-aon áit amháin go bhficfidís an radharc, an pobul mór fear agus an tsúil dheas le baint amach a' ceann gach fir díobh! Ba chómhachtach an rí Naas agus a rádh go raibh ar a chumas a leithéid do dhéanamh, a chur fhiachaint ar fhearaibh luatha láidire óga teacht ar an gcuma san, do shiubhal a gcos féin agus leogaint dó na súile bhaint asta! Ní raibh fhios ag clainn Ammoin an uair sin go raibh breis agus trí chéad míle fear ag teacht. Do dhún an trí chéad míle fear san isteach 'n-a dtímpal. Do ghluais <L 352> an t-éirleach 'á dhéanamh, éirleach ná raibh coinne leis. Do lean an t-éirleach ó bhreacadh an lae go dtí go raibh brothal an lae tagaithe. Bhí clann Ammoin ídighthe um an dtaca san, nú an méid ná raibh curtha chun báis díobh bhíodar sgaipithe sgáinte, i dtreó ná raibh aon bheirt acu i n-aonfheacht, ach gach aoinne ag gluaiseacht i n'aonar, go singil, agus a cheann féi aige, agus d'á luathacht a dh'fhéadfadh sé é féin do shádh i dtor nú i bpoll talmhan gur bh'eadh ab fhearr leis é. D'fhág san an chine sin tréith go maith. Ní bhfuaradar a leithéid de dhísgiú ó'n uair a thug Iephte an íde ortha mórán blian roimis sin. Níor bhaoghal do chlainn Israéil iad feasta, go dtí, pé'r domhan é, go mbeadh tréimhse eile curtha dhíobh acu chómh fada leis an dtréimhse a bhí idir iad agus aimsir Iephte. De chonaic clann Israéil go raibh gníomh rí dáiríribh déanta ag Saul nuair a bhí an fhuasguilt sin tabhartha aige ar an muinntir go raibh na súile le baint asta. Do chruinnigh sé an mór shluagh chómh tapaidh agus thug sé leis chun an chatha iad chómh mear, agus bhí an cath buaidhte aige, ba dhóich le duine, sar a raibh uain aige ar an gcath do thosnú, i dtreó gur thuig na daoine go léir ná féadfadh aon rí an bheart a dhéanamh ní b'fhearr. “Curtar chun báis na fir úd a bhí ag cáine an rí!” arsa cách. “Ní curfar aoinne chun báis indiu,” arsa Saul. CL. CLÚ SHAMUEL GAN MHACHAIL. “Ní curfar aoinne chun báis indiu,” arsa Saul, “mar tá fuasguilt mhór déanta ag Dia indiu ar Israél.” Tháinig uraim thar barr ag an bpobul go <L 353> léir do Shaul nuair airighdar an focal san uaidh. Bhí gníomh ríoga déanta aige nuair fhéad sé slóighte móra Israéil do chruinniú chómh h-oban agus buadh bhreith ar chlainn Ammoin sar a raibh fhios acu é bheith chucha i n-aon chor, agus ansan, bhí nídh ba ríoga 'ná an gníomh san féin déanta aige nuair a mhaith sé ó chroidhe do'n mhuinntir a bhí tar éis tarcuisne thabhairt dó os cómhair na poiblidheachta, do'n mhuinntir a bhíodh ag gearrachán air agus ag cúlchainnt air agus 'ghá chur 'n-a luighe ar chách ná raibh ann ach rí gan mhaith. Thuig gach aoinne gur dheacair é mhaitheamh dóibh ach do mhaith Saul dóibh é agus do thaisbeáin san go raibh croidhe mór maith aige agus bhí áthas ar gach aoinne. Dheabhróchadh an sgéal go raibh rainnt daoine ag cur i gcoinnibh Shaul ó'n gcéad lá úd a ceapadh 'n-a rí é. Nuair a bhí an buadh mór beirtha aige ar chlainn Ammoin do tuigeadh gur stad an chúlchainnt agus an tarcuisne agus ná raibh aon chur 'n-a choinnibh as san amach. Ansan do labhair Samuel leis an bpobul. “Tagaidh go léir go Galgala,” ar seisean, “agus déanfimíd an rí d'óirdniú airís.” Do chruinnigh an pobul go léir i nGalgala agus do deineadh óirdniú poiblidhe ann ar Shaul i láthair an Tighearna, agus do deineadh ídhbirt síothchána i láthair an Tighearna, agus deir an Bíobla Naomhtha go raibh áthas ana mhór an lá san ar Shaul agus ar an bpobul go léir. Ansan do labhair Samuel le clainn Israéil:— “Feuch,” ar seisean, “tá déanta agam díbh do réir bhúr dtoile. D'iarrabhair orm rí do sholáthar díbh agus é chur ós bhúr gcionn. Siné ós bhúr gcionn anois an rí agus ní miste rí do thabhairt air. Am' thaobh féin de, táim i nbúr measg ó rugadh me. Tá mo shaoghal caithte agam i nbhúr measg agus táim anso anois am' sheasamh ós bhúr gcómhair. Labhraidh anois, i láthair an Tighearna agus i láthair an rí ansan, agus innsidh dom: Ar <L 354> thógas bó ná asal go h-aindleaghthach riamh ó aoinne agaibh? Ar dheineas díobháil clú riamh d'aoinne agaibh? Ar dheineas annsmacht riamh ar aoinne agaibh? Ar ghlacas riamh breab amach a' láimh aoinne agaibh? Má deir aon duine agaibh go bhfuil aon phioc d'á chuid agam teilgfad chuige anois é.” “Níor dheinis riamh díobháil clú d'aoinne againn ná níor dheinis annsmacht ar aoinne againn ná níor ghlacais riamh breab a' láimh aon duine againn,” ar siad san. “Is fínné i nbhúr gcoinnibh indiu an Tighearna, agus an rí, ná fuil am' sheilbh-se aon nídh go bhfuil aon éileamh ag aoinne agaibh air?” ar seisean. “Is fínné,” ar siad san. “Isé an Tighearna do chruthuigh Maois agus Aaron agus do thug ár sínsear as an Éigipt!” arsa Samuel leó. “D'á bhrígh sin seasuighidh ansan anois ós mo chómhair i láthair an Tighearna go ndeinead aighneas libh i dtaobh gach mór thrócaire d'ár dhein an Tighearna oraibh féin agus ar bhúr sínsear. Conus mar a chuaidh Iácób síos sa n-Éigipt; agus conus mar a bhí bhúr sín- sear ag éigheamh ar an dTighearna; agus gur chuir an Tighearna Maois agus Aaron síos sa n-Éigipt chun iad a thabhairt aníos anso. Do tugadh aníos iad agus do socaruigheadh iad i seilbh na tíre seo go daingean. Ansan, nuair a bhíodar sa tseilbh níor chimeádadar aon chuimhne ar an dTighearna, ar Dhia na Glóire, tar éis a raibh déanta aige dhóibh. CLI. ÉIRLEACH FEARTHANA. “Ansan do sgaoil an Tighearna iad fé smacht na bhPhilistíneach agus fé smacht rí Mhóab, agus do luigh annsmacht na namhad san go h-ana dhian ortha. Nuair <L 355> a bhí lámh a namhad ró dhian ortha do chuimhnighdar ar an dTighearna agus do ghlaodhdar air go h-árd agus dubhradar:— “Tá peaca déanta againn, mar do thugamair druim lámha leis an dTighearna agus do chlaoidhmair le Baalim agus le h-Astarot. Ach dein-se anois, a Thighearna, sinn a dh'fhuasguilt ó n-ár namhaid agus claoidhfimíd leat-sa.” “Ansan do chuir an Tighearna chucha Gedeon, agus Badan, agus Iephte agus Samuel, agus do saoradh sibh ó nbhúr namhaid go léir mórthímpal agus bhí an saoghal ar bhúr dtoil agaibh.” “Ach nuair a tháinig Naas, rí clainne Ammoin i nbhúr gcoinnibh do labhrabhair liom-sa agus dubhrabhair: ‘Ní h-eadh ach curtar rí ós ár gcionn’; agus a fhios agaibh go raibh an Tighearna, bhúr nDia, 'n-a rí ós bhúr gcionn.” “Siné ansan anois bhúr rí agaibh, an rí a dh'iarrabhair féin agus do thoghabhair féin. Feuch, tá an rí tabhartha dhíbh ag an dTighearna.” “Anois, má bhíon eagla an Tighearna oraibh, agus má dheinean sibh réir an Tighearna, agus má éistean sibh le n-a ghlór, agus má staonan sibh ó fheirg do chur air, beidh sibh féin agus an rí seo atá ós bhúr gcionn umhal d'bhúr dTighearna Dia. Ach má dheinean sibh a mhalairt sin, má ghabhan sibh i gcoinnibh an Tighearna agus má chuirean sibh fearg air, beidh a láimh trom oraibh agus déanfidh sé díoltas oraibh.” “Seasuighidh annsan anois agus chífidh sibh nídh iongan- tach atá ag an dTighearna le déanamh os comhair bhúr súl. Nách é seo fóghmhar na cruithneachtan atá againn? Ní h-airightear tóirthneach choidhche i bhfoghmhar na cruith- neachtan. Ach glaodhfad-sa anois ar an dTighearna agus tiocfidh tóirthneach agus fearthainn, 'gha chur i n-iúil díbh go soiléir gur dheineabhair droch nídh malluighthe dhíbh féin i láthair bhúr dTighearna Dia nuair iarrabhair go gcuirfí rí ós bhúr gcionn.” <L 356> Ansan do labhair Samuel go h-árd ghá iarraidh ar an dTighearna an tóirthneach agus an fhearthainn do chur uaidh. Tháinig an tóirthneach go sgannramhail agus do thuit an fhearthainn go h-uathbhásach. Nuair airigh na daoine an tóirthneach agus nuair a chonacadar an t-éirleach fearthana tháinig sgannra ortha go léir. Do sgreadadar ar Shamuel ghá iarraidh air a ghuidhe do chur chun an Tighearna ar a son. “Ó,” ar siad, “cuir do ghuidhe chun an Tighearna ar ár son agus iarr air gan sinn a chur chun báis. An peaca is mó d'ár dheineamair riamh tá sé déanta againn anois. Dheineamair aimh- leas dúinn féin nuair iarramair ort rí do chur ós ár gcionn!” “Ná bíodh an t-eagla san oraibh,” arsa Samuel leó. “Dheineabhair, gan amhras, an t-olc agus an t-aimhleas san go léir ach bíodh muinighin agaibh as an dTighearna. Is sibh pobul an Tighearna. Do thoibh sé féin sibh. Leanaidh é go dílis. Ná leanaidh neithe baoithe mar ní'l aon tairbhthe ionta. Ní dhéanfidh neithe baoithe aon tairbhthe dhaoibh. Ní baoghal daoibh ná go leanfad-sa ag cur mo ghuidhe chun an Tighearna ar bhúr son. Dá stadainn de sin dhéanfinn peaca i gcoinnibh an Tigh- earna. Múinfad díbh an tslighe chun Dé atá díreach cóir. Bíodh eagla an Tighearna oraibh agus deinidh réir an Tighearna ó chroidhe go h-iomlán. Ach má iompuighean sibh féin agus an rí atá oraibh, agus má leanan sibh bóthar an uilc, dísgeófar sibh féin agus é féin i n-aonfheacht.” Bhí Saul suidhte daingean sa rígheacht ansan agus do réir lucht eóluis bhí sé deich mbliana fichead an uair sin. Rí maith ab eadh é ar feadh rainnt aimsire, cúpla bliain nú mar sin, ach tar éis an chúpla blian san tháinig atharú air; d'iompuigh sé i gcionnibh Shamuel agus i gcoinnibh Dé agus do fíoradh an focal adubhairt Samuel 'n-a thaobh. <L 357> CLII. ÍDHBIRT NÁR CHEART. Tar éis an chatha úd i gcoinnibh Naais agus chlainne Ammoin bhí meas ana mhór ar Shaul ní h-amháin ag clainn Israéil ach ag gach namhaid d'á raibh ag clainn Israéil chómh maith. Do thuig na Philistínigh an gníomh a bhí déanta ag an rí nua ar Naas agus ar chlainn Ammoin agus ní rabhadar ró shásta 'n-a n-aigne. Thuigeadar go mb'fhéidir gur bhaoghal dóibh féin an fear a dhein an gníomh san, agus é dhéanamh chómh h-oban, agus chómh meillteach. Bhí smacht acu ar chlainn Israéil ar feadh abhfad roimis an aimsir sin, agus i dtreó gur bh'usaide dhóibh an smacht do chimeád i bhfeidhm bhí dlighthe déanta acu ghá chosg ar chlainn Israéil aon tsaghas airm faobhair a dhéanamh ná a bheith acu. D'á bhrígh sin nuair a deineadh an t-éirleach mór ar Naas agus ar chlainn Ammoin bhí iongna ar na Philistínigh. Ní raibh fhios acu, ámhthach, cad é an saghas armála a bhí ag clainn Israéil sa chath i gcoinnibh clainne Ammoin. Laistiar de chrích Israéil a bhí na Philistínigh 'n-a gcómhnuidhe, ar bruach na Mara Torríann; agus lastoir d'abainn Iórdain a bhí clann Ammoin 'n-a gcómhnuidhe. D'fhág san go raibh an cath buailte agus an t-éirleach déanta ar chlainn Ammoin sar ar airigh na Philistínigh ná puinn aon daoine laistiar aon tuairisg air. Ach níor bhfada 'n-a dhiaidh san gur airigh gach aoinne, thoir agus thiar, tuairisg chruinn air. D'airigh na Philistínigh an tuairisg agus bhí iongna ortha. Dubhradar leó féin gur bh'fearr eirighe i n-am agus a smacht do dhéanamh níba dhaingine ar chlainn Israéil. Chruinnighdar mór shluagh agus thánadar go h-áit ar a dtugtí Machmas. Deir an cúntas sa Bhíobla go raibh deich míle fhichead de charbadaibh cogaidh <L 358> acu sa n-áit sin agus sé mhíle marcach agus slóighte troightheach nár bh'fhéidir a chómhreamh bhí oiread san ann díobh. Nuair a chonaic an méid de chlainn Israéil a bhí sa chómharsanacht an mór-shluagh san istigh 'n-a lár do ritheadar as an áit le n-a n-anam. Chuaidh cuid acu thar Iórdan soir. Ní raibh Machmas abhfad ó bhruach abhan Iórdain, ó'n áit 'n-a dtáinig Iósue treasna na h-abhan anoir mórán aimsire roime sin. An chuid de chlainn Israéil nár fhéad imtheacht as an áit is amhlaidh a bhíodar sáidhte i bhfolach, i bpluaisibh caraigreach agus i bpollaibh talmhan, le sgannra roimis an mór shluagh namhad. Bhí Saul sa n-áit ar a dtugtí Gabaa agus gan aige ach sé chéad fear. Bhí geallta ag Samuel dó go dtiocfadh sé chuige i gceann seachtmhaine. D'imthigh an tseachtmhain agus ní raibh Samuel ag teacht. Bhí ídhbhirt le déanamh nuair a thiocfadh sé. Chómh luath agus bhí an tseachtmhain caithte do dhein Saul féin an ídhbirt gan feitheamh a thuille. Chómh luath agus bhí an ídhbirt críochnuighthe tháinig Samuel. “Cad é seo atá déanta agat?” ar seisean leis an rí. “Bhí na fir ag sleamhnú chun siubhail uaim,” arsan rí, “agus ní rabhais-se ag teacht fé mar a gheallais, agus dheineas féin an ídhbirt chun an Tighearna. Bhí eagla orm go gcuirfadh na Philistínigh cath orm agus gan an ídhbirt déanta. B'éigean dom an ídhbirt do dhéanamh. Ní raibh leigheas agam air.” “Dheinis beart díthcéille,” arsa Samuel leis, “Níor chómhlíonais an t-órdú a thug do Thighearna Dia dhuit. Dá gcómhlíontá an t-órdú san bheadh an Tighearna tar éis thu dhainginiú anois i rígheacht os cionn chlainne Israéil go brách. Ach ní mar sin a bheidh feasta. Ní thiocfidh aon bhreis ar do rígheacht. Tá fear ceapaithe ag an dTighearna, fear atá do réir a chroidhe féin chun bheith 'n-a cheann uraid ar a phobul, toisg nár chómhlíonais- se an t-órdú a thug an Tighearna dhuit.” <L 359> Ansan d'imthigh Samuel go Gabaa agus bhí Saul agus Iónatan agus an sé chéad fear 'ghá gcosaint féin ar na Philistínigh chómh maith agus d'fhéadadar é. CLIII. CÍRÉIP. Bhí Saul agus a shé chéad fear 'ghá gcosaint féin, chómh maith agus d'fhéadadar é, ar an mór shluagh Philistíneach. Ghá gcimeád féin i bhfolach iseadh is mó a bhíodar. Bhí sgannra ortha, agus níor bh'iongna é. Do ghluais trí cualachta amach ó mhór shluagh na bhPhilistíneach agus chromadar ar chreachaibh do chruinniú chun iad a thabhairt leó isteach. Bhí Iónatan, mac an rí, agus a ghiolla airm, i n-áit ná raibh abhfad ó mhór shluagh na bhPhilistíneach. Bhí talamh árd agus é lán de charaigreachaibh idir an mbeirt agus an áit 'n-a raibh an mhór shluagh suidhte. Bhí cualacht Philistíneach, i bhfuirm lucht faire, i n-aice na gcaraigreach, ar aghaidh na h-áite 'n-a raibh Iónatan agus a ghiolla airm ar an dtaobh thall de sna caraig- reachaibh. Bhí radharc ag an mbeirt ar an lucht faire, ach ní raibh aon radharc ag an lucht faire ortha-san, ná ní raibh aon chuimhneamh acu go rabhadar ann. Do spriuc an Tighearna Iónatan chun gnímh a dhéanamh. Do labhair sé le n-a ghiolla airm. “Téanam, a ghiolla,” ar seisean. “Téidhmís anonn chucha súd. B'fhéidir go mbeadh an Tighearna linn.” “Pé áit 'n-a raghair, a rí,” arsan giolla, “raghad-sa leat.” Do ghluais an bheirt. Bhí osguilt bheag idir dhá charaig de sna caraigreachaibh agus is ag lámhcán, ar a nglúinibh, a chaithfidís dul suas tríd an osguilt sin. “Chómh luath agus a bheimíd tagaithe i radharc an namhad,” arsa Iónatan, “labharfar linn. Má deirtear <L 360> linn, ‘fanaidh ansan go dtéidhmíd síos chughaibh,’ stad- fimíd. Ach má deirtear linn, ‘tagaidh chughainn anso go dtaisbeánamíd rud éigin díbh,’ téidhmís chucha mar tá an Tighearna tar éis iad do thabhairt suas dúinn.” D'imthighdar suas tríd an osguilt, ag lámhcán. Níor bh'fhada go bhfeacathas iad. “Ó,” arsan mhuinntir thuas, “táid clann Israéil ag teacht amach as na pollaibh mar a rabhadar i bhfolach uainn. Tagaidh aníos anso chughainn agus taisbeánfimíd rud éigin daoibh.” Do rith an bheirt chucha agus chromadar ar iad do bhualadh. Bhí tímpal fiche fear acu ann agus do mhairbh an bheirt iad. Bhí tímpal acra tailimh sa láithreán ar ar dein- eadh an troid sin agus an marbhú san. Do h-airigheadh fothram na troda san ar fuaid na h-áite 'n-a raibh an mhór shluagh suidhte. Níor bh'fhada gur h-airigheadh fothram eile, fothram uathbhásach, an mhór shluagh go léir i n-aon chíréip amháin, gach fear díobh ag troid go fíochmhar leis an bhfear ba ghiorra dhó, agus iad ag tuitim le lámhaibh a chéile chómh tiugh agus d'fhéadadís a chéile do bhualadh. B'é toil an Tighearna iad do dhalladh i dtreó nár aithnighdar a chéile. Do neartuigh ar an bhfothram i dreó gur airigh Saul agus an sé chéad é. Chonacadar an t-éirleach ar siubhal sa mhór shluagh. “Feuchtar cé tá amuich uainn!” ars an rí. Do fuaradh ná raibh Iónatan acu. Do ghluais an rí agus an sé chéad chun an mhór shlógh agus chromadar ar iad do mharbhú, i dteannta an mharbhú a bhí acu féin 'á dhéanam ar a chéile. D'eirigh na fir a bhí i bhfolach agus do ritheadar isteach sa choimhsgar i dteannta an sé chéad. Do ghluais an mhór shluagh, ar teiche as an áit, agus do leanadar ag marbhú a chéile sa teiche dhóibh. Do lean an rí agus clann Israéil iad, agus um an dtaca 'n-a rabhadar glan as an áit ní sé chéad fear a bhí ag gluaiseacht i n-aonfheacht leis an rí ach deich míle fear. Níor stad an teiche agus an marbhú go dtí go <L 361> dtánathas go Betabhen, agus do lean an teiche agus an marbhú go dtí gur sroiseadh Aialon. Tháinig clann Israéil thar n-ais ó'n áit sin mar bhíodar buailte amach le tuirse. Thaisbeán an cath san do Shaul nár ghádh dhó an díthineas úd go léir a bheith air chun na h-ídhbirte dhéanamh; go dtabharfadh an Tighearna an buadh dhó dá mba ná beadh aige ach aon fhear amháin. CLIV. AN DEARBHÚ. Nuair a bhí an t-éirleach 'á dhéanamh ar na Philistínigh, iad ar teiche agus an talamh 'n-a ndiaid 'á chlúdach le n-a gcorpaibh fé mar a thuitidís, ba dhóich le duine ar Shaul gur bh'é féin a bhí ag déanamh na h-oibre go léir. I lár na h-imtheachta agus an tóir agus an teiche ag gluaiseacht ar buile dhein Saul dearbhú. Do dhearbhuigh sé, aon fhear de shluagh Israéil a bhlaisfadh bia go dtí go mbeadh an tóir críochnuighthe agus na Philistínigh go léir marbh, go gcuirfí chun báis é. Do ghluais an focal san ameasg na n-Israéilíteach agus an té dh'airigh an focal ní baoghal gur bhlais sé bia pé gádh a bhí aige le bia. Do thárla go raibh Iónatan i n-áit eile, tamal ó'n áit 'n-a raibh Saul nuair a dhein sé an dearbhú, agus ná raibh aon phioc d'á fhios aige go raibh an dearbhú déanta. Bhí sé ag gabháil tré choill bheag. Bhí mórán meala ar an dtalamh ar fuaid na coille. Bhí Iónatan chómh buailte amach san le tuirse go raibh ceó ar a shúilibh agus a radharc ag imtheacht uaidh. Nuair a chonaic sé an mhil 'n-a slaodaibh fé n-a chosaibh thóg sé cnapóg di ar bhara na slaite a bhí 'n-a láimh aige agus <L 362> chuir sé 'n-a bhéal í agus d'ith sé í. Níor bhlais aoinne de sna fearaibh a bhí le n-a chois an mhil:— “Do dhearbhuigh t'athair,” ar siad leis, “aon fhear a bhlaisfadh bia go dtí go mbeadh an tóir críochnuighthe go gcuirfí chun báis é.” “Is olc a dhein m'athair é,” arsa Iónatan, “agus a leithéid sin de dhearbhú do dhéanamh. Dá n-itheadh na fir rainnt bídh chuirfadh sé spionadh ionta agus dhéan- fidís an tóir níbha dhéine ar an namhaid 'ná mar fhéad- fidís a dhéanamh gan an bia. Chíon sibh féin conus mar a bhí an ceó ar mo shúilibh-se go dtí gur bhlaiseas an mhil seo, agus conus mar a ghlan an ceó dhíobh nuair itheas í.” Nuair a shrois an tóir chómh fada le h-Aialon bhí na h-Israéilítigh go léir chómh buailte amach san ná raibh ionta oiread agus ciscéim eile siubhail do dhéanamh. B'éigean dóibh stad. Bhí an oidhche ann, leis. Bhí an lá críochnuighthe. Thuig na fir ó bhí an lá imthighthe nár mhiste dhóibh bia chaitheamh. Bhí a ndóithin ainmhidhthe aca le marbhú chun bídh, mar bhí na creacha acu a dh'fhan i ndiaidh na bhPhilistíneach. Nuair a bhí an bia ithte acu do chuimhnigh Saul gur bh'ana mhaith an rud dóibh gluaiseacht airís agus teacht suas leis an méid a bhí beó de sna Philistínigh agus teacht ortha i ndoircheacht na h-oidhche, an fhaid a bheidís 'n-a gcodladh, b'fhéidir, agus iad do dhísgiú ar fad. Chuir sé an nídh sin i gcómhairle na bhfear. Do thoiligh na fir go léir chuige. Ansan chuir sé i gcómhairle an Tighearna é. Ní bhfuair sé aon fhreagra ó'n dTighearna. Thuig sé i n' aigne go raibh droch ghníomh déanta ag duine éigin de'n tsluagh agus gur bh'é an droch ghníomh san fé ndeár gan freagra theacht ó'n dTighearna chuige. Chuir sé é féin agus an tsluagh go léir fé chrannaibh feuchaint cé dhein an droch ghníomh. Thuit an crann ar Iónatan. “Cad a dheinis, a mhic?” arsa Saul leis. “Bhíomair ag gabháil tré choill,” arsa Iónatan, <L 363> “agus bhí an mhil 'n-a slaodaibh fé n-ár cosaibh ar an dtalamh. Do thógas cuid de'n mhil ar cheann na slaite a bhí am' láimh agam agus d'itheas an mhil sin. Ní raibh fhios agam an dearbhú bheith déanta agat-sa, a rí.” Tháinig brón ana mhór ar an rí nuair airigh sé an chainnt sin. “Is olc an sgéal é, a mhic,” ar seisean, “ach ní féidir dul ó'n ndearbhú. Caithfar tu chur chun báis!” Nuair airigh an tsluagh an focal san d'eirighdar ar buile. Do labhradar go léir d'aon ghuth:— “Ní curfar Iónatan chun báis!” ar siad. “Is tré láimh Iónatain a thug an Tighearna dhúinn buadh an lae indiu. D'á bhrígh sin is fear é atá taithneamhach i láthair an Tighearna agus ní curfar chun báis é.” B'éigin do'n rí géille. CLV. DRUIM LÁMHA LE DIA. Chuaidh an méid a bhí beó de sna Philistínigh saor an oidhche sin. Níor leanadh iad. Agus níor cuireadh Iónatan chun báis. D'iompuigh na daoine go léir i gcoinnibh an rí, agus ó dhearbhuigh an rí go gcaithfí Iónatan do chur chun báis do dhearbhuigh na daoine go léir, i láthair an Tighearna, ná curfí chun báis é. Do bhuaidh guth na ndaoine. Leis an mbuadh mírbhúilteach a thug an Tighearna do Shaul agus do chlainn Israéil an lá san ar na Philistínigh, i dteannta an éirligh úd a dhein sé tamal beag roimis sin ar chlainn Ammoin agus ar an rí Naas, do neartuigheadh cómhacht, agus úghdarás Shaul go n-ana mhór. Dhein sé úsáid mhaith de'n neartú san. Do chomáin sé cogaí ar siubhal láithreach i n-aghaidh na namhad go léir a bhí 'n-a thímpal, i n-aghaidh righthe Soba agus i n-aghaidh na bhPhilistíneach airís, agus pé treó 'n ar bhuail sé cath do rug sé buadh agus d'fhuas- <L 364> gail sé clann Israéil ó gach namhaid d'á raibh ag cur ortha. I n-éaghmuis a chródhachta féin agus i n-éaghmuis a thuisgionaighe i ngnóthaíbh cogaidh bhí éirim eile aigne ann. Bhí sé ábalta ar na fearaibh ab fhearr gníomh agus ba ghéire inntileacht do thabhairt fé ndeara agus do thoghadh, agus do thógaint chuighe agus iad do chur mar thaoiseachaibh airm, fé n-a láimh féin, ar a shlóightibh. Nuair a bhí na cathana aige 'á throid agus an buadh aige dh'á fhághail ar a namhaid go léir mórthimpal tháinig Samuel chuige le teachtaireacht ó'n dTighearna agus do labhair sé leis:— “Do chuir an Tighearna mise chughat-sa chun go n-úng- finn thu ad' rí ar a phobul, Israél. Chuir an Tighearna chughat me anois le teachtaireacht eile. Éist liom d'á bhrígh sin. Seo mar adeir an Tighearna: Is cuimhin liom an rud a dhein Amalec nuair a bhí Israél ag teacht aníos as an Éigipt; conus mar a throid sé i gcoinnibh Israéil. Imthigh-se anois agus cuir cogadh ar Amalec. Dein é féin agus gach nídh is leis do dhísgiú, idir dhaoine agus beithidhigh agus ollmhaitheas. Ná sanntuigh aon rud is leis, ach cuir é féin agus gach nídh is leis ar neamhnídh.” Do chruinnigh Saul a shlóighte agus chuir sé gleus agus órdú ortha agus cómhreamh. Bhí dhá chéad míle troigh- theach aige agus deich míle d'fhearaibh Iúda. Do ghluais sé an mhór shluagh san agus thug sé aghaidh ódheas ar thír Amalec. Bhí daoine iasachta éigin, sa tír, daoine nár bhain le muinntir Amalec, agus thug Saul foláramh do threibh iasachta a bhí i dtír Amalec. Dubhairt sé leó imtheacht as an dtír le h-eagla go gcuirfí chun báis iad i n-aonfheacht leis na h-Amalecíteachaibh. D'imthighdar. Ansan do ghluais an mhór shluagh isteach i dtír Amalec agus chuireadar chun báis na daoine go léir, óg agus aosta. Chuireadar chun báis, ámhthach, an chuid ba mheasa de sna beithidhigh agus chimeádadar beó an chuid ab fhearr díobh. Ba thruagh leó na beithidhigh <L 365> fhóghanta do mharbhú. Bhí an tsainnt ortha agus do thaithn na beithidhigh fhóghanta leó féin agus leis an rí, agus chimeádadar beó iad. An oidhche chéadna san tháinig briathar an Tighearna chun Samuel agus dubhairt an Tighearna:— “Is truagh liom mar a dheineas rí de Shaul. Tá druim lámha tabhartha aige liom. Níor chómhlíon sé mo bhréithre.” Bhí ana bhuairt ar Shamuel nuair airigh sé an chainnt sin agus thug sé an oidhche ag guidhe chun an Tighearna ar son an rí a d'iarraidh é chosaint ar fheirg Dé. D'eirigh sé ar maidin agus thug sé aghaidh ar an áit 'n-a raibh Saul. Do h-innseadh do Shaul go raibh Samuel ag teacht. Bhí ídhbirt ag Saul 'á dhéanamh chun an Tighearna de chuid de sna creachaibh a bhí tabhartha leis aige a' tír Amalec. Chuaidh sé amach i gcoinnibh Shamuel agus bheannuigh sé dhó. “Do chómhlíonas briathar an Tigh- earna,” ar seisean, “fé mar adubhraís liom.” “Má chómhlíonais briathar an Tighearna,” arsa Samuel, “cad é an ceól é seo airighim mórthimpal na h-áite seo go léir? Géimreach beithidheach agus caoire ag méiligh. Cad a thug ann iad má chómhlíonais briathar an Tighearna?” “Do cimeádadh an chuid ab fhearr de sna beithidhigh agus de sna caoire i dtreó go bhféadfí iad d'ídhbirt chun an Tighearna, ach do marbhuigheadh an chuid eile go léir,” arsa Saul. CLVI. PIONÓS AR SHAUL. “Leog dom labhairt leat, a rí,” arsa Samuel, “go n-innsead duit, an briathar a labhair an Tighearna liom aréir ad' thaobh.” “Labhair,” arsa Saul. <L 366> “Seo mar a labhair an Tighearna,” arsa Samuel. “Bhís suarach ad' shúilibh féin agus do deineadh ceann ar chlainn Israéil díot. Dhein an Tighearna rí dhíot ar chlainn Israéil. Ansan do thug an Tighearna nídh dhuit le déanamh. Dubhairt sé leat Amalec do chur chun báis. ‘Imthigh,’ ar seisean leat, ‘agus ídigh peacacha Amalec. Imir bás agus íde ortha go léir.’ Níor dheinis an rud adubhairt an Tighearna leat. Cad chuige dhuit dúil a chur sa bhfoghail? Tá olc déanta agat i láthair an Tighearna.” “Do chómhlíonas an focal adubhairt an Tighearna,” arsa Saul. “D'imireas íde ar Amalec agus tá rí Amalec, .i. Agag, anso 'n-a phríosúnach agam. Do chimeád mo dhaoine an chuid ab fhearr de sna beithidhigh chun go ndéanfí iad d'ídhbirt chun an Thighearna i nGalgala.” “An ídhbirt ainmhidhthe is mian leis an dTighearna?” arsa Samuel, “nú an umhluidheacht ó'n nduine is mian leis? Is mó go mór is mian leis an dTighearna duine bheith umhal dó agus a thoil do dhéanamh 'ná duine bheith ag marbhú ainmhidhthe agus 'ghá n-ídhbirt chuige. Neamhnídh iseadh an ídhbirt sin an fhaid ná déanfar toil an Tighearna. D'iompuighis-se ó thoil an Tighearna dhéanamh agus tá an Tighearna iompuighthe uait-se anois. Ní rí thu feasta ag an dTíghearna.” “Is fíor,” arsa Saul. “Tá peaca déanta agam. Dhiúltuigheas do bhriathar an Tighearna agus dod' bhriath- ar-sa. Ghéilleas do'n phobul mar bhí eagla orm rómpa. Ach dein é mhaitheamh dom anois agus tar liom go n-adhrad an Tighearna.” “Ní raghad leat,” arsa Samuel, “óir do theilgis-se uait briathar an Tighearna agus tá an Tighearna tar éis tusa do theilgean uaidh i dtreó ná beidh tú ad' rí ar Israél.” Ansan d'iompuigh Samuel ó Shaul agus bhí sé ag im- theacht uaidh. Do rug Saul greim ar iochtar chlóca <L 367> Shamuel chun é chimeád. Do strac an clóca agus d'fhan stial de i láimh Shaul. “Sin mar atá do rígheacht stracaithe uait-se indiu,” arsa Samuel, “tá an Tighearna tar éis rígheachta Israéil do stracadh uait indiu agus é thabhairt do dhuine eile, do dhuine is fearr 'ná thusa. An té is buadhadóir i n-Israél ní staonan sé, ná ní lúbtar é chun aithrighe. Ní h-ionan é agus duine, go bhféadfadh sé aithrighe dhéanamh. “Dheineas an peaca,” arsa Saul, “ach mar sin féin tabhair onóir dom anois os cómhair seanóirí Israéil agus os cómhair an phobuil, agus tar liom go n-adhrad do Thighearna Dia. Chuaidh Samuel leis ansan agus dheineadar Dia d'adhradh. Nuair a bhí an t-adhradh déanta dubhairt Samuel:— “Tugtar chugham anso Agag.” Do tugadh. Tháinig sé i láthair Shamuel. Fear ana bheathuighthe ab eadh é. Bhí sé ag siubhal ana réidh agus é ag crith le sgannra. “An é an bás atá le h-imirt orm?” ar seisean nuair a chonaic sé Samuel. “D'fhág do chlaidheamh-sa go minic máithreacha gan chlann. Fágfar do mháthair féin anois gan chlann,” arsa Samuel. Ansan do chuir Samuel Agag chun báis agus dhein sé miota beaga d'á chorp i láthair an Tighearna i nGalgala. Déarfadh duine, b'fhéidir, gur chruaidh an gníomh é. B'fhéidir gur mó gníomh ba chruadha go mór 'ná é a chuaidh chun é thuilleamh. B'fhéidir go raibh brígh cruaidh leis an bhfocal úd adubhairt Samuel, “D'fhág do chlaidheamh-sa máithreacha gan chlann go minic.” Bh'fhéidir gur bh'é Saul a dhein an gníomh cruaidh nuair adubhairt an Tighearna leis na droch dhaoine úd go léir do chur chun báis agus nuair fhág sé an duine ba mheasa acu go léir beó tar éis a raibh de ghníomharthaibh cruadha <L 368> déanta aige ar chlainn Israéil, tar éis a raibh de mháithreachaibh fágtha gan chlann, agá chlaidheamh. An rud a bhí ceangailte ar Shaul a dhéanamh agus nár dhein sé do dhein Samuel é. Ansan d'imthigh Samuel abhaile go Ramata agus chuaidh Saul suas go Gabaa agus ní fheacadar a chéile a thuille an fhaid a mhaireadar. Ach bhí ana bhuairt ar Shamuel i gcomhnuidhe mar gheall ar Shaul a dh'iompáil amach chómh h-olc. CLVII. CEÓLAIDHE CLISTE. Bhí buairt ana mhór ar Shamuel nuair a thuig sé go raibh an Tighearna iompuighthe ar fad i gcoinnibh Shaul. Bhíodh sé ag déanamh buartha do ló agus d'oidhche mar gheall air. Fé dheire do labhair an Tighearna leis. “Cad chuige dhuit-se bheith ag déanamh oiread san buartha mar gheall ar Shaul?” arsan Tighearna leis, “agus a fhios agat go bhfuilim-se tar éis é ghearradh amach ó bheith 'n-a rí ar Israél? Cuir ola sa n-adharc atá agat agus tar liom go gcuiread tu ag triall ar Isai, an Betlamíteach, óir táim tar éis duine d'á chlainn mhac do thoghadh chun bheith 'n-a rí.” Agus dubh- airt Samuel leis an dTighearna. “Conus is féidir dom dul ann, a Thighearna? Aireóchaidh Saul é agus cuirfidh sé chun báis me!” Agus dubhairt an Tighearna leis: “Beir leat ceann de sna gamhnaibh agus abair gur chun ídhbirte do dhéanamh chun an Tighearna ataoi. Ansan glaoidh Isai chun na h-ídhbirte agus taisbeánfad-sa dhuit an nídh a bheidh le déanamh agat, agus úngfir 'n-a rí an té a thaisbeánfad duit.” Dhein Samuel mar adubhradh leis. Tháinig sé go Beitlehem. Bhí iongna ar mhuinntir na catharach san <L 369> nuair a chonacadar chucha é. “An teacht síothchánta agat é!” ar siad. “Teacht síothchánta,” ar seisean. “Chun ídhbirte dhéanamh a thánag. Deinidh sibh féin d'ullmhú chun na h-ídhbirte agus tagaidh chúichi.” Thánadar. Tháinig Isai agus a chlann mhac le h-órdú Shamuel. Chonaic Samuel Eliab, duine de sna macaibh. “An é sin é?” ar seisean, i n'aigne, leis an dTigh- earna. “Ní h-é,” arsan Tighearna. “Ná feuch ar a ghnúis ná ar aoirde a phearsan. Ní h-é atá toghtha agam. Ní mar a chíon duine rud a chím-se rud, agus ní mar a bhreithnighean duine rud a bhreithnighim-se é. Ní fheicean an duine ach an taobh amuich. Chíon an Tighearna an croidhe.” Do ghlaoidh Isai ar Abinadab agus thug sé i láthair Shamuel é. “Ní h-é sin atá toghtha ag an dTighearna,” arsa Samuel. Do tugadh a raibh ann díobh i láthair Shamuel. “Ní h-aoinne acu san é,” arsa Samuel. “An bhfuil aon mhac eile agat?” ar seisean. “Tá aoinne amháin eile,” arsa Isai, “ach ógánach óg iseadh é. Tá sé i mbun na gcaereach.” “Cuir fios air,” arsa Samuel. Do chuir. Tháinig sé. Dáibhid ab ainm dó. Bhí sé óg, dathamhail, ruadh. “Eirigh agus dein é dh'úngadh,” arsan Tighearna le Samuel. D'eirigh Samuel agus tharraig sé chuige an adharc ola agus d'úng sé an fear óg i lár a bhráithre. Agus tháinig spirid an Tighearna chuige agus d'fhan sé aige ó'n lá san amach. Deir cuid de'n lucht eóluis nár innis Samuel do'n chuid eile de'n chlainn an brígh a bhí leis an úngadh. Deir tuille gur innis sé d'Isai féin cad é an brígh a bhí leis. Pé rud a deineadh níor bhfoláir gan an rún do leogaint amach an uair sin mar do mharbhóchadh Saul iad go léir. Nuair a bhí an gnó déanta d'imthigh Samuel abhaile go Ramata. <L 370> Nuair a bhí spirid an Tighearna tagaithe chun Dáibhid bhí an spirid céadna imthighthe ó Shaul agus do ceaduigh- eadh droch spirid éigin do dhul isteach ann agus bhíodh an droch spirid sin 'ghá chrádh. Thug na daoine fé ndeara go raibh droch nídh éigin ag imirt air. Bhíodh gruaim uathbhásach air uaireanta. Do tuigeadh, dá gcurtí ceól maith uasal dhá sheinnt dó go mb'fhéidir go ndéan- fadh an ceól an ghruaim a thógaint de agus sobháilceas do chur ar a chroidhe. Do labhradh leis agus do h-iarradh cead air dul agus ceólaidhe éigin do sholáthar agus do thabhairt chuige, ceólaidhe maith éigin, do sheinnfadh ceól dó nuair a bheadh an droch spirid ghá chrádh, le h-ionachas go mbainfadh aoibhneas an cheóil an nimh as an ngruaim. Thug sé an cead. Bhí duine láithreach ag éisteacht leis. Do labhair an duine. “Tá aithne agam-sa,” ar seisean, “ar dhuine agus is dóich liom gur b'é ceólaidhe is cliste ar chlainn Israéil indiu é. Ógánach breágh dathamhail óg iseadh é, duine de chlainn Isai iseadh é.” Chuir an rí fios air. Tháinig sé. Do thaithn sé go mór leis an rí an chéad radharc a fuair sé air. Bhí a chruit ag an ógánach. Nuair a thagadh an crádh agus an ghruaim ar an rí do sheinneadh an t-ógánach ar a chruit. Le neart agus le binneas an cheóil d'imthigheadh an droch spirid as an rí agus gheibheadh sé faoiseamh. CLVIII. AN FATHACH. Cheap na Philistínigh nár bhfholáir dóibh iarracht chuthaigh a dhéanamh ar chlainn Israéil do chimeád fé n-a smacht agus nár bh'fholáir dóibh an iarracht san do dhéanamh go luath nú go mbeadh clann Israéil agus a rí ró <L 371> láidir dóibh, do réir mar a bhí ag eirighe leó, dá bhfág- aidís an iarracht ró fhada gan déanamh. Chruinnighdar mór shluagh agus chuireadar fútha i longphort i n-áit ar a dtugtí Socho, ar thaobh cnocáin a bhí i n-aice gleanna ar a dtugtí gleann na giúse, .i. Gleann na Terebinte. Do chruinnigh Saul mór shluagh agus chuir sé faoi ar an dtaobh eile de'n ghleann chéadna, ar chnocán eile a bhí ann. Bhí an dá shluagh ansan ar aghaidh a chéile ar an dá chnocán agus gleann na Terebinte eatartha. Ar an gcuma san dóibh tháinig amach a' longphort na bhPhilistíneach fear ana mhór ana láidir agus d'fhógair sé cómhrac aonair ar shlóightibh Israéil. “Cuiridh chugham anso,” ar seisean, “fear a dhéanfidh cómhrac aonair liom. Má bhuadhan an fear san orm-sa sa chómhrac bíodh na Philistínigh fé smacht chlainne Israéil ach má bhuadhaim-se air-sean bíodh clann Israéil fé smacht againn.” Níor fhreagair aoinne an fhógairt. Tháinig sé amach airís an mhaidean 'n-a dhiaidh san agus dhein sé an fhógairt chéadna, agus níor fhreagair aoinne an fhógairt. Do lean sé ar an gcuma san ag teacht amach gach aon mhaidean a' longhphort na bhPhilistíneach go dtí go raibh dachadh lá curtha dhíobh ag an dá shluagh, agus níor freag- radh an fhógairt mar bhí an iomad eagla ag an uile dhuine de chlainn Israéil roimis an bhfear mór. Bhí an triúr ba shine de mhacaibh Isai tagaithe chun an chogaidh agus bhí Dáibhid, an fear ab óige, sa bhaile, mar ba ghnáth ag tabhairt aire do'n tréad caereach. Do ghlaoidh Isai air. “Tar anso, a mhic,” arsa Isai, “go mbeirir rainnt bídh go dtí an longphort ag triall ar do thriúr drithár agus go dtugair chugham cúntas ar conus atáid siad agus ar conus atá an cogadh ag dul chun cinn.” Do ghluais Dáibhid agus do rug sé leis an t-ualach bídh. Nuair a shrois sé an longphort do thárla gur an uair sin díreach a bhí an Philistíneach mór ag spídiúchán <L 372> ar shlóightibh Israéil nuair ná cuirfidís fear amach chun an chómhraic aonair a dhéanamh leis. “Cé h-é siúd,” arsa Dáibhid leis an bhfear a bhí i n'aice, “nú cad é an spídiúchán é sin ar siubhal aige?” Do h-innseadh dó. “Cad é an tuarastal atá le fághail ag an té throid- fidh an fear mór san agus a bhainfidh a cheann de?” arsa Dáibhid. “Tabharfar tuarastal mór dó,” arsa gach aoinne a bhí láithreach, “déanfidh an rí fear saidhbhir de. Beidh a theaghlach saor ó chíos i n-Israél go deó agus gheóbhaidh sé inghean an rí le pósadh.” “Raghad-sa amach 'n-a choinnibh agus troidfad é,” arsa Dáibhid. “Éist do bhéal,” arsa Eliab, an mac ba shine. “Sa bhaile i mbun na gcaereach ba cheart duit bheith. Tháinís anso chun go bhfeicfá an cath. Eirighe anáirde atá ort!” Do ghluais an chainnt ó bhéal go béal go raibh an fear óg chun an fhathaigh do throid. D'airigh an rí é. Do tugadh an fear óg i láthair an rí. Do labhair sé leis an rí. “Ná bíodh aon cheann-fé ar aoinne,” ar seisean. “Raghad-sa amach 'n-a choinnibh siúd agus tabharfad dó an rud atá aige d'á iarraidh, cómhrac aonair, agus bainfad an t-anam as.” “Ó, a mhic ó,” arsan rí, “ní bheadh aon bhreith agat-sa ar an bhfear san do throid. Fear ró óg iseadh thu. Fear tréan láidir iseadh é siúd, fear go bhfuil taithighe ar chogadh agus ar chómhrac aige i gcaitheamh a shaoghail riamh.” “Gabhaim párdún agat, a rí,” arsa Dáibhid. “Bhínn-se ag aodhaireacht na gcaereach sa bhaile agus thagadh león, nú beithir, chun an treuda agus bheireadh sé caoira leis, nú reithe, agus do leanainn-se é agus bheirinn ar sgórnaigh air agus do thachtainn é agus do bhaininn an chaoira, nú an reithe, as a bhéal amach agus d'fhágainn ansúd marbh é. Do mharbhuigheas león mar <L 373> siúd lá, a rí, agus mharbhuigheas beithir lá eile ar an gcuma gcéadna. Marbhóchad an fear so mar a mhar- bhuigheas iad súd. Cuirfad-sa i n-iúil dó ná raghaidh i n-aisge leis an gcoigirigheach iasachta san an masla so atá tabhartha aige do shlóightibh an Tighearna Dia!” CLIX. CLOCH I N-A PHLAOSG. “Tá go maith, a mhic,” arsa Saul, “b'fhéidir ó dheinis na gníomhartha san go ndéanfá an gníomh so. Ní foláir duit, ámhthach, arm cosanta chur umat agus arm cómhraic a bheith ad' láimh agat.” Ansan do chuir an rí arm cosanta ar Dháibhid, clogad ar a cheann agus éide uime agus sgiath 'n-a láimh chlé agus claidheamh 'n-a láimh dheis. Do chrom Dáibhidh ar shiubhal síos agus suas feuchaint conus a thiocfadh leis an t-arm a dh'iompar. Nuair a bhí an triail bainte as féin aige, “Ó,” ar seisean leis an rí, “ní fhéadfinn aon rud a dhéanamh an fhaid a bheadh an t-arm so umam!” Chaith sé dhe an éide agus chaith sé d'á láimh chle an sgiath agus chuir sé an claidheamh as a láimh dheis. Ansan do thóg sé chuige a chrann tabhaill agus a sparán aodhaire agus a chleith. Thug sé aghaidh síos ar an sruth a bhí thíos i lár an ghleanna. Thóg sé as an sruth chúig cinn de chlochaibh deasa sleamhaine cómhchruinne, a bhí oireamh- nach le caitheamh as an gcrann tabhaill, agus chuir sé chuige sa sparán iad. Ansan thug sé aghaidh ar an áit 'n-a raibh an fear mór ag calaireacht agus ag spídiúchán. Níor bh'fhada go bhfeacaidh an fear mór ag teacht é. Chonaic sé an fear breágh óg dathamhail ruadh ag teacht chuige chun an chomhraic aonair a dhéanamh leis. Tháinig fearg agus seirbhthean air nuair a chonaic sé an fear óg ag teacht agus gan aon treó cómhraic air. <L 374> “Greadadh chughat, a amadáin!” ar seisean, “an dóich leat gur madra mé go bhfuilir ag teacht chugham chun mé chómhrac led' chleith? Tar chugham anso go dtugad do chuid fola le n-ól agus do chuid feóla le n-ithe do ghadhraibh na gcnoc agus d'éanlaithibh an aeir!” “Taoi-se ag teacht am' choinnibh-se i n-arm agus i n-éide,” arsa Dáibhid, “ach táim-se ag dul ad' choinnibh- se i n-ainm Tighearna na slógh so Israéil go bhfuil an tarcuisne seo go léir tabhartha agat-sa dhóibh. Cuir- fidh an Tighearna céadna san tusa fém' láimh-se indiu agus buailfad tu agus bainfad díot do cheann agus tabharfad do chorp agus cuirp do shlógh Philistíneach le n-ithe indiu do ghadhraibh na tíre agus d'éanlaithibh an aeir, agus chífidh an dúthaigh go bhfuil Dia i n-Israél, agus tuigfid an dá shluagh nách le claidheamh ná le sleagh a dheinean an Tighearna fuasguilt, óir isé an Tighearna atá ag déanamh an chogaidh seo, agus tabharfidh an Tighearna an lámh-uachtair dúinn oraibh.” Bhí an Philistíneach ag teacht. Do chuir Dáibhid a lámh sa sparán agus thóg sé cloch as agus chuir sé sa chrann tabhaill í agus do rith sé i gcoinnibh an fhir mhóir. Nuair a bhí sé sa ghoirreacht cheart dó do bhain sé an casadh as an gcrann tabhaill agus chaith sé an t-urchar as le fuinneamh. Do ghluais an chloch agus bhuail sí an fear mór i gclár an éadain agus chuaidh sí isteach 'n-a phlaosg. Thuit sé amach ar a bhéal agus ar a aghaidh agus d'fhan sé ansan. Do rith Dáibhid chuige agus, ó ná raibh claidheamh aige féin, tharraig sé claidheamh an fhir mhóir amach as an truaill agus bhain sé an ceann de'n fhear mhór, le claidheamh an fhir mhóir féin. Nuair a chonaic slóighte na bhPhilistíneach an fear mór ar lár agus an ceann bainte dhe do theicheadar as an áit. Siúd 'n-a ndiaidh slóighte Israéil. Do leanadh iad go dóirse a gcatharach féin, go h-Acaron, agus bhí an dúthaigh clúdhaithe le n-a gcorpaibh. D'fhill slóighte Israéil thar n-ais agus ghabhadar tré <L 375> longphort na bhPhilistíneach ag teacht dóibh agus thugadar leó an t-ollmhaitheas a bhí ann i ndiaidh na bhPhilistíneach, agus thug Dáibhid leis ceann an fhir mhóir go cathair Ierúsalem. Nuair a bhí Dáibhid ag dul amach an lá san chun an fhir mhóir do throid do thárla go raibh Abner, duine de sna righthibh féinne, i bhfochair Shaul. “Cé h-é an t-ógánach úd, a Abneir?” arsa Saul, “nú cé 'ro díobh é?” “Dar do Shoillse ach ní h-eól dom san, a rí,” arsa Abner. “Faigh amach dom cé 'ro mac é,” arsan rí. Nuair a tháinig Dáibhid agus ceann an fhir mhóir 'n-a láimh aige do rug Abner i láthair an rí é. “Cé h-iad gur díobh thusa, a óglaigh?” ars an rí leis. “Mac do'n Bhetlemíteach, Isai, mise, chun do sheir- bhíse, a rí,” arsa Dáibhid. CLX. EAGLA AG SAUL. An fhaid a bhí Dáibhid ag cainnt leis an rí bhí Iónatan mac an rí, ag éisteacht leis. Tháinig cion ana mhór ag Iónatan ar Dháibhid an fhaid a bhí sé ag éisteacht le n-a chainnt an uair sin. Tháinig an cion chómh mór san aige air agus an grádh agus an caradas chómh mór san aige dhó gur bhain sé dhe a bhrat ríoga féin agus gur thug sé do Dháibhid é. Thug sé a chlaidheamh dó, leis, agus a chrios, agus fiú an ionair a bhí laistigh d'á bhrat air, i dtreó go ndubhradh gur chreach sé é féin do Dháibhid. Ní leogfadh an rí do Dháibhid dul abhaile a thuille ag triall ar a mhuinntir. Chimeád sé aige féin é agus <L 376> dhein sé taoiseach airm de, agus tháinig ana bháidh ag an lucht airm go léir leis, agus do shnamuigh sé féin agus Iónatan caradas ana dhílis, ana dhlúth, le n-a chéile, agus do lean an caradas san eatartha. Níor bhfada go bhfeacathas gur bh'fhear ana stuama Dáibhid agus pé gnóthaí a thug an rí le déanamh dó gur dhein sé iad le stuaim agus le tuisgint agus le breitheamh- antas thar barr. Ach nuair a bhí an tsluagh ag teacht abhaile ó'n gcogadh, agus an cogadh críochnuighthe, agus nuair a bhídís ag teacht chun na gcatharach théidheadh na mná, as gach cathair, amach 'n-a gcoinnibh agus iad ag cantainn, agus úirlisí ceóil acu agus iad ag seinnt agus ag déanamh sgléipe, ag moladh an rí agus ag moladh na slógh go léir, agus:— “Do leag Saul míle, ach do leag Dáibhid deich míle!” adeiridís. D'airigh Saul an focal san, agus má airigh do dhúbhaigh a chroide le h-éad agus le feirg agus le fíoch nímhneach. “Tá deich míle tabhartha acu do Dháibhid,” ar seisean, i n'aigne, “agus ní thugaid siad domh-sa ach míle. Cad tá i n-easnamh air feasta ach an choróinn? Tháinig fuath marbhuightheach ag Saul do Dháibhid an uair sin agus do lean an fuath aige dhó. Chimeád sé an fuath istigh 'n-a chroidhe féin, ámhthach. Ach bhíodh Dáibhid ag déanamh an cheóil dó, ar an gcruit, mar ba ghnáth. Lá áirithe, tamal i ndiaidh an chatha 'n-ar mhairbh Dáibhid an fear mór, bhí sé ag déanamh an cheóil ar an gcruit do'n rí. Do spriuc an mac mallachtain an rí. Do rug sé ar a shleagh agus chaith i n-urchar í le Dáibhid. Thug Dia do Dháibhid gur léim sé i leithtaoibh i dtreó nár dhein an tsleagh ach í féin do shádh isteach i n-adhmad an fhalla. Do chonaic Saul gur le leamhnú Dé a chuaidh Dáibhid saor ó'n urchar san agus tháinig eagla aige roimh Dháibhid toisg lámh an Tighearna bheith leis, agus lámh an Tighearna bheith 'n-a choinnibh féin. Isé rud a <L 377> dhein sé ansan 'ná Dáibhid do chur i ngnó éigin a chimeád abhfad uaidh é. Chuir sé 'n-a chaptaein ar mhíle fear é chun bheith ag dul amach i gcoinnibh na namhad agus ag stiúrú gnóthaí cogaidh. Dhein Dáibhid an gnó san chómh ciallmhar, chómh gasta, chómh stuama san go raibh sórd eagla ag Saul roimis agus go raibh sé 'ghá sheachaint féin air. Ach d'á mhéid aithne chuir na daoine air iseadh ba mhó a tháinig breis ghrádha agus breis annsachta acu dhó, agus iseadh ba dhuibhe agus ba mhalluighthe do neartuigh ar éad an rí. “Seadh,” arsan rí, i n'aigne féin, fé dheire, “Ní gádh dhomh-sa lámh do shíne leis. Ní'l agam ach leogaint do sna Philistínigh an nídh sín a dhéanamh dom. Cuireadh na Philistínigh as mo shlighe é.” Nuair a bhí an machtnamh san déanta aige do labhair sé le Dáibhid:— “Feuch, a mhic,” ar seisean leis, “fear cródha iseadh thu. Is ceart san d'admháil. Is ceart tuar- astal fir chródha do thabhairt duit. Lean ag déanamh do ghníomhartha gaile agus gaisge i n-aghaidh na bhPhilistí- neach agus tabharfad duit le pósadh Merob, an inghean chríona so agam.” “Ach! a rí,” arsa Dáibhid leis, “cé h-é mise, nú cé h-iad mo mhuinntir, nú ce h-é m'athair, nú ca bhfuil aon chreideamhaint againn i n-Israél chun a rádh go mbeinn-se am' chleamhain ag an rí!” Níor ghádh dhó an umhluidheacht san. Ní dáiríribh a bhí an rí. Tháinig an t-am chun Meroib do phósadh agus ní do Dháibhid a tugadh í ach d'fhear eile. Is dócha gur mheas an rí go mbeadh Dáibhid as an slighe ag na Philistínigh sar a dtiocfadh an t-am chun na geallamhna do chómhlíonadh. <L 379> (Cuid a ceathar) FUATH. Thug Saul d'fhear eile an bhean a gheall sé do Dháibhid. Ba ghrána an rud le déanamh é. Níor chuir an feall san puinn buartha ar Dháibhid, ámhthach. Bhí inghean eile ag Saul agus Michol ab ainm di. Do thaithn sí sin go mór le Dáibhid agus thug sé grádh dhi ó chroidhe, agus thug sisi grádh dhó san chómh maith. D'airigh an rí san do bheith amhlaidh. Bhí áthas air, ach níor bh'áthas ar mhaithe le Dáibhid an t-áthas san. “Tabharfidh mé dhó í.” ar seisean i n'aigne féin, “agus mara ndeinidh sí aimhleas dó ná bíodh a bhuidheachas san aige orm-sa. Tabharfidh mé dhó í agus tabharfidh mé na Philistínigh dó mar aon léi.” Do labhair sé le Dáibhid: “Beidh tusa ad' chleamhain agam-sa, a Dháibhid,” ar seisean, “ar dhá shlighe.” Ansan do labhair sé le cuid d'á mhuinntir, “Labhraidh le Dáibhid,” ar seisean, “agus abraidh leis mar seo, ‘Taithnean tusa leis an rí agus tá gradh agá mhuinntir go léir duit. Toiligh anois, d'á bhrígh sin, chun bheith ad' chleamhain ag an rí.’” Do labhradar san an chainnt sin le Dáibhid, fé mar adubhradh leó. Dubhairt Dáibhid leó 'á bhfreagra, “B'fhéidir gur beag agaibh-se duine bheith 'n-a chleamhain ag an rí. Duine bocht suarach iseadh mise, ámhthach.” D'innseadar san an freagra san do'n rí. Thug an <L 380> rí teachtaireacht eile dhóibh ansan. “Abraidh leis,” ar seisean, “go mbeidh sé mór a dhóithin, maith a dhóithin, uasal a dhóithin, chun bheith 'n-a chleamhain ag an rí má imthighean sé agus céad fear de sna Philistínigh do mharbhú agus comhartha sofheicse thabhairt chugham a thaisbeánfidh an gníomh san a bheith déanta aige ar mo namhaid.” Dubhairt Saul an focal san le h-ionachas go dtabhar- fadh Dáibhid fé'n ngníomh a dhéanamh agus go marbhófí é féin sa n-iarracht. Do h-innseadh an chainnt do Dháibhid. I gcionn rainnt laethanta do ghleus sé buidhean de sna fearaibh a bhí fé n-a láimh agus d'imthigh sé isteach i dtír na bhPhilistíneach agus mhairbh sé dhá chéad fear acu agus thug sé leis an dá chéad cómhartha do theastuigh ó'n rí agus thaisbeáin sé dhó iad. Ansan do tugadh Michol, inghean an rí, le pósadh dhó. Do thaithn san go mór le Michol agus le Dáibhid mar bhí grádh ana mhór acu d'á chéile. Ach do mhéaduigh an t-eagla ar an rí roime Dháibhid mar do thuig sé i n'aigne go raibh lámh an Tighearna le Dáibhid sa ghnó san, fé mar a bhí ins gach gnó eile, agus mara mbeadh go raibh nár bh'fhéidir dó a leithéid de ghníomh a dhéanamh agus teacht slán. Agus fé mar a mhéaduigh an t-eagla air roime Dháibhid do mhéaduigh an fuath a bhí aige dhó. Do chuir an gníomh, .i. marbhú an dá chéad fear, buile feirge ar na Philistínigh. Thánadar, airís agus airís eile, ag cur cogaidh ar chlainn Israéil, ach d'oibrigh Dáibhid gnóthaí an chogaidh 'n-a gcoinnibh ní b'fhearr agus ní b'oilte 'ná mar a dhein aoinne eile de thaoiseach- aibh an rí, i dtreó go raibh a cháil i mbéalaibh daoine, go h-árd agus go h-oirdheirc, ní h-amháin ameasg chlainne Israéil ach ameasg na bhPhilistíneach chómh maith. Níor dhein san go léir, ámhthach, ach an fuath a bhí ag an rí dhó do mhéadú agus do chur i malluightheacht níba mhó. Fé dheire bhí an fuath chómh malluighthe sin nár fhéad Saul gan bheith ag labhairt leis an gcuid d'á <L 381> mhuinntir go raibh iontaoibh aige asta, 'ghá iarraidh ortha Dáibhid do mharbhú. Do labhair sé le n-a mhac, le Iónatan, agus d'iarr sé air Dáibhid do mharbhú. Bhí an aigne ró uasal ag Iónatan. Bhí grádh mór aige d'á athair agus agá athair dó san, ach má bhí féin is amhlaidh a chrom sé ar a athair do chómhairliú i gcoinnibh an droch ghnímh, 'ghá chur n-a luighe air nách fuath a bhí tuillte ag Dáibhid uaidh ach buidheachas. Bhí an cion, leis, ag Iónatan ar Dháibhid, mar adubradh cheana, agus tháinig sé ag triall ar Dháibhid agus d'innis sé dhó go raibh an rí ceapaithe ar é chur chun báis. “Tabhair aire mhaith dhuit féin,” ar seisean le Dáibhid. “Fan-se i bhfolach ar maidin amáireach,” ar seisean leis, “agus fan- fad-sa, amuich ar an machaire, i bhfochair m'athar agus beidh mé ag cainnt leis ad' thaobh-sa agus 'neósfad duit 'n-a dhiaidh san conus a ghlachfidh sé an chainnt agus cad déarfidh sé.” Deintear iongna ana mhór de'n charadas san a bhí ag Iónatan do Dháibhid, agus a fhios aige an uair sin go raibh Dáibhid le teacht idir é agus rígheacht a athar. DROCH IARRACHT. An fhaid a bhí Dáibhid i bhfolach do dhein Iónatan mar a gheall sé do Dháibhid. Do lean sé ag cainnt le n-a athair agus 'ghá chur 'n-a luighe air go raibh eugcóir aige 'á dhéanamh agus go raibh peaca mór aige 'á dhéanamh leis na h-iarrachtaíbh a bhí aige 'á dhéanamh ar Dháibhid do chur chun báis. Chuaidh a chainnt i bhfeidhm i dtreó gur gheall an t-athair dó ná déanfadh sé aon iarracht eile i gcoinnibh Dháibhid, agus gur dhearbhuigh sé i láthair Dé ná déanfadh. Ansan d'imthigh Iónatan agus d'innis sé do Dháibhid an gheallamhaint agus an dearbhú a dhein <L 382> an rí, agus thug sé leis isteach Dáibhid as an áit 'n-a raibh sé i bhfolach agus bhí Dáibhid ag déanamh an cheóil airís do'n rí mar ba ghnáth. Ach bhí an fhearg agus an bhuile ar na Philistínigh mar gheall ar mharbhú an dá chéad fear úd agus mar gheall ar an gcúis a bhí le h-iad a mharbhú agus mar gheall ar an easonóir a tugadh dóibh nuair a bhíodar marbh. Chruinnigh na Philistínigh slóighte móra chun díoltais a dhéanamh. Do ghleus Dáibhid slóighte Israéil agus chuaidh sé amach 'n-a gcoinnibh agus thug sé cath dhóibh agus bhuaidh sé ortha sa chath agus chuir sé ár agus dearg-ruathar ortha nár cuireadh a leithéid ortha riamh roimis sin. Do las san an fhearg agus an fuath go léir i gcroidhe an rí níba ghéire 'ná mar a bhíodar riamh. Bhí an mór chath curtha ar na Philistínigh agus bhí áthas ar chlainn Israéil ó cheann ceann de'n tír; agus bhí Dáibhid ag déanamh an cheóil do'n rí mar ba ghnáth. Bhí an rí ag feuchaint air agus ag éisteacht leis an gceól. Thóg sé an chraoiseach a bhí i n'aice agus chaith sé í i n-urchar le Dáibhidh. Thug Dia do Dháibhid gur léim sé i leithtaoibh mar a dhein sé an chéad uair úd. Chuaidh sé saor, ach do chuaidh an chraoiseach isteach go doimhinn agus go daingean i n-adhmad an fhalla agus d'fhan sí n-a seasamh ann, agus d'imthigh Dáibhid. Níor stad fearg an rí ansan. Chuir sé lucht cimeádta go tigh Dháibhid chun gan leogaint dó imtheacht as. Do thuig Michol an droch fhuadar a bhí fé n-a h-athair. Do labhair sí le Dáibhidh. “Mara n-éaluighir as so anocht,” ar sise, “cuir- far chun báis tu ar maidin.” Ansan do leog sí síos ó fhinneóig é ar an dtaobh eile de'n tigh, a gan fhios do'n lucht faire. Nuair a bhí sé imthighthe do theastuigh uaithi uain a thabhairt dó ar dhul chómh fada agus do b'fhéidir é as an áit. D'aimsigh sí íomhágh éigin a bhí sa tigh agus chuir sí cuid d'éadach Dháibhid ar an íomhágh agus shín sí an iomhágh san ar an <L 383> leabaidh agus chuir sí croicean gabhair ar an gceann, i dtreó go bhfeuchfadh an meigiol agus an clúmh mar fheuchfadh féasóg agus gruaig ar cheann duine. I gcaitheamh na h-oidhche tháinig lucht airm ó'n rí chun Dáibhid do bhreith go tigh an rí. “Ca bhfuil Dáibhid?” ar siad nuair a thánadar. “Tá sé 'n-a luighe ar a leabaidh le breóiteacht,” arsa Michol. D'imthigh an lucht airm sin agus d'innseadar do'n rí go raibh Dáibhid 'n-a luighe ar a leabaidh agus é breóite. “Imthighidh,” arsan rí go feargach, “agus tugaidh chugham anso é féin agus an leabaidh!” Thánadar an tarna h-uair, agus ní dheabhruighean an sgéal go raibh aon fhonn ró mhór ortha chun na h-oibre a bhí le déanamh acu. Fuaradar nár bh'é Dáibhid a bhí sa leabaidh ach smalla adhmaid agus croicean gabhair casta air agus meigiol an ghabhair mar fheusóig air. “Cad chuige dhuit an feall san do dhéanamh orm? arsa Saul le Michol. “B'éigean dom é dhéanamh,” arsa Michol, “mar dubhairt Dáibhid go marbhóchadh sé me mara ndeininn é.” An fhaid a bhí an méid sin gnótha 'á dhéanamh bhí uain ag Dáibhid ar dhul ó bhaoghal. Chuaidh sé go Ramata ag triall ar Shamuel agus d'innis sé a sgéal dó. D'innis sé dhó gach nídh d'á raibh déanta ag Saul 'n-a choinnibh agus conus mar a bhí sé lán cheapaithe ar é chur chun báis. Ansan d'imthigh Dáibhid agus Samuel le cois a chéile go dtí Naiot agus d'fhanadar ann. Deirtear go raibh coláiste, nú sgoil éigin fáigeadóir- eachta sa n-áit sin, fé láimh Shamuel. <L 384> CARADAS. Do h-innseadh do'n rí go raibh Dáibhid i bhfochair Shamuel i Ramata. Chuir an rí lucht airm uaidh go Ramata chun go mbéarfidís ar Dháibhid agus go dtabhar- fidís leó 'n-a phríosúnach é, i dtreó go gcuirfí chun báis é. Thánadar go Ramata. Chuadar as san go Naiot mar a raibh sgoil fáigeadóireachta. Chonacadar an sgoil agus chonacadar cualacht fáigí agus iad ag fáigeadóireacht agus Samuel 'n-a sheasamh ós a gcionn. Chómh luath agus do chonacadar san chuaidh meanamna na fáigeadóireachta fútha féin agus do luighdar isteach i dteannta na bhfáigí eile agus chromadar ar fháigead- óireacht, i dteannta na cod' eile, fé láimh Shamuel. Do h-innseadh an nídh sin do'n rí. Chomáin sé uaidh buidhean eile lucht airm agus dubhairt sé leó Dáibhid a thabhairt chuige 'n-a phríosúnach. Thánadar san go Naict. Chonacadar an fháigeadóireacht ar siubhal. Chuaidh meanamna na fáigeadóireachta fútha san, leis, agus do luighdar isteach i dteannta na cod' eile ag fáigeadóireacht i n-aonfheacht leó. D'airigh Saul é. Chuir sé an trímhadh buidhean uaidh. D'imthigh an rud céadna ar an dtrímhadh buidhin. Ansan d'eirigh Saul ar buile agus tháinig sé féin agus é lán cheapaithe ar Dháibhid do chur chun báis chómh luath agus thiocfadh sé suas leis. Nuair a tháinig sé go Sochó, áit ná raibh abhfad ó Naiot, do labhair sé le daoine a bhuail uime ann. “Ca bhfuil Dáibhid agus Samuel?” ar seisean. “Táid siad i Naiot, i Ramata,” ar siad san. Ansan b'é toil an Tighearna go ndeighidh meanamna na fáigead- óireachta fé Shaul féin agus gur chaith sé dhe a bhrat agus gur chrom ar fháigeadóireacht agus gur lean sé <L 385> de'n fháigeadóireacht, agus é ag cur na slighe dhe, as san gur shrois sé Naiot. An fhaid a bhí meanamna na fáigeadóireacht faoi ar an gcuma san níor chuimhnigh sé in aon chor ar Dháibhid ná ar an éad a bhí aige chuige. Do thuig Dáibhid, ámhthach, i n'aigne féin nár bh'ion- taoib dó fanmhaint sa n-áit. D'éaluigh sé agus tháinig sé abhaile go Gabaa, mar a raibh Iónatan, agus do labhair sé leis. “Cad tá déanta agam as an slighe, a rí!” ar sei- sean, “nú cad í an choir atá déanta agam i gcoinnibh t-athar, go bhfuil sé chómh dian ar tí an anama bhaint asam?” Ní baoghal duit, a chara ionmhuin,” arsa Iónatan. “Ní curfar chun báis thu! Ní déanfar a leithéid. Ní dhéanfidh m'athair aon rud, beag ná mór, gan é chur am, chomhairle-se ar dtúis. An amhlaidh is dóich leat go gceilfadh sé orm é dá mbeadh sé ar aigne tusa chur chun báis? Tugaim an Tighearna mar uradh dhuit ann nách baoghal duit.” “Á! a rí,” arsa Dáibhid, “tá fhios agat' athair gur ró ionmhuin leat-sa mise. Chimeád sé uait an droch nídh seo atá beartuighthe aige am' choinnibh-se i dtreó ná cuirfí buaireamh aigne ort. Deirim leat, i láthair Dé, a rí, ná fuil ach ciscéim idir mise agus an bás.” “Má tá an sgéal chómh h-olc san,” arsa Iónatan, “agus má taoin tú chómh deimhnightheach san go bhfuil, ní foláir duit tu féin do chosaint chómh maith agus is féidir é. Déanfad-sa aon rud is maith leat a dh'iarr- aidh orm.” “Dein an méid seo dhom, a rí,” arsa Dáibhid. “Tá, mar is eól duit, an fhéile seo na gcaland ann amáireach. Is gnáth mise do shuidhe chun búird i n-aice an rí. Leog dom anois dul i bhfolach lasmuich anso go ceann tri lá. Nuair a chífidh t-athair, amáireach, gan mé bheith am' shuidhe i n'aice, fiafróchaidh sé dhíot-sa, b'fhéidir, ca bhfuilim. Abair-se leis mar seo:— “D'iarr Dáibhid orm leogaint dó dul go Betlehem, <L 386> a chathair dúchais, mar go bhfuil ídhbirt sholmanta le déanamh agá ghaoltaibh go léir. Agus b'éigean dó imtheacht gan aon ríghneas. Má deir sé, ‘tá go maith,’ ní baoghal dom; ach má thagan fearg air dein-se deimhin de go bhfuil an droch fhuadar féi go críochnuighthe. Tá ceangal caradais idir mise agus tusa, a rí, i láthair an Tighearna. As ucht an cheangail sin dein-se an méid sin domh-sa anois chun mé chosaint ar t'athair. Nú má's léir duit go bhfuil coir déanta agam a thuillean bás dein-se féin mé chur chun báis anois agus ná beir i láthair t'athar me.” “Nár leogaidh Dia go ndéanfinn a leithéid!” arsa Iónatan. “Ní h-eadh ach má taisbeántar dom go soiléir an droch nídh seo bheith beartuighthe agam' athair ad' choinnibh is deimhin go gcuirfad i n-iúil duit é. Ní féidir dom a mhalairt a dhéanamh agus an ceangal caradais chómh dian eadrainn i láthair Dé. Ná bíodh aon mhearathal ort ná go ndéanfad-sa mo dhítheal duit.” DO SOCARUIGHEADH AR CHLEAS. “Agus má labhran t'athair i bhfeirg am' choinnibh,” arsa Dáibhid, “conus a curfar san i n-iúil domh-sa?” “Tar liom amach anso,” arsa Iónatan. D'imthigh an bheirt amach agus do labhair Iónatan. “Geallaim- se dhuit anois” ar seisean, “i láthair Dé, má labhran m'athair go feargach ad' choinnibh go gcuirfad i n-iúil duit é. Má thuigim ó n-a chainnt go bhfuil droch nídh beartuighthe aige ad' choinnibh agus go bhfuil sé lán cheapaithe ar a dhroch aigne do chur i bhfeidhm ort tabhar- fad duit gach eólus a gheóbhad agus tabharfad caoi dhuit ar theiche ó fheirg m'athar. Ansan ní'l agam le rádh leat ach go raibh Dia leat, fé mar a bhí lem' athair! <L 387> 'N-a dhiaidh san, ma bhím-se beó bí-se cneasta liom, agus má bhím marbh, agus má 'sé toil an Tighearna do namhaid go léir do chur ar neamhnídh, ná sgaradh do charadas lem' shliocht go deó.” Ansan do gheall Dáibhid go ndéanfadh sé an nídh sin agus chuir sé dearbhú ana dhian air féin i láthair an Tighearna go ndéanfadh. “Tá go maith,” arsa Iónatan. “Seo mar atá le déanamh agat-sa anois. Imthigh láithreach agus eirigh i bhfolach sa n-áit atá ceapaithe agat, i n-aice na cloiche ar a dtugtar Esel. Nuair a chífidh m'athair ná beidh tú ag an mbórd labharfidh sé agus fiafróchaidh sé ca bhfuilir. Labharfad-sa 'ghá fhreagra agus déar- fad gur iarrais cead orm féin dul abhaile chun do mhuinntire mar go bhfuil ídhbirt sholmanta le déanamh ann acu agus nár bhfoláir duit bheith 'n-a measg. Ansan má ghlacan sé an freagra go réidh beidh 'fhios agam nách baoghal duit agus tiocfad amach anso chun mo sgéil do chur i n-iúil duit. Nuair a bheidh mo fhreagra tabhartha ar an rí agam beidh sé i n-aigne na ndaoine a bheidh láithreach tú bheith i mBetlehem. D'á bhrígh sin caithfir fanmhaint i bhfolach pé 'cu bheidh sgéal fóghanta agam nú droch sgéal. Ach tabharfad an t-eólus duit ar an gcuma so. Tabharfad liom amach mo bhogha agus rainnt saighead agus beidh mé ag lámhach na saigh ead, ag déanamh taithighe mar dh'eadh. Beidh buachaill beag lem' chois agam chun na saighead do thabhairt thar n-ais chugham. Lámhfad trí saigheada i dtreó na cloiche sin agus déarfad leis an mbuachaill imtheacht agus iad do thabhairt thar n-ais chugham. Nuair a rithfidh sé chun iad a thabhairt leis lámhfad saighead eile thairis amach. Ansan labharfad go h-árd leis an mbuachaill agus má deirim leis, “Táid na saigheada ar an dtaobh abhus díot,' féadfir-se eírighe agus teacht chugham mar 'neósfidh an focal san gur sgéal fóghanta a bheidh agam duit. Ach má deirim, ‘táid na saigheada lasmuich <L 388> dhíot,’ tabharfidh san le tuisgint duit gur droch sgéal a bheidh agam duit.” D' imthigh Dáibhid agus chuaidh sé i bhfolach fé mar a socaruigheadh eatartha. Tháinig am an dínnéir mhóir. Tháinig Saul chun na h-áite 'n-ar ghnáth leis suidhe. Bhí Iónatan ar dheis ar rí. Bhíodh Dáibhid ar an dtaobh eile, ach ní raibh Dáibhid ann an uair sin agus bhí an áit folamh. Do shuidh Abner ann. B'é Abner an rígh- féinne. Thug Saul fé ndeara ná raibh Dáibhid ann ach níor labhair sé. Do thuig sé go mbfhéidir go mbeadh sé ann an lá 'n-a dhiaidh san. Bhí an fhéile le bheith ar feadh an dá lá. Tháinig an tarna lá. Chonaic Saul airís ná raibh Dáibhid ann. Do labhair sé le Iónatan. “Cad 'n-a thaobh do mhac Isai gan bheith anso indiu ná indé?” ar seisean. “D'iarr sé go cruaidh orm-sa a rí,” arsa Iónatan, “leogaint dó dul go Betlehem. Dubhairt sé go dtáinig duine d'á mhuinntir chuige 'ghá rádh leis go raibh ídhbirt sholmanta le bheith ann agus go mbeadh sé ana bhuidheach díom ach leogaint dó dul ag triall ar a mhuinntir i gcóir na h-ídhbirte sin.” Do las fearg an rí nuair airigh sé an chainnt sin. Thug sé aghaidh ar Iónatan agus do labhair sé go fear- gach agus go h-ana tharcuisneach leis. “An amhlaidh is dóich leat,” ar seisean. “Nách eól dom an caradas gan chiall atá agat-sa do'n fhear san? Ná fuil fhios agat ná fuil aon bhreith agat ar bheith ad' rí am' dhiaidh-se an fhaid a bheidh an fear san beó? Imthigh agus tabhair chugham anso é go gcurfar chun báis láithreach é!” “Cad chuige go gcurfí chun báis é?” arsa Iónatan. “Cad tá déanta as an slighe aige?” Níor dhein Saul ach breith ar a shleagh chun í chur tré chroidhe Iónatain. <L 389> LÁMHACH NA SAIGHEAD. Nuair a chonaic Iónatan an rabharta feirge a tháinig ar an rí bhí fhios aige go raibh sé lán cheapaithe ar Dháibhid do chur chun báis chómh luath agus gheóbhadh sé greim air. Tháinig buile feirge ar Iónatan féin nuair a thuig sé go raibh a athair ceapaithe ar a leithéid d'eugcóir a dhéanamh. Do phreab sé ó'n mbórd gan bia do bhlaise agus d'imthigh sé amach. Ar eirighe lae ar maidin amáireach a bhí chughainn do ghlaoidh sé ar bhuachaill a bhí aige. “Téanam a ghiolla,” ar seisean, “agus téimís amach ar an machaire go ndeinead rainnt lámhaigh lem' bogha, mar thaithighe.” Thug an buachaill leis an bogha agus na saigheada agus chuaidh an bheirt amach ar an machaire. Do rug Iónatan ar an mbogha agus ar shaighead agus chaith sé urchar i dtreó an bhaill 'n-a raibh fhios aige Dáibid a bheith i bhfolach. “Imthigh a ghiolla,” ar seisean leis an mbuachaill, “agus tabhair chugham thar n-ais an saighead úd.” Do rith an buachaill sa treó 'n-a raibh an saighead imthighthe. Chómh luath agus bhí sé imthighthe do sgaoil Iónatan saighead eile 'n-a dhiaidh agus thar mhullach a chinn amach. Ansan do ghlaoidh sé 'n-a dhiaidh:— “Tá saighead eile imthighthe amach lasmuich dhíot, a ghiolla!” ar seisean agus dhein sé an ghlaodh chóm h-árd san gur airigh Dáibhid í. D'airigh Dáibhid an ghlaodh agus thuig sé an brígh a bhí léi, do réir mar a bhí socair eatartha. Tháinig an buachaill thar n-ais agus na saigheada aige. “Seo, a ghiolla,” arsa Iónatan, “tóg leat isteach an bogha agus na saigheada so. Ní beag liom díobh an turus so.” <L 390> D'imthigh an buachaill agus do rugh sé leis isteach an bogha agus na saigheada. B'fhéidir go bhfiafróchadh duinne cad ba ghádh do Iónatan an méid sin gnótha i dtaobh an lámhaigh. Bhí gádh mór leis; mara mbeadh an lámhach san níor bh'fhéidir dó teacht i dtreó na h-áite 'n-a raibh Dáibhid i bhfolach. Bheadh muinntir an rí ag faire air agus ba bhaoghal go bhfaighdís eólus éigin ar an áit 'n-a raibh Dáibhid agus go 'neósfidís do'n rí é, ansan do cuirfí chun báis an bheirt, Dáibhid agus Iónatan, i n-aonfheacht. Ach nuair a conacthas Iónatan ag déanamh an lámhaigh agus a ghiolla ag tabhairt na saighead chuige níor chuimhnigh aoinne ar aon ghnó eile bheith amuich ar an machaire aige. Dá mb'é an giolla féin é dá gceistithí é ní raibh aon nídh le h-innsint aige ach an rud a chonaic sé agus an ghlaodh a dh'airigh sé. Ní fhéadfadh aoinne a chuimhneamh go raibh aon bhaint ag an lámhach ná ag an nglaodh le Dáibhíd. D'imthigh an giolla fé mar adubhradh leis. Nuair a bhí sé imthighthe tháinig Dáibhid as an bhfolach agus bhí an bheirt i bhfochair a chéile. Do rugadar baróg ar a chéile agus iad araon ag sile na ndeór go fuigheach. Nuair a bhí an tocht san curtha dhíobh acu do labhair Iónatan. “Imthigh leat anois, a chara dhil,” ar seisean, “agus síothcháin Dé ort! agus an gheallamhaint úd a dheinea- mair d'á chéile, fé dhearbhú i láthair an Tighearna, nuair adubhramair; ‘bíodh an Tighearna idir mise agus idir mo shliocht-sa agus do shliocht-sa go deó!’ bíodh an gheallamhaint sin buan eadrainn.” Ansan d'eirigh Dáibhid agus d'imthigh sé a bhóthar féin, agus d'imthigh Iónatan isteach sa chathair. Ní raibh aon chuimhneamh ag aoinne de mhuinntir na catharach ná gur imthighthe go Betlehem a bhí Dáibhid. D'á bhrígh sin níor dhein an rí ná aoinne eile aon iarracht ar theacht suas leis i n-aon áit eile. Thug Iónatan an <L 391> chaoi sin do Dháibhid ar dhul saor ó fheirg an rí bíodh go raibh fhios aige gur bh'fhíor an focal úd adubhairt an rí, ná raibh aon bhreith aige féin ar bheith 'n-a rí i ndiaidh a athar an fhaid a bheadh Dáibhid beó. Deir- tear, mar gheall air sin, gur beag má conacthas riamh caradas chómh dílis leis an gcaradas san a bhí ag Iónatan do Dháibhid. DUINE BUILE MAR DH'EADH. D'imthigh Dáibhid a bhóthar féin. Tháinig sé chun na h-áite ar a dtugtí Nóbé, ag triall ar shagart d'ár bh'ainm Acimelec. Tháinig iongna agus alltacht ar Acimelec nuair a chonaic sé é. “Ó,” ar seisean, “cad fé ndeara dhuit bheith at' aonar gan aon duine at' fhochair?” ‘Do thug an rí órdú áirithe dhom,’ arsa Dáibhid, “agus dubhairt sé liom gan fios mo ghnótha bheith ag aoinne beó. Táid cualachta fear agam i n-áiteanaibh áirithe. Má tá aon nídh agat a thabharfá le n-ithe dhúinn tabhair dúinn é.” “Ní'l aon arán agam,” arsa Acimelec, “ach an t-arán beannuigthe, na chúig bhulóga atá i láthair an Tighearna. Tabharfád daoibh iad san má táthaoi ar an staid cheart chun iad do chaitheamh.” “Tá go maith,” arsa Dáibhid. Do thug Acimelec dó na chúig bhulóga. Do thárla go raibh sa n-áit an uair sin fear d'ár bh'ainm Dóég, Iduméach ab eadh é, agus isé a bhí 'n-a chaptaéin ar aodhairíbh Shaul. Chonaic sé Dáibhid agus chonaic Dáibhid eisean, agus bhí fhios ag Dáibhid gur bhaoghal go ndéanfadh sé díobháil. “An bhfuil sleagh, nú claidheamh, nú aon arm de'n tsórd san agat a thabharfá dhom?” arsa Daibhid le <L 392> h-Acimelec. “Níor thugas liom mo chlaidheamh ná m'arm féin mar bhí órdú an rí ró dhian,” ar seisean. “Ní'l aon chlaidheamh anso,” ars an sagart, “ach an claidheamh a bhí ag Goliah, an fear mór úd a mharbhuighis i ngleann na Teiribinte. Tóg leat é má's maith leat é.” “Tabhair chugham é,” arsa Dáibhid. “Ní'l claidheamh eile chómh maith leis le fághail.” Do thóg Dáibhid an claidheamh san agus d'imthigh sé. Bhí fhios aige go mbeadh Saul ar a thóir láithreach agus ní fheidir sé cá dtabharfadh sé aghaidh chun dul uaidh. D'imthigh sé ag triall ar Achis, rí Ghet. Cheap sé go mb'fhéidir go mbeadh áthas ar mhuinntir na catharach san é bheith 'n-a charaid acu i n-inead é bheith 'n-a namhaid acu, mar Philistínigh ab eadh iad. Nuair a chonaic muinntir an rí sin é do liúghdar le h-iongna agus le h-áthas. “Ó!” ar siad, “nách é seo Dáibhid, rí na tíre? Nách é seo an fear a bhíodh acu 'á mholadh le cantainnibh agus le ceól agus go ndeiridis leis, “Do leag Saul míle fear, Ach do leag Dáibhid deich míle!” Nuair airigh Dáibhid an saghas san cainnte acu do thuig sé i n'aigne gur bhaoghal dó iad, go mb'fhéidir nár mheasa dhó Saul féin chuige 'ná iad. Isé rud a dhein sé láithreach 'ná a leogaint air gur dhuine é a bhí as a mheabhair. Do thuit sé idir a lámhaibh agus d'atha- ruigh a ghnúis agus do ghluais sprioslaí le n-a bhéal agus síos ar a chuid féasóige. Chonaic Aichis é. “Tá an duine sin as a mheabhair!” ar seisean, “Cad chuige dhíbh é thabhairt anso? An amhlaidh ná fuil ár ndóithin daoine buile againn féin? Is deas na seirbhisigh sibh!” Do sgaoileadar uatha Dáibhid agus d'imthigh sé. Bhí uaimh ar a dtugtí Odollam tímpal siubhal lae ó chathair Ghet. D'imthigh Dáibhid agus chuaidh sé isteach <L 393> sa n-uaimh sin agus d'fhan sé ann. D'airigh a dhritháracha agus a ghaolta go raibh sé sa n-uaimh. Thánadar ag triall air. Tháinig ag triall air mar an gcéadna a lán daoine a bhí ag teiche ó fhiachaibh agus ó thrioblóidíbh eile, agus a lán buachaillí díomhaoine, agus chuireadar iad féin fé n-a láimh. Fé dheire bhí tímpal cheithre chéad fear aige. Tháinig a athair agus a mháthair ag triall air. Níor bh'fhéidir dóibh fanmhaint sa bhaile le h-eagla go n-imireóchadh an rí ortha an fhearg a bhí air chun Dáibhid. Níor thaithn le Dáibhid a athair agus a mháthair a bheith sa chruadhtan a bheadh le folag acu dá bhfanaidís i n'fhochair féin. Dhein sé caradas le rí Mhóab agus d'iarr sé air áit chómhnuighthe thabhairt dóibh go dtí go gcuirfadh Dia ar a chumas féin an nídh sin do dhéanamh. Dhein rí Mhóab san. ÉIRLEACH AR NA SAGAIRT. Bhí Dáibhid i n-uaimh Odollaim agus an cheithre chéad fear i n'fhochair, agus deirtear nár bh'fhada go raibh sé chéad fear aige. Do cómhairligheadh dó gan fanmhaint sa n-uaimh sin ach dul isteach i dtír Iúda' agus do chuaidh. Do stad sé i n-áit ar a dtugtí Harat. D'airigh Saul an méid sin agus é i nGabaa. Bí a shleagh 'n-a láimh aige agus a sheirbhísigh 'n-a thímpal. Do labhair sé leó. “Innsidh an méid seo dhom,” ar seisean leó, “an dtabharfidh mac Isai talam agus fíonghuirt daoibh-se go léir, nú an ndéanfidh sé tribiúin agus taoiseacha céad díbh toisg páirt a bheith gabhtha agaibh leis am choinnibh-se agus gan aoinne bheith agam do 'neósfadh aon rud dom 'n-a thaobh? Siné mo mhac féin páirteach leis am' choinnibh! Ní'l aon truagh ag aoinne agaibh <L 394> dom agus mé i n-a leithéid de chás. Mo mhac féin ag gabháil pháirte mo sheirbhísigh am' choinnibh agus an feall acu araon 'á dhéanamh orm coitchianta!” Bhí Dóég ag éisteacht leis an gcainnt sin. B'é ceann uraid na seirbhíseach é. “Do chonac-sa mac Isai i Nóbé,” ar seisean, “i bhfochair an tsagairt Ac- imelec, agus do labhair Acimelec leis an dTighearna ar a shon, agus thug sé bia dhó, agus thug sé claidheamh Gholiah dhó.” Chomáin Saul teachtaireacht go Nóbé láithreach 'ghá rádh le h-Acimelec agus le n-a raibh de sna sagartaibh ann teacht chuige. Thánadar. Do labhair an rí le h-Acimelec. “An airighean tú leat me, a mhic Achitoib?” ars an rí. “Airighim, a rí,” ars an sagart. “Cad chuige dhaoibh ceilg a dhéanamh am' choinnibh, tú féin agus mac Isai? Thugais bia dhó, agus thugais claidheamh dó, agus do labhrais leis an dTighearna ar a shon, agus thugais gach aon chongnamh dó i dtreó go bhféadfadh sé eirighe amach am' choinnibh, an feallaire!” “Agus, a rí,” arsa Acimelec, “ca bhfuil an fear ameasg do sheirbhíseach go léir atá chómh dílís duit agus atá Dáibhid? Is cleamhain do'n rí é. Tá sé umhal duit. Cómhlíonan sé gach órdú d'á dtugan do Shoillse dhó. Is mór-chlú doeaghlach an rí é. Má labhras leis an dTighearna ar a shon, ar bh'é an chéad uair agam 'á dhéanamh é. Ach i dtaobh an ruda so atá agat' Shoillse 'á chur am' leith, a rí .i. gur dheineas ceilg ad' choinnibh, níor dheineas a leithéid. Ní raibh aon phioc d'á fhios agam, a rí, cad fé ndeara dhó dul go Nóbé, aon phioc i n-aon chor d'á fhios.” “Cuirfar chun báis anois tu, a Acimelec,” arsan rí, “tú féin agus an uile dhuine de theaghlach t'athar.” Ansan d'iompuigh sé chun na bhfear a bhí láithreach. “Iompuighidh,” ar seisean, “ar na sagairt sin agus <L 395> cuiridh chun báis iad mar tá páirt gabhtha acu le Dáibhid.” Níor chorruigh aoinne. D'fheuch sé ar Dhóég “Iompuigh-se ortha,” ar seisean, “agus mairbh iad!” D'iompuigh Dóég ortha agus mhairbh sé iad go léir. Bi cúigear agus cheithre fichid acu ann agus an t-ephod línéadaigh ar gach duine acu agus do mhairb Dóég iad go léir. Annsan d'imthigh an rí agus chuir sé chun báis a raibh de dhaoine, óg agus aosta, i gcathair Nóbé, cathair na sagart. Níor fhág sé fear bean ná leanbh beó ann, ná fiú beithidheach allta, bó caoira ná capall. D'éaluigh, ámhthach, aon mhac amháin de mhacaibh, Aci- melec ó'n marbhú agus chuaidh sé saor agus d'imthigh sé ag triall ar Dháibhid. Abiatar ab ainm dó. D'innis sé do Dháibhid an t-éirleach a bhí déanta ag an rí ar na sagartaibh, conus mar a cuireadh a athair agus a mhuinntir go léir chun báis agus nár chuaidh saor ach é féin. Chuir an sgéal san brón mór agus buairt an Dháibhid. “Bhí fhios agam,” arsa Dáibhid le h-Abiatar, “nuair a chonac Dóég ann go 'neósfadh sé an sgéal do Shaul. Is mise fé ndeár bás t'athar-sa agus do mhuinntire go leir. Ach fan agam anso anois agus ní baoghal duit. Má thagan aon duine ar tí m'anama-sa anso tiocfidh sé ar tí t'anama-sa agus saorfar thusa i n-aonfheacht liom-sa.” Is léir gur chun Acimelec do chimeád ó fheirg an rí nar innis Daibhid dó gur ag teiche le n'anam a bhí sé nuair a tháinig sé go Nóbé gan arm gan chualacht. Ach níor dhein san aon tairbhthe d'Acimelec ná d'á mhuinntir. “Mo thruagh an ceart nuair a bhíon sé gan neart!” <L 396> DÁIBHID I BPLUAIS. An fhaid a bhí Dáibhid i Harat tháinig sgéala chuige ó Cheila, baile beag a bhí tímpal seacht míle ó Hebron, 'ghá innsint dó go raibh na Philistínigh ag ionsuidhe an bhaile bhig, agus 'ghá iarraidh air teacht le cabhair chun na h-áite. Chuir Dáibhid an sgéal i gcómhairle an Tighearna mar seo: “A Thighearna, an toil leat go raghainn agus go mbuadhfinn ar na Philistíneaeaibh úd?” Agus dubhairt an Tighearna leis: “Imthigh; agus buadhfir ortha, agus saorfir Ceila.” Ansan d'imthigh Dáibhid agus a chualacht agus chuir sé cath ar na Philistínigh agus do bhuaidh sé ortha agus chuir sé ár agus dearg ruathar ortha agus bhain sé dhíobh a raibh d'ollmhaitheas acu agus chosain sé Ceila ortha. D'airigh Saul an sgéal san. “Seadh!” ar seisean, “tá greim agam air fé dheire! Baile dúnta dain- gean iseadh Ceila. Ó tá sé istigh sa bhaile sin agus na geataí dúnta ní'l aon bhreith aige ar dhul uaim.” Chomáin sé teachtaireacht amach chun a shlóighte do chruinniú chun Ceila do thógaint agus Dáibhid agus a chualacht do chur chun báis. Do h-innseadh san do Dháibhid. Do labhair sé leis an dTighearna. “A Thigh- earna,” ar seisean, “nuair a thiocfidh Saul annso a' dtabharfidh muinntir an bhaile seo mise agus mo chualacht suas dó?” agus dubhairt an Tighearna leis: “Tabharfid.” D'eirigh Dáibhid agus a chualacht láith- reach agus d'imthighdar as an mbaile. D'airigh Saul go rabhadar imthighthe as an mbaile agus ansan níor tháinig sé i n-aon chor. Nuair imthigh Dáibhid a' Ceila thug sé féin agus a chualacht aghaidh ar na cnocaibh daingeana uaigneacha ar a dtugtí Ziph. Shocaruighdar iad féin i bpluais a bhí i <L 397> gcnoc ana dhaingean. Ach do lean Saul ar a dtóir tríd an uaigneas, ach níor leog an Tighearna dhó teacht suas leó. Bhí coill dhiamhar dhorcha mórthímpal an chnuic mar a raibh Dáibhid agus a chualacht sa phluais agus do theip ar Shaul aon eólus d'fhághail ar an bpluais ná ar cad é an treó baill 'n-a raibh sí. Bhí fhios ag Iónatan an fiadhach a bhí agá athair 'á dhéanamh a d'iarraidh teacht suas le Dáibhid agus bhí truagh aige do Dháibhid. Tháinig sé ag triall air chun misnigh do chur air. “Ná biodh aon cheist ort, a chara ionmhuin,” ar seisean leis, “ní fhéadfidh m'athair teacht suas leat. Beidh tusa ad' rí ar Israél agus mise ad' thainiste. Tá fios an méid sin ag m'athair. Ní'l aon phioc d'á mhearthal air.” Ansan do dhein an bheirt an ceangal caradais d'athnuachaint eatartha agus chuaidh Iónatan abhaile agus d'fhan Dáibhid sa choill. Bhí fhios ag muinntir na tíre mórthímpal Dáibhid a bheith i bhfolach i n-áit éigin sa choill agus an rí bheith a d'iarraidh teacht suas leis ar a dhítheal. Mar is gnáth, do cheapadar gur bh'é a mbuach páirt do ghabháil leis an bhfear láidir dar leó. Tháinig rainnt acu ag triall ar an rí go Gabaa agus d'innseadar dó go raibh Dáibhid i bhfolach 'n-a dtír féin istigh i lár coille, ar chnoc Hachila, ar thaobh na lámha deise de'n ghainmheach. Bhí sé ana bhuidheach díobh. “Beannacht ó'n dTighearna oraibh,” ar seisean leó, “mar gheall ar an gcomhaoine seo atá curtha agaibh orm; agus mar gheall ar an dtruagh atá taisbeánta agaibh dom sa chás 'n-a bhfuilim. Téidhidh abhaile anois agus deinidh faire go maith air agus cuiridh eólus cruinn ar gach aon áit n-ar gnáth leis bheit i bhfolach ann, agus nuair a bheidh fhios go cruinn agaibh cá mbeidh sé tagaidh agus innsidh dom é agus raighmíd agus béarfimíd air.” Thánadar abhaile go dtí Ziph agus Saul 'n-a ndiaidh. Bhí Dáibhid an uair sin thíos ar mhachaire Mhaon, ar <L 398> dheis na h-áite ar a dtugtí Iremom. Do ghluais Saul agus a chualacht síos 'n-a dhiaidh go géar agus cheap sé go mbeadh greim aige láithreach air. Do h-innseadh do Dháibhid é bheith ag teacht go géar agus d'imthigh sé síos go dtí caraig a bhí i ngainmheach Mhaon. Do lean Saul é. Bhí cnoc ann agus bhí Saul agus a chual- acht ar thaobh de'n chnoc agus Dáibhid agus a chualacht ar an dtaobh eile. Toisg an chualacht mhór a bheith ag Saul d'fhéad sé fáinne dhéanamh díobh mórtímpal ar Dháibhid agus ar a chualacht bheag. “Anois nú riamh,” arsa Saul i n'aigne féin, “tá greim agam air. Tá sé anso istigh agam agus ní'l agam le déanamh ach dúnadh isteach air.” Thosnuigh sé ar dhúnadh isteach air go breágh réidh stuama, aire mhaith aige 'á thabhairt ná sleamhnóchadh sé as an bhfáinne ar aon taobh. Le n-a linn sin siúd teachtairí ó'n mbaile ag triall ar Shaul. “O! a rí,” ar siad, “tar abhaile láithreach. Tá an tír lán de shlóightibh na bhPhilistíneach.” B'éigean dó féin agus d'á chualacht imtheacht láithreach agus Dáibhid d'fhágáilt 'n-a ndiaidh. GNÍOMH UASAL. Chómh luath agus bhí Saul agus a chualacht imthighthe d'imthigh Dáibhid agus a chualacht as an áit osgailte sin agus chuadar isteach ameasg na gcnoc ar a dtugtí Engaddi agus d'fhanadar ann, áit nár bh'fhéidir do Shaul, dá dtagadh sé airís, fáinne fear a dhéanamh 'n-a dtímpal ann. Do chuaidh Saul abhaile agus ba ró ghearr an mhoill air na Philistínigh do chur amach as a thír agus díthineas ortha. Nuair a bhí an méid sin déanta aige tháinig sé thar n-ais airís ar thóir Dháibhid. Do h-innseadh dó <L 399> go raibh Dáibhid imthighthe isteach ameasg na gcnoc. Níor dhein san aon atharú aigne air. Do thoibh sé amach trí mhíle fear de sna fearaibh ab fhearr a bhí ar a shluagh agus thóg sé leis iad isteach ameasg na gcnoc, isteach ameasg caraigreach gur dhóich le duine ná féadfadh an gabhar fiain ar a dtugtar an t-íbecs gabháil 'n-a measg gan a chnámha do bhrise. Bhí sé féin agus a thrí mhíle fear ag cuardach ins gach aon treó baill feuchaint a' bhféadfidís a dhéanamh amach cá raibh Dáibhid agus a chualacht bheag. Sa chuardach do Shaul tháinig sé go béal pluaise móire. Ar ádhmharaighe an tsaoghail cé bheadh laistigh de sa pluais ach Dáibhid agus a chualacht! Nuair a chonaic cualacht Dháibhid an rí do labhradar i gcogar go h-íseal, “Anois an t-am agat,” ar siad le Dáibhid. Do nocht Dáibhid a chlaidheamh agus d'eul- uigh sé i n-aice le Saul, laistiar de. Níor mhothuigh Saul é. I n-inead an chlaidhimh do shádh tré chorp an rí, ámhthach, níor dhein sé ach smuit d'iochtar an bhrait a bhí ar an rí do ghearradh dhe agus do thabhairt leis. Bhí an chualacht ar buile nuair nár mhairbh sé an namhaid a bhí ag déanamh an díthil go léir chun eisean do mharbhú. “Ní leogfadh eagla an Tighearna dhom an gníomh san do dhéanamh,” arsa Daibhid leó. “Isé mo rí é. Tá ola an Tighearna air. Bheadh peaca mór déanta agam dá dtógainn mo lámh 'n-a choinnibh.” “Déanfimíd-se an gníomh,” ar siad-san. “Ní dhéanfidh sibh aon nídh dh'á shórd.” arsa Dáibhid leó. “Má chuirean sibh chuige,” ar seisean, “déanfidh sibh an gníomh orm-sa ar dtúis.” B'éigean dóibh leogaint dó. Ar ball d'eirigh Saul agus bhí sé ag imtheacht amach as an bpluais. Do phreab Dáibhid amach 'n-a dhiaidh agus ghlaoidh sé air. “A rí! a rí!” ar seisean. D'feuch Saul laistiar de agus chonaic sé Dáibhid. “Á! a rí uasail,” arsa Dáibhid, “is mairg duit a dh'éistean le cómhrádh droch dhaoine a bhíon 'ghá chur 'n-a luighe ar do Shoillse go <L 400> bhfuil droch aigne agam-sa chughat agus go mbím ar tí díobhála dhéanamh duit.” Le n-a linn sin d'umhluigh sé é féin síos go talamh i láthair an rí. “An é seo glór mo mhic a dh'airighim?” arsan rí, “glór Dháibhid?” “Isé, a rí,” arsa Dáibhid, “agus feuch, a rí,” ar seisean, “dá mbeinn-se ar tí díobhála dhéanamh dod' Shoillse ní raibh bac orm an díobháil sin do dhéanamh anois.” Ansan thaisbeáin sé dhó an stráice d'á bhrat a bhí 'n-a láimh aige. Do stad Saul agus iongna a chroidhe air. “Is macánta d'fhear tu 'ná mise go mór,” ar seisean. “Maith i n-aghaidh an uilc atá déanta agat dom. Ní'l agam le h-iarraidh ort anois ach aon nídh amháin. Tá fhíos agam go mbeidh tú ad' rí ar Israél am' dhiaidh. Dearbhuigh dom anois i láthair Dé ná déanfir íde ar mo shliocht.” Dhein Dáibhid an dearbhú san agus do sgaradar. NABAL. Nuair a chonaic Saul conus mar ab é toil an Tigherana é chur ar chumas Dháibhid agus nár dhein Dáibhid air an t-olc a bhí tuillte aige uaidh, tháinig maoineachas thar barr air agus bhí sé ag gol go h-árd. Ansan, nuair a thug Dáibhid an gheallamhaint dó, fé dhearbhú i láthair Dé, ná déanfadh sé aon droch nídh i gcoinnibh a shleachta, shocaruigh sé a aigne ar dhul abhaile agus ar gan a thuille cur isteach a dhéanamh ar Dháibhid. D'iompuigh sé abhaile, é féin agus a thrí mhíle fear, agus d'imthigh Dáibhid agus a chualacht suas i n-áit níba dhaingine ameasg na gcnoc. Ansan tháinig an t-am do Shamuel, am a bháis, agus fuair sé bás agus do dhein clann Israéil é thóramh, agus é chaoine go dúbhach, <L 401> agus d'adhlacadar é 'n-a thigh féin, .i. ameasg a dhaoine féin. Ansan do chuaidh Dáibhid síos isteach sa tír uaigneach ar a dtugtí Pharan agus do chómhnuigh sé ann. Do thárla go raibh an uair sin, fear áirithe n-a chómhnuidhe i n-áit uaigneach eile ar a dtugtí Maon, agus ní raibh an dá áit ró fhada ó chéile. Nabal ab ainm do'n fhear san agus fear ana shaidhbhir ab eadh é agus fear ana dhothighsach. Bhí an áit ar a dtugti Cármel 'n-a sheilbh agus bhí mórán caereach aige, trí mhíle caoira, agus míle gabhar. Fear goirgeach, cas, doicheallach, droch aigeanta, ab eadh é. Bhí bean pósta aige agus bean ghasta chiallmhar thuisgeanach ab eadh í, agus bean bhreágh dhathamhail ab eadh í, leis. De shliocht Chaleb ab eadh an fear. Do thárla go raibh na caoire d'á mbearradh do Nabal agus gur airigh Dáibhid go rabhadar, agus go raibh fios na h-áite aige. Ba ró dheacair do Dháibhid an cheithre chéad fear a bhí aige, nú an sé chéad fear, do chothú agus do chimeád suas sa dúthaigh a bhí chómh fiain chómh h-uaigneach. Mara mbeadh Dáibhid ní bheadh aon bhreith ag an bhfear saidhbhir ar a chuid saidhbhris do chosaint ar na foghluidhthibh. Do thuig Dáibhid, d'á bhrígh sin, gur bh'é ba lugha ba ghann do'n fhear a bhí chómh saidhbhir congnamh éigin cothuighthe thabhairt do sna fearaibh a bhí ag cosaint an tsaidhbhris dó. Chuir sé teachtairí ag triall air agus d'órduigh sé dhóibh a rádh leis mar “Síothcháin ort, a Nabail, agus ar do theaghlach; agus a leithéid seo: D'órduigh Dáibhid dúinn a rádh leat gur airigh sé go raibh do thréadta caereach d'a mbearradh agat. Go mbíodh na caoire sin ag fosai- dheacht i n-ár n-aice sa bhfásach agus nár dheineamair riamh aon díobháil dóibh agus nár leogamair d'aoinne eile aon díobháil a dhéanamh dóibh ach chómh beag; gur maith leis, d'á bhrígh sin go dtabharfá díolfiach éigin <L 402> dó féin agus d'á chualacht as a bhfuil de thairbhthe déanta acu dhuit. Aon nídh is toil leat féin a thabhairt beifar sásta leis.” “Agus cé h-é an Dáibhid sin?” arsa Nabal go dothighsach. “Ca bh'fhios domh-sa cé h-é féin. Tá an dúthaigh lán de bhuachaillíbh díomhaoine do theich ó n-a máighistiríbh i n-inead fanmhaint ag obair go macánta; agus an amhlaidh a mheasaid siad anois go dtabharfad-sa dhóibh an t-arán agus an t-uisge agus an fheóil atá agam le tabhairt dom' lucht oibre atá ag bearradh na gcae- reach so dhom. B'fhearr liom breall ortha.” Tháinig na teachtairí thar n-ais ag triall ar Dháibhid agus d'innseadar dó cad dubhairt an fear dothighsach. “Cuireadh gach fear a chlaidheamh 'n-a chrios chuige.” arsa Dáibhid. Do chuir gach fear a chlaidheamh 'n-a chrios chuige. Chuir Dáibhid féin a chlaidheamh 'n-a chrios chuige. Do ghluais cheithre chéad fear i n-aonfheacht le Dáibhid agus d'fhan dhá chéad fear ag tabhairt aire d'á gcuid. D'airigh duine de sheirbhíseachaibh Nabail an chainnt a bhí idir é féin agus na teachtairí agus d'innis sé an chainnt do mhnaoi Nabail. “Chuir Dáibhid teachtairí indiu,” ar seisean, “ag triall ar ár máighistir agus thug an máighistir an t-eiteachas dóibh. Fear maith iseadh Dáibhid agus fir mhaithe iseadh na fir atá aige. Tá mórán tairbhthe déanta acu dhúinn-na agus níor dhein aoinne acu aon díobháil riamh dúinn. Níor chailleamair oiread agus uan caereach ó thánadar sa chómharsanacht. Ba chosaint láidir dúinn iad i gcómh- nuidhe, do ló agus d'oidhche, nuair a bhímís ag aodhai- reacht na gcaereach sa bhfásach. Tá eagla orm go dtiocfidh droch obair as an eiteachas agus gur droch obair thiobaisteach a thiocfidh as. Cuimhnigh ar rud éigin a choisgfadh an íde atá i n-ár gcóir. Má thagan Dáibhid agus na fir úd i bhfeirg chughat ní fágfar duine ded' theaghlach beó.” <L 403> Abigail ab ainm do'n mhnaoi. Chuir sí le chéile láithreach dhá chéad bollóg aráin agus dhá árthach mhóra fíona agus chúig cinn de chaoiribh ramhra agus mórán eile bídh, agus chuir sí i n-ualaíbh ar asalaibh an bia sin agus thóg sí léi é agus ghluais sí i dtreó na h-aite 'n-a raibh Dáibhid ag teacht. ABIGAIL. Nuair a bhí Abigail agus na h-ualaí bídh agus na caoire ramhra ag imtheacht ó'n mbaile bhí Dáibhid agus a cheithre chéad fear armtha ag gluaiseacht ó n-a n-áit chómhnuighthe féin chun díoltais a dhéanamh ar fhear an dothil, an fear ná tabharfadh béile bídh do'n mhuinntir a bhí 'ghá chosaint ar na foghluidhthibh, agus ná beadh oiread agus beithidheach cheithre gcos aige mara mbeadh iad. Bhí gleann tímpal lár slighe idir an dá áit. Díreach nuair a bhí Abigail agus na h-ualaí bídh agus na caoire ramhra ag teacht le fánaidh an chnuic isteach sa ghleann, ó thaobh, bhí Dáibhid agus an cheithre chéad fear ag teacht anuas le fánaidh an chnuic isteach sa ghleann, ó'n dtaobh eile. Chómh luath agus chonaic Abigail Dáibhid do thúirling sí de'n asal a bhí fúithi agus tháinig sí i láthair Dháibhid agus d'umhluigh sí dhó go h-íseal. “An droch ghníomh so a deineadh, a rí,” ar sisi, “bíodh sé orm-sa, agus leog dom labhairt le t'onóir. Ná bac an fear aimhleasta san, Nabal, a rí. Fear droch aigeanta iseadh é, agus amadán iseadh é; na teachtairí a chuir do Shoillse ag triall air ní bhfuaras-sa aon radharc ortha. Dá bhfaighinn ní leogfí chun siubhail iad mar a leogadh. Ach anois, a rí, bheirim a bhuidheachas leis an dTighearna nár leogadh dod' láimh aon fhuil do dhortadh, agus iarraim ort an fághaltas bídh seo do ghlacadh uaim agus é thabhairt do sna fearaibh fóghanta <L 404> atá at' fhochair, óir isiad is fearr ceart chuige, de bhrígh gur b'iad a bhíodh i gcómhnuidhe 'ghá chosaint dúinn, agus mara mbeadh iad ná beadh sé ann chun é thabhairt d'aoinne. Maith dhomh-sa, a rí, an tuathal so a deineadh, agus nuair a dhéanfidh an Tighearna rí dhíot ar a phobul Israél ní bheidh cuimhne an lae indiu ag baint osna ód' chroidhe, mar a bheadh dá mbeifá tar éis fola a bhí neamhchionntach do dhortadh. Nuair a thiocfidh an t-am san, a rí uasail, ná dearmhaid mise. “Agus bheirim-se buidheachas ó chroidhe leis an dTigh- earna,” arsa Dáibhid léi, “toisg gur cuireadh tusa am' choinnibh anso indiu. Mo bheannacht ort agus ar do chainnt atá tar éis mé chosg ar dhortadh fola agus ar dhíoltas indiu. Mara mbeadh tu theacht, agus do theacht a bheith chómh tapaidh, ní bheadh duine beó i dteagh- lach Nabail ar maidin amáireach.” Ansan do ghlac Dáibhid an bia agus dubhairt sé léi, “Síothcháin Dé ort anois agus imthigh ort abhaile. Táim sásta. Déanfad an nídh atá iarrtha agat orm, agus tá uraim ana mhór agam duit.” Tháinig Abigail abhaile. Bhí gleó mór sa bhaile roímpi. Bhí féasta mór ag Nabal sa tigh agus cuid- eachta mhór cruinnighthe aige, agus é ar meisge. Nuair a tháinig an mhaidean agus bhí an mheisge curtha dhe aige tháinig sí i dtosach an sgéil agus d'innis sí dhó é ó thosach go deire. Nuair airigh sé an sgéal agus nuair a thuig sé an íde a bhí le teacht air féin agus ar a theagh- lach, chómh h-oban, mara mbeadh an chuma 'n-ar shábháil Abigail é, tháinig tocht ar a chroidhe istigh 'n-a chliabh i dtreó go raibh a chroidhe mar a bheadh cloch. Níor mhair sé ach deich lá 'n-a dhiaidh san. Tháinig an bás air le leamhnú Dé. Bhí Abigail 'n-a baintrigh ansan agus níor bh'fada 'n-a dhiaidh san gur rug Dáibhidh leis í agus gur phós sé í. Bhí sí maiseamhail áluinn chómh maith le bheith ciallmhar, tuisgionach, deagh chroidheach. <L 405> Níor chimeád Saul cuimhne abhfad ar an “maith i n-aghaidh an uilc” úd a dhein Dáibhid air nuair ab é toil an Tighearna an chaoi thabhairt do Dháibhid ar é bhású, an lá úd a bhí sé istigh sa phluais agus Dáibhid agus a chualacht níba shia isteach sa phluais 'ná é, an lá úd nár dhein Dáibhid ach stiall a bhaint d'iochtar a bhrait i n-inead an chlaidhimh do chur tré n-a chroidhe, an rud a bhí tuillte go maith aige. Tháinig cuid de mhuinntir Ziph ag triall ar Shaul agus do labhradar leis. “Feuch, a rí,” ar siad, “tá Dáibhid i bhfolach i gcnoc Hachila.” D'eirigh Saul agus ghlaoidh sé chuige a thrí mhíle fear agus siúd chun siubhail é chun na h-áite 'n-a ndubhradh leis Dáibhid a bheith i bhfolach. Dhein sé féin agus a chualacht longphort i Hachila. D'airigh Dáibhid an méid sin. Tháinig Dáibhid chun na n-áite sin a gan fhios. Chonaic sé an rí 'n-a chodladh istigh 'n-a chábán agus an chualacht go léir 'n-a gcodladh mórthímpal ar chábán an rí. Abner, ceann airim an rí, agus na h-uaisle móra go léir, na fir go raibh iontaoibh fé leith ag an rí asta, bhíodar go léir ansúd sínte 'n-a sámh chodladh. Bhí Dáibhid agus cuid d'á chualacht thuas ar bara faille nuair a chonaic sé an radharc san. Bhí radharc acu ar cheann an rí agus é sínte istigh 'n-a chábán agus a shleagh 'n-a seasamh sa talamh agá cheann agus crúsga uisge ansúd agá ghualainn i dtreó go bhféadfadh sé deoch a dh'ól as dá mbeadh tart air. “Feuch,” arsa Dáibhid leis an muinntir a bhí i n' fhocair, “nách deas an faire é sin atá acu súd 'á dhéa- namh ar an rí! Cé raghaidh liom-sa síos chun na h-áite 'n-a bhfuil Saul go bhfeiceam cad é an saghas faire atá ag Abner 'á dhéanamh?” <L 406> “Raghad-sa leat, a rí,” arsan Abisai. Bhí con- tabhairt ana mhór ann ach do ghluais an bheirt síos. Thánadar chun na h-áite 'n-a raibh an rí 'n-a chodladh. Níor dhúisigh Abner ná aoinne eile de ghárda an rí. “Feuch,” arsa Abisai, “tá do namhaid féd' láimh agat. Abair an focal agus cuirfad-sa mo shleagh féin síos tré n-a chorp agus tríd an dtalamh agus ní bheidh gádh leis an tarna sádha” “Ná bain le n-a leithéid de ghníomh a dhéanamh.” arsa Dáibhid. “Tá ola an Tighearna air. Peaca i n-aghaidh an Tighearna a bheadh déanta agat dá mar- bhuighthá é, agus agam-sa dá dtoilighinn chun tu 'ghá mharbhú. Geallaim anois i láthair an Tighearna atá beó ná bainfidh mo lámh leis choidhchea Tagadh an bás air le leamhnú Dé, má's toil le Dia san, nú tagadh an bás air ó láimh a namhad i gcath. Ach go gcoisgidh an Tighearna mo lámh-sa ó aon bhaint a bheith agam leis! Tá ola an Tighearna aira Ach tabhair-se leat an tsleagh san agá cheann agus an crúsga uisge sin agá ghualainn agus cífar cad é an saghas faire é seo atá déanta ag Abner air.” Thógadar leó an tsleagh agus an crúsga. Níor dhúisigh aoinne. Níor airigh aoinne iad ag teacht ná ag imtheacht. Deir an Bíobla gur le leamhnú Dé do thárla an codhla bheith chómh trom ortha. D'imthigh an bheirt, Dáibhid agus Abisai, suas airís go dtí go rabhadar ar bhara na faille, abhfad ó bhaoghal. Ansan do ghlaoidh Dáibhid go h-árd ar Abner agus ar shluagh an ría “A Abneir! a mhic Neir!” ar seisean, “an ad' chodladh ataoi? Ná h-airighean tú me ag glaodhach ort? Cad 'n-a thaobh ná tugan tú freagra orm?” “Cé h-é thusa” arsa Abner, ag dúiseacht as a chodladh dhó, “ná dúisigh an rí led' chollóid, adeirim leat.” “Ba ró fhuiriste, ní h-é amháin an rí do dhúiseacht ach an rí do mharbhú, a gan fhios duit-se, bíodh gur tu an <L 407> fear is mó le rádh i n-Israél anois. Tháinig namhaid ar tí an rí do mharbhú agus níor mhothuighis-se an namhaid ag teacht. Is deas an fear-faire thu, a mhic Néir! Ca bhfuil sleagh an rí? Cá bhfuil an crúsga uisge a bhí agá ghualainn? Táid siad imthighthe a gan fhios daoibh. An té do rug an tsleagh agus an crúsga leis a gan fhios daoibh cad é an bac a bhí air an rí do mharbhú a gan fhios daoibh? Ní maith an lucht faire sibh.” CAINNT CHNEASTA. Do dhúisig Saul as a chodladh agus d'airigh sé an chainnt agus an chollóid, agus d'aithin sé glór Dháibhid. “An é seo mo mhac Dáibhid go n-aithnighim a ghlór?” ar seisean. “Isé, a rí,” arsa Dáibhid, “agus cad 'n-a thaobh dod' Shoillse bheith ar mo thóir, a rí?” ar seisean. “Cad tá déanta as an slighe agam? Cad í an choir atá déanta agam? Éist liom, a rí. Má 'sé an Tigh- earna atá ad' spriocadh am' choinnibh-se deintear ídhbirt chun an Tighearna. Ach má's daoine atá 'ghá dhéanamh is daoine malluighthe iad, i láthair an Tigh- earna, mar táim díbeartha acu a' h-oighreacht an Tigh- earna. Deirid siad liom imtheacht ag triall ar dhéithibh iasachta. Agus anois, a rí, ná leog-se mo chuid fola do dhortadh ar an dtalamh os cómhair an Tighearna. Ní fiú dod' Shoillse é. Níl ionam-sa ach duine suarach, duine ana shuarach, a rí onóraigh.” “Tá peaca déanta agam, a Dháibhid a mhic,” arsa Saul, “Ní dhéanfad a thuille uilc ad' choinnibh, óir do staonais indiu ó bhás a dh'imirt orm agus ar do chumas san do dhéanamh. Is léir gur fear gan chiall me agus go bhfuil a lán neithe ná tuigim.” <L 408> “Sidí anso sleagh an rí,” arsa Dáibhid. “Tagadh duine de bhuachaillíbh an rí agus tógadh sé leis í, agus deineadh an Tighearna cúiteamh le gach duine do réir mar is ceart agus mar a bheidh tuillte ag an nduine. Do chuir an Tighearna thusa ar mo chumas-sa indiu agus níor thoil liom mo lámh do shíne i gcoinnibh an té go bhfuil ola an Tighearna air. Agus mar a móradh t'anam-sa indiu am' aigne-se go mórthar m'anam-sa féin i láthair an Tighearna, agus go saoraidh Dia me as gach cruadhchás.” “Mo bheannacht ort, a Dháibhid, a mhic!” arsa Saul. “Go n-eirighidh leat, agus go mbuaidh an Tighearna leat!” Ansan do sgaradar. D'imthigh Dáibhid suas in sna daingeanaibh agus chuaidh Saul abhaile chun a thighe féin. Nuair a bhí Dáibhid sa bhaile ameasg na gcnoc agus an rí imthighthe chun a thighe féin do chrom Dáibhid ar mhachtnamh. “Ní'lim ó bhaoghal i n-aon chor,” ar seisean i n'aigne. “An rud a gheallan an rí seo indiu ní chuimhneóchaidh sé air amáireach. Ní bhead ó bhaoghal an fhaid a bhead i n-aon dúthaigh leis. Is fearra dhom imtheacht agus dul chun comhnuighthe i ndúthaigh iasachta, lasmuich d'á chómhacht, i n-áit ná beidh ar a chumas me leanmhaint gan dul isteach i dtír nác leis. Ní leanfidh sé me isteach i dtír nách leis agus ansan b'fhéidir go n-imtheóchainn as a chuimhne.” Bhí rí gur bh'ainm dó Achis ar chathair leis na Philis- tínigh agus Get ainm na catharach. Thug Dáibhid agus a theaghlach, agus an sé chéad fear a bhí aige, aghaidh ar an gcathair sin agus ar an rí sin. Bhí sean aithne aige ar Achis agus thuig sé i n'-aigne nár mhiste dhó iontaoibh a bheith aige as. Tháinig sé chun na catharach. Do chuir an rí fáilte roimis agus do cuireadh cóir chómh nuighthe air féin agus ar a theaghlach agus ar a chualacht. Tar éis rainnt laethanta do labhair sé le h-Achis. <L 409> “Is eagal liom, a rí,” ar seisean, “gur cur isteach ró mhór ar do dhaoine-se, sa chathair seo, mise agus mo chualacht a bheith anso. Táimíd sa tslighe. Dá mbeadh baile beag éigin sa chómharsanacht agat agus go leogfá dhúinn dul agus cómhnuidhe dhéanamh ann do bheimís as an slighe agus d'fhéadfimís ár ngnóthaí féin do dhéanamh ann agus b'fhéidir seirbhís chogaidh a dhéanam duit-se dá mbeadh gádh agat leis agus go nglaodhfá orainn chuige.” “Tá go maith,” ars an rí, agus thug sé do Dháibhid baile beag ar a dtugtí Siceleg. Chuaidh Dáibhid agus a chualacht isteach sa bhaile bheag san agus chómhnuighdar ann ar a suaineas. BEAN FEASA. An fhaid a bhí Dáibhid agus a chualacht 'n-a gcómhnuidhe i Siceleg do thug Achis fé ndeara go raibh sé dílis dó agus bhí an iontaoibh a bhí aige as ag dul i méid i n-aghaidh an lae. Chimeád sé i n'aigne, go mór mór, an focal úd adubhairt Dáibhid leis nuair adubhairt sé “b'fhéidir go bhféadfimís seirbhís chogaidh a dhéanamh duit dá mbeadh gádh leis agus go nglaodhfá orainn chuige.” Bhí Achis ana shásta i n'aigne mar gheall air sin, agus do ghluais rainnt aimsire. Bhí an tseana mhioscais i n-aigne na bhPhilistíneach i gcoinnibh chlainne Israéil. Chromadar ar iad féin d'ullmhú agus do chur i dtreó chun aon iarracht amháin eile thabhairt fútha agus buille tiobaisteach do bhualadh ortha. Chruinnighdar a slóighte as gach áird d'á ndúthaíbh agus ghleusadar a n-airm agus chuireadar le chéile gach cóir chogaidh agus thánadar agus dheineadar longphort i n-áit ar a dtugtí Sunam. Chruinnigh Saul slóighte Israéil agus tháinig sé féin agus a shlóigh- <L 410> te go Gelbóé. D'fheuch sé ar shlóightibh na bhPhilistíneach agus nuair a chonaic sé iad do chaill ar a mhisneach. Do lagadh a chroidhe 'n-a chliabh. Do chuir sé é féin i gcómhairle an Tighearna. Ní bhfuair sé aon fhreagra. Do labhair sé le n-a sheirbhísigh. “Cuarduighidh dom,” ar seisean, “bean phútónach, bean feasa.” “Tá a leithéid,” ar siadsan, “'n-a cómhnuidhe i n-Endor.” Bhí Saul tar éis lucht feasa do dhíbirt as an dtír agus tar éis dlighthe diana dhéanamh 'n-a gcoinnibh agus tar éis pionoisí cruadha do chur ortha. Theastuigh uaidh labhairt leis an mnaoi i n-Endor, ach bhí eagla air dá mbeadh fhios aici é bheith ag teacht gur bh' amhlaidh a cheap- fadh sí gur chun í chur chun báis a bheadh sé. Bhain sé dhe a chuid éadaigh féin, d'á bhrígh sin, agus chuir sé éadach eile uime, i dtreó ná h-aithneóchadh sí é. Ansan chuaidh sé féin agus beirt eile ag triall uirthi agus do labhair sé léi. “Oibrigh fios pútónach dom,” ar seisean, “agus tabhair chugham ó'n saoghal eile an té ar a nglaodhfad.” “Feuch,” ar sisi, “is eól duit-se an sgrios atá déanta ag Saul orainn, cad chuige dhuit, d'á bhrígh sin, teacht anso ag déanamh fill orm chun mé chur chun báis? Ansan do dhearbhuigh Saul i láthair an Tighearna ná déanfí aon rud 'n-a coinnibh. “Dar an Tighearna atá beó,” ar seisean, “ní thiocfidh aon droch nídh ort mar gheall ar an méid seo oibre.” bhean. Cé thabharfad chughat ó'n saoghal eile?” ars an bhean. “Glaoidh chugham Samuel,” arsa Saul. Do dhein. Ach nuair a chonaic sí Samuel do liúigh sí. “Ó!” ar sisi, “cad chuige dhuit feall a dhéanamh orm? Is tu Saul.” “Ná bíodh eagla ort, ní baoghal duit.” arsa Saul, “cad a chíon tú?” “Chím,” ar sisi, “mar a bheadh déithe ag teacht aníos as an dtalamh.” <L 411> “Cuir a shamhail ar an té a chíon tú,” arsa Saul. “Duine aosta ag teacht aníos,” ar sisi, “agus fallaing uime.” Do thuig Saul gur bh'é Samuel a bhí ann agus do shléacht sé dhó agus chuir sé a aghaidh ar an dtalamh ós a chómhair. Do labhair Samuel. “Cad chuige dhuit buaireamh do chur orm,” ar seisean, “agus me thabhairt aníos?” “Mé bheith i gcruadhchás go mór,” arsa Saul, “táid na Philistínigh ag cur orm agus tá an Tighearna iom- puighthe uaim agus ní éistean sé liom ó láimh fáige ná i n-aisling. Do ghlaodhas tusa chugham chun go 'neósfá dhom cad tá le déanamh agam.” Agus dubhairt Samuel: “Cad chuige dhuit bheith am' cheistiú-sa, ó tá an Tighearna iompuighthe uait chun an fhir atá i gcomórtas ad' choinnibh? Déanfidh an Tighearna leat fé mar adubhairt sé tríom' béal-sa leat a dhéanfadh sé. Sgarfidh sé do rígheacht as do láimh agus tabharfidh sé dod' chómharsain í, do Dháibhid, mar ní rabhais umhal do ghuth an Tighearna agus níor imiris fearg an Tighearna ar Amelec. Uime sin iseadh chuir an Tighearna ort a bhfuil agat d'á fholag indiu. Agus tabharfidh an Tighearna indiu tusa agus Israél i láimh na bhPhilistíneach, agus beidh tú féin agus do chlann mhac am' fhochair-se amáireach agus tabharfidh an Tighearna longphort Israéil suas do sna Philistínigh.” Nuair airigh Saul an chainnt sin do thuit sé ar an dtalamh sínte. Do sgannruigh cainnt Shamuel é, agus ní raibh aon neart ann mar ní raibh aon bhia ithte an lá san aige. Tháinig an bhean chuige agus do labhair sí leis. “Feuch, a rí,” ar sisi, “do dheineas-sa an rud a dh'iarrais orm, bíodh gur chontabhairt anama dhom é, d'á bhrígh sin dein-se anois, a rí, an rud atá agam-sa d'á iarraidh ort. Eirigh agus glac bia uaim a chuirfidh neart ionat.” <L 412> SICELEG 'N-A LUAITHRIGH. “Ní bhlaisfad aon bhia,” arsa Saul. Ach bhí gamhain ramhar ag an mnaoi, gamhain Cásga, agus mhairbh sí an gamhain agus bheirbh sí an fheóil agus chuir sí os cómhair an rí í agus bhí sí ag tathant air go dtí gur ith sé cuid de'n fheóil uaithe. Ansan d'ith na fir a bhí i n-aonfheacht leis cuid di. Chuir san spionadh ionta féin agus sa rí agus d'eirighdar agus thugadar aghaidh ar an mbaile agus thugadar an oidhche ar an mbóthar mar bhí an baile abhfad uatha. Ach bhí slóighte na bhPhilistíneach, 'n-a mbuidhnibh líon- mhara, fé n-a dtaoiseachaibh céad agus fé n-a dtaoise- achaibh míle, sa n-áit ar a dtugtí Aphec, agus bhí slóighte Israéil ag an dtobar, sa n-áit ar a dtugtí Sesrael. Do ghluais slóighte na bPhilistíneach, fé n-a dtaoise- achaibh, chun an chatha do thabhairt, agus bhí Dáibhid agus a chúmplacht féin sa líne deirineach díobh. Chonaic ríogra na bhPhilistíneach Dáibhid agus a chúmplacht. Do labhradar le h-Aichis:— “Cad a bheir iad súd a theacht i n-aonfheacht linn-na?” ar siad. “An amhlaidh ná h-aithnighean sibh an fear san?” arsa Achis. “Ná h-aithnighean sibh Dáibhid? Bhí sé n-a sheirbhíseach ag Saul, rí Israéil, ar dtúis, agus ansan tháinig sé ag triall orm-sa. Tá sé am' fhochair-se. anois le fada dh'aimsir agus ó tháinig sé chugham ní fheaca uaidh ach fírinne agus ionracas. Duine dílis iseadh é.” Ach d'eirigheadar ar buile agus dubhradar: “Iom- puigheadh an fear san thar n-ais agus fanadh sé sa n-áit 'n-ar chuiris féin chun cómhnuighthe é. Ní raghaidh sé sa chat i n-aonfheacht linn-na. B'fhéidir gur iompáil <L 413> i n-ár gcoinnibh a dhéanfadh sé i lár an chatha. Ní féidir dó beart níos fearr a dhéanamh d'á mháighistir féin 'ná iompáil orainn i lár an chatha. Nách é sin an fear úd go ndeirtí leis sa chantainn: “Do leag Saul na mílte, Agus Dáibhid na mílte fó dheich?” Ansan do ghlaoidh Achis chuige Dáibhid agus do labhair sé leis: “Admhuighim i láthair an Tighearna,” ar seisean, “ná fuil aon locht agam le fághail ort agus ná fuil aon droch amhras agam ort. Is cuma thu am' aigne-se nú aingeal ó'n dTighearna, ach tá an ríogra go léir ad choinnibh, agus ní h-áil leó tu féin agus do chualacht do dhul leó isteach sa chath. Eirighidh, d'á bhrígh sin, tu féin agus do chualacht, ar maidin, tamal roim lá, agus téidhidh thar n-ais abhaile.” Do dhein Dáibhid agus a chualacht an nídh sin. Nuair a thánadar abhaile go Siceleg is amhlaidh a fuaradar an baile beag 'n-a luaithrigh rómpa. Bí na h-Amalecítigh tar éis teacht agus an áit do robáil agus do losgadh agus na daoine bhreith leó i mbraigh- dineas. Bhí buairt mhór ar Dháibhid nuair a chonaic sé an léirsgrios. Bhí an uile dhuine d'á theaghlach féin imthighthe agus an uile dhuine de theaghlach gach aoinne d'á chualacht. Bhí an chualacht go léir ag gol go h-árd go dtí ná raibh a thuille deór acu le sile ná a thuille glóir 'n-a n-uchtaibh acu. Bhí a leithéid sin de bhuile ortha gur dhóbair go gcuirfidís Dáibhid chun báis leis na clochaibh mar gheall ar iad do bhreith ó'n mbaile leis. Ach do chuir Dáibhid an sgéal i láthair an Tighearna. Thug an Tighearna le tuisgint dó, dá leanadh sé na foghluidhthe go dtiocfadh sé suas leó agus go mbuadhfadh sé ortha. Do ghluais sé láithreach, é féin agus an sé chéad fear, chómh mear agus d'fhéadadar gluaiseacht, agus thánadar go dtí an sruth ar a dtugtí Besor. <L 414> Bhí dhá chéad fear as an sé chéad chómh buailte amach san an uair sin nár fhéadadar dul a thuille. Do stadadar agus do ghluais Dáibhid agus an cheithre chéad eile sa tóir. Thánadar ar fhear Éigipteach sa tslighe agus é leath mharbh. Tugadar bia agus deoch dó agus tháinig sé chuige féin. “Cé h-é thusa?” arsa Dáibhid leis. “Buachaill Éigipteach iseadh me, a rí,” ar seisean, “seirbhíseach do dhuine de sna h-Amelecíteachaibh. Do buailead breóite me arú indé agus do fágadh anso me. D'eirighmair amach agus i n-ár gcuardaibh do loisgeamair Siceleg.” “An bféadfá sinn a stiúrú chun na h-áite 'n-a bhfuilid siad súd anois?” arsa Dáibhid. “Déanfad,” arsan buachaill, “ach go ndéanfir a dhearbhú ná cuirfir chun báis me agus ná tabharfir suas dom' mháighistir me.” Do dhearbhuigh Dáibhid. TEASARGAN. Dhein Dáibhid an dearbhú do'n bhuachaill, ná curfí chun báis é agus ná tabharfí suas d'á mháighistir é. An- san do sheól an buachaill an cheithre chéad fear agus Dáibhid chun na h-áite 'n-a raibh na foghluidhthe cruin- nighthe. Bíodar ansúd agus iad leathta amach ar an dtalamh agus iad ag ithe agus ag ól ar a suaineas, agus gan aon choinne acu go raibh namhaid chómh h-acha- mair dóibh. Do rith an cheithre chéad chucha go h-oban. Ní raibh ar a gcumas puinn cosanta dhéanamh ortha féin. Do marbhuigheadh iad go léir ach amháin tímpal cheithre chéad de sna fearaibh ab óige acu. Nuair a thosnuigh an t-éirleach do léimeadar an cheithre chéad san <L 415> anáirde ar chamalaibh agus theicheadar le n-a n-anam as an áit. Do marbhuigheadh an chuid eile go léir. Do fuaradh sa n-áit an uile bhlúire de'n fhoghail a bhí beirtha leó ag na foghluidhthibh ó Shiceleg agus mórán eile ollmhathais a bhí tabhartha leó acu ó thír chlainne Israéil agus ó thír na bhPhilistíneach, mórthímpal. Do fuaradh ann, leis' na fir agus na mná agus na daoine óga do fuadaidheadh a' Siceleg, agus ní raibh fear bean ná leanbh i n-easnamh ortha. Bhí a lán beithidheach ann, na creacha a bhí tabhartha leó ag na foghluidhthibh as na triú- chaibh a sgriosadar. Do chomáin Dáibhid agus an cheithre chéad -fear, rómpa amach, na creacha san agus thugadar leó iad go Siceleg. Bhailighdar suas, leis, an uile shaghas eile saidhbhris d'á raibh ann agus thugadar leó abhaile é. Thánadar chun na h-áite 'n-ar fhágadar an dá chéad fear a tuirsigheadh. Chonacadar san Dáibhid agus an cheithre chéad ag teacht agus chuadar amach 'n-a gcoinnibh ag cur fáilte rómpa. Do labhair Dáibhid leó go cneasta. Ach bhí rainnt daoine a bhí droch aigeanta ar an cheithre chéad a lean sa tóir, agus do labhradar i gcoinnibh an dá chéad. “Ní ceart,” ar siad, “aon chuid de'n tsaidh bhreas so thabhairt dóibh seo. Níor thuilleadar é. D'fhanadar anso díomhaoin agus do leogadar dúinn-na an teasargan do dhéanamh agus a dhuadh fhághail. Bíodh a mná agus a gclann acu. Ní beag dóibh é.” “Ní mar sin a bheidh, a bhráithre,” arsa Dáibhid. “Isé an Tighearna do thug na foghluidhthe úd i n-ár lámhaibh dúinn agus do thug an buadh dhúinn ortha agus do thug dúinn an saidhbhreas so go léir. D'á bhrígh sin is cómhrainnt a gheóbhaidh gach fear d'ár chuaidh sa chath agus gach fear d'ár fhan ag faire na h-áirnéise. Do deineadh an rainnt ar an gcuma san, agus do lean an focal san as san amach, mar a bhebh dlighe <L 416> i n-Israél, .i. “Is cómhrainnt a gheóbhaidh an fear a raghaidh isteach sa chath agus an fear a fágfar ag faire na h-áirnéise.” An fhaid a bhí Dáibhid agus a chualacht ag déanamh na h-oibre sin bhí neithe móra ag tuitim amach idir shlóightibh Israéil agus slóighte na bhPhilistíneach. Do buaileadh an mór chath idir an dá shluagh agus do buadhadh ar shlóigh- tibh Israéil agus do cuireadh ár agus dearg ruathar ortha. Do thuit Iónatan sa chath agus an chuid eile de mhacaibh an rí. Do thuiteadar i bhfriothghoin an chatha agus ansan bhí Saul i n'aonar agus aghaidh a namhad go léir air. Bhí sé créachtnuighthe go mór agus a lán d'á chuid fola imthighthe uaidh. Do labhair sé le n-a ghiolla, an fear arm a dh'iompar a bhí aige. “Tarraig do chlaidheamh,” ar seisean, “agus mairbh me le h-eagla go marbhóchadh mo namhaid me agus go dtabharfidís easonóir dom.” Ní dhéanfadh an giolla an gníomh. Do rug Saul ar chlaidheamh agus chuir sé an dornchlann ar an dtalamh agus an puínte suas le n'ucht agus chaith sé é féin anuas air i dtreó gur chuaidh an claidheamh tré n-a chroidhe agus gur thuit sé marbh ar an bhfód. Ansan do thug an giolla an cor céadna dhó féin agus bhí an bheirt marbh i n-aice chéile. Níor fhan aon chuid de mhór shluagh Israéil gan sgaipe agus ídiú an lá san. D'ADHLACADH SAUL. Na daoine a bhí sa ghleann, lastoir de chnoc Ghelbóé, chonacadar an cath. Chonacadar an ruag d'á chur ar chlainn Israeil agus an buadh ag na Philistínigh, agus an rí agus a chlann mhac ar lár. Nuair a chonacadar an radharc san d'eirighdar agus bhailighdar chucha pé fághal- tas coda a bhí acu agus chuadar thar Iórdan soir chun <L 417> cómhnuighthe. Níor fhan an áit a dh'fhágadar folamh abhfad. Tháinig na Philistínigh chun cómhnuighthe sa n-áit. Bhí Dáibhid sa bhaile i Siceleg cúpla lá, tar éis na bhfoghluidhthe úd do leanmhaint agus an éirligh a dhéanamh ortha. Do bhuail chuige isteach fear a tháinig ó long- phort Shaul. Bhí sé go suaithte sáruighthe agus a chuid éadaigh stracaithe agus ceó an bhóthair go trom air. Nuair a tháinig sé i láthair Dháibhid do shléacht sé go talamh dó. “Cad as duit-se?” arsa Dáibhid leis. “Ó longphort Israéil a thánag, ar teiche,” ar seisean. “Cad tá-tuitithe amach?” arsa Dáibhid. “Innis an sgéal dom.” “Do cuireadh ruag ar shlóightibh Israéil,” ar seisean. “do theicheadar roimis an namhaid agus do marbhuigh- eadh iad sa teiche. Do thuit Saul agus a mhac Iónatan.” “Conus is eól duit,” arsa Dáibhid, “gur thuit Saul agus Iónatan?” “Do thárla,” ars an fear, “go dtánag féin go sliabh Ghelbóé agus go bhfeaca Saul agus a shleagh mar theannta aige. Bhí a charbad agus a eachra ag teacht 'n-a threó, d'fheuch sé laistiar de agus chonaic sé me agus ghlaoidh sé chuige me. “Ce h-é thusa?” ar seisean. “Amalecíteach mise, chun do sheirbhíse, a rí,” arsa mise. “Seasaimh anso ós mo chionn agus mairbh me,” ar seisean, “óir tá árd-ghuais tagaithe orm agus táim am' lán- bheathaidh fós.” Agus do sheasuigheas ós a chionn agus mharbhuigheas é, mar bhí fhios agam nár bh'fhéidir dó fan- mhaint 'n-a bheathaidh agus a leithéid de thiobaiste tagaithe air, agus thugas liom anso chughat-sa, a rí, an mionn a bhí ar a cheann agus an práisléad a bhí ar a chuislinn.” Ansan do chaoin Dáibhid agus a chualacht bás Shaul agus bás Iónatain agus dheineadar buairt go dúbhach mar gheall ar an léirsgrios a bhí tagaithe ar chlainn <L 418> Israéil sa chath mhífhoirtiúnach san. Agus tré mhéid a mbuartha dheineadar trosgadh go tráthnóna. Ansan do labhair Dáibhid arís leis an Amelecíteach. “Cad as duit-se?” ar seisean. “Mac d'Amalecíteach iasachta iseadh me,” arsan fear. “Cad 'n-a thaobh,” arsa Dáibhid leis, “ná raibh eagla ort do lámh a thógaint i n-aghaidh an té n-a raibh ola an Tighearna air?” “Mairbh é sin,” arsa Dáibhid le duine d'á ógaibh. Do bhuail an fear óg é agus thug sé goin bháis dó. “Bíodh do bhás ort féin,” arsa Dáibhid leis. “Thug do bheul féin breith ort nuair adubhraís an focal ‘do mharbhuigheas an té ar a raibh ola an Tighearna.’” Ansan do dhein Dáibhid dán áluinn ag caoine Shaul agus ag caoine Iónatain agus ag caoine na slógh de chlainn Israéil a thuit sa mhór chath ar shléibhtibh Ghelbóé, agus d'órduigh sé a mhúine do chlainn Israéil conus an bogha do láimhseáil i gcath. Do thaisbeánfadh san gur bh'fhearr an t-eólus a bhí ag na Philistínigh ar an mbogha 'ná mar a bhí ag clainn Israéil air. Ach tá curtha i n-iúil dúinn go raibh Iónatan oilte go maith ar an arm san agus nár chuaidh namhaid riamh saor ó n'urchar. Nuair a bhí an caoine déanta agus an onóir cheart tabhartha do sna daoine a thuit sa chath, chuir Dáibhid é féin agus a ghnóthaí i gcómhairle an Tighearna. Thug an Tighearna le tuisgint dó gur cheart dó dul suas go Hebron. Do chuaidh. D'imthigh sé féin agus a theaghlach, agus muinntir gach fir d'á theaghlach, suas go Hebron agus chuireadar fútha ann. Tar éis an chatha do rug na Philistínigh leó corp Shaul agus ní h-onóir a thugadar do'n chórp ach easonóir. Tháinig fir ó Iabes Gallad agus ghoideadar an corp ó sna Philistínigh sa n-oidhche, agus corp Iónatain, agus do rugadar leó iad agus d'adhlacadar iad mar ba cheart, agus d'airigh Dáibhid an sgéal san agus bhí sé ana bhuidheach díobh. <L 419> GNÍOM FILL. Nuair a bhí Saul tar éis bháis do ghaibh a rí féinne, Abner, páirt le Isboset, mac Shaul, agus do ghaibh treibh Iúda páirt le Dáibhid. Ar an gcuma san d'eirigh cogadh idir threibh Iúda agus an chuid eile de chlainn Israéil. An fhaid a lean an cogadh san d'fhan Dáibhid 'n-a chómhnuidhe i Hebron. An fhaid a bhí sé 'n-a chómh- nuidhe i Hebron agus an cogadh ar siubhal bhí a chómhacht ag neartú leis an aimsir, agus bhí cómhacht an taoibh eile ag lagú. B'é Abner mac Neir, an rí féinne a bhí ag Saul, an fear ba chreideamhnaighe agus ba mhó cumas, ar thaobh Isboseit, agus b'é Ióab, an rí féinne a bhí ag Dáibhid, an fear ba mhó cumas ar an dtaobh eile. Bhí an dá rí féinne sin ag faire ar a chéile go géar, duine acu ag déanamh a dhíthil chun cómhacht Isboseit do chur chun cinn agus an duine eile ag déanamh a dhíthil chun cómhacht Dháibhid do chur chun cinn. Bhí Abner dílis go maith d'Isboset go dtí gur dhein Isboset rud éigin a chuir fearg air. Ansan do thuit sé amach le h-Isboset agus ghaibh sé páirt Dháibhid. Chuir sé teachtaireacht go Hebron ag triall ar Dháibhid chun a rádh leis:— “Cé leis an tír? Má dheinean tú connradh liom- sa tabharfad Israél go léir féd' smacht.” Do dhein Dáibhid an connradh, ar aon choinghíll amháin. Do cómhlíonadh an coingheal san. Tháinig Abner go Hebron. Dhein Dáibhid féasta mór chun onóra thabhairt dó. Bhí Dáibhid agus Abner go h-ana mhuinnteartha le n-a chéile. Bhí gach aon deabhramh go raibh an tsíothcháin déanta agus go mbeadh sí buan. Nuair a bhí an féasta críochnuighthe do ghluais Abner agus a chualacht chun dul abhaile agus é lán tsásta i n'aigne. <L 420> Ní raibh Ióab ag an bhféasta. Bhí sé féin agus cual- acht armála le Dáibhid amuich ag cur smachta ar namhaid éigin nár bhain le h-aon taobh de'n chogadh. Nuair a bhí Abner imthighthe do thárla go dtáinig Ióab. Do h-inn- seadh dó cad a bhí tuitithe amach, go raibh Abner tar éis teacht agus síothcháin a dhéanamh le Dáibhid agus go raibh sé imthighthe airís abhaile. Tháinig Ióab i láthair Dháibhid:— “Cad é seo atá déanta agat, a rí?” ar seisean. “Bhí do namhaid, Abner, anso agat agus do sgaoilis uait é. Ná fuil fhios agat gur ad' bhraith a tháinig an fear san anso chughat? Tháinig sé ag feuchaint ar an áit, chun go bhféadfadh sé ár neart do bhreithniú. An t-eólus a bhí uaidh tá sé aige anois agus tá sé imthighthe agus ní'l bac air anois pé úsáid is maith leis a dhéanamh de'n eólus.” Nuair a bhí an méid sin ráidhte aige d'imthigh sé amach gan fanmhaint le freagra. Chomáin sé teachtaire i ndiaidh Abneir 'ghá iarraidh air fille thar n-ais go dtí áit áirithe. Do fuair Abner an teachtaireacht. D'iom- puigh sé thar n-ais. Ní raibh aon choinne aige ná gur chun na síotchána a bhí déanta do neartú a bhí Ióab. Tháinig an bheirt chun cainnte le n-a chéile. “Buail mar seo go fóil,” arsa Ióab le h-Abner, fé mar a bheadh sé chun labhartha leis i gcogar. Bhí Abner ag feitheamh leis an gcogar. Le n-a linn sin do rop Ióab le n-a sgiain é agus do thuit sé marbh. Nuair airigh Dáibhid gur deineadh an feall san bhí fearg air agus bhí buairt air, agus dubhairt sé:— “Ní h-orm-sa ná ar mo rígheacht a thiocfidh díbhfeirg an ghnímh sin. Ní sinn atá cionntach ann. Ach tiocfidh an díbhfeirg ar Ióab agus ar a shliocht, ar gach duine de theaghlach a athar. Ná raibh sliocht Ióab choidhche gan lobhair, ná gan lucht droch ghalar, ná gan lucht tuitim le faobhar, ná gan lucht báis d'fhághail do'n ghorta.” <L 421> DÁIBHID I HEBRON. Chonaic na daoine go léir a bhí i bhfochair Dháibhid i Hebron, an bhuairt a bhí air mar gheall ar bhás Abneir, agus mar gheall ar an bhfeall a dhein Ióab air. Chonac- adar, leis, an onóir a thaisbeáin sé d'Abner agus an moladh mór a dhein sé ar an gcuma 'n-ar chaith Abner a bheatha, agus ar a dhílse do Shaul, an fhaid a mhair Saul, agus d'airighdar an chainnt chruaidh a labhair sé ar an ngníomh a dhein Ióab. Do thaithn san go mór leó go léir agus do leath tuairisg na neithe sin ar fuaid na tíre, i dtreó gur airigh na daoine a bhí fé smacht Shaul an tuairisg. Do h-airigeadh, leis, ar fuaid na tíre an tuitim amach a bhí idir Isboset agus Abner agus an chómhairle a bhí tabhartha ag Abner do chlainn Israéil go léir, sar ar chuaidh sé ar an gcuaird úd go Hebron. Bhí ráidhte aige leó go léir gur bh'é Dáibhid an rí a bhí ceapaithe ag an dTighearna chun iad do shaoradh ó sna Philistínigh agus gur cheart dóibh go léir luighe isteach láithreach fé n-a smacht. Dhein an chainnt sin, agus an onóir a bhí tabhartha ag Dáibhid d'Abner, tar éis a bháis, bogadh ana mhór ar aigne na ndaoine agus tháinig báidh acu le Dáibhid. Bhí beirt fhear de threibh Bheniamin agus thuigeadar, dar leó, rud a dhéanfadh ana thairbhthe dhóibh. Thuig- eadar go raibh slighe ana mhaith acu chun comaoine do chur ar Dháibhid, comaoine do thuillfadh tuarastal maith dhóibh féin. Thuigeadar dá mbeadh Isboset as an slighe ná raibh aon duine beó chun teacht idir Dháibhid agus bheith 'n-a rí ar chlainn Israéil go léir, fé mar a bhí Saul. Baana b'ainm do dhuine acu agus Rechab ab ainm do'n duine eile, agus beirt drithár ab cadh iad. Ba ghnáth an uair sin, agus is gnáth fós, i <L 422> dtíorthaibh teó, daoine do dhul isteach ó theas na gréine agus greas codlata dhéanamh, i lár an lae, istigh 'n-a dtighthibh. Dhein Isboset an nídh sin lá áirithe. Chuaidh sé isteach 'n-a thigh féin agus shín sé ar leabaidh agus thuit a chodhladh air. Bhí an bheirt, Rechab agus Baana, ag faire air. Nuair a bhí fhios acu é bheith 'n-a chodhladh bhuaileadar chun an tighe agus cúpla punan arbhair ar a bhaclainn ag gach duine acu, 'ghá leogaint ortha gur chuid de mhuinntir an tighe iad. Bhí Isboset 'n-a shámhchodladh. Mhar- bhuighdar é agus bhaineadar an ceann de. Chuireadar chucha an ceann agus bhuaileadar amach go breágh réidh neamh-iongantach. Níor cuireadh aon tsuim ionta. Nuair a bhíodar tamal ó'n dtigh thugadar aghaid ar an dtreó do b'uaiginighe agus chuireadar an talamh díobh i dtreó Hebroin. Thugadar an oidhche ag siubhal. Do shroiseadar Hebron. Do tugadh i láthair Dháibhid iad. Thaisbeánadar an ceann dó. “Seo, a rí,” ar siad, “ceann mhic Shaul, ceann mhic do namhad a bhíodh a d'iarraidh an anama bhaint asat. Tá tabhartha agam' Thighearna dhuit-se indiu, a rí, díoltas a dhéanamh ar Shaul agus ar a shliocht.” Do labhair Dáibhid leó: “Tá an Tighearna beó,” ar seisean, “agus isé thug saor me as gach guais. Agus nuair a tháinig fear chugham 'ghá innsint dom go raibh Saul marbh, agus mheas sé gur tuarastal a bhí le fághail aige mar gheall ar sgéala maithe thabhairt chugham, do thugas breith a bhéil féin air agus chuireas chun báis é. Ach nách mó go mór an chúis atá agam chun sibh-se chur chun báis anois. Chuaidh an bheirt chuirp- theach agaibh isteach i dtigh duine macánta agus marabhair é istigh 'n-a thigh féin. Agus é 'n-a chodladh ar a leabaidh féin! Tá ceangailte orm a chuid fola d'agairt oraibh agus sibh a chur as an saoghal.” Do thug Dáibhid an t-órdú d'á fhearaibh óga agus chuireadar an bheirt chun báis. Bhaineadar na lámha <L 423> agus na cosa dhíobh agus chrochadar iad os cionn uisge an locha i Hebron, agus do h-adhlacadh ceann Isboset le h-onóir. Do bhrostuigh na neithe sin go léir na daoine, ó gach áird, chun teacht ag triall ar Dháibhid, go Hebron, agus é ghlacadh 'n-a rí ós a gcionn, “gan freasabra,” mar a deirtí fadó i n-Éirinn nuair a glactí rí gan focal ag aoinne dh'á rádh 'n-a choinnibh. DÁIBHID I N-IERÚSALEM. Nuair a bhí ceann Isboset adhlactha le h-onóir, agus a bhás agartha go cruaidh ar an mbeirt a mhairbh é, do thuig clann Israéil go léir gur labhair Abner an fhírin- ne leó nuair adubhairt sé leó gur bh'é Dáibhid an rí a bhí ceapaithe ag an dTighearna dhóibh. Tháinig pobul Israéil go léir ag triall air go Hebron 'ghá iarraidh air iad do ghlacadh fé n-a smacht agus bheith 'n-a rí ós a gcionn. “Is sinn do chuid fola agus feóla féin,” ar siad leis, “agus, indé agus arú 'ndé, nuair a bhí Saul 'n-a rí ós ár gcionn is tusa bhíodh ag seóladh Israéil amach chun cogaidh agus isteach thar n-ais; is leat-sa adubhairt an Tighearna: “is tusa dhéanfidh mo phobul Israél do chothú agus is tusa bheidh mar cheannuraid ar Israél.” Ansan tháinig seanóirí an phobuil i láthair an rí agus dhein an rí connradh leó i Hebron, i láthair an Tighearna, agus d'úngadar Dáibhid 'n-a rí ar chlainn Israéil go léir. Bhí Dáibhid tríochad blian nuair a thosnuigh sé ar bheith 'n-a rí, agus thug sé dachad blian 'n-a rí, seacht mbliana go leith i Hebron 'n-a rí ar threibh Iúda, agus trí bliana agus tríochad, i Ierúsalem, 'n-a rí ar chlainn Israéil go léir. <L 424> Ó tháinig clann Israéil treasna abhan Iórdain isteach sa tír sin a bhí geallta dhóibh níor ghlacadar seilbh i gcathair Ierúsalem. Thógadar an chathair go luath tar éis teacht dóibh, agus do loisgeadar í. Treabhchas daoine ar a dtugtí na Iebusítigh a bhí sa chathair nuair a loisgeadh an chathair ortha, ach níor chimeád clann Israéil aon ghreim uirthi agus tháinig na Iebusítigh agus chuireadar suas airís í agus dhainginighdar go maith í agus chimeádadar seilbh innti go dtí aimsir Dháibhid. Nuair a fuair Dáibhid é féin socair 'n-a rí ar chlainn Israéil go léir do thuig sé i n' aigne gur bh'í an chathair sin Ierúsalem ba cheart dó a bheith aige mar phríomh chathair. Do chruinnigh sé na slóighte a bhí aige, i Hebron, d'fhearaibh Iúda agus d'fhearaibh Israéil, agus thug sé aghaidh ar chathair Ierúsalem. Tháinig sé féin agus a shluagh os cómhair na catharach agus d'éilimh sé seilbh. “Ní thiocfir isteach sa chathair seo,” arsa na Iebusí- tigh leis, “mara gcuirir amach na daill agus na ba- caigh.” B'é sin le rádh, do réir mar a thuigid lucht eóluis an chainnt, “tá an chathair seo chómh daingean chómh láidir sin ná beadh aon bhreith agat ar í thógaint dá mba ná beadh istigh chun í chosaint ort ach na daill agus na bacaigh, atá innti.” Bhí an chathair ana dhaingean. Ní maoidheamh gan adhbhar a dhein na Iebusítigh nuair adubhradar go bhféadfadh a raibh de dhallaibh agus de bhacachaibh innti í chosaint. Do chruinnigh Dáibhid uaisle a shlógh agus do labhair sé leó. Dubhairt sé leó, an duine acu do thógadh an chathair sin ó sna Iebúsítigh go mbeadh sé 'n-a cheann- uraid ar shlóightibh Dháibhid an fhaid a mhairfadh sé. Bhí Ióab ag éisteacht leis an gcainnt sin. Bhí fhios ag Dáibhid, agus ag an sluagh go léir, go raibh uisge ag dul isteach sa chathair tré líntéireachaibh éigin fé thalamh. Bí na fallaí ró árd ró láidir. Ní raibh <L 425> aon tslighe ar dhul isteach maras bhféadfí dul isteach tré sna líntéireachaibh sin mar a raibh an t-uisge ag dul isteach. Dhein Iósab an gníomh san. Chuaidh sé féin agus pé cualacht a lean é, chuadar isteach mar a dtéidhadh an t-uisge isteach agus thógadar an chathair. Meastar go mb'fhéidir go raibh súil ag Dáibhid gur duine éigin eile de sna h-uaislibh a dhéanfadh an gníomh agus go dtabharfadh san caoi dhó ar Ióab do chur as an uachtaránacht gan trácht ar an gcúis a bhí aige chuige. Ní raibh aon ghrádh aige do Ióab ó mhairbh sé Abner chómh fealltach. Ach do thóg Ióab an chathair agus b'éigean do Dháibhid a gheallamhaint do sheasamh. Nuair a bhí an chathair tógtha chuaidh Dáibhid isteach sa dún, sa n-áit ba threise agus ba dhaingine de'n chathair, agus do chómh- nuigh sé ann agus thug sé mar ainm ar an ndún san Cathair Dháibhid. Deir an Bíobla gur dhein sé fallaí móra láidire eile, ag dainginiú an dúna san i dtreó go raibh sé níba dhaingine go mór 'ná mar a bhí sé ag na Iebusí- teachaibh. DÍBHFEIRG AR OSA. Chómh luath agus bhí Dáibhid socair sa chathair sin Ierúsalem agus clann Israéil go léir umhal dó do thosnuigh an t-ádh ar eirighe leis istigh agus amuich, agus bhí lámh an Tighearna leis ins gach cor d'á gcuireadh sé dhe. Bhí rí sa chómharsanacht, Híram ab ainm dó, rí Tuire. D'airigh sé conus mar a bhí Dáibhid 'n-a rí ar Israél go léir agus go raibh sé tar éis dul chun cómhnuighthe sa chathair a thóg sé ó sna Iebusítigh. Do thuig sé go raibh Dáibhid chun ríghthighe dhéanamh dó féin sa chathair <L 426> sin. Bhí adhmad i dtir Híraim nár bh'fhéidir a leithéid d'fhághail an uair sin i n-aon tír eile, le feabhas, agus bhí ceárduidhthe aige, chun an adhmhaid sin d'oibriú, nár bh'fhéidir a leithéidí dh'fhághail i n-aon bhall eile, le feabhas agus le h-eólus agus le tuisgionaighe. Do chomáin Híram an t-adhmad agus na ceárduidhthe go Ierúsalem, ag triall ar Dháibhid, agus do chuir Dáibhid suas a thigh breágh nua. Agus do thuig sé i n'aigne go raibh Dia ag cabhrú leis ins gach nídh. Do chonacadar na Philistínigh, ámhthach, cad a bhí déan- ta ag Dáibhid, agus cad a bhí aige 'á dhéanamh, agus an fuadar a bhí fé, agus thuigeadar 'n a n-aigne, má bhí Saul marbh gur bhaoghal go raibh fear eirighthe i n-inead Shaul a bheadh níba mheasa go mór 'ná é. Do chruin- nighdar a slóighte. Níor fhágadar fear a bhí ábalta ar arm do láimhseáil nár chuireadar arm 'n-á láimh. Do ghluais mór shluagh líonmhar acu amach agus do leathadar iad féin ar fuaid an ghleanna ar a dtugtí Raphaim. Chuir Dáibhid é féin fé chomairce an Tigh- earna. Le h-órdú an Tighearna chuaid sé féin agus a shluagh amach chun catha thabhairt dóibh. Do buaileadh an cath agus do cuireadh ár agus dearg ruathar ar na Philistínigh. Do chruinnighdar a neart airís agus do buaileadh an tarna cath. Do cuireadh an tarna cath ortha agus ba thiobaistighe ortha é 'ná an chéad chath. D'fhág san Dáibhid 'n-a mháighistir ortha go críochnuighthe. Ach bhí Airc an Chonnartha i dtigh Abinadaib i gcaitheamh na h-aimsire sin. Do thuig Dáibhid go raibh an t-am tagaithe 'n-ar cheart dó an Airc do thabhairt leis isteach sa phríomh chathair sin a bhí curtha suas chómh daingean an uair sin aige. Do chruinnigh sé sluagh mhór, deich míle fhichead fear, agus do ghluais sé féin agus an mhór shluagh san go Gabaa chun na príomh chatharach. Do tógadh an Airc a' tigh Abinadaib agus do cuireadh ar chara, nú ar thrucail, nua <L 427> í, agus beithidhigh ag tarrac na trucaileach. Bhí beirt mhac d'Abinadab ag tabhairt aire do'n Airc, agus Ahio agus Osa a n-ainmneacha. Nuair a ghluais na beithidhigh bhí Ahio roimis an Airc agus Osa 'n-a diaidh, agus Dáibhid agus an mhór shluagh ag siubhal 'n-a diaidh agus ceól agus cantainn acu 'á dhéanamh i n-onóir do'n airc naomhtha. Nuair a tánathas go dtí an áit ar a dtugtí úrlár Nachon do thosnuigh na beithidhigh ar spriúchadh. Bhí Osa 'n-a sheasamh i n-aice na h-Airce. Leis an spriúchadh a bhí ag na beithidhigh 'á dhéanamh bhí an cara ag iompáil i leithtaoibh agus bhí, nú mheas Osa go raibh, an Airc i riocht tuitim. Chuir Osa suas a lámh agus go rug sé greim ar an Airc chun í chimeád gan tuitim. An túisge n-ar dhein b'é toil Dé gur thuit an t-anam as mar gheall ar a dhánaidheacht. Nuair a chonaic Dáibhid cad a bhí imthighthe ar Osa tháinig sgannra air agus ní leogfadh eagla dhó an Airc do bhreith isteach sa phríomh chathair go dtí go mbeadh fhios aige ar bh'é toil an Tighearua dhó é. D'iompuigh sé i leithtaoibh agus chuir sé an Airc isteach i dtigh dhuine d'ár bh'ainm Obededom agus d'fhan an Airc sa tigh sin ar feadh trí mhí. B'fhéidir go ndéarfí gur bh'uathbhásach an díbhfeirg a deineadh ar Osa mar gheall ar ghníomh chómh suarach, go mór mór ó bhí an gádh le h-é dhéanamh toisg na bethidhigh a bheith ag spriúchadh. Ní'l ach aon fhreagra amháin le tabhairt ar chainnt de'n tsórd san. Ca bh'fhios duit se ná dhomh-sa ná d'aon duine eile cad a bhí idir Osa agus an Tighearna an neóma san? Ní'l aon phioc d'á fhios againn. Cad é mar obair dúinn, d'á bhrígh sin, bheith ag tabhairt fé bhreitheamhantas do leagadh air! <L 428> MICHOL. D'fhan an Airc ar feadh trí mhí i dtigh an duine úd gur bh'ainm dó Obededom. Ansan do h-innseadh do Dháibhid go raibh rath agus séan curtha ag an dTigh- earna ar Obededom agus ar a thigh, mar gheall ar an Airc. Nuair airigh Dáibhid an méid sin do thuig sé nár mhiste dhó an Airc do thabhairt leis isteach 'n-a phríomh chathair. D'imthigh sé féin agus slóighte móra de chlainn Israéil agus thugadar leó an Airc isteach sa chathair, agus ar an slighe dhóibh bhíodar ag déanamh ceóil agus ag cantainn sailm, agus ag déanamh ídh- birtí, agus ag rinnce, ag tabhairt onóra d'Airc na Connartha. Bhí Dáibhid féin ag déanamh an cheóil ar a dhítheal agus a bhrat bainte dhe aige mar gheall ar an saothar. Nuair a thánadar isteach sa chathair do thárla go raibh an ríogan, Michol, an inghean úd le Saul a phós Dáibhid, go raibh sí thuas i bhfinneóig de'n ríghtheach nua agus í ag feuchaint amach ar an ngluaiseacht agus ar an saothar agus ar an rinnce. Chonaic sí Dáibhid agus é ag rinnce ar a dhítheal. Tháinig fearg uirthi. Tháinig droch mheas aici air. Dar léi do b'fhada ó stuaim rí an rud a bhí aige 'á déanamh. Bhí, dar léi, amadán aige 'á dhéanamh de féin. Nuair a bhí an gnó déanta agus an Airc curtha 'n-a h-inead féin do chuir Dáibhid a bheannacht ar na daoine agus do leog sé chun siubhail iad. Ansan tháinig sé isteach 'n-a thigh féin chun a bheannacht do chur ar an dtigh agus ar mhuinntir an tighe. Bhí an ríogan, Michol, sa dorus 'n-a choinnibh agus fearg 'n-a gnúis. “Ó,” ar sise, “nách áluinn fheuch rí Israéil indiu! A bhrat caithte dhe aige os cómhair na seirbhíseach agus é ag déanamh cleas mar a bheadh cleasaidhe.!” “Os cómhair an Tighearna, ó thoibh sé me i n-inead <L 429> t-athar-sa agus i n-inead sleachta t'athar, chun bheith am' rí ar a phobul féin, ar Israél, déanfad-sa súg- radh, agus bead níos úirísle 'ná mar a bhíos indiu, agus beidh mé umhal am' shúilibh féin, agus is amhlaidh fheuchfad níos uaisle i súilibh na seirbhíseach so adeirir.” arsa Dáibhidh léi. Deirtear gur cuid de mhórchúis a h-athar a thais- beáin Michol an uair sin, agus deir an Bíobla gur mar gheall ar an rud a dhein sí an lá san nár bh'é toil an Tighearna dhi aon leanbh mic a bheith aici an chuid eile d'á saoghal. Do h-ainimnigheadh cúigear mac di ach níor bh'í féin ba mháthair d'aon mhac acu. Uchtmhaca dhi ab eadh iad. Nuair a bhí an Airc istigh sa chathair ag Dáibhid, agus a namhaid go léir curtha fé chois aige mórthímpal, agus é 'n-a shuidhe ar a shuaineas istigh 'n-a thig nua, agus gach aon rud ar a thoil aige, do chuimhnigh sé ar rud. Chuir sé fios ar Natan Fáig agus do labhair sé leis. “Feuch,” ar seisean leis, “chíon tú mise anso agus mé am' chomhnuidhe i dtigh áluinn céadair, agus Airc Dé suidhte i lár seithí.” “Gach nídh d'á bhfuil at' aigne,” arsa Natan, “imthigh agus dein é, óir tá an Tighearna leat.” Do thárla ámhthach, an oidhche chéadna, gur labhair an Tighearna le Natan mar seo:— “Imthigh agus abair lem' sheirbhíseach Dáibhid: Seo mar adeir an Tighearna. An amhlaidh a chuirfir-se tigh suas domh-sa chun cómhnuighthe? Níor chómhnuigheas-sa i n-aon tigh ó'n lá thugas clann Israéil amach as an Éigipt go dtí an lá atá indiu ann, ach mé ag gluais- eact i dtabernacul agus i gcábán. Tré sna h-áitea- naibh go léir n-ar ghabhas trítha le clainn Israéil, ar labhras riamh le h-aon treibh acu 'ghá fhiafraighe dhíobh: Cad 'n-a thaobh ná cuirean sibh suas dom tigh céadair? Agus anois abair an chainnt seo lem' sheirbhíseach <L 430> Dáibhid: Sid é adeir Tigheanna na slógh: Thugas liom tu as na fosaidheachtaibh, ó bheith ag leanmhaint na dtréad, chun go mbeithá ad' rí ar mo phobul Israél, agus bhíos leat ins gach áit n-ar ghabhais, agus do leagas do namhaid go léir os cómhair do shúl, agus dheineas duit ainm oirdheirc, ar nós ainme na ndaoine móra atá ar an saoghal. Agus socaróchad inead dom' pobul Israél agus cuirfad ann iad, agus déanfid siad cómhnuidhe ann, agus ní curfar buaireamh a thuille ortha, ná ní dhéanfid clann na malluightheachta cur isteach airís ortha mar a dheinidís roimis seo, ó'n lá a cheapas breitheamhain ar mo phobul Israél. Agus tabharfad suaineas duit-se ód' namhdaibh go léir. Agus targairean an Tighearna dhuit-se go ndéanfidh an Tighearna tigh duit.” “Agus nuair a bheidh do shaoghal-sa caithte tógfad ar láimh do mhac agus déanfad rí dhe ad' dhiaidh agus neartóchad a rígheacht-san. Cuirfidh sé sin tigh suas do m'ainm-se agus cuirfad-sa a rígheacht san ar a bunaibh agus seasóchaidh an rígheacht san ar feadh na síoruidheachta. Bead-sa mar athair aige sin agus beidh seisean 'n-a mhac agam-sa, agus má dheinean sé beart as an slighe smachtóchad é le slait agus le sgiúirsíbh. Ach ní thógfad uaidh mo thrócaire mar thógas ó Shaul. Agus beidh do theaghlach-sa dílis agus beidh do rígheacht síoruidhe ós do chómhair, agus beidh do chathaoir ríoga daingean, buan.” MOLADH LE DIA. Do labhair Natan an chainnt sin go léir le Dáibhid mar a labhradh leis féinig í. Ansan do chuir Dáibhid é féin i láthair an Tighearna. agus ghaibh sé a bhuidheachas ó chroidhe le Dia mar gheall <L 431> ar na tabharthaistíbh agus ar na tairbhthíbh a bhí fághalta aige, agus seo mar a labhair sé le Dia:— “Cé h-é mise, a Thighearna Dia, agus cad is fiú mo theaghlach gur thugais leat chómh fada so me? Agus gur suarach leat le rádh an méid seo féin, a Thighearna Dia, gan tú thrácht, leis, ar theaghlach do sheirbhísigh i gcóir na h aimsire fada atá le teacht; óir siné dlighe Adaim, a Thighearna Dia. Agus cad eile atá ag Dáibhid le rádh leat? Óir tá aithne agat ar do sheirbh- íseach, a Thighearna Dia. Mar gheall ar do bhriathar féin agus do réir do chroidhe féin táid na neithe móra so go léir déanta agat, i dtreó go gcurfá i n-iúil é dod' sheirbhíseach. D'á bhrígh sin is dual moladh dhuit, a Thighearna Dia, mar ní'l do shamhail le fághail agus ní'l aon Dia ach tú, in sna neithibh go léir do chlois- amair le n-ár gcluaisaibh. Ca bhfuil an náisiún ar talamh, ámhthach, mar do phobul Israél, gur imthigh Dia féin agus gur fhuasgail sé iad chun go mbeidís mar phobul aige féin, agus go mórfadh sé a ainm, agus go ndéanfadh sé neithe móra dhóibh, agus neithe sgann- ramhla, ar talamh, os cómhair do phobuil, an pobul a dh'fhuasgalais duit féin as an Éigipt, ó sna geintibh agus ó n-a ndéithibh? Óir tá do phobul Israél socair go daingean agat duit féin mar phobul síoruidhe, agus taoi-se, a Thighearna Dia, socair go daingean ad Dhia dhóibh. Agus anois, a Thigheanna Dia, an focal so atá ráidhte agat i dtaobh do sheirbhísigh agus i dtaobh a theaghlaigh, dein an focal san beó ar feadh na síoruidh- eachta, agus dein, mar adubhraís, t'ainm a bheith dh'á onórú ar feadh na síoruidheacta, ionus go mbeidh dh á rádh: Dia na slógh is Dia os cionn Israéil; agus beidh teaghlach do sheirbhisigh Dáibhid ar a bhunaibh i láthair an Tighearna. Óir is tusa, a Thighearna na slógh, a Dhia Israéil, do shoillsigh do chluais do sheirbhísigh nuair adubhraís: Cuirfad suas teaghlach duit. Mar gheall air sin iseadh fuair do sheirbhíseach 'n-a chroidhe <L 432> a ghuidhe a chur chughat ar an gcuma so. Anois, d'á bhrígh sin, a Thighearna Dia, is tu Dia agus beid do bhréithre fíor, óir táid na neithe fóghanta so labhartha agat led' sheirbhíseach. Tosnuigh, d'á bhrígh sin, agus cuir do bheannacht ar theaghlach do sheirbhísigh ionus go mbeadh sé síoruidhe ós do chómhair, óir is tusa, a Thighearna Dia, do labhair é agus go raibh do bheannacht ar theaghlach do sheirbhísigh ar feadh na síoruidheachta.” Nuair a bhí an ghuidhe sin déanta i láthair Dé ag Dáibhid do chuir sé as a aigne, nídh nár bh'iongna, déanamh an teampuil mhóir do'n Airc, agus thug sé aghaid ar na gnóthaíbh eile do bhain le n-a rígheacht. Do chruinnigh sé mór shluagh agus chuir sé cogadh ar na Philistínigh agus d'umhluigh sé iad go talamh agus chuir sé a chíos ortha go trom agus go daingean. Ansan chuir sé cogadh ar chlainn Mhóab agus thug sé an treasgairt chéadna dhóibh. Chuir sé fé smacht agus fé chíos iad, an méid nár marbhuigheadh sa chogadh dhíobh. Bhí rí ar Shóba agus Adadreser ab ainm dó. Chuir sé cogadh ar Dháibhid nuair a chonaic sé Dáibhid ag neartú. Do rug Dáibhid buadh air i gcathanaibh fuil- teacha. Tháinig muinntir Dhamascus agus Shuíria ag cabhrú le h-Adadreser. Thug Dáibhid cath dhóibh go léir agus bhuaidh sé ortha agus do thuit sa chath san os cionn fiche míle fear acu, agus do thóg Dáibhid an chathair agus chuir sé lucht cimeádta innti agus chuir sé an tír sin fé n-a smacht féin, fé chíos. Thug sé leis abhaile go cathair Ierúsalem éacht d'ór agus de gach saghas eile saidhbhris agus ollmhathais. Nuair a chonaic na righthe eile sa tímpal cad a bhí imthighthe ar na righthibh a throid le Dáibhid cheapadar nár bh'ealadha dhóibh féin gan ciall a bheith acu. Chuir- eadar teachtaireachtaí agus bronntaisí ag triall ar Dháibhid agus dheineadar síothcháin leis. Nuair a tháinig Dáibhid abhaile agus na tíortha san <L 433> go léir lastoir thuaidh curtha fé smacht agus fé chíos aige, thug sé aghaidh ar Edom. Chuir sé cath ar a namhaid in sna tíorthaibh sin agus do thuit ocht míle dhéag d'á namhdaibh sa chath san, agus chuir sé na h-áiteana san go léir fé smacht agus fé chíos. Agus seo mar adeir an Bíobla i dtaobh Dáibhid: “Agus do thug an Tighearna Dáibhid saor ó gach cuaird chogaidh díobh san go léir.” EASONÓIR. Chómh luath agus bhí Dáibhid socair 'n-a rígheacht do chuimhnigh sé ar Iónatan. Chuir sé fiafraighe amach ag lorg feasa ar a raibh beó de chlainn Shaul. Fuair sé go raibh duine de sheirbhíseachaibh Shaul le fághail. Chuir sé fios air. Tháinig an seirbhíseach. Síba ab ainm dó. “An tusa Síba?” arsa Dáibhid leis. “Is me, chun do sheirbhíse, a rí,” arsa Síba. “An bhfuil aoinne de theaghlach Shaul beó,” arsa Dáibhid,” ionus go ndéanfinn trócaire Dé thais- beáint dó?” “Tá, a rí,” arsa Síba, “mac do Iónatan beó agus tá sé gan lúth a chos.” “Ca bhfuil sé anois?” arsa Dáibhid. “Tá sé i dtigh Mhahir, mhic Ammiel, i Lodabar, a rí,” arsa Síba. Chomáin Dáibhid teachtairí chun siubhail láithreach agus thugadar leó mac Iónatain ag triall ar Dháibhid. Miphiboset ab ainm dó. Do tugadh i láthair Dháibhid é agus do shléacht sé. “A Mhiphiboset!” arsa Dáibhid. “Táim anso, chun do sheirbhíse, a rí,” ar seisean. “Ná bíodh aon eagla ort,” arsa Dáibhid. “Déan- fad-sa, agus ní go suarach é, rud maith dhuit-se, ar <L 434> son t'athar. Tabharfad duit thar n-ais an talamh a bhí ag Saul agus caithfir do chuid bídh agam' bórd féin.” Ansan do ghlaoidh Dáibhid ar Shíba, seirbhíseach Shaul, agus dubhairt sé leis mar seo:— “Is le Miphiboset anois an uile bhlúire de'n talamh a bhí ag Saul. Tabhair-se aire do'n talamh agus do dhoradh an tailimh agus saothruigh an talamh agus tabhair sochar an tailimh ag triall ar Mhiphiboset, óir is leis féin anois é.” Do deineadh san. Sin mar a dhein Dáibhid é le mac an fhir a bhí chómh dílis dó nuair a bhí athair an fhir chéadna ag déanamh gach díthil chun é chur chun báis. Do chuimhnigh Dáibhid ar fhear eile, leis, a chuir comaoine mhór air i gcaitheamh na h-aimsire sin nuair a bhí sé ar a theiche ó Shaul. B'é fear é sin 'ná Naas, rí clainne Ammoin. Bí coghadh idir Naas agus Saul agus do thug Naas díon agus caradas do Dháibhid san uairs sin agus bhronn sé mórán tabharthaistí air, díreach sar ar chuaidh Dáibhid agus a chualacht isteach i n-uaimh Odollaim. Nuair a bhí Dáibhid 'n-a rí ar chlainn Israéil bhí Naas tar éis bháis agus bhí a mhac, Hanon, 'n-a rí ar chlainn Ammoin. “Ní mór dom,” arsa Dáibhid, “a thaisbeáint do Hanon gur cuimhin liom an tairbhthe a dhein a athair dom nuair a bhí gádh agam le tairbhthe.” Chomáin sé teachtairí chun siubhail ag triall ar Hanon chun a dh'innsint dó cad é an buidheachas a bhí aige ar a athair agus cad í an bhuairt a bhí air nuair airigh sé tásg a bháis. Tháinig na teachtairí isteach i dtír Ammoin. Chómh luath agus chonaic ríogra na tíre sin iad do labhradar le Hanon. “An dóich leat-sa,” ar siad, “an le h-uraim dot' athair a chuir Dáibhid chughat na teachtairí seo? Ní h-eadh i n-aon chor. Chuir sé na fir seo anso isteach i n-ár gcathair ag braith ár nirt. Béar- fidh siad chuige abhaile an t-eól-us atá uaidh, agus <L 435> ansan tiocfidh sé féin agus mór shluagh aige agus tógfidh sé an chathair, dar leis.” Do chreid Hanon an chainnt sins D'órduigh sé na teachtairí do thógaint agus leath na feasóige bhaint de gach fear acu agus an t-éadach do ghearradh ó'n dá chromán síos de, agus iad do sgaoile abhaile ar an gcuma san. Chómh luath agus thánadar thar n-ais isteach 'n-a dtír féin d'fhanadar i bhfolach agus chuireadar sgéala ag triall ar Dháibhid 'ghá innsint dó cad a bhí imthighthe ortha. Chuir Dáibhid órdú thar n-ais chucha 'ghá rádh leó fanmhaint is Iericó go dtí go mbeadh a gcuid féasóige fásta airís. Nuair a thuig clann Ammoin i gceart an rud a deineadh le teachtairíbh Dháibhid tháinig eagla ortha go mb'fhéidir go ndéanfadh Dáibhid díoltas ortha mar gheall ar an easonóir. B'é sin eagla na h-áirithe dhóibh. Thuigeadar féin gur bh'é. Chruinnighdar a slóighte féin. Thugadar leó ar thuarastal Suíriaigh Rohob agus Shóba, fiche míle troightheach, agus ó rí Mhaacha míle fear, agus ó Istob dhá mhíle dhéag fear. D'airigh Dáibhid an córú mór san a bheith déanta. Chomáin sé chun siubhail láithreach Ióab agus mór shluagh Israéil i gcoinnibh Hanoin agus chlainne Ammoin. Nuair a tháinig Ióab isteach i dtír Ammoin fuair sé go raibh an armáil thuarastail ag teacht isteach 'n-a dhiaidh, i dtreó go raibh sé idir dhá shluagh. Dhein sé dhá chuid d'á shluagh féin. Thug sé leath d'á dhritháir, agus dubhairt sé leis aghaidh a thabhairt ar na Suíriaigh, “agus,” ar seisean, “má bhíd siad san ró láidir duit-se tiocfad-sa le congnamh chughath, agus má bhíd clann Animoin ró láidir domh-sa tar-sa le congnamh chugham.” Do thosnuigh an cath. Do theich na Suíriacha. Nuair a chonaic clann Ammoin iad san ag teiche do theicheadar féin isteach sa chathair. Tháinig Ióab abhaile agus an buadh aige. <L 436> DHEIN DÁIBHID PEACA. Tháinig Ióab abhaile agus buaidhte aige ar chlainn Ammoin agus ar an lucht conganta go léir a tháinig ag cabhrú leó ó dhúthaíbh Suíria anoir. Ach do chruinnigh an mhuinntir thoir a neart go léir fé rí d'ár bh'ainm Adereser agus shocaruighdar ar iarracht chuthaigh thar na beartaibh do dhéanamh i gcoinnibh Dháibhid. Chómh luath agus a h-innseadh do Dháibhid an mhór shluagh san a bheith cruinnighthe ar an dtaobh thoir de'n Iórdan do chruinnigh sé slóighte Israéil agus d'imthigh sé soir. Níor fhan sé le h-iad do theacht tar Iórdan anoir. D'imthigh sé féin agus a mhór-shluagh thar abhainn soir ag triall ortha. Ní raibh aon choinne acu le h-é bheith ábalta ar dhul soir chómh tapaidh, ach nuair a fuair- eadar ag teacht é, do ghleusadar iad féin i dtreó chun catha chómh maith agus d'fhéadadar é. Do buail- eadh an cath. Do cuireadh ár agus dearg-ruathar ar an muinntir thoir. Do thuit a raibh d'fhearaibh i seacht gcéad carbad cogaidh acu agus do thuit dachad míle marcach acu. Tar éis an chatha san tháinig na righthe go léir a bhí ar na tíorthaibh sin lastoir agus dheineadar síothcháin le Dáibhid agus do luighdar isteach fé smacht Israéil, agus as san amach níor leog eagla dhóibh aon chong- namh a thabhairt do chlainn Ammoin i gcoinnibh Dháibhid agus chlainne Israéil. D'fhanadar sa bhaile agus thug- adar aire d'á ngnó féin agus d'fhág san clann Ammoin gan aoinne chun iad do chosaint ar chómhacht Dháibhid agus chlainne Israéil. Do dísgigheadh iad ar fad. An uair sin iseadh do thuit Dáibhid sa dá pheaca <L 437> uathbhásacha úd a dhein sé. Ní gádh dhomh-sa cúntas do thabhairt anso ar an dá pheaca san. Ní déarfad 'n-a dtaobh ach aon fhocal amháin. Is gnáth le daoine, uaireanta, nuair a dheinid siad féin peaca agus nuair a castar i n-asachán leó é, a rádh: “Nár dhein an duine naomhtha úd, Dáibhid, peaca ba mheasa 'ná mo pheaca-sa? D'á bhrígh sin, cad é an iongna mise 'ghá dhéanamh súd a dheineas féin?” Sa bhliain d'aois an Tighearna trí chéad ocht ndeich a seacht, (387), bhí ímpire ar ímpireacht na Rómha agus Teodósius ab ainm dó. Fear fóghanta ab eadh é. Bhí duine naomhtha i n'easbog ar chathair Mhilan sa n-aimsir chéadna, agus Ambrós ab ainm dó, Naomh Ambrós. Bhí an t-Easbog agus Teodósius ana mhór le n-a chéile. Bhí uraim ana mhór ag gach duine acu do dheagh-thréithibh an duine eile. Thug muinntir cath- arach Antioch thoir easonóir ghrána éigin do Theodósius. Dhein Teodósius dlighthe cruadha díoltuis 'n-a gcoin- nibh agus bhí na dlighthe le cur i bhfeidhm ortha. D'umh- luighdar iad féin dó agus d'iarradar air maitheamh dóibh. Do mhaith sé dhóibh agus thóg sé dhíobh an díbhfeirg. Dhá bhliain 'n-a dhiaidh san dheineadar beart ba mheasa 'ná an chéad bheart, 'ná an bheart a maitheadh dóibh. Tháinig fearg ar Theodósius. Chruin- nigh sé a shlóighte agus d'imthigh sé soir go h-Antioch agus mhairbh sé breis agus seacht míle duine de mhuinn- tir na catharach san. Nuair airigh Naomh Ambrós an gníomh uathbhásach a bhí déanta ag an ímpire do sgríbh sé leitir chuige, leitir ana chruaidh, ag tabhairt milleáin dó mar gheall ar an ngníomh. Tamal éigin n-a dhiaidh san tháinig Teodósius go Milan agus thug sé aghaidh ar an eaglais chun dul isteach, chun an Aifrinn nú chun pé gnó diadha a bhí ar siubhal. Do sheasaimh Naomh Ambrós sa dosas agus: “Ní thiocfir isteach i dtigh Dé,” ar seisean, “tar éis na fola go léir do dhoirtis i n-Antioch.” <L 438> “Dhein Dáibhid Naomhtha gníomh ba mheasa ná mo ghníomh-sa,” arsan t-Ímpire. “Má dhein,” ars an Naomh, “do dhein Dáibhid aith- righe mhór. Ó dheinis-se aithris ar Dháibhid sa pheaca imthigh agus dein aithris air sa n-aithrighe.” Agus do dhein. B'éigean dó aithrighe phoiblidhe dhéanamh sar ar leog Ambrós Naomhtha dhó dul isteach sa teampul. Aoinne do thráchtan ar an bpeaca a dhein Dáibhid, mar leathsgéal 'n-a pheaca féin, ní'l le rádh leis ach, “Ó dheinis aithris air sa pheaca, dein aithris air sa n-aithrighe.” ABSALOM. Nuair a bhí an dá pheaca déanta ag Dáibhid do chuir Dia an fáig Nátan chuige 'ghá spriocadh chun aithrighe dhéanamh. Nuair a dheinean rí droch ghníomh ní h-uiriste d'aoinne labhairt leis agus a rádh leis go bhfuil an droch ghníomh déanta aige agus gur ceart dó aithrighe dhéanamh agus leórghníomh. Tá cúntas i seanachas an domhain againn ar righthibh, a lán acu, do dhein droch ghníomhartha caillte agus ba ró olc an dóich iad do dhuine de shaghas Nátain chun teacht agus an droch ghníomh a chasadh leó. Ach níor bh'ionan Dáibhid agus iad san. Chómh luath agus do labhair Nátan le Dáibhid do dhein Dáibhid an aithrighe. D'admhuigh sé a pheacaí láithreach agus do maitheadh dó iad láithreach. Ach dubhairt Nátan leis, bíodh go raibh na peacaí maithte dhó, go raibh pionóisí cruadha 'n-a chóir ar an saoghal so mar gheall ortha. <L 439> Níor bh'fhada gur thosnuigh na pionóisí sin ar theacht. Thosnuigh cuid d'á chlainn ar iompáil amach go h-olc. Amnon ab ainm do'n mhac ba shine a bhí ag Dáibhid. Dhein Amnon rud éigin a chuir fearg uathbhásach ar dhuine eile de mhacaibh an rí. Absalom ab ainm do'n mhac eile sin. Tháinig fuath fíochmhar ag Absalom d'Amnon, ach chímeád sé an fuath istigh i n'aigne féin. Fuair sé an chaoi, nú do dhein sé an chaoi dhó féin, agus mhairbh sé Amnon. Bhí cion thar barr ag Dáibhid ar an mbeirt agus do b'uathbhásach an brise croidhe dhó a leithéid de mhíriaghaltacht do thuitim amach 'n-a theaghlach. Ach níor bh'fhada gur dhein Absalom gníomh ba mheasa ná an gníomh san féin, d'á olcas é. Chómh luath agus bhí an gníomh déanta aige do theich sé as an gcathair agus as an dtír. Níor chuir Dáibhid aon tóir 'n-a dhiaidh, bíod go raibh an chroch tuillte ige. Bhí an iomad ceana ag Dáibhid air agus níor bh'fhearr leis rud a dhein sé 'ná teiche. Bhí cion thar barr aige ar an mbeirt. B'fhéidir dá mba ná beadh oiread san ceana aige ortha go gcuirfadh sé smacht níb'fhearr ortha agus gur dhóichighde dhóibh a leas a dhéanamh é. Óthuaidh go tír Ghesur, i n-aice Dhamascus, iseadh chuaidh Absalom, ag triall ar rí d'ár bh'ainm Talomai, agus bhí sé ann ar feadh trí mblian. Ansan do thuig Ióab go raibh uaigneas ar an rí agus go raibh fonn air maitheamh d'Absalom. Dhein Ióab bainistighe ar an sgéal, gasta go maith, agus b'é deire na gastachta aige go bhfuair sé cead ó'n rí Absalom do thabhairt abhaile. D'imthigh sé agus thug sé leis abhaile é. Nuair a bhí sé tagaithe thar n-ais go Ierúsalem: “Téidhadh sé chun a thighe féin,” arsa Dáibhid, “agus ná tagadh sé am' radharc.” B'fhearra dhó go mór gur thuaidh i nGesur fhágfadh sé é. Bhí sé dhá bhliain sa bhaile gan dul i radharc an rí. Ansan bhí sé ag tathant ar Ióab coitchianta go dtí go <L 440> bhfuair Ióab cead ó'n rí dhó teacht 'n-a radharc. Fuaradh an cead. Tháinig Absalom isteach i láthair an rí agus do shléacht sé dhó. Do thóg an rí suas ó'n dtalamh é agus thug sé póg dó. Bhí an tsíothcháin déanta eatartha. B'í sin an tsíothcháin theinn do'n rí. Bhí Absalom ar a thoil ansan. Chruinnigh é 'n-a thimpal gárda fear, mar a bheadh ag rí,'n-a thimpal, agus carbaid agus marcaigh. Bhí deichneabhar agus dachad fear aige 'n-a ghárda, ag imtheacht amach ar fuaid na tíre mar chaitheamh aimsire dhó féin. Ansan do chrom sé ar bheart eile dhéanamh. D'eiri- gheadh sé go moch ar maidin agus thagadh sé ag geata na catharach agus gach aon duine a bhíodh ag teacht isteach agus gnó le cur i láthair an rí aige, do labhradh Absa- lom leis. “Cad as duit-se, a fhir mhaith?” adeireadh sé; do h-innstí dhó, agus do h-innstí an gnó dhó, ní nár bh'iongna, b'é mac an rí é. D'éisteadh sé leis an sgéal. Ansan do labhradh sé leis an nduine:— “Measaim-se,” adeireadh sé, “go bhfuil ciall led' chainnt agus go bhfuil ceart na dlighe ar do thaobh, ach foraoír, ní'l aon duine ceapaithe ag an rí chun éisteacht led' sgéal agus do ghnó bhreithniú. Is truagh gan mise ceapaithe chun oibre de'n tsórd san. D'éistfinn le cúis gach duine agus thabharfinn breith do réir chirt.” Ansan, nuair a thagadh an duine i n- aice, 'ghá onórú, do bheireadh sé baróg air agus phógadh sé é. Do lean sé ag déanamh na h-oibre sin agus isé focal adeir an Bíobla 'n-a thaobh 'ná “go raibh croidhthe fear Israéil aige 'á mhealladh chuige.” <L 441> FEALL AR ATHAIR. Do lean an sgéal ar an gcuma san ar fheadh rainnt blianta; Absolom “ag mealladh croidhthe fear Israéil chuige,” agus gan aon tsuim ag Dáibhid 'á chur 'n-a ghnó- thaíbh, toisg gan aon chuimhneamh a bheith aige go raibh aon droch fhuadar fé. Fé dheire, nuair a cheap Absalom go raibh croidhthe fear Israéil meallta chuige aige agus go raibh gach aon rud curtha i dtreó aige chun a athar do chur as an rígheacht agus rí dhéanamh de féin, tháinig sé agus do labhair sé le n'athair. “A leithéid seo, a rí,” ar seisean. “Nuair a bhíos-sa thuaidh i nGesur agus uaigneas mór orm agus ana dhúil agam teacht abhaile, gheallas do'n Tighearna, dá mb'é a thoil naomhta caoi dhéanamh dom ar theacht abhaile anso go Ierúsalem, go raghainn agus go ndéan- finn ídhbirt chun an Tighearna i Hebron, ag gabháil mo bhuidheachais leis an dTighearna. Táim ag dul anois, le toil do Shoillse, chun na h-ídhbirte sin a dhéanamh i Hebron agus thánag chun cead imthighthe dh'fhághail ód' Shoillse.” “Imthigh leat, a mhic, agus síothcháin Dé ort,” arsa Dáibhid leis. D'imthigh sé go Hebron, agus i n-inead ídhbirte dhéanamh is amhlaidh a chomáin sé teachtairí ins gach aon treó baill ar fuaid na tíre 'ghá rádh leis na fearaibh go raibh a gcroidhthe meallta chuige aige teacht ag triall air go Hebron d'urachar. Dubhairt sé leis na teacht- airíbh cómhartha thabhairt do'n phoibilidheacht agus a rádh leó: “Nuair aireóchaidh sibh fuaim na h-adhairce abraidh láithreach eadaraibh féin agus le gach duine a bhuailfidh umaibh ‘Tá Absalom 'n-a rí i Hebron.’” Do ghluais na daoine chuige as gach áird. Níor bh'fhada go raibh mórshluagh láidir líonmhar aige. Ní <L 442> raibh aon choinne agá lán de'n mhuinntir a tháinig ná gur le toil Dháibhid a bhí Absalom “'n-a rí i Hebron.” Bhí Dáibhid ag dul sa n-aois agus níor bh'aon iongna le h-aoinne go dtabharfadh sé an rígheacht do dhuine d'á mhacaibh agus go nglacfadh sé féin a shuaineas i ndeire a shaoghail. Do mealladh a lán acu isteach sa droch obair leis an ndearmhad san. Nuair a bhíodar sáidhte ann níor bh'fhuiriste tarrac as. I n-éaghmais an dearmhaid bhí cúis eile le h-iad go léir a bheith chómh fonnmhar chun Absaloim do leanmhaint. Thug sé le feisgint dóibh, nuair a bhí sé 'ghá mealladh chuige, gur bh'fhear ana ghrádhmhar é, go mbeadh saoghal ana shuairc acu fé n-a láimh dá mbeadh sé 'n-a rí ós a gcoinn. D'á éaghmuis sin airís, fear ana bhreágh ab eadh é. Ní raibh aon fhear ar chlainn Israéil le n-a linn a bhí i n-aon ghaor do bheith chómh breágh d'fhear leis. Do mheall sé chuige na daoine le n-a shíbhialtacht, agus do mheall sé chuige iad le h-áilneacht a phearsan, agus ba ró dheacair dóibh dul ó'n dá mhealladh san. Bhí a rian air; níor bh'fhada go raibh mórshluagh láidir líonmhar aige. Bhí cómhairleach aige, cómhairleach nár thug cómhairle a leasa dhó, seanduine d'ár bh'ainm Acitophel; seanathair Bhetsabé; an bhean ba thrúig pheaca do Dháibhid. Fear ana dhoimhinn, ana ghasta ab eadh Acitophel agus deir cuid de lucht an eóluis gur bh'í a chómharle sin do sprioc Absalom chun a dhroch ghnímh i gcoinnibh a athar, mar theastuigh ó Acitophel díoltas a dhéanamh ar Dháibhid mar gheall ar Bhetsabé. Nuair a bhí an mhórshluagh cruinnighthe i Hebron do deineadh ídhbhirt, agus do cuiread fhiachaint ar na fear- aibh go léir dearbhú géillsine dhéanamh d'Absalom. Fé dheire do rith daoine óthuaidh go cathair Ierú- salem ag triall ar Dháibhid:— “Ó,” ar siad, “tá Absalom 'n-a rí thíos i Hebron agus tá clann Israéil go léir tar éis gabháil leis.” <L 443> “Eirighidh,” arsa Dáibhid leis an méid nirt airm a bhí aige sa chathair. “Eirighidh,” ar seisean, “agus teichimís as an gcathair. Tiocfidh Absalom agus má fhanimíd anso déanfidh sé éirleach ar dhaoine na catharach. Má chíon sé sinn a bheith imthighthe ní curfar aoinne chun báis sa chathair.” “Déanfimíd-na pé rud is toil leat-sa, a rí,” ar siad san. D'eirigh sé féin agus sé chéad fear a bhíodh i n'fhochair i gcómhnuidhe, na fir ba threise agus ba thréine i gcath, d'á raibh ar a shluagh go léir. D'fhanadar dílis dó agus do ghluais sé féin agus iad amach as an gcathair an lá san, ag teiche ó Absalom. SPÍDIÚCHÁN. Ní deacair a thuisgint nár bh'fhéidir gan a bheith i gcathair Ierúsalem agus i dtír Israéil mórthimpal, rainnt daoine gur dhein Saul tairbhthe dhóibh an fhaid a bhí sé 'n-a rí agus go raibh cuimhne acu air féin agus ar an dtairbhthe sin, agus b'fhéidir fuath acu, a gan fhios, do'n fhear a fuair an rígheacht 'n-a dhiaidh. Bhí aon fhear amháin de'n tsaghas san ann, pé'r domhan é, agus Semei abh ainm dó, agus de mhuinntir theaghlaigh Shaul ab eadh é. Nuair a bhí Dáibhid ag imtheacht amach as an gcathair agus é ag gol h-árd, agus an chualacht a bhí i n-aonfheacht leis ag gol h-árd, agus iad 'n-a gcuis, agus an rí 'n-a chuis ag déanamh aithrighe 'n-a pheacaíbh, tháinig Semei rómpa ar an slighe agus chrom sé ar spídiúchán agus ar easgainí ar an rí, agus ar bheith ag raide na gcloch leis féin agus le n-a chualacht. “Amach leat! amach leat!” adeireadh sé, “a fhir na fola! a fhir Bhelial! Tá díoltas ag an dTighearna <L 444> 'á dhéanamh ort fé dheire mar gheall ar ar dhoirtis d'fhuil theaghlaigh Shaul. Do thógais an rígheacht ó Shaul go h-eugcórtha. Tá an rígheact bainte dhíot féin anois ag an dTighearna agus tá sí agat' mhac Absalom. An mí-ádh atá tuillte agat tá sé tagaithe ort mar is cuiripeach fola thu. Amach leat anois!” Do labhair duine de sna fearaibh, “leog dom, a rí,” ar seisean, “dul agus an ceann do chaitheamh de'n mhadra san.” “Ná dein aon nídh dh'á shórd,” arsa Dáibhid. “Sgaoil leis. Leog dó na h-easgainí dhéanamh orm; isé toil an Tighearna é. Fuiligeóchad é. Nách shiné mo mhac féin ar mo thóir chun mo mharbhuighthe. Cad é bhrígh easgainí an fhir sin seachas gníomh mo mhic féin? Sgaoilidh leis. Is le toil an Tighearna é, agus b'fhéidir go dtabharfadh an Tighearna dhom maith i n-aghaidh uilc na n-easaginí sin atá ag an bhfear san 'á dhéanamh orm anois. Sgaoilidh leis.” Chomáineadar leó ar an gcuma san, Dáibhid agus a chualacht ag gluaiseacht fan na slighe agus Semei ag gluaiseacht fan chliatháin an chnuic lastuas díobh agus é ag spídiúchán agus ag easgainí agus ag caitheamh na gcloch leó. Ní ró fhada a bhí Dáibhid agus a chualacht imthighthe a' cathair Ierúsalem nuair a tháinig Absalom agus a mhór shluagh isteach sa chathair, agus bhí Acitophol i n'fhochair. Tháinig duine eile isteach sa chathair an uair chéadna díreach. Chusaí abh ainm do'n fhear eile sin. Cara dílis do Dháibhid ab eadh Chusaí. Nuair a fuair sé go raibh Dáibhid agus a chualacht imthighthe as an gcathair do lean sé iad agus tháinig sé suas leó. Chómh luath agus táinig, do labhair Dáibhid leis: “A Chusaí, a chara.” arsa Dáibhid leis, “ní'l aon mhaith agat le déanamh domh-sa anso ach b'fhéidir go mbeadh ar do chumas maitheas mór a dhéanamh dom sa chathair.” <L 445> “Ní dóich liom go bhféadfinn aon tairbhthe dhéanamh duit sa chathair, a rí,” arsa Chusaí, “táid na daoine go léir iompuighthe chun Absaloim.” “Imthigh-se thar n-ais,” arsa Dáibhid, “agus iompuigh chuige leis agus abair leis mar seo: ‘Táim am' sheirbhíseach agat-sa, a rí, mar a bhíos agat' athair.’ Ansan beidh caoi agat b'fhéidir ar chómhairle Acitophel do chur ar neamhnídh.” D'fhill Chusaí thar n-ais agus do thárla go raibh sé ag dul isteach sa chathair díreach nuair a bhí Absalom agus a mhórshluagh ag teacht isteach ann agus na daoine go léir ag rith ag triall ar Absalom chun é dh'admháil 'n-a rí ós a gcionn. Do rith Chusaí ag triall air chómh maith le cách. Tháinig sé 'n-a láthair agus shléacht sé dhó. “Fáilte, a rí! Fáilte a rí!” arsa Chusaí. “An é sin grádh atá agat dod' chara féin? Cad 'n-a thaobh nár imthighis i n-aonfheacht led' chara?” arsa Absalom leis. “Is leis an rí me,” arsa Chusaí, “leis an rí atá toghtha ag an dTighearna agus ag an bpobul so go léir, agus ag clainn Israéil go léir. Is leis an rí sin me agus is aige fhanfad. D'á éagmais sin, cé dhó go bhfuilim ag tabhairt mo sheirbhíse anois? Nách do mhac an rí, mar a dheineas dot' athair rómhat.” Bhí Absalom sásta. Bhí fhios aige gur bh'fhear ana dhoimhinn ana ghéarchúiseach Chusaí, agus bhí áthas air cómhairle an fhir sin a bheith imthighthe ó n'athair agus tagaithe chuige féin. CÓMHAIRLE. Do ghlaoidh Absalom chuige a lucht cómhairle. Nuair a bhíodar 'n-a láthair chuir sé fios ar Acitophel. Tháinig Acitophel. “Tabhair do chómhairle dhúinn, a uasail,” arsa <L 446> Absalom leis. Ní raibh aon teóra leis an meas a bhí ag gach aoinne ar Acitophel an uair sin i dtaobh ghéire a aigne agus i dtaobh chruinnis a chómhairle. Bhí an meas san air an fhaid a bhí sé i n'fear cómhairle ag Dáibhid agus bhí an meas san air nuair iompuigh sé chun Absaloim. “Tabharfad, a rí,” ar seisean le h-Absalom, “mo chómhairle dhaoibh. Leog domh-sa anocht dhá mhíle dhéag fear do thoghadh dhom féin agus leanfad Dáibhid láit- reach agus tiocfad suas leis. Beidh sé féin agus an sé chéad fear atá aige buailte amach le tuirse um an dtaca san. Teichfid an sé chéad san, nú tuitfid siad. Beidh Dáibhid i n'aonar agus marbhófar é. Ansan iompóchaidh an pobul go léir chughat-sa, a rí. Ní bheidh aon rud chun iad do chimeád uait nuair a bheidh Dáibhid as an slighe. Nuair a cloisfar mise bheith ar a thóir tuigfar ná fuil uaim ach an t-aon duine amháin agus ná fuilim ar tí aoinne eile. Cuirfidh san 'n-a luighe ar aigne na ndaoine go léir gur b'é a leas gan bheith ró dhian ag cosanit an aoinne amháin sin: gur fearr leogaint do'n aoinne amháin tuitim 'ná na slóighte do thuitim gan ghádh gan riachtanas. D'á luathacht a bhead féin agus mo dhá mhíle dhéag ar an dtóir iseadh is fearr é, i dtreó go mbeidh an gnó go léir críochnuighthe sar a mbeidh uain ag cách ar chuimh- neamh i gceart ar cad tá ar siubhal. “Is maith an chómhairle í,” arsa Absalom. “Curtar chughainn anso Chusaí,” ar seisean, “go n-innsidh sé dhúinn cad é a mheas ar an gcómhairle sin, nú an bhfuil cómhairle is fearr 'ná í aige le tabhairt dúinn. Do cuireadh fios ar Chusaí. Bhí Dáibhid an uair sin ar chnoc na gcrann ola agus é ag guidhe go cruaidh chun Dé 'ghá iarraidh air cómhairle Acitophel do chosg. Níor tháinig eagla i gceart air go dtí gur airigh sé go raibh Acitophel iompuighthe chun Absaloim. Nuair airigh sé go raibh, do chrom sé ar a rádh leis an <L 447> dTighearna: “A Thighearna, cuir cómhairle Aeitophel ar mearaidhe.” Agus do lean sé ar an nguidhe sin, agus é ag gol mar gheall ar a pheacaíbh, mar bhí fhios aige gur bh'iad a pheacaí do thug an mí-fhoirtiún go léir air. Do tháinig Chusaí i láthair Absaloim agus Acitophel agus na n-uasal a bhí sa chómhairle. “Sidí cómhairle, a Chhusaí,” arsa Absalom, “atá tabhartha dhúinn ag Acitophel,” agus d'innis sé an chómhairle dhó. “Cad deirir-se leis an gcómhairle sin a Chusaí?” ar seisean. “Ag machtnamh dom, a rí, ar bhunús an sgeil,” arsa Chusaí, “measaim nách maith an chómhairle í. Na fir armtha atá imthighthe as an gcathair i n-aonfheacht le Dáibhid fir chródha thar barr iseadh iad. Fir iseadh iad nár thug riamh, agus ná tabharfadh anois, cúl le cath, pé neart slógh a bheadh 'n-a gcoinnibh. Chuirfidís ár trom ar pé neart fear a thabharfadh aghaidh ortha. Do throidfadh gach fear acu mar a throidfadh beithir go mbéarfí a coileáin uaithi. Ní thuitfidís go dtí go mbeadh a namhaid teinn go maith. Ní féidir fir do chur amach 'n-a gcoinnibh do throidfadh leath chómh maith. Tá an aithne ró mhaith ortha ag na fir a raghadh amach chun troda leó. Is amhlaidh a tharraiceóchaidís siar uatha agus ansan do leathfadh an ráfla gur bhuaidh fir t-athar ar t'fhearaibh-se, a rí. Ní fios cad é an t-aimhleas a chuirfadh ráfla de'n tsórd san ar do shlóightibh-se, a rí, agus gan iad ró dhaingean fós ar do thaobh; agus an seana bháidh acu, b'fhéidir, leis an seana ghéillsine. Agus t'athair féin, a rí, tá fhios againn go léir cad é an saghas é i bhfriothghoin catha. Tá eólus aige ar chogaíbh, eólus ná fuil ag aoinne eile atá suas anois ar chlainn Israéil. Ní baoghal go leogfidh an t-eólus san dó fanmhaint go h-osgailte ameasg na bhfear atá i n'fhochair anois. I gcás má théidhean sluagh amach anois chun troda leis agus má dheinid siad <L 448> an troid, agus má bheirid siad buadh tré throime nirt, is buadh fuilteach a bheidh acu agus ansan ní bheidh Dáibhid acu mar ní bheidh sé ann. Beidh sé i bhfolach i n-áit éigin ná beidh a fhios ag aoinne, agus caithfar sluagh eile do chur amach 'ghá chuardach. Agus ní fios cad é an deire bheidh ar an gcuardach san.” “Ach sidí mo chómhairle-se. Cruinnightear chughat-sa clann Israéil go léir, a bhfuil d'fhearaibh ó Dhan go Bersabé. Bídís go léir anso ad'thímpal agus tú féin i n-a lár. Chífid siad a chéile, agus tuigfid siad nách féidir puinn fear a bheith agat' athair. DHÁ SHLUAGH. “Nuair a bheid clann Israéil go léir anso agat-sa, a rí, chífidh an saoghal mór nách féidir dot' athair puinn fear a bheith aige.” Do mhol na cómhairligh go léir an chómhairle a thug Chusaí uaidh. D'eirigh buile euda ar Acitophel nuair airigh sé a chómhairle féin dh'á cáine agus cómhairle Chusaí dh'á moladha. D'imthigh sé as an áit agus chuaidh sé abhaile agus chuir sé a ghnó chun taisge agus d'aimsigh sé téad agus chroch sé é féin. Ní h-innstear cad a deineadh i dtaobh na cómhairle a thug Chusaí uaidh. Ach innstear go bhfuair sé caoi ar theachtaireacht do chur ag triall ar Dháibhid 'ghá innsint dó cad í an chómhairle a thug Acitophel uaidh agus cad í an chómhairle a thug sé féin uaidh. Seo mar a fuair sé an chaoi ar an dteachtaireacht do chur chun Dáibhid. Bhí beirt de mhuinntir Dháibhid, Iónatas agus Achimaas a n-ainimneacha, lasmuich de chathair Ierúsalem ag feith- eamh. Níor leog eagla dhóibh teacht isteach sa chathair mar bhí aithne ró mhaith ortha. Tháinig cailín as an gcathair chun na h-áite 'n-a rabhadar ag feitheam agus thug sí an <L 449> teachtaireacht dóibha. Do ghluaiseadar láithreach fé dhéin na h-áite 'n-a raibh Dáibhid agus a mhuinntir féin. Do thárla, ámhthach, go bhfeacaidh buachaill iad ag imtheacht ó'n áit 'n-a rabhadar ag feitheamh. Bhí fhios acu go 'neósfadh an buachaill do mhuinntir Absaloim go bhfeacaidh sé iad, agus go mbeifí ar a dtóir. Do ritheadar agus chuadar isteach i dtigh fir a bhí 'n-a chómhnuidhe i mBahúrim. Bhí tobar i n-aice an tighe sin. Chuadar síos sa tobar. Tháinig bean an tighe agus dhún sí cómhla an tobair ós a gcionn agus do leath sí bairlín anuas ar an gcómhlainn agus chuir sí cruach arbhair ar an mbairlín, mar dh'eadh go raibh sí ag glanadh an arbhair. Ní ró fhada a bhí sí ag glanadh an arbhair, mar dh'eadh, nuair siúd chúichi cuid d'fhearaibh Absaloim. “Ca bhfuil an bheirt úd, Acimaas agus Iónatas a tháinig anso chun an tighe seo?” ar siad. “Do thánadar,” ar sisi, “agus saothar ortha agus tart ortha. Níor fhanadar ach le deoch uisge dh'ól, bhí a leithéid sin de dhíthineas ortha. Táid siad imthighthe an bóthar san soir óthuaidh. Má leanadar an bóthar ní'l aon bhreith acu ar dhul uaibh, tiocfidh sibh suas leó go luath.” D'imthighdar ag ritha. Chómh luath agus bhíodar imthighthe tháinig an bheirt aníos as an dtobar agus ghluais- eadar a mbóthar féin ag triall ar Dháibhid. D'innsea- dar an dá chómhairle dhó, agus go ndubhairt Chusaí leis imtheacht gan mhoill thar Iórdan soir. D'eirigh Dáibhid agus a chualacht láithreach agus d'imthighdar thar Iórdan soir agus bhí an uile dhuine acu imthighthe thar abhainn sar a dtáinig solus an lae amáireach a bhí chughainn. Níor mhór dóibh an díthineas. Bhí Absalom chucha agus mórshluagh aige. Chuaidh sé féin agus a mhórshluagh thar Iórdan soir, leis, ar thóir a athar. Chuaidh Dáibhid agus a chualacht óthuaidh go dtí cathair ar a dtugtí an Dún. Mahanaim a tugtar sa n-Eabhrais ar an gcathair agus cialluighean an focal “Mahanaim” an dún. <L 450> Do dheabhrochadh an sgéal, bíodh ná deirtear é sa Bhíobla, nách ag triall ar Absalom a chuaidh na daoine go léir. Nuair a bhí Dáibhid istigh sa dún bhí sluagh mhaith mhór aige, mar deirtear gur ghleus sé iad agus gur fheuch sé iad, agus gur dhein sé trí coda dhíobh, agus gur chuir sé trian díobh fé láimh Ióab agus trian fé láimh Abisai agus trian fé láimh Etai. Do thais- beánfadh san go raibh mórshluagh líonmhar aige. Nuair a bhí an riaradh déanta aige do labhair sé leis an sluagh. “Raghad-sa libh sa chath,” ar seisean. “Ní raghair, a rí,” ar siad san. “Má theichimíd-ne rómpa súd ní mheásfid siad go mbeidh puinn buaidhte acu leis sin, agus má thuitean ár leath ní chuirfid siad puinn suime ann. Is tusa amháin, a rí, atá uatha. Is mó acu thusa 'ná deich míle fear. Is fearr d'á bhrígh sin tusa bheith istigh sa chathair chun cabhruighthe linn” “Tá go maith,” arsa Dáibhid, “déanfad an rud adeirtí-se is ceart.” Ansan do sheasaimh Dáibhid ag geata na catharach agus do ghluais an tsluagh thairis amach 'n-a bhfuirean- aibh céad agus 'n-a bhfuireanaibh míle. Nuair a bhíodar ag gabháil thairis amach do labhair sé le Ióab agus le h-Etai: “Tugaidh chugham slán an buachaill sin Absa- lom,” ar seisean. Agus d'airigh an tsluagh go léir an t-órdú san ó'n rí. Do ghluais slóighte Dháibhid amach agus thug an dá shluagh aghaidh ar a chéile. Do buaileadh an cath sa n-áit ar a dtugtí “Coillte Ephraim.” Agus isé cúis go dtugtí an ainm sin ar an áit, mar is ar an áit sin a dhein treibh Ephraim éirleach abhfad roimis sin ar na Madianíteachaibh sa chogadh a chuir Gedeon ortha. Bhí an áit lán de choilltibh agus ba ró dheacair mór- shluagh do láimhseáil agus do stiúrú i n-a leithéid d'áit. <L 451> ABSALOM MARBH. Do ghluais sluagh Dháibhid amach fé'n dtriúr féinni- dheachta úd, Ióab agus Abisai agus Etai, agus do thos- nuigh an cath. Ní dócha go raibh triúr eile féinnidheachta le fághail an lá san, ar shluagh Dháibhid ná i n-aon áit eile, ba chródha 'ná an triúr san. Bhí fhios ag an dá mhór shluagh ná raibh aoinne de'n triúr san nár thug aghaidh go minic i gcath, ní h-ar bheirt namhad ná ar thriúr namhad, ach ar dheichneabhraibh agus ar fhichidíbh, agus ar bhreis. Nuair a chuadar sa chath an lá san do fíoradh an focal úd adubhairt Chusaí sa chomhairle, le h-Absalom, .i. nuair a chífadh an dá mhíle dhéag a bhéar- fadh Acitophel amach leis an triúr san 'n-a gcoinnibh ná troidfidís ach go h-olc. Nuair a chonaic mór shluagh Absaloim ag teacht 'n-a gcoinnibh iad i gcoilltibh Ephraim níor throideadar ach go h-olc. Áit ab eadh é nár bh'fhéidir mór shluagh do riaradh i n-aon chor ann agus nár bh'fhéidir troid a dhéanamh ann do réir riagh- alta cogaidh. Is amhlaidh a chaith gach fear a throid do dhéanamh agus a bhuille do bhualadh, fé mar fhéad sé. D'fhág san an bhuntáiste ag na fearaibh cródha aonair, agus gan aon chaoi ar úsáid a dhéanamh de throime slógh. Ba ghearr go dtáinig as san an nídh nár bh'féidir gan a theacht as, ba ghearr go raibh slóighte Absaloim 'n-a mbuidhnibh móra ag imtheacht ar buile ag teiche agus ag dul amú ameasg na gcoillte agus ná feidir aoinne ce 'cu soir nú siar, óthuaidh nú ódheas, a bhí sé ag rith. Do thuiteadar 'n-a gcéadtaibh agus 'n-a míltibh. Bhí an áit lán do phollaibh doimhne uisge agus do thuit na fir isteach in sna pollaibh sin agus do bádhadh iad. Bhí Absalom féin ar muin miúile agus é ag dul amú <L 452> chómh maith le cách. Do ghluais an mhiúil fé ghéagaibh crainn daraighe. Bhí gruaig bhreágh throm fhada ar Absalom agus í anuas ar a dhá shlinneán agus siar síos ar dhrom na miúile. Le linn gabháil fé'n gcrann do'n mhiúil do shéid an ghaoth an ghruaig suas ar ghéagaibh an chrainn. Do cheangail an ghruaig in sna géagaibh. Do ghluais an mhiúil agus do chimeád an crann a ghreim. D'fhan Absalom ar crochadh as an gcrann. Do chonaic fear de mhuinntir Ióab é. Ní raibh Ióab abhfad ó'n áit. Do rith an fear ag triall ar Ióab. Ó, a rí, ar seisean, do chonac Absalom agus é ar crochadh a' crann daraighe!” “Cad 'n-a thaobh,” arsa Ioab, “nár chuiris sleagh tré n-a chroidhe agus thabharfinn-se deich sicluis air- gid duit agus crios?” “Dá gcurthá isteach am' láimh chugham míle siclus airgid,” ars an fear, “ní shínfinn mo lámh chun mac an rí! D'airighmair go léir an rí 'ghá rádh leat-sa agus le h-Abisai agus le h-Etai “tugaidh slán chugham an fear óg san Absalom,” agus dá ndeininn an gníomh ní baoghal go raghadh sé gan innsint do'n rí. Ansan an ngeóbhfá-sa mo pháirt?” “Ní mar is toil leat-sa a déanfar,” arsa Ióab, “déanfad féin an gníomh ós do chómhair.” Do rug sé ar thrí craoiseachaibh agus tháinig sé chun an chrainn mar a raibh Absalom ar crochadh. Chuir sé na trí craoiseacha tré n-a chroidhe. Ansan tháinig deichneabhar d'á óigfhearaibh agus pé méid de'n anam a bhí ann bhaineadar as é. Do shéid Ióab an adharc láithreach agus do stop sé an t-ár a bhí 'á dhéanamh ar shluagh Absaloim. Do stad an t-éirleach agus rith gach fear de shluagh Ab- saloim abhaile chun a thighe féin. Do thóg muinntir Ióab corp Absaloim agus chaitheadar i bpoll é agus chuireadar ana chárnán cloch ós a chionn. <L 453> BRON AR DAIBID. Chómh luath agus a bhí Absalom marbh agus an buadh ag muinntir Dháibhid, siúd chun Ióab Achimaas, duine de'n bheirt úd a chuaidh síos i bhfolach sa tobar. “Rithfad-sa ag triall ar an rí,” ar seisean, “agus 'neósfad dó go bhfuil buadh an lae seo aige agus go bhfuil an Tighearna tar éis a namhad do sgaipe.” “Ní raghair le h-aon sgéala chuige indiu,” arsa Ióab. “Féadfir dul lá eile. Ní h-áil liom tusa do dhul indiu, óir tá mac an rí marbh.” Ach do labhair Ióab le Chusaí, “Imthigh-se,” ar seisean, “agus innis do'n rí na neithe a chonaicís.” Do shléacht Chusaí do Ióab agus do rith sé. “Cad é an díobháil domh-sa rith, leis?” arsa Achimaas. “Cad 'n-a thaobh duit an fonn san a bheith ort, a mhic?” arsa Ióab leis. “Ní sgéala maithe atá agat le breith ag triall ar an rí.” “Ach cad é an díobháil dom rith i dteannta Chusaí?” ar seisean. “Rith leat má 'seadh,” arsa Ióab. Do rith Achimaas agus ghaibh sé cómhgar agus sháruigh sé Chusaí. Bhí Dáibhid idir dhá gheata na catharach ag feitheamh. Bhí fear faire thuas ar an bhfalla. Chonaic an fear faire an t-aon reathaidhe ag teacht ar saothar. “Tá duine ag teacht agus é ag rith,” ar seisean leis an rí. “Má's i n-aonar atá sé is sgéala maithe atá aige,” arsa Dáibhid. Bhí an reathaidhe ag fasgadh agus ag teacht i n-acha- <L 454> maireacht. Do chonaic an fear faire an tarna duine ag teacht, “chím reathaidhe aonair eile ag teacht!” ar seisean. “Tá sgéala maithe aige sin, leis,” ars an rí. “Measaim gur b'é Achimaas mac Sadoic an fear atá ar tosach,” arsan fear anáirde. “Fear maith iseadh é sin,” assa Dáibhid, “agus tá sgéala maithe aige.” Le n-a linn sin tháinig Achimaas i raon gutha agus do labhair sé do ghuth árd, “Slán duit, a rí!” ar seisean, agus do shléacht sé go talamh, “moladh dod' Thighearna Dia!” ar seisean, “óir tá deire curtha aige leis na fearaibh úd a thóg a lámha i gcoinnibh mo rí!” “An bhfuil an t-óigfhear Absalom saor slán!” arsa Dáibhíd. “Chonaic do sheirbhíseach éirleach mór agus caismirt mhór ar siubhal, a rí,” arsa Achimaas, “agus chuir an t-uasal, Ióab, chughat me 'ghá innsint go bhfuil buaidhte ar do namhaid. Sin a bhfuil fhios agam.” “Seasaimh i leithtaoibh ansan,” arsa Dáibhid. Do sheasaimh. Le n-a linn sin tháinig Chusaí suas. “Tá sgéala maithe agam dod' Shoillse, a rí,” ar seisean. “Tá breith an Tighearna tar éis do Shoillse dh'fhuas- gailt indiu a' lámhaibh na namhad go léir a dh'eirigh i gcoinnibh do Shoillse.” “An bhfuil an t-óigfhear, Absalom, saor slán?” arsa Dáibhid. “Mar atá Absalom gurab eadh a bheidh gach namhaid d'á bhfuil agat, Shoillse indiu, a rí!” arsa Chusaí. Nuair airigh Dáibhid an chainnt sin tháinig árd bhuairt air. D'imthigh sé suas chun a sheómra féin agus “Ó, a Absaloim, a mhic! a Absaloim, a mhic!” adeireadh sé, “nách truagh ná fuil ar mo chumas-sa bás d'fhághail thar do cheann-sa!” Bheadh fonn ar dhuine a rádh gur bh'amadán Dáibhid agus a leithéid de bhuairt a bheith air mar gheall ar bhás <L 455> an mhic sin a dhein an feall chómh grána san air. Ach bhí taobh eile ar an sgéal. Duine ana naomhtha ab eadh Dáibhid. Bhí fhios aige an feall a bheith déanta ag an mac san agus gur pheaca ana mhalluighthe i n-aghaidh Dé an feall san. Agus deir Naomh Aguistin gur bh'é rud a bhí ag brise croidhe an athar 'ná gan aon uain a bheith fághalta ag an mac chun aithrighe dhéanamh sa pheaca san. Thaisbeánfadh san ná raibh aon amadán- tacht sa bhuairt a bhí ar an athair. Ach do lean an bhuairt ar an rí. Bhí sé thuas 'n-a sheómsa féin agus é ag gol go h-árd agus ná féadfadh aoinne dul 'n-a ghoire ach gach aon ologón aige agus, “Ó, a Absaloim a mhic mo chroidhe! a Absaloim a mhic mo chroidhe!” adeireadh sé. D'airigh na daoine go léir é, agus d'airigh an tsluagh a bhí tar éis an chatha chur díobh é, agus bhíodar go léir go troma-chroidheach agus go dúbhach agus go dubrónach, i dtreó gur dhóich le duine ortha, i n-inead an chatha mhóir a bheith buaidhte acu do'n rí, gur bh'amhlaidh a bhí inór-chath caillte acu air. Dhiúltuighdar do dhul isteach i n-aon chor sa chathair. NÁISIÚN 'N-A DHÁ CHUID. Chonaic Ióab an tocht agus an bhuairt agus an diom- bádh ar an sluagh agus iad ag diúltú do dhul isteach sa chathair, agus Dáibhid thuas 'n-a sheómra agus é ag lógóireacht i ndiaidh Absaloim. Chuaidh sé suas ag triall air agus do labhair sé leis. “Tá diombádh curtha indiu agat ar do cháirdibh go léir,” ar seisean. “Tá sé buailte isteach 'n-a n-aigne agat gur chuma leat sínte marbh iad go léir ach go mbeadh. Absalom beó agat. Do throideadar cath <L 456> dhuit agus do rugadar buadh dhuit agus siné buidheachas atá agat ortha. Ní h-é ar thuit díobh féin atá ag déanamh aon bhuartha dhuit ach an fear fé ndeár an toirmeasg go léir isé atá ag déanamh buartha dhuit. Deirim an méid seo leat, a rí. Eirigh as san agus imthig amach agus labhair leis an sluagh. Labhair leis na fearaibh a throid ar do shon agus a thug saor tu ó lámhaibh do namhad. Cuir áthas aigne ortha. Tabhair le tuisgint dóibh gurab ionmhuin leat iad agus gur mór agat iad, agus gur mór agat an gníomh atá déanta acu ar do shon. Tabhair an méid sin sásaimh aigne dhóibh, nú mara ndeinir, deimhnighim-se dhuit, i láthair an Tighearna, ná beidh oiread agus aon fhear amháin acu anso agat ar maidin amáireach. Ní fhanfidh oiread agus duine acu agat anso, agus ansan beidh an sgéal níosa mheasa agat ná mar a bhí an lá ba chruadha d'ár tháinig riamh ort ó thosach do shaoghail!” Do dhein Dáibhid rud air. Tháinig sé anuas as an seómra agus chuaidh sé amach go geata na catharach chun cainnte leis an sluagh. Do chruinnigh na daoine chuige láithreach agus do labhair sé leó mar ba chóir. Taisbeánan an tuairisg atá sa Bhíobla, sa n-áit sin, go raibh an náisiún 'n-a dhá chuid. Tugtar “Israél” ar an gcuid de'n náisiún a chuaidh le h-Absalom agus tugtar “Iúda” ar an gcuid a dh'fhan dílis do Dháibhid agus do tháinig ag triall air nuair a bhí sé ar a theiche, agus do throid an mór chath dhó i gcoilltibh Ephraim. Tar éis an chatha d'imthigh “Israél” abhaile agus d'fhan “Iúda” lastoir d'abhainn i bh'fhochair Dháibhid. Ach bíodh go dtugtar an dá ainm sin ar an dá shluagh bhí daoine as gach treibh de'n dá threibh déag ins gach sluagh acu. Nuair a chuir Dáibhid an bhuairt de agus tháinig sé go geata na catharach agus do labhair sé le n-a mhuinntir féin bhíodar ana shásta agus ana mhórchroidheach agus d'fhanadar go léir i n'fhochair. <L 457> Ach i dtaobh na muinntire eile, i. Israél, .i. muinn- tire Absaloim, na daoine a bhí imthighthe abhaile tar éis an chatha, gach duine acu chun a thighe féin, bhí an sgéal go h-ait acu. Bhí Absalom marbh. Ní raibh rí ós a gcionn. Bhí gach aon rud 'gha chur 'n-a luighe ortha gur ró mhaith an rud dóibh dá mbeadh síothcháin déanta airís acu le Dáibhid agus iad thar n-ais fé n-a láimh. Bhí cainnt agus aighneas agus cur thré chéile ar siubhal ins gach treibh de'n dá threibh déag. An chuid do gach treibh a dh'fhan dílis do Dháibhid 'ghá rádh leis an gcuid eile nár bh'fhearra dhóibh rud a dhéanfidís 'ná iad féin do chaitheamh suas ar an rí agus síothchain do dhéanamh leis. Sa chainnt agus sa n-aighneas eatartha ní raibh gníomh fóghanta d'ár dhein Dáibhid riamh nár tarraigeadh anuas agus nár moladh. Do cuimhnigheadh conus mar a dh'fhuasgail sé clann Israéil, airís agus airís, ó n-a namhdaibh. Bhí cúntas ag dul ag triall ar Dháibhid i dtaobh na cainnte agus i dtaobh an aighnis a bhí ar siubhal. Ní baoghal ná gur leog sé do'n uile shaghas ráflaí dul amach 'ghá chur i n-iúil, aon duine do thiocfadh ag triall air féin ag lorg síothchána go raibh an tsíothcháin le fághail aige. Níor bh'fhada go rabhadar ag teacht ar shálaibh a chéile. Níor bh'fhada go raibh an náisiún go léir ag glaodhach air 'ghá iarraidh air teacht abhaile go Ierúsalem chucha, abhaile chun a thighe féin. Bhí a theachtairí go tiugh ag dul uaidh go Ierúsalem agus ag tabhairt gach tuairisge ag triall air. Agus bhí a cháirde féin, leis, aige i gcathair Ierúsalem, agus iad ag labhairt go gasta leis na daoine agus ag déanamh gach aon tsaghas tairbhthe dhó. Chómh luath agus thuig sé go raibh an t-am tagaithe chun gluaiste d'fhág sé an Dún agus tháinig sé féin agus a mhuinntir go bruach abhan Iórdain. <L 458> MEPHIBOSET. Tháinig Dáibhid agus an méid fear a bhí i n' fhochair thánadar go bruach na h-abhan, ar aghaidh Ghalgala soir, díreach sa n-áit 'n-ar h-osgaladh le mírbhúilt an tslighe tríd an abhainn sin abhfad roimis sin, do chlainn Israéil nuair a bhí Iósue 'ghá dtabhairt isteach sa Talamh Naomhtha. Um an dtaca 'n-a raibh Dáibhid agus a chualacht ar bruach na h-abhan bhí a raibh laistiar, de threibh Iúda, tagaithe chómh fada le Galgala, chun fáilte chur roimis an rí agus é bhreith leó abaile go cathair Ierúsalem. Nuair a fuaradar go raibh an rí ar bruach na h-abhan, ar an dtaobh thoir, do ritheadar isteach sa n-uisge chun dul ag triall ar an rí. Gach aoinne a bhí tar éis gabháil le h-Absalom, agus a mheas go raibh fearg an rí tuillte aige, agus d'airigh go raibh an rí chun na ndroch ghníomh do mhaitheamh, do bhrostuighdar go léir chun iad féin do chaitheamh suas air agus maitheamhnachas a dh'iarraidh air. Agus feuch! cé bhí ar an gcéad fhear de'n aicme sin ach Semei! an fear céadna úd a thug an masla go léir do'n rí nuair a bhí sé ag imtheacht a' cathair Ierúsalem ag teiche ó Absalom! Do chaith sé é féin ar an dtalamh i láthair an rí, “Ó, a rí,” ar seisean, “ná h-agair orm an easonóir úd a thugas duit nuair a bhís ag teacht amach a' Ierúsalem. Admhuighim gur dheineas go h-olc é, gur dheineas go caillte é, agus is me an chéad duine a tháinig anso indiu, de threibh Ióseph, chun maitheamh- nachais a dh'iarraidh ort, a rí chómhachtaigh! “Bhí Abisai, an fear úd a dh'iarr cead ar an rí chun an chinn do sguabadh le buille 'chlaidheamh de'n Semei céadna nuair a bhí sé ag spídiúchán ar an rí, bhí sé láithreach an uair sin nuair a bhí Semei sínte ar an dtalamh a d'iarraidh maitheamhnachais. Do labhair sé. “An amhlaidh a maithfar do Shemei seo anois,” ar <L 459> seisean, “an chainnt mhasluightheach úd go léir a labhair sé i gcoinnibh an té go bhfuil ola an Tighearna air!” “Ná bídhidh liom, a chlann Sarbhia,” arsa Dáibhid. “Cad chuige dhaoibh bheith ag cur am' choinnibh indiu? An amhlaidh a curfar aon duine chun báis i n-Israél indiu mar gheall oraibh? Ná fuil fhios agam go bhfuilim am' rí ar Israél indiu? Ní curfar chun báis tu,” ar seisean le Semei, agus do dhearbhuigh sé ná curfí. An fear úd, Síba, seirbhíseach Shaul, n-ar órduigh Dáibhid dó saoghaltas Shaul do chur chun taisge do Mhephiboset, mac Iónatain, ní raibh Dáibhid abhfad imthighthe as an gcathair nuair a lean an Síba san é agus a tháinig sé suas leis. “Cár fhágais Mephiboset?” arsa Dáibhid leis. “D'fhan sé ag muinntir Absaloim, a rí,” arsa Síba. “Tá go maith,” arsa Dáibhid, “Bíodh an estát agat- sa.” “Nuair a tháinig Dáibhid abhaile go Ierúsalem tháinig Miphiboset chuige agus é ag feuchaint go dúbhach, gan nighe gan bearradh. “Cad 'n-a thaobh duit fanmhaint am' dhiaidh?” arsa Dáibhid leis. “Ní fhanfinn ad' dhiaidh, a rí,” arsa Mephiboset, “dá mbead an chuisidheacht agam; d'iarras ar Shíba an t-asal a ghabháil dom agus é chur i dtreó chun marcaidheachta. D'eitigh sé me agus d'fhág sé 'n-a dhiaidh me. Ansan, a rí, do dhaor sé me ad' láthair-se. Ach is eól dom, a rí, ná raibh tuillte ag teaghlach m'athar uait ach bás, agus do thógais chughat mise agus chuiris am' shuidhe me chun do bhúird féin. Ní'l aon chúis ghearáin agam, a rí, agus ní'l a thuille le rádh agam.” “Ná h-abair a thuille,” arsa Dáibhid. “Dein féin agus Síba an estát do roinnt eadaraibh.” “Bíodh an estát go léir aige, a rí,” arsa Mephiboset. “is cuma liom-sa cad a dhéanfidh an estát ó tá mo rí sa bhaile slán airís 'n-a thigh féin.” <L 460> Deir lucht eóluis gur dhein Dáibhid an méid sin go h-eugcórtha. Tuigtear gur dhein Síba beart ghasta; go raibh fhios aige, sar ar lean sé Dáibhid, go mbeadh an buadh ag Dáibhid sa deire. Ansan gur dhein sé an feall ar Mhephiboset agus gur chuir sé an bhréag air chun Dáibhid, gur chreid Dáibhid an bhréag, gan fanmhaint leis “an tarna sgéal,” gur thug sé a bhreith chómh luath agus d'airigh sé an chéad sgéal. Annsan airís, nuair airigh sé an méid a bhí le rádh ag Mephiboset go raibh aige an estát do thabhairt thar n-ais dó. D'á bhrígh sin, gur dhein sé eugcóir ar dtúis nuair a chreid sé an bhréag chómh tapaidh, agus gur dhein sé eugcóir eile nuair nár thug sé an estát go léir do Mhephiboset. Bhí duin'uasal aosta 'n-a chómhnuidhe i nGalaad nuair a chuaidh Dáibhid agus a chualacht isteach sa Dún. Ber- sellai ab ainm do'n duin'uasal san. Fear ana shaidhbhir ab eadh é agus fear fóghanta ab eadh é. Chómh luath agus fuair sé go raibh Dáibhid agus a chualacht tagaithe isteach sa Dún chuir sé a ndóithin bídh ag triall ortha agus a ndóithin dighe agus a ndóithin de gach aon chóir eile do thuig sé a dh'fhéadfadh bheith i n-easnamh ortha. Nuair a h-innseadh dó go raibh Dáibhid ar bruach na h-aban agus go raibh a mhuinntir féin, clann Israéil, ar an dtaobh thiar de'n abhainn agus iad 'ghá bhreith leó abhaile go Ierúsalein airís, tháinig sé agus do rug sé Dáibhid agus a chualacht treasna na h-abhan siar. “Tá sé chómh maith agat teacht liom go Ierúsalem,” arsa Dáibhid leis, “agus tabharfad-sa saoghal sámh suaineasach duit, tá sé tuillte agat uaim.” Bhí Bersellaí cheithre fichid an uair sin. “Ní fiú <L 461> dhomh-sa anois, a rí,” ar seisean le Dáibhid, “dul i n-aon bhall ó'n mbaile. Tá mo thréimhse caithte. Ní'l ionam feasta suim do chur i sódhluistíbh ná i mbia a bheadh milis seachas a mhalairt. Táim spaidchluasach leis an aois agus ní féidir dom suim do chur i gceóltaibh binne ná i suairceas guthana cantainne. Raghad leat tamal de'n tslighe, a rí, siar ó'n abhainn seo agus ansan leog dom dul thar n-ais abhaile chun mo chatharach féin i dtreó go n-adhlacfar me i n-aice m'athar agus mo mháthar. Ach siné Chamaam, a rí, téidheadh sé led' Shoillse agus dein dó mar is áil led' Shoillse, a rí.” “Tá go maith,” arsa Dáibhid, “tagadh Chamaam liom agus déanfad dó-san an nídh a thaithnfidh leat.” Deir lucht eóluis gur mhac do'n tseanduine gur bh'eadh Chamaam. Nuair a bhí an rí agus a chualacht go léir ar an dtaobh thiar de'n abhainn thug an rí póg do Bhersellai agus do leog sé uaidh abhaile é chun a thighe féin. Tháinig an rí, agus Chamaam 'n-a theannta, isteach i nGalgala, agus pobul Iúda, óir isiad a bhí tar éis é thabhairt thar abainn anoir. Ní raibh ach leath phobuil Israéil 'ghá thabhairt thar abhainn i dteannta phobuil Iúda. Nuair a tháinig sé isteach i nGalgala do rith an chuid eile de phobul Israéil chuige. “Feuch, a rí,” ar siad “tá eugcóir déanta ag pobul Iúda orainn. Do ghuideadar an rí uainn. Do thugadar féin thar abhainn an rí. Bhí sé chómh ceart againn-na bheith 'ghá thabhairt thar abhainn agus a bhí sé ag pobul Iúda.” “Is giorra dhúinn-na é 'ná dhaoibh-se!” arsa pobul Iúda. “Cad is gádh an fhearg? Ar itheamair aon phioc de'n rí? “Is mó sinn-na fó dheich 'ná sibh-se,” arsa pobul Israéil. “Tá ár gceart chun an rí deich n-uaire chómh maith leis an gceart atá agaibh-se chuige. Cad chuige <L 462> dhaoibh an eugcóir seo dhéanamh orainn? Cad 'n-a thaobh nár innseabhair dúinn go rabhabhair ag dul chun an rí thabhairt abhaile agus leogaint dúinn bheith sa n-obair chómh maith libh? Níor dheineabhair, mar theastuigh uaibh an eugcóir do dhéanamh orainn agus sinn do chimeád amach as an obair. Tá eugcóir throm déanta agaibh orainn.” Do lean an t-aighneas ar an gcuma san ar feadh tamail idir an dá phobul agus an fhearg ag lasadh acu chun a chéile. Fé dheire do labhair fear de phobul Israéil, Seba ab ainm dó. Droch dhuine ab eadh é. Nuair a fuair sé an t-aighneas ag dul i ngéire do shéid sé adharc agus ghlaoidh sé chuige pobul Israéil agus do labhair sé leó. “A phobul Israéil,” ar seisean, “cad é an chuid atá againn-na de Dháibhid? Cad í an oighreacht atá againn i mac Isai? Téidhidh go léir abhaile, gach aoinne chun a thighe féin.” D'imthigh pobul Israéil go léir abhaile agus d'fhágadar ansan Dáibhid agus pobul Iúda. Thug pobul Iúda an rí abhaile leó go dtí cathair Ierúsalem. Nuair a bhí Dáibhid sa bhaile do chuimhnigh sé ar Sheba. Do labhair sé le h-Amasa, taoiseach uasal airm a bhí aige, fear ana chródha. “Cruinnigh chugham fir Iúda, a Amasa,” ar seisean, “agus bídís cruinnighthe anso agat amanarthar. D'imtigh Amasa chun na bhfear do chruinniú ach ní raibh sé chómh tapaidh leis an obair agus do thaithn leis an rí. Do ghlaoidh an rí ar Abisai. “Feuch,” ar seisean, “má sgaoiltear leis an Seba úd beidh sé níosa mheasa dhúinn 'ná mar a bhí Absalom. Imthigh agus tóg leat fir do thighearna Ióab agus lean é siúd sar a bhfaghadh sé cathair, dhaingean éigin agus go raghadh sé isteach innti uainn. D'imthigh Abisai agus thóg sé leis na fir ba chródha a bhí ag Ióab, na Ceretí agus na Pheletí, agus na fir chródha eile go léir agus d'imthighdar ar thóir Sheba. <L 463> IÓAB. Deirtear go ndeigh na fir chródha a bhí ag Ióab go ndeighdar go léir ar thóir Sheba, ach is léir ó'n gcuma 'n-a n-innstear an sgéal nár fhan Ióab sa bhaile 'n-a ndiaidh ach gur ghluais sé i n-aonfheacht leó. Is léir, leis, ó innsint an sgéil agus ó n-a lán neithe d'ár thuit amach, ná raibh Ióab geal d'Amasa. Bhí aigne Dháibhid dorcha do Ióab ó'n lá a mhairbh sé Abner, agus do thuig Ióab gur bh'annsa le Dáibhid Amasa 'ná é féin agus bhí amhras aige go gcuirfadh Dáibhid as an rí-fhéinnidheacht é féin lá éigin agus go ndéanfadh sé rí féinne d'Amasa. Bhí an ceart aige sa méid sin. Bheadh an t-atharú san abhfad roimhe sin ach Ióab a bheith ró thréan, ró ábalta, ró ghasta, agus an bháidh ró mhór a bheith ag an sluagh leis. An lá san féin, nuair a chonaic Ióab gur d'Amasa a thug Dáibhid órdú dul ar thóir Sheba do thuig sé gur tugadh d'Amasa an t-órdú ba cheart a thabhairt dó féin, agus tháinig buile feirge air chun Amasa. Nuair a dhein Amasa an ríghneas agus do tugadh an t-órdú d'Abisai do thuig Ióab gur bh'shin eugcóir eile air féin. Ach, dar leis, ní raibh an eugcóir sin chómh h-olc leis an gcéad eugcóir, mar beirt drithár ab eadh é féin agus Abisa'. Chomáin Ióab agus Abisai leó ar thóir Sheba. Nuair a shroiseadar an chloch mhór ag Gabaon tháinig Amasa suas leó agus tuille slógh aige. Tháinig Ióab chuige ag cur fáilte roimis. Do rug sé ar smeigín ar Amasa chun póige thabhairt dó. Bhí claidheamh i bhfolach aige. Nuair a rug sé ar smeigín air le n-a láimh dheis do sháidh sé an claidheam tré n-a thaobh leis an láimh chlé. Do thuit Amasa marbh ar an láthair <L 464> sin. Do fágadh ansan é agus do ghluais an bheirt drithár ar an dtóir. Bhí cuid de mhuinntir Ióab ag teacht 'n-a dhiaidh. Chonacadar an duine marbh ar an mbóthar. “Feuch!” ar siad, “mar a bhfuil an fear úd a cheap bheith 'n-a rí féinne ós ár gcionn i n-inead Ióab. Do stadadh gach buidhean fé mar a thagadh. Fé dheire tháinig duine muinnteartha d'Amasa agus thóg sé an corp agus do rug sé i leithtaoibh ó'n mbóthar é agus chlúduigh sé é, i dtreó ná feachaidh a thuille de'n tsluagh é, agus gur leanadar ar an dtóir gan aon stad a dhéanamh. Bhí Seba tar éis mórán daoine do bhailiú chuige agus dul isteach i gcathair láidir i dtreibh Nephtalí, cathair Abéla. Tháinig Ióab agus a shluagh chun na catharach san agus thímpaladar í agus thosnuighdar ar na fallaíbh do leagadh, agus ar chlaidhe do chur suas mórthímpal ar an gcathair lasmuich chun na ndaoine do dhúnadh isteach go daingean. Bhí bean eagnaidhe sa chathair. Tháinig sí go dtí falla na catharach agus chuir sí glaodh aisti:— “An bhfuil an rí féinne, Ióab, ansan?” ar sisi. “Tá sé le fághail,” arsan fear amuich. “Curtar anso chugham é,” ar sisi. “Oirean dom cainnt a dhéanamh leis.” Tháinig Ióab. “Cad 'tá uait, a bhean?” ar seisean. “An tusa Ióab?” ar sisi. “Is me,” ar seisean. “Is seanfhochal é,” ar sisi; “dein t'fhiafraighe i n-Abéla agus beidh deire leis.” Táthaoi chun muinn- tire an Tighearna do chur chun báis, agus measan sibh léirsgrios do dhéanamh orainn, agus ní h-eól dúinn cad é an chúis atá orainn. Níor cuireadh aon cheist chughainn. “Nár leogaidh Dia go ndéanfimís lot ná léir- sgrios gan chúis, a bhean!” arsa Ióab, “ach tá istigh <L 465> sa chathair sin agaibh fear gur b'ainm dó Seba. Do thóg an fear san a lámh i n-aghaidh an rí. Cuir chughainn amach an fear san agus imtheóchaimíd uaibh.” “Curfar a cheann thar falla amach chughaibh,” ars an bhean. D'imthigh sí ó'n bhfalla isteach sa chathair. Do chruinnigh sí fir na catharach agus do labhair sí leó. Thug sí cómhairle a leasa dhóibh. Do rugadh ar Sheba agus baineadh an ceann de agus do caitheadh an ceann thar falla amach. Chómh luath agus chonaic an mhuinntir amuich an ceann bhíodar sásta. D'imthigh- dar abhaile, gach duine chun a thighe féin. As san amach bhí Ióab 'n-a rí-féinne ar shlóightibh Israéil go léir. Ach bhí aimsir roimis. AN TRIÚR BA CHRÓDHA. Tar éis bháis an fhir sin, Seba, bhí an saoghal suainea- sach go leór ag Dáibhid. D'eirigh na Philistínigh 'n-a choinnibh trí nú ceathair d'uairibh ach do bhuaidh sé ortha gach uair díobh. I gcath dhíobh san ba dhóbair go mar- bhuightí é, ach do chosain Abisai é agus mhairbh sé an fear a bhí ag cómhrac leis. Taisbeánan an cúntas atá againn ar na cathanaibh sin gur thug an Tighearna fir ana eagnaighe agus fir ana láidire, ana chródha, do Dháibhid, chun a ghnóthaí stáit agus a ghnóthaí cogaidh do chur chun cinn dó. Áirimhtear a n-ainimneacha dhúinn. Curtar ar tosach fear gur bh'ainm dó Iesbaham. Fear ana ghéar- chúiseach ab eadh é, ana dhoimhinn, agus bhíodh a stiúrú ana thairbhtheach nuair a bhíodh gádh le cómhairle. Fear leicthe ab eadh é i n'fheuchaint ach má bhí sé lom bhí sé láidir thar barr. I bhfogha d'ár thug sé, i gcath de sna <L 466> cathanaibh úd, do mhairbh sé ocht gcéad fear le n-a láimh féin. Curtar i n-aice leis an bhfear san fear gur bh'ainm dó Eleásar. Bhí sé i gceann de sna cathanaibh céadna. D'imthigh an chuid de chlann Israéil a bhí i n'aice agus fágadh i n'aonar é ar aghaidh na namhad. Do sheasaimh sé an fód i n' aonar agus bhí an namhaid ag tuitim fé n-a láimh go dtí gur iompuigh an méid a bhí beó acu uaidh. Le n-a linn sin tháinig cabhair d'á mhuinntir féin chuige agus cuireadh an ruag ar fad ar an namhaid. Do fuaradh ansan go raibh lámh Eleásair teinn, ataithe ó oibriú an chlaidhimh agus do tógadh mórán saidhbhris ó sna corpaibh a bhí ar lár 'n-a thímpal. Curtar i n-aice sin, ar an dtrímhadh fear, an fear láidir, Semma. Do thárla, i gcath de sna cathanaibh úd adubhradh, gur fágadh i n'aonar é, ar aghaidh na bhPhilistíneach, istigh i bpáirc phiseánach. Do sheasaimh sé agus do throid sé i n'aonar agus bhí na Philistínigh ag tuitim fé n-a chlaidheamh go dtí gur bhuaidh sé ortha agus gur chuir sé as an bpáirc amach iad. B'shin iad an triúr fear ba threise a bhí ag Dáibhid, agus tá rainnt neithe do chuirfadh 'n-a luighe ar dhuine go raibh Dáibhid féin chómh láidir d'fhear le h-aoinne de'n triúr, nú b'féidir ní ba threise. Nuair d'iarr sé ar Shaul cead a thabhairt dó dul agus cómhrac aonair a dhéanamh le Goliah agus nuair a bhí Saul ag diúltú, d'innis sé dhó conus mar a mhairbh sé féin león a tháinig agus do rug reithe uaidh as an dtréad. Do lean sé an león agus do rug sé ar fhéasóig air agus thacht sé é. Dhein sé an rud céadna uair eile, le beithir. 'N-a dhiaidh san, nuair a bhí sé ag teiche le n'anam ó Shaul tháinig sé ag triall ar an sagart, Acimelec, agus d'iarr sé air sleagh nú claidheamh a thabhairt dó, “Ní'l aon chlaidheamh anso agam,” arsa Acimelec, “ach claidheamh Gholiah, an fear mór úd a mharbhuighis féin i ngleann na terebínte.” <L 467> “Tabhair dom é,” arsa Dáibhid, “ní'l claidheam eile le fághail atá i n-aon ghaor do bheith chómh maith leis.” Do fuair sé an claidheam, agus siné an claidheamh a bhí aige ag troid i n-aghaidh a namhad in sna cathanaibh go léir a throid sé 'n-a dhiaidh san. Thaisbeánfadh san go raibh Dáibhid ábalta ar an gclaidheamh san do láimh- seáil agus do bheartú chómh maith le Goliah féin. D'á bhrígh sin measaim go raibh Dáibhid féin chómh láidir chómh cródha d'fhear le h-aoinne de'n triúr úd. Pé sgéal é, bhí an ceathrar, gualainn le gualainn, ábalta ar aghaidh a thabhairt ar aon tsluagh a thiocfadh 'n-a gcoin- nibh, agus ar rian a lámh do chur ortha go daingean. Thug Dáibhid agus an triúr san rainnt mhaith aimsire i bhfochair a chéile. Tháinig an triúr san chuige nuair a bí sé i n-uaimh Odallaim agus d'fhanadar i n'fhochair i gcómhnuidhe. Do thárla, uair, go raibh Dáibhid agus a chualacht i ndún éigin lasmuich de Bhetlehem. Bhí na Philistínigh istigh sa chathair sin Betlehem agus neart slógh acu. Bhí aithne ag Dáibhid ar an gcathair, mar do chaith sé a lán d'á óige ann. Tháinig tart ana mhór air. Chuimhnigh sé ar an umar áluinn uisge ghlain a bhí ag geata na catharach go bhféadadh gach aoinne deoch a bhaint as. “Ó,” assa Dáibhid, “nách truagh gan deoch agam as an umar úd ag geata na catharach!” D'airigh an triúr an focal. Siúd fé dhéin na catharach iad. D'osgaladar slighe dhóibh féin tré chorp slógh na bhPhilistíneach agus thugadar leó an t-uisge. Nuair a chonaic Dáibhid an gníomh a bhí déanta acu agus an chontabhairt i n-ar chuireadar iad féin tháinig aithreachas air. Ní ólfadh sé an t-uisge d'á mhéid tart a bhí air. “Ní fhéadfainn é bhlaise!” ar seisean. “Ba mhar a chéile dhom é dh'ól agus bhúr gcuid fola d'ól!” <L 468> TRIÚR EILE. Bhí triúr eile i ndiaidh an trír úd adubhradh. Ní rabhadar chómh maith leis an gcéad triúr ach fir ana láidire, ana chródha, ab eadh iad, agus Abisai, dritháir do Ióab, an fear ba threise dhíobh, an fear a chosain Dáibhid sa chath úd, agus a mhairbh an fear a bhí ag cómhrac leis. Innstear gur thug sé aghaidh i gcath, uair, ar thrí céad namhad agus gur mhairbh sé iad go léir. Chuir- fadh san i gcuimhne do dhuine rí a bhí againn i n-Éirinn fadó. “Conn Céadchathach” an ainm a bhí air. Deir- tear linn in sna leabhraibh, nú i gcuid acu, gur tugadh an ainm sin ar an rí sin mar gheall ar na cathanaibh a throid sé, .i. gur tugadh Conn Céadchathach air, .i. “Con of the Hundred Battles.” Tá dearmhad sa mhíniú san. Isé cúis gur tugadh “Céadchathach” air 'ná so, bhí sé chómh láidir cródha san go dtugadh sé aghaidh i gcath ar chéad fear agus go mbuadhadh sé é ar an gcéad fear san, .i. go gcuireadh sé cath ar chéad, .i. gur “chéad- chathach” é. Do bhuaidh an t-Eabhrac úd, Abisai, air mar do chuir sé cath ar thrí chéad agus mhairbh sé iad. Banaias, mac Ióiada, an tarna fear de'n tarna triúr, agus fear ana thréan ab eadh é. Innstear gur mhairbh sé “dhá león” Mhóab. Deir cuid de' lucht eóluis gur bheirt ghaisgidheach iad agus gur tuga “dhá león” ortha mar gheall ar a neart agus ar a dtréine. Do mhairbh Banaias an bheirt. Bhí león éigin i bpoll, nú i bpluais, i n-aimsire shneachtaigh. Chuaidh Bana síos sa pholl, nú sa phluais, agus throid sé an león agus mhairbh sé é. Uair eile tháinig Éigipteach 'n-a choinnibh. Fear ana mhór ab eadh an t-Éigipteach san. Níor bheag de radharc é le méid. Bhí a shleagh 'n-a láimh aige. Ní raibh 'n-a láimh ag Banaias ach bata. Thuga- dar aghaidh ar a chéile. Chuir Banaias an tsleagh a' <L 469> láimh an fhir mhóir leis an mbata, ansan do mhairbh sé an fear mór le sleagh an fhir mhóir féin díreach mar a mhairbh Dáibhid Goliah le claidheamh Gholiah féin. Do réir mar adeir cuid de'n chúntas do b'é Asael, dritháir eile do Ióab, an trímhadh fear de'n tarna triúr. Fear ana thréan ab eadh é agus bhí rith uathbhásach aige. Deirtí go raibh rith aige mar a bheadh ag fiadh. Ba shiade a shaoghal é dá mba ná beadh an chuisidheacht chómh tréan aige. Bhí sé féin agus Ióab agus Abisai i bhfochair Dháibhid ar teiche ó Shaul. Tar éis an chatha ar shléibhtibh Gelbóé dhein muinntir Iúda rí de Dháibhid. Dhein an chuid eile de chlainn Israéil rí de mhac Shaul, .i. d'Isboset. Bhí Ióab 'n-a cheann ar shluagh Isboseit. Do buaileadh cath idir an dá shluagh ag an loch ar a dtugtí Gabaon. Do bhuaidh muinntir Dháibhid. Do theich an mhuinntir eile. Do leanadh iad. Bhí Asael ar tosach sa tóir agus é ag teacht suas le h-Abner. D'fhéach Abner laistiar de agus chonaic sé Asael, “Iompuigh uaim,” ar seisean, “agus bíodh duine de sna fearaibh óga san agat!” Níor iompuigh. “Iompuigh uaim!” arsa Abner airís, “agus ná cuir fhiachaint orm thu mharbhú! Má mharbuighim thu conus a thabharfad aghaidh ar do dhritháir Ióab:” Níor iompuigh. Ansan do chaith Abner a shleagh uaidh siar agus chuaidh an tsleagh tré chorp Asael agus thuit sé marbh ar an láthair sin. Bhí san de chúis ag Ióab, 'n-a dhiaidh san, chun Abneir do mharbhú, i dteannta gach cúise eile d'á raibh aige chuige. I n-éaghmuis an dá thriúr san áirimhtear deich nduine fhichead eile d'fhearaibh láidire cródha tréana a bhí 'n-a shluagh ag Dáibhid agus labhartar go h-árd ortha, bhíodar chómh tréan san. I gcás go dtugtar le tuisgint nár bh'aon iongna an buadh bheith ag Dáibhid in sna cathanaibh a throid sé, mar gur thug Dia dhó na fir chródha san go léir. Fir ana chródha ab eadh an deichneabhar ar fhichid <L 470> ach ní raibh aon bhreith acu ar an dtarna triúr a bhí lastuas díobh, agus ní raibh aon bhreith ag an dtriúr san ar an gcéad triúr. Nuair a bhíodh an dá thriúr agus an deich nduine fhichead san i dtosach slógh ag tabhairt aghaidh ar namhaid níor bh'aon iongna ná féadadh an namhaid an fód do sheasamh abhfad. ÁIREAMH. Bhí na fir láidire sin go léir ag Dáibhid ag dul in sna cogaíbh agus in sna cathanaibh i n-aghaidh na bhPhilistíneach agus i n-aghaidh gach namhad eile d'ár eirigh 'n-a choinnibh, agus do bhuaidh sé ar a namhaid go léir. Ansan bhí síothcháin aige agus ag clainn Israéil, ó thaobh taobh de'n tír. Thugadar aire d'á ngnóthaíbh agus bhí an rath ortha agus chuadar i líonmhaireacht tar meón. Do thuig an rí go rabhadar ana líonmhar agus tháinig mór-is-fiú air agus móráil agus do sprioc an t-ubhar é chun na ndaoine dh'áireamh i dtreó go mbeadh fhios aige an mó duine a bhí ann. Do labhair sé le Ióab, an ríféinne. “Imthigh,” ar seisean, “agus cuir áireamh dh'á dhéanamh ar Israél agus ar Iúda, ó Dhan go Bersabé. Deintear an t-áireamh ar gach treibh fé leith agus ná fágtar aon duine gan cur síos sa n-áireamh i dtreó go mbeidh fhios agam an mó duine atá ann.” Níor thaithn an nídh sin le Ióab. Do labhair sé leis an rí:— “Go gcuiridh an Tighearna an rath ar do dhaoine, a rí,” ar seisean, “agus go gcuiridh sé a n-uimhir i méid go dtí go mbeid siad níos líonmhaire fó chéad 'ná mar atáid siad! Ach ní fheicim féin, a rí, cad é an tairbhthe a dhéanfidh an cómhaireamh so.” <L 471> Níor bh'aon mhaith dhó bheith ag cainnt ná ag cómhairliú. Bí aigne an rí ceapaithe, socair, agus b'éigean do Ióab an obair a dhéanamh. Do ghluais Ióab agus taoiseacha an airm agus chua- dar mórthímpal tríd an rígheacht go léir, ó Dhan go Bersabé, agus dheineadar an cómhaireamh agus chuir- eadar na h-uimhreacha go léir le chéile agus thugadar i láimh an rí iad. Do fuair an rí ansan go raibh ocht gcéad míle fear d'fhearaibh Israéil a bhí láidir cródha, ábalta ar chlaidheamh do bheartú, agus chúig céad míle fear d'fhearaibh Iúda. D'fhág san Dáibhid 'n-a rí ar thrí chéad déag de mhíltibh fear a bhí 'n-a lán neart agus oilte ar gach gnó d'ár bhain le gnóthaíbh cogaidh, agus iad go léir cródha, dána, seasamhach i gcath, gan eagla roim namhaid, gan eagla roim bás. Do thuig Dáibhid gur chómhacht uathbhásach an chomhacht san ag aon rí, agus tháinig meas ana mhór aige air féin nuair a thuig sé i n'aigne go raibh sé 'n-a rí ar an mór shluagh san. Ní túisge a bhí toil tabhartha i gceart aige do'n mhachtnamh san 'ná mar a phreab machtnamh eile suas i n'aigne. Thuig sé go raibh peaca uabhair déanta aige i n-aghaidh Dé. Thuig sé gur bh'é Dia a thug dó an chómhacht mhór agus gur ag breith bhuidheachais le Dia ba cheart dó bheith i n-inead bheith ag déanamh maoidhimh agus mórála. D'umhluigh sé é féin os comhair an Tighearna agus d'iarr sé ar an dTighearna an peaca uabhair a bhí déanta aige do mhaitheamh dó. Le n-a linn sin tháinig chuige an fáig gur bh'ainm dó Gad agus dubhairt sé leis go raibh Dia chun pionóis do chur air féin agus ar na daoine mar gheall ar an bpeaca a bhí déanta aige. Dubhairt an fáig leis go raibh cead ó Dhia aige a rogha de thrí pionósaíbh do ghlacadh, .i. gorta do theacht sa tír ar feadh seacht mblian, nú cogadh ar feadh trí mhí agus a namhaid ag buachtaintair i gcaitheamh an trí mhí sin; nú pláig do theacht ar a dhaoine ar feadh trí lá. <L 472> “Breithnigh anois agus innis dom cia 'cu de sna trí pionósaíbh sin adéarfad leis an té a chuir chughat me is rogha leat.” Dhein an rí a mhachtnamh. Ansan do labhair sé:— “Is cruaidh an cás é!” ar seisean. “Táim i bpúnc! Ach tá an Tighearna mórthrócaireach. Is fearr an pionós do theacht orainn ó láimh an Tighearna 'ná ó láimh aon duine.” Ansan tháinig an phláig agus do mhairbh sí, tríd an ndúthaigh, ó Dhan go Bersabé, seacht ndeich de mhíltibh daoine. I gcaitheamh na h-aimsire bhí an rí coitchianta ag sgreadaigh ar an dTighearna, “a Thighearna,” adeir- eadh sé, “cuir orm-sa an pionós agus leog do sna daoine! Is mise a dhein an peaca! Cuir an pionós orm-sa!” Níor chuaidh a ghuidhe gan tairbhthe. Do stad an phláig sar a raibh an trí lá caithte. Deir cuid de'n chúntas nár lean an phláig ach cheithre h-uaire fichead. Deir tuille nár lean sí an fhaid sin féin. Bhí an t-aingeal a bhí ag marbhú na ndaoine, bhí sé díreach ag teacht isteach i gcathair Ierúsalem nuair adubhradh leis stad. ADONIAS. Bhí an t-aos an druidim le Dáibhid. Ní raibh an tsuim aige, i ngnóthaíbh stáit, a bhíodh aige ionta nuair a bhí sé óg láidir. Bhí mac aige gur bh'ainm dó Adon- ias. Fear ana bhreágh ab eadh é, chómh breágh agus a bhí Absalom nú geall leis. Do thuig an mac go raibh báidh ana mhór ag na daoine leis. Chrom se ar chóir ríoga do chur air féin. Do ghleus sé carbaid agus eachra agus marcra dhó féin agus gárda fear chun bheith ag gluaiseacht roimis ar an slighe ar nós gárda <L 473> rí. Do labhair sé le Ióab. Do ghaibh Ióab a pháirt, agus do ghaibh an sagart, Abiatar, a pháirt. Ní dubh- airt Dáibhid aon fhocal 'n-a choinnibh ná níor dhein sé aon smachtú air. Chonaic Nátan fáig agus Banaias agus an chuid eile de sna fearaibh láidire, agus neart slógh Dháibhid, chonacadar cad a bhí ar siubhal agus an fuadar a bhí fé Adonias. Ba chuimhin leó cad a dhein an fear breágh eile úd, Absalom, agus bhí eagla ortha go dtiocfadh droch obair. Bhí fhios acu go raibh geallta ag Dáibhid gur bh'é Solomon a bheadh 'n-a rí 'n-a dhiaidh féin. Chonacadar go soiléir go raibh Ióab ceapaithe ar an ngeallamhaint sin do chur ar neamhnídh agus ar rí dhéanamh d'Adonias. Thuigeadar go raibh a chúis féin ag Ióab leis sin. Bhí fhios acu ná raibh Dáibhid geal do Ióab, agus bhí fhios acu go raibh eagla ar Ióab ná beadh Solomon geal dó ach chómh beag; go ndéanfadh Solomon an rud adéarfadh Dáibhid leis, agus go ndéanfadh sé marbhú Abneir agus marbhú Amasa do dhíogailt. Bhí fhios acu, d'á bhrígh sin go ndéanfadh Ióab Solomon do chimeád as an rígheacht dá bhféadadh sé é. Bhí creideamhaint ana mhór ag Ióab ameasg na ndaoine. Agus bhí creideamhaint ana mhór ag Abiatar chómh maith. Beirt nár dhóich ab eadh iad. Níor mhór do Sholomon feuchaint chuige féin i n-am. Tháinig Nátan fáig ag triall ar Bhetsabé, máthair Sholomoin, agus do labhair sé léi:— “Ar airighis, a Ríogan,” ar seisean, “an obair seo atá ag Adonias 'á dhéanamh?” “Níor airigheas,” ar sisi, “cad í an obair?” “Tá féasta mór déanta aige thíos i Sobolet,” arsa Nátan, “agus tá cuid- eachta uasal ann, an rí-féinne Ióab mac Sharbhia, agus an t-árdshagart Abiatar, agus na h-uaisle móra go léir a bhainean leó agus tá sé dh'á admháil 'n-a rí acu go léir. Ach ní bhfuaras-sa ná Banaias ná aoinne d'ár muinntir cuire chun an fhéasta san. Táid siad <L 474> go léir 'ghá admháil 'n-a rí agus ní'l aon phioc d'á fhios san ag ár dTighearna Dáibhid. Tá fhios againn go léir go bhfuil geallta fé dhearbhú ag Dáibhid an rígheacht d'fhágaint, 'n-a dhiaidh féin, ag Solomon, agat' mhac-sa. Imthigh anois, a Ríogan, agus labhair le Dáibhid agus fiafraigh de cad tá le déanamh. Má sgaoiltear le h-Adonias cuirfidh sé deire le saoghal do mhic-se agus led' shaoghal féin.” D'imthigh sí isteach ag triall ar an rí agus d'innis sí dhó, tríd síos, an sgéal a dh'innis Nátan di. Ar éigin a bhí an sgéal críochnuighthe aici nuair a tháinig Nátan isteach 'n-a diaidh. Do h-innseadh do Dháibhid go raibh Nátan tagaithe. Do glaodhadh isteach i látair an rí é. “Tugtar chugham anso,” arsan rí, “Sadoc an sa- gart agus Banaias.” Do tugadh. “Tógaidh libh,” ars an rí, “mo mhac Solomon agus cuiridh ar mo mhiúil féin é agus beiridh libh go Gihon é agus cuiridh ola an Tighearna air, ó láimh Shadoic, agus deinidh é órdnú 'n-a rí ar Israél agus ar Iúda. Ansan séidtear an trúmpa agus abradh na daoine go léir, “go mbuaidh Dia leis an rí Solomon!” An- san tagadh sé anso aníos, agus sibh-se 'n-a dhiaidh, agus cuirtear 'n-a shuidhe é am' chathaoir ríoga féin agus beidh sé 'n-a rí am' inead, agus ceapfad 'n-a rí é ar Israél agus ar Iúda.” Do deineadh gach nídh ar an gcuma san. Chonaic na daoine an obair a bhí ar siubhal. Do chruinnighdar go léir agus bhí ceól agus liúireach sa chathair. SOLOMON 'N-A RÍ. Bhí an ceól agus an liúireach sa chathair. Bhí an ceól agus an liúireach chómh h-árd san go raibh an talamh <L 475> agus an t-aer ag crith. D'airigh an chuideachta i Sobo- let an fothram uathbhásach. Tháinig iongna a gcroidhe ortha. D'airighdar an trúmpa dh'á shéide. “Cad é seo ar siubhal sa chathair!” arsa Ióab,” nú cad fé ndeár an fothram go léir?” Níor fhéad aoinne freagra thabhairt. Le n-a linn sin do phreab chucha isteach fear d'ár bh'ainm Iónatas, mac d'Abiatar. “Fear cródha iseadh thusa,” arsa Adonias leis, “agus gabhaim-se orm go bhfuil sgéala maithe agat.” “Ní sgéala maithe atá agam, a rí,” arsa Iónatas, “ach togha an droch sgéil! Tá ár dTighearna Dáibhid tar éis Solomon do cheapadh 'n-a rí, agus tá Sadoc an sagart agus Nátan fáig agus Banaias mac Ióada, agus na Cerití agus na Pheletí, tar éis Solomon do chur ar mhiúil an rí agus é bhreith leó go Gihon agus ola an Tighearna do chur air agus é dh'órdnú 'n-a rí, agus tá Solomon anois 'n-a shuidhe i gcathaoir na rí- gheachta. Tá a fhios san go léir ag an bpoibilidheacht agus táid siad ag déanamh áthais agus aoibhnis agus gáirdeachais, agus siné an fothram agus an liúireach atá dh'á dhéanam. Nuair a cuireadh Solomon sa chathaoir ríoga d'umhluigh teaghlach an rí dhó agus d'umh- luigh Dáibhid féin, ar a leabaidh, dó, agus dubhairt sé; “moladh leis an dTighearna Dia Israéil a thug dom, an lá so, duine dh'fheisgint am' chathaoir ríoga féin os cómhair mo shúl!”” Nuair d'airigh an chuideachta an chainnt sin tháinig crith eagla ortha. Shleamhnuighdar chun siubhail 'n-a nduine 's 'n-a nduine agus chuadar abhaile, gach aoinne acu chun a thighe féin. Bhí fhios ag Adonias go raibh an droch ghníomh déanta aige. Do rith sé chun na h-altórach agus do rug sé greim ar a cúinne. “Gealladh an rí Solomon dom, fé dhearbhú, ná cuirfidh sé chun báis me!” ar seisean. Do h-innseadh <L 476> an chainnt sin do Sholomon. “Má's duine fóghanta é,” arsa Solomon, “ní thuitfidh ruibe d'á ghruaig chun tailimh, ach má gheibhtear an t-olc ann curfar chun báis é.” Ansan d'órduigh Solomon é thabhairt amach ó'n altóir, agus tháinig sé i láthair Sholomoin agus do shléacht sé dhó, agus ní dubhairt Solomón leis ach, “Imthigh chun do thighe.” D'imthigh sé chun a thighe ach níor fhan sé socair. Ba shine é 'ná Solomon agus thuig sé, d'á bhrígh sin, gur threise a cheart chun na rígheachta 'ná ceart Sholomoin. Níor bh'fhada go bhfuair Solomon amach go raibh uisge- fé-thalamh aige 'á dhéanamh agus go raibh Ióab 'n-a chongnamh aige chuige. Do cuireadh chun báis é mar gheall air sin. Nuair a bhí Dáibhid ag dul chun báis do labhair sé le Solomon agus thug sé mórán cómhairle dhó i dtaobh conus ba cheart dó gnóthaí na rígheachta do dhéanamh. I dteannta gach cómhairle eile d'ár thug sé dhó do labhair sé leis mar seo:— “Agus feuch, a mhic,” ar seisean. “Ní féidir rígheacht do bhainistighe i gceart gan dlighe na rígheachta do chur i bhfeidhm. Má dheinean duine droch ghníomh i gcoinnibh na dlighe agus má leogtar an gníomh san i n-aisge leis déanfaidh duine eile an gníomh céadna, agus ansan duine eile, agus ar ball ní bheidh meas ar an ndlighe ná eagla roimis an ndlighe ag aoinne. Do dhein Ióab gníomh caillte nuair a mhairbh sé Abner. Ní'l duine ó Dhan go Bersabé ná fuil fhios aige gur dhein Ióab an gníomh fill sin. Ní raibh ar mo chumas- sa an uair sin an gníomh san d'agairt ar Ióab. Dein- se an gníomh san d'agairt air agus an gníomh eile úd a dhein sé nuair a mhairbh sé Amasa, agus feiceadh Israél agus Iúda nár chuaidh a dhroch ghníomhartha i n-aisge leis. Agus an fear eile sin, Semei; thug sé masla agus tarcuisne ghrána dhom nuair a bhíos ag <L 477> teiche ód' dhritháir Absalom. Níor agaras-sa an rí- mhasla san air mar do dhearbhuigheas ná déanfinn. Feiceadh na daoine ná lcogfir-se i n-aisge leis é.” Do ghlac Solomon an chómhairle sin, leis, chómh maith le gach cómhairle eile d'ár thug a athair dó, agus do cuireadh Ióab agus Semei chun báis, agus do thuig Israél agus Iúda go gcurfí an dlighe i bhfeidhm ar an té a bhrisfadh í. CROIDHE TUISGIONAC. Tháinig an t-am do Dháibhid agus fuair sé bás, tar éis é bheith dachad blian 'n-a rí, seacht mbliana i Hebron agus trí bliana déag ar fhichid i Ierúsalem. Ansan bhí Solomon 'n-a rí gan freasabhra ar Israél agus ar Iúda. Deir an Bíobla go raibh Solomon dílis do'n Tigh- earna an uair sin. Bhí sé lá tar éis ídhbirte dhéanamh chun an Tighearna agus chuir sé a ghuidhe suas chun an Tighearna 'ghá iarraidh go gcómhlíonfí dhó na geallamhna a thug an Tighearna do Dháibhid 'n-a thaobh. Thaisbeáin an Tighearna é féin dó i n-aisling agus dubhairt sé leis:— “Iarr orm an nídh is maith leat a thabharfinn duit.” Agus dubairt Solomon, sa n-aisling:— “Do dheinis mór-thrócaire, a Thighearna, ar m'athair, ar Dháibhid, do réir mar a shiubhluigh sé ós do chómhair i bhfírinne agus i bhfíoraontacht agus i macántacht croidhe, agus chimeádais do mhór-thrócaire dhó, agus tá mac leis curtha agat 'n-a shuidhe 'n-a chathaoir ríoga indiu. Agus anois, a Thighearna, tá rí déanta agat díom-sa i n-inead m'athar. Ní'l ionam-sa, ámhthach, ach leanbh, gan eólus agam ar dhul amach ná ar theacht <L 478> isteach, agus siné mé anso i lár do phobuil thoghtha féin, suathantas daoine nách féidir iad d'áireamh, táid siad chómh líonmhar san. Tabhair, d'á bhrígh sin, dod' sheirbhíseach croidhe tuisgionach i dtreó go mbead am' breitheamh ceart ar an bpobul so leat atá chómh líonmhar.” Do thaithn leis an dTighearna Solomon 'ghá iarraidh sin agus dubhairt sé leis:— “Ó isé sin nídh atá agat dh'á iarraidh orm, agus nách saoghal fada dhuit féin ná saidhbhreas ná bás do namhad, ach gur tuisgint atá agat dh'á iarraidh chun fíor bhreitheamhntais a thabhairt, tá an tabharthas san agam 'á thabhairt duit do réir fhocail do bhéil féin. Tá eagná agus tuisgint croidhe agam 'á thabhairt duit thar a dtáinig de dhaoinibh rómhat agus thar a dtiocfidh de dhaoinibh ad' dhiaidh. Agus feuch; na neithe úd nár iarrais féin táid siad le fághail agat chómh maith, .i. saidhbhreas agus gradam thar a dtáinig de righthibh rómhat sa domhan. Agus má shiubhlan tú am' shlighe- se agus má chimeádan tú mo dhlighthe mar a dhein t-athair tabharfad saoghal fada dhuit.” Ansan do dhúisigh Solomon as a chodladh agus thuig sé gur aisling a taisbeánadh dó, agus chuaidh sé go Ierúsalem agus dhein sé ídhbirtí lán-loisgithe agus ídhbirtí síothchána chun an Tighearna agus dhein sé féasta mór d'á mhuinntir go léir agus d'á theaghlach. Níor bh'fhada gur thuit rud amach a thaisbeáin géire a inntileachta agus cruinneas a bhreitheamhntais. Do tugadh ós a chómhair beirt bhan go raibh aighneas eatartha. Do labhair bean acu:— “Iarraim ceart ort go h-umhal, a rí,” ar sisi. “Bhí an bhean so agus mise i n-aon tigh. Do thárla gur chuireas-sa leanbh mic díom agus isi i n-aon tseómra liom. Trí lá 'n-a dhiaidh san do rug sisi leanbh mic. Ní raibh aoinne ann ach an bheirt againn. Do fuair a leanbh san bás i gcaitheamh na h-oidhche mar do throm- <L 479> luigh sí air agus í 'n-a codladh. Ansan d'eirigh sí i n-am mhairbh na h-oidhche agus tháinig sí agus thóg sí uaim-se mo leanbh agus mé am' chodladh agus chuir sí an leanbh marbh am' ucht chugham a gan fhios dom. Nuair a dhúisigheas ar maidin bhíos chun cín a thabhairt do'n leanbh ach bhí sé marbh. Nuair fheuchas níba ghéire air le solus an lae chonac nár bh'é mo leanbh féin é.” “Tá an t-éitheach aici, a rí!” ars an bhean eile. “Bhí an codladh ró throm uirthi agus do luigh sí ar a mac féin agus mhúch sí é agus anois ní foláir léi go dtabh- arfí mo mhac-sa dhi!” “Ná creid í, a rí,” ars an chéad bhean. “Tá fhios aici go maith gur b'é mo mhac-sa atá beó ansan ar a baclainn aici. Do ghoid sí uaim é i lár na h-oidhche.” “Thugais d'éitheach!” ars an tarna bean. “Sín chugham an leanbh san,” arsan rí. Do síneadh. “Tugtar claidheamh chugham,” ar seisean. Do tugadh. “Ní fios ce'cu agaibh atá ag innsint na fírinne,” ar seisean. “Déanfad dhá leath de'n leanbh so agus tabharfad leath do'n duine agaibh.” “Ó, a rí,” ars an chéad bhean agus í ag sgreadaigh, “Ná mairbh an leanbh! tabhair di é!” “Ná tabhair,” arsan tarna bean. “Dein dhá leath dhe agus ná bíodh sé ag aoinne againn.” “Seo,” arsan rí leis an gcéad mhnaoi, “Is leat-sa an leanbh.” FÍOR-BHREITH. An fhaid a bhí an bheirt bhan, ag aighneas agus ag tabh- aist an éithigh d'á chéile, agus gan aon fhínné ag aoinne acu chun a chur i n-iúil gur aici a bhí an fhírinne, agus an rí ag éisteacht leis an aighneas agus ag faire ar an <L 480> mbeirt feuchaint an bhféadfadh sé a dhéanam amach ó'n gcainnt cé r' bh'í máthair an leinbh, bhí a raibh láith- reach ag faire ar an rí feuchaint cad í an bhreith a thabharfadh sé eatartha. Do thuig gach aoinne nár bh'fhéidir iontaoibh a bheith ag duine as aoinne de'n bheirt i dtaobh fírinne dh'innsint. Ní raibh clú ná creideamhaint ag aoinne acu. Bhí an t-éitheach acu 'á chur i leith a chéile go tur agus go teith. Bhí crot an éithigh ar chainnt na beirte, mar a chéile díreach. Ba léir, ámhthach, go mba le mnaoi éigin acu an leanbh; ach ce 'cu? Nuair a dhoirchigh gnúis an rí agus nuair a rug sé ar an gclaidheamh chun dhá leath a dhéanamh de'n leanbh do chrithnigh gach aoinne. Bhí an claidheamh anáirde aige 'n-a láimh dheis agus an leanbh 'n-a láimh chlé aige. Do labhair gach bean do réir a croidhe agus a h-aigne féin. Do thaisbeáin an chainnt cé r' bh'í an mháthair. Níor chuimhnigh aoinne d'á raibh láithreach, ná níor chuimhnigh aoinne de'n bheirt bhan, ar an gcleas a bhí ag an rí 'á dhéanamh chun teacht ar an bhfírinne, go dtí gur shín sé an leanbh chun na mná do sgread air gan an leanbh do mharbhú ach é thabhairt do'n mhnaoi eile. Ansan iseadh thuig gach aoinne an cleas a bhí déanta ag an rí agus fírinne na breithe a bhí tabhartha aige, agus tháinig uraim ana mhór ag gach aoinne dhó agus eagla ag gach aoinne roimis. Ní h-é Solomon an t-aon rí amháin a thug breith de'n tsaghas san uaidh. Tá cúntas seanachais againn ar rí a bhí os cionn na tíre úd lastoir ar a dtugtí Trácia. Bhí rí sa chómharsanacht agus fuair sé bás. Is ag rí na Trácia a bhí oighre d'ainimniú do'n rí a bhí tar éis bháis. Tháinig i láthair rí na Trácia triúr ógánach uasal agus dubhairt gach ógánach acu gur bh'é féin an t-oighre ceart. Bhíodar ag tabhairt an éithigh d'á chéile, agus dálta na beirte ban úd, níor bh'fhéidir a dh'Innsint ce 'cu an fear go raibh an fhírinne aige. <L 481> “Socaróchad an sgéal ar an gcuma so,” arsa rí na Trácia, “boghadóir maith ab eadh an rí seo atá marbh. Is dócha gur thug a mhac an dúchas leis. Cuirfimíd corp an rí seo 'n-a sheasamh ansan amuich ar an machaire agus caitheadh gach duine agaibh urchar saighid leis an gcorp agus an té agaibh chuirfidh tré chroidhe an chuirp, nú an té agaibh is giorra thiocfidh do lár an chroidhe leis an urchar, bíodh an rígheacht aige.” Do cuireadh an corp 'n-a sheasamh ar an machaire. Do cuireadh an triúr 'n-a seasamh tamal uaidh amach. Do chaith duine de'n triúr. Do chuir sé an saighead sa chorp ach níor chuir sé tríd an gcroidhe é. Do chaith an tarna fear agus sa cheann iseadh bhuail sé an corp. Do tharraig an trímhadh fear siar. “Bíodh an rígheacht ag duine agaibh-se!” ar seisean. “Ní fhéadfainn go deó urchar saighid do chaitheamh le corp m'athar!” “Is tusa an t-oighre!” arsa rí na Trácia agus thug sé an rígheacht dó. Bhí Spáinneach thiar i Meicsico agus bhí sé 'ghá rádh go mba leis féin capal áirithe a bhí ag fear Mheicsi- cánach. Bí an bheirt ag tabhairt an éithigh d'á chéile. Bí ag teip ar an mbreitheamh teacht ar an bhfírinne. Do chaith an Meicsicánach de a chasóg agus chas sé an chasóg ar cheann an chapail. “Seo!” ar seisean leis an Spáinneach, “má's leat an capal féadfir a dh'innsint ce 'cú súil leis atá caoch?” “An tsúil dheas!” ansan Spáinneach. Do sgiob an fear eile an chasóg de cheann an chapail. “Feuch!” ar seisean leis an mbreitheamh, “tá dhá shúil mhaithe ag an gcapal!” <L 482> HÍRAM. Nuair a bhí Solomon socair i seilbh na rígheachta, agus síothcháin idir chlainn Israéil agus na náisiúin a bhí 'n-a dtimpal, do chuimhnigh Solomon ar an obair mhór a bhí ceapaithe ag an dTighearna dhó le déanamh, .i. an teampul do chur suas. Dhein sé cleamhnas le rí na h-Éigipte. Do phós sé inghean an rí sin agus thug sé leis í go Ierúsalem. Timpal cheithre chéad agus cheithre fichid blian ó thug Maois clann Israéil as an Éigipt leis iseadh thug Solomon an ríogan san leis as an Éigipt. Dhein san síothcháin idir Israél agus an Éigipt. Bhí an tseana namhaid, na Philistínigh, fé smacht chómh daingean nár bh'fhéidir dóibh aon toir- measg a dhéanamh. Na namhaid eile a bhí sa timpal thug Dáibhid a leithéid de smachtú dhóibh ná raibh aon fhonn ostha a thuille comhraic do dhéanamh. Ní raibh uatha feasta ach go leogfí dhóibh maireachtaint ar a suaineas agus an cháin a bhí ortha do dhíol le Solomon. Bhí áit lastuaidh de thír clainne Israéil agus Turus an ainm a bhí ar an áit sin, agus Híram ainm an rí a bhí ar an áit, agus rí ab eadh é a bhí ana mhuinnteartha le Solomon. Nuair airigh Híram go raibh Solomon 'n-a rí ar Israél chuir sé teachtaireacht ag triall air 'ghá innsint dó cad é an t-áthas a bhí air mar gheall ar Sholomon a bheith 'n-a rí. Chuir Solomon teachtaireacht, ag freagairt, ag triall ar Híram, ag gabháil a bhuidheachais leis, agus ag labhairt leis ar an gcuma so:— “Is eól duit, a rí, an nídh a bhí ar aigne ag m'athair- se; conus mar nár fhéad sé teampul mór a dhéanamh i n-onóir do'n Tighearna Dia, toisg na cogaí go léir a bheith 'n-a thimpal ins gach treó baill go dtí gur <L 483> chuir an Tighearna a namhaid fé bhunaibh a chos. Ach anois tá síothcháin tabhartha ag mo Thighearna Dia dhomh-sa. Ní'l aoinne ag cur am' choinnibh ná ag déanamh aon toirmisg dom. D'á bhrígh sin táim-se ceapaithe ar an dteampul mór do chur suas i n-onóir d'ainm mo Thighearna Dia, do réir an fhocail adubhairt an Tighearna lem' athair, Dáibhid, nuair adubhairt sé:— “Do mhac a bheidh 'n-a rí ad' dhiaidh isé chuirfidh suas tigh i n-onóir dom' ainm-se.' “Tabhair-se, a rí, d'á bhríg sin, órdú dod' lucht oibre crainn cédair a' Libanus do leagadh, agus bíodh mo lucht oibre-se i n-aonfheacht leó, agus tabharfad-sa dod' lucht oibre-se pé tuarastal is dóich leat is ceart dom a thabhairt dóibh. Is eól duit ná fuil ar mo dhaoine-se aon fhear atá chómh h-oilte ar conus adhmad do ghearradh agus atáid muinntir Shidon.” Nuair airig Híram an chainnt sin ó Sholomon bhí áthas ana mhór air. “Moladh leis an dTighearna Dia índiu!” ar seisean, “óir tá mac ana eagnaidhe tabh- artha aige do Dháibhid chun bheith 'n-a rí ar an náisiún ró líonmhar san.” Chuir sé freagra ag triall ar Sholo- mon agus dubhairt sé leis, “Déanfad-sa, a rí, gach nídh d'á bhfuil iarrtha agat orm i dtaobh na gcrann cédair agus na gcrann giúise. Tabharfid mo lucht oibre anuas iad ó Libanus go dtí an fharaige agus ceangalóchaid siad 'n-a snámhánaibh iad ar bharr uisge agus stiúróchaid siad iad chun na h-áite a bheidh ceap- aithe agat dóibh chun iad do chur i dtír, agus gheóbhair sa n-áit sin iad, agus ansan tabharfir-se dhom an chóir bídh a dhéanfidh mo lucht oibre do chothú.” Ar an gcuma san thug Híram do Sholomon crainn cédair agus crainn giúise, an méid ba mhó a theas- tuigh uaidh díobh. Agus thug Solomon do Híram fiche míle tómhas cruithneachtan, chun bídh d'á theaghlach, agus fiche tómhas d'oíle fhíor ghlan, gach aon bhliain. Agus thug an Tighearna eagna do Sholomon, fé ar a bhí <L 484> geallta aige dhó; agus bhí síothcháin agus caradas idir é agus Híram. Ansan do chruinnigh Solomon lucht oibre agus ceárdaidhthe a' tír Israéil go léir, agus isé méid a bhí aige dhíobh 'ná deich míle fhichead fear; agus is amhlaidh a chuireadh sé deich míle fear acu go Libanus gach aon mhí, do réir uanuidheachta, i dtreo go mbídís mí amuich agus dhá mhí sa bhaile. Agus bhí seacht ndeich de mhíltibh fear aige mar lucht ualaí dh'iompar, agus ocht ndeich de mhíltibh fear ag gearradh cloch in sna cnocaibh, agus trí mhíle aige de stíbhardaíbh ag feuchaint i ndiaidh na h-oibre go léir. Agus d'órduigh an rí clocha móra ceárnacha do thabhairt le cur i mbuinn an teampuil. Agus dhein saoir an rí agus saoir Híraim na clocha móra san do ghearradh agus do cheárnú. AN TEAMPUL. Bhí na fir sin go léir ag obair ag Solomon agus bhí trí tighthe breághtha móra costasamhla aige 'á chur suas i n-aonfheacht; pálás dó féin agus pálás do'n río- gain, d'inghean rí na h-Éigpte, agus an teampul mór i n-onóir do'n Tighearna. Do ghluais a lán aimsire sar a raibh an obair sin go léir críochnuighthe. Ach do críochnuigheadh an obair fé dheire agus níor bheag d'iongna le breághthacht an dá phálás agus an teampul mór nuair a bhíodar críochnuighthe. Ansan, nuair a bhí an teampul mór críochnuighthe do chruinnigh Solomon chuige clann Israéil go léir agus nuair a bhíodar cruinnighthe tháinig na seanóirí go léir, agus na sagairt, chun na h-áite, i gcathair Dháibhid, mar a raibh Airc na Connartha ar cimeád go dtí san. Do thóg na sagairt <L 485> an Airc agus thugadar leó í chun an teampuil mhóir agus chuireadar isteach í sa n-áit bheannuighthe a bhí ceapaithe dhi ann, sa sanctum sanctórum, í féin agus na h-árthaí agus na córacha a bhí i n-aonfheacht léi sa tabernacul. An fhaid a bhí an t-aistriú san dh'á dhéan- amh bhí an rí agus an pobul ag siubhal roimis an Airc agus ídhbearta líonmhara dh'á ndéanamh i gcaitheamh na h-aimsire a bhíthas ar an slighe. Nuair a bhí an t-aistriú déanta agus an Airc socair istigh sa teampul nua, 'n-a h-inead féin, do tháinig na sagairt amach as an sanctuarium, an áit ró naomhtha, agus b'é toil an Tighearna mírbhúilt mhór a dhéanamh. Chómh luath agus bhí na sagairt tagaithe amach do líon sgamal dorcha an teampul i dtreó nár bh'fhéidir d'aoinne dul isteach ann. Do thuig an rí agus na daoine go léir gur bh'é brígh a bhí leis an sgamal san 'ná 'ghá thaisbeáint gur bh'é toil an Tighearna seilbh do ghlacadh sa tigh sin a bhí curtha suas i n-onóir dó ag an rí agus ag clainn Israéil. Chonaic na daoine go léir an sgamal agus thuigeadar a bhrígh agus d'umhluighdar iad féin go h-imeaglach i láthair an Tighearna. Ansan do leog an rí é féin ar a ghlúinibh agus chuir sé a ghuidhe go dúthrachtach suas chun an Tighearna 'ghá iarraidh air gach grásta agus gach trócaire agus gach maitheamhnachas peacaí thabhairt do sna daoine gach aon uair a bheadh gádh leis agus go n-umhlóchaidís iad féin 'ghá iarraidh air grásta agus trócaire agus maitheamhnachas a thabhairt dóibh. Ansan do dhein an rí féasta mór, go fial agus go fairsing agus go flathamhail, do sna daoine go léir agus do lean an féasta san cheithre lá dhéag. Ansan do chuir an rí a bheannacht agus beannacht an Tighearna ar an bpobul agus do sgaoil sé uaidh abhaile iad chun a dtighthe féin, agus bhí áthas mór croidhe ortha go léir ag imtheacht abhaile dhóibh. Nuair a bhí an gnó san go léir déanta do thaisbeáin <L 486> an Tighearna é féin do Sholomon airís, mar a thaisbeáin sé é féin dó i nGabaon, agus dubhairt sé leis:— “Tá éistithe agam led' ghuidhe agus leis an ath- chuinighe a chuiris chugham, agus tá mo bheannacht curtha agam ar an dtigh seo atá curtha suas agat dom chun m'ainme bheith ann choidhche, agus beidh mo shúil ann i gcómhnuidhe, agus mo chroidhe. Má shiubhlan tusa macánta díreach ós mo chómhair mar a shiubhluigh t'athair, agus má dheinean tú gach nídh atá órduighthe agam duit a dhéanamh, agus má chimeádan tú m'aitheanta agus mo bhreitheana déanfad-sa cathaoir do rígheachta daingean ar chlainn Israéil go síoruidhe, fé mar a gheallas dot' athair Dáibhid nuair adubhart leis, “ní bheidh cathaoir ríoga Israéil go deó gan duine ded' shliocht innti.” Ach má iompuighean tusa agus do chlann uaim agus ná cimeádfidh sibh m'aitheanta ná mo reachta, ach imtheacht i ndiaidh déithe bréige agus iad d'adhradh, sgriosfad-sa Israél amach as an dtalamh so a thugas dóibh, agus sguabfad as mo radharc an teampul so go bhfuil mo bheannacht curtha indiu agam air, i dtreó go mbeidh Israél 'n-a ghuith agus 'n-a mhasla i mbéalaibh daoine agus go mbeidh an tigh seo 'n-a shampla shaoghalta, agus go ndéarfid daoine, “Cad fá gur dhein an Tighearna a leithéid!” agus go bhfreagró- far, “Toisg gur thréigeadar an Tighearna Dia.”” ROBÓAM. Nuair a bhí an teampul mór agus na pálásaí agus na gnóthaí a bhain leó go léir críochnuighthe ag Solomon bhí sé díreach i mbarr a ghradaim. Ansan do thosnuigh sé, go mall ar dtúis, ar dhul le fánaidh. Bhí sé ag druidim, i ndiaidh ar ndiaid, ó ghrásta Dé go dtí fé dheire gur dhein sé an nídh adubhradh leis do thabhar- <L 487> fadh díbhfeirg an Tighearna air féin agus ar ar bhain leis. Dhein sé déithe bréige d'adhradh. Nuair a dhein sé an nídh sin do thosnuigh an easgaine a bhí geallta dhó ar theacht air. Do cheaduigh an Tighearna a lán namhad d'eirighe 'n-a choinnibh ó'n uile thaobh. D'eirigh namhaid 'n-a choinnibh theas sa n-Éigipt agus d'eirigh namhaid 'n-a choinnibh thuaidh i gcathair Damascuis agus d'eirigh namhaid 'n-a choinnibh istigh i gcathair Ierúsaleim féin. Bhíodar go léir ag cur 'n-a choinnibh agus ag cur air, ach do gheall an Tighearna dhó ná leogfí dhóib é chur a' seilbh na rígheachta an fhaid a mhairfadh sé féin. Ar son a athar, Dáibhid, iseadh a tugadh an gheallamhaint sin dó. Do gealladh dó, ámhthach, ná fágfí agá mhac ach aon treibh amháin as an dá threibh déag. Tháinig an t-am do Sholomon agus fuair sé bás. Bhí sé dachad blian 'n-a rí ar Israél. Dhein sé obair mhór nuair a chuir sé suas an teampul i n-onóir do'n Tigh- earna. Ach sa n-aimsir dheirineach d'á shaoghal do loit sé an obair mhór mhaith san, mar do chuir sé suas teampuil chun na ndéithe fallsa agus thug sé do sna déithibh fallsa an onóir agus an t-adhradh a bhí cean- gailte air a thabhairt do'n Tighearna. Bhí mac aige agus Robóam ab ainm dó agus isé a bhí chun na rígheachta dh'fhághail 'n-a dhiaidh. Tháinig sé chun na h-áite ar a dtugtí Sicem, mar bhí na daoine go léir cruinnighthe ann chun go nglacfidís é 'n-a rí ós a gcionn. Do labhair na daoine leis:— “Bhí lámh t-athar ana throm orainn,” ar siad. “Dein-se anois cuid de'n ualach a chuir t-athair orainn do bhogadh dhinn agus beimíd dílis duit.” “Imthighidh go ceann trí lá agus ansan tagaidh chugham airís,” ar seisean. D'imthighdar. Do ghlaoidh Robóam chuige i gcómhairle na seanóirí uaisle a bhíodh i bhfochair Sholomoin. “Cad í bhúr gcómhairle dhom?” ar seisean, “Cad is ceart dom a rádh leis na daoine seo?” <L 488> “Má éistean tú go cneasta leis na daoine sin,” ar siad san, “agus an bogadh atá acu dh'á iarraidh do thabhairt dóibh, beid siad dílis duit go deó.” Chuir sé uaidh na seanóirí agus ghlaoidh sé chuige na h-uaisle óga a bhíodh 'n-a chómhluadar féin do ghnáth. “Cad í bhúr gcómhairle-se dhom i dtaobh na ndaoine seo?” ar seisean leó. “Abair leó mar seo, a rí,” ar siad san. “Tá mo lúidín-se níos téagartha 'ná mar a bhí cnámh droma m'athar. Chuir m'athair ualach trom oraibh. Cuirfad-sa ualach is truime 'ná é oraibh. Do ghabhadh m'athair d'fhuipeanaibh oraibh. De scorpiónaibh iseadh gheóbhad- sa oraibh.”” Tháinig na daoine an trímhad lá mar adubhradh leó. Do labhair an rí leó díreach mar a chómhairligh na h-uaisle óga dhó labhairt leó. Nuair airighdar an chainnt sin thugadar cúl le Robóam agus ghabhadar le Ierobóam, an fear a bhí tagaithe aníos as an Éigipt. Ansan do ghaibh, fé mar a bhí geallta, aon treibh amháin le Robóam agus an chuid eile le Ierobóam. Do ghaibh treibh Bheniamin le Robóam, ámhthach, i n-aonfheacht le treibh Iúda. D'fhág san clann Israéil deighilte 'n-a dhá gcuid agus do dhísgeóchaidís a chéile mara mbeadh gur chuir an Tighearna an fáig Semeias chucha 'ghá rádh le gach taobh acu fanmhaint socair. Ansan do thuit nídh tiobaisteach amach. Bhí eagla ar Ierobóam dá dtéidheadh clann Israéil go Ierúsalem chun ídhbirte do dhéanamh go mb'fhéidir go ndéanfidís síothcháin le Robóam agus go n-iompóchaidís uaidh féin agus go marbhóchaidís é. Isé rud a dhein sé 'ná creideamh bréige do cheapadh. Do chúm sé dhá ghamhain óir agus chuir sé ar altóraibh iad agus do mheall sé clann Israéil chun iad d'adhradh agus gan dul a thuille go Ierúsalem chun aon ghnóthaí ídhbirte dhéanam chun an Tighearna. <L 489> IEROBÓAM. Nuair a bhí an dá ghamhain óir ag Ierobóam 'á chur ar an dá altóir do chlainn Israéil, chun iad d'adhradh, sidiad na focail adubhairt sé:— “Feuchaidh, a chlann Israéil, bhúr ndéithe, na déithe do thug amach sibh a' talamh na h-Éigipte.” Is fiú stad ar an gcainnt sin agus í bhraith. Ba dhána an bhréag í! Bhí fhios ag Ierobóam agus bhí fhios ag an muinntir a bhí ag éisteacht leis gur bhréag an chainnt. Ní raibh aon phioc d'á mhearathal ortha. Bhí fhios acu gur labhradh an bhréag chéadna nuair a bhí clann Israéil díreach tagaithe amach as an Muir Ruaidh, ar an dtaobh thoir, agus rí na h-Éigipte agus a mhór shluagh istigh sa bhfaraige 'n-a ndiaidh, báidhte, agus Maois imthighthe suas ar an gcnoc ag glacadh na n-aith- eanta ó Dhia. Bhí fhios acu go maith gur bh'iad clann Israéil féin, an uair sin, do chuir fhiachaint ar Aaron gamhain óir do chúmadh dhóibh agus nuair a bhí an gamhain óir déanta gur cuireadh suas ar altóir é 'n-a láthair agus gur labhradar féin an bhréag, go ndubhradar d'aon ghuth na focail, “Sidiad bhúr ndéithe, a chlann Israéil, na déithe do thug amach sibh a' talamh na h-Éigipte.” Bhí fhios acu go dian mhait, leis, cad í an díbhfeirg a tháinig ar a sínsear, i n-aice na Mara Ruadha, mar gheall ar an mbréig sin nuair a labhradh ar dtúis í. Agus i n-aindeóin an eóluis, do glacadh an bhréag airís ó Ierobóam tar éis breis agus cheithre chéad blian! Agus feuch, gamhain óir a cuireadh suas n-a dhia nuair a labhradh an bhréag an chéad uair, ach do cuireadh dhá ghamhain óir suas nuair a labhradh an bhréag an tarna h-uair. Bí an bhréag níba threise an tarna h-uair. <L 490> Do labhradh an bhréag chéadna go minic ó shin, agus bhíodh an chúis chéadna le h-í labhairt. An rud a dhein Ierobóam chun clainne Israéil do chimeád dílis dó féin táid righthe claona 'ghá dhéanamh riamh ó shin chun aigne na ndaoine do shásamh agus iad do chimeád fé n-a smacht. Ní deacair aigne na ndaoine do shásamh leis an mbréig uaireanta. Is minic gur fearr leó an bhréag 'ná an fhírinne. Cuirean an fhírinne srian na fírinne leis an nduine, ach sgaoilean an creideamh bréagach a shrian féin leis an nduine. Ba shaoráidighe go mór le clainn Israéil an dá ghamhain óir d'adhradh agus bheith ag déanamh ídhbirtí chucha 'ná bheith ag dul go Ierúsalem agus bheith ag déanamh ídhbirtí do réir dlighe Mhaoise. Bhí dlighe Mhaoise níba dhéine go mór 'ná dlighe na ngamhan. Ar an gcuma gcéadna, riamh ó shin, agus anois, is saoráidighe do'n eiriceach dlighe na h-eiriceachta do chómhlíonadh 'ná dlighthe na h-Eagailse do chómhlíonadh, go mór mór nuair isiad na gamhna óir déithe na h-eiriceachta. Ach ní leogan an Tighearna srian leis an eiriceacht i gcómhnuidhe. Do chuir Ierobóam ceann de sna gamh- naibh óir ar altóir i mBetel agus d'fhógair sé féasta mór ann do chlainn Israéil, agus chuaidh sé féin anáirde ar an altóir ag adhradh an ghamhna óir agus ag losgadh túise i n-onóir dó. Agus é ag déanamh na h-oibre sin tháinig duine naomtha, le h-órdú Dé, ó Iúda agus sheasaimh sé ar aghaidh na h-altórach amach agus do labhair sé leis an altóir mar seo:— “A altóir, a altóir,” ar seisean, “tá le teacht ar an saoghal leanbh de shliocht Dáibhid agus Iósias an ainm a bheidh air, agus ídhbireóchaidh sé, ansan anáirde ort-sa, na sagairt seo féin atá ag déanamh ídhbirte anois ort agus ag losgadh túise ort. Loisgfidh sé siúd cnámha daoine ort-sa, a altóir.” <L 491> D'airigh Ierebóam an chainnt. Do shín sé a lámh i dtreó an fhir naomhtha do labhair an chainnt, “Beiridh air sin!” ar seisean, “agus cimeádaidh é!” B'é toil an Tighearna gur fhan an lámh sínte amach agus nár fhéad sé í tharrac chuige isteach. “Beidh so mar chómhartha agaibh ar fhírinne mo chainnte anois,” ars an duine naomtha. “Raobfar an altóir seo anois agus sgaipfar a luaithreach.” Tháinig mar a bheadh sidhe gaoithe agus do raob sí an altóir agus do sgaip sí an luaithreach. DUINE Ó DHIA. Nuair a chonaic Ierobóam an altóir dh'á raobadh agus an luaith dh'á sgaipe agus a lámh féin 'n-a stalca gan anam gan lúth, sínte uaidh amach agus gan ar a chumas í lúbadh chuige isteach, tháinig sgannra air. Do sgread sé ar an nduine naomhtha:— “Ó,” ar seisean, “a dhuine ó Dhia, guidh orm! Iarr ar do Thighearna Dia lúth mo láimhe do thabhairt thar n-ais dom!” Do dhein an duine naomhtha an nídh sin. D'iarr sé ar an dTighearna lúth a láimhe do thabhairt thar n-ais do'n rí. D'éist an Tighearna leis an nguidhe agus b'é toil Dé go bhfuair an rí lúth na láimhe airís, direach mar a bhí aige cheana. Ansan bhí sé chómh buidh- each san gur chrom sé ar thathant ar an nduine naomtha dul leis abhaile chun bídh do chaitheamh agus chun tabhar- thaistí fhághail uaidh. “Dá dtugthá leath a bhfuil an tsaoghal agat dom,” arsan duine naomhtha, “ní raghainn abhaile leat ná ní bhlaisfinn bia uait ná oiread agus deoch uisge. Dubh- airt an Tighearna liom nuair a bhí sé 'am' chur anso chughat, gan arán a dh'ithe ná uisge dh'ól sa n-áit seo <L 492> agus gan dul thar n-ais an bóthar céadna do thánag.” Ansan d'imthigh an duine naomhtha, agus níor bh'é an bóthar a tháinig sé a dh'imthigh sé. Do thárla go raibh fáig eile sa n-áit sin an uair chéadna san agus go raibh clann mhac aige. Bí an chlann mhac amuich i gcaitheamh an lae agus d'airighdar an chainnt adubhairt an fáig iasachta leis an altóir agus chonacadar an mhírbhúilt a deineadh ar láimh an rí agus an raobadh a deineadh ar an altóir, agus nuair a thánadar abhaile d'innseadar an sgéal go léir d'á n-athair. D'innseadar dó, leis, conus mar a dh'iarr an rí ar an bhfáig iasachta dul leis abhaile agus bia chaitheamh agus conus mar adubhairt an fáig iasachta go raibh órduighthe ag an dTighearna dhó féin gan bia ná deoch do chaitheamh sa n-áit. “Agus ca bhfuil an fáig iasachta anois?” arsan t-athair. “Tá sé imthighthe abhaile chun a thíre féin,” ar siad san. “Cad é an bóthar a dh'imthigh sé?” arsan t-athair. D'innseadar dó. “Cuiridh an iallait ar an asal dom,” ar seisean. Do chuireadar. Chuaidh sé ar muin an asail agus do lean sé an fáig iasachta. Tháinig sé suas leis agus é 'n-a shuidhe fé sgáth crainn giúise. “An tusa an duine ó Dhia do tháinig anso ó Iúda?” “Is me,” arsan fear eile. “Tar liom-sa abhaile anois,” ar seisean, “agus caith bia am' fhochair.” “Ní féidir dom san a dhéanamh,” ars an fear eile, “ná ní féidir dom bia ná deoch do chaitheamh sa n-áit seo. Tá órduighthe ag an dTighearna dhom gan bia ná deoch do chaitheamh sa n-áit seo agus gan dul abhaile an bóthar a thánag, ach dul abhaile bóthar eile.” “Caithfir teacht liom-sa anois,” arsan fear do lean é. “Fáig iseadh mise, leis, agus do labhais <L 493> Tighearna liom agus dubhairt sé liom thu do leanmhuint agus do thabhairt liom abhaile agus bia agus deoch a thabhairt duit.” Bréag do'n fháig sin ab eadh an chainnt sin, ach do chreid an fear eile í agus do tháinig sé leis chun a thighe agus chaith sé bia agus deoch 'n-a theannta. Bhíodar 'n-a suidhe ag an mbórd agus iad ag ithe agus ag ól. Ansan do thuit rud iongantac amach. Do chuir an Tighearna fhiachaint ar fhear an tighe labhairt agus an fhírinne dh'innsint. “Ó!” ar seisean, “dheineas go h-olc ort é! D'innseas bréag duit agus do chuireas fhiachaint ort órdú an Tighearna do bhrise. Agus seo mar adeir an Tighearna anois ad' thaobh: “Toisg nár dheinis mar adubhairt an Tighearna leat, agus nár chimeádais an aithne do thug an Tighearna dhuit agus gur fhillis thar n-ais agus gur ithis bia sa n-áit 'n-a ndubhradh leat gan bia a dh'ithe, ní chun roilge do shínsear a béarfar do chorp marbh.”” D'eirigh an fáig iasachta ó'n mbórd láithreach agus d'imthigh sé. Níor chuaidh sé abhfad nuair a léim león amach ar an mbóthar chuige. Do mhairbh an león é. Bhí sé, ansan, sínte marbh ar an mbóthar agus an león agus an t-asal 'n-a seasamh ós a chionn, agus níor dhein an león aon nídh leis an asal ná leis an gcorp. AG DUL I N-OLCAS. Bhí corp an dune naomhtha sínte ar an mbóthar agus bhí an león agus an t-asal 'n-a seasamh os cionn an chuirp, fé mar a bheidís ag faire air chun gan leogaint d'aon ainimhidhe eile aon díobháil a dhéanamh dó. Chonaic na daoine an nídh sin agus ba mhór an mhírbhúilt <L 494> é dar le gach aoinne. Bhí fhios ag gach aoinne an dúil a bheith ag león i bhfeóil asail nú i bhfeóil duine agus ba mhór an mhírbhúilt ó Dhia gan aon bhaint a bheith ag an león úd 'á dhéanamh leis an asal úd ná leis an gcorp. Do h-innseadh an sgéal do'n fháig a dhein an bhréag. Tháinig aithreachas air. Do thuig sé i n'aigne gur bh'í an bhréag a dhein sé féin fé ndeár do'n fháig eile iompáil thar n-ais agus bia agus deoch do chaitheamh sa n-áit, bun os cionn leis an órdú a bhí fághalta aige ó'n dTighearna. “Cuir an iallait ar m'asal dom,” ar seisean le duine d'á chlainn mhac. Do chuir. Chuaidh sé ar muin an asail agus d'imthigh sé chun na h-áite 'n-a raibh an corp. D'imthigh an león nuair a chonaic sé ag teacht é. Thóg sé an corp agus chuir sé chuige ar a bhéalaibh é agus thug sé leis abhaile é agus dhein sé é thóramh mar ba cheart agus é chaoine. Ansan d'adhlaic sé é sa n-uaigh a bhí ceapaithe aige dhó féin nuair a gheóbhadh sé bás, “agus;” ar seisean le n-a chlainn mhac:— “Nuair a gheóbhad-sa bás cuiridh mo chorp sa n-uaigh seo i n-aice an chuirp seo. Duine ana naomhtha ab eadh an duine seo agus ní'l focal d'á ndubhairt sé, leis an altóir úd agus leis an rí, ná toicfidh chun cinn.” Creidid daoine naomhtha nár dhein an fáig sin a marbhuigheadh peaca marbhuightheach, nár dhein sé ach peaca soluightheach, agus nár dhein an Tighearna, nuair a leog sé do'n león é mharbhú, ach pionós saoghalta do chur air i dtreó ná beadh aon phionós aige le cur air ar an saoghal eile, mar gheall ar an bpeaca soluightheach. Is mór ag daoine, ó thaobh an tsaoghail seo, anam duine, ach i láthair Dé agus ó thaobh an tsaoghail eile olc ana shuarach iseadh bás. Ní h-eadh ach má bhíon an duine ar staid na ngrást agus gan aon rud le frea- gairt aige i láthair Dé, tabharthas mór maith iseadh bás; <L 495> tabharthas le n-a mbeirtear an duine isteach i n-aoibh- neas na bhflathas. D'á bhrígh sin, má dhein an duine naomhtha úd peaca soluightheach agus má ghlan a bhás an peaca soluightheach san d'á anam, fuair sé suaineas ameasg na bhfíoraon chómh luath agus mhairbh an león é. B'fhearra dhó an bás san do theacht air 'ná é fhágaint beó agus é bheith ag feuchaint ar an ndroch obair a bhí ag Ierobóam 'á dhéanamh agus ar na díbhfeirgíbh uath- bhásacha a bhí le teacht mar gheall ar an ndroch obair sin. “Cnámha daoine,” mar adubhairt sé féin, “dh'á losgadh le teine ar na h-altórachaibh malluighthe úd.” I n-aindeóin gach foláraimh d'ár tugadh dó, raobadh na h-altórach agus sgaipe na luaithrighe agus milleadh a láimhe féin agus a leigheas airís ar ghuidhe an fháig do lean Robóam ar a dhroch obair. Ní h-eadh ach i n-inead aon mhaolú do theacht ar an olc aige is amhlaidh a ghéaruigh air. Ní h-amháin gur chuir sé suas na h-altóracha chun na ndéithe fallsa ach gur chuir sé fhiachaint ar na daoine na gníomhartha gráineamhla dhéanamh a dheineadh na págánaigh. Má bhí an sgéal go h-olc ag Ierobóam agus ag an gcuid de chlainn Israéil a bhí fé n-a smacht níor shos do threibh Iúda é, fé Robóam. Bhí an dá bhuidhean, ach amháin fíor bheagán, ag adhradh na ndéithe fallsa agus ag déanamh droch ghníomhartha na bpágánach, agus bhí an dá bhuidhean i gcogadh le n-a chéile coitchianta, ag marbhú a chéile agus ag dísgiú a chéile, an fhaid a mhair Robóam agus Ierobóam. AHIAS. Do lean Ierobóam ag déanamh na droch oibre. Bhí fáig i Silo agus Ahias ab ainm dó. B'shiné an fáig a chuir ola an Tighearna ar Ierobóam nuair ab é toil <L 496> an Tighearna rí dhéanam de os cionn Israéil. Bhí leanbh mic ag Ierobóam agus do buaileadh breóite é. Do thruimigh an bhreóiteacht air i dtreó go raibh sé i gcontabhairt bháis. Do labhair Ierobóam le n-a mhnaoi, le máthair an mhic. “Tá, a bhean,” ar seisean, “fáig i Sílo agus Ahias is ainm dó. Isé chuir ola an Tighearna orm-sa agus do dhein rí ar Israél díom. Cuir-se anois éadach eile umat i dtreó ná h-aithneóchaidh sé thu agus beir leat deich mbollóga aráin agus deich mbiosgóidí agus próca meala agus eirigh ag triall ar an bhfáig sin agus 'neósfidh sé dhuit cad tá le h-imtheacht ar an mac so, nú an bhfuil sé chun báis a dh'fhághail.” Do dhein an bhean an rud adubhradh léi. D'atharuigh sí a cuid éadaigh i dtreó ná h-aithneófí í agus chuaidh sí go Sílo. Tháinig sí go dtí an fáig. Bhí an fáig ana aosta agus an radharc nách mór imthighthe as a shúilibh i dtreó ná raibh sé ábalta ar aoinne dh'fheisgint ná ar aoinne dh'aithint. Do labhair an Tighearna leis, ámhthach, agus dubhairt sé leis:— “Feuch, tá an bhanrighin, bean Ierobóam, ag teacht isteach anso chughat chun a dh'fhiafraighe dhíot cad 'tá le h-imtheacht ar a mac atá breóite, agus seo mar a labharfir léi.” Agus do h-innseadh dó cad a bhí aige le rádh léi. Le n-a linn sin d'airigh Ahias ciscéim duine ag teacht thar an dtairsigh. “Tar isteach,” ar seisean, “a bhean Ierobóam. Cad chuige dhuit bheith 'á leogaint ort gur bean eile thu? Táim-se am' chur chughat-sa, ámhthach, le sgéala nách fóghanta. Imthigh agus abair le Ierobóam: “Seo mar adeir an Tigh- earna: Do thógas tu as na daoine agus dheineas rí dhíot ar Israél. Bhaineas an rígheacht de shliocht Dáibhid agus thugas duit-se í agus ní'l déanta agat mar a dhein mo sheirbhíseach, Dáibhid. Do chimeád sé sin m'aitheanta agus dhein sé mo réir ó chroidhe. Dhein sé na neithe a bhí taithneamhach os cómhair mo shúl. Ach tá buaidhte <L 497> agat-sa ar ar tháinig rómhat riamh i ndéanamh an uilc, dheinis déithe bréige dhuit féin, déithe leaghtha, agus chaithis mise laistiar díot. D'á bhrígh sin cuirfad-sa olca tiobaisteacha ar theaghlach Ierobóam. Déan- fad íde ar an dteaghlach san i dtreó ná fágfar firea- nach beó ann. Sgriosfad amach dríodar an teaghlaigh sin mar a sgriostar aoileach amach chun go mbíon gach nídh glan. An méid de theaghlach Ierobóam a gheóbhaidh bás sa chathair íosfid na gadhair iad, agus an méid díobh a gheóbhaidh bás amuich sa pháirc iosfid éan- laithe an aeir iad. Isé an Tighearna adeir é. Eirigh-se abhaile anois chun do thighe, agus le linn do chos a bheith ag dul isteach sa chathair gheóbhaidh do mhac bás. Caoin- fidh Israél go léir an mac san agus adhlacfar é, óir tá focal fóghanta ó'n dTighearna i dtaobh an mhic sin, agus isé an t-aoinne amháin é de theaghlach Ierobóam a h-adhlacfar. Buailfidh an Tighearna Israél mar a suaithtear slat sa n-uisge; agus stracfidh sé Israél, as a phréamhchaibh, amach as an dtalamh fóghanta so a thug sé d'á n-aithreachaibh. Óir isé an Tighearna féin is rí ar Israél feasta agus ídeóchaidh sé teaghlach Ierobóam an lá so féin anois. Díbireóchaidh sé Israél thar abhainn' óir do dheineadar dóibh féin coillte beaga chun feirge an Tighearna do ghríosadh. Tabharfidh an Tighearna druim lámha le h-Israél mar gheall ar na peacaíbh atá déanta ag Ierobóam agus gur chuir sé fhiachaint ar Israél peacaí dhéanamh.” Ansan d'eirigh bean Ierobóam agus d'imthigh sí abhaile agus nuair a bhí a cos ar thairsigh a tighe féin fuair an mac bás. Do h-adhlacadh é agus dhein Israél go léir é chaoine go dúbhach, do réir an fhocail adubhairt an Tighearna tré bhéal an fháig Ahias. Bhí Robóam, mac Sholomoin, n-a rí ar Iúda agus bhí ré chómh h-olc díreach le Ierobóam, agus mar a bhí an rí iseadh bhí na daoine. Chuireadar suas na h-altó- racha dhóibh féin, in sna coilltibh beaga ar bharaíbh na <L 498> gcnocán agus bhídís ag adhradh na ndéithe fallsa agus do dheinidís na gníomhartha gráineamhla céadna, i dtreó go raibh clann Israéil go léir, muinntir Robóam agus muinntir Ierobóam i n-aonfheacht chómh h-olc díreach leis na págánaigh a bhí sa tír sin rómpa agus gur dísgigheadh iad chun na tíre thabhairt do chlainn Israéil. ACHAB. Bíodh gur bhagair an Tighearna an díbhfeirg uathbhásach ar chlainn Israéil níor tháinig an díbhfeirg láithreach. Tugan an Tighearna ré aithrighe do'n pheacach is measa, agus mara ndeinidh an peacach an aithrighe is air féin a chaithfidh sé an milleán a bheith aige. Fuair Robóam, rí Iúda, bás agus bhí a mhac Abiam 'n-a rí 'n-a dhiaidh. Bhí Abiam chómh h-olc díreach agus ba dhual athar dó a bheith. Níor mhair sé, 'n-a rí, ach trí bliana. Bhí mac aige d'ár bh'ainm Asa agus bhí sé 'n-a rí ar Iúda 'n-a dhiaidh. Rí fóghanta ab eadh Asa. Do dhein sé an rud a bhí taithneamhach i láthair an Tighearna. Do leag sé na h-altóracha págánacha agus do bhris sé na h-íodail agus chuir sé cosg leis an ngráineamhlacht. Ach níor raob sé na coillte beaga mar a ndeintí an ghráineamhlacht, ar bharaíbh na gcnocán. Ach deir an Sgríbhinn Diadha go raibh a chroidhe ar deagh staid i láthair an Tighearna. Bhí sé 'n-a rí bliain agus dachad. I gcaitheamh na h-aimsire sin go léir bhí cogadh idir é féin agus Ierobóam, an fhaid a mhair Ierobóam, agus idir é féin agus Nadab, mac Ierobóam, a tháinig i rígheacht nuair a fuair Ierobóam bás. Bhí Nadab díreach mar ba dhual athar dó bheith, go h-olc. Níor mhair sé, ámhthach, 'n-a rí ach dhá bhliain. D'eirigh 'n-a choinnibh fear d'ár bh'ainm Baasa agus <L 499> mhairbh sé é agus dhein sé rí dhe féin ar Israél. Nuair a bhí sé 'n-a rí do mhairbh sé an uile dhuine riamh, óg agus aosta, de mhuinntir Ierobóam gan oiread agus aoinne amháin acu d'fhágaint beó, i dtreó gur fíoradh an focal úd adubhairt Ahias fáig, i dtaobh sleachta Ierobóam. Ach bhí Baasa féin chómh h-olc díreach le Ierobóam nú le Nadab. Dhein sé an t-olc os cómhair an Tighearna agus deirtear 'n-a thaobh an focal céadna adeirtear i dtaobh Ierobóam, 'sé sin, gur chuir sé suas na daoine chun na breacaí dhéanamh. Do mhair sé 'n-a rí ar feadh cheithre bliana fichead agus bhí síor chogadh idir é agus Asa, rí Iúda. Tháinig an bás air agus bhí a mhac, Ela, 'n-a rí ar Israél 'n-a dhiaidh. Ansan d'eirigh fear d'ár bh'ainm Sambrí i gcoinnibh Ela agus mhairbh sé é agus ghaibh sé chuige féin an rígheacht agus chómh luath agus bhí sé 'n-a rí do dhein an íde chéadna ar shliocht Bhaasa a dhein Baasa ar shliocht Ierobóam. Níor fhág sé mac máthar acu gan marbhú. Ní raibh sé ach seacht lá 'n-a rí, ámhthach, nuair eirigh fear d'ár bh'ainm Amrí 'n-a choinnibh féin agus mhairbh sé é. Isé an t-Amrí sin a cheannaigh cnocán áirithe a bhí ag fear d'ár bh'ainm Semer. Chuir sé suas cathair ar an gcnocán agus thug sé “Samaría” mar ainm ar an gcathair. Sin mar a thosnuigh cathair Samaría. Deir an Sgríbhinn Diadha gur bhuaidh an t-Amrí sin ar a dtáinig de righ- thibh roimis i n-olcas a ghníomhartha. Fuair sé bás agus tháinig mac dó d'ár bh'ainm Achab agus do ghaibh sé an rígheacht 'n-a dhiaidh. Bhí na righthe sin go léir, ó Ierobóam anuas, ag buachtaint ar a chéile i n-olcas fé mar a thagaidís, go dtí go dtáinig Achab, agus deir an Sgríbhinn Diadha gur bhuaidh Achab, amuich 's amach, ortha uile go léir i n-olcas agus i malluightheacht. Bhí sé 'n-a rí ar Israél i gcathair Samaría, ar feadh fiche blian. Chuir sé suas teampul sa chathair sin, agus altóir, chun Baal, agus d'adhar sé an dia bréige sin. Dhein sé <L 500> níos mó chun feirge do chur ar an dTighearna 'ná mar a dhein na righthe go léir a chuaidh roimis. Fé mar a bhí na righthe go h-Achab anuas ag dul i n-olcas agus i malluightheacht, bhí na daoine a bhí fútha ag dul i n-olcas agus i malluightheacht, go dtí, fé mar a bhuaidh Achab i n-olcas ar a dtáinig de righthibh roimis, gur bhuaidh na daoine a bhí faoi ar a sínsear go léir i n-olcas. Fé dheire do tháinig an díbhfeirg. Do chuir an Tighearna Elias fáig ag triall ar Achab chun labhartha leis. Do labhair an fáig na focail seo le h-Achab:— “Chómh deimhnightheach agus go bhfuil an Tighearna Dia Isaéil beó agus go bhfuilim-se am' sheasamh 'n-a láthair ní bheidh fearthainn ná drúcht ann go ceann trí mblian ach do réir fhocail mo bhéil-se.” Ansan dubhairt an Tighearna le Elias:— “Imthigh leat as an áit seo soir go sruth Charrit agus eirigh i bhfolach ann, agus bí ag ól uisge an tsrotha, agus tá órduighthe agam-sa do sna fiachaibh dubha bia thabhairt duit.” D'imthigh Elias agus dhein sé mar sin. Elias. D'imthigh Elias air, fé mar adubhradh leis, go dtí an sruth i n-aice abhan Iórdain agus chuaidh sé i bhfolach. Ansan dó thosnuigh na fiacha dubha ar an mbia thabhairt chuige. Thugaidís rainnt aráin agus rainnt feóla chuige gach aon mhaidean agus an oiread chéadna aráin agus feóla gach aon tráthnóna agus bhíodh uisge na h-abhan aige mar dhigh. Tar éis rainnt aimrire chuaidh an sruth i ndísg mar ní raibh aon fhearthainn ag tuitim. Bhí an díbhfeirg tagaithe ar an dtír. Díbhfeirg ana dhian ar an dtír úd ab eadh easba fearthana. Bhí focal Eliais ag dul i <L 501> bhfeidhm, 'sé sin, ná tuitfadh aon bhraon fearthana go ceann trí mblian. Bhí an sruthán i ndísg agus ní raibh aon bhraon uisge ag Elias le n-ól. Do labhair an Tighearna leis. “Eirigh,” arsan Tighearna leis, “agus imthigh go dtí Sarephta na Sidonach agus fan ann, óir tá órduighthe agam-sa do bhaintrigh áirithe atá sa n-áit sin tusa do chothú.” D'eirigh sé agus chuaidh sé go Sarephta. Nuair a bhí sé ag teacht chun geata na catharach chonaic sé an bhaintreach agus í ag bailiú adhmaid. Do ghlaoidh sé uirthi. “Tabhair deoch uisge chugham,” ar seisean léi. Bhí sí ag imtheacht a d'iarraidh an uisge. Do ghlaoidh sé 'n-a diaidh: “Tabhair leat blúire aráin chugham, leis,” ar seisean, “má 'sé do thoil é.” “I láthair do Thigearna Dia,” ar sisi leis, “ní'l de bhia am' thigh ach lán duruinn de mhin atá i gcorcán agam agus braon beag oíle atá i gcrúisgín. Thánag amach anso a d'iarraidh an bhrosnaidh seo chun an méid sin d'ullmhú dom féin agus dom' mhac. Nuair a bheidh an méid sin ithte againn ní bheidh againn le déanamh ach síne siar agus bás d'fhághail.” “Ná bíodh ceist ort anois,” ar seisean léi, “ach imthigh agus dein an rud adeirir; ach dein ar dtúis císte beag gríosaigh domh-sa agus tabhair chugham é agus ansan dein ceann duit féin agus dod' mhac. Óir, seo mar adeir an Tighearna, Dia Israéil: Ní ídeófar an mhin atá sa chorcán agat ná ní raghaidh luighead ar an oíle sin atá sa chrúsga agat go dtí an lá a chuirfidh an Tighearna fearthainn ar an dtalamh chughainn.” D'imthigh an bhean agus dhein sí mar adubhairt Elias léi a dhéanamh, agus do chaith Elias an bia agus do chaith sisi agus muinntir a tighe bia; agus ó'n lá san amach, do réir an fhocail a labhair an Tighearna tré bhéal <L 502> Eliais níor chuaidh ídiú ar an min ná luigheadú ar an oíle, bíodh gur tugadh a ndóithin bídh d'Elias agus do mhuinntir an tighe sin. Tar éis rainnt aimsire do buaileadh mac na mná san breóite, agus do thruimigh ar an mbreóiteacht go dtí gur tharraig sé an anál. Ansan do labhair an bhean le h-Elias:— “Cad é an bhaint atá agam-sa leat-sa, a fhir Dé?” ar sisi. “An chun go gcuimhneófí ar mo pheacaíbh a tháinís agus chun mo mhic do chur chun báis!” “Tabhair dom do mhac,” ar seisean léi. Do thug. Do thóg sé an corp as a h-ucht agus do rug sé leis suas é go dtí an seómra uachtarach, i mbara an tighe. Ansan do shín sé an corp ar a leabaidh féin. Ansan do shín sé é féin anuas ar an gcorp agus do labhair sé leis an dTighearna:— “A Thighearna Dia,” ar seisean, “táim 'á iarraidh ort anam an mhic seo do chur thar n-ais isteach sa chorp so.” Dhein sé an nídh sin agus do labhair sé an chainnt sin leis an dTighearna trí h-uaire. Ansan b'é toil an Tighearna an t-anam do chur thar n-ais sa chorp: bhí an mac 'n-a bheathaidh airís. Ansan do rug Elias an mac leis síos agus thug do'n mháthair é. “Feuch, a bhean,” ar seisean léi, “siné do mhac 'n-a bheathaidh agat.” Bhí iongna ar an mnaoi. Do labhair sí:— “Seadh!” ar sise, “tuigim anois gur duine ó Dhia thusa, agus go bhfuil briathar an Tighearna fíor ad' bhéal.” <L 503> (Cuid a cúig) SGÉALAIDHEACHTA AS AN mBÍOBLA NAOMHTHA. CCXIII. GORTA. Do ghluais an aimsir. Bhí na trí bliana tiorma geall le bheith caithte. Bhí a rian fágtha acu go dain- gean ar an dtír agus ar na daoine. Bhí na daoine agus na h-ainmhidhthe ag fághail bháis de'n ghorta. Iesabel ab ainm do'n mhnaoi a bhí pósta ag Achab. Bhí Achab go h-olc, ach diabhal i riocht mná ab eadh Iesabel, bhí sí chómh h-olc san. Bhí sí ag marbhú na bhfáigí go léir fé mar fhéadadh a lucht airm teacht suas leó. Abdias ab ainm d'fhear tighis an rí agus fear fógh- anta diadha ab eadh é. Bhí céad duine de sna fáigíbh i bhfolach aige ó Iesabel agus é 'ghá gcothú a gan fhios di. Bhí an gorta go truaghbhéileach agus idir dhaoine agus beithidhigh ag tuitim leis. Do labhair Achab le n'fhear tighis, le h-Abdias. “Imthigh-se tríd an ndúthaigh,” ar seisean, “tré gach gleann agus cumar, ins gach áit 'n-ar ceart tobar nú sruthán uisge bheith, faon feuchaint an bhféadfimís uisge nú féar glas fhághail i n-aon bhall agus go bhféadfimís ár n-eachra do chimeád beó. Imthigh-se treó agus imtheóchad-sa treó eile agus déanfad an cuardach céadna.” D'imthigheadar, duine acu treó agus an duine eile treó eile. Díreach agus an socarú san déanta ag an mbeirt sin, agus iad ag cuardach, do labhair an Tighearna le h-Elias:— <L 504> “Imthigh,” arsan Tighearna, “agus taisbeáin thu féin d'Achab i dtreó go gcuirfad-sa fearthainn ar an dtír seo.” Do ghluais Elias chun é féin a thaisbeáint do'n rí. Do thárla, le leamhnu Dé, gur sa treó 'n-a raibh Elias ag teacht a bhí Abdias ag déanamh an chuardaigh. Bhuail- eadar um á chéile. D'aithin Abdias Elias. Do shléacht sé go talamh dó. “Nách tu mo Thighearna Elias?” “Is me,” arsa Elias, “agus imthigh-se anois agus abair led' mháighistir go bhfuil Elias anso.” “Ochón, a Uasail,” arsa Abdias, “cad 'tá déanta as an slighe agam go dtabharfá suas d'Achab me chun mé chur chun báis. Tá fhios ag an dTighearna ná fuil tír ná talamh ná fuil cuardaidhthe ag Achab duit-se, agus b'éigean do gach náisiún d'ár chuardaigh sé a dhearbhú i láthair an Tighearna ná raibh aon eólus acu ar cá rabhais. Má théidhim-se anois ag triall air agus má deirim leis go bhfuilir anso tiocfidh sé anso at' lorg. Ansan beidh aingeal an Tighearna tar éis thusa bhreith chun siubhail agus ní bheidh aon tuairisg ort. Ansan cuirfidh Achab mise chun báis mar gheall ar an mbréig a bheidh innste agam dó, dar leis. Ní h-é sin atá tuillte agam-sa, a Uasail. Tá eagla an Tighearna riamh orm agus dheineas seirbhís an Tighearna i n-a bhfuil tagaithe dem' shaoghal. Ní h-éidir, a Uasail, nár h-innseadh duit cad a dheineas-sa nuair a bhí Iesebel ag marbhú na bhfáigí? Chuireas céad duine acu i bhfolach, 'n-a gcaogad agus 'n-a gcaogad, i bpluaisibh, agus do chothuigheas iad le h-arán agus le h-uisge, agus anois, a Uasail, deirir-se liom dul agus a rádh le h-Achab go bhfuilir anso, i dtreó go gcuirfidh sé chun bháis me!” “Ní baoghal duit!” arsa Elias. “Táim 'ghá dhearbhú dhuit anois, i láthair an Tighearna atá ag feuchaint orainn, go dtaisbeánfad-sa me féin d'Achab an lá so.” <L 505> D'imthigh Abdias agus thug sé an teachtaireacht d'Achab. Tháinig Achab. Chonaic sé Elias:— “An tusa an fear,” arsa Achab, “atá tar éis an uilc go léir do chur ar Israél?” “Ní mise atá tar éis uilc do chur ar Israél,” arsa Elias, “ach tusa agus do shínsear rómhat atá tar éis a dhéanta, mar tá druim lámha tabhartha agaibh le h-aitheantaibh an Tighearna agus sibh iompuighthe chun Baalim. Ach mar sin féin, cuir-se teachtaireacht mórthímpal agus cruinnigh chugham-sa ar chnoc Chármeil an cheithre chéad agus caogad fáigí atá ag Baal agus an cheithre chéad fáigí a bhainean leis na coilltibh beaga agus a bhíon ag ithe agus ag ól ag bórdaibh Iesebel.” Dhein Achab an nídh sin. CCXIV. TEINE AS NA FLATHAIS. Chomáin Achab na teachtairí mórthímpal tríd an ndúthaigh ag triall ar chlainn Israéil agus chruinnigh sé na fáigí go léir go cnoc Chármeil. Tháinig na daoine 'n-a slóightibh chómh maith leis na fáigíbh. Do labhair Elias leis an bpobul mar seo:— “Cad é an fhaid a mheasan sibh fanmhaint i gcás 'dir dhá chómhairle? Má 'sé an Tighearna is Dia ann iompuighidh agus leanaidh é, nú má 'sé Baal is Dia ann leanaidh é.” Níor thug na daoine aon fhreagra air. Do labhair sé airís leó:— “Mise an t-aoinne amháin d'fháigíbh an Tighearna atá fágtha anois. Tá cheithre chéad fear agus caogad d'fháigíbh Bhaal anso. Tugtar dúinn dhá tharbh. Tó- gaidís sin a rogha tarbh acu agus gearraidís é agus cuiridís ar adhmad é ach gan aon teine do chur fé'n <L 506> adhmad. Ansan gearrfad-sa an tarbh eile agus cuir- fad ar adhmad é agus ní chuirfad aon teine fé'n adhmad. Ansan glaodís seo ar Bhaal agus glaodhfad-sa ar mo Thighearna Dia. Ansan, an Dia d'fhreagaróchaidh agus do chuirfidh teine fé'n adhmad agus do loisgfidh an ídhbirt bíodh sé 'n-a Dhia agaibh.” “Is maith é sin! Is maith é sin!” arsan pobul go léir. “Tógaidh-se bhúr rogha anois de'n dá tharbh,” arsa Elias le fáigíbh Bhaal, “mar is sibh atá líonmhar, agus glaodhidh ar bhúr ndéithibh, ach ná cuiridh aon teine fé'n ídhbirt.” Thógadar an tarbh agus do ghearradar é agus shocar- uighdar ar an adhmad é. Ansan thosnuighdar ar ghlaodhach ar Bhaal. Bhíodar ag glaodhach air an lá go léir ó mhaidin go dtí lár an lae. “Ó,” adeiridís, “a Bhaal, éist linn! a Bhaal, éist linn agus frea- gair sinn!” Ach níor tháinig aon ghuth ná aon fhreagra ó Bhaal. An fhaid a bhíodar ag glaodhach bhídís ag léimrigh de dhruim na h-altórach a bhí déanta acu. Nuair a tháinig meadhon an lae do chrom Elias ar bheith ag magadh fútha. “Glaodhidh níos aoirde!” adeiread sé, “b'fhéidir go bhfuil Baal ag cainnt le dia éigin eile, nú b'féidir gur i dtigh ósta atá sé, nú as baile, nú 'n-a chodladh b'fhéidir. Labhraidh níos aoisde feuchaint an bhféadfadh sibh é dhúiseacht.” Chromadar ar ghlaodhach ní b'aoirde agus ar bheith 'ghá ngearradh féin le sgeanaibh agus le lansaibh mar ba gnáth leó, go dtí go rabhadar clúdaithe le fuil. Fé dheire bhí an t-am chun na h-ídhbirte d'ofráil agus ní raibh aon fhreagra ag teacht ó Bhaal, bíodh go raibh na fáigí leath-thachtaithe ó bheith ag glaodhach agus laguighthe ó bheith ag cailleamhaint a gcod' fola. Ansan do ghlaoidh Elias na daoine chuige. <L 507> “Tagaidh anso chugham, a phubul,” ar seisean. Thána dar chuige. Bhí sean altóir ann, a cuireadh suas tráth éigin abhfad roime sin i n-onóir do'n Tighearna. Bhí an tsean altóir sin briste, ag tuitim as a chéile. “Deinimís suas airís an altóir seo,” arsa Elias. Dheineadar suas í. Ansan do thóg Elias dhá chloich dhéag, cloch do gach treibh de dhá threibh déag clainne Israéil, agus chuir sé sa n-altóir iad. Ansan dhein sé díg mórthímpal ar an altóir. Ansan do chuir sé an t-adhmad ar an altóir agus chuir sé feóil an tairbh 'n-a spalaíbh anuas ar an adhmad. 'Tugtar anso chugham anois,” arsa Elias, “cheithre árthacha lán d'uisge.” Do tugadh. “Doirtthear an t-uisge sin,” ar seisean, “anuas ar an ídhbirt agus ar an adhmad.” Do doirteadh. “Tugtar chugham cheithre cinn eile agus doirtthear, ar an gcuma gcéadna, an t-uisge anuas ar an ídhbirt agus ar an adhmad.” Do deineadh. “Deintear an rud céadna an trímhadh h-uair,” ar seisean. Do deineadh. Ansan bhí an fheóil agus an t-adhmad fliuch go maith agus bhí an díg lán d'uisge mórthímpal ar an altóir. Ansan do labhair Elias leis an dTighearna:— “A Thighearna Dia!” ar seisean, “A Dhia Ábrahaim agus Isaaic agus Israéil, tabhair le feisgint an lá so gur tu Dia Israéil agus gur mise do sheirbhíseach agus gur le h-órdú uait-se atá an obair seo déanta agam.” Le n-a linn sin do thuit teine anuas as na flathais agus do dóghadh an ídhbhirt agus an t-adhmad agus na clocha agus an altóir an fad. CCXV. CÍSTE GRÍOSAIGH. Do thuit an teine as an spéir anuas ar an altóir, os cómhair na ndaoine go léir, agus do loisg sí an <L 508> ídhbirt a bhí ar an altóir, agus do loisg sí an t-adhmad agus do loisg sí na clocha, an dá chloich dhéag úd, agus do loisg sí an tsean altóir go talamh gan oiread agus a luithreach d'fhágaint gan losgadh, agus do thriomuigh sí suas an uile bhraon de'n uisge a bhí timpal na h-altórach sa díg. Nuair a chonaic na daoine an teine agus an losgadh san chaitheadar go léir iad féin ar an dtalamh ar a mbéal a's ar a n-aghaidh agus “Ó!” ar siad go léir d'aon ghuth, “Isé an Tighearna is Dia ann! Isé an Tighearna is Dia ann!” “Má 'sé,” arsa Elias, “beiridh ar na fáigíbh sin Bhaal agus ná leogaidh d'aon duine acu imtheacht.” Do rugadh ortha go léir agus do cuireadh chun báis an uile dhuine acu. “Imthigh anois agus caith do chuid bídh,” arsa Elias le h-Achab, “mar tá fuaim fearthana ann.” D'imhthigh Achab chun an bhídh do chaitheamh agus d'imthigh Elias suas go bara cnuic Chármeil. Do shuidh sé ar an dtalamh ar mhullach an chnuic agus chrom sé a cheann agus chuir sé a aghaidh idir a dhá ghlúin. “Eirigh agus feuch i dtreó na faraige,” ar seisean le n-a ghiolla. “Ní fheicim aon nídh,” ars an giolla. “Eirigh agus feuch seacht n-uaire,” arsa Elias leis. D'fheuch sé i dtreó na faraige seacht n-uaire as a chéile. Ansan do labhair sé. “Chím,” ar seisean, “sgamal beag ag eirighe as an bhfaraige, sgamal beag chómh mór le troigh duine.” “Imthigh,” arsa Elias leis, “agus abair leis an rí brostú abhaile nú go mbéarfidh an fhearthainn air.” D'eirigh an sgamal beag agus do leath sé mórthímpal, agus ba ró ghearr go raibh an spéir go léir dorcha dubh, agus an ghaoth ag séide go tréan, agus an fhearthainn ag tuitim 'n-a caisíbh. Bhí uisge a ndóithin ansan ag capallaibh an rí agus <L 509> ag an rí féin agus ag na daoine go léir, agus do fliuchadh go maith an talamh ná fliuchadh le fearthainn ná le drúcht i gcaitheamh na dtrí mblian a bhí imthighthe. Nuair a chuaidh an rí abhaile d'innis sé do Iesabel an sgéal go léir agus conus mar a mhairbh Elias na fáigí fallsa, fáigí Iesabeil féin. D'eirigh sí ar buile. Chomáin sí teachtaire ag triall ar Elias, 'ghá rádh leis: “So agus súd, agus tuille nách é, go ndeinid na déithe liom-sa mara dtugad-sa ort-sa an cor céadna do thugais-se ar m'fháigíbh, sar a mbeiridh an taca so amáireach ort!” D'imthigh Elias ag teiche le n-anam uaithe. Thug sé aghaidh amach fé'n bhfásach. Bhí sé ag cur de ag siubhal tríd an bhfásach go dtí go raibh sé ag tuitim ar a chosaibh le tuirse agus leis an ocaras. Fé dheire tháinig sé go dtí crann iúbhair. Do luigh sé fé sgáth an chrainn iúbhair. Bhí sé chómh buailte amach san gur iarr sé ar an dTighearna é thógaint as an saoghal dá mb'é a thoil naomhtha é. Do thuit a chodladh air. Tháinig aingeal ó'n dTighearna chuige agus do dhúisigh as a chodladh é. “Eirigh,” arsan t-aingeal, “agus caith an bia seo.” D'osgail sé a shúil. Chonaic sé ansúd agá cheann císte gríosaigh agus crúisgín uisge. D'ith sé an bia agus d'ól sé an t-uisge. Ansan do shín sé agus thuit a chodladh air airís. Nuair a bhí greas maith eile codlata aige tháinig an t-aingeal airís agus dhúisigh sé é. “Eirigh,” arsan t-aingeal, “agus caith an bia seo. Beidh gádh agat leis an mbia, mar tá ort dul abhfad.” D'eirigh Elias agus d'ith sé an bia. Nuair a bhí an bia ithte aige do ghluais sé chun bóthair agus thug sé dachad lá agus dachad oidhche ag siubhal gan a thuille bídh. Do mhair sé ar neart an bhídh sin i gcaith- eamh na h-aimsire go léir go dtí gur shrois sé cnoc Dé, 'sé sin, cnoc Hóreb. <L 510> CCXVI. PUTHARNACH GAOITHE. Nuair a shrois Elias cnoc Hóreb do chuaidh sé isteach i bpluais a bhí ann agus d'fhan sé sa phluais. Thug an Tighearna mórán sóláis dó an fhaid a bhí sé 'n-a chómhnuidhe sa phluais sin. Do taisbeánadh mórán neithe diamhara dhó agus do h-innseadh dó an brígh a bhí leó. Do cuireadh mórán sóláis aigne air, ach tríd an sólás go léir bhí aon bhuairt amháin ar a aigne agus bhí aon ghearán amháin aige 'á dhéanamh coitchianta le Dia. Bhí sé ag gearán clainne Israéil le Dia, 'ghá rádh go raibh druim lámha tabhartha acu leis an dTigh- earna agus le n-a chonnradh, gur leagadar na h-al- tóracha, gur mharbhuighdar na fáigí go léir, agus ná raibh fágtha ach é féin, agus go rabhadar 'ghá fhiach féin chun a mharbhuighthe. Nuair a bhí an gearán san aige 'á dhéanamh ar feadh tamail do labhair guth leis. “Eirigh amach,” ars an guth, “agus seasaimh ar an gcnoc os cómhair an Tighearna; agus feuch, an Tigh- earna ag gabháil thart, agus gaoth mhór láidir os cómhair an Tighearna, agus í ag raobadh na gcnoc agus ag brise na gcaraigreach; ní'l an Tighearna sa ghaoith sin, agus tar éis na gaoithe luasgadh talmhan; ní'l an Tighearna sa luasgadh talmhan agus tar éis an luasgadh talmhan teine; ní'l an Tighearna sa teine agus tar éis na teine, putharnach gaoithe ana réidh, ana chneasta.” Nuair airigh Elias an ghaoth chneasta réidh sin do thuig sé go raibh an Tighearna sa ghaoith sin agus chlúdaigh sé a aghaidh le n-a bhrat agus tháinig sé amach go doras na pluaise agus do stad sé. Do labhair an guth leis:— “Cad tá agat 'á dhéanamh anso, a Eliais?” arsan guth leis. Dhein Elias a ghearán airís. “Táim lán <L 511> de dhíogras riamh,” ar seisean, “dom' Thighearna, Dia na slógh, óir táid clann Israéil tar éis druim lámha thabhairt dod' chonnradh, táid t'altóracha leagaithe ar lár acu agus mharbhuighdar t'fháigí leis an gclaidheamh agus ní'l fágtha ach mise agus táid siad ar mo thóir-se chun mo mharbhuighthe.” “Imthigh,” arsan Tighearna, “tríd an bhfásach, an tslighe chéadna do tháinís, agus eirigh go dtí Damascus, agus nuair a shroisfir an áit sin cuir ola an Tighearna ar Hasael agus dein rí dhe ar Shuíria. Agus cuir ola an Tighearna ar Iehú, mac Namsí, agus dein rí dhe ar Israél. Agus cuir ola an Tighearna ar Eliséus, mac Saphait, chun é bheith i n'fháig at' inead féin. Agus seo mar a thuitfidh amach, an té do raghaidh saor ó chlaidheamh Hasael marbhóchaidh Iehú é, agus an té do raghaidh saor ó chlaidheamh Iehú marbhóchaidh Eliséus é. Agus fágfad-sa agam féin i n-Israél seacht míle nár chrom glúin do Bhaal.” D'imthigh Elias agus dhein sé na neithe sin. Bhí Achab go h-olc, ach má bhí féin níor rug Dia gairid air. Grásta ana mhór ó Dhia d'Achab ab eadh an mhírbhúilt úd a dhein an Tighearna nuair a tháinig an teine anuas ó neamh agus do loisg sí an ídhbirt agus an altóir os cómhair a shúl. Níor chuir an mhírbhúilt sin fhiachaint air iompáil ar Dhia agus aithrighe dhéanamh. Ansan d'eirigh na Suíriánaigh, sa dúthaigh lastoir, agus chuireadar cogadh air. Bhí rí ortha d'ár b'ainm Bena- dad agus bhí deichneabhar ar fhichid righthe ag cabhrú leis agus bhí na mílte gan áireamh slógh aige. Thánadar agus do thímpaladar cathair Shamaría, agus ní raibh aon bhreith ag Achab ar an gcathair do chosaint. Ach do chuir Dia fáig chuige 'ghá innsint dó go dtabharfí an buadh dhó ar na slóightibh sin go léir, “I dtreó,” ars an Tighearna, “go bhfeicfir gur mise an Tighearna.” Thug Achab cath do'n mhórshluagh san agus chuir sé ár agus dearg ruathar ortha. <L 512> CCXVII. NABOT. Ach bíodh gur thug an Tighearna an buadh do rí Israéil ar Bhenadad, níor dhein rí Israéil toil an Tighearna. Do dhein sé a thoil féin agus dhein sé neamhshuim de thoil an Tighearna. Nuair a bhí an cogadh idir é féin agus Benadad críochnuighthe tháinig sé abhaile go Samaría ó'n gcogadh. Bhí fíonghort ag fear d'ár bh'ainm Nabot agus bhí an fíonghort i n-aice le pálás Achaib, rí Shamaría, Do thuig Achab, dá mbeadh an fíonghort san aige féin go bhféadfad sé gáirdín ana dheas a dhéanamh de, bhí sé chómh caothamhail chómh cómhgarach san d'á ríghtheaghlach. Do labhair sé le Nabot. “Tabhair domh-sa an fíonghort san,” ar seisean, “agus tabharfad a luach go maith dhuit, nú tabharfad fíonghort eile dhuit i n'inead, fíonghort is fearr 'ná é, má 'sé sin is fearr leat.” “Nár leogaidh an Tighearna,” arsa Nabot, “go dtabharfinn-se dhuit-se an oighreacht so do tháinig chugham óm' shínsear!” Nuair a fuair Achab an freagra san chuaidh sé isteach abhaile agus fearg air agus gruaim agus ceann-fé. Chaith sé é féin ar a leabaidh agus thug sé aghaidh ar an bhfalla agus ní íosfadh sé bia ná ní olfadh sé deoch. “Cad í an ghruaim seo ort, a rí?” arsa Iesabel leis. D'innis sé dhi. “Go deimhin,” ar sisi leis, “is áiféiseach an rí thu! Ní miste rígheacht Israéil a bheith ag braith ort. Eirigh as san agus caith do chuid bídh. Tabharfad-sa an fíon- ghort san duit, ó chuiris do dhúil ann chómh mór.” Duin'uasal ab eadh Nabot. Fear creideamhnach ab eadh é agus bhí sé saidhbhir do réir a chreideamhna. Ní <L 513> raibh aon ghádh le h-airgead aige. Ní deirim 'ná go bhfuil sé 'n-a n-aigne agá lán daoine a dh'airigh an sgéal gur dhuine bocht é agus gur bh'é cúis go raibh gníomh Achaib chómh h-olc mar gur chuir sé a dhúil i bhfíonghort an duine bhoicht. Ní mar sin a bhí. Ies- raélíteach ab eadh Nabot ach bhí an fíonghort san aige i Samaría i n-aice an ríghtheaghlaigh. Ansan déarfadh duine, b'fhéidir, nár bh'aon iongna go mbronnfadh sé an blúire beag talmhan san ar an rí, ó chuir an rí a leithéid de dhúil ann. Gan amhras do bhronnfadh, ach bhí taobh eile ar an sgéal. Bhí dlighe Mhaoise ana dhian i dtaobh talmhan. Ní raibh ceaduighthe do dhuine sgar- mhaint le h-aon chuid de'n talamh a tháinig i n-oighreacht chuige ó n-a shínsear. Dá dtagadh cruadhtan ar dhuine agus go gcaithfadh sé an oighreacht do dhíol, do bhí fhios ag an té cheannóchadh an oighreacht nár bh'fhéidir dó í cimeád ach go dtí go dtiocfadh bliain an iúbilé. Chómh luath agus thiochfadh an bhliain sin go gcaithfadh an uile fhód de'n talamh dul thar n-ais chun an té go mba leis é ó dhúchas. Bheadh an dlighe sin briste ag Nabot dá dtugadh fé an fíonghort do'n rí. Siné cúis n-a ndubhairt sé an focal, “Nár leogaidh Dia go ndéanfinn a leithéid.” Bhí fhios ag Achab go raibh sé féin tar éis a iarraidh ar Nabot rud a dhéanamh a bhí i gcoinnibh na dlighe. Do ghéaruigh san an ghruaim air. Ní raibh aon sgáth ar Iesabel, ámhthach, i dtaobh dlighe Mhaoise ná i dtaobh aon dlighe eile. Do shuidh sí síos agus do sgríbh sí leitir, a gan fhios do'n rí, agus chuir sí séala an rí ar an leitir. Annsan do thug sí breab mhaith do bheirt fhínnithe bréige agus dubhairt sí leó dul agus a dhearbhú ar Nabot gur dhein sé diamhasla agus ríghmhasla. Do deineadh an dearbhú os cómhair cómh- uaisle Naboit. Ansan do tugadh an leitir dóibh, agus séala an rí uirthi, 'ghá órdú dhóibh Nabot do chur chun báis le gabháil do chlochaibh ann. Do cuireadh <L 514> Nabot chun báis ar an gcuma san. Nuair a bhí sé marbh do cuireadh sgéala chun Iesebel 'ghá innsint di go raibh an gníomh déanta. Siúd ag triall ar Achab í: “Seadh!” ar sisi, “Eirigh anois agus imthigh agus glac seilbh sa bhfíonghort úd. Tá Nabot as do shlighe. Tá sé marbh. Ní chuirfidh sé a thuille buartha ort.” CCXVIII. MICHÉAS. Do ghluais Achab amach láithreach agus siúd síos é chun an fhíonghuirt chun sealbha do ghlacadh ann. Ach do bhuail Elias uime, le h-órdú an Tighearna, agus do labhair sé leis an chainnt seo, fé mar a dh'órduigh an Tighearna dhó labhairt:— “Tá an marbhú déanta agat, agus tá seilbh glacaithe agat; agus seo mar adeir an Tighearna: Sa n-áit seo, mar ar líoghracadar na gadhair fuil Naboit líogh- raicfid siad do chuid fola-sa, leis. Tabharfad-sa olc ort agus déanfad íde ar do shliocht. Ní fágfar mac máthar acu beó. Déanfad do theaghlach ar nós teaghlaigh Ierobóaim mhic Nabait, agus ar nós teagh- laigh Baasa mhic Ahias, mar gheall ar a bhfuil déanta agat, ag gríosadh m'fheirge agus ag cur Israéil suas chun an pheaca dhéanamh. Agus i dtaobh Iesabel, íosfid na gadhair Iesabel sa pháirc sin Iesraheil. Nuair airigh Achab an chainnt sin tháinig sgannra air. D'umhluigh sé é féin i láthair an Tighearna. Chuir sé éadach ruainneach le n-a chroicean agus chrom sé ar throsgadh dhéanamh, agus ar a thaisbeáint go raibh ana bhuairt air mar gheall ar a pheacaíbh. Do dheabhróchadh an sgéal go raibh sé dáiríribh sa n-aithrighe, mar do labhair an Tighearna le h-Elias 'n-a thaobh: “An <L 515> bhfeicean tú,” arsan Tighearna le h-Elias, “an aithrighe atá ag Achab 'á dhéanamh; agus conus mar a dh'umhluigh sé é féin ar mo shon. D'á bhrígh sin, ní thabharfad-sa an díbhfeirg air le n-a ré féin. Ach i n-aimsir a mhic tabharfad an t-olc ar a theaghlach.” Do ghluais trí bliana gan aon chogadh idir Israél agus Suíria. Ansan do labhair Achab le Iósaphat rí Iúda. “Is eól duit,” ar seisean, “gur linn-na, le ceart, an tír sin ar a dtugtar Ramot Galaad. Ní ceart dúinn an tír sin d'fhágáilt a thuille ag rí Suíria. An dtiocfir-se liom agus bainfimíd de an tír? “Tá go maith,” arsa Iósaphat, “ach cuir an sgéal i gcómhairle an Tighearna tré bhéalaibh na bhfáigí.” Do chruinnigh Achab na fáigí a bhí aige féin, na fáigí fallsa, fáigí Iesabel; bhí cheithre chéad duine acu ann. “An raghad-sa go Ramot Galaad chun cogaidh?” arsa Achab leó. “Eirigh,” ar siad go léir, “agus tabharfidh an Tighearna buadh dhuit agus seilbh na tíre sin.” “An bhfuil aoinne d'fáigíbh an Tighearna anso,” arsa Iósaphat, “go bhféadfimís labhairt leis?” “Tá,” arsa Achab, “aoinne amháin, ach ní thaithnean sé liom. Michéas is ainm dó, agus ní thugan sé dhom choidhche ach targaireacht uilc.” “Ná labhair ar an gcuma san, a rí,” arsa Iósaphat. Do cuireadh fios ar Mhichéas agus tháinig sé. Do shuidh Achab agus Iósaphat, gach duine acu 'n-a chathaoir ríoga féin agus a éide rí uime, ag geata na catharach, agus na fáigí go léir ag fáigeadóireacht os a cómhair, agus gan 'n-a mbéalaibh go léir ach: “Imthigh suas, a rí, go Ramot Galaad fé bhuadh agus tabharfidh an Tighearna an tír sin isteach ad' láimh duit.” “Labhair-se an focal fóghanta leis an rí,” arsan teachtaire a chuaidh 'ghá iarraidh, le Michéas, “mar, feuch, tá an focal fóghanta acu go léir 'á thabhairt dó.” <L 516> “Labharfad-sa an focal a chuirfidh an Tighearna am' béal chugham,” arsa Michéas. Do tughadh i láthair an rí é. “A Mhichéais,” arsa Achab leis, “an raighmíd suas go Rámot Galaad nú an bhfanfimíd gan dul suas?” “Eirigh suas le buadh,” arsa Michéas, “agus tabhar- fidh an Tighearna i láimh an rí é.” Pé cúis a bhí ag an rí leis dubhairt sé an chainnt seo 'ghá fhreagra, “Iarraim ort i láthair an Tighearna gan aon nídh do rádh liom ach an nídh is fíor i n-ainm an Tighearna.” “Do chonac,” arsa Michéas, “Israél go léir sgaipithe ar na cnocaibh mar a bheadh caoire gan aodh- aire: agus dubhairt an Tighearna: Ní'l aon mháighistir ortha so. Téidheadh gach duine abhaile chun a thighe féin i síothcháin.” “Feuch cad dubhairt leat!” arsa Achab le Iósaphat. “Ní'l aon fhocal fóghanta aige dhom.” CCXIX. ACHAB BEÓ-GHONTA. Nuair adubhairt Achab an focal san, “Ní'l aon fhocal fóghanta aige dhom,” dubhairt Michéas an chainnt eile seo: “Tá spirid éithigh i mbéalaibh na bhfáigí seo agat-sa agus táid siad at' sheóladh ar t'aimhleas.” “Tógtar Michéas,” arsa Achab, “agus curtar i mbraighdineas é agus ná tugtar le n-ithe agus le n-ól dó ach arán garbh agus uisge, go dtagad-sa abhaile i síothcháin ó'n gcogadh so.” “Má thagan tusa abhaile i síothcháin ó'n gcogadh san,” arsa Michéas, “ní'l labhartha ag an dTighearna trém' béal-sa. Tugaidh go léir fé ndeara an méid sin, a dhaoine!” ar seisean. <L 517> Do ghluais an dá rí agus a slóighte go Rámot Galaad chun an chogaidh. Nuair a bhíodar ag dul isteach sa chat do dhein Achab feall ar Iósaphat. “Cuir umat dó chorú ríoga,” ar seisean leis. Do chuir Iósaphat a éide ríoga uime. Ansan d'imhthigh Achab agus chaith sé dhe a chórú rí agus chuir sé a mhalairt de chórú uime i dtreó ná h-aithneochadh aoinne gur bh'é rí Israéil é. Bhí órdú, ámhthach, tabhartha ag rí Suíria d'á thaoise- achaibh airm gan cómhrac a dhéanamh le h-aoinne ach le rí Israéil. Thosnuigh an cath. Chonaic taoiseacha rí Suíria Iósaphat agus a éide rí uime. Mheasadar gur bh'é Achab a bhí ann agus thugadar go léir aghaidh air. Chuir sé liúgh as nuair a fuair sé iad ag déanamh air. Nuair a liúigh sé d'aithnighdar é agus tharaigeadar siar uaidh agus thugadar a n-aghaidh i dtaobh éigin eile, agus do ghluais an cath. D'á ghastacht a dhein Achab an feall níor dhein an feall aon tairbhthe dhó. Do lúb fear a bhogha agus do chaith sé saighead gan amus. Bhí Achab 'n-a shuidhe 'n-a charbad. Do bhuail an tsaighead san é díreach fé chléithín a uchta agus thug sí goin bháis dó. “Beir amach as an gcath me,” ar seisean le n-a ghiolla, “táim beó-ghonta.” Do rith a chuid fola síos sa charbhad 'n-a sruth. Chómh luath agus do tuigeadh go raibh Achab beó-ghonta do cuireadh deire leis an gcath agus dubhradh leis na slóighte go léir imtheacht abhaile, gach aoinne chun a thighe féin. Fuair Achab bás an tráth- nóna san agus do tugadh a chorp abhaile go Samaría. Do nigheadh an carbad sa lochán ag Samaría agus do líoghracadar na gadhair an fhuil, agus mar sin do fíoradh focal an Tighearna 'n-a thaobh. Bhí mac aige agus Ochosias ab ainm dó. Do deineadh rí dhe i n-inead a athar. D'iompuigh sé amach chómh h-olc díreach agus ba dhual dó a bheith, ó n'athair agus ó n-a mháthair. Dhein sé an t-olc os cómhair an <L 518> Tighearna fé mar a dheineadh a shínsear, agus d'adhair sé Baal, agus do ghríos sé fearg an Tighearna, agus chuir sé suas na daoine chun na bpeacaí dhéanamh. Níor mhair sé, ámhthach, 'n-a rí, ach dhá bhliain. Do thárla dhó bheith i seómra uachtarach éigin d'á thigh agus do thuit sé amach tré fhinneóig an tseómra agus do gortuigheadh é i dtreó go raibh sé i n-uacht bháis. Chomáin sé teach- taireacht go h-Accaron chun a fhiafraighe de Bheelsebub an dtiocfadh sé chuige féin ó'n mbreóiteacht a chuir an gortú air. Le h-órdú an Tighearna bhí Elias ar an slighe roimis na teachtairí. Chómh luath agus thánadar mar a raibh sé do labhair sé leó:— “An amhlaidh ná fuil aon Dia i n-Israél,” ar seisean, “treás go bhfuiltí ag dul chun labhartha le Beelsebub, dia Accaroin? Iompuighidh thar n-ais agus abraidh le rí Israéil: Seo mar adeir an Tighearna: An leabaidh sin ar a bhfuilir sínte ní eiréochair choidhche aisti, ach gheóbhair bás ar an leabaidh sin go deimhin.” Nuair a bhí an méid sin ráidhte aige d'iompuigh sé uatha agus d'imhthigh sé. CCXX. FEAR CLÚMHACH. Tháinig na teachtairí thar n-ais ag triall ar Ochosias. “Cad a thug thar n-ais sibh?” ar seisean. “Cad 'n-a thaobh nár dheineabhair an rud adubhart libh?” “Do bhuail fear umainn,” ar siad san, “agus dubhairt sé linn, an amhlaidh ná raibh aon Dia i n-Israél treás go rabhamair ag dul chun labhartha le Beelsebub dia Accaroin. ‘Téidhidh thar n-ais,’ ar seisean, ‘agus abraidh leis an rí sin ná h-eireóchaidh sé as an leabaidh sin ar a bhfuil sé sínte anois, ach go bhfaghaidh sé bás go deimhnightheach.’” <L 519> “Cad é an saghas fir é?” ansan rí. “Fear clúmhach, a rí,” ar siad san, “agus crios leathair fan chuim air.” “Tuigim,” arsan rí, “Elias an Teisbíteach an fear san.” Do ghlaoidh an rí taoiseach airm chuige. Tháinig an taoiseach. “Tóg leat caogad fear,” arsan rí, “agus tabhair anso chugham an fear san, Elias an Teisbíteach.” De ghluais an taoiseach agus a chaogad fear. Thán- adar chun na h-áite 'n-a raibh Elias. Bhí sé 'n-a shuidhe ar mhullach cnuic. “A fhir Dé,” arsan taoiseach, “tá órduighthe ag an rí dhuit teacht ag triall air láithreach.” “Má's fear le Dia mise,” arsa Elias, “tagadh teine as na flathais anois agus loisgeadh sí thusa agus do chaogad fear.” Do thuit an teine láithreach anuas as na flathais agus do loisg sí 'n-a luathrigh an taoiseach agus an caogad fear a bhí le n-a chois. Do chuir an rí taoiseach eile agus caogad eile uaidh. Thánadar go bun an chnuic. “A fhir Dé,” arsan taoi- seach, “seo mar adeir an rí leat: “tar anuas as san chugham láithreach.'“ “Má's fear le Dia mise,” arsa Elias, “tagadh teine anuas as na flathais agus loisgeadh sí thusa agus do chaogad fear.” Agus do tháinig an teine anuas agus do loisg sí an taoiseach san agus a chaogad fear díreach mar a loisg sé an chéad thaoiseach agus a chaogad fear. Ach do chuir an rí uaidh an trímhadh taoiseach agus an trímhadh caogad. Nuair a tháinig an taoiseach san i láthair Eliais isé rud a dhein sé 'ná é féin do chaitheamh ar a dhá ghlúin os a chómhair. “Ó,” ar seisean,” a fhir Dé, comaraighe mh'anama ort! Agus comaraighe anam na bhfear so <L 520> atá lem' chois ort! Tháinig an teine as na flathais agus do loisg sí an chéad chaogad agus an taoiseach a bhí os a gcionn. Ansan tháinig an teine anuas agus do loisg sí an tarna caogad agus an taoiseach a bhí os a gcionn. Aithcim ort, a fhir Dé, gan mise agus mo chaogad do chur chun báis.” Do labhair an t-aingeal le h-Elias. “Imthigh síos,” arsan t-aingeal, “ná bíodh aon eagla ort.” D'eirigh Elias agus d'imthigh sé leó síos ag triall ar an rí agus do labhair sé an chainnt chéadna leis an rí do labhair sé leis na teachtairíbh úd. “Seo mar adeir an Tighearna,” ar seisean, “Do chuiris teachtairí chun labhartha le Beelsebub, chómh maith agus dá mba ná beadh aon Dia i n-Isráel. Mar gheall air sin ní eireóchair as an leabaidh sin ach gheóbhair bás innti go deimhnightheach.” Agus do fuair sé bás, do réir mar adubhairt Elias. Ní raibh aon mhac aige, agus d'á bhrígh sin do deineadh rí i n'inead d'á dhritháir Ióram. Bhí Ióram eile 'n-a rí ar Iúda an uair sin. B'é sin Ióram mac Iósaphait. Bhí an Ióram san dhá bhliain 'n-a rí ar Iúda nuair a deineadh rí ar Israél de Ióram mac Ochosiais. Bhí na Móabítigh agus na cineacha eile sa timpal ag eirighe go stuacach i gcoinnibh Israéil an uair sin agus a smacht acu 'á chaitheamh díobh. CCXXI. CARBAD TEINE. Bhí an t-am tagaithe 'n-a raibh ceapaithe ag an dTigh- earna Elias do bhreith leis as an saoghal so agus an gnó a bhí ag Elias 'á dhéanamh do chur ar Eliséus. Do <L 521> thárla, an uair sin, go raibh Elias agus Eliséus ag dul i n-aonfheacht go Galgal. “Fan-se anso,” arsa Elias, “óir tá órduighthe ag an dTighearna dhomh-sa dul chómh fada le Betel.” “Deirim leat,” arsa Eliséus, “i láthair an Tighearna atá beó, agus i láthair t'anama féin atá beó, ná sgar- fad leat!” Chomáineadar leó go dtánadar chómh fada le Betel. Bhí cualacht fáigí sa n-áit sin agus thánadar ag triall ar Eliséus. “Nách eól duit,” ar siad leis, “go bhfuil an Tighearna chun do mháighistir a thógaint uait indiu?” “Is eól dom san,” arsa Eliséus. “Ná h-abraidh aon fhocal.” “Tá sé chómh maith agat-sa fanmhaint anso i mBetel,” arsa Elias le h-Eliséus, “óir tá órduighthe ag an dTighearna dhomh-sa dul chómh fada le Iericó.” “Deirim,” arsa Eliséus, “i láthair an Tighearna atá beó agus i láthair t'anama-sa féin atá beó, ná sgarfad-sa leat-sa!” Chomáineadar leó le cois a chéile go dtánadar go Iericó. Bhí cualacht fáigí san áit sin agus thánadar ag triall ar Eliséus, díreach mar tháinig an chualacht i mBetel, agus dubhradar: “An bhfuil fhios agat go bhfuil an Tighearna chun do mháighistir do thógaint uait indiu?” “Tá fhios agam féin é sin,” arsa Eliséus leó, “Ná h-abraidh-se aon rud.” “Fan-se anso,” arsa Elias le h-Eliséus, “óir tá órduighthe ag an dTighearna dhomh-sa dul chómh fada le h-abhainn Iórdain.” “Deirim leat,” arsa Eliséus, “i láthair an Tighearna atá beó agus i láthair t'anama-sa féin atá beó, ná sgarfad leat!” Chomáineadar leó le cois a chéile. Do ghluais caogad fear de sna fáigíbh agus do leanadar iad. Níor thánadar suas leó, ámhthach. Níor dheineadar ach cimeád i radharc na beirte. Tháinig an bheirt go <L 522> bruach na h-abhan. Nuair a bhíodar ar bhruach na h-abhan do bhain Elias de a bhrat agus d'fhill sé an brat ar a chéile agus do bhuail sé uisge na h-abhan leis an mbrat. Nuair a buaileadh an buille ar an uisge d'osgail an t-uisge ó n-a chéile i dtreó gur fágadh bóthar tirim anonn idir an dá uisge. D'imthigh an bheirt anonn tríd an mbóthar san a bhí idir an dá uisge, agus an caogad fear ag feuchaint ortha! Nuair a bhíodar ar an dtaobh thoir de'n abhainn do labhair Elias. “Cad ba mhaith leat a dhéanfinn duit?” ar seisean le h-Eliséus. “Aithcim ort,” arsa Eliséus, “an spirid sin atá ionat-sa, é bheith ionam-sa ar dúbailt.” “Tá nídh ana dheacair iarrtha agat,” arsa Elias, “ach mar sin féin, má bhíon radharc agat orm agus mé am' thógáilt uait beidh do mhian agat; mara mbeidh an radharc san agat orm le linn imtheacht dom ní bheidh.” Do ghluaiseadar ag siubhal le cois a chéile ar bruach na h-abhan agus iad ag cainnt le n-a chéile. I lár na cainnte dhóibh do tháinig chucha mar a bheadh carbad teine agus eachra teine agus do sgaradh an bheirt ó n-a chéile, agus tháinig mar a bheadh sídhe gaoithe agus thóg sí Elias ruas in sna flathais. Nuair a chonaic Eliséus ag imtheacht suas é sa tsídhe gaoithe do liúigh sé, “Ó! A Athair! A Athair!” ar seisean, “Carbad Israéil agus a ara!” Ansan ní raibh radharc aige air a thuille. Nuair a chuir sé dhe an sgannra d'fheuch sé ar an dtalamh agus chonaic sé ann an brat a bhíodh ar Elias. Do leog Elias uaidh an brat nuair a bhí sé ag imtheacht suas sa tsídhe gaoithe. Do thóg Eliséus an brat. Tháinig sé thar n-ais go bruach na h-abhan. Do bhuail sé buille de'n bhrat ar an uisge, mar a dhein Elias roimis sin. Níor osgail <L 523> an t-uisge. Ansan do ghlaoidh sé ar Dhia Eliais agus bhuail sé an t-uisge airís. Ansan d'osgail an t-uisge, díreach mar a dhein sé nuair a bhuail Elias é, agus tháinig sé anall do chosaibh tiorma, agus an caogad fear úd de sna fáigíbh ag feuchaint air. Nuair a chonacadar an t-uisge ag osgailt agus Eliséus ag teacht anoir thar an abhainn do liúghdar, “Ó,” ar siad, “tá spirid Eliais i n-Eliséus!” agus thánadar agus d'umhluighdar go talamh. CCXXII. A PHLAITINN MAOL. Nuair a chonaic na fáigí a bhí ag feuchaint ar Eliséus ag teacht anall thar abhainn é tríd an osgailt a bhí idir an dá uisge, agus é i n'aonar, do labhradar leis. “Do thóg angeal an Tighearna uait do mháighistir,” ar siad, “ach b'fhéidir gur leog an t-aingeal anuas é i ngleann éigin nú ar chnoc éigin. Tá anso,” ar siad, “againn-na caogad d'fhearaibh luatha láidre. Féadfid siad dul agus an dúthaigh, idir chnuic agus gleannta, do chuardach agus b'fhéidir go bhfaighdís é agus go dtabharfidís chughat thar n-ais é.” “Ná bacaidh é,” arsa Eliséus leó. Do leanadar ag tathant air, go leogfadh sé dhóib dul agus an cuardach a dhéanamh go dtí gur thoiligh sé chuige. Chuireadar uatha an caogad fear chun an chuardaigh a dhéanamh. D'imthighdar agus bhíodar ag cuardach ar feadh trí lá agus ní bhfuaradar Elias, nídh nár bh'iongna. Bhí Eliséus imthighthe go dtí Iericó um an dtaca 'n-a raibh an lucht cuardaigh tagaithe thar n-ais. Do leanadar é. “Ní bhfuaramair aon tuairisg air,” ar siad. “Ná dubhart libh gan é bhac?” arsa Eliséus leó. <L 524> Nuair a fuair muinntir na catharach go raibh Eliséus sa chathair thánadar chuige agus dheineadar gearán leis. “Feuch, a Uasail,” ar siad, “tá an chathair seo suidhte i n-inead áluinn, ach tá uisge na h-áite go dian olc agus tá an talamh mórthímpal go h-olc agus go neamhthorthamhail.” “Tugaidh chughamh árthach nuadh agus rainnt salainn ann,” arsa Eliséus leó. Thugadar chuige an t-árthach nua agus an salan ann. Thóg sé leis an t-árthach agus an salan ann agus chuaidh sé suas go dtí an tobar mar a raibh an t-uisge ag teacht aníos as an dtalamh. Do chaith sé an salan isteach sa tobar agus le n-a linn sin dubhairt sé, “Seo mar adeir an Tighearna: Táid na h-uisgidheacha so leighiste agam, agus ní bheidh bás ná neamhthorthamhlacht ionta feasta;” agus uisge fóghanta ab eadh an t-uisge sin as san amach. D'fhág Eliséus an chathair sin agus tháinig sé go Betel. Bhí a lán droch dhaoine i mBetel. Is ann is mó a bhíodh daoine ag adhradh na ngamhan, .i. ag adhradh na ndéithe fallsa i riocht gamhan. Níor leór leis na daoinibh sin iad féin a bheith go h-olc ach bhídís ag múine an uilc d'aos óg na catharach. Bhídís 'á mhúine do'n aos óg conus tarcuisne thabhairt d'fháig bh an Tighearna. Nuair a bhí Eliséus ag dul suas go dtí Betel do ghluais 'n-a dhiaidh sguaithne garsún ó'n gcathair agus iad ag liúirigh, agus, “Imthigh suas! Imthig suas, a fhir na plaitinne maoile,” adeiridís. “A phlaitinn maol! A phlaitinn maol!” adeiridís. Do thug sé aghaidh siar ortha. Do thuig sé an easonóir a bhí acu 'á thabhairt do'n Tighearna. Do chuir sé mallacht ortha. An túisge 'n-ar chuir do tháinig dhá bheithidheach allta, dhá bheithir, amach a' coill a bhí i n-aice na h-áite agus do stracadar as a chéile beirt agus dachad de'n aos óg mhalluighthe sin. <L 525> D'imhthigh Eliséus ó'n áit sin agus chuaidh sé go cnoc Chármel agus as san go Samaría. Innsid lucht eóluis dúinn nác i bhfeirg dhaona, ná le miosgais, ná le dúil i ndíoltas, do chuir Eliséus an mhallacht san ar an aos óg san, ach gur b'é an Tighearna féin adubhairt leis an mhallacht san do chur ortha, i dtreó go gcurfí an díbhfeirg ortha agus go mb'fhéidir go gcuirfadh an díbhfeirg sgannra ar an muinntir a bhí 'á mhúine dhóibh conus tarcuisne agus easonóir a thabhairt do sheirbhíseach an Tighearna, agus tré n-a sheirbhíseach, do'n Tighearna féin. Ní baoghal go ndéanfadh Eliséus é mara mbeadh gur órduigh an Tighearna dhó é dhéanamh. CCXXIII. TRIÚR RIGHTHE. An fhaid a mhair Achab, rí Israéil, i Samaría, bhí Mesa, rí Mhóab, fé chíos aige. Bhíodh a lán caereach ag Mesa agus do dhíoladh sé le h-Achab céad míle uan agus céad míle reithe mar aon leis na lomraíbh olna a bhíodh ortha. Tar éis bháis d'Achab do dhiúltuigh Mesa do'n chíos san a dhíol. Do chruinnigh Ióram, rí Israéil, mór shluagh d'fhearaibh Israéil. Ansan chuir sé teach- taireacht ag triall ar rí Iúda agus d'innis sé dhó conus mar a bhí rí Mhóab ag diúltú do'n tsocarú a bhí idir é féin agus rí Israéil, “Agus,” ar seisean, “táim anois 'ghá iarraidh ort-sa, a rí, teacht liom go gcuirimíd cogadh air.” “Tá go maith,” arsa rí Iúda, “Raghad-sa leat. Gach a bhfuil agam-sa is leat- sa é i gcóir an chogaidh sin, mo dhaoine agus mo chapail. Ach cad é an tslighe a gheóbhmíd?” “Geóbhmíd mórthímpal tré ghainmheach Edoim,” arsa rí Israéil. Ansan do ghluais rí Israéil agus rí Iúda <L 526> agus rí Edoim, triúr righthe, mórthímpal tríd an ngainmheach, iad féin agus a slóighte. Bhí siubhal seacht- mhaine sa chuaird sin, agus ní raibh aon bhraon uisge ann do sna slóightibh ná do sna beithidhigh a bhí acu. “Ochón! ochón! ochón!” arsa rí Israéil, “cad a dhéanfimíd? Do chruinnigh an Tighearna an triúr righthe againn anso sa ghainmheach, chun sinn a thabhairt suas do shliocht Mhóab!” “Ná fuil aon fháig leis an dTighearna anso,” arsa rí Iúda, “i dtreó go n-iarrfimís trócaire ar an dTighearna tríd?” “Tá anso,” arsa duine de sheirbhíseachaibh rí Israéil, “Eliséus mac Saphait, agus isé a chuireadh uisge ar lámhaibh Eliais.” “Tá briathar an Tighearna ag an bhfear san,” arsa rí Iúda. Do ghluais an triúr righthe agus thánadar i láthair Eliséuis. Nuair a bhíodar 'n-a láthair do labhair Eliséus le rí Israéil:— “Cad ab áil leat-sa dhíom-sa?” ar seisean. “Imthigh ag triall ar fháigíbh t'athar agus do mháthar.” “Ó!” arsa rí Israéil, “cad chuige gur chruinnigh an Tighearna an triúr righthe seo anso chun iad féin agus a slóighthe thabhairt suas do chlainn Mhóab!” “Deirim an méid seo leat,” arsa Eliséus, “i lá- thair Tighearna na slógh. Mara mbeadh an uraim atá agam do rí Iúda, ní éistfinn leat-sa ná ní fheuchfinn ort. Ach tugtar chugham anso fear ceóil.” Tháinig an fear ceóil agus do sheinn sé ceól. Nuair a bhí an ceól d'á sheinnt tháinig lámh an Tighearna ar Eliséus agus do labhair sé. “Seo mar adeir an Tighearna,” ar seisean. “Tagaidh ar an gcaidhséar san atá tirm anois, agus deinidh poill mhóra dhoimhne ann, i n-diaidh chéile; agus seo mar adeir an Tighearna; Ní fheicfidh sibh fearthainn, ná gaoth ach beidh caise uisge ag gluaiseacht tríd an gcaidhséar san agus beidh na <L 527> poill mhóra a dhéanfidh sibh, beid siad lán suas de'n uisge agus beidh bhúr ndóithin le n-ól agaibh féin agus ag bhúr ndaoine agus ag bhúr mbeithidhigh. Agus is beag ag an dTighearna an méid sin. Tabharfidh sé na Moabítigh isteach i nbhúr lámhaibh daoibh, agus leagfidh sibh gach dún daingean ortha agus gach cathair uasal, agus gearrfidh sibh gach crann torthamhail, agus coisgfidh sibh na toibreacha uisge go léir, agus cuirfidh sibh brat cloch anuas ar gach páirc fhóghanta.” Agus do thárla ar maidin, i dtráth na n-ídhbirtí do dhéanamh, gur ghluais an t-uisge 'n-a thuile tríd an gcaidhséar, tré chrích Edoim, agus go raibh an dúthaigh go léir lán d'uisge. Agus d'airigh na Móabítigh na righthe bheith tagaithe chun catha agus cruadh chómhraic do chur ortha agus do chruinnighdar a neart slógh go léir agus sheasuighdar ullamh chun cómhraic. Bhí an ghrian díreach ag eirighe agus bhí solus na gréine dearg agus an solus dearg ag taithneamh ar an uisge. Ní raibh aon choinne ag na Móabítigh ar uisge bheith sa n-áit, nídh nár bh'iongna. Do buaileadh isteach 'n-a n-aigne gur fuil a bhí ann. “Ó,” ar siad le n-a chéile, “feuch an fhuil go léir! Is amhlaidh atáid na righthe seo tar éis iompáil ar a chéile agus a chéile mharbhú! Siné thug an fhuil ann. Téanaidh anois agus beidh an fhoghail againn!” Siúd isteach iad i longphort Israéil. Do léim Israél suas agus bhuaileadar an mhuinntir a tháinig agus cuireadh an teiche ortha láithreach. Do leanadar iad go tapaidh agus chuireadar ár agus dearg ruathar ar na Móabítigh, mar adubhairt Eliséus. Do leaga dar na catharacha agus do stopadar na toibreacha uisge, agus do ghearradar na crainn a bhí torthamhail, agus thug gach fear ualach cloch leis agus chuireadar brat cloch ar gach páirc fhóghanta. Nuair a chonaic rí Mhóab an méid sin thóg sé chuige seacht gcéad fear d'fhearaibh toghtha, agus a chlaidheamh i láimh gach fir acu, <L 528> agus thugadar fogha sanntach fé rí Edoim, ach do theip air aon bhrise isteach a dhéanamh air féin agus ar a shluagh. Nuair a bhí an sgrios san déanta ag an dtriúr righthe do chas gach rí acu abhaile chun a thíre féin. CCXXIV. CÓIR ANA MHAITH. Tháinig bean ag triall ar Eliséus. Bean ab eadh í a bhí pósta ag duine de sna fáigíbh agus a fear tar éis bháis agus bhí beirt mhac aici. Bhí éilteóir éigin ag cur uirthi ag éileamh fiach uirthi agus ní raibh aon rud aici chun na bhfiach a dhíol. “Tá m'fhear tar éis bháis, a uasail,” ar sisi le h-Eliséus, 'agus mar is eól dot' onóir, fear ab eadh é go raibh eagla Dé air. Tá éilteóir anois ag éileamh fiach orm, agus ní'l aon rud agam chun na bhfiach a dhíol, agus tá sé chun mo bheirt mhac a bhreith leis 'n-a sclábhuidhthe ag obair dó, agus cad a dhéanfad!” “Agus cad ba mhaith leat a dhéanfinn-se dhuit?” arsa Eliséus léi. Níor fhreagair sí an cheist sin. Do labhair Eliséus airís. “Cad tá sa tigh agat?” ar seisean léi. “Ní'l aon nídh sa tigh agam, a uasail,” ar sisi, “ach beagán oíle. “Imthig,” ar seisean léi, “agus tabhair leat ar iasacht oiread árthaí folamha ó sna cómharsain agus is féidir leat fhághail uatha. Ansan imthigh féin agus do bheirt mhac isteach sa tigh agus dún an dorus agus doirt an oíle isteach in sna h-árthaíbh sin go dtí go mbeid siad lán.” D'imthigh sí agus thug sí léi na h-árthaí ar iasacht, agus chuaidh sí isteach agus chrom sí ar an oíle do chur <L 529> isteach ionta. Do lean an oíle ag rith amach as an árthach 'n-a raibh sé go dtí go raibh na h-árthaí eile go léir lán. Nuair a bhí an t-árthach deirineach lán aici, “Tabhair chugham árthach eile,” ar sisi. “Ní'l aon árthach eile againn,” ars an chlann. Ansan do stad an oíle Tháinig sí agus d'innis sí d'Eliséus an sgéal. “Imthigh anois,” arsa Eliséus léi, “agus díol oiread de'n oíle sin agus dhéanfidh t-éilteóir do shásamh agus bíodh an chuid eile agat duit féin agus dod' bheirt mhac.” Do ghabhadh Eliséus go minic, 'n-a chuardaibh, tré áit ar a dtugtí Sunam. Bhí 'n-a cómhnuidhe sa n-áit sin bean uasal a bhí ana chreideamhnach. Nuair a bhíodh Eliséus ag gabháil an treó ba ghnáth leis an mnaoi uasail sin óstaidheacht a thabhairt dó agus cóir mhaith do chur air. Nuair a fuair sí go ngabhadh sé an treó go minic do labhair sí le n-a fear — “Tá sé chómh maith againn,” ar sisi, “seómra beag deas compórdamhail a dhéanamh do'n duine naomhtha san agus leabaidh do shocarú ann dó agus cathaoir agus bórd agus coinnleóir, i dtreó, nuair a thiocfidh sé chughainn go bhféadfidh sé fanmhaint ann ar a shuaineas pé faid is maith leis.” Do deineadh an seómra. Tháinig Eliséus. Do cuireadh isteach sa tseómra é agus tugadh le tuisgint dó go mba leis féin an seómra san chun fanmhaint ann ar a shuaineas pé faid ba mhaith leis, gach aon uair a bheadh sé ag gabháil an treó. Do stad sé sa tseómra agus chuir sé a thuirse dhe agus bhí sé buidheach. Bhí giolla aige agus Giési ab ainm do'n ghiolla. Nuair a bhí a thuirse curtha dhe ag Eliséus do ghlaoidh sé chuige a ghiolla. “Glaoidh chugham an bhean uasal Shunamíteach úd,” ar seisean leis an ngiolla. Do ghlaoidh. Tháinig sí. Nuair a bhí sí 'n-a láthair:— ‘Abair léi mar seo,” ar seisean leis an ngiolla, <L 530> “Tá cúram mór déanta agat dínn agus tá cóir ana mhaith curtha agat orainn ins gach nídh. Cad ba mhaith leat a dhéanfinn-se dhuit. An bhfuil aon ghnó idir lámhaibh agat go bhféadfinn aon tairbhthe dhéanamh duit ann dá labhrainn leis an rí ar do shon nú le ceann uraid an airm?” “Táim am' chomhnuidhe anso,” ar sisi, “i lár mo mhuinntire féin.” “Má 'seadh,” ar seisean le Giési, “cad ba mhaith léi a dhéanfinn di?” “Ná fiafraigh san di,” arsa Giési. “Ní'l aon mhac aici agus tá a fear aosta.” Bhí an bhean tar éis imthighthe amach an uair sin. “Glaoidh isteach uirthi,” arsa Eliséus. Do ghlaoidh agus tháinig sí. Dubhairt sé an chainnt seo léi: “Um an dtaca so an bhliain seo chughainn, má's slán beó, beidh mac ar iompar agat ad' bhroinn.” “Aithcím ort, a uasail, a fhir Dé,” ar sisi, “agus ná h-abair bréag led' sheirbhíseach!” Tháinig an t-am agus bhí an mac ag an mnaoi sin do réir mar adubhairt Eliséus a bheadh. CCXXV. LEANBH 'Á THÓGAINT Ó'N MBÁS. Bhí an mac ag eirighe suas. Bhí sé lá amuich sa pháirc i n-aonfheacht le n'athair, i dteannta na mbuanaidhthe. Do liúigh sé go h-oban, “Ó! a athair,” ar seisean, “tá teinneas am' cheann! Tá teinneas am' cheann!” “Tóg isteach é ag triall ar a mháthair,” ars an t-athair. Do tógadh isteach é agus do tugadh d'á mháthair é. Chuir sí chúichi ar a glúinibh é. Bhí sé ar a glúinibh aici go dtí meadhon lae. Ansan fuair sé bás. Do thóg sí léi suas é agus isteach sa tseómra úd a deineadh <L 531> d'Eliséus, agus shín sí an corp beag ar leabaidh Eliséuis agus d'fhág sí ansan é agus d'imthigh sí amach agus dhún sí an dorus 'n-a diaidh. Ansan do ghlaoidh sí ar a fear:— “Aithcim ort,” ar sisi, “giolla thabhairt dom agus asal, go dtéidhead chun cainnte leis an nduine naomhtha úd.” “Cad ab áil leat ag dul chun cainnte leis indiu?” arsan fear. “Ní lá sabbóide an lá indiu agus ní'l ré nuadh ann.” “Is cuma san,” ar sisi, “caithfad dul ag triall air.” Tháinig an t-asal agus an giolla. Do cuireadh iallait ar an asal agus chuaidh sí ar a mhuin. “Comáin leat anois,” ar sisi, “chómh géar agus is féidir leat é, agus dein an rud adeirim leat!” Níor bh'fhada go bhfeacaidh Eliséus ag teacht í. “Tá an Sunamíteach uasal úd ag teacht,” ar seisean le Giési, a ghiolla, “Imthigh agus fiafraigh di an bhfuil gach nídh go maith aici féin agus agá fear agus agá mac.” Do dhein. “Tá gach nídh go maith,” ar sisi. Ach nuair a tháinig sí i láthair Eliséuis do chaith sí í féin agá chosaibh agus do rug sí greim ar chosaibh air. Do mheas Giési í thógaint uaidh. “Sgaoil léi,” arsa Eliséus. “Tá brón uathbhásach uirthi agus do cheil an Tighearna orm é.” Do labhair sisi. “Ar iarras-sa ort mac a thabhairt dom, a uasail?” ar sisi. “Ná dubhart led' shoillse an focal ‘ná h-abair bréag liom?’” “Fáisg-se suas thu féin,” ar seisean le Giési, “agus tóg leat an bachal so, agus má bhuailean aoinne umat ná beannuigh dó, agus má bheannuighean aoinne dhuit ná freagair é. Eirigh isteach mar a bhfuil an corp agus cuir an bachal san anuas ar ghnúis an leinbh.” Ach do labhair máthair an leinbh, “I láthair Dé atá beó agus i láthair t'anama-sa féin atá beó ní sgarfad leat!” <L 532> Ansan d'eirigh sé agus do lean sé í. Bhí Giési imthighthe rómpa. Tháinig sé mar a raibh corp an leinbh agus chuir sé an bachal ar ghnúis an chuirp. Ach má chuir níor tháinig aon anam sa chorp. D'imthigh sé thar n-ais ag triall ortha-san agus bhuail sé úmpa. “Níor eirigh an leanbh,” ar seisean leó. Ansan chuaidh Eliséus isteach, agus suas chun an tseómra, agus chonaic sé an leanbh sínte marbh ar an leabaidh. Do dhún sé an dorus agus chrom sé ar a ghuidhe do chur suas chun Dé go láidir. Ansan do shín sé é féin anuas ar an gcorp i dtreó go raibh a bhéal ar bhéal an chuirp agus a shúile ar shúilibh an chuirp agus a dhá láimh ar dhá láimh an chuirp agus a chabhail ar chabhail an chuirp. Ba ghearr gur thosnuigh teas ar theacht sa chorpán. Ansan d'eirigh Eliséus agus shiubhluigh sé aon uair amháin treasna an tseómra. Ansan do shín sé é féin airís anuas ar an gcorpán ar an gcuma gcéadna. Ba ghearr gur leath an leanbh a bhéal. Do leath sé a bhéal seacht n-uaire as a chéile. Ansan d'osgail sé a shúile. Ansan do ghlaoidh Eliséus ar a ghiolla, ar Ghiési. “Glaoidh chugham an tSunamíteach úd,” ar seisean. Do ghlaoidh. Do tháinig sí. “Tóg leat do mhac anois,” arsa Eliséus léi. Do chaith sí í féin agá chosaibh ag tabhairt onóra agus buidheachais dó. Ansan do thóg sí léi an leanbh agus d'imthigh sí. Deir Auguistín Naomhtha go bhfuil brígh ana dhoimhinn leis an mírbhúilt sin a dhein Eliséus an uair sin. An bachal úd a rug an giolla leis ar dtúis, b'shiné slat Mhaoise, nú an tseandlighe. Níor fhéad an tseandlighe sin an chine daona do thógaint ó bhás an pheaca. Eliséus 'ghá shíne féin ar an gcorpán, soluíd ab eadh é sin ar an Slánuightheóir, moladh agus buidheachas leis, ag glacadh nádúir an duine air féin agus ansan ag tógáilt an duine ó bhás an pheaca chun beatha na ngrást. <L 533> Agus an mháthair, soluíd í sin ar an Eagluis, go dtugan an Slánuightheóir a clann beó ó'n mbás di coitchianta, i sácramínt na h-aithrighe, tré neart páise an tSlán- uightheóra féin. CCXXVI. NAAMAN. Bhí Eliséus i nGalgal agus bhí gorta mór sa tír, agus bhí clann na bhfáigí i bhfochair Eliséuis. Do labhair Eliséus le duine d'á sheirbhíseachaibh:— “Cuir an corcán mór ar an dteine,” ar seisean, “go mbeirbhightear leite do chlainn na bhfáigí.” D'imthigh duine amach chun glasaraí do sholáthar le cur sa leitin. Fuair sé saghas éigin glasaraí agus mheas sé gur bh'fhíneamhna fiaine iad. Thug sé leis lán a bhrait díobh agus do mhionuigh sé iad agus chuir sé sa leitin iad. Níor bh'fhíneamhna iad, ámhthach, ach gourdana fiaine, rudaí ana shearbha agus nimh ionta. Nuair a bhí an leite ullamh do cuireadh amach í agus do cuireadh i láthair na cuideachtan í le n-ithe. Chómh luath agus do bhlaiseadar í do liúghdar:— “Ó!” ar siad, “a fhir Dé! Tá bás sa chorcán! Ní féidir an leite seo dh'ithe!” “Tugaidh chugham rainnt mine,” arsa Eliséus. Do tugadh. Do chuir sé an mhin sa chorcán. Ansan bhí an searbhas agus an nimh imthighthe agus d'itheadar go léir a ndóithin de'n leitin. I gcaitheamh aimsire an ghorta tháinig fear ó áit ar a dtugtí Baal-Salisa agus rainnt aráin aige d'Eliséus, fiche bológ aráin, agus rainnt arbhair:— “Cuir an bia sin os cómhair na ndaoine le n-ithe,” arsa Eliséus le n-a sheirbhíseach. “Cad é an fhaid le dul an méid seo ar chéad fear!” arsan seirbhíseach. <L 534> “Cuir an bia os cómhair na ndaoine go n-ithid siad é,” arsa Eliséus, “óir seo mar adeir an Tighearna: Íosfid siad a ndóithin agus fágfid siad fuighlach.” Do cuireadh an bia os a gcómhair agus d'itheadar a ndóithin agus d'fhágadar fuighlach, do réir mar adubhairt an Tighearna. Mórán aimsire 'n-a dhiaidh san d'oibrigh ár Slánuightheóir, moladh go deó leis, dhá mhírbhúilt mhóra de'n tsaghas céadna, mar is eól do chách. Bhí i n-aimsir Eliséuis, fear d'ár bh'ainm Naaman 'n-a cheann airm ar armáil rí na Suíria. Fear ana chreideamhnach ab eadh é agus bhí árd mheas ag an rí air, mar fear ana chródha ab eadh é agus d'fhuasgail sé Suíria a' cruadhtan mór. Fear ana shaidhbhir abh eadh é. Ach bhí galar air a bhain an sólás go léir as an saidhbhreas agus as an gcreideamhaint agus a' mór- mheas an rí; lobhar ab eadh é. Do thárla go dtáinig lucht foghla anoir a' Suíria, isteach i dtír Israéil, agus gur rugadar leó i mbraigh- dineas cailín beag de mhuinntir Israéil. Bhí an cailín beag san i dteaghlach Naamain agus í ag frithálamh ar a mhnaoi. Do labhair sí le n-a máighistreás. “Is truagh chráidhte,” ar sisi, “gan mo mháighistir a dhul ag triall ar an bhfáig atá i Samaría. Táim deimhnightheach go leighisfadh an fáig sin é ó'n lobhra.” Do h-innseadh an chainnt sin do Naaman. D'imthigh Naaman ag triall ar a mháighistir féin, ar rí na Suíria, agus d'innis sé dhó an chainnt adubhairt an cailín beag. “Imthigh leat,” ars an rí sin, “agus tabharfad-sa leitir duit chun rí Israéil.” Do thug, agus d'imthigh Naaman agus do rug sé leis deich dtalaint airgid agus sé mhíle píosa óir agus deich gcinn de chulaithibh éadaigh. Thug sé an leitir do rí Israéil. Sidí an chainnt a bhí sa leitir:— “Nuair a gheóbhair an leitir seo bíodh fhios agat go <L 535> bhfuil mo sheirbhíseach, Naaman, agam 'á chur ag triall ort chun go leighisfá é ó'n lobhra atá air.” Nuair a léigh rí Israéil an leitir sin tháinig buairt mhór air agus eagla. “Ó!” ar seisean, “an dóich leis go bhfuil cómhacht ó Dhia agam, chun a rádh go bhféadfinn lobhra do leigheas! Tá feall éigin beartuighthe aige le h-imirt orm! Ar mo thí atá sé gan amhras.” Do chrom sé, mar ba ghnáth an uair sin le daoine go mbíodh buairt mhór ortha, ar a chuid éadaigh do stracadh. D'airigh Eliséus an nídh sin, .i. an bhuairt a bheith ar rí Israéil agus é bheith ag stracadh a chuid éadaigh. Chuir sé teachtaire ag triall air chun a rádh leis: “Cad chuige dhuit bheith ag stracadh an éadaigh díot féin. Tagadh an fear san chugham-sa i dtreó go mbeidh fhios aige go bhfuil fáig i n-Israél.” Tháinig Naaman, agus a eachra agus a charbaid aige, agus do sheasaimh sé ag dorus tighe Eliséuis. Níor tháinig Eliséus chun cainnte leis. Níor dhein sé ach teachtaireacht, agus san go tur, do chur chuige amach. B'shidí an teachtaireacht:— “Imthigh agus nigh tu féin seacht n-uaire sa Iórdan agus beidh sláinte ad' chuid feóla agus beidh tú glan.” Tháinig fearg ar Naaman agus d'imthigh sé. CCXXVII. GIÉSI. Nuair a bhí Naaman ag imtheacht, agus an fhearg air, ó dhorus tighe Eliséuis bhí sé ag cainnt agus a sheirbhísigh ag éisteacht leis. “Mheasas,” ar seisean, “go dtiocfadh sé amach chugham, agus go gcuirfadh sé a lámh ar an áit 'n-a bhfuil an lobhra orm, agus go nglaodhfadh sé ar ainm a <L 536> Thighearna Dia; ach a rádh liom dul agus mé féin do nighe sa Iórdan! Ná fuil aibhní lastoir againn; an Abana agus an Pharphar; aibhní Dhamascuis; agus gur fearr go mór iad 'ná a bhfuil d'aibhníbh i n-Israél ar fad. Cad é an bac atá orm mé féin do níghe ionta súd agus mé féin do ghlanadh?” Bhí a sheirbhísigh ag éisteacht leis. Thánadar agus do labhradar leis. “A mháighistir,” ar siad leis, “dá n-abradh an fáig leat dul agus gníomh éigin neamhchoitchianta do dhéanamh dhéanfá é. Nách saoráidighe go mór duit an rud adubhairt sé do dhéanamh, ‘Nigh thu féin agus beidh thu glan?’” Thuig sé go raibh an ceart acu. Do dhein sé an rud adubhairt Eliséus leis a dhéanamh. Chuaidh sé isteach sa Iórdan agus do nigh sé é féin ann seacht n-uaire as a chéile. Nuair a bhí an nighe deirineach déanta aige air féin chonaic sé go raibh an lobhra imthighthe dhe glan! Bhí a chroicean go léir chómh cneasta chómh foláin le croicean leinbh. Siúd thar n-ais é ag triall ar Eliséus, é féin agus a chualacht go léir. Tháinig sé i láthair Eliséuis agus dubhairt sé leis: “Is fíor go bhfuil fhios agam-sa anois ná fuil aon Dia sa domhan go léir ach amháin i n-Israél. Iarraim ort, d'á bhrígh sin, anois tabharthas do ghlacadh uaim le buidheachas agus le beannacht.” “I láthair Dé atá beó agus go bhfuilim am' sheasamh anois os a chómhair, deirim leat ná glacfad aon nídh uait!” Do chrom Naaman ar thathant air an tabharthas do ghlacadh. Ní raibh aon mhaith dhó ann. Ní ghlacfadh Eliséus aon nídh uaidh. “Má 'seadh,” arsa Naaman, “leog dom ualach dhá mhiúil de chré na h-áite seo do bhreith liom abhaile, óir táim ceapaithe gan holocaust ná ídhbirt d'ofráil a thuille chun aon déithe eile ach amháin chun an Tighearna.” <L 537> Fuair sé an chré. Ansan do labhair sé airís. “Tá aon nídh amháin eile, a uasail,” ar seisean. “Nuair a théidhean mo mháighistir isteach i dteampul Reammoin ag adhradh, bíon greim aige ar mo láimh-se agus nuair a chroman sé ní foláir domh-sa cromadh i n-aonfheacht leis. Iarr ar an dTighearna gan a thuisgint gur ag adhradh a bheidh mé nuair a chromfad ar an gcuma san.” “Tá go maith,” arsa Eliséus, “Imthigh leat agus síothcháin Dé ort!” agus d'imthigh sé. Bhí Giési, seirbhíseach an fháig, ag éisteacht leis an gcainnt. “Ó,” ar seisean i n-aigne féin, “ní ceart dom' mháighistir an fear iasachta san do leogaint uaidh chómh bog agus an saidhbhreas go léir aige. Bhí sé ceart rainnt éigin de'n tsaidhbhreas do ghlacadh. Rithfad féin 'n-a dhiaidh agus gheóbhad rud éigin uaidh.” Do rith sé i ndiaidh Naamain. Níor bh'fhada go raibh sé ag teacht suas leis. Chonaic Naaman é ag rith 'n-a dhiaidh. Do léim sé amach as a charbad agus do rith sé thar n-ais 'n-a choinnibh. “Cad tá ort?” ar seisean, “nú an bhfuil gach nídh go maith agaibh?” “Ní'l aon nídh orainn, a rí,” arsa Giési. “Tá gach nídh go maith againn. Ach tá beirt d'fhearaibh óga, de mhacaibh na bhfáigí, tagaithe ag triall ar mo mháighistir ó chnoc Ephraim agus dubhairt sé liom a iarraidh ort, a rí, talant airgid agus dhá chulaith éadaigh a thabhairt dóibh.” “Beir leat dhá thalant airgid,” arsa Naaman, agus chuir sé fhiachaint air dhá thalant airgid do ghlacadh agus dhá chulaith éadaigh, agus chuir sé beirt d'á sheirbhíseachaibh féin chun an ualaigh do bhreith leó do Ghiési. Nuair a bhíodar ag teacht i n-aice tighe Eliséuis do thóg Giési na h-ualaí agus chuir sé isteach iad a gan fhios agus chuir sé na fir chun siubhail. Ansan chuaidh sé isteach i láthair a mháighistir. “Cá rabhais, a Ghiési?” arsa Eliséus leis. “Ní rabhas i n-aon bhall, a mháighistir,” arsa Giési. “Ná rabhas-sa ag feuchaint ort,” arsa Eliséus, <L 538> “nuair a tháinig an duin'uasal úd thar n-ais chughat as a charbad. Tá an t-airgead agat anois, agus an t-éadach agus ceannóchair fíonghuirt agus treudtha caereach agus ba agus seirbhísigh agus beidh tú saidhbhir. Ach an lobhra úd a bhí ar Naaman tiocfidh sé ort- sa agus fanfidh sé ort, agus ar do shliocht go deó.” Tháinig an lobhra air agus d'imthigh sé amach agus a chroicean geal leis an ngalar! CCXXVIII. MÍRBHÚILT EILE. Seo mírbhúilt eile a dhein Eliséus. Bhí an áit 'n-a raibh sé féin agus clann mhac na bhfáigí ró chúmhang d'á oiread daoine. Do labhair na fir óga le h-Eliséus. “Feuch,” ar siad leis, “tá an áit seo ró chúmhang. Ní'l slighe againn ann. Leog dúinn dul soir go dtí an Iórdan. Ansan féadfidh gach fear againn píosa adhmaid a thabhairt leis as an gcoill agus féadfimíd inead cómhnuighthe do chur suas sa n-áit sin. “Imthighidh oraibh,” ar seisean leó. “Ach tar-sa linn, a Athair,” arsa duine acu. “Tiocfad,” ar seisean. D'imthighdar soir agus bhíodar ag leagadh an adhmaid. Ag déanamh na h-oibre dhóibh do liúigh duine acu: “Ó, a Uasail,” ar seisean, “cad a dhéanfad? Cad a dhéanfad?” “Cad tá ort?” arsa Eliséus leis. “Ó!” ar seisean, “do thuit mo thuagh d'á crann isteach sa n-abhainn, agus cad a dhéanfad? Ní liom féinig í. Is ar iasacht a bhí sí agam.” Bhí an abha ró leathan, ró dhoimhinn. Níor bh'fhéidir dul síos agus an tuagh thabhairt aníos. “Cá'r thuit sí isteach?” arsa Eliséus leis. <L 539> Thaisbeáin sé an áit dó. Do ghearr Eliséus píosa adhmaid agus chaith sé isteach sa n-abhainn é díreach sa n-áit 'n-ar chuaidh an tuagh síos. Bhí an t-admhad ag snámh ar barr uisge. Tháinig an tuagh aníos agus do snáimh sí ar barr uisge i n-aice an phíosa adhmaid, díreach mar a shnámhfadh píosa eile adhmaid. “Tóg í,” arsa Eliséus. Do chuir an fear a lámh amach agus thóg sé chuige an tuagh de bharr an uisge agus chuir sé ar a crann airís í. Seo mírbhúilt eile a dhein Eliséus. Bhí rí na Suíria ag cur chogaidh ar rí Israéil. Do chruinnigh rí na Suíria a lucht cómhairle. Do shocaruighdar ar luigheachán i bhfolach i n-áit áirithe do rí Israéil chun eirighe chuige agus é mharbhú nuair a bheadh sé ag gabháil an treó san. Do h-innseadh dóibh go mbeadh sé ag gabháil ann agus do luigh lucht airm ann ag faire. Ach sar ar tháinig an t-am do rí Israéil chun gabháil ann, do chuir Eliséus teachtaireacht ag triall air 'ghá innsint dó go raibh an lucht airm ann i bhfolach agus 'ghá rádh leis gabháil treó éigin eile. Do ghaibh sé treó eile, agus bhí a gcuid luigheacháin i n-aistear agá namhaid. Do thuig rí na Suíria as an méid sin go raibh spiaire éigin ag tabhairt eóluis do rí Israéil ar gach nídh d'á ndeintí 'n-a choinnibh. Chruinnigh sé a lucht tuarastail airís. “Cad 'n-a thaobh,” ar seisean, “ná h-innsean sibh dom cia h-é atá ag sgéidhe orm le rí Israéil?” “Ní'l aoinne ag sgéidhe ort, a rí,” arsa duine acu, “ach Eliséus, fáig atá i n-Israél, siné a dh'innsean do rí Israéil an uile fhocal d'á labhran tusa, a rí, istigh ad' sheómra phríomháideach.” “Imthighidh,” ars an rí, “agus faighidh amach dom ca bhfuil Eliséus anois i dtreó go gcuirfad tógáilt air.” “Tá sé i nDótan anois, a rí,” ar siad san. Chomáin sé chun siubhail eachra agus carbaid agus neart <L 540> slógh agus thánadar sa n-oidhche agus do thímpaladar an chathair bheag san. Bhí Eliséus istigh sa chathair. Do chuaidh duine dh'á sheirbhíseachaibh amach ar eirighe lae agus chonaic sé an armáil mórthímpal ar an gcathair agus an eachra agus na carbaid. Do rith sé isteach. “Ochón! ochón! a Uasail,” ar seisean, “táimíd réidh! Cad a dhéanfimíd!” “Ná bíodh eagla ort,” arsa Eliséus. “Tá níos mó againn-na 'ná mar atá acu san.” Agus dubhairt Eliséus: “Osgail a shúile sin, a Thighearna, i dtreó go bhfeicfidh sé.” Agus d'osgail an Tighearna súile an tseirbhísigh agus chonaic sé an cnoc go léir lán d'eachra agus de charbadaibh teine, mórthimpal ar Eliséus. Ansan tháinig an namhaid ag triall air chun é thóghaint agus do bhreith leó. Do labhair Eliséus leis an dTighearna. “Dún a súile sin, a Thighearna!” ar seisean. Ansan do chuir an Tighearna mallachar radhairc éigin ortha i dtreó nár aithnighdar an áit ná an duine a bhí acu. Ansan do labhair Eliséus leó. “Tá dearmhad oraibh,” ar seisean, “ní h-é seo an áit atá uaibh ná an chathair atá uaibh. Leanaidh mise agus taisbheánfad daoibh an fear atá uaibh.” Do ghluais sé rómpa agus do leanadar é. Níor stad sé go dtí gur rug sé isteach iad i gcathair Shamaría. Nuair a bhíodar istigh sa chathair mhór san aige agus geataí na catharach dúnta ortha, do labhair Eliséus leis an dTighearna, “Osgail a súilibh, a Thighearna!” ar seisean. D'imthigh an measgán mearaidhe dhíobh agus chonacadar go raibh beirtha ortha. Bhí rí Israéil agus a shlóighte armála 'n-a dtímpal. “An gcuirfad chun báis iad, a Athair?” arsa rí Israéil. “Ní chuirfir,” arsa Eliséus, “óir ní le h-arm a thógais iad. Tugtar rud le n-ithe agus le n-ól dóibh <L 541> agus sgaoilthear abhaile slán iad.” Do tugadh bia agus deoch go fial dóibh agus do sgaoileadh soir abhaile iad, agus níor tháinig foghluidhthe ó Shuíria go tír Israéil a thuille. CCXXIX. CEATHRAR LOBHAR. Ach mara dtáinig foghluidhthe a' Suíria go talamh Israéil tháinig rud ba mheasa 'ná foghluidhe. Tháinig Benadad, rí na Suíria, agus mór shluagh aige, go Samaría, agus do imdhruid sé an chathair, 'sé sin le rádh, do chuir sé a shlóighte mórthímpal ar an gcathair chun gan aon nídh do leogaint isteach ná amach go dtí go gcaithfí an chathair a thabhairt suas dó. Do lean an t-imdhruidim chómh fada san go raibh gorta uathbhásach sa chathair, agus go raibh mná ag marbhú a gclainne chun iad a dh'ithe. Pé cúis a bhí ag an rí leis, is ar Eliséus a bhí a mhilleán aige a leithéid de ghorta bheith sa chathair. Nuair a chonaic sé na mná ag ithe a gclainne do dhear- bhuigh go mbainfadh sé an ceann d'Eliséus an lá san. “Go ndeinidh Dia so agus súd liom-sa,” ar seisean, “má fhanan ceann Eliséuis mhic Saphait 'n-a sheasamh air an lá so.” Bhí Eliséus 'n-a shuidhe istigh 'n-a thigh féin agus na seanóirí 'n-a theannta. Do chuir an rí teachtaire roimis féin amach, chun tighe Eliséuis. Sar ar shrios an teachtaire an tigh dubhairt Eliséus leis na seanóiríbh: “An bhfuil fhios agaibh,” ar seisean, “go bhfuil fear curtha uaidh ag an mac marbhuightheóra úd chun an chinn a bhaint díom-sa. Nuair a thiocfidh sé dúnaidh an dorus agus ná leogtar isteach é, óir, feuch, tá fothram cos a mháighistir laistiar de;” le n-a linn sin tháinig an teachtaire, agus an rí féin le n-a shálaibh. Do labhair an rí: “Feuch,” ar seisean, “tá an t-olc mór go <L 542> léir seo tagaithe ó'n dTighearna orainn. Cad é an t-olc is mó 'ná é atá le teacht?” Dheabróchadh an sgéal ná raibh sa chainnt i dtaobh an chinn a bhaint d'Eliséus ach néall feirge, toisg ná raibh iarrtha fadó ag Eliséus ar Dhia an chathair a dh'fhuasgailt. Dubhairt Eliséus leis an rí: “Seo mar adeir an Tighearna: ‘Tímpal an taca so amáireach díolfar, i ngeata na catharach so, buiséal de phlúr mhín ar aon statér amháin agus díolfar dhá bhuiséal órnan ar aon statér amháin.’” Ansan do labhair duine de sna h-uaislibh a bhí i dteannta an rí: “Dá n-osgaladh Dia na flathais conus is féidir an nídh sin adeirir?” Agus dubhairt Eliséus: “Chífir- se é led' shúilibh ach ní íosfir an bia.” Do thárla, ámhthach, go raibh an uair chéadna san, ag geata na catharach, lasmuich dhe, ceathrar lobhar. Dubhradar le n-a chéile: “Cad ab áil linn-na bheith ag fanmhaint anso go dtagaidh an bás orainn? Má théidhmíd isteach sa chathair gheóbhmíd bás do'n ghorta agus má fhanaimíd anso gheóbhmíd bás. Téanam, d'á bhrígh sin, agus rithimís anonn go dtí longphort na Suíriánach. Má fhágaid siad beó sinn beimíd beó. Ach má mharbhuighid siad sinn ní bheidh ann dúinn ach bás.” D'eirighdar agus d'imthighdar anonn. Thánadar go h-imeal an longphuirt; ní raibh aon duine le feisgint ann. Bhí an Tighearna tar éis sgeóin do chur i sluagh na Suíriánach. D'airighdar, dar leó, go h-oban fothram carbad agus fothram eachra agus fothram mar a dhéanfadh mór shluagh líonmhar, agus dubhradar le n-a chéile: “Feuch, is amhlaidh atá rí Israéil tar éis righthe na Hetíteach agus na n-Éigipteach, agus a slóighte go léir, do thabhairt leis ar thuarastal i n-ár gcoinnibh, agus beid siad sa mhullach orainn láithreach. Is fearra dhúinn teiche go ciúin as an áit seo.” D'eirighdar agus d'imthighdar sa doircheacht agus d'fhágadar 'n-a ndiaidh a gcábáin <L 543> agus a n-eachra agus gach nídh d'á raibh acu, agus do theicheadar le n-a n-anam. Chuaidh an ceathrar lobhar isteach sa chéad chábán ar a dtánadar agus isé céad rud a dheineadar 'ná a ndóithin a dh'ithe agus a dh'ól. Nuair a bhí an t-ocras agus an tart bainte dhíobh féin acu go maith, do chromadar ar ór agus airgead agus éadach daor do bhailiú chucha agus do chur i bhfolach. Ansan do chuimhnighdar ar an muinntir a bhí 'n-a ndiaidh sa chathair. “Ach,” ar siad le n-a chéile, “is olc an mhaise againn é! Tá sgéala maithe againn le h-innsint. Is fearr dul agus iad d'innsint. Má fhanaimíd go maidin curfar droch ghníomh i n-ár leith. Téanam agus innsimís an sgéal i gcúirt an rí.” Thánadar thar n-ais agus d'innseadar a sgéal ag geata catharac Samaría: “Chuamair-ne,” ar siad, “anonn go dtí longphort na Suíriánach agus ní bhfuaramair aon fhear sa longphort, ach capaill agus asail agus iad ceangailte, agus na cábháin 'n-a seasamh.” D'eirigh gárdaí an gheata agus d'imthighdar agus d'innseadar an sgéal do'n rí istigh 'n-a phálás féin. CCXXX. NA SUÍRIÁNAIGH IMTHIGHTHE. Chómh luath agus d'airigh an rí sgéal na lobhar d'eirigh sé i lár na h-oidhche agus do labhair sé leis an muinntir a bhí i n'fhochair. “Is amhlaidh mar atá an sgéal,” ar seisean, “ní'l sa n-obair sin ach cleas. Is amhlaidh atá beartuighthe acu bob do bhualadh orainn. Tá fhios acu an gorta bheith sa chathair agus táid siad tar éis imtheacht amach as a longphort agus dul i bhfolach in sna páirceanaibh, agus deirid siad leó féin, ‘nuair a <L 544> thiocfid muinntir na catharach amach as an gcathair tógfimíd 'n-a mbeathaidh iad agus ansan raghmíd isteach sa chathair.’” “Tógaimís,” arsa duine de'n mhuinntir a bhí ag éisteacht leis, “na chúig capaill atá fós sa chathair againn gan ithe, agus imthighmís agus feicimís.” Thugadar leó dhá chapall agus dubhairt an rí leó imtheacht agus a dh'fhághail amach cad é an bun a bhí le sgéal na lobhar. D'imthighdar agus fuaradar an longphort folamh agus fuaradar rian na ndaoine a bhí imthighthe as an longphort soir i dtreó abhan Iórdain. Do leanadar an rian agus fuaradar caithte ar an slighe go léir a lán éadaí agus árthaí, neithe a chaith na Suíriánaigh uatha nuair a bhíodar ag teiche le n-a n-anam ó'n mór shluagh Heitíteach agus Éigipteach a bhí, dar leó, ar a dtóir go dian. Chuaidh na teachtairí 'n-a ndiaidh chómh fada le bruach na h-abhan. Ansan do chasadar thar n-ais agus d'innseadar a sgéal do'n rí. Chómh luath agus do thuig muinntir Shamaría go raibh longphort na Suírián- ach folamh ó dhaoine do ritheadar amach agus do bhain- eadar an t-ocras agus an tart díobh féin fé mar a dhein an ceathrar lobhar. Ansan thugadar leó isteach sa chathair oiread plúir agus órnan agus d'fhéadadar a thabhairt leó agus bhíodar 'ghá dhíol i ngeata na catharach, buiséal plúir ar statér agus dhá bhuiséal órnan ar statér, fé mar adubhairt Eliséus a bheadh. Agus nuair a bhí na h-ualaí plúir agus órnan ag teacht, dubhairt an rí leis an nduin'uasal úd go mbíodh greim ar láimh aige air, seasamh ag an ngeata; agus tháinig a leithéid de bhrúth sa gheata gur leagadh an duine uasal agus gur gabhadh do chosaibh ann agus gur marbhuigheadh é. Do fíoradh an focal adubhairt Eliséus leis indé roimis sin, nuair a bhí sé ag tigh Eliséuis i n-aonfheacht leis an rí agus nuair a adubhairt Eliséus, “Chífir é led' shúilibh, ach ní <L 545> bhlaisfir an bia.” Do chonaic sé le n-a shúilibh an plúr agus an órna d'á ndíol chómh saor, ach do marbhuigheadh é gan uain a thabhairt dó ar aon phioc de'n bhia do bhlaise. Uair eile do labhair Eliséus leis an mnaoi úd gur thóg sé a mac ó'n mbás di. “Eirigh,” ar seisean léi, “tú féin agus do mhuinntir agus tugaidh tréimhse i ndúthaigh éigin eile, pé áit 'n-ar féidir libh dul ann, óir tá gorta ag an dTighearna le cur ar an dtír seo, agus leanfidh an gorta ar feadh seacht mblian.” D'eirigh sisi agus d'imthigh sí, fé mar adubhairt an duine naomhtha léi, agus thóg sí léi a muinntir thighe agus bhí sí 'n-a cómhnuidhe i dtír na bhPhilistíneach ar feadh mórán aimsire. Ansan, nuair a bhí na seacht mbliana caithte, tháinig sí thar n-ais ó thalamh na bhPhilistíneach, agus bhí sí ag dul chun labhartha leis an rí, 'ghá iarraidh go dtabharfí thar n-ais di a tigh agus a cuid tailimh. Le linn isi bheith ag teacht do thárla go raibh an rí ag cainnt le Giési, seirbhíseach Eliséuis. “Innis dom,” ars an rí le Giési, “na neithe móra a dhein Eliséus.” Bhí Giési 'ghá n-innsint dó agus do thárla go raibh sé 'ghá innsint conus mar do thóg Eliséus duine ó'n mbás. Díreach agus an focal san ag Giési 'á rádh do tháinig an bhean agus do chaith sí í féin suas ar an rí 'ghá iarraidh go dtabharfí dhi a tigh agus a cuid tailimh. “Ó, a rí,” arsa Giési, “sidí an bhean agus sidé a mac, an duine a thóg Eliséus ó'n mbás.” Ansan do cheistigh an rí í, agus d'innis sí dhó an sgéal tríd síos, agus do ghlaoidh an rí ar eunuch leis agus d'órduigh sé dhó a tigh agus a cuid tailimh do thabhairt thar n-ais di, agus 'n-a theannta san an uile bhlúire de shochar an tailimh, ó'n lá a dh'imthigh sí go dtí an lá a tháinig sí, do thabhairt dí. Deir lucht eóluis gur sar a dtáinig an lobhra <L 546> ar Ghiési do thuit san amach. Deir cuid acu, leis, gur bh'é an rí féin a bhí tar éis an tailimh do thógaint chuige féin nuair a fuair sé go raibh an bhean imthighthe as an áit. Agus innstear gur roimis an imdhruidim sin Shamaría do tháinig an gorta adeirtear anso. Deir drong gur b'iad Giési féin agus a thriúr mac an ceath- rar lobhar a bhí ag an ngeata, ach deir daoine eile ná fuil aon bhun leis an sgéal san. CCXXXI. IEHÚ. Chuaidh Eliséus go Damascus agus bhí Benadad, rí na Suíria, breóite. D'innseadar dó go raibh Eliséus sa n-áit. Dubhairt an rí le Hasael: “Tóg bronntaisí leat agus imthigh ag triall ar an nduine sin ó Dhia, agus labhair leis an dTighearna tríd, agus fiafraigh de an féidir dom teacht chugham féin ó'n mbreóiteacht so.” Chuaidh Hasael ag triall ar Eliséus agus do rug sé bronntaisí leis, a' raibh de neithibh fóghanta i nDamascus, ualaí dachad camul. Agus nuair a bhí sé 'n-a sheasamh i láthair Eliséuis dubhairt sé: “Tá do mhac Benadad, rí na Suíria, tar éis mise do chur ag triall ort-sa 'ghá fhiafraighe dhíot an dtiocfidh sé ó'n mbreóiteacht atá air?” Agus dubhairt Eliséus: “Imthigh agus abair leis: ‘Tiocfir ó'n mbreóiteacht.’ Ach tá taisbeánta ag an dTighearna dhomh-sa gur deimhin go bhfaighidh sé bás.” Bhí Hasael 'n-a sheasamh os a chómhair agus bhí trioblóid aigne air agus do las sé agus bhí Eliséus ag sile deór. Agus dubhairt Hasael: “Cad 'n-a thaobh go bhfuil mo Thighearna ag sile?” Agus dubhairt seisean: Mar is eól dom an t-olc a dhéanfir-se do chlainn Israéil. <L 547> Losgfir a gcatharacha daingeana le teine, agus mar- bhóchair a bhfir óga le claidheamh, agus marbhóchair an leanbh agus an mháthair.” “An madra me,” arsa Hasael, “chun a rádh go ndéanfinn a leithéidí sin de ghníomharthaibh!” “Tá taisbeánta ag an dTighearna dhomh-sa,” arsa Eliséus, “go mbeidh tusa ad' rí ar Shuíria.” Tháinig Hasael abhaile ag triall ar a mháighistir. “Cad dubhairt Eliséus leat?” arsan rí. “Deir sé liom go dtiocfir ó'n mbreóiteacht so,” arsa Hasael. Amáireach a bhí chughainn, ámhthach, d'aimsigh sé plancéad agus chuir sé uisge air, agus ansan do chuir sé anuas ar aghaidh an rí é agus mhúch sé an rí agus ghlac sé féin an rígheacht 'n-a dhiaidh. Chómh luath agus bhí Hasael socair sa rígheacht do chrom sé ar an gcuid eile de chainnt Eliséuis do thabhairt chun cinn. Ramot Galaad an chúis chómhraic a bhí idir na Suíriánaigh agus Israél an uair sin. Do chruinnigh Hasael slóighte na Suíriánach agus chuir sé cogadh ar Israél mar gheall ar Ramot Galaad. Do ghluais rí Israeil, .i. Ióram, agus rí Iúda, .i. Ochosias, amach i gcoinnibh Hasael. Do troideadh cath fuilteach idir an dá shluagh i Ramot Galaad. Do gortuigheadh rí Israéil sa chath san i dtreó go mb'éigean dó teacht abhaile. Tháinig sé abhaile agus d'fhág sé cúram an chogaidh ar thaoiseac a bhí aige gur bh'ainm dó Iehú. Fear óg láidir cródha ab eadh Iehú, fear nár mhiste cúram slógh agus cúram cogaidh d'fhágáil air. Bhí an t-am ag teacht, ámhthach, i n-ar bh'é toil Dé an díoltas úd, a gheall Elias, do dhéanamh ar Iesebel agus ar theaghlach Achaib. Do ghlaoidh Eliséus chuige duine de mhacaibh na bhfáigí agus dubhairt sé leis: “Fáisg suas do chrios ort féin agus tóg ad' láimh an buidéilín ola so agus imthigh ort go dtí Ramot Galaad. Nuair a bheir sa n-áit sin chífir Iehú mac Iósaphait mac Namsí. Eirigh isteach agus abair leis eirighe a' <L 548> lár a bhráthar agus beir leat isteach é i seómra, i n'aonar. Ansan tóg an buidéal ola san agus doirt an ola ar a cheann agus le n-a linn sin abair: ‘Seo mar adeir an Tighearna: Taoi-se ungtha agam ad' rí Israéil.’ Ansan osgail an dorus agus teich leat féin. Ná fan sa n-áit.” D'imthigh an fear óg, seirbhíseach an fháig, agus chuaidh sé go Ramot Galaad. Fuair sé taoiseacha an tslóigh 'n-a suidhe: “Tá focal agam le labhairt leat-sa, a rí,” ar seisean le Iehú: “Le ce 'cu againn?” arsa Iehú. “Leat-sa, a rí,” ars an fear óg. D'eirigh Iehú agus chuaidh sé leis isteach sa tseómra. Chómh luath agus bhíodar istigh do dhoirt an fear óg an ola ar cheann Iehú agus dubhairt sé: “Seo mar adeir an Tighearna: Taoi-se ungtha agam ad' rí ar phobul an Tighearna agus ídeóchair teaghlach do mháighistir Achab, agus déanfad-sa díoltas mar gheall ar fhuil mo sheirbhíseach, na fáigí, agus mar gheall ar ar dhoirt Iesabel de chuid fola seirbhíseach an Tighearna. Ídeóchad teaghlach Achaib gan oiread agus aon fhear amháin acu d'fhágáilt beó. Déanfad teaghlach Achaib mar theaghlach Ierobóaim, mac Nabait, agus mar theaghlach Bhaasa, mac Ahiais. Agus íosfid na gadhair Iesabel i bpáirc Iesraeil, agus ní bheidh aoinne chun í dh'adhlacadh.” Ansan d'osgail sé an dorus agus do theich sé as an áit. Tháinig Iehú amach ag triall ar an muinntir eile. “An bhfuil gach nídh go maith?” ar siad. “Cad a thug an duine buile sin ag triall ort?” “Tá fhios agaibh cad dubhairt sé:” ar seisean. “Innis-se dhúinn cad dubhairt sé:” ar siad san. D'innis sé dhóibh. Do phreabadar 'n-a suidhe agus do dheineadar ríghshuidhe d'á mbrataibh agus do shéide- adar an adharc agus d'admhuighdar 'n-a rí é. <L 549> CCXXXII. BÁS IESABEL. Chómh luath agus d'innis Iehú d'á chómhaltaíbh an rud a dhein an t-óigfhear, le h-órdú Eliséuis, agus an chainnt adubhairt sé, do phreabadar 'n-a suidhe agus dheineadar cathaoir ríoga d'á mbrataibh agus chuir- eadar Iehú 'n-a shuidhe innte agus do shléachtadar go léir dó, 'ghá admháil 'n-a rí os a gcionn, agus do shéideadar an adharc, agus d'admhuigh an tsluagh go léir é. An túisge 'n-a raibh an méid sin déanta do labhair Iehú leis an muinntir a bhí tar éis é dh'admháil 'n-a rí. “Feuch,” ar seisean, “tá Ióram i Iesrael a d'iarraidh é féin do leigheas. Dúnaidh geataí na catharach so anois, agus ná leogtar d'aoinne imtheacht as so agus a dh'innsint do Ióram go bhfuil rí déanta agaibh díom-sa.” Do deineadh san. Chuir Iehú féin le chéile buidhean d'á chómhaltaíbh agus iad armtha go maith agus do ghluais sé chómh géar agus a bhí i gcosaibh capall gluaiseacht, i dtreó an bhaile sin Iesrael, mar a raibh Ióram. Le géire a ghluaiseachta níor bh'fhada go raibh sé féin agus a bhuidhean i radharc an bhaile. Bhí fear anáirde os cionn geata an bhaile sin ag faire. Chonaic sé an bhuidhean armtha ag teacht ar séide. “Chím buidhean armtha ag teacht,” arsan fear faire. “Tóg carbad,” arsa Ióram, “agus imthigh 'n-a gcoinnibh agus fiafraigh an síothcháin é.” D'imthigh fear i gcarbad i gcoinnibh na buidhne a bhí ag teacht. Tháinig sé chucha. “Seo mar adeir an rí,” ar seisean, “an bhfuil sé 'n-a shíothcháin?” “Cad é sin duit-se sin?” arsa Iehú. “Tar anso laistiar díom agus lean me.” Do labhair an fear faire airís. “Do shrois an teachtaire iad,” ar seisean, “ach <L 550> ní'l sé ag teacht thar n-ais.” Do comáineadh chun siubhail teachtaire eile i gcarbad. Do shrois sé iad. “An bhfuil sé 'n-a shíothcháin?” ar seisean. “Cad é sin duit-se sin?” arsa Iehú, “tar anso laistiar díom agus lean me.” Do labhair an fear faire an trímhadh h-uair. “Do shrois sé iad ach ní'l sé ag casadh, agus is cosmhail an chomáint le comáint Iehú mic Namsí.” “Ullmhuightear carbad dom!” arsa Ióram. Do h-ullmhuigheadh. Agus do ghluais Ióram rí Israéil agus Ochosias rí Iúda, amach i gcoinnibh Iehú, gach rí acu 'n-a charbad féin. Do bhuaileadar uime, agus cá mbuailfidís uime ach ag fíonghort Naboit, an Iesrael- íteach. 'An bhfuil sé 'n-a shíothcháin, a Iehú?” arsa Ióram. “Cad í an tsíothcháin is féidir a bheith ann,” arsa Iehú, “an fhaid atáid adhaltranaisí do mháthar, Iesebel, agus a h-easarlaidheacht iolartha 'n-a lán neart?” D'iompuigh Ióram chun teiche. “Feall! Feall! a Ochosiais,” ar seisean agus é ag iompáil. Ach bhí Iehú ullamh. Ní túisge a bhí drom Ióraim leis 'ná mar a lúib sé a bhogha agus do sgaoil sé saighead chuige. Do chuaidh an tsaighead isteach 'n-a dhrom idir a dhá shlinneán agus tré n-a chroidhe agus amach tré n-a chliabh agus thuit sé marbh amach as a charbad. “Tóg é,” arsa Iehú le Badacer, a chaptéin, “agus caith ansan isteach é i bhfíonghort Naboit, an Iesraeilíteach. Is cuimhin liom-sa nuair a bhíos féin agus tusa i n-ár suidhe i gcarbad ag leanmhaint Achaib, athair an fhir sin, gur chuir an Tighearna an méid seo air, agus go ndubhairt sé: Mara ndeinead-sa cúiteamh leat-sa, sa pháirr chéadna so, mar gheall ar fhuil Naboit agus mac gheall ar fhuil a chlainne, an fhuil seo do chonac indiu. * D'á bhrígh sin tóg anois é agus caith isteach sa pháirc sin é.” Ach bhí Ochosias, rí Iúda, ag teiche chómh maith agus d'fhéad sé teiche. Ní raibh aon mhaith dhó ann. Do * Mar sin atá an chainnt sa Bhíobla. <L 551> leanadh é agus do marbhuigheadh é. Do rugadh abhaile go dtí Ierúsalem a chorp san, ámhthach, agus do h-adhlacadh é i dteannta a atharach i gcathair Dháibhid. Bhí Iesabel istigh i sráid Iesrael. Bean áluinn ab eadh í. Bhí sí, ar nós rainnt de sna mnáibh a tháinig sa tsaoghal 'n-a diaidh, go h-áluinn agus go h-olc. Cheap sí cleasaidheacht a áilneachta d'imirt ar Iehú. Níor eirigh léi. D'airigh sí go raibh Iehú ag teacht isteach sa tsráid. Chuir sí maise ar a h-aghaidh le cloich ar a dtugtí stibic, agus chuir sí gach órnáid d'á bhreághthacht ar a ceann agus uirthi féin, agus chuir sí a ceann amach tré fhinneóig le linn Iehú bheith ag teacht. D'fheuch sé suas agus chonaic sé í. “Cé h-í sin?” ar seisean. Bhí beirt nú triúr eunuchaí thuas 'n-a h-aice. D'umhluighdar do Iehú. Ansan do thuig sé cé'r bh'í. “Caithidh anuas as san í,” ar seisean. Do rugadar uirthi agus chaitheadar an fhinneóg amach í, agus do cuireadh rian a cod' fola ar an bhfalla agus do gabhadh do chosaibh na gcapall innti. CCXXXIII. DEIRE LE SLIOCHT ACHAIB. D'imthigh Iehú isteach i dtigh éigin chun bídh a chaitheamh agus chun dighe dh'ól; ar ball do labhair sé le cuid d'á fhearaibh, “Imthighidh,” ar seisean, “agus adhlacaidh an bhean mhalluighthe úd. Inghean rí isead í.” D'imthighdar chun í dh'adhlacadh agus ní bhfuaradar di ach a plaosg agus a cosa agus a dhá deárnain. Bhí an chuid eile d'á corp ithte ag gadharaibh. Thánadar thar n-ais agus d'innseadar do Iehú é. “Isé focal an Tighearna é,” arsa Iehú, “an focal do labhair an Tighearna le n-a sheirbhíseach Elias an Teisbíteach, nuair adubhairt sé, ‘Íosfid na gadhair feóil Iesabel i bpáirc Iesrael.’” <L 552> Ansan do dhein Iehú íde uathbhásach ar shliocht Achaibh. Bhí deichneabhar agus trí fichid fear de'n tsliocht san an uair chéadna san, i gcathair Samaría. Chuir Iehú leitir ag triall ar uaislibh na catharach san. Sidí an teachtaireacht a bhí sa leitir, “A uaisle chatharach Samaría. Táid agaibh sa chathair sin clann mhac bhúr máighistir Achab, agus a charbaid, agus a eachra. Tá agaibh, leis, a chatharacha daingeana eile ar fuaid na tíre, agus a raibh aige d'arm cómhraic agus cosanta. Téidhidh i gcómhairle a chéile agus deinidh fear d'á chlann mhac go thoghadh agus deinidh rí dhe i n-inead a athar, agus cuiridh 'n-a shuidhe é i gcathaoir ríoga a athar, agus ansan deinidh seasamh agus troid ar a shon agus cosanaidh orm-sa é.” Nuair a fuair uaisle catharach Samaría an leitir sin tháinig sgannra ortha. Chuadar i gcómhairle agus dubhradar le n-a chéile: “Feuch, níor fhéad beirt righthe seasamh i gcoinnibh an fhir sin, agus conus is féidir dúinn-na seasamh 'n-a choinnibh?” Chuireadar freagra ag triall air mar seo: “Is sinn-na uaisle catharach Samaría. Umhluighmíd duit-se, a rí. Táimíd i n-ár seirbhíseachaibh agat. Déanfimíd pé rud adéarfir-se linn a dhéanamh. Ní dhéanfimíd rí d'aoinne os ár gcionn. Dein-se pé rud is toil leat i n-ár dtaobh.” Ansan do chuir Iehú leitir eile chucha, “Má's liom-sa sibh,” arsan leitir eile sin, “bainidh na cinn de mhacaibh bhúr máighistir agus tugaidh na cinn sin anso chugham-sa um an dtaca so amáireach.” Do dheineadar é. Bhaineadar na cinn de'n deich- neabhar agus trí fichid fear de shliocht Achaib a bhí acu i gcathair Samaría agus chuireadar na cinn i gciseánaibh agus do rugadar leó iad go dtí Iesrael agus thugadar do Iehú iad. Nuair a chonaic sé na cinn dubhairt sé: “Feuch mar fíortar an chainnt adubhairt an Tighearna le h-Elias i dtaobh sleachta Achaib.” <L 553> Bhí cuid de mhuinntir Achaib i Iesrael. Do rug sé ortha agus chuir sé chun báis iad. Bhí tuille acu i n-áiteanaibh eile. Do rug sé ortha agus chuir sé chun báis iad. Ansan do chuir sé fógra amach ar fuaid na tíre go léir. Sidé an fógra:— “Do thug Achab rainnt bheag onóra do Bhaal. Tabharfad-sa do Bhaal níos mó onóra 'ná mar a thug Achab riamh dó. Cruinnightear chugham anois an uile dhuine d'fháigíbh Bhaal, agus d'á sheirbhíseachaibh, agus d'á shagartaibh. Ná fanadh aon duine acu siar, mar tá ídhbirt mhór agam le déanamh chun Baal. Aoinne dh'fhanfidh siar ní bheidh sé beó.” Do cruinnigheadh iad go léir. Thánadar ó'n uile áird. Do ceapadh féile mhór i n-onóir do Bhaal. Tháinig na fáigí go léir agus chuadar isteach i dteampul mór Bhaal. Ansan dubhairt Iehú, “Tugtar amach éidí do sheirbhíseachaibh Bhaal.” Do tugadh. Ansan tháinig Iehú, agus rí eile a bhí ar aon aigne leis, go dtí teampul mór Bhaal agus do labhradar le fáigíbh Bhaal. “Cuarduighidh,” ar siad, “agus tugaidh aire ná beidh aoinne de sheirbhíseachaibh an Tighearna i nbúr measg, ach gur b'iad seirbhísigh Bhaal amháin a bheidh sa teampul le linn na n-ídhbirtí.” Do deinead san. Ansan chuadar isteach chun ídhbhirtí agus holocauistí dhéanamh chun Baal. Díreach agus é ag dul isteach do labhair Iehú le cheithre fichid fear armtha a bhí curtha mórthímpal ar an dteampul aige. “Má théidhean aoinne acu saor,” ar seisean, “an fear a leogfidh saor é freagaróchaidh a anam féin ann!” Do deineadh an holocaust. Ansan chuaid na fir armtha isteach sa teampul agus mharbhuighdar an uile dhuine d'á raibh istigh de sheirbhíseachaibh Bhaal, agus do thug- adar leó amach íomhágh Bhaal agus do dhóghadar é, agus do leagadar an teampul agus chuireadar suas i n'inead fialteach do'n chathair, agus bhí an fialteach sa n-áit ar feadh mórán aimsire. <L 554> CCXXXIV. ATALIA. Ochosias, an rí eile úd a marbhuighead an lá céadna a mhairbh Iehú rí Israéil, Atalia ab ainm d'a mháthair. Nuair a fuair sí go raibh a mac marbh do mhairbh sí a chlann mhac agus do ghlac sí forlámhas na rígheachta isteach 'n-a láimh féin. Bhí deirbhshiúr ag Ochosias, ámhthach, agus Iósaba ab ainm di, agus nuair a chonaic sí an t-éirleach 'á dhéanamh ar chlainn an rí do rith sí agus do sgiub sí chun siubhail léi amach a' seómra na leanbh, aoinne amháin de mhacaibh an rí, .i. Ióas, agus chuir sí i bhfolach é féin agus a bhuime, agus ní raibh a fhios san ag Atalia. Istigh sa teampul iseadh chuir Iósaba an leanbh i bhfolach agus chimeád sí ann é i bhfolach ar feadh sé mblian. I gcaitheamh na sé mblian san bhí cómhacht na rígheachta 'n-a láimh ag Atalia agus neart aici ar a toil féin do chur i bhfeidhm ins gach nídh. Do chuir sí a toil i bhfeidhm go feilimeanta i gcoinnibh dlighe Dé agus i bhfabhar do'n phágánacht agus do Bhaal. Bhí ceann de theampulaibh Bhaal istigh i gcathair Ierúsalem aici agus dhein sí a raibh ar a cumas chun na ndaoine do mhealladh nú do chomáint chun an teampuil phágánaigh sin. Do réir na gcúntaisí atá againn ar a gnóthaíbh, d'á olcas a bhí Iesabel nuair a bhí sí 'n-a lán neart i Samaría, bhí Atalia níba mheasa 'ná í i gcaitheamh na sé mblian a bhí sí i gcómhacht i gcathair Ierúsalem. Ach d'imthigh na sé bliana agus tháinig an seachtmhadh bliain. Bhí fear d'ár bh'ainm Ióiada i n'árdshagart sa teampul an uair sin. Istigh 'n-a sheómra iseadh bhí Ióas i bhfolach. Dheabhrochadh an sgéal nách díomhaoin a bhí Ióiada i gcaitheamh na sé mblian. Pé'r domhan é bhí armáil láidir fé n-a láimh aige sa teampul nuair a <L 555> tháinig an seachtmhadh bliain. Pé cuma 'n-ar dhein sé a ghnó ní raibh aon choinne ag Atalia go raibh aon nídh ar siubhal aige 'n-a coinnibh féin. Nuair a tháinig an t-am thug sé leis na fir go raibh iontaoibh aige asta agus chuir sé 'n-a seasamh istigh sa teampul iad, agus chuir sé dearbhú, nú leabhar, ortha go mbeidís dílis dó, agus ansan do thaisbeáin sé dhóibh Ióas, an priúnsa óg, mac Ochasiais. Ansan thug sé órdú dhóibh agus d'innis sé dhóibh cad a bhí le déanamh acu chun an phriúnsa óig do chosaint. Bhí an uair sin istigh sa teampul, i gcimeád, ó aimsir Dháibhid, ana chruinniú d'armaibh breághtha, idir armaibh comhraic agus airm chosanta. Do ceapadh lá chun an phriúnsa óig do chur i láthair daoine sa teampul agus an choróinn do chur air agus é d'admháil 'n-a rí. Do cruinnigheadh sa teampul na fir a bhí dílis do'n rí óg. Do thug Ióiada, an t-árdshagart, na h-airm amach agus chuir sé i lámhaibh na bhfear iad agus chuir sé na fir 'n-a seasamh, agus iad armtha, agus do líonadar an áit ó thaobh deas an teampuil go dtí taobh clé na h-altórach. Ansan do tughadh amach mac an rí agus do cuireadh an choróinn ar a cheann agus an oíle bheannuighthe, agus do chuir na fir go léir liú suas agus dheineadar gáir- deachas i dtreó gur h-airigheadh mórthímpal lasmuich iad. D'airigh Atalia an liúireach agus í istigh 'n-a tigh féin, istigh sa ríghtheaghlach a bhí i n-aice an teampuil. Siúd amach í agus siúd chun an teampuil í agus isteach ameasg na bhfear armtha. D'fheuch sí suas i dtreó na h-altórach. Chonaic sí an leanbh thuas 'n-a sheasamh agus an choróinn ar a cheann, agus na ceóltóirí agus na trúmpaí i n'aice, mar ba cheart a bheith le linn rí do choróinniú, agus na daoine go léir ag déanamh gáirdeachais. “Feall! Feall!” ar sisi. “Tógtar amach í,” arsa Ióiada, “lasmuich de'n teampul, agus aon fhear do leanfidh í, marbhuightear láithreach é, ach ná <L 556> marbhuightear istigh anso í.” Chuireadar a lámha uirthi agus do chuireadar amach í agus do marbhuigheadh í amuich. Ansan do rith na daoine go léir go dtí teampul Bhaal agus do sgartáladar é agus do briseadh an altóir a bhí ann agus íomhághtha Bhaal a bhí ann. Ansan tháinig na fir armtha, na Cerití agus na Pheletí, agus thugadar leó amach as an dteampul an rí óg agus thugadar leó é go dtí an ríghtheaghlach agus chuir- eadar 'n-a shuidhe é i gcathaoir na rí, i gcathaoir ríoga Dháibhid. Seacht mbliana dh'aois a bhí Ióas an uair sin. CCXXXV. IÓAS. Seacht mbliana dh'aois a bhí Ióas nuair a deineadh rí dhe. An fhaid a mhair Ióiada do dhein an rí óg a leas. Do ghlac sé cómhairle an árdshagairt Ióiada. An fhaid a bhí an chómhacht ag Atalia do tugadh faillighe i ngnóthaíbh an teampuil mhóir. Bhí an t-adhmad ag dreó ann agus a lán neithe ag tuitim as a chéile ann, agus gan aon duine ag déanamh aon chúraim de neithibh briste do shlánú ann ná de neithibh laga do neartú ann. Agus an t-airgead a theastóchadh chun aon deisiúcháin a dhéanamh air bhí sé imthighthe. Bhí Atalia tar éis an airgid do leogaint amach ar íodalaibh agus ar theampul Bhaal. Do labhair an rí óg leis na daoine agus do chuir sé ar a súilibh dóibh an gátar a bhí le h-airgead chun an teampuil do dheisiú agus do chur i dtreó agus do shlachtú. Do chabhruigh an t-árdshagart, Ióiada, leis an rí. Do thuig na daoine an gátar a bhí leis an obair agus do tháinig an t-airgead isteach. Do dhein Ióiada bosga mór dúnta, agus chuir sé poll 'n-a bharr agus shocaruigh sé i n-aice an doruis é, ar láimh dheis gach duine a <L 557> bheadh ag dul isteach sa teampul. Do cuireadh isteach sa bhosga san gach ar tugadh d'airgead chun an teampuil. Nuair a fuaradh go raibh mórán airgid curtha isteach sa bhosga san tháinig an t-árdshagart agus cléireach an rí agus do h-osgaladh an bosga agus do tógadh agus do cómhairigheadh é. Do cuireadh na ceárdaidhthe ag obair láithreach, na saoir agus na siú néirí agus lucht na gcloch do shnoighe agus na gcrann do leagadh agus do thabhairt ó sna coilltibh agus gach saghas lucht oibre d'ár oir dóibh chun cabhruighthe leó, agus do díoladh tuarastal leó as an airgead a bhí sa bhosga úd. Bhí gach aon rud ag dul chun cinn go maith, ach an rí úd a bhí ar Shuíria, Hasael, do chrom sé ar an obair a dhéanamh adubairt Eliséus a dhéanfadh sé. Do chruinnigh sé mór shluagh agus tháinig sé féin agus a mhór shluagh anoir go tír chlainne Israéil agus chrom sé ar an dtír do sgrios. Tháinig sé go dtí cathair Get agus thóg sé an chathair sin. Ansan thug sé aghaidh ar chathair Ierúsalem. Níor thuig Ióas go raibh ar a chumas slóighte do chruinniú agus cath do throid i gcoinnibh Hasael. Isé rud a dhein sé 'ná na h-árthaí beannuighthe, árthaí óir agus árthaí airgid, agus neithe beannuighthe eile a bhí déanta d'ór nú d'airgead, iad go léir do chur i dteannta chéile agus iad do chur ag triall ar Hasael mar bhreib agus a iarraidh air imtheacht. Do ghlac Hasael an bhreab agus d'imthigh sé. An fhaid a mhair an t-árdshagart, Ióiada, bhí Ióas maith go leór mar rí. Ach fuair Ióiada bás. Ansan tháinig atharú ar Ióas. Tháinig daoine 'n-a thímpal a thug cómhairle dhó agus ní h-ar mhaithe leis é ach ar mhaithe leó féin. Níor bh'fhada go raibh íodail curtha suas aige agus é 'ghá n-adhradh. Bhí mac do Ióiada i n'árdshagart 'n-a dhiaidh. Chonaic sé an droch obair a bhí ag an rí 'á dhéanamh. Do labhair sé leis an rí agus le n-a lucht cómhairle agus chuir sé ar a súilibh dóibh an peaca a bhí acu 'á <L 558> dhéanamh. Do chuir cómhairle a leasa fearg ar an rí. Sacharias ab ainm do'n árdshagart. D'órduigh an rí é chur chun báis mar gheall ar an ndeagh chómhairle. Do daoradh é chun báis. Do gabhadh do chlochaibh ann idir an teampul agus an altóir. Sin mar a dhein Ióas é le mac an fhir a dhein rí dhe féin. Ach níor rith leis puinn eile aimsire. Níor chimeád an bhreab úd Hasael sa bhaile abhfad. Tháinig sé airís agus mór shluagh aige. Bhí na h-íodail ag Ióas. Bhí mac Iehú 'n-a rí ar Shamaría agus é chómh h-olc le Iesabel i dtaobh na n-íodal. Bhí an phoibilidheacht chómh h-olc leis an dá rí. Nuair a fuaradh go raibh an namhaid ag teacht anoir d'eirigh na mílte slógh de chlainn Israéil chun an namhad do throid. Do troideadh cath. Níor sheasaimh an cath abhfad. Do chuir beagán namhad ár agus dearg ruathar ar na mílte slógh de chlainn Israéil. Bhí an Tighearna tar éis druim lámha thabhairt le slóightibh Israéil mar gheall ar na h-íodail agus mar gheall ar mharbhú an árdshagairt. CCXXXVI. IÓNAS. Bhí Ióachas, mac Iehú, 'na rí ar Shamaría, agus bhí sé go h-olc agus bhí Hasael ag déanamh éirligh coitchianta ar chlainn Israéil. Bhí Ióachas go h-olc, ach má bhí féin dhein sé an rud a dhein droch dhaoine nár bh'é uaireanta. Nuair a bhí an sgéal ag dul ró dhian air d'iarr sé cabhair ar Dhia. Tháinig truagh ag an dTighearna dhó féin agus do'n chuid eile de chlainn Israéil a bhí d'á gcrádh agus d'á gclipe ag an namhaid. Thug an Tighearna an buadh do Ióachas ach chómh luath agus a bhí buaidhte ar an namhaid aige d'iomphuigh sé féin agus na daoine ar na peacaíbh céadna airís. Tá aon fhocal amháin sa Bhíobla ar na righthibh a bhí ar Israél <L 559> i gcaitheamh na h-aimsire ó bhás Sholomoin anuas go dtí an braighdineas i mBaibilóin. Deirtear i dtaobh gach rí acu, ach fothdhuine anois agus airís, “Bhí sé go h-olc. Do shiubhluigh sé an cosán céadna a shiubhluigh Ierobóam, agus do chuir sé fhiachaint ar Israél an peaca dhéanamh, mar a dhein Ierobóam.” Bhíodh cuid acu go maith ar feadh tamail, ach ní bhíodh sa tamal san go minic ac tamal beag. Bhí rí acu san ar Israél nuair a bhí breóiteacht a bháis ar Eliséus. Ióas ab ainm do'n rí sin. D'airigh sé Eliséus a bheith breóite agus chuaidh sé 'ghá fheuchaint. Nuair a chonaic sé Eliséus a bheith chómh lag do chrom sé ar ghol. “Tabhair bogha agus saigheada anso chugham,” arsa Eliséus leis. Do thug. “Cuir do lámh ar an mbogha,” arsa Eliséus. Do chuir. Ansan do chuir Eliséus a lámh féin anuas ar láimh an rí. “Osgail an fhinneóg a dh'fheuchan soir,” arsa Eliséus. D'osgail. “Lámhaigh saighead an fhinneóg san amach anois,” ars Eliséus. Do lámhaigh. Agus dubhairt Eliséus: “Saighead fuasgalta an Tighearna, agus saighead fuasgalta ó Shuíria. Buailfir na Suíriánaigh i n-Aphec chun go n-ídeóchair iad. Tóg na saigheada,” arsa Eliséus. Do thóg. “Buail an talamh le saighid acu,” arsa Eliséus. Do bhuail sé buille ar an dtalamh. Do bhuail sé an tarna buille. Do bhuail sé an trímhad buille. Ansan do stad sé. Tháinig fearg ar Eliséus. “Ó!” ar seisean, “dá mbuailthá chúig bhuille, sé bhuille, seacht mbuillí, do bheithá ag buachtaint ar Shuíria go dtí go mbeadh sí ídighthe agat. Anois ní bhuadhfir uirthi ach trí h-uaire.” Níor bh'fhada 'n-a dhiaidh san go bhfuair Eliséus bás. Do h-adhlacadh é. Tháinig lucht foghla isteach sa tír an bhliain chéadna. Do ráinigh go raibh daoine éigin agus corp acu le h-adhlacadh i n-aice na h-áite 'n-ar h-adhlacadh Eliséus. Chonac- adar na foghluidhthe. Tháinig sgannra ortha. Do <L 560> chaitheadar an corp isteach i dtuama a bhí sa n-áit. B'é sin tuama Eliséuis. Chómh luath agus do theangmhuigh an corp le cnámhaibh Eliséuis d'eirigh an corp ó'n mbás. Ní innstear aon fhocal eile dhúinn i dtaobh na mírbhúilte sin; ar mhair an duine a tógadh ó'n mbás, ar mair sé abhfad 'n-a dhiaidh san; ná cad a dhein an mhuinntir a chaith isteach i dtuama Eliséuis é; ná cad a dhein na foghluidhthe. Ní innstear ach an mhír- bhúilt sin a dhein Eliséus tar éis a bháis féin. Tímpal ocht gcéad blian agus caogad roim theacht an tSlánuightheóra iseadh do fuair Eliséus bás. Tímpal deich mbliana fichid 'n-a dhiaidh san bhí fáig eile ann agus Iónas ab ainm dó. Bhí cathair ana mhór an uair sin lastoir sa dúthaigh as a dtáinig Ábraham ar dtúis, agus as ar tugadh 'n-a dhiaidh san Rebecca anoir chun bheith 'n-a mnaoi ag Isaac mac Ábrahaim; Ninebheh ab ainm di. Bhí muinntir na catharach san go h-olc. Bhí peacaí móra leunmhara acu 'á dhéanamh i n-aghaidh dlighe Dé. D'órduigh Dia do Iónas dul soir ar fad go dtí an chathair sin agus labhairt le muinntir na catharach agus a rádh leó go n-ídeófí an chathair tar éis dachad lá. Ní raibh aon fhonn ar an bhfáig dul chómh fada soir. Cheap sé go bhféadfadh sé imtheacht as a dhúthaigh féin agus go mb'fhéidir go bhféadfadh sé dul ó'n obair nár thaithn leis. Chuaidh sé ar bórd loinge chun imthighthe. Do ghluais an long. D'eirigh stoirm. Bhí an long i gcontabhairt a báithte. Bhí Iónas 'n-a chodhladh. Do dhúisigh fuirean na loinge é. D'innis sé dhóibh gur bh'é féin fé ndeár an stoirm, agus d'innis sé dhóibh cad a bhí déanta aige, agus d'iarr sé ortha é chaitheamh amach fé'n bpoll agus go mbeadh ciúnas acu. Do chaitheadar amach é. Ach do shloigh míolmór é. Do rug an míolmór leis é agus do chaith sé amach é ar thalamh tirim tar éis trí lá. Thug sé aghaidh ar Ninebheh láithreach. Bhí an leisge imthighthe dhe. <L 561> CCXXXVII. NINEBHEH. Nuair a dh'eirigh an stoirm tímpal ar an loing i n-a raibh Iónas bhí sé féin thíos i mbun na loinge agus é 'n-a chodladh. Do buaileadh isteach i n-aigne na máir- néalach go raibh droch dhuine éigin ar an loing agus gur bh'é an droch dhuine sin fé ndeár an stoirm. Do ghlaodar i láthair a chéile ar a raibh ar bórd na loinge. Ansan iseadh do fuaradar Iónas thíos agus é 'n-a chodladh. Theastuigh uatha a dhéanamh amach cé fé ndeár an stoirm. Chuireadar an cheist ar chrannaibh. Do thuit an crann ar Iónas. Ansan iseadh d'innis sé dhóibh gur bh'é féin fé ndeár an stoirm, agus d'iarr sé ortha é chaitheamh amach. Do thuigeadar as a chainnt agus as an sgéal a dh'innis sé nár dhroch dhuine é, óir, dá mb'eadh ná beadh sé chómh tugtha chun báis a dh'fhághail i dtreó go saorfí iadsan. Thugadar iarracht eile ar an loing d'oibriú i n-aghaidh na stoirme. Ní raibh aon mhaith dhóibh ann; b'éigean dhóibh fé dheire a thoil a thabhairt dó agus é chaitheamh amach. Ní túisge a chuaidh sé fé uisge 'ná mar a shloig an míolmór é. Deir an cúntas atá againn air go raibh a chiall agus a mheabhair shaoghalta aige i gcaitheamh an trí lá a thug sé istigh i mbolg an éisg mhóir, agus d'á chómhartha san féin gur chúm sé dán breágh agus go raibh sé ag moladh Dé i gcaitheamh na h-aimsire. Samhaltas ab eadh Iónas, i gcaitheamh na trí lá san a thug sé mar sin istigh sa n-iasg, ar ár Slánuightheóir, moladh go deó leis! agus an trí lá a thug sé sa n-uaigh, ó Aoine an Chéasta go dtí maidean Domhnaigh Chásga. Tar éis trí lá do chaith an míolmór Iónas amach ar thalamh tirim éigin agus gan aon bhárthan air ach é 'n-a shaoghal agus 'n-a shláinte go láidir. Do ghluais sé láithreach fé dhéin catharach Ninebheh. Cathair ana mhór <L 562> ab eadh í. Bhí siubhal trí lá do dhuine de leithead innti. Do thosnuigh Iónas i dtaobh di agus bhí sé ag siubhal ar aghaidh tríthi agus i n-aghaidh gach cúpla ciscéim d'á siubhluigheadh sé deireadh sé go h-árd: “Dachad lá eile agus dísgeófar an chathair seo Ninibheh!” D'éist na daoine leis ar feadh tamail. Bhídís ag cruinniú 'n-a thímpal agus ag sgaipe agus ag cruinniú airís, agus eisean ag siubhal go breágh réidh tríd an gcathair agus an port céadna ar siubhal aige, go h-árd agus go ceólmhar agus go bagarthach. Do chuir Dia fuinneamh éigin 'n-a ghlór i dtreó gur chuaidh na focail tríd an gcroidhe acu. Tháinig sgannra ortha. Chuimhnighdar go mb'fhéidir dá ndeinidís aithrighe go n-iompófí an íde uatha. Ní deirtear go ndubhairt Iónas aon fhocal leó i dtaobh aithrighe. Ní deirtear gur chuir sé aon atharú sa chainnt, ach gur lean sé ar na focalaibh céadna: “Dachad lá eile agus dísgeófar an chathair seo Ninebheh!” Bhí fhios acu go raibh na peacaí móra déanta acu. Bhí fhios acu go raibh an íde tuillte acu. Bhí dachad lá de ré aithrighe 'á thabhairt dóibh. Do buaileadh isteach 'n-a n-aigne ná raibh aon tslighe eile chun dul ó'n íde ach an aithrighe do dhéanamh. Do buaileadh isteach i n-aigne an rí é. Dhein sé dlighe 'ghá órdú do gach aon duine, íseal agus uasal, trosgadh dhéanamh. Do thosnuigh sé féin. Chuir sé éadach ruainnigh uime agus chuir sé trosgadh dian air féin. Dhein na daoine go léir aithris ar an rí. Chromadar ar an dtrosgadh dhéanamh agus ar bheith ag glaodhach go cruaidh ar an dTighearna agus 'á iarraidh air na peacaí móra a bhí déanta acu do mhaitheamh dóibh. Dheineadar an trosgadh chómh dian san agus an aithrighe chómh fírinneach san gur bh'é toil an Tighearna maitheamh dóibh. B'é toil Dé an íde a bhí geallta do chosg agus an chathair do leogaint saor an uair sin. Tháinig deire an dachad lá agus níor deineadh aon íde ar Ninebheh. <L 563> CCXXXVIII. GRUAIM AR AN BHFÁIG. Chonaic Iónas an t-atharú ag teacht ar mhuinntir catharach Ninebheh. Chonaic sé an trosgadh 'á dhéanamh ag an uile dhuine, íseal agus uasal, óg agus aosta. Chonaic sé idir rí agus daoine ag gol go h-árd agus ag glaodhach ar Dhia na glóire 'ghá iarraidh air a bpeacaí do mhaitheamh dóibh, agus iad, sa n-am gcéadna, i ndeire an anama le h-easba bídh agus dighe, agus ná leogfadh an sgannra agus an dúil sa n-aithrighe dhóibh bia ná deoch do bhlaise. Do thuig Iónas gur bh'é deire bheadh ar an dtrosgadh agus ar an ngol agus ar an aithrighe 'ná go maithfadh Dia dhóibh na peacaí a bhí déanta acu, pé olcas a bhí ionta. Ní raibh aon mhearathal air i dtaobh an méid sin. Agus cad a thiocfadh as san? Do thiocfadh go ndéarfí ins gach aon bhall gur bh'fháig gan eólus gur bh'eadh Iónas. “Ó,” adéarfí, “fáig bréagach iseadh Iónas úd. Dubhairt sé, agus shiubhluigh sé tríd an gcathair ó thaobh taobh 'ghá dheimhniú dhúinn go dtí go raibh píoparnach i n-ár gcluasaibh ó bheith ag éisteacht leis, go ndísgeófí Ninebheh i gcionn dachadh lá. Siniad an dachadh lá imthighthe agus gan dísgiú ná cuid de dhísgiú tagaithe ar Ninebheh!” Bhí fhios aige go maith nár bh'iad na daoine a dhein an trosgadh do labharfadh ar an gcuma san, ach daoine nár bhain i n-aon chor leis an gcathair, agus nár bh'fhearr leó rud a thuitfadh amach, b'fhéidir, 'ná an dísgiú do theacht. Bhí fhios aige go bhfaghadh sé droch ainm. Tháinig ana ghruaim air. Níor tháinig an dísgiú. Bhí áthas ar mhuinntir na catharach. Bhíodar buidheach de Dhia mar gheall air gur mhaith sé dhóibh. Bhí ceapaithe acu gan fearg do chur airís air. Bhíodar buidheach de'n fháig <L 564> a thug an foláramh dóibh. Ach bhí an ghruaim ar an bhfáig. Bhí an droch ainm tagaithe air. Bhí lucht na cúlchainnte 'ghá ghearradh cheana féin. Iad ag magadh faoi agus ag gáirí uime, agus ag aithris ar an gcainnt uathbhásach úd a dhein sé:— “Dachadh lá eile agus dísgeófar cathair Ninebheh,” agus iad ag cur an anama amach ag gáirí. Bhí fhios aige go raibh masla i n-aghaidh Dé sa droch iompar san agus tháinig a leithéidh sin de ghruaim agus do bhuairt air gur iarr sé ar Dhia, dá mb'é a thoil naomhtha é, é bhreith as an saoghal. D'imthigh sé amach as an gcathair agus chuaidh sé go dtí áit éigin i n-a bh'féadfadh sé bheith i n'aonar. Fuair sé cúinne caothamhail. Chuir sé suas rainnt ghéaga crann idir é agus an ghrian. Bíon teas marbhuightheach sa ghréin ansúd thoir. Ní raibh puinn cosanta in sna géagaibh. Ach i gcaitheamh na h-oidhche b'e toil an Tighearna gur fhás tor mór aidhneáin a chlúdaigh na géaga agus do choisg an ghrian go h-áluinn. Bhí áthas mór ar an bhfáig. Ach an oidhche a bhí chughainn d'fheóch an tor aidhneáin agus bhí an sgáth imthighthe. Tháinig an ghruaim airís ar an bhfáig agus d'iarr sé airís ar an dTighearna é bhreith leis as an saoghal. B'é toil an Tighearna labhairt leis:— “Feuch,” ars an Tighearna leis, “tá buairt ana mhór ort-sa mar gheall air gur fheóch an tor aidhneáin. Ní tu a chuir ann an tor. Ní bhfuarais aon phioc d'á dhuadh. Agus tá buairt ort 'n-a dhiaidh. Ní leogfá dhó feóchadh dá mbeadh leigheas agat air. Nár chóir go dtuigfá gur mór agam-sa gan a bheith orm cathair mhór mar Ninebheh do dhísgiú agus go bhfuil breis agus fiche míle duine innti ná h-aithneóchadh a lámh dheas ó n-a láimh chlé. Nách cóir dom trócaire do dhéanamh ortha san ó's féidir dom é?” Níor dhein Iónas a thuille gearáin. <L 565> CCXXXIX. SALMANASER. Ó'n lá a deineadh rí ar Israél de Ierobóam, tar éis bháis do Sholomon níor dhein muinntir Shamaría, príomh chathair Israéil, aon nídh ach aimhleas dóibh féin agus d'á dtír, agus tháinig as san dóibh, ná raibh aon lá de'n rath ortha, go dtí, fé dheire, gur bh'é toil Dé go dtáinig rí cómhachtach ortha, ó'n ndúthaigh a bhí lastoir díobh, agus gur bhailigh sé i dteannta chéile iad agus thóg sé leis soir chun a thíre féin iad, agus gur chuir sé daoine ó'n áit thoir siar go dtí Samaría, agus gur ghlacadar seilbh sa chathair agus sa tír agus gur fhanadar ann. An uair úd tar éis bháis Sholomoin, nuair a dhiúltuigh Robóam do chómhairle na seanóirí do ghlacadh, agus nuair a ghlac sé cómhairle na n-uasal óg, d'iompuigh deich treibh de'n dá threibh déag de chlainn Israéil 'n-a choinnibh agus dheineadar rí os a gcionn féin de Iero- bóam. Bhí Samaría ag Ierobóam ansan mar phríomh- chathair agus bhí Ierúsalem ag Robóam mar phríomh- cathair. Ansan iseadh dhein Ierobóam na gamhna óir mar dhéithibh, i dtreó go bhféadfadh sé a dhaoine féin do mhealladh ó dhul i n-aon chor go Ierúsalem ag déanamh gnóthaí creidimh. As san amach Israélítigh a tugtí ar mhuinntir Shamaría, agus clann Iúda ar mhuinntir cathar- ach Ierúsalem, agus do tugtí rí Israéil ar an rí i Samaría agus rí Iúda ar an rí i Ierúsalem, chun cómh- gair cainnte. Is mó an dúil a bhíodh ag muinntir Shamaría in sna déithibh fallsa 'ná mar a bhíodh ag muinntir Ierús- alem. Ach do leathadh a droch shampla, agus nuair a bhíodh droch rí i Ierúsalem bhíodh na déithe fallsa ins gach cúinne sráide, agus bhídís istigh sa teampul mór féin. Níor fhág san, ámhthac, gan daoine naomhtha, agus <L 566> mórán acu, bheith le fághail sa dá chathair agus sa dá thír. Bhí Elias ann ar dtúis. Ansan bhí Eliséus ann. Agus ansan, nuair a bhí an díthchreideamh ag dul chun olcais ar fad, b'é toil Dé gur eirigh duine de sna fáigíbh ba mhó agus do b'uaisle dhíobh go léir, b'é sin Isáias. Ar an gcuma san b'é toil an Tighearna aire mhaith a thabhairt do'n mhuinntir a bhí ag cimeád an chreidimh i n-aindeóin droch shampla agus droch chómhachta. Agus sa n-am gcéadna, an mhuinntir ná déanfadh a leas, thug an Tighearna aire mhaith nách a gan fhios dóibh a dhéanfidís a n-aimhleas. Bhíodh na fáigí coitchianta ag labhairt go h-árd leó 'ghá innsint dóibh cad a bhí le h-imtheacht ortha mara gcuiridís uatha an droch obair agus na déite fallsa. D'innseadar dóibh go minic an focal deirineach adubhairt Maois le clainn Israéil, díreach nuair a bhíodar chun teacht thar Iórdan anoir, isteach sa talamh a bhí geallta dhóibh. Dubhairt sé leó go raibh geinte líonmhara láidire cómhachtacha ag an dTighearna 'á chur a' seilbh na tíre sin chun na sealbha thabhairt dóibh, agus dá n-iompuighdís ó'n dTighearna go gcuirfadh an Tighearna a' seilbh na tíre iad féin ar an gcuma gcéadna. Níor bh'fhada gur thuit an nídh sin díreach amach i dtaobh na coda de chlainn Israéil a bhí i Samaría agus sa tír a bhain leis an gcathair sin. Bhí rí d'ár bh'ainm Osé ar Israél, i Samaría. Tháinig Salmanaser, rí Assuíria, anoir agus mór shluagh aige. Thug sé aghaidh ar Osé agus bhuaidh sé air. Do leog sé dhó fanmhaint 'n-a rí ach cáin do dhíol leis féin. Do dhíol Osé an cháin ar feadh tamail; ansan d'eirigh sé i gcoinnibh Shalmanaser. Tháinig Salmanaser airís agus do imdhruid sé cathair Shamaría. Do seashaimh an chathair 'n-a choinnibh ar feadh trí mblian. Ansan do thóg sé an chathair. Ansan do bhailigh sé muinntir na catharach agus muinntir na tíre i dteannta chéile agus thóg sé leis soir iad chun a thíre féin agus chuir sé uaidh anoir daoine ó'n dtír thoir chun <L 567> na tíre thiar d'áitreabh. Na daoine do rugadh soir d'fhanadar thoir. Níor thánadar thar n-ais riamh ó shin. Do leathadar ar fuaid na tíre thoir go dtí go rabhadar imthighthe gan tuairisg. Ní'l de thrácht ó shin ortha ach gur bh'shin iad an deich treibh atá imthighthe gan tuairisg as an dá threibh déag de chlainn Israéil. CCXL. TOBIAS. Nuair a rug Salmanaser leis soir chun a thíre féin a raibh de chlainn Israéil i Samaría agus sa tír a bhí ag gabháil leis an gcathair sin, do rug sé leis, gan amhras, rainnt daoine fóghanta chómh maith le n-a lán droch dhaoine. Bhí an phoibilidheacht ag adhradh na ndéithe fallsa, go h-áirithe ag adhradh na ngamhan óir úd a chuir Ierobóam suas. Ach bhí daoine sa chathair sin nár chrom glúin riamh chun na ngamhan san ná chun aon déithe fallsa eile, ach do théidheadh ódheas go dtí cathair Ierúsalem nuair a thagadh an t-am i gcomhnuidhe, chun Dia d'adhradh mar a bhí órduighthe i ndlighe Mhaoise. Bhí aoinne amháin de sna daoine fóghanta san agus Tobias ab ainm dó. Fear macánta díreach diadha ab eadh é. Do chómhlíonadh sé dlighe Dé go coínsiasach fé mar a thagadh an tráth chun a cómhlíonta, agus do chaitheadh sé a bheatha do réir na dlighe, ní h-amháin nuair a bhíodh sé i gcathair Ierúsalem ag déanamh gnóthaí an chreidimh ach i gcaitheamh na bliana go léir nuair a bhíodh sé sa bhaile i Samaría. Do rugadh soir go h-Assuíria é i dteannta na coda eile de mhuinntir Shamaría. Nuair a bhí sé sa dúthaigh thoir do chaith sé a bheatha díreach mar a chaith sé í laistiar, go macánta díreach. Níor bh'fhada gur thug muinntir na tíre thoir fé ndeara é. Chonacadar cad é an saghas <L 568> é agus tháinig ana uraim acu dhó agus ana iontaoibh acu as. Do h-innseadh do'n rí cad é an saghas é. Gur bh'fhear é ná déanfadh eugcóir ar aon duine agus do dhéanfadh gníomh deagh chómharsanachta ar Assuíriánach chómh luath díreach agus dhéanfad sé ar Israélíteach é nuair a chífadh sé gádh leis. Do thaithn san leis an rí agus do tháinig as gur thug an rí do Thobias cead gluais- te ar fuaid na tíre thoir pé treó 'n-ar mhaith leis é. Nuair a thuig sé go mbíodh Tobias ag déanamh tairbhthe d'aoinne de'n mhuinntir thoir a bhíodh 'n-a ghátar, chómh maith agus dhéanfadh sé do dhuine d'á mhuinntir féin, thug sé a dhóithin airgid dó, i dtreó go mbeadh ar a chumas an mhaith do dhéanamh, ó bhí an fonn air chun a dhéanta. Shiubhluigheadh sé a lán lastoir ach i Ninebheh ba mhó a dheineadh sé cómhnuidhe. 'N-a shiubhaltaibh dó tríd an ndúthaigh tháinig sé go dtí baile ar a dtugtí Rages, baile i dtír na Médach. Do casadh air sa bhaile sin duine bocht gur bh'ainm dó Gabélus. Israélíteach ab eadh é, agus de threibh Nephtalí ab eadh é. De'n treibh chéadna san ab eadh Tobias féin. Bhí Gabélus i bpúnc cruaidh. Bhí easba airgid air agus ní raibh aon fhághail aige ar an airgead. Deich talaint airgid a dhéanfadh a ghnó agus ní raibh aon fhághail aige ar an oiread san. Thug Tobias an t-airgead dó agus thug seisean admháil fé n-a láimh sa n-airgead do Thobias. Do stad an méid sin gnótha ar an áith sin an uair sin. Bhí mac ag Tobias agus Tobias ab ainm do'n mhac, leis, Tobias óg. Do mhúin an t-athair a chreideamh go maith do'n mhac agus do ghlac an mac an múine go maith. Bhí an mac chómh macánta chómh díreach leis an athair, agus fé mar a bhí sé ag eirighe suas do thug na daoine go léir fé ndeara a fheabhas, agus deiridís gur bh'é mac ab athaireamhla é d'á bhfeacadar riamh, ní h-amháin 'n-a phearsain ach 'n-a mheón agus i n'aigne, leis. Bhí an sgéal go maith ag an dtriúr, ag Tobias óg agus agá athair agus agá mháthair, an fhaid a mhair an rí <L 569> Salmanaser. Ach do fuair Salmanaser bás agus tháinig Sennacherib 'n-a dhiaidh 'n-a rí. Bhí an rí sin ag cur cogaidh ar chathair Ierúsalem agus do chuir an Tighearna aingeal uaidh chun slóighte an rí d'ídiú. Do chonaic Sennacherib, um thráthnóna, a mhór shluagh áluinn ar aghaidh catharach Ierúsalem amach agus bhí sé lán deimhnightheach ná raibh aige le déanamh ar maidin amáireach a bhí chughainn ach bualadh isteach agus an chathair do thógaint. Bhí céad ocht ndeich a cúig de mhíltibh fear aige (185,000). Nuair eirigh sé ar maidin agus d'fheuch sé ar a shluagh isé rud a bhí aige 'ná céad ocht ndeich a cúig de mhíltibh corp. D'imthigh sé soir abhaile agus chrom sé ar a dhroch aigne d'imirt ar na h-Israélíteachaibh bochta a bhí thoir i mbraighdineas aige. CCXLI. TOBIAS 'N-A DHALL. Nuair a chuaidh Sennacherib soir abhaile chun a thíre féin, tar éis céad ocht ndeich a cúig de mhíltibh corp a dh'fhágáilt 'n-a dhiaidh sínte lasmuich de chathair Ierúsalem, bhí, gan amhras, croidhe cráidhte aige. Bhí fhios aige go maith gur le cómhacht Dé chlainne Israéil a tháinig an bás mírbhúilteach san ar a mhór shluagh i n-aon oidhche amháin. Ach i n-inead é féin d'umhlú agus an Chómhacht d'admháil is amhlaidh a thug sé srian d'á fheirg agus d'á mhiosgais. Tháinig fuath malluighthe aige, ní h-amháin do'n chuid de chlainn Israéil a bhí istigh i gcathair Ierús- alem nuair a deineadh an t-éirleach ar a mhórshluagh, ach do chlainn Israéil go léir, amuich agus i mbaile. Do chrom sé láithreach ar a mhiosgais a dh'imirt ar an gcuid de chlainn Israéil a bhí aige thoir i mbraighdineas. <L 570> Nuair is maith le droch rí tíorántacht a dhéanamh ní bhíon sé choidhche gan a dhóithin mór aige do sheirbhíseachaibh umhala chun a dhroch thoile do chur i bhfeidhm dó go fonn- mhar. Do fuair Sennacherib iad tiugh, agus do thuig- eadar an rud a thaithn leis. Do thuigeadar an fuath a bhí aige do sna h-Israélítigh bhochta a bhí sa tír agus do chromadar ar na h-Israélíthigh do robháil agus do mharbhú. B'éigean do Thobias teiche a' Ninebheh le n-a anam. Ach pé áit 'n-a mbíodh sé bhíodh sé ag déanamh a dhíthil do sna h-Israélítigh a bhíodh i gcruadhchás tré thíorántacht Sennacherib. Do marbhuightí iad agus do fágtí a gcuirp gan adhlacadh ar na bóithribh agus ar na bántaibh. Dheineadh Tobias na cuirp sin a dh'adhlacadh fé mar fhéadadh sé teacht ortha. D'airigh an rí go ndein- eadh. Thug sé órdú uaidh Tobias féin do chur chun báis agus a chuid do thógaint. B'éigean dó é féin a chimeád i bhfolach ní b'fhearr. Ach bhí cáirde maithe aige ameasg muinntir an rí féin. Níor chuaidh a dheagh chómharsanacht gan a tuarastal. Ach níor mhair an rí abhfad. Fuair sé bás agus bhí an saoghal go maith ag Tobias airís. Do tugadh a chuid thar n-ais dó, agus a shean áit cómh- nuighthe. Níor stad an eugcóir ar na h-Israélítigh, ámhthach. Bhí cáirde ar dínnéar ag Tobias lá. I lár an dínnéir do rith duine isteach agus dubhairt sé gur marbhuigheadh Israélíteach amuich ar an mbóthar an uair sin díreach. D'eirigh Tobias ó'n mbórd agus d'imthigh sé amach agus thug sé leis isteach an duine marbh agus chuir sé i n-áit fé leith istigh é agus nuair a tháinig an oidhche do rug sé leis an corp agus d'adhlaic sé é mar ba cheart. Dubhairt a cháirde leis go raibh eugcóir aige 'á dhéanamh air féin, go raibh sé 'ghá chur féin i gcon- tabhairt agus nár cheart dó é, tar éis an anaithe a bhí fághalta aige beagán aimsire roimis sin. Dubhairt sé leó nár cheart do dhuine géille d'eagla daoine roim eagla Dé, agus nár cheart corp a dh'fhágaint gan adhlacadh pé rud adéarfadh aoinne. <L 571> Do lean sé ag déanamh na maitheasa ach níor bh'fhada gur bh'é toil Dé go dtáinig mífhoirtiún mhór air. Do shín sé lá lasmuich d'á thigh i n-aice an fhalla agus do thuit a chodladh air. Do thárla go raibh nead déanta ag fáinleóig thuas fé sgeimhil an tighe, ag bara an fhalla, díreach ar aghaidh a chinn suas. Do thuit cuid de shalachar an éin anuas agus é bog teith, agus ar ádhmharaighe an tsaoghail, ní h-eadh ach ar mhí-ádhmharaighe an tsaoghail, cá dtuitfadh an salachar ach ar shúilibh an duine agus é 'n-a chodladh. Chuaidh cuid d'uisge an tsalachair isteach in sna súilibh agus níor fhág sé aon léas radhairc ionta. D'eirigh Tobias agus bhí sé 'n-a dhall. Ba mhór an tiobaist é. Bhí an duine bocht go buartha agus go brónach. Ach bhí sé sásta le toil Dé. Do ghaibh sé le n-ais an cruadhtan san agus d'fhuilig sé é agus thug sé suas do Dhia é mar shásamh i bpeacaíbh a shaoghail. Ansan, nuair nár fágadh ar a chumas bheith ag déanamh a thuille tairbhthe ar an saoghal so, bhíodh sé 'ghá iarraidh ar an dTighearna é bhreith as an saoghal, dá mb'é a thoil naomhtha é, agus suaineas an tsaoghail eile thabhairt dó. Anna ab ainm d'á mhnaoi. Bhíodar ana dhealbh an uair sin. Le bainistighe do chuir an bhean oiread airgid le chéile agus do cheannaigh mionán gabhair. Cheannaigh sí an mionán. Bhí Tobias gan radharc agus do tháinig an mionán a gan fhios dó. Ach amach sa n-oidhche d'airigh sé an mionán ag meigiolaigh. Tháinig eagla air go mb'fhéidir gur b'amhlaidh a guideadh é. D'fhiafraigh sé d'á mhnaoi ar bh'amhlaidh. Tháinig fearg uirthi agus thug sí a lán droch chainnte dhó. Ar nós Ióib do dhein sé an fhoidhne. Ach d'iarr sé airís ar an dTighearna, dá mb'é a thoil naomhtha é, é bhreith as an saoghal. <L 572> CCXLII. ÓGÁNACH IASACHTA. Nuair a bhí Tobias bocht 'n-a dhall agus é 'ghá iarraidh ar an dTighearna é thógaint chuige féin as an saoghal dá mb'é a thoil naomhtha é, do buaileadh isteach i n' aigne go raibh gach aon deabhramh go n-éisteadh an Tighearna le n-a ghuidhe agus ná raibh puinn eile aimsire aige le caitheamh ar an saoghal so. Ansan do chuimhnigh sé ar a mhac agus ar an airgead úd a thug sé ar iasacht do Ghabélus. Ba mhaith leis an t-airgead san a dh'fhághail thar n-ais i dtreó go bhféadfadh sé é fhágáilt agá mhac, dá mb'é toil an Tighearna éisteacht le n-a ghuidhe agus é thógaint as an saoghal. Ach conus a bheadh an t-airgead thar n-ais aige? B'shiní an cheist. Ní fhéadfadh sé féin dul go dtí Rages, an áit 'n-a raibh Gabélus 'n-a chómh- nuidhe. Ní fhéadfadh an mac dul ann mar ní raibh eólus na slighe aige. Ní raibh le déanamh ach dul agus a iarraidh ar chómharsain éigin go raibh eólus na slighe aige dul ann i n-aonfheacht leis an mac. Do ghlaoidh sé chuige a mhac agus d'innis sé dhó cad a bhí ar a aigne. “Isé mo thuairim láidir, a mhic,” ar seisean, “go bhfuil mo thréimhse ar an saoghal so geall le bheith caithte. Ní miste liom é bheith caithte, mar ní'l ar mo chumas a thuille tairbhthe dhéanamh ar an saoghal so. B'fhéidir gur chun mé chur ag cuimhneamh ar an saoghal eile agus chun go n-ullmhóchainn me féin 'n-a chóir gur b'eadh do cheaduigh an Tighearna an méid úd a dh'imtheacht orm, i dtreó nuair a stadfadh radharc an tsaoghail seo dhom gur bh'fhearrde a chuimhneóchainn ar an dTighearna agus ar an saoghal eile. Nuair a bhead-sa imthighthe tabhair-se aire mhaith dod' mháthair. Bíodh eagla an Tighearna ort i gcómhnuidhe. Seachain uabhar agus drúis agus gach sórd peacaí. Tabhair déirc do <L 573> sna bochtaibh. Bí dílis ad' úrnuighthibh. Agus a leithéid seo, a mhic,” ar seisean. Ansan d'innis sé dhó i dtaobh an airgid a bhí aige ar Ghabélus, rud nár innis sé riamh dó go dtí san. “Agus ba mhaith liom go mbeadh an t-airgead san agat-sa. Tá an admháil agam anso agus tabharfad duit í agus féadfir féin dul agus an t-airgead a dh'fhághail. Ní'l eólus na slighe agat. D'á bhrígh sin caithfir dul amach agus feuchaint a' bhféadfá aon chómharsa d'fhághail go bhfuil an t-eólus aige agus do raghadh leat. Ní bheidh bac ort é dhíol as a thrioblóid nuair a gheóbhair an t-airgead.” D'imthigh Tobias óg amach ag lorg an ghiolla. Ní raibh sé imthighthe abhfad ó'n dtigh nuair a bhuail uime fear breágh dathamhail óg go raibh deabhramh creideamhnach air, agus é gleusta fé mar a bheadh sé ag dul ar aistear. Chuireadar stró ar a chéile. Tar éis cúpla focal cainnte d'innis Tobias óg do'n ógánach iasachta go raibh sé féin, leis, ag dul ar aistear go tír na Médach, agus toisg gan eólus na slighe a bheith aige go raibh sé ag dul ag lorg giolla. “Is chun na tíre sin na Médach atá mo thriall-sa anois,” arsan t-ógánach iasachta, “chun an bhaile ar a dtugtar Rages.” “B'fhéidir go bhfuil mo ghiolla fághalta agam,” arsa Tobias óg. “Ar mhiste leat a dh'innsint dom cé h-é thu? Tobias is ainm domh-sa agus Tobias is ainm dom' athair.” “Tá aithne agam ar t-athair,” arsan t-ógánach, “Israélíteach iseadh me,” ar seisean. “Chonac t-athair i Rages uair.” “Tar isteach go bhfeicir anois é, má 'sé do thoil é,” arsa Tobias óg. Chuaidh sé isteach. Do fuaradh go raibh aithne mhaith aige ar Ghabélus agus go bhféadfadh Tobias óg dul i n-aonfheacht leis go dtí Rages. <L 574> CCXLIII. AR BÓTHAR. Thug an t-athair an admháil sa n-airgead do'n mhac. Nuair a dh'innis Tobias óg a ainm agus ainm a athar do'n ógánach iasachta d'innis seisean a ainm féin do Thobias. Dubhairt sé gur bh'Asarias ab ainm dó agus gur dhuin'uasal é. Nuair a bhí gach nídh ullamh do ghluais an bheirt le cois a chéile i dtreó tíre na Médach. Ní innstear a n-imtheach- ta go dtí gur shroiseadar an abha mhór ar a dtugtar an Tígris. Bhí an chuisidheacht ag goilleamhaint ar chosaibh Thobiais. Do shuidh sé ar bhruach na h-abhan agus bhain sé a bhróga dhe agus chuir sé a chosa síos i n-uisge na h-abhan chun iad d'fhuaradh, agus bhí sé 'ghá nighe. Siúd chuige tríd an uisge piarda d'iasg mhór. Bhí an t-iasg ag déanamh air lom díreach fé mar a bheadh sé chun é dh'ithe i n-aon lán béil amháin. “Ó, a Asariais, a chara,” ar seisean, “tá sé ag déanamh orm. Táim réidh.” “Ní baoghal duit,” arsa Asarias leis, “cuir do lámh i n-eochair an éisg sin agus tarraig as an uisge é amach ar an bport.” Do dhein Tobias mar adubhradh leis. Do tharraig sé an t-iasg mór amach ar phort na h-abhan agus bhí sé ag luaimnigh agus ag lúbharnaigh agá chosaibh. “Osgail an t-iasg san,” arsa Asarias, “agus bain na h-inní as agus chuir chughat a chroide agus a dhomblas agus a ae, óir tá leigheas ionta.” Do dhein Tobias mar adubhradh leis. Ansan do dheineadar teine agus do róstadar cuid de'n iasg agus do rugadar leó é mar lón bóthair. An méid nár róstadar de do chuireadar ar salan é agus do rugadar leó é, leis. <L 575> Nuair a bhíodar ar bothar airís do labhair Tobias. “A Asariais, a bhráthair,” ar seisean, “innis dom led' thoil, cad iad na maithasaí chun leighis atá in sna neithibh seo adubhraís liom a chimeád as an iasg.” “Dá gcurfá,” arsa Asarias, “blúire beag de chroidhe an éisg sin ar sméaróidíbh do chuirfadh an deatach, a dh'eireóchadh as, an uile shaghas deamhan chun siubhail ó fhear nú ó mhnaoi, i dtreó ná casfidís a thuille ortha. Agus dá mbeadh fionn ar shúil agus go gcimileófí an domblas san di do leighisfí í.” Bhí an oidhche ag teacht ortha. Do labhair Tobias. “Cá'r mhaith leat go nglacfimís lóistin na h-oidhche, a Asariais, a bhráthair?” ar seisean. “Tá,” arsa Asarias, “fear 'n-a chómhnuidhe tamal beag as so, agus Raguel is ainm dó, agus tá gaol gairid aige led' threibh-se. Tá inghean aige agus Sara is ainm di agus ní'l aon mhac aige ná aon inghean eile ach Sara. Is duit-se atá a chuid go léir ag dul agus caithfir an inghean do phósad. Ní'l agat ach í dh'iarraidh ar a h-athair agus tabharfidh sé dhuit í mar mhnaoi. Tháinig tocht ar Thobias, ach do labhair sé. “D'airigheas teacht tháirse sin, a bhráthair,” ar seisean. “Do pósadh í le mórsheisear fear i ndiaidh chéile, agus pé rud fé ndeár é do fuair an uile dhuine de'n mhórsheisear fear san bás, i ndiaidh chéile, chómh luath agus do pósadh iad. Ca bh'fhios domh-sa 'ná go n-imteóchadh an íde chéadna orm féin. Tá m'athair agus mo mháthair am' dhiaidh sa bhaile, a Asariais, a bhráthair, agus dá n-imtigheadh aon droch nídh orm-sa, nú dá dtagadh an-bhás orm isé a mbás- san do thiocfadh as. D'airigheas gur b'amhlaidh a tháinig an diabhal agus gur mhairbh sé gach duine de'n mhórsheisear úd chómh luath agus do pósadh é.” “Éist-se liom-sa, a mhic,” arsa Asarias, “agus 'neósfad duit cia h-iad go mbíon cómhacht ag an ndiabhal os a gcionn nuair a bhíd siad ag cuimhneamh <L 576> ar phósadh. Na daoine ná cuimhnighean 'n-a n-aigne gur nídh naomhtha an pósadh, ná cuimhnighean ar Dhia, agus ná h-iarran beannacht Dé ortha féin agus ar pé sliocht ba thoil le Dia do chur chucha. Daoine ná bíon ag cuimhneamh an uair sin ach ar shrian a thabhairt d'á ndroch mhian. Daoine gur cuma iad, sa nídh sin, nú an beithidheach allta. Siniad na daoine go mbíon cómhacht ag an ndiabhal os a gcionn. Ní bheidh aon chómhacht aige os do chionn-sa má ghlacan tú mo chómhairle-se. Nuair a thógfir-se an cailín seo dein trí lá agus trí oidhche do chaitheamh ad' sheómra, i ngeanmnaidheacht, gan baint léi, ach tú 'ghá iarraidh ar Dhia a bheannacht do chur oraibh araon. Cuir, an chéad oidhche, ae an éisg ar an dteine agus díbireóchaidh an gal an annsprid as an áit; ansan, an trímhadh h-oidhche, iarr beannacht Dé agus na bpátriarc agus cuirfidh Dia an rath ort féin agus ar do mhnaoi agus ar bhúr sliocht.” CCXLIV. CLEAMHNAS. Measaim gur ceart a dh'innsint anso nár dhuine shaoghalta Asarias. Aingeal ab eadh é. An t-Árdaingeal Raphael isé a bhí ann. D'á bhrígh sin ní gádh d'aoinne aon iongna bheith air mar gheall ar dheatach ae an éisg mhóir a bheith ábalta ar an áirseóir do dhíbirt. Do dhein Tobias an rud adubhairt Asarias leis, chuir sé blúire d'ae an éisg ar an dteine, ach le n-a linn sin do rug an t-árdaingeal féin ar an áirseóir agus do cheangail sé é go daingean sa bhfiantas uaigneach atá sa cheann teas de'n Éigipt, mar a raibh sé fada go leór ó bheith <L 577> ábalta ar aon díobháil a dhéanamh d'aoinne de'n lánmhain óig. Ach do chuaidh Tobias agus Asarias go tigh Raguel agus do glacadh iad go fíor fháilteach. Chómh luath agus d'fheuch Raguel ar Thobias óg dubhairt sé le n-a mhnaoi, “Nách mór an deabhramh atá ag an bhfear óg san lem' ghaol?” Ansan dubhairt sé leis an mbeirt, “Cad as díbh, a bhráithre óga?” Agus dubhradar-san, “De threibh Nephtalí iseadh sinn, de bhraighdineas Ninebheh.” “An bhfuil aithne agaibh ar mo bhráthair Tobias?” asra Raguel. “Tá aithne againn air,” as siad san. Annsan bhíodar ag éisteacht le Raguel ar feadh tamail agus é ag moladh a bhráthar Tobias. Nuair a bhí cuid mhaith de'n mholadh déanta aige do labhair Asarias. “An Tobias san adeirir,” ar seisean, “isé athair an fhir óig seo é.” Chómh luath agus d'airigh Raguel an focal san do dhein sé suas ar Thobias óg agus do rug sé baróg tímpal an mhuiníl air agus bhí sé 'ghá phógadh go dlúth agus ag sile na ndeór go bog. “Mo sheacht míle beannacht ort, a mhic mo chroidhe,” ar seisean, “Is mac fir fhóghanta thu.” Do dhein Anna, bean Raguel, mar an gcéadna, agus dhein a n-inghean, Sara, mar an gcéadna, agus iad ag sile na ndeór go bog. Ansan d'órduigh Raguel caoira do mharbhú agus féasta d'ullmhú. Nuair a bhí an dínnéar ullamh, agus adubhairt Raguel leis an mbeirt suidhe chun dínnéir, dubhairt Tobias óg:— “Ní iosfad-sa bia anso indiu, ná ní ólfad deoch, go dtugair m'athchuinighe dhom, 'sé sin, go ngeallair dom t'inghean Sara thabhairt dom.” Nuair airigh Raguel an focal san tháinig sgannra air. Bhí fhios aige cad d'imthigh ar na fearaibh a pósadh cheana le Sara agus bhí eagla air go n-imteóchadh an <L 578> rud céadna ar Thobias óg. Bhí tocht air agus níor labhair sé. Nuair a bhí sé tamal gan labhairt do labhair Asarias:— “Ná bíodh aon eagla ort t'inghean a thabhairt do'n fhear óg so,” ar seisean. “Fear óg iseadh é go bhfuil eagla Dé air, agus is dó atá ceapaithe ag Dia t'inghean-sa thabhairt mar mhnaoi, agus is mar gheall air sin nár bh'fhéidir í bheith 'n-a mnaoi ag aon fhear eile.” Do labhair Raguel ansan agus dubhairt sé:— “Tá mo mhuinighin as Dia agam go mb'fhéidir go bhfuil éistighthe aige lem' ghuidhe fé dheire, tar éis mo dheór go léir agus mo bhuartha; agus gur b'é a chuir chugham sibh-se i dtreó go bpósfí an cailín seo le fear d'á daoine féin, do réir dlighe Mhaoise. D'á bhrígh sin táim sásta agus gheóbhair í.” Ansan do rug sé ar láimh dheis a inghine agus chuir sé an lámh isteach i láimh dheis Thobiais agus dubhairt sé:— “Dia Ábrahaim agus Dia Isaaic agus Dia Iácoib go raibh libh agus go ndlúthuighidh sé le n-a chéile sibh agus go gcómhlíonaidh sé a bheannacht ionaibh.” Ansan thóg sé páipéar agus do sgríbh sé an pósadh ar an bpáipéar. Ansan do ghabhadar a mbuidheachas le Dia agus do shuidhdar chun bídh agus bhí sógh agus aoibhneas acu. Ansan do labhair a máthair, Anna, le Sara:— “Glac misneach, a 'nghean ó,” ar sise, “agus go dtug- aidh Rí na bflathas áthas duit tar éis a bhfuil de bhuairt curtha dhíot agat.” Tar éis a suipéir a bheith caithte acu do cuireadh an lánmha phósta isteach 'n-a seómra féin. Do chuimhnuigh Tobias ar an gcainnt adubhairt Asarias leis. Thóg sé amach as a mhála cuid d'ae an éisg mhóir úd agus chuir sé ar an dteine é agus d'eirigh an deatach agus an baluith. Bhí an t'áirseóir ann agus é ag feitheamh, agus é ceapaithe ar Thobias do mharbhú chómh luath agus <L 579> do shínfadh sé ar an leabaidh. Ach chómh luath agus d'eirigh an deatach as ae an éisg do rug an t-Árdaingeal ar an áirseóir agus cheangail sé é agus chuir sé, d'aon urchar amháin, é ódheas ar fad go dtí an t-uaigneas fiain atá sa cheann teas de'n Éigipt agus chaith sé fanmhaint ann. Ansan do labhair Tobias leis an gcailín:— “A Shara,” ar seisean, “ní foláir dúinn an oidhche seo do chaitheamh ag cur ár nguidhe suas chun Dé, agus an lá amáireach, leis, agus an lá 'n-a dhiaidh, óir i gcaitheamh an trí lá agus trí oidhche seo, is le Dia sinn agus táimíd dlúithte le Dia. Is sliocht naomh sinn agus ní h-ealaidh dhúinn teacht chun a chéile ar nós na n-Eitneach atá gan aithne ar Dhia acu.” Ansan do luighdar araon ar a nguidhe do chur suas chun Dé 'ghá iarraidh ar Dhia a ghrásta thabhairt dóibh. CCXLV. BEANNACHT Ó DHIA. Ní raibh, nídh nách iongna, aon phioc d'á fhios ag Raguel go raibh an t-Árdaingeal Raphael, nú Asarias, tar éis an deamhain do cheangal agus do chur ódheas i n-uaigneas na h-Éigipte. D'á bhrígh sin, i n-aindeóin na cainnte adubhairt Asarias, bhí gach aon eagla air go mb'fhéidir go n-imtheóchadh ar Thobias óg an íde chéadna a dh'imthigh ar an mórsheisear a pósadh le Sara roimis. Níor chuaidh sé a chodladh. I lár na h-oidhche do ghlaoidh sé chuige cuid d'á lucht oibre agus chuadar amach go dtí áit a bhí oireamhnach chuige agus dheineadar uaigh. Bhí sé tímpal an chéad ghlaodh 'choileach nuair a thosnuighdar ar an uaigh do dhéanamh. Nuair a bhí an uaigh déanta tháinig Raguel isteach agus do labhair sé le n-a mhnaoi. “Abair,” ar seisean, “le duine <L 580> éigin éalódh isteach sa tseómra feuchaint conus atá an sgéal acu nú an bhfuil sé beó fós. Má tá sé beó go dtí so tá an buadh aige.” Chuir an bhean cailín aimsire chun an tseómra. Chuaidh an cailín isteach. Fuair sí an bheirt 'n-a saoghal agus 'n-a sláinte agus iad 'n-a gcodladh. Tháinig sí agus d'innis sí an sgéal fóghanta. Ansan iseadh bhí an t-áthas ar an athair agus ar an máthair. Ghabhadar a mbuidheachas leis an dTighearna ó chroidhe. “Imthighidh,” arsa Raguel leis an lucht oibre, “agus chuiridh an chré isteach airís sa pholl úd a dheineabhair, agus bíodh an poll dúnta agaibh sar a dtagaidh an lá.” D'imthighdar go fonnmhar agus dhúnadar an poll agus is mó an fonn a bhí ortha 'ghá dhúnadh 'ná mar a bhí ortha 'ghá osgailt. Ansan do labhair Raguel le n-a mhnaoi. “Ullmhuigh,” ar seisean léi, “gach aon tsaghas lóin a theastóchadh ó dhaoine a bheadh ag dul ar aistear.” D'imthigh sé féin agus d'órduigh sé dhá mhart reamhra do mharbhú agus cheithre mholtacháin, agus féasta mór a dh'ullmhú d'á chómharsanaibh go léir agus d'á dhaoine muinnteartha go léir. Nuair eirigh Tobias ar maidin do chrom Raguel ar thathant air fanmhaint aige ar feadh coigthís. Ansan do thug sé suas do Thobias leath a mhaoine, agus dhein sé sgríbhinn ag fágaint na cod' eile d'á mhaoin aige tar éis a bháis féin agus tar éis bháis a mhná. Ach bhí an dithineas abhaile ar Thobias. Do labhair sé le h-Asarias:— “A Asariais, a bhráthair,” ar seisean, “éist liom. Dá dtugainn-se me féin suas duit ar fad chun bheith am' sheirbhíseach agat ní bheadh leórghníomh diongabhálta agam 'á dhéanamh leat as a bhfuil de thairbhthe agat 'á dhéanamh dom. Ach dein an méid seo dhom i dteannta na cod' eile. Tóg leat beithidhigh agus seirbhísigh agus eirigh do dtí Rages, cathair na Médach, ag triall ar Ghabélus, agus tabhair dó an sgríbhinn seo agus faigh <L 581> uaidh an t-airgead agus iarr air teacht chun mo bhainise. Is eól duit go bhfuil m'athair ag cómhreamh na laethanta, agus gach lá sa mbreis a bhead gan dul abhaile gur lá buartha dhó é. Agus chíon tú an tathant atá ag Raguel 'á dhéanamh orm, agus gur ró dheacair dom cur 'n-a choinnibh.” Do thóg Asarias ceathrar de sheirbhíseachaibh Raguel agus dhá chamul agus d'imthigh sé go Rages. Fuair sé amach Gabélus agus thug sé dhó an sgríbhinn agus fuair sé an t-airgead uaidh, agus cuir sé fhiachaint air teacht chun na bainise. Nuair a tháinig Gabélus isteach i dtigh Raguel fuair sé Tobias 'n-a shuidhe ag an mbórd; do léim Tobias 'n-a sheasamh agus phógadar a chéile go dlúth agus bhí Gabélus ag sile deór agus chuir sé a bheannacht ar Thobias, agus dubhairt sé:— “Beannacht ó Dhia Israéil ort, a mhic an fhir fhóghanta! a mhic an fhir go bhfuil eagla Dé air, agus a dheinean an déirc go fial! Go gcuiridh Dia an rath ort féin agus ar do mhnaoi agus ar bhúr n-aithreachaibh agus ar bhúr máithreachaibh, agus go bhfeicidh sibh bhúr gclann agus clann bhúr gclainne go dtí an trímhadh glúin agus go dtí an ceathramhadh glúin. Agus go raibh beannacht ar bhúr sliocht ó Dhia Israéil, Rí síoruidhe na bhflathas.” Dubhairt gach aoinne “amen” leis sin, agus ansan do shuidhdar chun bídh. Agus deir an Bíobla Naomhtha aon fhocal amháin eile 'n-a dtaobh, 'sé sin, gur dheineadar an bhainis sin mar a dhéanfadh daoine go raibh eagla Dé ortha agus uraim acu do dhlighe Dé. Ach d'á aindeóin báis do chuir an pósadh ríghneas ar Thobias. D'á fheabhas dithineas a dhein sé leis an ngnó do ghluais an aimsir. Ní raibh aon chuimhneamh ag an athair ná ag an máthair sa bhaile go raibh aon rud i bhfuirm pósta ná i bhfuirm bainise ar siubhal. D'á bhrígh sin, nuair a bhí oiread aimsire imthighthe agus go bhféadfadh an fear óg agus a ghiolla bheith i Rages <L 582> agus thar n-ais ar a suaineas, agus gan iad ag teacht, ná aon tuairisg uatha, bhí tocht agus brón agus eagla ag teacht ar an mbeirt. Iad araon aosta agus duine acu 'n-a dhall agus an t-aon mhac amháin a bhí acu, a dtaca agus a dteannta i ndeire a saoghail, imthighthe uatha. CCXLVI. BUAIRT AIGNE. Bhí an pósadh déanta agus an chóisre ar siubhal lastoir i dtigh Raguel agus bhí Raguel agus a bhean agus muinntir a theaghlaigh ag moladh Dé go h-árd agus áthas cléib ortha, agus Raguel ag déanamh a dhíthil a d'iarraidh go bhfanfadh an lánamha óg aige ar feadh an choigthís. Ach bhí a mhalairt sin de sgéal laistiar i Ninebheh mar a raibh an tseana lánamha, agus duine acu 'n-a dhall. Bhí an mháthair tar éis na laethanta do chómhaireamh go cruinn ó'n lá a dh'imthigh a mac agus an giolla a bhí chun eóluis na slighe a dhéanamh. Bhí sí buartha go leór 'n-a h-aigne an fhaid a bhí na laethanta ag imtheacht nár bhfoláir a dh'imtheacht sar a bhféadfadh a mac agus a ghiolla bheith i Rages agus thar n-ais. Ach nuair a bhí an méid sin laethanta imthighthe, agus nuair a bhí lá imthighthe 'n-a dteannta, agus ansan dhá lá agus ansan trí lá, bhí ag brise ar an bhfoidhne aici. Bhíodh sí ag rith amach ar na cnocánaibh ag feuchaint ar na bóithribh anoir, ag faire chúichi, agus nuair a chíodh sí daoine ag teacht mheasadh sí go minic gur bh'iad a beirt féin a bhíodh ann go dtí go dtagaidís i gcómhgar di agus go bhfeiceadh sí nár bh'iad. Ansan do ritheadh sí isteach agus í ag gol go dúbhach agus go croidhe-bhriste, agus, “Ochón ó,” adeireadh sí, “is truagh chráidhte mar a bhí sé riamh ann mar airgead! Mhairfimís i n'éaghmais ó thugais uait é, agus bheadh ár mac againn. Tá droch nídh éigin <L 583> imthighthe air. Cad a bheadh 'ghá chimeád ach rud éigin a bheith imthighthe air sa dúthaigh iasachta san agus gan aithne ar aoinne aige?” “Éist anois agus ná bí ag gol,” adeireadh Tobias léi, “ní'l baoghal air. Tabharfidh an Tighearna thar n-ais chughainn é 'n-a shaoghal agus 'n-a shláinte. Is 'mó rud a chuirfadh ríghneas air. B'fhéidir ná raibh Gabélus sa bhaile roimis, agus b'fhéidir go mb'éigean do'n bheirt acu Gabélus do leanmhaint go dtí cathair éigin eile. Tá iontaoibh mhór agam as an ógánach úd, agus tá eólus maith aige ar na dúthaíbh úd lastoir. Ní'l aon bhaoghal ar do mhac. Tabharfidh an Tighearna abhaile chughat é.” Chuir an chainnt sin rainnt suainis aigne ar an mnaoi, ach níor chimeád san í gan bheith ag rith amach ar an gcnocán agus ag feuchaint soir. Bhí fhios ag Tobias óg conus a bheadh an sgéal 'n-a dhiaidh sa bhaile agus bhí ana dhithineas air chun gluaiste. “Fan anso ar do shuaineas againn,” arsa Raguel, “agus cuirfad-sa teachtaire siar go dtí Ninebheh ag triall ar do mhuinntir 'ghá innsint dóibh go bhfuilir go maith agus go mbeidh tú chucha siar abhaile gan puinn ríghnis.” “Ná h-iarr orm a thuille ríghnis a dhéanamh,” arsa Tobias óg. “Is me féin an teachtaire is fearr agus is me féin atá uatha. Sgaoil uait me i n-ainm an Tighearna.” Nuair a chonaic Raguel nár bh'aon mhaith bheith leis, do chruinnigh sé i dteannta chéile leath a raibh de mhaoin shaoghalta aige, idir thréadaibh agus eallach agus airgead agus ór agus ollmhaitheas, agus thug sé dhó é agus do sgaoil sé chun bóthair é féin agus a bhean agus a ghiolla agus leath a raibh de sheirbhíseachaibh aige, idir fhearaibh agus mná agus buachaillí agus cailíní. I gcás go raibh sé i n'fhear shaidhbhir ag imtheacht dó ó mhuinntir a chéile. Thug Raguel a bheannacht dó. “Aingeal naomhtha an Tighearna,” ar seisean, “go raibh i n-aonfheacht leat <L 584> ar an slighe, agus gura slán a gheóbhair t'athair agus do mhathair rómhat sa bhaile, agus go gcuiridh an Tighearna an rath ort féin agus ar do mhnaoi, agus go bhfeicead- sa bhúr gclann sar a dtagaidh an bás orm!” Do chuir a máthair a beannacht ar Shara, leis, agus thug sí cómhairle agus teagasg di i dtaobh cúraim tighe agus muinntire. CCXLVII. FÉASTA SA BHAILE. Bhí Tobias óg agus Asarias agus Sara agus an chualacht go léir ag teacht abhaile go dtí Ninebheh, agus toisg oiread san daoine agus beithidheach a bheith ag teacht i dteannta chéile níor bh'fhéidir dóibh teacht ach go mall, pé dítheal a dhéanfidís ar an slighe do chur díobh. Bhíodar aon lá dhéag ar an mbóthar agus ní raibh ach leath na slighe curtha dhíobh acu. Agus i gcaitheamh na h-aimsire sin go léir bhí an mháthair bhocht ag rith amach ar an gcnocán, thiar sa bhaile, ag faire chúichi feuchaint an bhfeicfadh sí aon radharc d'á mac agus d'á ghiolla ag teacht. Nuair a bhíodh sí cortha de bheith ag faire do ritheadh sí isteach, ach ní fada a bhíodh sí istigh nuair a ritheadh sí amach airís. Fé dheire do labhair an giolla le Tobias. “A Thobiais, a bhráthair,” ar seisean, “is eól duit conus fhágais t'athair. Má 'sé do thoil é, d'á bhrígh sin, imthighmís-ne ar aghaidh agus leanadh do bhean agus do mhuinntir sinn ar a suaineas, iad féin agus na beithidhigh.” Do thaithn san le Tobias, agus ansan dubhairt an giolla leis: “Tabhair leat cuid de dhomblas an éisg úd mar beidh gnó agat de.” Do chuir Tobias chuige cuid de'n domblas agus ghluaiseadar go mear. Bhí an mháthair ar mhullach an chnocáin i n-aice <L 585> an bhóthair agus í ag feuchaint soir, ag faire chúichi. Fé dheire chonaic sí an bheirt ag teacht. Do rith sí isteach agus d'innis sí d'a fear go raibh an mac ag teacht. “Tá do mhac ag teacht chughath abhaile,” ar sisi. Bhí gadhar leó le cois an mhic ó fhág sé an bhaile, bhí an gadhar le n-a chois ar an gcuma gcéadna agus é ag teacht. Nuair a bhíodar ag teacht i gcómhgar do'n bhaile do rith an gadhar rómpa amach agus do shrois sé an baile tamal sar ar shroiseadar san é. Do rith sé isteach ag luthtáil agus ag léimrigh agus ag suathadh a eireabail le h-áthas. D'aithin an bheirt an gadhar agus siúd amach iad, an dall bocht ag gliúmáil le n-a lámhaibh, a d'iarraidh gan bualadh i gcoinnibh aon nídh do leagfadh é nú do ghortóch- adh é. Do labhair an giolla le Tobias óg. “Nuair a raghair isteach sa tigh anois,” ar seisean, “dein do Thighearna Dia d'adhradh láithreach agus buidheachas a ghabháil leis. Ansan eirigh chun t'athar agus tabhair póg dó. Ansan cimil d'á shúilibh an domblas san an éisg atá agat, agus bí deimhnightheach de go n-osgalófar a shúile láith- reach. Chífidh t'athair solus neimhe, agus chífidh sé thusa agus beidh áthas air.” D'imthigh Tobias i dtreó an tighe roimis an ngiolla. Chonaic sé a athair ag teacht 'n-a threó agus greim ar láimh ag seirbhíseach air, toisg é bheith dall. Do phóg an t-athair agus an mháthair an mac agus iad ag sile deór le méid a n-áthais. Ansan d'adhradar Dia na Glóire. Ansan do shuidhdar i dteannta chéile. Ansan do tharraig Tobias óg chuige an domblas a bhí i gcimeád aige agus chimil sé de shúilibh a athar é. I gceann leath uair a'chluig nú mar sin do thosnuigh sganán éigin bán, rud mar an sganán a bhíon ar ubh laistigh de'n phlaosg, ar theacht amach as na súilibh. Do rug an mac ar an sganán agus tharraig sé amach as na súilibh é. Chómh luath ag bhí an sganán tarraigthe amach asta bhí an dá shúil chómh glan agus bhíodar riamh agus an radharc go <L 586> h-áluinn ionta. Bhí a radharc airís ag an seanduine; ansan iseadh thugadar go léir glóire agus onóir do Dhia, agus buidheachas ó chroidhe, agus moladh go h-árd, iad féin agus muinntir an tighe go léir. Ansan do labhair an seanduine ag gabháil a bhuidheachais leis an dTighearna. “Molaim thu, a Thighearna Dia Israéil,” ar seisean. “Do smachtuighis me, agus d'fhuasgalais me, agus feuch, chím mo mhac Tobias. Moladh lem' Thighearna Dia!” I gceann seacht lá 'n-a dhiaidh san tháinig Sara, bean a mhic, agus an mhuinntir go léir, agus na beithidhigh go léir, agus an t-ollmhaitheas go léir, agus an flúirse óir agus airgid, spré na mná. Agus 'n-a theannta san an t-airgead a fuaradh ó Ghabélus. Ansan thug Tobias óg d'á athair agus d'á mháthair cúntas cruinn ar gach nídh d'ár thárla dhó ó fhág sé an baile go dtí gur tháinig sé thar n-ais chucha, agus d'innis sé dhóibh cad iad na tairbhthí móra maithe a bhí déanta dhó ag an ngiolla Asarias. Ansan tháinig Achior agus Nabat, beirt daoine muinnteartha do Thobias, 'ghá innsint dó cad é an t-áthas a bhí ortha mar gheall ar na neithibh fóghanta go léir a bhí déanta ag an dTighearna dhó. Bhí cóisre eile acu ansan. Dhein Tobias féasta mór d'á dhaoine muinnteartha go léir agus do lean an féasta san ar feadh seachtmhaine, agus bhí áthas mór ar gach aoinne. CCXLVIII. AN t-ÁRDAINGEAL. Nuair a bhí an tarna cóisre críochnuighthe agus na daoine muinnteartha agus na cómharsain imthighthe abhaile do ghlaoidh Tobias chuige a mhac agus do labhair sé leis. <L 587> “Feuch, a mhic,” ar seisean, “cad is ceart dúinn a thabhairt do'n fhear óg san a chuaidh i n-aonfheacht leat-sa soir ag taisbeáint na slighe dhuit? Fear maith iseadh é agus duine naomhtha iseadh é, agus tá mórán tairbhthe déanta aige dhúinn. Cad is dóich leat is ceart dúinn a thabhairt dó?” “Siní an cheist, a athair,” arsa Tobias óg. “Cad é an tuarastal a dh'fhéadfimís a thabhairt dó do dhíolfadh é as a bhfuil de thairbhthe déanta aige dhúinn? Do stiúruigh sé mise soir go dtí an dúthaigh úd thoir agus thug sé slán anoir airís me. Do fuair sé an t-airgead ó Ghabélus dom. Dhein sé an cleamhnas dom agus chuir sé mo bhean am' threó agus mise 'n-a treó san. Do dhíbir sé an annsprid uaithi agus chuir sé áthas ar a h-athair agus ar a máthair. Do thug sé me féin saor ó'n iasg úd a bhí ar tí mé shlogadh. Thug sé radharc do shúl duit-se féin, i dtreó gur féidir duit feuchaint ad' thímpal ar an saoghal agus ar na daoine. Tá gach aon rud d'á fheabhas déanta aige dhúinn. Táimíd lán de shaidhbhreas tré n-a bhfuil déanta aige dhúinn. Ní féidir dúinn aon díoluidheacht a thabhairt dó a bheadh i gcomhthrom le n-a bhfuil déanta aige dhúinn. Ach feuch, a athair, labhair-se leis agus abair leis d'á mb'é a thoil a bhfuil againn do ghlacadh chuige féin go mbeimís buidheach de.” Ansan do ghlaoidh an bheirt air agus do rugadar leó i leithtaoibh é agus chromadar ar thathant air leath a raibh de shaidhbhreas acu do ghlacadh chuige féin mar thuarastal as a raibh déanta aige dhóibh. Ansan dubhairt sé leó, fé rún; “Tugaidh moladh do Dhia na bhflathas, agus tugaidh glóire dhó i radharc a bhfuil beó ar an saoghal de dhaoinibh, óir tá sé tar éis a thrócaire thaisbeáint daoibh. Óir is maith an rud rún an rí do cheilt, ach is rud áluinn uasal oibreacha Dé do nochtadh agus d'admháil. Is mó an tairbhthe úrnuighthe agus trosgadh agus déirc 'ná stórus óir do chur i gcimeád. <L 588> Óir saoran déirc duine ó'n mbás, agus glanan déirc duine ó pheacaíbh agus cuirean sí i dtreó é chun na trócaire dh'fhághail, agus chun na beatha síoruidhe dh'fhághail. Ach an mhuinntir a dheinean an peaca agus an mhalluightheacht is namhaid d'á n-anam féinig iad. Nochtfad an fhírinne dhaoibh anois, d'á bhrígh sin, agus ní cheilfad an rún oraibh feasta. Nuair a bhíothá ag guidhe go deórach, agus ag adhlacadh na marbh, agus nuair fhágthá do chuid bídh agus nuair a churthá an corp i bhfolach ad' thigh féin i gcaitheamh an lae agus d'adhlacthá é sa n-oidhche, bhíodh do ghuidhe agam-sa dh'á bhreith suas chun an Tighearna. Ach ó bhís taithneamhach i láthair Dé níor bh'fholáir thu thriail le fromadh agus le trioblóid- íbh. Agus anois do chuir an Tighearna uaidh mise chun tusa do leigheas agus chun Sara, bean do mhic, d'fhuas- gailt ó'n annsprid, óir is me an t-aingeal Raphael, aon de'n mhórsheisear a bhíon i n-ár seasamh os cómhair an Tighearna.” Nuair airigh an bheirt na neithe sin do tháinig sgannra agus critheagla ortha agus chaitheadar iad féin anuas ar an dtalamh ar a n-aghaidh. Agus dubhairt an t-aingeal leó: “Síothcháin díbh. Ná bíodh aon eagla oraibh, óir nuair a bhíos-sa i nbhúr bhfochair is le toil Dé a bhíos ann. Is dó san a thabharfidh sibh buidheachas agus moladh. Do shamhalabhair-se mé bheith ag ithe agus ag ól i nbhúr bhfochair, ach caithim-se bia ná feictear agus deoch nách féidir do shúil duine a dh'fheisgint. Is mithid dom, ámhthach, dul thar n-ais ag triall ar an té do chuir uaidh me. Ach bídhidh-sé ag moladh Dé agus ag craobhsgaoile a oibreacha mírbhúilteacha.” Nuair a bhí an méid sin ráidhte aige do tógadh as a radharc é agus níor fhéadadar é fheisgint a thuille. Ansan d'fhanadar sínte ar a n-aghaidh ar an dtalamh ar feadh trí n-uaire chloig agus iad ag moladh Dé agus ag breith a mbuidheachais leis. Ansan d'eirighdar agus d'innseadar an sgéal go léir d'á gcómharsanaibh. Do <L 589> thuig na cómharsain gur bh'iongantach agus gur mhírbhúil- teach an sgéal é. Chuir sé misneach mór ar an méid de chlainn Israéil a bhí i mbraighdineas sa n-áit sin an uair sin, agus tá sé tré ghrásta Dé, ag cur misnigh riamh ó shin ar na Críostaidhthibh a bhíon ag folag cruadhtan ar an saoghal so, ó theinneas agus ó bhreóiteacht, agus ag glaodhach ar Dhia 'ghá iarraidh air an tÁrdaingeal Raphael do chur le cabhair chucha. CCXLIX. FUAIR TOBIAS BÁS. Bhí Tobias sé bliana déag agus dachad nuair a baineadh radharc a shúl de. Bhí sé cheithre bliana 'n-a dhall. Bhí sé trí fichid nuair a tháinig a mhac abhaile chuige agus a thug an t-Árdaingeal Raphael a radharc thar n-ais dó. Bhí saoghal sámh aige i Ninebheh as san amach ar feadh dhá bhliain agus dachad. I gcaitheamh na h-aimsire sin thug Dia de shólás dó go bhfeacaidh sé clann a mhic ag eirighe suas, 'n-a mbuachaillíbh grástamhala agus 'n-a bhfearaibh maithe creideamhnacha, mar ba dhual athar agus seanathar dóibh a bheith. Bhí mórsheisear acu ann. Bhí uraim acu d'á n-athair agus d'á seanathair, agus bhí árd mheas ortha agá n-athair agus agá seanathair agus agá gcómharsanaibh go léir. Nuair a bhí Tobias dhá bhliain agus céad do thuig sé go raibh an t-am tagaithe dhó chun imtheacht as an saoghal so. Do ghlaoidh sé chuige a mhac agus clann a mhic, an mhórsheisear fear óg san, agus do labhair sé leó:— “Feuch,” ar seisean, “a chlann ó, tá an chathair seo Ninebheh ag dul i n-olcas agus i n-olcas i n-aghaidh an lae. An íde atá aici 'á thuilleamh le fada tá sé buailte léi feasta: ní foláir briathar an Tighearna do chómhlíonadh. Agus ár mbráithre atá sgaipithe i gcéin ó <L 590> thalamh Israéil tiocfid siad thar n-ais airís chun a dtíre féin. An tír sin atá anois 'n-a h-uaigneas bheidh sí lán de dhaoine, agus teampul mór an Tighearna, atá dóighte 'n-a chablach, curfar suas airís é, agus na daoine go léir go bhfuil eagla Dé ortha tiocfid siad thar n-ais chuige. Agus tréigfid na geinte a n-íodail agus tiocfid siad go dtí Ierúsalem agus déanfid siad cómhnuidhe ann. Agus beidh righthe an domhain go léir lán d'áthas mar gheall air agus iad ag adhradh Rí Israéil. Éistidh, d'á bhrígh sin, a chlann ó, le nbhúr n-athair. Bídhidh dílis do'n Tighearna i bhfírinne agus deinidh dítheal ar an rud a thaithnfidh leis a dhéanamh, agus cuiridh fhiachaint ar bhúr gclainn fíoraontacht a dhéanamh agus déirc a dhéanamh, agus bheith ag cuimhneamh ar Dhia, agus bheith ag moladh Dé i gcomhnuidhe, go fírinneach, agus le lán chumas. Agus feuch, a chlann ó, ná fanaidh sa n-áit seo. Chómh luath agus a dhéanfidh sibh mise d'adhlacadh i n-aice bhúr máthar, sinn araon, i n-aon uaigh amháin, fágaidh an áit seo gan a thuille ríghnis, mar chím go dtabharfidh malluightheacht na ndaoine íde ó Dhia ar an gcathair seo.” Ansan fuair Tobias bás agus d'adhlacadar é. Agus tamal 'n-a dhiaidh san fuair an bhean bás agus d'adhlaca- dar í, i n-aice a fir, mar a bhí órduighthe aige. Ansan do chruinnigh Tobias óg a raibh de mhaoin shaoghalta aige agus d'imthigh sé féin agus a bhean agus a chlann soir ag triall ar mhuinntir a chéile. Ní gádh a rádh go raibh míle fáilte rómpa thoir. Fuair sé an tseana lánamha 'n-a saoghal agus 'n-a sláinte ach iad a bheith aosta go maith. Do tugadh a ghuidhe do Raguel. Fuair sé ó Dhia clann a inghine dh'fheisgint sar a dtáinig an bás air. Thug Tobias óg aire mhaith do'n bheirt chríona go dtí go bhfuaradar bás. Ansan bhí tigh Raguel aige agus a shaidhbhreas go léir fé mar a socaruigheadh nuair a deineadh an pósadh agus an sgríbhinn úd. Do mhair Tobias óg féin sa n-áit thoir go dtí go raibh <L 591> sé naoi mbliana déag agus cheithre fichid agus go bhfeacaidh sé clann a chlainne go dtí an cúigmhadh glúin. Fuair sé féin agus a chlann uraim agus creideamhaint ó sna cómharsanaibh go léir, mar do chonacadar conus mar a bhí a shaoghal ar fad caithte aige i bhfíoraontacht agus i n-eagla Dé. Agus an uraim a bhí ag daoine dhó féin agus d'á athair do lean an uraim chéadna ag daoine d'á chlainn agus d'á gclainn sin airís, ar feadh mórán aimsire, i dtreó go ndeirtí go raibh Dia agus daoine buidheach díobh. Tá aon fhocal amháin sa Bhíobla i dtaobh bháis Tobiais óig. Deirtear:— “Tar éis naoi mbliana déag agus cheithre fichid a bheith caithte aige i n-eagla an Tighearna is le h-áthas a dh'adhlacadar é.” Ní déarfí an focal san anois i dtaobh aon duine. Déarfí go raibh buairt ortha pé olc maith an duine bheadh dh'á adhlacadh. Ní foláir a dh'admháil go bhfeacaidh na daoine naomhtacht thar barr sa duine treás gur chuir a naomhthacht áthas ortha agus iad ag sgaramhaint leis, an bás 'ghá bhreith uatha. CCL. ESECIAS. An fhaid a bhí an méid úd gnótha 'á dhéanamh i Ninebheh agus in sna dúthaíbh lastoir de Ninebheh bhí gnóthaí eile ar siubhal laistiar i dtíorthaibh Israéil, agus go mór mór i gcathair Ierúsalem. Bhí righthe Ierúsalem ag dul i n-olcas fé mar a thagaidís, agus bhí na daoine ag dul i n-olcas fútha. Tháinig, ámhthach, rí fóghanta ortha. Esecias ab ainm dó. Deir an Bíobla 'n-a thaobh gur dhein sé an mhaith i láthair an Tighearna Chuir sé cosg, chómh maith agus d'fhéad sé é, leis an íodaladhradh. Do <L 592> raob sé na h-áiteana ar a dtugtí “áiteana árda,” mar a mbíodh na coillte beaga agus na h-altóracha págánacha, agus na gnóthaí gráineamhla dh'á ndéanamh. Do leag sé na coillte beaga agus do bhris sé na h-altóracha salacha. An nathair práis úd a chuir Maois suas abhfad roimis sin, le h-órdú an Tighearna, chun na ndaoine do leigheas nuair a bheireadh na h-aithireacha nímhe ortha, do cimeádadh é sa Tabernacul i gcaitheamh na gcéadta blian go léir. Ach nuair a bhí mórán de sna daoine imthighthe i ndiaidh na págánachta ar fad do chromadar ar an nathair práis a dh'adhradh. Dheineadar íodal de agus bhídís ag dógh túise chuige. An onóir ba cheart a thabhairt do Dhia bhíodar 'á tabhairt do'n nathair práis. Chonaic an rí Esecias an droch obair sin. Do bhris sé an nathair práis go mion agus thug sé Nohestan mar ainm air, 'sé sin, an blúire práis. Dhein sé gach nídh do réir dlighe Mhaoise agus moltar é go mór sa Bhíobla. Ach do buaileadh breóite é agus bhí sé i n-uacht bháis, agus tháinig Isáias fáig ag triall air agus dubhairt sé leis: Seo mar adeir an Tighearna: Dein socarú i dtaobh do theaghlaigh, mar gheóbhair bás, agus ní fhanfir beó. D'iom- puigh Esecias a aghaidh isteach ar an bhfalla nuair airigh sé an focal san agus chrom sé ar ghuidhe chun Dé: “Ó, a Thighearna,” ar seisean, “cuimhnigh ar conus mar atá siubhalta agam os do chómhair i bhfírinne agus i bhfíoraontacht croidhe, agus gur dheineas an rud a bhí taithneamhach ad' láthair,” agus bhí sé ag sile deór go dian. Agus sar a raibh uain ag Isáias ar dhul thar lár na cúirte amach tháinig focal an Tighearna chuige 'ghá rádh: “Eirigh thar n-ais agus abair le h-Esecias, ceann uraid mo phobuil: ‘Seo mar adeir Tighearna Dia t'athar Dáibhid: Tá éistighthe agam led' ghuidhe, agus chonac do dheóra, agus feuch, táim tar éis thu do leigheas. An trímhadh lá raghair suas chun teampuil an Tighearna. Agus cuirfad chúig bliana déag mar bhreis ar do laethibh, <L 593> agus fuasgalóchad tu féin agus an chathair seo a' laímh rí na n-Assuíriánach, agus cosanóchad an chathair seo ar mo shon féin agus ar son mo sheirbhísigh Dáibid.’” Agus dubhairt Isáias: “Tugtar chugham mám fígí.” Thugadar chuige iad agus chuir sé ar iosgóid an rí iad agus do leighiseadh an rí. Agus ansan dubhairt Esecias le h-Isáias: “Cad é an cómhartha a bheidh agam air go leighisfidh an Tighearna me agus go raghad suas chun an teampuil an trímhadh lá?” Agus dubhairt Isáias: “Sidé an nídh a bheidh 'n-a chómhartha agat ó'n dTighearna go ndéanfidh an Tighearna an nídh atá ráidhte aige: An toil leat an sgáil ar an ngréinlic do dhul ar agaidh deich líne nú í dhul i ndiaidh a cúil deich líne?” Agus dubhairt Esecias: “Is uiriste do'n sgáil dul ar aghaidh deich líne: agus ní h-áil liom go ndéanfí an nídh sin, ach téidhadh sí i ndiaidh a cúil deich líne.” Ansan do ghlaoidh Isáias fáig ar an dTighearna agus do chuir an Tighearna an sgáil deich ngráda i ndiaidh a cúil do réir na línteacha a bhí curtha dhi aici ar ghréinlic Achais. Tháinig Esecias chuige féin agus do mhair sé na chúig bhliana déag a gealladh dó, agus chaith sé an méid sin aimsire go maith, ag déanamh a dhíthil chun na ndaoine do thabhairt thar n-ais chun na fírinne agus chun a chur fhiachaint ortha a leas do dhéanamh, ar an saoghal so agus i gcóir an tsaoghail eile. Ba mhaith í cómhairle Isáiais dó chuige sin, agus deir an Bíobla gur lean sé an chómhairle i gcómhnuidhe. CCLI. MANASSES. Ach do críochnuigheadh na chúig bhliana déag agus fuair Esecias bás. Bhí mac aige ná raibh ach dhá bhliain déag an uair sin. Manasses ab ainm dó. Do ghaibh sé an rígheacht <L 594> i ndiaidh a athar, agus do b'olc an díol air é. Níor bh'fhada gur loit sé an uile bhlúire de'n mhaitheas a bhí déanta agá athair. Do bhuaidh sé i ndéanamh an uilc ar ar tháinig roimis de dhroch righthibh. Do mheall sé na daoine thar n-ais airís chun na págánachta agus chun na ngráineamhlachtaí a bhain leis an bpágánacht. Dhein sé ídhbirt chun Baal agus chuir sé íodal suas sa teampul féin. Aon duine do labhair focal 'n-a choinnibh chuir sé chun báis é, i dtreó go raibh fuil daoine naomhtha 'n-a caisíbh ar shráidibh catharach Ierúsalem. Chuir sé Isáias fáig chun báis i dteannta na cod' eile de sna daoine naomhtha. Ansan do tháinig ar rígheacht Iúda agus ar chathair Ierúsalem an íde chéadna a bhí tagaithe rainnt blianta roimis sin ar rígheacht Israéil agus ar chathair Shamaría. Tháinig muinntir Bhaibilóin anoir agus chuadar isteach ar thír Iúda. Thug Manasses iarracht ar an dtír do chosaint ortha, ach bhriseadar cath air agus dheineadar príosúnach de agus cheangaladar é agus do rugadar leó soir go Baibilóin é; an fhaid a bhí sé anrúd thoir do cuireadh a lán cruadhtain air. Nuair a bhí an cruadhtan air do dhein sé a mhachtnamh. Ag machtnamh dó do thuig sé i n'aigne gur le toil Dé a tháinig an cruadhtan san air mar gheall ar na droch bheartaibh a bhí déanta aige i gcathair Ierúsalem. Do chrom sé ar aithrighe dhéanamh. Do dhein sé an aithrighe chómh dúthrachtach san gur bh'e toil Dé aigne rí Bhaibilóin d'atharú 'n-a thaobh, i dtreó gur cuireadh thar n-ais go dtí Ierúsalem é agus gur cuireadh suas airís 'n-a rígheacht féin é. Ansan dhein sé a dhítheal chun an uilc a bhí déanta aige do leigheas chómh maith agus do b'fhéidir é. Bhí sé chúig bliana déag agus dachad 'n-a rí. An fhaid a bhí sé thoir i mBaibilóin 'n-a phríosúnach agus cruadhtan an phríosúnaigh aige dh'á fholag do chuaidh 'n-a luighe ar a aigne go daingean ná fuil sa rí is aoirde, pé órnáidí a bhíon 'n-a thímpal, ach mar aon daonaidhe bocht eile a cuireadh ar an saoghal so <L 595> le cómhachtaibh Dé; nuair a deintear príosúnach de'n rí gur measa go mór an sás cruadhtain a dh'fholag é 'ná duine de'n choitchiantacht, toisg gan aon taithighe bheith aige ar chruadhtan, agus an taithighe go léir a bheith aige ar a thoil féin do chur i bhfeidhm. Nuair a chuaidh an méid sin i bhfeidhm ar a aigne d'umhluigh sé é féin i láthair Dé agus d'iarr sé ar Dhia a pheacaí do mhaitheamh. Do maitheadh na peacaí dhó agus do thuit rud ana mhírbhúilteach amach. Mar adubhradh d'atharuigh Dia aigne rí Bhaibilóin i dtreó gur chuir sé Manasses thar n-ais go Ierúsalem chun a rígheachta féin. Ba mhór go léir an iongna é sin. Do h-innseadh cheana conus mar a deineadh an íde uathbhásach ar mhór shluagh Shennacerib, nuair a marbhuigh- eadh, i n-aon oidhche amháin, céad cheithre fichid a chúig de mhíltibh acu ar aghaidh catharach Ierúsalem amach. Tá le h-innsint againn íde eile a deineadh ar mhór shluagh eile a tháinig ar an gcuma gcéadna, fé thaoiseach d'ár bh'ainm Holofernes, chun clainne Israéil do chlaoidhe ar fad agus do bhrúgh fé chosaibh Assuíriánach. Íde uathbhásach ab eadh gach íde acu ach ní mar a chéile i n-aon chor a cuireadh chun cinn iad. Aingeal ó Dhia iseadh do mhairbh sluagh Shennacerib. Bean fé stiúrú an Tighearna, iseadh thug an íde ar Holofernes agus ar a shluagh. CCLII. HOLOFERNES. Le linn Manasses a bheith 'n-a rí, agus tar éis teacht anoir ó Bhaibilóin dó, as an bpríosún, tháinig mór shluagh Assuíriánach anoir ó'n ndútaigh a bhí fé'n rí ar a dtugtí Nabuchodonosor. Níor bh'é rí Bhaibilóin é, ámhthach. Ach do bheartuigh sé na tíortha go léir a bhí 'n-a <L 596> thímpal do thabhairt sé n-a smacht. Chuir sé a mhór shluagh fé láimh taoisigh d'ár bh'ainm Holofernes, agus dubhairt sé leis na tíortha go léir a bhí uaidh siar do thabhairt fé n-a smacht. Bhí an mhór shluagh ag gluaiseacht siar ag losgadh agus ag raobadh agus ag déanamh éirligh ar gach tír fé mar a thagaidís ann. Ansan ba ghearr go raibh teachtairí ag teacht ar shálaibh a chéile chun síothchána dhéanamh le Holofernes sar a dtiocfadh sé chucha, agus chun ceapadh coinghíolacha na síothchána d'fhágaint faoi féin. Do shocaruigh na h-Eabhraigh ar iad féin a chosaint air. Ba dhána an obair dóibh é, ach bhí lámh Dé chómh minic roimis sin tar éis iad do thabhairt saor ó n-a namhaid gur shocaruighdar ar dhul i leith Dé ó Holofernes, leis. Do h-innseadh do Holofernes an socarú san a bheith déanta. Bhí sé ar buile. Cheap sé ná raibh aon náisiún sa domhan a bheadh chómh dána san. Tháinig clann Mhóab agus clann Ammoin agus dheineadar síothcháin leis ar a choinghíolachaibh féin, bíodh gur chruaidh iad. Do ghlaoidh sé chuige cuid d'uaislibh na n-Ammoníteach agus na Móabíteach agus d'fhiafraigh sé dhíobh cé 'r bh'iad na daoine buile sin a bhí 'n-a gcómhnuidhe i gcnocaibh Ghaililí agus do mheas go bhféadfidís iad féin a chosaint air. Bhí duin'uasal ar na h-Ammonítigh agus Achior ab ainm dó agus chrom sé ar a dh'innsint do Holofernes cé'r bh'iad na h-Eabhraigh agus cad 'n-a thaobh dóibh bheith chómh dána. “Adharaid siad san,” ar seisean, “Dia na bhflathas, agus do dhein an Dia sin iad a thabhairt saor go minic ó sna namhdaibh ba threise agus ba chómhachtaighe. Níor fhág an Dia sin na bhflathas riamh iad gan chosaint ach nuair a bhíodh peacaí déanta acu 'n-a choinnibh. Agus cosanóchaidh an Dia sin na bhflathas anois iad, mara rud é go bhfuil a bpeacaí féin thar éis é d'iompáil uatha.” Nuair airigh Holofernes an chainnt sin tháinig fearg air. Bhí cathair dh'ár bh'ainm Betúlia, cathair Eabhrach, <L 597> suidhte ameasg na gcnoc agus na cnuic mar chosaint uirthi i dteannta pé cosaint a bhí curtha ag daoine uirthi. Bhí sí ana dhaingean ar an dá chuma san. D'órduigh Holofernes Achior do cheangal go maith agus é chur isteach i mBetúlia. “Agus,” arsa Holofernes, “féadfir a dh'innsint do mhuinntir Bhetúlia go dtais- beánfad-sa dhóibh cia 'cu is treise cómhacht an Dé sin go bhfuil a muinighin acu as nú cómhacht Nabuchodono- soir, agus ansan, nuair a thógfad-sa Betúlia gheóbhair- se agus gheóbhaid siad san an íde atá tuillte agaibh le nbhúr ndánaidheacht gan chiall.” Nuair a cuireadh Achior isteach i mBetúlia d'innis sé do mhuinntir na catharach an sgéal go léir, an chainnt adubhairt sé féin le Holofernes i dtaobh Dé na n-Eabhrach agus an fhearg a chuir an chainnt sin ar Holofernes, agus an droch fhuadar a bhí fé Holo- fernes i dtaobh Betúlia agus a raibh sa chathair sin de dhaoine. Nuair airigh muinntir Bhetúlia an méid sin bhí fhios acu cad a bhí chucha. Mar is gnáth le daoinibh a tógtar agus a bhíon 'n-a gcómhnuidhe ameasg cnoc, daoine macánta diadha ab eadh iad. Do ghlacadar an focal ó bhéal Holofernes féin agus chromadar ar a iarraidh ar Dhia na bhflathas a thaisbeáint do Holo- fernes cia 'cu ba mhó, cómhacht Nabuchodonosoir nú cómhacht Dé. Agus le h-eagla go gcoisgfadh a bpeacaí féin cómhacht Dé ar theacht le cabhair chucha do chromadar ar iad féin d'umhlú i láthair Dé agus ar throsgadh dhéanamh agus ar aithrighe dhéanamh agus ar bheith ag guidhe go cruaidh agus go dúthrachtach agus go muinighineach, 'ghá iarraidh ar Dhia iad do chosaint ar Holofernes. <L 598> CCLIII. BETÚLIA. Bhí an tsluagh ana mhór ag Holofernes, céad agus fiche de mhíltibh troightheach agus dhá mhíle fhichid marcach, agus chuir sé timpal ar chathair Bhetúlia iad agus do dhún sé isteach muinntir na catharach. Ach do chosain muinntir na catharach iad féin air, i dtreó ná raibh ar a chumas an chathair do thógaint. Bhíodar coitchianta ag glaodhach ar an dTighearna, 'ghá iarraidh ar an dTighear- na iad a dh'fhuasgailt. Bhí cosáin chúmhanga chun na catharach, idir na cnuic, agus níor bh'fhéidir dul isteach sa chathair ach tré sna cosánaibh sin. Tháinig fir na catharach ar na cosánaibh sin agus chimeádadar an namhaid amach, díreach mar a chimeád trí chéad Gréagach, tímpal céad agus fiche bliain 'n-a dhiaidh san, mór shluagh de'n tsaghas céadna amach as an nGréig, ag céim Termopulae. Ach bhí sruthán uisge ag teacht isteach ó sna cnuic go dtí cathair Bhetúlia, agus nuair a bhí ag teip ar Holofernes an chathair do thógaint bhí sé féin agus cuid d'á shlóightibh ag gabháil tímpal uirthi lasmuich. Sa ghabháil tímpal dóibh do thánadar ar an sruthán. D'órduigh Holofernes an chlais 'n-a raibh an t-uisge ag rith tríthi chun na catharach do bhrise agus an t-uisge do sgaoile le fánaidh an ghleanna. Do deineadh san. Cheap sé annsan go mbeadh an chathair aige láithreach. Ní raibh, ámhthach. Do thárla go raibh rainnt toibreacha fíor-uisge i n-aice na catharach, lasmuich de sna fallaíbh, agus thagadh muinntir na catharach sa n-oidhche agus tharraigidís uisge ó sna toibreachaibh sin agus chuiridís i gcimeád istigh sa chathair é i n-umaraibh. Ach ní bhíodh sa méid sin uisge ach oiread agus a thugadh deoch beag anois agus airís do gach duine. <L 599> Ach bhí cuid de chlainn Ammoin agus de chlainn Mhóab tar éis síothchána dhéanamh le Holofernes agus bhíodar 'n-a shluagh aige. Bhí fhios acu i dtaobh na dtoibreacha fíor-uisge. D'innseadar do Holofernes na toib- reacha bheith ann agus an t-uisge bheith d'á tharrac isteach sa chathair gach aon oidhche. “Agus,” ar siad leis, “Má chuirean do Shoillse gárda fear ag gach tobar acu san ní féadfar aon bhraon uisge bhreith isteach sa chathair agus tógfir an chathair gan oiread agus claidheamh do tharrac. Do cuireadh na gardaí ar na toibreachaibh. Ansan níor bh'fhéidir aon bhraon uisge do bhreith isteach. I gceann fiche lá 'n-a dhiaidh san bhí na h-umaracha folamh. Ansan iseadh bhí an cruadhtan ann. Osias ab ainm do'n fhear a bhí i n' uachtarán ar chathair Bhetúlia. Bhí sé tar éis a lán cainnte dhéanamh le muinntir Bhetúlia, ag cur misnigh ortha, 'ghá innsint dóibh conus mar a bhí Holofernes ceapaithe ar theampul Dé i gcathair Ierúsalem do sgartáil agus d'ídiú, agus conus mar a bhí clann Israéil an neómat san, ar fuaid na tíre go léir, ag cosaint a gcatharacha díreach mar a bhí muinntir Bhetúlia, agus nár bhaoghal 'ná go gcosanóchadh an Tighearna a mhuinntir féin, mar a chosanadh sé riamh iad nuair a dheinidís an aithrighe. Do chuireadh cainnt de'n tsórd san ana mhisneach ar mhuinntir na catharach, agus bhídís ag déanamh dúbailt aithrighe agus ag glaodhach níba dhéine i n-aghaidh an lae ar an dTighearna 'ghá iarraidh air iad do shaoradh ó shlóightibh Holofernes. Ach nuair a bhí na h-umaracha folamh ó uisge agus gan aon bhraon le fághail, agus an tart dh'á dtraochadh do thuit a lug ar a lag acu. Do chruinnighdar go léir tímpal ar Osias agus iad ag gol go h-árd agus chromadar ar é ghearán le Dia. “Is olc an mhaise agat é,” ar siad, “nár dhein síothcháin ar dtúis le Holofernes. Tá olc déanta agat orainn agus cuirimíd Dia 'n-a dhiaidh ort. Iarraimíd ort anois féin, i láthair an Tighearna atá ag déanamh an <L 600> díoltais seo orainn mar gheall ar ár bpeacaíbh, sinn féin agus an chathair do thabhairt suas do Holofernes. Is fearr bás gearr le claidheamh 'ná bás fada ríghin le tart.” Ach do labhair Osias leó go cneasta, agus é ag gol chómh maith leó. “Deinimís foidhne, a chlann ó,” ar seisean, “ar feadh chúig lá eile, b'fhéidir go bhfuasgalóchadh an Tighearna sinn. Mara dtagaidh fuasgailt i gceann chúig lá déanfad an rud atá agaibh 'á iarraidh orm. CCLIV. IÚDIT. Ach bhí beanuasal 'n-a cómhnuidhe i mBetúlia an uair sin agus Iúdit ab ainm di. Bhí sí pósta ag fear d'ár bh'ainm Manasses, agus fuair sé bás, agus bhí sí 'n-a baintrigh ar feadh trí mblian le linn na h-aimsire sin i n-ar tháinig Holofernes chun na catharach a thógaint. Bean ana naomhtha ab eadh Iúdit. Tar éis bháis a fir d'iompuigh sí a croidhe agus a h-aigne ar fad ar an dTighearna. D'fhág a fear saidhbhreas mór aici agus mórán ollmhathais. Ach i n-ineadh aon chuimhneamh a bheith aici ar phósadh airís, is amhlaidh a shocaruigh sí dhi féin seómra thuas i n-uachtar a tighe agus thuas sa tseómra san a chaitheadh sí a h-aimsir ag déanamh trosgaidh agus úrnuighthe agus ag cuimhneamh ar Dhia, gan aoinne 'n-a fochair ach a mná cuimhdeachta. Bhíodh éadach ruainnigh uimpi agus do throisgeadh sí gach lá d'á saoghal ach amháin laethanta na sabbóide agus laethanta na ré nua, laethanta féile Israéil; agus bean ana bhreágh thar na beartaibh ab eadh í. Agus bhí clú oirdheirc aici mar bhí fhios ag an saoghal í bheith ana naomhtha. D'airigh sí an socarú a bhí déanta ag Osias, 'sé sin, go dtabharfí an chathair suas do Holofernes i gceann <L 601> chúig lá mara dtiocfadh aon fhuasgailt ó'n dTighearna. Chuir sí fios ar na seanóiríbh, Chabrí agus Charmí. Thánadar. “Cad é seo a dh'airighim,” ar sisi leó, “atá socair ag Osias, 'ghá rád go dtabharfar suas an chathair seo do Holofernes i gceann chúig lá mara dtagaidh fuasgailt ó'n dTighearna? Agus cia h-iad sibh-se go mbeadh sibh ag déanamh fromtha ar an dTighearna?” Dhein sí mórán cainnte leó 'ghá chur 'n-a luighe ortha go raibh beart aindleaghthach déanta acu agus 'ghá chómhair- liú dhóibh a iarraidh ar an dTighearna é mhaitheamh dóibh. “Agus anois,” ar sisi leó, “tá rud áirithe beartuighthe am' aigne agam, agus bídhidh-se 'ghá iarraidh ar Dhia an nídh atá beartuighthe agam do chur chun cinn agus m'aigne do neartú i gcóir an ghnímh atá curtha rómham agam. Seasuighidh-se ag an ngeata anocht agus raghad-sa agus mo bhean chuimhdeachta amach as an gcathair. Iarraidh ar Dhia an socarú atá déanta agaibh do chómhlíonadh agus an chabhair do chur chughaibh i gceann chúig lá. Ná deintear aon taighde ar an nídh atá beartuighthe agam, agus go dtí go dtabharfad sgéala chughaibh ná deinidh aon nídh ach bheith ag guidhe chun ár dTighearna Dia ar mo shon.” D'imthighdar, agus d'imthigh Iúdit suas chun a seómra féin agus do shléacht sí ar an dtalamh i láthair an Tighearna agus í ag gol agus ag guidhe, 'ghá iarraidh ar Dhia cabhrú léi agus neart a thabhairt di chun an ghnímh a bhí beartuighthe aici do dhéanamh gan staonadh. Nuair a bhí a guidhe déanta aici d'eirigh sí agus d'imthigh sí síos go dtí seómra eile de'n tigh agus ghlaoidh sí ar a mnaoi cuimhdeachta agus do nigh sí agus do ghlan sí í féin agus bhain sí dhi an t-éadach ruainnigh agus an t-éadach baintrighe, agus chuir sí uimpi an t-éadach ba bhreaghtha agus do b'órnáidighe d'á raibh aici, agus a fáinní óir agus a práisléadaí, agus a clocha loghmhara, agus d'fheuch sí go fíor áluinn agus go h-uasal. Agus deir an <L 602> sgríbhinn diadha gur chuir Dia sgéimh uaidh féin uirthi agus taithneamh soluis 'n-a gnúis, i dteannta a h-áilneachta féin. Ansan thug sí d'á mnaoi cuimhdeachta buidéal fíona le breith léi, agus árthach oíle, agus rainnt arbhair loisgithe, agus fígí tiorma, agus arán, agus cáise, agus d'imthighdar amach. Agus nuair a thánadar go dtí an geata fuaradar Osias agus na seanóirí ann rómpa. Níor chuireadar aon cheist chúichi ach leogaint di imtheacht thórsa, ach bhí iongna agus alltacht ortha nuair a chonacadar í, bhí sí chómh h-áluinn sin. Ach chrom- adar ar ghuidhe go cruaidh chun Dé 'ghá iarraidh air greim do bhreith ar láimh uirthi agus í thabhairt saor as pé beart a bhí curtha roimpi aici. D'imthigh sí féin agus a cailín an geata amach agus síos le fánaidh an chnuic, agus í ag guidhe go cruaidh chun Dé istigh 'n-a croidhe féin. Nuair a bhíodar imthighthe tamal síos le fánaidh an chnuic agus an lá ag teacht do bhuail lucht faire na n-Assuíriánach úmpa agus do stadadar iad: “Cá dtáinís-se?” ar siad, “nú ca bhfuilir ag dul?” Agus d'fhreagair sisi: “Inghean do sna h-Eabhraigh iseadh mise agus táim tar éis teiche uatha, mar bhí fhios agam go mbeidís 'n-a bhfoghail agaibh-se, toisg gur tharcuisnighdar sibh agus ná géillfidís uatha féin daoibh i dtreó go bhfaighdís trócaire uaibh. Uime sin dubhart liom féin: Raghad i láthair an phriúnsa Holofernes i dtreó go bhféadfad a ndisgréadaí do nochtadh dhó, agus go dtaisbeánfad dó slighe 'n-a bhféadfidh sé iad do thógaint gan oiread agus aon fhear amháin d'á shluagh do chailleamhaint.” Agus nuair a chonaic na fir í do chuir a h-áilneacht iongna agus alltacht ortha. <L 603> CCLV. CÁBÁN HOLOFERNES. Mar adubhradh, bhí iongna agus alltacht ar an lucht faire nuair a chonacadar Iúdit, agus dubhradar léi: “Tá t'anam féin sábhálta agat leis an nídh sin atá déanta agat. Is ró mhaith a dheinis é, teacht anuas ag triall ar ár dTighearna. Agus bí deimhnightheach de seo, nuair a sheasóchair os a chómhair beidh sé go maith dhuit agus beidh greann mór aige ort.” Ansan do rugadar leó í go dtí cábán Holofernes agus d'innseadar dó, fé mar a bhí innste aici-se dhóibh-sin. Ach nuair a sheasaimh sí os a chómhair ba bheag ná gur bhain sí radharc a shúl de! Agus dubhairt na h-uasle a bhí 'n-a thímpal: “Cé fhéadfadh mímheas a bheith aige ar na h-Eabhraigh agus mná chómh breágh san acu? Nách ró mhaith is fiú dhúinn troid 'n-a gcoinnibh ar son na mban san?” Agus nuair a chonaic sisi Holofernes agus é 'n-a shuidhe fé'n gconopéon, agus an conopéon fighte le corcar agus le h-ór, agus le h-emeraldibh agus le clochaibh loghmhara, d'fheuch sí sa n-aghaidh air agus ansan do shléacht sí anuas ar an dtalamh dó, agus d'órduigh seisean d'á sheirbhíseachaibh í thógaint suas, agus thóg- adar suas í. Ansan do labhair Holofernes léi: “Glac misneach,” ar seisean léi, “agus ná bíodh aon eagla ar do chroidhe. Níor dheineas-sa riamh aon dochar do dhuine a bheadh ullamh ar bheith umhal do Nabuchodonosor an rí. Ach innis dom feasta cad 'n-a thaobh duit imtheacht uatha súd, agus cad é an chúis a bhí agat le teacht ag triall orainn-na?” Agus dubhairt Iúdit leis: “Éist-se, a Shoillse, lem' chainnt-se anois, agus glac mo chainnt agus déanfidh an Tighearna gnó beacht duit, óir mar is beó Nabucho- donosor, rí an domhain, agus mar is beó a chómhacht ionat-sa, a rí, chun daoine atá ag dul amú do smachtú, <L 604> ní h-amháin go bhfuilid daoine umhal dó tríot-sa ach táid na beithidhigh allta féin umhal dó. Óir tá trácht ar ghaois t'aigne-se ar fuaid na dtíortha, agus tá sé dh'á innsint ar fuaid an domhain gur tu amháin is oirdheirc agus is cómhachtach d'á bhfuil d'fhearaibh i rígheacht Nabuchodonosoir. Is eól dúinn leis an rud adubhairt Achior, agus is eól dúinn an nídh a dh'órduighis a dhéanamh leis. Óir is deimhin go bhfuil ár nDia chómh mór san i bhfeirg linn mar gheall ar ár bpeacaíbh go bhfuil ráidhte aige leis na daoine tré n-a fháigíbh, go dtabharfidh sé suas chun a n-ídighthe iad mar gheall ar a bpeacaíbh. Agus toisg a fhios a bheith ag clainn Israéil go bhfuil fearg curtha ar a nDia acu, tá sgannra ortha rómhat-sa. D'á éaghmais sin tá gorta tagaithe ortha, agus tré easba uisge is cuma iad cheana féin nú daoine a bheadh marbh. Agus táid siad ar aigne a h-ainmhidhthe do mharbhú agus an fhuil a dh'ól, agus neithe eile de'n tsórd san a dhéanamh atá coisgithe go dian ortha. Agus do thuig do bhanóglach na neithe sin, agus go dtabharfar suas chun báis agus chun íde iad agus do theicheas uatha, agus do chuir an Tighearna me anso chun go 'neósfinn na neithe sin duit-se, a Shoillse. Óir adhraim-se Dia, bíodh gur anso atáim anois. Agus led' thoil, a rí, raghaidh do bhanóglach amach gach aon oidhche ag guidhe chun Dé agus 'neósfidh sé dhom caithin a dhéanfidh sé díoltas ortha mar gheall ar a bpeacaíbh agus tiocfad agus 'neósfad duit-se é, i dtreó go bhféadfad tú bhreith liom tré lár catharach Ierúsalem, agus go mbeidh pobul Israéil go léir agat mar a bheadh caoire gan aodhaire, agus ní bheidh oiread agus aon mhadra amháin ag amhstaraigh ort. Isé leamhnú Dé na neithe seo a dh'innsint domh-sa. Agus toisg fearg a bheith ar Dhia chucha do cuireadh mise chughat-sa chun go 'neósfinn na neithe seo dhuit.” Agus do thaithn an chainnt sin go léir le Holofernes agus dubhairt sé léi: “Do dhein Dia go maith é, tusa <L 605> chur chughainn roimis na daoine chun go dtabharfá isteach i n-ár lámhaibh dúinn iad.” Agus do thaithn a cainnt leis na seirbhísigh agus dheineadar iongna d'á ciall agus d'á h-eólus agus d'á tuisgint, agus deiridís le n-a chéile: “Ní'l a leithéid eile de mhnaoi beó sa domhan, i n-áilneacht pearsan agus i n-eagnaighe cainnte.” Agus dubhairt Holofernes léi: “Is maith í do gheallamhaint, agus má dheinean do Dhia-se an méid sin domh-sa beidh sé 'n-a Dhia agam-sa leis, agus beidh tusa go mór agus go h-uasal i dteaghlach Nabucho- donosoir, agus beidh t'ainm dh'á onórú i mbéalaibh daoine ar fuaid an domhain go léir.” CCLVI. HOLOFERNES 'N-A CHODLADH. Ansan d'órduigh Holofernes go mbéarfí Iúdit go dtí an áit 'n-a raibh a chuid saidhbhris i gcimeád aige agus go mbéarfí cóir bhídh chúichi ó n-a bhórd féin. Ach d'fhreagair Iúdit: “A uasail, ní féidir domh-sa an bia a dh'órduighean tú dhom a chaitheamh, le h-eagla go dtiocfadh peaca orm i láthair mo Thighearna Dia, ach íosfad na neithe a thugas liom.” Agus dubhairt Holofernes léi: “Má théidhan de sna neithibh sin a thugais leat cad a dhéanfimíd duit?” Agus dubhairt Iúdit leis: “Mar is beó t'anam, a Thighearna, déanfidh Dia trém' láimh-se an nídh atá beartuighte agam a dhéanam, sar a mbeidh ar thugas liom caithte agat' bhanóglach.” Ansan do rugh na seirbhísigh leó í go dtí an cábán a órduigh Holofernes di. Agus nuair a bhí sí ag dul isteach sa chábán san d'iarr sí go mbeadh cead aici dul amach sa n-oidhche agus roim lá chun bheith ag cur a guidhe <L 606> suas chun an Tighearna agus a d'iarraidh cabhartha air. D'órduigh Holofernes d'á sheirbhísigh leogaint di dul amach agus teacht isteach chun a Dia féin d'adhradh, pé tráth ba mhaith léi é, ar feadh trí lá. Agus théidhadh sí amach gach aon oidhche, agus isteach i ngleann Bhetúlia agus do nigheadh sí í féin i dtobar a bhí ann, agus bhíodh sí ag guidhe go cruaidh 'ghá iarraidh ar Thighearna Dia Israéil go stiúróchadh sé í sa tslighe 'n-a bhfuasgalóchadh sí a daoine féin as an gcruadhtan 'n-a rabhadar, agus nuair a thagadh sí isteach sa chábán d'fhanadh sí gan í féin do thruailliú le h-aon bhia a bhí coisgithe, go dtí go dtógadh sí an bia a bhí aici féin um thráthnóna. Agus do thárla, an ceathramhadh lá gur dhein Holo- fernes suipéar mór d'á sheirbhíseachaibh. Agus dubhairt sé le Vagao, a stíbhard: Imthigh agus iarr ar an mnaoi Eabhrach úd teacht le n-a toil féin agus cómhnuidhe am' theannta. D'imthigh Vagao isteach sa chábán mar a raibh Iúdit, agus dubhairt sé: “Ná bíodh sgáth ná eagla ort, a 'nghean ó, teacht isteach ag triall ar mo Thighearna agus onóir do ghlacadh os a chómhair, agus bia dh'ithe agus fíon a dh'ól 'n-a theannta agus bheith go meidhrach.” Agus dubhairt Iúdit: “Cé h-é mise chun a rádh go ndiúltóchainn dom' thighearna? Déanfad gach nídh d'á fheabhas os cómhair a shúl. Agus pé nídh a thaithnfidh leis siné an nídh a bheidh go maith dhomh-sa gach lá dem' shaoghal.” Ansan d'eirigh sí agus chuir sí uimpi a h-éadaí uaisle agus chuaidh sí isteach agus do sheasaimh sí os a chómhair agus nuair a chonaic sé í do las a chroidhe le mian nár bh'fhóghanta, agus dubhairt sé léi: “Ól anois agus suidh síos agus bíodh áthas ort, mar tá fabhar fághalta agat am' shúilibh-se.” Agus dubhairt Iúdit: “Ólfad, a thighearna, óir tá m'anam mórtha an lá so thar laethanta mo bheatha go léir.” Agus d'ith sí agus d'ól sí, os a chómhair, na neithe a bhí ullamh di agá mnaoi cuimhdeachta. Agus bhí Holofernes ana <L 607> mheidhrach mar gheall uirthi, agus bhí sé ag ól an fhíona go dtí go raibh ana chuid ólta aige, oiread agus nár ól sé riamh roimis sin i gcaitheamh a bheatha. Agus nuair a bhí tamal maith de'n oidhche imthighthe thosnuigh na seirbhísigh ar shleamhnú chun a gcábán féin, agus do dhún Vagao na dóirse agus d'imthigh sé. Bhí mórán ólta acu go léir. Ansan bhí Iúdit 'n-a h-aonar sa tseómra, agus bhí Holofernes sínte ar a leabaidh agus é 'n-a shámh chodladh agus an mheisge go h-ana throm air. Do labhair Iúdit leis an gcailín agus dubhairt sí léi seasamh lasmuich de'n tseómra ag faire. Ansan do sheasaimh Iúdit i n-aice na leapan agus í ag guidhe agus na deóracha ag teacht ó n-a súilibh, agus a beóil ag corruighe, ag guidhe, agus í ciúin. Agus dubhairt sí: “Neartuigh anois me, a Thighearna Dia Israéil, agus feuch an tráth so ar obair mo lámh, i dtreó, mar atá geallta agat, go n-árdófá suas Ierúsalem, do chathair féinig, agus i dtreó go dtabharfad chun cinn an nídh atá bear- tuighthe agam, mar gur chreideas go ndéanfá-sa é.” Ansan do tharraig sí claidheamh Holofernes amach as a thruaill taisge. Ansan chuir sí a lámh chlé go dain- gean 'n-a ghruaigh agus dubhairt sí: “Neartuigh me anois, a Thighearna Dia!” Agus bhuail sí dhá bhuille sa mhuineál air agus ghearr sí an ceann de. Ansan thóg sí an cono- péon de sna pollaíbh agus d'fhill sí an ceann ann. Tar éis tamail bhig chuaid sí amach agus thug sí an ceann do'n chailín agus dubhairt sí léi é chur chúichi sa mhála. Agus d'imthigh an bheirt amach mar a dheinidís gach aon oidhche eile. <L 608> CCLVII. FUASGAILT. Do bhuail an bheirt amach tré lár an longphuirt, agus an mála ag duine acu. Chonaic an lucht faire iad. Ní raibh aon mheisge ar an lucht faire, ná ní raibh aon mhíogarnach chodlata ortha. Bhí fhios acu dá dtuiteadh aon mhíogarnach chodlata ortha gur tapaidh a thabharfadh Holofernes suan fada dhóibh. Chonacadar an bheirt bhan ag imtheacht amach as an longphort go breágh réidh, agus an mála ag mnaoi acu, díreach mar a chonacadar an bheirt chéadna ag imtheacht amach, agus tar éis tamail ag teacht isteach airís, gach aon oidhche de sna trí oidhche- antaibh roimis sin. Chonacadar an mála céadna ag mnaoi acu, — Dá mbeadh fhios acu cad a bhí sa mhála an uair sin! Ach ní raibh aon phioc d'á fhios acu, agus bhí fhios acu cead a bheith ag an mbeirt dul amach agus teacht isteach pé tráth de'n oidhche 'n-ar mhaith leó é. Do chonacadar iad go maith ach do sgaoileadar thórsa iad. Bhí fhios acu go maith, aon fhear a dhéanfadh aon stró do chur ar an mbeirt sin go mbainfadh Holofernes an ceann de ar maidin. Níor cuireadh aon stró ar an mbeirt agus do ghluais an bheirt rómpa go breágh réidh, síos go dtí an tobar a bhí i mbun an ghleanna. Ach i n-inead casadh thar n-ais thugadar aghaidh suas an taobh eile de'n ghleann i dtreó catharach Bhetúlia. B'é toil an Tighearna ná feacathas iad ag dul suas an taobh eile de'n ghleann. Thánadar go dtí geata na catharach. Do ghlaoidh Iúdit: “Osgail an geata!” ar sisi, “tá Dia linn, agus tá a chómhacht i n-Israél taisbeánta aige.” Do h-aithnigheadh a glór. Do h-osg- aladh an geata láithreach. Do rith na daoine go léir, beag agus mór, chúichi go bhfeicfidís í, mar bhí tar éis dul 'n-a luighe ar a n-aigne go raibh droch nídh éigin <L 609> tar éis baint di agus ná tiocfadh sí thar n-ais i n-aon chor. Bhí an ceathramhadh lá ann ó imthigh sí agus níor airighdar aon fhocal uaithi. Do lasadh soillse agus bhailigh na daoine tímpal uirthi. Chuaidh sí anáirde ar árdán agus d'fhógair sí ciúnas. D'éist gach aoinne. Do labhair Iúdit: “Tugaidh moladh d'ár dTighearna Dia,” ar sisi, “mar níor chaill sé ar na daoinibh go bhfuil a muinighin acu as. Tabhair dom an mála san,” ar sisi le n-a mnaoi coimhdeachta. Do thóg sí an mála agus d'osgail sí é agus thóg sí amach as an ceann, ceann Holofernes! “Feuch,” ar sisi, “siné ceann ár namhad, ceann Holofernes. Leis an láimh seo agam-sa iseadh do bhain an Tighearna an ceann san de Holo- fernes; agus feuch,” ar sisi, “siné an conopéon a bhíodh os cionn a chinn 'n-a chábán féin, mar a raibh sé sínte ar a leabaidh ar meisge, nuair a bhain ár dTigh- earna Dia an t-anam as lem' láimh-se, le láimh mná. Ach mar is beó an Tighearna céadna bhí a aingeal 'gham chosaint-se, ag imtheacht as so dhom, agus ag fanmhaint ansúd dom, agus ag teacht thar n-ais anso airís dom, agus níor leog an Tighearna aon truailliú a dh'imtheacht orm, ach do thug sé thar n-ais chughaibh-se me slán gan dochar gan truailliú, ach ag déanamh gáirdeachais toisg gur bhuaidh Dia liom agus go bhfuiltí-se fuas gailte as bhúr gcruadhtan. Tugaidh go léir glóire agus moladh do Dhia anois.” Agus thugadar ó chroidhe. Do cuireadh fios ar Achior agus tháinig sé agus dubhairt Iúdit leis: “Do thugais-se fianaise i dtaobh Dé Israéil, go ndeinean sé díoltas ar a namhaid. Bhí an fhírinne sa bhfianaise a thugais, agus d'á chómh- artha go raibh, feuch, siné ceann Holofernes agat!” Agus thaisbeáin sí an ceann dó. Nuair a chonaic Achior an ceann d'aithin sé go maith é agus chuir an radharc a leithéid de sgannra air gur thuit sé ar an dtalamh i laige agus go raibh sé tamal ansúd gan aithne gan urlabhra. Nuair a tháinig sé chuige féin dubhairt Iúdit <L 610> leis: “Siné,” ar sisi, “ceann an fhir a thug tar- cuisne do Dhia Israéil agus do mhaoidhimh go dána go dtógfadh sé an chathair seo agus ansan go gcuirfadh sé claidheamh tréd' chliathánaibh-se.” Do chaith Achior é féin ar an dtalamh agá cosaibh 'ghá h-onórú. Níor bh'fhada 'n-a dhiaidh san gur iompuigh sé ó'n bpágánacht agus gur ghlac sé creideamh Iúdit, an creideamh fír- inneach. CCLVIII. AN TÓIR. Ansan do labhair Iúdit leis an bpobul. “Éistidh liom, a dhaoine,” ar sisi, “cuiridh an ceann so ar crochadh ar fhallaíbh na catharach so agus chómh luath agus a bheidh an ghrian 'n-a suidhe glacaidh go léir bhúr n-airm agus rithidh amach i dteannta chéile fé mar a bheadh sibh chun fogha a thabhairt, go láidir agus go sanntach, fé nbhúr namhaid. Ansan rithfidh an lucht faire go dtí cábán Holofernes chun é dhúiseacht, dar leó, chun an chatha. Chífid siad a chorpán gan cheann sínte i lochán a chod' fola agus tiocfidh sgannra agus uathbhás ortha agus teichfid siad agus nuair a thabharfidh sibh fé ndeara ag teiche iad gluaisighidh go mear agus go dána ar a dtóir agus ná bíodh aon eagla agaibh rómpa, mar claodhfidh an Tighearna fé nbhúr gcosaibh iad.” Ansan, ar breacadh an lae chuireadar an ceann ar crochadh ar fhalla na catharach agus d'aimsigh gach fear a chuid airm agus do ritheadar amach agus iad ag liúirigh go h-árd. Do chonaic an lucht faire iad agus do ritheadar go dtí cábán Holofernes, agus na daoine a bhí sa chábán thosnuighdar ar fhothram a dhéanamh ag dorus a sheómra chun é dhúiseacht. Ní leogfadh eagla d'aoinne glaodhach air agus ní raibh <L 611> acu ach bheith ag déanamh an fhothraim feuchaint an ndúiseóchadh an fothram é. Ach nuair a bhí na taoisigh go léir tagaithe ann agus captaení an tslógh dubhradar le n-a sheómradóir: “Imthigh isteach,” ar siad, “agus dúisigh an rí-féinne! Táid na luchaigh úd thall ag teacht amach as a bpollaibh.” Chuaidh Vagao isteach agus sheasaimh sé ar aghaidh an chruitín amach agus chrom ar a dhá bhais do bhualadh ar a chéile chun Holofernes a dhúiseacht. Ach níor chuir fear na leapan aon chor de. Ansan tháinig sé i n-aice an chruitín agus thóg sé é — chonaic sé Holofernes, ní h-eadh ach a chorpán, sínte gan cheann ar an dtalamh agus an fhuil 'n-a thímpal 'n-a bróintibh. Do liúigh sé agus do bhéic sé agus chrom sé ar a chuid éadaigh do stracadh agus siúd isteach é sa chábán i n-a mbíodh Iúdit. Ní raibh a tuairisg ann. Siúd amach é chun na daoine. “Ó!” as seisean, “tá aon bhean Eabhrach amháin tar éis an donais a dhéanamh ar theaghlach Nabuchodonosoir an rí! Tá Holofernes ansúd istigh sínte ar an dtalamh agus gan aon phioc d'á cheann air!” Nuair airigh taoisigh slógh na n-Assuír- iánach an méid sin do chromadar go léir ar a gcuid éadaigh do stoladh agus tháinig sgannra agus critheagla agus uathbhás ortha go léir, agus buaireamh gan teóra, agus bhí árd ghol i lár an longphuirt. Agus do leath an focal tríd an sluagh go léir, go raibh an ceann bainte de Holofernes. Ansan d'imthigh a mhisneach a' croidhe gach duine. Níor fhan ciall ná meabhair ag aoinne, ach iad go léir ag crith le sgannra, agus ná labharfadh aoinne le n-a chómharsain ach gach aoinne ag cuimhneamh ar conus a bhéarfadh sé féin a anam leis ó sna h-Eabraigh a bhí ag teacht le fothram. Do chrom gach aoinne a cheann agus do theich sé len' anam, gan feuchaint cad é an treó baill 'n-a raibh sé ag teiche. Thugadar aghaidh ar na páirceanaibh agus ar na cnocaibh agus d'fhágadar a raibh an tsaoghal acu 'n-a ndiaidh sa longphort. Chonaic clann Israéil ag teiche iad <L 612> agus siúd ar a dtóir iad. Do sgaip na h-Assuírián- aigh ó n-a chéile sa teiche agus do chimeád clann Israéil iad féin i n-aon bhuidhin amháin agus do mharbhuighdar an mhuinntir go dtánadar suas leó. Do chomháin Osias teachtairí mórthímpal tré chatharachaibh Israéil agus do chuir gach tuath agus gach cathair a bhfir óga go léir amach ar thóir na n-Assuíriánach, agus do leanadar iad agus bhíodar 'ghá marbhú go dtí gur shroiseadar go h-imealaibh a dtíortha. Agus d'imthigh an chuid eile de mhuinntir Bhetúlia isteach i longphort na n-Assuíriánach, agus thugadar leó an fhoghail a bhí fágtha 'n-a ndiaidh ag na h-Assuíriánaigh, agus bhí ualaí móra troma acu. Agus an chuid de mhuinntir Bhetúlia a chuaidh ar thóir na n-Assuíriánach, nuair a thánadar thar n-ais fé bhuadh thugadar leó ó'n lon- phort éacht de thréadaibh beithidheach, agus de thriosgán, agus d'airgead, agus d'ór, agus d'éadaíbh daora, agus de'n uile shaghas ollmhathais, i dtreó gur saidh- bhirigheadh cathair Bhetúlia go h-iongantach agus go raibh muinntir na catharach san go h-ana neamhspleádhach as san amach. CCLIX. ONÓIR Ó'N BPOBAL. Ansan do móradh ainm Iúdit ar fuaid na tíre go léir. Bhí a h-ainm i mbéal gach aoinne. Tháinig an t-árdshagart Ióachim ó chathair Ierúsalem go Betúlia, é féin agus na seanóirí go léir, chun go bhfeicfidís Iúdit. Agus tháinig sí amach ag triall ortha, agus bhíodar 'ghá moladh d'aon ghuth, agus deiridís: “Is tu glóire catharach Ierúsalem. Is tu áthas Israéil. Is tu onóir ár ndaoine. Dheinis gníomh calma agus do neartuigheadh do chroidhe, mar do thugais grádh do'n gheanmnaidheacht, agus tar éis t'fhir phósta, níor <L 613> chuiris aithne ar aon fhear eile. D'á bhrígh sin iseadh thug lámh an Tighearna an neart duit, agus d'á bhrígh sin beifar ad' mholadh go deó.” Bhí na daoine ar feadh deich lá fhichid ag cruinniú foghla na n-Assuíriánach agus is ar éigin a bhí a ndóithin aimsire sa méid sin chuige. Ach gach aon rud a bhain le Holofernes féin, a chuid óir agus airgid agus ollmhathais, na clocha loghmhara a bhí aige, agus na h-éadaí daora a bhí aige, agus an chóir tighis a bhí aige, thug na daoine suas do Iúdit iad go léir. Agus bhí na daoine go léir ag déanamh gáirdeachais, na mná agus na cailíní agus na fir óga, agus iad ag seinnt ar úirlisíbh ceóil agus ar chruitibh. Ansan do dhein Iúdit duain bhreágh ag moladh an Tighearna agus ag gabháil bhuidheachais leis mar gheall ar an bhfuasgailt mhírbhúilteach a dhein sé ar a dhaoine, 'ghá saoradh ó chómhacht Nabuchodonosoir agus ó shlóightibh Holofernes, agus gur chuir sé cómhacht a namhad go léir ar neamhnídh. Ansan chuaidh na daoine go léir go dtí Ierúsalem chun Dia d'adhradh tar éis an bhuadh a bhí tabhartha aige dhóibh, agus bhíodar ag ídhbirt holo- cauistí, agus ag déanamh móid, agus ag tabhairt geallamhna uatha do Dhia. Ansan thug Iúdit uaithi le cur i gcimeád na neithe a thug na daoine dhi agus do bhain le Holofernes. Níor chimeád sí aici féin aon bhlúire d'á ghréas éadaigh ná airm ná ollmhathais. Thug sí uaithe iad go léir, an claidheamh le n-ar bhain sí an ceann de agus an conopéon gur fhill sí an ceann ann, agus do cuireadh i gcimeád iad i n-áit shábháltha i dtreó go bhfanfidís ann agus go gcimeádfidís i n-aigne na ndaoine an gníomh a dhein sí le mírbhúilt ó Dhia, agus an trócaire iongantach a dhein Dia ar chlainn Israéil leis an ngníomh mírbhúilteach san. Agus bhí áthas thar barr ar na daoine agus iad ag déanamh gáirdeachais os cómhair an tsanctuáriuim ar feadh trí mhí, i n-aonfeacht le Iúdit. <L 614> Nuair a bhí an gáirdeachas déanta chuaidh gach aoinne abhaile chun a thighe féin agus tháinig Iúdit abhaile go Betúlia, agus fuair sí onóir mhór sa chathair sin agus ar fuaid tíre Israéil go léir. Do lean sí de'n bheatha gheanmnaighe 'n-a dhiaidh san, díreach mar a lean sí roimis sin, ó bhás a fir. Nuair a bhíodh laethanta saoire ann thagadh sí amach chun na ndaoine agus thugaidís árd onóir di. Do mhair sí i dtigh a fir ar feadh chúig bhliana agus céad agus thug sí a saoirse d'á mnaoi cuimhdeachta. Nuair a bhí an saoghal breágh fada san, chúig bhliana agus céad, curtha dhi aici fuair sí bás, agus do h-adh- lacadh i n-aice a fir í i mBetúlia; do chaoin an pobul í ar feadh seacht lá. Agus i gcaitheamh aimsire a beatha go léir níor tháinig aon namhaid ag cur isteach ar Israél, ná go ceann abhfad tar éis a báis. Ní baoghal gur deineadh aon dearmhad de'n lá a dhein sí an gníomh. Do chimeád clann Israéil an lá san 'n-a lá shaoire i gcaitheamh na h-aimsire go léir 'n-a dhiaidh san an fhaid a bhí ar a gcumas aon tsaoire do chimeád. CCLX. FÉASTA MÓR. Nuair a bhí clann Israéil sa bhraighdineas sa domhan toir do thárla go raibh cathair mhór ansúd thoir agus gur Súsan an ainm a bhí ar an gcathair sin. Bhí rí cómhachtach ar an gcathair sin agus Assuérus ab ainm dó. Bhí forlámhas aige ar na dúthaíbh go léir ó sna h-Indiathibh thior siar go dtí Etiópia, céad agus fiche agus a seacht de chúigíbh, agus b'í cathair Súsain príomh chathair a rígheachta. Agus bhí cuid de chlainn Israéil i mbraighdineas sa phríomh chathair sin agus in sna cúigíbh mórthímpal lastoir. Nuair a bhí Nabuchodonosor <L 615> 'n-a rí ar Bhaibilóin iseadh do rugadh soir cuid acu, agus do rugadh soir an uair sin fear Iúdach d'ár b'ainm Mardochai, duin'uasal creideamhnach. Bhí ag an Mardochai sin inghean drithár agus Edessa ab ainm di, nú Ester, agus fuair a h-athair agus a máthair bás nuair a bhí sí 'n-a leanbh óg agus do thóg Mardochai, dritháir a h-athar, chuige féin í agus chimeád sé í agus dhein sé a leanbh féinig di agus thóg sé í, fé mar a thógfadh sé í dá mb'é féin a h-athair. Sa trímhadh bliain tar éis é theacht i gcómhacht dhein an rí féasta mór, d'á ríogra, agus d'á sheirbhísigh, agus d'uaislibh na bPersach, agus do ríogra na Médach, agus d'uachtaránaibh na gcúigí a bhí fé n-a smacht. Thug sé cuire dhóibh go léir, agus ba mhar a chéile an cuire sin agus órdú ó'n rí, mar do theastuigh uaidh méid a shaidhbhris do thaisbeáint dóibh. Ní raibh sa bhféasta mór ach corp maoidheamh as a shaidhbhreas agus as a ghradam. Thánadar go léir, nídh nár bh'iongna. Do lean an féasta céad agus cheithre fichid lá. Nuair a bhí an aimsir sin caithte agus a ndóithin ithte agus ólta age sna h-uaislibh do dhein an rí féasta seacht lá do mhuinntir catharach Súsain féin agus do tugadh cuire chun an fhéasta san do gach duine, beag agus mór, óg agus aosta, d'á raibh sa chathair. Bhí gach aon rud a bhain leis an bhféasta, bhí sé órnáideach thar na beartaibh. A' cupánaibh óir a bhí fíon le n-ól acu, agus bhí gach aon rud do'n réir sin le h-uaisleacht agus le costasamhlacht agus le féile. Bhí an fíon do b'fhearr ann agus é go flúirseach agus go neamhmion. Bhí, le h-órdú an rí, priúnsa ag ceann gach búird agus órdú aige gan aon tathant a dhéanamh ar aoinne chun bídh a dh'ithe ná chun fíona dh'ól ach leogaint do gach duine bheith ag ithe agus ag ól do réir a thoile féin. Bhaistí ab ainm do'n bhanrighin agus dhein sí sin féasta do mhnáibh an ríghtheaghlaigh. Nuair a bhí an seacht lá caithte go dtí aon lá amháin <L 616> agus nuair a bhí an seachtmhadh lá ag gluaiseacht bhí an rí ar bog-mheisge, agus bhí sé go h-ana shásta i n'aigne. Bhí curtha 'n-a luighe aige ar aigne gach duine d'á dhaoinibh, uasal agus íseal, bocht agus saidhbhir, ná raibh aon teóra le n-a raibh d'ollmhaitheas aige, agus de sheóidibh áluinne uaisle, agus d'ór agus d'airgead agus de ghréithribh luachmhara. Bhí sé tar éis iad go léir do thaisbeáint d'á dhaoinibh agus bhí a dhaoine go léir tar éis feuchaint ortha agus tar éis iongna dhéanamh díobh. Ach bhí aon tseóid uasal amháin aige ná raibh tais- beánta aige fós. B'í seóid í sin 'ná Bhastí, an bhanrighin. Bean áluinn thar na beartaibh ab eadh í, agus do thuig an rí ná raibh iomláine a sheód taisbeánta aige an fhaid a bhí sí sin gan taisbeáint. Dar leis, bheadh na daoine go léir ag moladh na seód eile a bhí aige agus ag moladh an fhíona a bhí aige, agus ag moladh a ghradaim, ach bheadh easnamh ar an moladh mara bhfeic- fidís an bhanrighin agus go bhféadfidís bheith 'ghá rádh gur aige a bhí an bhanrighin ba bhreághtha d'á raibh sa domhan go léir. Ansan iseadh bheadh an moladh gan easnamh. Chomáin sé teachtaireacht, na seirbhísigh ba chreideamhnaighe a bhí aige, go dtí pálás na bantrachta, 'ghá rádh leis an mbanrighin í féin do ghleusadh sa n-éadach ríoga do b'uaisle d'á raibh aici agus an chor- óinn do chur ar a ceann agus teacht 'n-a láthair i dtreó go bhfeicfadh na daoine go léir agus na h-uaisle go léir méid a breághthachta. Níor thaithn leis an mbanrighin i n-aon chor, ámhthach, go mbeifí 'ghá taisbeáint ar an gcuma san. Do dhiúltuigh sí do theacht. B'shin coir ana mhór. Cheap an rí go mbeadh na daoine go léir ag moladh áilneachta na banrighne. I n'inead san do thug an bhanrighin a mhalairt de nídh dhóibh chun bheith ag déanamh iongna dhe. Bheidís feasta ag déanamh iongna de stuachacht agus d'easumhluidheacht na banrighne. Do loit an méid sin an tabhairt amach go léir agus an mór-is-fiú go léir agus bhí an rí ar gealaigh. <L 617> CCLXI. BHAISTÍ. Bhí an rí ar gealaigh. Do chruinnigh sé chuige a lucht cómhairle, na cómhairligh a bhíodh i n'fhochair i ghcómhnuidhe agus do leagadh a mbreitheamhntas dó ar gach céim cruaidh d'á dtagadh air. Bhí mórsheisear acu aige. D'fhiafraigh sé dhíobh cad ba dhóich leó do'n ghníomh a bhí déanta ag an mbanrighin, ag Bhaistí. Do labhair duine acu. “Tá,” ar seisean, “díobháil déanta ag an mbanrighin, ní h-amháin do'n rí ach do sna priún- saíbh go léir, leis, agus do sna daoine go léir, do gach fear, uasal agus íseal, atá 'n-a chómhnuidhe in sna tíorthaibh atá fé smacht an rí. 'Neósfar an gníomh so a dhein an bhanrighin, 'neósfar é ameasg na mban ar fuaid na rígheachta. 'Neósfar ó bhéal go béal gur órduigh an rí Assuerus do'n bhanrighin Bhaistí teacht ag triall air agus ná tiocfadh sí. Mar gheall ar an ndroch shampla san diúltóchaid mná na Médach agus na bPersach, diúltóchaid siad go léir do rud a dhéanamh ar a bhfearaibh. Sin droch nídh. Sin díobháil mhór déanta do'n rígheacht go léir agus d'á bhrígh sin tá cúis le feirg an rí.” “Ar an adhbhar san, le toil an rí deintear reacht nách féidir a dh'atharú ach a bheidh daingean do réir dlighthe na Médach agus na bPersach, reacht a chuirfidh Bhaistí ó bheith 'n-a banrighin a thuille agus a dhéanfid banrighin 'n-a h-inead de mhnaoi éigin is fearr 'ná í. Ansan curtar an reacht san dh'á fógairt ar fuaid na rígheachta go léir. Cuirfidh san 'n-a luighe ar aigne gach mná sa rígheacht, bíodh an bhean san íseal nú uasal, nách foláir di bheith umhal d'á fear.” Do thaithn an chainnt sin leis an rí. Do deineadh an reacht, agus chuir an rí leitireacha mórthímpal ar <L 618> fuaid na rígheachta go léir ag fógairt na reachta san, agus 'ghá thabhairt le tuisgint do mhnáibh go gcaithfidís bheith umhal d'á bhfearaibh agus gur bh'e smacht an fhir a gheóbhadh toil ins gach teaghlach. Ansan tar éis rainnt aimsire, do tuigeadh gur cheart an chuid de'n chómhairle a bhí ag baint leis an rí féin do chómhlíonadh, 'sé sin, banrighin ab fhearr 'ná Bhaistí do sholáthar dó. Seo mar a socaruigheadh ar an ngnó san do chur chun cinn, an rígheacht go léir do chuardach agus na mná óga ba bhreághtha do thabhairt i láthair an rí, agus go bhféadfadh sé an óigbhean do b'fhearr a thaithnfadh leis do thoghadh asta agus banrighin a dhéanamh di agus í phósadh, i n-inead Bhaistí. Do ghluais oificeacha an rí mórthímpal tríd an rígheacht agus thugadar leó na n-ógmhná ba bhreághtha d'á bhfuaradar, isteach i gcathair Súsain. Do cuireadh cóir agus cimeád ortha go h-uasal agus go fial. Agus cia a tabharfí isteach i bpálás an rí i dteann- ta na cod' eile ach Edessa, nú Ester, inghean drithár Mhardochai. Ógmhná breághtha ab eadh iad go léir gan amhras, ach i bpearsain agus i gcló agus i n-uaisleacht aigne agus ins gach deagh thréith d'á mbainean le h-áil- neacht, bhí Ester abhfad os a gcionn go léir, agus nuair a tháinig an t-am chun na banrighne nua do thoghadh, do thoibh an rí Ester. Dubhairt Mardochai léi, ámhthach, nuair a toghadh í, gan aon nídh a dh'innsint i dtaobh a cine ná i dtaobh a muinntire. D'á bhrígh sin ní raibh aon phioc d'á fhios ag an rí gur bhain sí leis an dtreabh- chas daoine a bhí an uair sin i mbraighdineas sa tír sin. Ach ba chuma dhi é. Do thug an rí grádh dhi ó chroidhe, i dtreó go raibh sé ullamh i gcómhnuidhe ar aon nídh i n-aon chor a thaithnfadh léi do thabhairt di, nú ar aon nídh ba mhaith léi a déanfí dhi a dhéanamh di. Nuair a bhí Ester 'n-a banrighin tháinig Mardochai agus d'fhan sé ag geata an rí i dtreó go mbeadh sé i n-aice na h-áite 'n-a raibh sí agus go bhféadfadh sé <L 619> bheith ag tabhairt aire dhi ar chuma, mar bhíodh caoi aige ar theachtaireacht a chur chúichi isteach ó am go h-am, fé mar a chíodh sé gur ghádh é. Ba mhaith an bhail ar an rí Mardochai bheith chómh h-aireach ar Ester, agus é bheith 'n-a chómhnuidhe i n-aice an gheata. Bhí beirt seirbhíseach ag an rí. Bagatán agus Tárés a n-ainimneacha. Tháinig fearg éigin acu chun an rí agus bhí socair acu ar an rí do mharbhú oidhche áirithe. Fuair Mardochai amach an feall a bhí d'á dhéanamh. D'innis sé d' Ester é. D'innis Ester do'n rí é. Do rugadh ar an mbeirt. Do trialadh iad. Do fuaradh cionntach iad agus do crochadh iad. Do thuig an rí go rithfadh leó agus gur dheimhin go marbóchai- dís é mara mbeadh Mardochai agus Ester. Ní baoghal ná gur mhéaduigh san an cion a bhí aige ar an mbanrighin. Bhí fear sa chathair agus Aman ab ainm dó. De shliocht Agaig ab eadh é. Fear ab eadh é go raibh meabhair chinn agus éirim aigne aige thar an gcoitchiantacht. Bhí sé ana ghasta, ana ghlic. Bhíodh a lán gnóthaí aige 'á dhéanamh do'n rí agus dheineadh sé go maith iad i dtreó go dtáinig ana iontaoibh ag an rí as a bhreith- eamhantas agus as a thuisgint. Bhí sé 'ghá chimilt féin de'n rí go dtí gur mheas an rí go raibh sé chómh dílis agus bhí sé tuisgionach. Ach rógaire fill ab eadh é. CCLXII. AMAN. Bhí Aman 'ghá chimilt féin de'n rí agus an iontaoibh ag an rí as ag dul i méid, go dtí, fé dheire, ná dein- eadh an rí aon ghnó i n-aon chor gan an gnó san do chur i gcómhairle Amain ar dtúis. Do tháinig dó an iontaoibh a bheith chómh mór san aige as, agus an uraim chómh mór san aige dhó, gur dhein sé reacht 'ghá órdú do gach aoinne feacadh glún a dhéanamh d'Aman, mar a <L 620> déanfí do'n rí féin, nuair a buailfí uime. Do thugadh gach aoinne an onóir sin d'Aman, as san amach, ach aoinne amháin. Mardochai an t-aoinne amháin sin. Bhíodh Mardochai 'n-a shuidhe ag geata tighe an rí agus nuair a bhíodh Aman ag gabháil thairis isteach chun cainnte dhéanamh leis an rí nú ag teacht amach tar éis na cainnte dhéanamh, ní lúbadh Mardochai aon ghlúin dó. Ní chuireadh sé aon bhlúire suime ann. Bhíodh Aman ar buile. Bhí an rí tar éis é chur os cionn na bpriúnsaí eile go léir agus bhí an uile dhuine eile ag umhlú go h-íseal dó ach amháin Mardochai. Do shocaruigh Aman i n' aigne go ndéanfadh sé díoltas dian ar Mhardochai, agus thuig sé go raibh an tslighe aige chun an díoltais sin a dhéanamh toisg an iontaoibh go léir a bheith ag an rí as. Ansan do thuig sé i n' aigne pé droch nídh a dhéanfadh sé ar Mhardochai féin ná beadh ann ach sásamh suarach ar an miosgais a bhí aige 'n-a choinnibh agus ar an bhfuath a bhí aige dhó. Bhí fhios aige gur Iúdach Mardochai, agus bheartuigh sé i n'aigne aon éirleach amháin a dhéanamh ar a raibh de Iúdachaibh sa righeacht agus iad go léir do chur chun báis i n-aonfheacht. Ansan bheadh sásamh a chroidhe de dhíoltas déanta aige ar Mhardochai. Siúd chun cainnte leis an rí é. “Tá,” ar seisean leis an rí, “treabhchas daoine leathta ar fuaid do rígheachta, a rí onóraigh, agus ní bhainid siad leis an rígheacht. Tá acu dlighthe agus riaghalta atá bun os cionn ar fad le dlighthibh agus le riaghaltaibh do rígheachta-sa. Ní gádh dhom a dh'innsint duit, a rí onóraigh, gur fíor olc an bhail ar do rígheacht aicme daoine de'n tsórd san a bheith measgaithe ar do dhaoine féin agus a ndlighthe agus a riaghalta féin acu, agus do dhaoine-se ag feuchaint ortha ag diúltú dod' dhlighthibh agus ag déanamh neamhnídh ded' reachtaibh. Dein-se reacht anois, a rí onóraigh, ag tabhairt úghdaráis domh-sa chun na h-aicme sin go léir a dhísgiú agus cuirfad-sa deich míle talant isteach ad' chiste.” <L 621> Do bhain an rí an fáinne d'á mhéir féin agus thug sé d'Aman é agus dubhairt sé: “I dtaobh an airgid, cimeád é; i dtaobh na ndaoine sin adeirir, tabhair do rogha cor dóibh.” D'imthigh Aman agus do ghlaoidh sé chuige sgríbhneóirí an rí agus dubhairt sé leó reacht do sgrí, agus do labhair sé dhóib an chainnt a bhí le sgrí síos sa reacht acu. Agus isé rud a bhí sa reacht 'ná órdú chun uach- tarán na gcatharach ar fuaid na rígheachta go léir, agus chun lucht inid an rí in sna cúigíbh go léir, eirighe aon lá amháin do h-áirigheadh, agus a raibh de Iúdachaibh le fághail do chur chun báis, idir fhearaibh agus mná agus aos óg, agus foghail a dhéanamh de pé saidhbhreas a bhí acu. Do comáineadh chun siubhail teachtairí, agus macasamhail do'n reacht san ag gach teachtaire, agus séala an rí ar gach macasamhail, séala gur bhás ar an láthair sin d'aon duine cur 'n-a choinnibh. Níor bh'fhada go raibh eólus ar an reacht ag an uile dhuine d'á raibh sa rígheacht ó cheann ceann agus o thaobh taobh. An trímhadh lá déag de mhí Adair a bhí ceapaithe sa reacht chun an éirligh a dhéanamh, agus do h-órduigheadh sa reacht do mhuinntir na gcúigí go léir, agus na gcatharach go léir, iad féin d'ullmhú i gcóir an lae sin agus an t-éirleach a dhéanamh ar na Iúdaígh. Do cuireadh maca- samhail do'n reacht ar crochadh ar fhallaíbh catharach Súsain, agus bhí an rí agus Aman i bhfochair a chéile ag ithe agus ag ól, agus na Iúdaígh go léir ag brise a gcroidhe ag gol. Ar fuaid na rígheachta go léir bhí na Iúdaígh go dúbhach agus go brónach, ag feitheamh leis an lá, agus na págánaigh go fuadarach 'ghá n-ullmhú féin agus ag cur faobhair ar chlaidhmhtibh dóibh féin i gcóir na h-oibre a bhí le déanamh acu an lá san le h-órdú an rí. <L 622> CCLXIII. RÚN DÍOLTAIS. Nuair a chonaic Mardochai an reacht ar crochadh ar na fallaíbh agus séala an rí leis, 'ghá órdú na Iúdaígh go léir, óg agus aosta, mná agus fir agus leanbhaí do chur chun báis, an trímhadh lá déag de mhi Adair, bhí sé ag gol go h-árd, mar aon leis na Iúdaígh eile go léir a bhí sa chathair. Chuir sé éadach ruainnigh uime agus bhí sé 'n-a sheasamh lasmuich de gheata tighe an rí. Chonaic cuid de sna seirbhísigh Mardochai lasmuich de'n gheata agus é ag gol agus an t-éadach ruainnigh uime agus d'innseadar é do mhnáibh cuimh- deachta na banrighne. Bhí uathbhás ar Ester nuair a h-innseadh di é. Chuir sí teachtaire amach ag triall ar Mhardochai 'ghá fhiafraighe dhe cad a bhí air nú cad fé ndeara dhó bheith i n-a leithéid de riocht. D'innis Mardochai an sgéal tríd síos do'n teachtaire, conus mar a bhí Aman tar éis a gheallamhaint go ndíolfadh sé féin airgead mór isteach i gciste an rí ach go leogfí dhó na Iúdaígh go léir do chur chun báis. Agus thug sé dhó macasamhail do'n sgríbhinn a bhí ar crochadh ar na fallaíbh, le breith isteach chun na banrighne. Agus dubhairt sé, leis, a iarraidh ar an mbanrighin dul chun cainnte leis an rí agus a h-athchuinighe do chur chuige ar son a daoine féin. D'imthigh an teachtaire isteach agus d'innis sé do'n bhanrighin gach aon rud adubhairt Mardochai. “Imthigh amach airís,” ar sisi, “agus abair le Mar- dochai mar seo: “Is eól do sheirbhíseachaibh uile an rí, agus is eól do'n uile dhuine d'á bhfuil sa rígheacht, aon duine do raghadh isteach ag triall ar an rí, gan fios curtha air, go gcuirfí chun báis láithreach é mara síneadh an rí féin a shlat óir chuige mar chomhartha go raibh <L 623> a anam le leogaint leis. D'á bhrígh sin conus is féidir domh-sa dul isteach chun cainnte leis an rí?’” D'imthigh an teachtaire amach agus dubhairt sé an chainnt sin le Mardochai. Ansan do chuir Mardochai an teachtaireacht eile seo isteach ag triall uirthi: “Ná meas go sábhálfir-se t'anam féin toisg tú bheith istigh i dtigh an rí. Ní thabharfidh san aon dul as duit. Ach má dhiúltuighean tú d'aon fhocal a rádh anois, sábhálfar na Iúdaígh ar chuma éigin eile, agus déanfar íde ort-sa agus ar theaghlach t'athar. Agus ca bh'fhios d'aoinne nách i dtreó go mbeithá ann chun na h-oibre seo a dhéanamh a h-árduigheadh thu chun bheith ad' bhanrighin.” Ansan do chuir Ester amach chun Mardochai an teachtaireacht so:— “Imthigh agus bailigh i dteannta chéile a bhfuil de Iúdachaibh i Súsan agus bídís ag guidhe orm. Ná deinidh ithe ná ól go ceann trí lá agus trí oidhche, agus déan- fad-sa agus mo mhná coimhdeachta an trosgadh céadna, agus ansan raghad isteach chun an rí, i gcoinnibh na dlighe, am' chur féin i gcontabhairt bháis, toisg gan fios a bheith curtha orm.” D'imthigh Mardochai agus dhein sé mar a dh'órduigh Ester dó a dhéanamh. Do deineadh an trosgadh, laistigh agus lasmuich. Do tháinig an trímhadh lá. Chuir Ester a córú ríoga uimpi agus chuaidh sí isteach ag triall ar an rí. Bhí sé 'n-a shuidhe 'n-a chathaoir ríoga sa phálás. Chómh luath agus do luigh a shúil ar Ester do thaithn a deabhramh leis agus do shín sé chúichi an tslat óir. Do phóg sí an tslat. Deir cuid de sna cúntaisíbh go raibh sí i riocht tuitim i laige agus gur léim an rí as an gcathaoir agus gur rug sé uirthi sar a raibh sé d'uain aici tuitim chun tailimh. Pé'r domhan é do buaileadh isteach i n-aigne an rí go raibh gnó ana mhór éigin aici dhe, go raibh rud éigin uathbhásach ag déanamh buartha dhi, agus mara mbeadh go raibh nár bhaoghal go <L 624> dtiocfadh sí ag triall air ar an gcuma san, i gcoin- nibh na dlighe agus a fhios aici cad é an pionós a lean a leithéid de ghníomh. Do labhair sé go cneasta léi. “Cad 'tá uait, a Ester, a ríogan?” ar seisean. “Cad tá agat le h-iarraidh orm? Dá mb'é leath mo rígheachta é, tá sé le fághail agat.” “Sidé atá agam le h-iarraidh ort, a rí,” ar sisi, “Má tá fabhar fághalta agam i súilibh an rí, agus má 'sé toil an rí an nídh atá uaim a thabhairt dom agus m'athchuinighe do chómh- líonadh, tagadh an rí agus Aman chun an dínnéir atá ullamh agam dóibh.” Dubhairt an rí láithreach, “Glaodh- tear ar Aman go ndeinidh sé toil na ríogna.” Agus tháinig an rí agus Aman chun an dínnéir a bhí ullamh. Chaitheadar an dínnéar. Ar ball nuair a bhí cuid mhaith fíona ólta ag a rí dubhairt sé, fé mar a bhí ráidhte cheana aige: “Cad í an athchuinighe atá uait, a ríogan. Iarr aon nídh is maith leat orm.” “Aithcim ort, a rí,” ar sisi, “ó tá fabhar fághalta agam ad' radharc, an rí agus Aman do theacht chun dínnéir chugham amáireach agus ansan osgalóchad m'aigne do'n rí.” Ní raibh oiread áthais riamh roimis sin ar Aman agus bhí air ag imtheacht dó an lá san. Ach nuair a bhí sé ag gabháil amach chonaic sé Mardochai ag an ngeata. Níor umhluigh Mardochai dhó. Bhí sé ar buile. Do bhain easumhluidheacht Mhardochai an mhaith go léir as an áthas. “Díolfir as!” ar seisean i n'aigne féin. CCLXIV. FILLEAN AN FEALL AR AN BHFEALLAIRE. D'imthigh Aman abhaile agus má bhí áthas air mar gheall ar an onóir a bhí fághalta aige ó'n rí agus ó'n mbanrighin, bhí fearg agus canncar agus diombádh <L 625> air mar gheall ar an easonóir, dar leis, a bhí fághalta aige ó'n Iúdach san Mardochai a bhíodh 'n-a shuidhe ag geata an rí. Chuaidh sé isteach 'n-a thigh féin agus ghlaoidh sé chuige a dhaoine muinnteartha agus a bhean, Sares, agus do labhair sé leó!— “Feuch,” ar seisean, “tá saidhbhreas mór agam agus tá creideamhaint mhór agam. Tá iontaoibh thar barr ag an rí asam, agus tá meas mór ag an mban- righin orm. Tá a leithéid sin de mheas aici orm-sa nár thug sí cuire d'aoinne eile d'uaislibh na rígheachta ach dom féin chun dul agus dínnéar do chaitheamh 'n-a fochair i dteannta an rí, agus tá cuire fághalta agam chun dul airís amáireach mar an gcéadna, chun dínnéir, agus ní bheidh ann ach mé féin agus an rí i bfochair na banrighne. Agus feuch, i n-aindeóin na h-onóra san go léir agus i n-aindeóin mo shaidhbhris go léir, ní mheasaim go bhfuil aon rud i n-aon chor agam an fhaid a chím an Iúdach san Mardochai 'n-a shuidhe ag geata an rí.” Ansan dubhairt Sares, a bhean: “Tá úghdarás an rí agat chun na n-Iúdach san go léir do chur cun báis. Tosnuigh le Mardochai sin. Cuir suas croch bhreágh árd ansan amuich, agus imthigh agus abair leis an rí cad é an saghas Mardochai. Tabharfidh an rí cead duit chun é chrochadh láithreach gan feitheamh leis an lá atá sa reacht. Cuir anáirde ar an gcroich é ar maidin agus ansan ní bheidh aon rud ag cur canncair ort 'n-a dhiaidh san nuair a bheir ag dul chun do dhínnéir i bhfochair an rí agus na ríogna.” Do thaithn an chómhairle sin le h-Aman, agus do thaithn an chómhairle le n-a raibh láithreach. Do cuireadh suas an chroch. Deir an Bíobla go raibh sí caogad cúbat ar aoirde. An oidhche chéadna san chuaidh an rí a chodladh ach níor thuit aon chodladh air. Nuair ná féadfadh sé codladh dhéanamh d'órduigh sé go dtabharfí 'n-a láthair <L 626> leabhar seanachais na rígheachta agus go léighfí rud éigin as an leabhar dó. Ar ádhbharaighe an tsaoghail, ní h-eadh ach le leamhnú Dé, cad a léighfadh an léigh- theóir do'n rí ach an cúntas a bhí sgríobhtha sa leabhar ar an gcuma 'n-ar nocht Mardochai an feall a dhein Bagatán agus Tárés nuair a cheapadar an rí do mharbhú. “Stad!” arsan rí. “Cad é an díolfiach a tugadh do Mhardochai mar gheall ar an ngníomh dílse sin, nú cad é an cúiteamh a fuair sé?” “Níor tugadh aon díolfiach ná aon chúiteamh dó,” assa gach aoinne a bhí láithreach. “Cia atá sa tseómra amuich?” arsan rí. “Tá Aman,” ar siad san. Bhí Aman tagaithe chun a iarraidh ar an rí go leogfí dhó an Iúdach grána san, Mardochai, do chrochadh ar maidin amáireach a bhí chughainn. “Glaodhtear isteach Aman,” arsan rí. Do glaodhadh. Tháinig sé isteach. Dubhairt an rí leis: “Cad is ceart a dhéanamh leis an bhfear gur maith leis an rí onóir a thabhairt dó?” Do buaileadh isteach i n-aigne Amain ná féadfadh an rí bheith ag cuimhneamh ar onóir a thabhairt d'aoinne eile ach amháin dó féin, agus dubhairt sé:— “An fear gur maith leis an rí onóir a thabhairt dó is ceart róba leis an rí do chur uime agus coróinn an rí do chur ar a cheann agus é chur ar muin an eich n-ar gnáth leis an rí bheith ag marcaidheacht air, agus ansan an té is aoirde de phriúnsaíbh an rí do theacht agus greim a bheith aige ar cheann ar an each, agus é ag giollacht an eich tríd an gcathair agus an chainnt seo aige d'á rádh: ‘Seo mar is dual onóir a thabhairt do'n té gur maith leis an rí é dh'onórú.’” “Tá go h-ana mhaith,” arsan rí. “Imthigh-se anois agus tóg leat an róba agus an t-each agus dein le Mardochai, an Iúdach san a bhíon 'n-a shuidhe ag geata <L 627> an ríghtheaghlaigh, díreach mar atá ráidhte agat. Seachain agus ná fág gan déanamh aon nídh de sna neithibh sin atá ráidhte agat.” D'imthigh Aman agus fuair sé an róba agus an t-each agus chuir sé an róba ar Mhardochai agus chuir sé Mardochai ar muin an eich agus tháinig sé féin agus do rug sé ar cheann ar an each agus chomáin sé leis go breágh réidh tríd an gcathair, agus an chainnt ar siubhal aige, go h-árd agus go ceólmhar: “Seo mar is dual onóir a thabhairt do'n té gur maith leis an rí é dh'onórú.” Ansan tháinig Mardochai thar n-ais go geata tighe an rí agus d'imthigh Aman, go ceann-íseal, abhaile chun a thighe féin; agus má bhí fearg agus canncar air an oidhche roimis sin níor bh'fiú biorán a's é seachas an croidhe cráidhte a bhí aige ag dul abhaile dhó tar éis an méid sin gnótha do dhéanamh. <L 628> <L 629> (Cuid a sé.) SGÉALAIDHEACHTA AS AN MBÍOBLA NAOMHTHA. CCLXV. AN CHROCH. Chuaidh Aman abhaile agus é go loisgithe sgólta, cráidhte 'n-a chroidhe agus i n'aigne, agus d'innis sé d'á mhnaoi agus d'á mhuinntir cad a bhí imthighthe air, agus bhí mná eólgaiseacha, i dteannta a mhná féin, ag éisteacht leis agus dubhradar leis: “Má's de shíol na nIúdach Mardochai sin, go bhfuilir ag tosnú ar thuitim roimis, ní'l aon bhreith agat an lámh uachtair a dh'fhághail air. Gheóbhaidh sé sin an lámh uachtair ort-sa.” Le linn na cainnte sin do rádh dhóibh tháinig seir- bhísigh an rí agus chuireadar fhiachaint air imtheacht láithreach chun an dínnéir a bhí ullamh ag an mbanrighin. D'imthigh sé leó agus chaith sé féin agus an rí a ndínnéar i bfochair na ríogna. D'itheadar agus d'óladar a ndóithin, agus ar ball nuair a bhí a dhóithin fíona ólta aige agus brothal an fhíona 'n-a chroidhe, chuir an rí an cheist airís chun na banrighne:— “Cad tá agat le h-iarraidh orm, a Ester? “ar seisean, “nú cad ba mhaith leat a dhéanfinn duit? Bíodh go n-iarrfá orm leath mo rígheachta thabhairt duit caithfir é dh'fhághail.” Ansan d'fhreagair Ester:— “Má's ionmhuin leat me, a rí, tabhair dom m'anam féin agus mo dhaoine féin. Siné atá agam 'á iarraidh ar do Shoillse go cruaidh, má 'sé toil do Shoillse mo ghuidhe a thabhairt dom. Táim féin agus mo dhaoine, a rí, tabhartha suas chun báis agus íde a dh'imirt orainn. <L 630> Dá mba chun sinn a dhíol i n-ár ndaoraibh a bheifí bheadh an sgéal olc go leór againn, ach d'fhuiligeóchainn é gan labhairt. Ach anois tá namhaid againn atá chun sinn go léir a chur chun báis i n-aonfheacht. Is caillte an gníomh é, agus is le cómhacht an rí a déanfar an gníomh.” D'fhreagair an rí Assuérus agus dubhairt sé: “Cia h-é an namhaid sin, agus cad í an chómhacht atá aige ó'n rí, go leómhfadh sé a leithéid do dhéanamh?” Agus dubhairt Ester: “Siné ansan é, Aman, an namhaid mhalluighthe atá againn.” Nuair airigh Aman an focal san ní miste a rádh go raibh sgannra air. D'eirigh an rí agus d'imthigh sé amach sa gháirdín mar a raibh crainn ag fás. Bhí an bhanrighin, do réir nóis na tíre, sínte ar shórd leapan; d'eirigh Aman agus an sgannra air agus chaith sé é féin ar an leabaidh 'n-a h-aice 'ghá iarraidh uirthi a anam do leogant leis, mar bhí fhios aige go raibh droch nídh beartuighthe ag an rí dhó. Le n-a linn sin d'fhill an rí isteach as an ngáirdín. “Feuch!” arsan rí, “mheas- fadh sé éigean a dhéanamh ar an mbanrighin os cómhair mo shúl, istigh am' thigh féin!” Do rug na seirbhísigh ar Aman. Do labhair duine acu. “Tá croch curtha suas aige i n-aice a thighe féin,” ar seisean, “chun Mardochai do chrochadh, an fear do thug an t-eólus ar an mbeirt úd a bhí chun an rí do mharbhú, agus tá an chroch caogad cúbat ar aoirde.” “Crochtar é féin uirthi,” arsan rí. Agus do crochadh Aman féin ar an gcroich úd a bhí curtha suas aige chun Mardochai do chrochadh uirthi. Ansan do chuaidh d'fheirg an rí. Ansan d'innis Ester do'n rí cé'r' bh'é Mardochai, gur bh'é dritháir a h-athar é. Agus do bhronn an rí uirthi an tigh a bhí ag Aman. Do tugadh Mardochai isteach, i láthair an rí, agus an fáinne úd a thug an rí d'Aman, do tógadh ó Aman é agus chuir an rí ar <L 631> mhéir Mhardochai é, agus chuir Ester Mardochai isteach i seilbh an tighe a bronnadh uirthi, an tigh a dh'fhág Aman 'n-a dhiaidh. Ach bhí an sgríbhinn mhalluighthe úd imthighthe amach ar fuaid na rígheachta, agus dá bhfágtí an sgéal gan atharú do curfí na Iúdaígh go léir chun báis nuair a thiocfadh an lá. Do chaith Ester í féin ag cosaibh an rí agus d'iarr sí i n-athchainighchaibh air an t-atharú do dhéanamh agus cosg do chur leis an ndroch obair sar a mbeadh sé ró dhéanach. Do shín an rí an tslat óir, an tslat ríoga, chúichi, mar ba ghnáth, agus d'eirigh sí agus sheasaimh sí os a chómhair agus dubhairt sí: “Má 'sé toil an rí é, agus gurab ionmhuin leis me, agus nách míthaithneamhach leis an nídh atá agam 'á iarraidh, aithcim air go ndéanfí na sgríbhinní úd a chuir Aman amach do chur ar neamhnídh agus go gcurfí sgríbhinní eile amach, ar fuaid na gcúigí go léir, agus úghdarás an rí leó, ag bréagnú na sgríbhinní do chuaidh amach ó Aman.” Ansan dubhairt an rí leis an mbanrighin Ester agus leis an Iúdach Mardochai: “Tá tigh Amain tabhartha agam d'Ester, agus do chrochas é mar gheall ar an rud a mheas sé a dhéanamh leis na Iúdaígh. Deinidh-se anois sgríobhadh chun na nIúdach go léir agus abraidh an nídh is toil lib agus cuiridh mo shéala-sa ar an sgríbhinn. CCLXVI. GÁIRDEACHAS. Do ghluais Mardochai láithreach chun na h-oibre dhéanamh a bhí órduighthe ag an rí. Do ghlaoidh sé chuige sgríbhneóirí an rí, agus do labhair sé leó an chainnt <L 632> a bhí acu le sgrí agus do sgríobhadar an chainnt fé mar a labhair Mardochai í. Agus isí cainnt a labhair Mardochai do sna sgríbhneóiríbh 'ná órdú ó'n rí gan beart a dhéanamh do réir na leitireacha do chuir Aman amach ach staonadh ó gach nídh d'á raibh órduighthe in sna leitireachaibh sin, agus gan aon chur isteach a dhéanamh ar na Iúdaígh. Do sgríobhadh macasamhla do sna leitireachaibh sin ag triall ar riaghaltóiríbh na gcúigí go léir ar a raibh forlámhas ag Assuérus, agus ag triall ar riaghaltóiríbh na gcatharach a bhí in sna cúigíbh sin, agus ag triall ar na Iúdaígh a bhí 'n-a gcómhnuidhe in sna cúigíbh sin agus in sna catharachaibh sin. Do h-órduigheadh do sna riaghaltóiríbh gan baint le h-aon eugcóir a dhéanamh ar na Iúdaígh, agus do h-órduigheadh do sna Iúdaígh a n-airm do chur i dtreó agus iad féin do ghleusadh agus do shocarú agus iad féin do chosaint ar a namhaid. Sar ar ghluais na teacht- airí chun na leitireacha do bhreith leó chun na gcúigí do labhair an rí féin leó. Do thuig sé i n' aigne go raibh coir throm i n-aghaidh an chirt déanta ag an muinn- tir a bhí 'ghá n-ullmhú féin chun lá éirligh a bheith acu ar na Iúdaígh. Do thuig sé go raibh sé ceart díoltas a dhéanamh ortha mar gheall ar an gcoir sin. “Labhraidh,” ar seisean leis na Iúdaígh go léir, “agus abraidh leó iad féin do chruinniú i dteannta chéile ins gach cathair sa rígheacht, agus an t-éirleach céadna do dhéanamh ar a namhaid a bhí beartuighthe agá namhaid a dhéanamh ortha san, agus an t-éirleach san do dhéanamh ar an namhaid sin an lá céadna díreach a bhí ceapaithe ag an namhaid chun an éirligh a dhéanamh ortha san.” Do comáineadh na teachtairí chun siubhail agus na leitireacha acu, agus séala an rí ar na leitireachaibh, agus an teachtaireacht acu leis, ó bhéal an rí féin, 'ghá órdú do sna Iúdaígh an t-éirleach do dhéanamh ar a namhaid fé mar a bhí ceapaithe ag an namhaid a dhéanamh ortha san. Ansan do stracadh anuas an reacht <L 633> úd a chuir Aman suas i gcathair Súsain agus do cuir- eadh suas ar fuaid na catharach an reacht nua, 'ghá órdú do sna Iúdaígh iad féin do chosaint agus díoltas a dhéanamh ar a namhaid. Do chonaic muinntir na catharach go léir, cúpla lá roimis sin, Mardochai ag marcaidheacht ar each an rí agus róba an rí uime, agus coróinn an rí ar a cheann, agus Aman ag ceann an eich agus an chainnt úd aige 'á rádh: “Seo mar is dual onóir a thabhairt do'n fhear gur mian leis an rí é dh'onórú.” Ní raibh aon iongna ortha, d'á bhrígh sin, nuair a chonacadar an lá san é, agus é ag teacht amach ó bheith i láthair an rí, agus éadach ríoga ag taithneamh uime, éadach guirm- spéire, agus coróinn óir ar a cheann, agus brat síoda agus corcair air. Níor bh'aon iongna áthas mór a bheith ar a raibh de Iúdachaibh sa chathair. Ach deir an Bíobla go raibh áthas ar an gcathair go léir agus go raibh na daoine go léir ag déanamh gáirdeachais. Do thaisbeánfadh san ná raibh aon phuinn grádha acu do'n fhear úd a chuir iad go léir ag feacadh na nglún dó. Is seanfhocal é “nách searbha an súgh 'ná umhluidheacht gan iarraidh.” Ach tá umhluidheacht is measa 'ná umhluidheacht gan iarraidh, d'á olcas í. Isí umhluidheacht í sin ná umhluidheacht d'á h-aindeóin. Umhluidheacht d'á h-aindeóin ab eadh an umhluidheacht a thug muinntir catharach Súsain d'Aman nuair a bhídís ag lúbadh a nglún dó le h-órdú an rí. Bhí fhios acu gur bh'é féin do mheall an rí chun na dlighe sin a dhéanamh, agus bhí an fuath a bhí tuillte aige acu dhó, bhí fuath acu go léir dó, ach amháin ag an méid acu a bhí ag braith air, nú ag súil le rud éigin d'fhághail uaidh. <L 634> CCLXVII. ATHARACH SGÉIL. Nuair a shrois na teachtairí na cúigí agus na cathar- acha ar fuaid na rígheachta agus nuair a thaisbeánadar na leitireacha, agus séala an rí ortha, agus iad ag bréagnú na leitireach a tháinig roimis sin ó Aman, bhí iongna ar na taoiseachaibh agus ar uachtaránaibh na gcatharach. Bhí gach aon rud iompuighthe láithreach taobh síos suas agus taobh soir siar. Nuair a tháinig na teachtairí ó Aman agus na leitireacha acu, fé shéala an rí, ghá órdú na Iúdaígh go léir do chur chun báis lá áirithe, bhí áthas ar namhaid na nIúdach agus bhí faobhar acu 'á chur ar a gclaidhmhtibh, agus an mhuinntir a bhí fabharamhail do sna Iúdaígh ní leogfadh eagla dhóibh an fabhar a thaisbeáint le h-eagla go 'neósfí d' Aman é agus go n-iarrfadh Aman ar an rí cead a thabhairt dó an íde chéadna d'imirt ortha féin. Nuair a tháinig an t-atharach sgéil agus na leitireacha ó Mhardochaí agus séala an rí ortha, agus nuair a h-innseadh dóibh go raibh Aman crochta agus go raibh cómhacht an rí ag Mardochaí chun íde dhéanamh ar namhaid na nIúdach, ansan tháinig eagla ar na daoinibh céadna san go 'neósfí do Mhardochaí ná rabhadar fabhramhail do sna Iúdaígh, agus chromadar láithreach ar a chur i n-iúil go rabhadar. Chromadar, gan a thuille ríghnis, ar a gcuid airm do chur i dtreó, i gcás go mbeidís ullamh nuair a thiocfadh an lá chun dul i n-aonfheacht leis na Iúdaígh ag déanamh an éirligh ar namhaid na nIúdach. Ar an gcuma san, an mhuinntir a bhí ag gáirí ar dtúis bhí a ngáirí iompuighthe chun guil, agus na Iúdaígh, an mhuinntir a bhí ag gol ar dtúis, bhí a ngol iompuighthe chun gáirí, bhí a mbuairt iompuighthe chun áthais. <L 635> Déarfadh duine, b'fhéidir, go raibh sé ceart ag na Iúdaígh an uair sin maitheamh d'á namhaid agus síothcháin a dhéanamh leó. Ní raibh ar a gcumas an nídh sin do dhéanamh, pe 'cu ba mhaith leó é dhéanamh nú nár mhaith. Bhí ceangailte ortha reacht an rí do chómhlíonadh. Dá staonaidís ó reacht an rí do chómhlíonadh bheadh fearg an rí tuillte acu féin agus déanfí íde ortha go tapaidh mar gheall air sin. Do thuig Mardochai agus na Iúdaígh go léir an méid sin go dian mhaith, do thuig namhaid na nIúdach é, an mhuinntir úd a bhí ag cur an fhaobhair suas chun na n-Iúdach do mharbhú. Do thuig an mhuinntir eile leis é, an mhuinntir go raibh an bháidh acu leis na Iúdaígh ach nár leog an t-eagla dhóibh an bháidh a thaisbheáint an fhaid a bhí Aman beó agus i gcómhacht. Thaisbeánadar tapaidh go leór é nuair a fuaradar an Iúdach, Mardochai, i gcómhacht, nuair a fuaradar gur shábháil sé anam an rí ar an mbeirt úd a bhí ceapaithe ar an rí do mharbhú, nuair a tugadh le tuisgint dóibh go raibh an rí tar éis úghdaráis na h-ímpireachta ar fad, thoir thiar thuaidh theas, do chur isteach i láimh Mhardochai, agus ná raibh ar chumas aon duine, uasal ná íseal, i n-aon áit i bhfaid ná i leithead na rígheachta, cor a chur de chois ná de láimh leis, ach le toil Mhardochai. Nuair a thuigeadar an méid sin thaisbeánadar go soiléir an bháidh a bhí acu leis na Iúdaígh. Gan amhras is ró fhuiriste dhúinn-na a thuisgint go raibh lámh Dé sa n-obair go léir. Do cheaduigh Dia, moladh go deó leis, na Iúdaígh, clann Israéil, do bhreith chun siubhail as a ndúthaigh féin i mbraighdineas, soir go dtí an dúthaigh iasachta úd, mar gheall ar a bpeacaíbh, ach nuair a bhíodar lastoir, agus iad ag folag an phionóis mar gheall ar na peacaíbh a dheine- adar laistiar, do thaisbeáin sé dhóibh gur bh'iad a dhaoine féin iad, a phobul féin, a phobul toghtha, agus go raibh sé ullamh ar iad do chosaint ar a namhaid thoir sa <L 636> bhraighdineas, díreach mar a bhíodh sé ullamh i gcómh- nuidhe ar iad do chosaint ar a namhaid thiar sa dúthaigh bhreágh úd a thug sé féin dóibh nuair a thug sé amach as an Éigipt iad. CCLXVIII. LEITIR Ó'N RÍ. Sidí an leitir a sgríbh Mardochai, le h-órdú an rí, agus do cuireadh mórthímpal tré chúigíbh agus tré chatharachaibh na rígheachta, ag cosaint na nIúdach ar a namhaid agus 'ghá órdú dhóibh iad féin do chosaint agus íde do dhéanamh ar a namhaid:— “An t-árd rí Artaxerxes, go bhfuil forlámhas aige ó sna h-Indiathaibh go dtí Etiópia, chun na n-uacht- arán agus chun na bpriúnsaí atá ar an gcéad agus seacht cúigíbh fichid d'á rígheacht, i ndeagh-mhéinn. Do deineadh go minic droch úsáid de'n mhaitheas a dhein rí do dhaoinibh agus de'n onóir a thug rí do dhaoinibh. Cuirean uabhar fhiachaint ar na daoinibh a gheibhean an onóir úsáid a dhéanamh di i gcoinnibh na ndaoine, agus, go minic, i gcoinnibh an té a thug dóibh í. Ní leór leó bheith mí-bhuidheach de'n té a bhronn maith- easaí ortha, agus dlighthe na daonachta do bhrise le n-a mbeartúchán féin, ach measaid siad go bhféadfid siad, leis, dul saor ó bhreitheamhantas Dé a chíon an uile nídh, agus luighid siad amach, le buile droch aigne, ar uisge-fé-thalamh a dhéanamh le h-éitheach i n-aghaidh daoine macánta dílse a bhíon ag déanamh na h-oibre a cuireadh 'n-a chúram ortha, agus ag déanamh na h-oibre sin chómh maith san go mbíon moladh tuillte acu ó gach aoinne. 'N-a theannta san bíd siad ag cur an éithigh isteach i gcluasaibh an rí chun go gcuirid siad fhiachaint ar rí fóghanta eugcóir a dhéanamh. Chítear <L 637> an nídh sin a' seanachas na h-aimsire atá imthighthe, agus chítear é, leis, as na neithibh a thuitean amach i n-aghaidh an lae os ár gcómhair, deagh-mhéinn righthe d'á h-iompáil chun uilc tré dhroch chómhairle ó dhaoinibh áirithe. “Ní mór dúinn-na, d'á bhrígh sin, feuchaint chun síoth chána na gcúigí go léir atá i n-ár rígheacht. Ná meas- tar, ámh, má dheinimíd atharú reachta gur tré ghuagacht aigne a dheinimíd an t-atharú. Ní h-eadh ach tríd an riachtanas a thagan le h-imtheacht aimsire, agus tríd an obliogáid atá orainn bheith ag feuchaint i gcómh- nuidhe chun tairbhthe na poibilidheachta i gcoitchine. “Anois, i dtreó go dtuigfidh sibh go soiléir an nídh atá againn 'á rádh; do ghlacamair an fear úd Aman, mac Amadati, fear iasachta, Macedóniánach ó thír agus ó dhúchas, gan aon bhraon de'n fhuil Phersach ann. Do ghlacamair é agus do thug a mhí-dhaonacht masla ar ár ndeagh-mhéinn. Bhíomair chómh maith san dó go ndeirtí gur bh'athair againn é agus go dtugadh gach aoinne dhó an onóir ba dhual do'n fhear ba ghiorra do'n rí. Ach d'eirigh an t-uabhar chómh h-árd ann gur chrom sé ar a bheartú conus a bhainfadh sé idir anam agus rígheacht dínn. Le h-uisge-fé-thalamh nár airigheadh a leithéid riamh do bheartuigh sé Márdochai do chur chun báis, an fear a shábháil ár n-anam le n-a dhílse; agus ár ríogan Ester do chur chun báis; agus na Iúdaígh go léir do chur chun báis. Cheap sé go mbeadh caoi aige ansan ar an rígheacht so na bPersach do thabhairt suas do sna Macedóniánaigh. “Ach tá fághalta amach againn anois gur daoine macánta na Iúdaígh seo gur cheap an cuiripeach úd iad do chur chun báis. Ní'l aon nídh acu dh'á dhéanamh as an slighe. Táid a ndlighthe féin acu ach is dlighthe fóghanta, cearta, tairbhtheacha iad. D'á éaghmais sin, is le Dia iad, isiad clann Dé iad, an Dia is mó agus is aoirde ar bith, an Dia a thug, d'á mhór mhaitheas féin, <L 638> an rígheacht so d'ár n-athaireachaibh agus dúinn-na, agus do chimeád an rígheacht so againn-na go dtí an lá so. Bíodh fhios agaibh, d'á bhrígh sin, go bhfuilid na leitir- eacha úd a chuir sé siúd chughaibh-se i n-ár n-ainm, go bhfuilid siad anois curtha ar neamhnídh glan, agus go bhfuil an fear ba bhun leó, agus a mhuinntir go léir, ar crochad anois ar aghaidh gheata na catharach so Súsain, agus nách sinn-na ach Dia do thug dó an rud a bhí tuillte aige.” CCLXIX. ÁTHAS AR NA IÚDAÍGH. Sidé an chuid eile de'n leitir úd a chuir Assuérus amach ar fuaid a rígheachta:— “Ach an reacht so atá againn 'á chur uainn anois curfar i n-iúil í in sna catharachaibh go léir, i dtreó go mbeidh lán chead ag na Iúdaígh a ndlighthe féin a bheith acu, agus caithfidh sibh-se cabhrú leó chun a namhad do chur chun báis, an trímhadh lá déag de'n tarna mí déag, an mí ar a dtugtar Adar. Óir an lá san a bhí 'n-a lá buartha agus bróin dóibh sin, tá Dia an uile chómhacht tar éis é dh'iompáil 'n-a lá áthais agus gáirdeachais dóibh. “D'á bhrígh sin, beidh an lá san agaibh-se, leis, 'n-a lá shaoire, ameasg na laethanta eile féile atá agaibh, agus caithfidh sibh an fhéile sin do cheileabhradh le h-áthas agus le mór gháirdeachas, i dtreó go gcimeádfar aithne ar an bhféile sin, leis, in sna n-aimsiribh atá le teacht agus go mbeidh 'fhios ag an saoghal mór, gach aicme daoine a bhíon dílis do sna Persachaibh go gcúitightear a ndílse leó go fial agus go dtugtar dóibh an tuarastal a bhíon tuillte acu, agus an aicme daoine a dheinean feall ar rígheacht na bPersach go <L 639> ndeintear ortha an íde a bhíon tuillte ag malluigh- theacht fill. “Agus aon chúige, nú aon chathair, ná geóbhaidh páirt sa ghnó solmanta so deintear faobhar agus teine a dh'imirt ortha agus iad d'ídiú, agus a leithéid de sgrios a dhéanamh ortha ná beidh ar chumas daoine ná beithidheach gabháil treasna thríotha, i dtreó go mbeid siad 'n-a sampla ar an gcor atá le tabhairt ar lucht easumhluidheachta agus ar lucht cheanntréine.” Do ghluais na teachtairí go léir tríd an rígheacht, ar luas, agus a mhacasamhlaibh féin do'n leitir sin ag gach teachtaire, agus do cuireadh macasamhail do'n leitir ar fhallaíbh catharach Shúsain, agus do thuig muinntir na catharach, an uile dhuine acu, gur bh'é Mardochai an uair sin an fear ba mhó cómhacht agus gradam agus do b'aoirde céim i n-ímpireacht Assuéruis ó sna h-Indiathib thoir go dtí bruach abhan na h-Éigipte thiar. Bhí áthas thar barr ar mhuinntir catharach Shúsain go léir, agus gan amhras, fé mar a shrois na teachtairí na catharacha eile ar fuaid na h-ímpireachta, bhí áthas thar barr ar na Iúdaígh. Bhí mar a bheadh solus nua eirighthe chucha agus bhí gáirdeachas agus rinnce agus ceól acu. Nuair a chonaic muinntir na dtíortha agus na gcatharach an t-áthas go léir ar na Iúdaígh do luigh- dar isteach 'n-a dteannta ag déanamh an gháirdeachais. Do thuigeadar an chainnt a bhí i leitir an rí agus d'iom- puighdar i n-am chun a thabhairt le tuisgint, pé daoine ar a ndéanfí íde mar gheall ar easumhluidheacht, nách ortha féin a déanfí an íde. D'á éaghmais sin, fé mar adubhairt an bhean feasa úd le h-Aman, “Má's de shíol na nIúdach Mardochai gheóbhaidh sé an lámh uachtair ort-sa,” bhí lán a gcroidhe d'eagla ag na daoine thoir go léir roimis na Iúdaígh. I mbraighdineas is eadh bhíodar thoir gan amhras, gan neart gan chómhacht, gan chumas ar iad féin do chosaint. Ach bhí sé dain- gean i n-aigne na muinntire thoir go raibh cómhacht <L 640> éigin do b'aoirde agus ba threise 'ná aon chómhacht shaoghalta ag tabhairt aireachais do sna Iúdaígh agus nár mhaith an chiall d'aon duine ná d'aon aicme daoine fearg na cómhachta san do thuilleamh. D'á bhrígh sin, nuair a bhí na Iúdaígh ag déanamh an gháirdeachais bhí gach aoinne ag déanamh an gháirdeachais leó, ach amháin na daoine úd a bhí ag cur an fhaobhair suas ar chlaidhmhtibh agus ar reannibh chun na nIúdach go léir do mharbhú nuair a thiocfadh an trímhadh lá déag de mhí Adar. Bhí an sgéal go h-olc acu san. CCLXX. LÁ AN ÉIRLIGH. Tháinig an lá, an trímhadh lá déag de'n tarna mí déag, an mí ar a dtugtar Adar, an lá a bhí ceapaithe chun an éirligh a dhéanamh ar na Iúdaígh, ach bhí atharú mór tagaithe. I n-inead an éirligh a bheith le déanamh ar na Iúdaígh agá namhaid is amhlaidh a bhí na Iúdaígh ullamh chun an éirligh a dhéanamh ar a namhaid. Bhí na Iúdaígh tar éis iad féin do chruinniú i dteannta chéile ins gach cathair agus ins gach baile ar fuaid na rígheachta go léir, agus iad lán cheapaithe ar an ndíoltas do dhéanamh ar a namhaid, an díoltas a bhí órduighthe ag an rí. Ní rabhadar 'n-a n-aonar chun an díoltais a dhéanamh. Bhí an chuid ba mhó de sna Persachaibh ag cabhrú leó, mar do thuigeadar órdú an rí agus bhí fhios acu go dtiocfadh fearg an rí ortha féin mara gcabhruighdís leis na Iúdaígh. Bhí fhios acu go raibh cómhacht na rígheachta an uair sin i láimh Mhardochai, agus dá bhfanaidís siar ó'n ndíoltas a dhéanamh ar namhaid na nIúdach go ndéanfadh Mardochai díoltas ortha féin mar gheall ar easumhluidheacht a dhéanamh i n-aghaidh an rí. Ní raibh i gcoinnibh na nIúdach ach <L 641> cáirde Amain. Dheabhróchadh an sgéal go raibh aithne mhaith ortha san go léir. Do ghaibh na riaghaltóirí agus na breitheamhain agus na giúistísí, gach aoinne go raibh aon úghdarás fé'n rí aige, ghabhadar go léir páirt leis na Iúdaígh. Chómh luath agus tháinig an trímhadh lá déag do ghluais an marbhú. Chómh luath agus tháinig an ceathrmhadh lá déag do stad na Iúdaígh de'n éirleach. Do deineadh cómhaireamh agus do fuaradh go raibh seacht ndeich a cúig de mhíltibh corp ann. Ansan do dhein na Iúdaígh rud a chuir iongna ar na Geintibh a bhí 'n-a dtímpal ag cabhrú leó. In sna leitireachaibh úd a chuir Aman amach d'órduigh sé le h-úghdarás an rí, ní h-amháin na Iúdaígh go léir do mharbhú ach 'n-a theannta san foghail a dhéanamh d'á gcuid. Bhí na geinte deimhnightheach, nídh nár bh'iongna, go dtógfadh na Iúdaígh chucha féin pé saidhbhreas saoghalta a bhí ag na daoine a marbhuigh- eadh. Níor thógadar. Níor chuireadar bara méire ar aon phioc de chuid na ndaoine a marbhuigheadh. Do mhéaduigh san creideamhaint na nIúdach sa tír, agus do mhéaduigh sé an iontaoibh a bhí ag an rí a' Mar- dochai agus as an mbanrighin Ester. Ansan do chuir Mardochai leitreacha ag triall ar na Iúdaígh go léir, ar fuaid na h-ímpireachta, i gcian agus i gcómhgar, 'ghá órdú dhóibh an ceathrmhadh lá déag a bheith 'n-a lá gáirdeachais acu, agus féastaí móra bheith acu, agus an lá san, agus an lá 'n-a dhiaidh, a bheith 'n-a laethanta saoire acu go deó. Do cimeádadh an dá lá shaoire sin gach aon bhliain as san amach do réir mar a dh'órduigh Mardochai, agus do chimeádadh na Geinte an dá lá shaoire sin i n-aonfheacht lei sna Iúdaígh. Deir lucht eóluis gur bh'é Mardochai féin do sgríbh síos i leabhar an cúntas san ar an gcuma n-ar bh'é toil Tighearna na Iúdaígh do chosaint ar a namhaid. B'é toil an Tighearna iad do thógaint as a ndúthaigh <L 642> féin, mar gheall ar na peacaíbh troma a bhíod acu 'á dhéanamh, agus iad a bhreith ansúd soir i mbraighdineas. Ansan, nuair a dheineadar an aithrighe agus nuair a ghlaodar ar an dTighearna 'ghá iarraidh air iad do chos- aint ar a namhaid, b'é toil an Tighearna Mardochai agus Ester do thógaint chucha, i gcómhacht agus i ngrad- am, agus ní h-amháin iad do chosaint, ach íde dhéanamh ar a namhaid, agus saoghal socair sámh a thabhairt dóibh lastoir. CCLXXI. MAITHEAS A' CORP LÁR AN UILC. Nuair a bhí lá an éirligh imthighthe agus an t-éirleach déanta ag na Iúdaígh ar a namhaid agus na laethanta saoire ceapaithe chun cuimhne an éirligh sin do chimeád beó i n-aigne na ndaoine go léir, idir Iúdaígh agus Geinte, bhí na Iúdaígh i rígheacht Assuéruis neamh- spleádhach go maith. Bhí na Geinte go léir ana mhuinn- teartha leó, le h-eagla roimis an rí. Bhí a nduine féin, Mardochai, thuas ansúd i gcómhacht, ar láimh dheis an rí, agus úghdarás an rí féin aige os cionn a raibh de dhaoinibh i seacht gcúigíbh fichid na h-ímpir- eachta. Bhí úghdarás báis agus beatha aige os cionn na ndaoine go léir, idir Iúdaígh agus Geinte. Sa leitir úd a chuir an rí amach, ag saoradh na nIúdach ó'n íde a mheas Aman a dh'imirt ortha d'admhuigh an rí gur ó Dhia a bhí an rígheacht fághalta agá shínsear agus aige féin. Do labhair sé mar a labharfadh duine go mbeadh creideamh na nIúdach féin aige. Thug san deimhne do sna Iúdaígh nár bhaoghal dóibh a thuille eugcóra sa dúthaigh iasachta san. Is iongantach mar a tharraigean Dia, moladh go deó leis, an mhaith amach a' lár an uilc. D'fhág Dia <L 643> clann Israéil thiar sa bhaile, sa dúthaigh bhreágh úd a thug sé dhóibh nuair a thug sé amach iad a' talamh na h-Éigipte. D'fhág sé ann iad agus dhein sé foidhne le n-a bpeacaíbh, go dtí go raibh na peacaí a dheinidís níba léanmhaire 'ná na peacaí a dheineadh an dream a dhíbir sé as an áit chun slighe dhéanamh dóibh-sin. Ansan nuair a bhris ar an bhfoidhne aige agus nár bh'fhéidir leis folag a thuille leó, do leog sé do Nabuchodonosor iad do sguabadh as an dtír agus iad do bhreith leis soir i mbraighdineas isteach i lár na dútha iasachta úd thoir, mar a rabhadar fé chosaibh namhad, gan chumas ar iad féin a chosaint. D'iompuighdar ar Dhia agus dheineadar an aithrighe nuair a luigh cruadhtan an bhraighdinis ortha. Ansan thug Dia tógáilt cinn dóibh. Do thóg sé chucha Mardochai agus Ester; agus ar ball, i n-inead iad a bheith fé chosaibh a namhad is amhlaidh a bhí uraim thar barr agá namhaid go léir dóibh. Ní namhaid a bhí acu feasta sa dúthaigh iasachta san ach cáirde dílse. Ba mhór an mhaith an méid sin go léir, ag teacht amach a' lár an uilc ach do thug Dia amach as maith ba mhó agus do b'uaisle 'ná aon mhaitheas saoghalta. Do leog Dia na Iúdaígh a bhreith soir i mbraighdineas sa dúthaigh iasachta. Do chonaic na págánaigh an aithrighe a dhein na Iúdaígh nuair a bhíodar sa chruadhtan. Thug san caoi do sna págánaigh ar fhírinne an chreidimh a bhí ag na Iúdaígh a dh'fheisgint le n-a súilibh féin. Do chonacadar an fhírinne sin. D'iompuigh a lán acu chun na fírinne. Do ghlacadar creideamh na nIúdach. Is féidir a thuisgint ó'n gcainnt atá sa leitir úd a chuir an rí amach ag cosaint na nIúdach, gur thuig an rí féin fírinne creidimh na nIúdach. B'shin maitheas ana mhór ag Dia na glóire, moladh 's buidheachas leis, d'á tharrac amach a' corp lár an d'á olc, olc na bpeacaí a bhí d'á ndéanamh thiar sa bhaile ag na Iúdaígh, agus olc na págánachta a bhí 'n-a <L 644> dtímpal thoir nuair a bhíodar sa bhraighdineas. Grásta mór ó Dhia do sna Iúdaígh ab eadh an braighdineas, mar do chuir an braighdineas fhiachaint ortha an aith- righe dhéanamh; agus grásta mór do sna págánaigh ab eadh an braighdineas céadna, mar do chuir sí fhiachaint ortha feuchaint go cruinn agus go dlúth ar na Iúdaígh agus ar an gcreideamh a bhí acu, agus a dh'fheisgint go soiléir go raibh neart agus fírinne ann ná raibh i n-aon chor sa phágánacht a bhí acu féin. Ar an gcuma gcéadna, grásta mór ó Dhia do mhunntir na h-Éigipte ab eadh clann Israéil do dhul síos ag triall ortha; agus grásta mór dóibh ab eadh na pláigeana úd a tháinig ortha nuair a dh'fhuasgail Dia clann Israéil as an Éigipt. Do tugadh caoi do mhuinntir na h-Éigipte ar a dh'fheisgint le n-a súilibh gur neamhnídh gur bh'eadh cómhacht na ndéithe a bhí acu féin seachas cómhacht Dé Israéil. Sin mar atá an mac mallachtain riamh ag déanamh an uilc agus Dia na glóire, moladh go deó leis, ag tarrac na maitheasa amach a' corp lár an uilc. CCLXXII. CEATHRAR AG FEUCHAINT GO H-ÁLUINN. Tímpal sé chéad blian roimh theacht an tSlánuightheóra, nuair a bhí Nabuchodonosor tar éis catharach Ierúsalem do thógaint agus an rí Ióacim do bhreith leis soir go Baibilóin 'n-a phríosúnach, thug sé fé ndeara cuid d'uais- libh óga na nIúdach a bhí thoir i mbraighdhineas agus do thaithn a ndeabhramh leis. Do labhair sé leis an bhfear tosaigh a bhí ar a sheirbhíseachaibh aige agus dubhairt sé leis:— “Tóg chughat rainnt de sna h-uaislibh óga san, cuid de shliocht righthe na nIúdach, agus cuir cothú maith <L 645> ortha go ceann tamail, agus múin dóibh urlabhra agus léighean agus eólus na tíre seo, i dtreó ansan go bhféadfid siad seasamh am' láthair i bpálás an rí. Tabhair aire agus dein ógánaigh gan locht aigne ná cuirp do thoghadh. Tugtar dóibh bia ó bhórd an rí agus an fíon a dh'ólan an rí féin, i dtreó, nuair a bheidh cothú trí mblian ortha go mbeidh crot agus deabhramh ortha agus go mbeid siad oireamhnach ar bheith 'n-a seasamh os cómhair an rí.” Do thoibh an seirbhíseach ceathrar ógánach de chlainn Iúda, Daniel agus Ananias agus Misael agus Asarias. Chuir sé ar an gceathrar san ainimneacha Caldéacha. Thug sé Baltassar mar ainm ar Dhaniel, Sídrach ar Ananias, Mísach ar Mhisael, agus thug sé Abdenago ar Asarias. Bhí san go maith go dtí go dtáinig cursaí an bhídh agus an dighe. Peaca mór i n-aghaidh dlighe Mhaoise ab eadh bia neamhghlan do chaitheamh nú deoch neamhghlan. Bhí fhios ag Daniel go n-iarrfí ortha an bia neamhghlan do chaitheamh agus shocaruigh sé i n'aigne ná caithfadh sé féin an bia sin. Do thárla go raibh báidh ana mhór ag seirbhíseach an rí le Daniel. Bhí fhios ag Daniel go raibh. Do labhair sé leis an seirbhíseach. “Feuch, a dhuin'uasail,” ar seisean, “do réir na dlighe atá i bhfeidhm orainn-na ní'l ceaduighthe dhúinn bia an rí do chaitheamh ná fíon an rí a dh'ól. Athcimíd ort-sa, dá bhrígh sin, a dhuin'uasail, bia éigin do thabhairt dúinn a bheidh ceaduighthe dhúinn a chaitheamh gan sinn féin do thruailliú.” Níor mhaith le priúnsa na seirbhíseach Daniel d'eiteach ach bhí an t-eagla air roimis an rí. Dubhairt sé mar seo:— “A Bhaltassair, a mhic, is deacair liom eit- eachas a thabhairt duit, ac feuch féin conus mar atá an sgéal agam. Tá bia áirithe órduighthe ag an rí dhíbh. Tar éis rainnt aimsire chífidh an rí sibh agus tabharfidh sé fé ndeara sibh a bheith ag feuchaint <L 646> níos truagha agus níos loime 'ná na h-ógánaigh eile atá mar sibh. Tuigfidh an rí an chúis agus bainfar an ceann díom-sa. Ní thaithnfadh san leat-sa is doich liom, a Bhaltassair a mhic.” Ach do chuir priúnsa na seirbhíseach cúram an cheath- rair ar fhear d'ár bh'ainm Malasar. Do labhair Daniel le Malasar. “A leithéid seo, a dhuin'uasail,” ar seisean. “Ní'l céaduighthe dhúinn-na, do réir dlighe ár náisiúin féin, bia do thruailleóchadh sinn a chaitheamh ná deoch do thruailleóchadh sinn a dh'ól. Ach bain-se triail asainn, leog dúinn glasaraí a dh'ithe agus uisge dh'ól go ceann deich lá agus ansan dein beart do réir mar a chífir. Feuch ar ár n-aighthibh, tar éis deich lá, agus feuch ar aighthibh na n-ógánach a bheidh ag ithe bídh an rí agus dein linn do réir mar a chífir féin.” “Tá go maith,” arsa Malasar, agus do dhein sé mar a h-iarraidh air. Bhain sé triail asta ar feadh an deich lá. Nuair a bí an deich lá caithte agus gan de bhia acu 'á chaitheamh ach amháin na glasaraí, agus gan de dhigh acu dh'á ól ach an t-uisge, d'fheuchadar níosa ghlaine agus níosa bheathuighthe agus níos breághtha 'n-a ndeabhramh 'ná aoinne de sna h-ógánaigh a bhí ag caitheamh bídh an rí agus ag ól fíona an rí i gcaitheamh an deich lá san. Bhí iongna a chroidhe ar Mhalasar. Ach ba chuma leis. Bhí an ceathrar ag feuchaint go h-áluinn. Níor bhaoghal go gcurfí aon cheist i dtaobh an bhídh. Do leog sé dhóibh a ndóithin de sna glasaraíbh a dh'ithe agus a ndóithin de'n uisge dh'ól agus d'fhan bia buacach an rí aige féin, agus fíon fóghanta an rí. D'ith sé féin an bia agus d'ól sé an fíon, agus do moladh go h-árd é mar gheall ar a áilneacht a dh'fheuch an ceathrar ógánach Iúdach úd. Deir an Bíobla gur thug Dia do'n cheathrar eólus agus tuisgint ins gach sórd leabhair agus gur thug Dia do Dhaniel, d'á éaghmais sin, tuisgint ins gach sórd taidhbhrithe agus ins gach sórd aislingí. <L 647> Nuair a tháinig an t-am do tugadh an ceathrar i láthair an rí agus do labhair an rí leó agus do bhuaidh an ceathrar ar na h-ógánachaibh eile go léir, agus bhíodar deich n-uaire ní b'fhearr 'ná a raibh de lucht eóluis agus eagna sa rígheacht ar fad. CCLXXIII. TAIDHBHREAMH AN RÍ. Bhí Nabuchodonosor 'n-a chodladh ar a leabaidh oidhche agus do deineadh taidhbhreamh uathbhásach dó. Do chuir an taidhbhreamh sgeón agus sgeit agus sgannra 'n-a chroidhe. Do dhúisigh sé as a chodladh agus bhí an t-eagla air agus an sgannra 'n-a chroidhe ach bhí an taidhbhreamh imthighthe as a chuimhne. Bhí fhios aige gur deineadh an taidhbhreamh dó agus gur chuir an taidhbhreamh an sgannra air ach níor bh'fhéidir leis i n-aon chor cuimhneamh ar cad a taidhbhrigheadh dó. Chuir sé fios ar a lucht feasa go léir agus ar a lucht taidhbhrighthe do mhíniú. Thánadar. “Do deineadh taidhbhreamh uatbhásach dom,” arsan rí leó. “Tá sgannra am' chroidhe fós 'n-a dhiaidh, ach tá sé imthighthe as mo chuimhne. Ní féidir liom a dh'innsint anois cad a taidhbhrigheadh. Chuireas fios oraibh-se chun go 'neósfadh sibh dom cad a taidhbhrigheadh dom agus cad é an brígh atá leis.” Bhí iongna agus alltacht ar an lucht feasa go léir. Níor cuireadh a leithéid de cheist chucha riamh. Do h-iarradh go minic ortha taidhbhreamh do mhiniú agus a dh'innsint cad é an brígh a bhí leis. Ach nuair a h-iarrtí ortha taidhbhreamh do mhíniú do h-innstí an taidhbhreamh féin dóibh. Ach b'shiné an rí seo 'ghá iarraidh ortha taidhbh- reamh a mhíniú dhó agus gan ar a chumas a dh'innsint dóibh cad a taidhbhrigheadh i n-aon chor dó. <L 648> “Innis dúinn an taidhbhreamh a deineadh dod' Shoillse, a rí,” ar siad, “agus 'neósfimíd cad é an brígh atá leis.” “Tá sé imthighthe as mo cheann,” arsan rí. “Mara n-innsidh sibh dom an taidhbhreamh a deineadh dom agus cad é an brígh atá leis curfar chun báis sibh agus tóg- far bhúr gcuid. Ach má innsean sibh dom an taidhbhreamh a deineadh dom agus an brígh atá leis tabharfar díbh tuarastal maith agus onóir mhór.” Dubhradar san airís leis an rí: “Innseadh an rí dhúinn an taidhbhreamh a deineadh dó agus 'neósfimíd a bhrígh dhó.” D'fhreaghair an rí iad: “Is léir dom anois ná fuil uaibh ach ríghneas a dhéanamh chun tuille aimsire dh'fhághail, mar tá fhios agaibh go bhfuil an taidhbhreamh imthighthe as mo cheann. D'á bhrígh sin mara n-innsidh sibh an taidhbhreamh dom is deimhin dom gur b'amhlaidh atá míniú bréagach agaibh 'á cheapadh. Chuige sin a theas- tuighean an aimsir uaibh.” Ansan dubhairt an lucht feasa: “Ní féidir, a rí, d'aon duine ar thalamh an domhain an nídh atá agat d'á iarraidh a dhéanamh, an taidhbhreamh atá imthighthe as do cheann féin a dh'innsint duit, agus níor iarr aon rí riamh, ar thalamh an domhain, ar aon lucht feasa ná ar aon lucht eóluis, a leithéid do dhéanam, taidhbhreamh a dh'innsint ná féadfadh an rí féin a dh'innsint. Nídh ró chruaidh iseadh an nídh atá agat 'á iarraidh, a rí, agus ní'l ach na déithe féin a dh'fhéadfadh a leithéid a dhéanamh, mar ní h-eólus daona an t-eólus atá ag na déithibh.” Nuair airigh an rí an chainnt sin tháinig buile feirge air agus d'órduigh sé an lucht feasa do chur chun báis. Do cuiread chun báis iad. D'órduigh sé ní h-amháin na daoine a bhí ag cainnt leis do chur chun báis ach lucht eóluis na catharach go léir do chur chun báis. Bhí an t-arm ag gluaiseacht ar fuaid na catharach ag cuar- dach lucht feasa agus lucht eóluis chun iad do chur <L 649> chun báis. Agus bhítheas ag lorg Dhaniel agus a chom- rádaidhthe chun iad do chur chun báis chómh maith le cách. Arioch ab ainm do'n cheann a bhí ar armáil an rí. D'fhiaf- raigh Daniel d'Arioch cad é an brígh a bhí leis an éir- leach go léir. D'innis an ceann airm dó. D'imthig Daniel agus chuaidh sé i láthair an rí agus d'iarr sé ar an rí uain a thabhairt dó agus go 'neósfadh sé féin an taidhbhreamh agus an brígh a bhí leis. Ní dubhairt sé leis an rí, mar adubhairt an chuid eile úd, nár bh'fhéidir an bheart a dhéanamh. Dubhairt sé go ndéanfadh sé féin an bheart ach an aimsir a thabhairt dó. Do tugadh an aimsir dó. Ansan chuaidh sé isteach i 'n-a thigh féin agus d'innis sé an sgéal do'n triúr eile, d'Ananias agus do Mhisael agus d'Asarias, agus do chrom an ceathrar ar a iarraidh ar Dhia na glóire taidhbhreamh an rí do thaisbeáint dóibh i dtreó ná curfí iad go léir chun báis. CCLXXIV. AN MÍNIÚ. Bhí an ceathrar ag guidhe go cruaidh chun an Tighearna, 'ghá iarraidh air taidhbhreamh an rí do thaisbeáint dóibh i dtreó ná curfí chun báis iad. Ansan b'é toil an Tighearna an taidhbhreamh céadna do thaisbeáint do Dhaniel i bhfuirm aislinge, sa n-oidhche. Ansan bhí Daniel ag moladh Dé na bhflathas agus ag breith bhuidheachais leis, agus dubhairt sé: “Moladh le h-ainm an Tighearna ó shíor agus do ghnáth, óir is aige atá gach eagna agus gach neart. Isé a dh'atharuighean gach aimsir agus gach aois; ag cur rígheacht ar a mbunaibh agus 'ghá mbaint d'á mbunaibh, ag tabhairt eagna do lucht eóluis, agus ag tabhairt eóluis do lucht tuisgiona; ag nochtadh <L 650> neithe doimhne, diamhara, agus gurab eól dó an nídh atá sa doircheacht; agus gur aige atá gach solus. Duit-se, a Dhia ár n-atharach, a bheirim-se buidheachas, agus moladh; óir tá eagna agus neart tabhartha agat dom; agus tá an nídh a bhí againn 'á iarraidh ort taisbeánta agat dúinn anois agus tá fhios againn cad a chonaic an rí.” Ansan chuaidh Daniel ag triall ar Arioch agus dubhairt sé leis: “Ná bí ag marbhú lucht eagna Bhaibilóin. Beir mise isteach i láthair an rí agus réidhteóchad a cheist dó.” Do rug Arioch Daniel i láthair an rí agus dubhairt sé leis: “Do fuaras an fear so, de chlainn Iúda atá anso i mbraighdineas iseadh é, agus réidh- teóchaidh sé an cheist do'n rí.” Agus dubhairt an rí le Daniel: “Agus an dóich leat, dáiríribh, go bhféad- fir an taidhbhreamh a dh'innsint dom agus an brígh atá leis?” Agus dubhairt Daniel: “An rún diamhar so gur mian leis an rí eólus d'fhághail air is nídh é nách féidir do lucht eagna ná do lucht feasa ná do lucht faistine a dh'innsint. Ach tá thuas ar neamh Dia a noctan mistéirí agus do thais- beáin an Dia sin duit-se, a rí Nabuchodonosor, neithe atá le teacht in sna h-aimsiribh deirineacha.” Sidiad, a rí, do thaidhbhreamh, agus aislingí do chinn, agus tú ar do leabaidh: Do thosnuighis, a rí, ar bheith ag cuimh- neamh, ar do leabaidh, ar cad a bhí le teacht 'n-a dhiaidh so, agus an té do nochtan neithe diamhara do thais- beáin sé dhuit cad tá le teacht. Do nochtadh an rún so dhomh-sa leis, agus ní le h-aon eagna atá agam é thar a bhfuil de dhaoinibh beó, ach amháin chun go dtaisbeánfí an míniú do'n rí, agus go mbeadh fios smaointe t'aigne agat. “Do chonaicís, a rí, mar a bheidh íomhágh ana mhór. Bhí an íomhágh sin, a bhí chómh mór chómh h-árd san, 'n-a seasamh os do chómhair, ag feuchaint ort, agus bhí an fheuchaint sin sgannramhail thar barr. D'ór ghlan iseadh <L 651> bhí ceann na h-íomháighe san déanta, ach d'airgead a bhí an t-ucht agus na cuisleana déanta, agus de phrás a bhí an bolg agus na ceathramhna déanta. D'iaran a bhí na loirgne déanta, agus d'iaran agus de chré, measgaithe ar a chéile, a bhí na troighthe déanta. Siné an nídh a chonaicís, go dtí gur gearradh cloch amach a' cnoc, gan aon lámh 'ghá gearradh, agus do bhuail an chloch san an íomhágh in sna troighthibh, a bhí déanta de chré agus d'iaran, agus do bhris an chloch san iad 'n-a mbrúsgar. Ansan do briseadh 'n-a mbrusgar, i dteannta chéile, an t-iaran agus an chré agus an prás agus an t-airgead agus an t-ór, i dtreó gur chuma iad nú an lóchán ar úrlár buailte lá samhraidh, agus gur sguab an ghaoth chun siubhail iad; agus ní raibh inead le fághail dóibh. Ach an chloch úd a bhuail an íomhágh, do dhein cnoc mór di agus do líon sí an domhan go léir. “Siné an taidhbhreamh, a rí, agus anois 'neósfimíd brígh an taidhbhrimh. Is rí os cionn righthe thusa, a rí, agus thug Dia na bhflathas duit rígheacht, agus neart, agus cómhacht, agus glóire, agus na h-áiteana go léir i n-a gcómhnuighid na daoine agus beithidhigh na talmhan. Táid éanlaithe an aeir, leis, tabhartha aige isteach ad' láimh duit agus tá an uile nídh curtha aige féd' smacht.” Is tusa an ceann óir. Eireóchaidh ad' dhiaidh- se rígheacht eile ná beidh chómh h-uasal leat-sa, rígheacht airgid, agus ansan rígheacht eile airís, rígheacht práis, agus ansan rígheacht iarainn, rígheacht a bhrúghfidh agus a chuirfidh fé chois an chuid eile.” Agus fé mar a chonaicís na troighthe agus na méireana déanta de chré agus d'iaran, beidh an rígheacht san láidir ar shlighe agus lag ar shlighe. “Ach i laethibh na rígheachta san cuirfidh Dia na bhflathas ar a bunaib rígheacht a mhairfidh go síoruidhe, agus brisfidh an rígheacht san, 'n-a mbrúsgar, na rígheachta eile úd go léir agus seasóchaidh an rígheacht san féin i gcaitheamh na síoruidheachta. <L 652> “Agus mar a chonaicís gur gearradh an chloch, gan lámha, amach as an gcnoc, agus gur bhris an chloch san 'n-a mbrúsgar an chré agus an t-iaran agus an prás agus an t-airgead agus an t-ór, do thaisbeáin Dia do'n rí, sa nídh sin, an rud atá le teacht 'n-a dhiaidh so. Agus is fírinne an aisling, agus tá an míniú fírinneach.” CCLXXV. IONGNA AR AN RÍ. Bhí an rí, Nabuchodonosor, ag éisteacht le Daniel agus Daniel ag innsint na haislinge dhó. Fé mar a bhí Daniel ag innsint na h-aislinge bhí cuimhne na h-aislinge ag teacht thar n-ais chun an rí. Thug cainnt Dhaniel thar n-ais chuige an machtnamh a bhí aige 'á dhéanamh sar ar thuit a chodladh air an oidhche a deineadh an taidhbhreamh dó, conus mar a bhí sé ag cuimhneamh ar an aimsir a bhí le teacht agus a d'iarraidh a dhéanamh amach cad í an chrích a bhéarfadh rígheacht Bhabilóin nuair a bheadh sé féin ag dul i n-aois, agus ansan cad í an chrích a bhéarfadh í nuair a bheadh sé tar éis bháis. Ansan nuair a thrácht Daniel ar an íomhágh mhór uathbhásach agus ar an gceann óir agus ar an aghaidh sgannramhail, do chuimhnigh an rí láithreach ar an íomhágh agus ar an gceann óir agus ar an aghaidh agus ar na súilibh úd a bhí ag feuchaint isteach 'n-a shúilibh féin, agus ar an gcuma 'n-ar chuir an fheuchaint sin an sgannra isteach n-a chroidhe, sgannra nár mhothuigh sé a leithéid riamh roimis sin agus go dtagadh creathán 'n-a bhallaibh beatha go léir fós féin, agus gan é ach ag cuimhneamh air. Nuair a bhí Daniel 'ghá innsint conus mar a gearradh an chloch amach a' taobh an chnuic, gan aon lámh 'ghá gearradh, agus <L 653> conus mar a bhuail an chloch san an íomhágh in sna troigh- thibh, agus conus mar a briseadh na troighthe 'n-a mb- rúsgar, agus conus mar a thuit an íomhágh go léir i gceann a chéile ansan, na troighthe ar dtúis, ansan na cosa iarainn, ansan an chabhail phráis, agus ansan an ceann óir i n-a raibh na súile uathbhásacha úd, conus mar a thuiteadar go léir i gceann a chéile i dtreó ná raibh ionta ach luaithreach; ansan conus mar a sguab an ghaoth chun siubhail an luaithreach san i dtreó nár fágadh a tuairisg ann. Bhí an rí ag éisteacht leis an gcainnt sin go leir, agus thug an chainnt thar n-ais chun a aigne an uile bhlúire de'n taidhbhreamh a deineadh dó. Bhí iongna a chroidhe air, agus an fhaid a bhí sé ag éisteacht leis an gcainnt bhí sé 'ghá fhiafraighe dhe féin conus fhéad Daniel teacht ar eólus na h-aislinge sin, eólus ná raibh ag aon duine beó eile ach ag an nduine gur deineadh an taidhbh- reamh dó, agus eólus nár fhan ag an nduine sin féin ach amháin an fhaid a bhí an taidhbhreamh 'á dhéanamh dó, eólus a bhí imthighthe uaidh gan tuairisg nuair a dhúisigh sé. Bhí an rí ag machtnamh ar an méid sin an fhaid a bhí Daniel ag innsint na h-aislinge agus 'ghá tabhairt thar n-ais chun a chuimhne. Ansan, nuair a thosnuigh Daniel ar bhrígh na h-aislinge do nochtadh dhó chonaic an rí go raibh sa nochtadh san freagra soiléir ar an machtnamh a bhí i n-a aigne féin sar ar thuit a chodladh air an oidhche a deineadh an taidhbhreamh dó. Bhí sé 'ghá fhiafraighe dhe féin 'n-a mhachtnamh cad iad na neithe a bhí le teacht sa n-aimsir a bhí roimis, agus b'shiné brígh na h-aislinge, amach a bhéal Dhaniel, ag tabhairt freagra dhó ar an bhfiafraighe sin. Ach n-a theannta san, ámhthach, bhí brígh na h-aislinge, tré bhéal Dhaniel, ag tabhairt eóluis dó ar neithibh éigin iongantacha uathbhásacha, a bhí le teacht agus nár chuimhnigh sé féin i n-aon chor 'n-a mhachtnamh ar aon neithibh d'á sórd. An chloch úd, cuir i gcás, a dhéanfadh luaithreach de <L 654> rígheachtaibh an domhain agus go ndéanfadh di féin rígheacht a mhairfadh i gcaitheamh na síoruidheachta. Um an dtaca 'n-a raibh a chainnt críochnuighthe ag Daniel bhí a leithéid sin d'iongna ar an rí gur buail- eadh isteach i n-aigne nár dhuine shaoghalta i n-aon chor Daniel, gur Dhia éigin é. Bhí an smaoineamh san chómh láidir sin i n-aigne an rí gur eirigh sé as a chathaoir agus chaith sé é féin ar an dtalamh ag cosaibh Dhaniel. CCLXXVI. PÚNC ANA CHRUAIDH. Nuair iarr an rí Nabuchodonosor ar a lucht eóluis an taidhbhreamh a deineadh dó agus a bhí imthighthe as a cheann a dh'innsint dó, agus a bhrígh do nochtadh dó, bhí fhios aige go dian mhaith ná raibh ar chumas aon duine beó san do dhéanamh le h-aon tsaghas eóluis daona. Ach bhí fhios aige, leis, go mbíodh an lucht eóluis céadna 'ghá chur 'n-a luighe ar righthibh agus ar dhaoine go raibh acu féin eólus a bhí os cionn eóluis daona. Dubh- radar féin, dá n-innstí dhóibh an taidhbhreamh a deineadh do'n rí go bhféadfidís a dh'innsint dó láithreach cad é an brígh a bhí leis an dtaidhbhreamh. Gan amhras dá ndeintí taidhbhreamh do'n rí agus gur ó'n annspirid a thiocfadh an taidhbhreamh ní bheadh aon bhac ar an annspirid a dh'innsint cad é an brígh a bheadh leis an dtaidhbhreamh. B'fhéidir, leis, dá bhfágtí ar chumas an rí an taidhbhreamh a dh'innsint, go bhféadfadh an annspirid, ó bheadh sé ag éisteacht leis an innsint, iarracht do dhéanamh ar bhrígh an taidhbhrimh do nochtadh, nú b'fhéidir, dá dteipeadh an fhírinne air go bhféadfadh sé brígh éigin bréagach do chur ar an dtaidhbhreamh. Ach nuair a bhí fhios ag an rí gur deineadh an taidhbhreamh uathbhásach dó agus go <L 655> raibh brígh éigin uathbhásach leis an dtaidhbhreamh, agus ná raibh ar a chumhas féin aon tuairisg a thabhairt ar an dtaidhbhreamh, bhí an annspirid agus an lucht eóluis i dteannta chéile i bpúnc. Do thuig an rí gur phúnc ana chruaidh an púnc i n-a rabhadar. Ach do thuig sé, leis, ná raibh aon cheart acu bheith 'ghá leogaint ortha go raibh eólus acu ná raibh acu. Bhí fhios aige gur dein- eadh an taidhbhreamh dó. Dar leis, má b'fhíor dóibh sin go raibh eólus acu ar bhrígh an taidhbhrimh cad 'n-a thaobh ná beadh eólus acu ar an dtaidhbhreamh féin? Mara raibh aon eólus acu ar an dtaidhbhreamh féin conus fhéad- fidís eólus a bheith acu ar bhrígh an taidhbhrimh? Do buail- eadh isteach i n'aigne ná raibh aon eólus acu, ná raibh acu ach gastacht, agus dá n-innstí an taidhbhreamh dóibh go dtabharfidís tuairim ghasta fé'n mbrígh. Má b'fhíor san ba bhréag dóibh a rádh go raibh aon eólus acu. Má ba bhréag dóibh é sin bhí bás tuillte go maith acu. Chítear as san nách gan chúis a bhí an rí 'ghá gcur chun báis. Ach b'é toil Dé, moladh go deó leis, an annspirid agus an lucht eóluis i n-aonfheacht d'fhágáilt gan aon eólus ar thaidhbhreamh an rí. Ansan b'é a thoil naomhtha gan aon phioc do chuimhne na h-aislinge d'fhágáilt i gceann an rí nuair a dhúisigh sé as a chodladh ach an crea- thán agus an sgannra d'fhágáilt soiléir go leór air. Ansan níor fhéad an annspirid aon chongnamh a thabhairt do'n lucht eóluis nuair iarr an rí ortha an aisling sgannramhail úd a dh'innsint dó. Ansan nuair a thug Daniel thar n-ais chun cuimhne an rí an aisling, díreach mar a taisbeánadh do'n rí féin í agus é 'n-a chodladh, do chonaic sé go raibh ag Daniel eólus nár bh'fhéidir a bheith ag aoinne ach ag Dia. Ansan do chaith sé é féin anuas ar an dtalamh ag cosaibh Dhaniel agus bhí sé 'ghá adhradh mar ba cheart Dia d'adhradh, agus chuir sé fhiachaint ar a uaislibh go léir bheith ag ofráil ídhbirtí chun Daniel agus ag dógh túise chuige mar a deintí <L 656> chun na ndéithe. Agus dubhairt sé le Daniel: “Gan amhras is deimhin gur b'é do Dhia-se Dia na ndéithe go léir agus Tighearna na righthe go léir agus gur b'ar a chumhas atá neithe diamhara do nochtadh agus do léiriú.” Ansan do chuir sé Daniel i n-inead ana uasal agus bhronn mórán tabharthaistí air, agus dhein sé riaghaltóir de ar chríochaibh uile Bhaibilóin. Agus nuair a dh'iarr Daniel air é, do chuir sé Sídrach agus Mísach agus Abdenago os cionn oibreacha Bhaibilóin, ach bhíodh Daniel féin istigh i bpálás an rí. CCLXXVII. LUCHT AN ÉADA. Gan amhras bhí an sgéal go maith ag Daniel agus agá thriúr comrádaidhthe nuair a bhí an rí tar éis oiread san onóra thabhairt dóibh, agus tar éis oibre thabhairt le déanamh dóibh a thabharfadh creideamhaint agus saidh- bhreas chucha i n-aonfheacht. Bhí Daniel féin 'n-a chómh- nuidhe istigh i bpálás an rí, i dtreó go mbeadh sé i n'aice aige coitchianta chun bheith ag tabhairt eóluis dó agus chun bheith ag tabhairt cómhairle dhó, in sna gnó- thaíbh cruadha ná féadfadh gan bheith ag teacht chuige isteach i n-aghaidh an lae ó gach páirt de rígheacht a bhí chómh mór chómh fada chómh leathan. Bhí an triúr eile, Sídrach agus Mísach agus Abdenago, os cionn oib- reacha na catharach, agus gnó creideamhnach tairbhtheach ab eadh an gnó san. Gan amhras bhí an sgéal go maith ag an gceathrar. Gan amhras, leis, ámhthach, ní gan éad agus fearg agus droch aigne do ghlac daoine eile sa chathair an socarú san. Ní leómhfidís gearán go h-osgailte ar <L 657> aon tsocarú a dhéanfadh an rí. Ach níor luigheaduigh san an t-éad ná an fhearg ná an droch aigne. Ní h-eadh ach is amhlaidh ba ghéirede iad san go léir iad a bheith d'á gcimeád istigh sa chroidhe gan aon chaoi ar ghaoith a thabhairt dóibh i gcainnt. I dtaobh an rí féin, do dheabhróchadh an sgéal, má imthigh an taidhbhreamh glan as a chuimhne an oidhche a dein- eadh an taidhbhreamh dó, nár imthigh sé as a chuimhne tar éis Daniel 'ghá thabhairt thar n-ais chun a aigne. Dheabh- róchadh an sgéal gur chimeád sé greim aigne daingean go leór, as san amach, ar an íomhágh mhór uathbhásach úd, ar an gceann óir úd, agus ar an sgannra do chuir sé air. Pé'r domhan é do chuir rud éigin isteach i n-aigne an rí gur cheart dó íomhágh mhór óir do dhéanamh agus a chur fhiachaint ar a dhaoine go léir an íomhágh san d'adhradh. Dhein sé an íomhágh, íomhágh mhór árd, déanta d'ór ghlan, agus í trí fichid cúbat ar aoirde agus sé cúbait ar leithead, agus chuir sé an íomhágh san 'n-a seasamh ar mhachaire Dúra i gcrích Bhaibilóin. Ansan chuir sé glaodhach amach ag triall ar uaislibh na rígheachta go léir, ins gach áird, 'ghá órdú dhóibh teacht go dtí tiomnú na h-íomháighe móire. Thánadar go léir. Ní leogfadh eagla dhóibh gan teacht. Nuair a bhíodar go léir cruinnighthe i dteannta chéile, agus iad 'n-a seasamh os chomair na h-íomháighe móire, do labhair fear fóg- artha leó do ghuth árd. “Tá órduighthe dhaoibh,” ar seisean, “a gheinte, agus a threabha agus a theang- thacha iolartha, nuair aireóchaidh sibh fuaim an trúmpa, agus na píbe, agus na cruite, agus na h-adhairce, agus fuaim na n-úirlisí ceóil go léir ag labhairt i n-aonfheacht, sibh féin do chaitheamh anuas ar an dtalamh ag adhradh na h-iomháighe óir seo atá curtha suas anso ag an rí Nabuchodonosor. Agus aon fhear ná caithfidh é féin anuas ar an dtalamh ag adhradh na h-íomháighe seo caithfar é féin isteach láithreach sa bhfuirnéis teine sin atá ar dearg lasadh.” <L 658> D'á dheasgaibh sin, chómh luath agus d'airigh na daoine fuaim na dtrúmpaí agus na n-adharc agus na h-úirlisí eile ceóil, ag séide i n-aonfheacht, do chaiteadar go léir iad féin anuas ar an dtalamh ag adhradh na h-íomháighe móire óir sin a bhí curtha suas ag an rí Nabuchodonosor. Bhí lucht an éada ag faire. Bhí fhios acu ná déanfadh na Iúdaíg an rud a bhí órduighthe ag an rí. Bhíodar ag faire. Chonacadar gur bh'fhíor a dtuairim, nár dhein an triúr óigfhear úd de chlainn Israéil an rud a bhí órduighthe ag an rí. Chonacadar gur chaith an tsluagh go léir a bhí cruinnighthe ansúd ó gach aon pháirt de'n rígheacht, chaitheadar iad féin ar a mbéal agus ar n-aghaidh anuas ar an dtalamh chómh luath agus do phléasg an bhúirtheach cheóil amach, ach nár dhein an triúr ógánach Iúdach oiread agus a gcinn do chromadh. “Seadh!” ar siad, “Anois an t-am againn!” agus siúd i látair an rí iad. CCLXXVIII. BÉILTEACH TEINE. Tháinig lucht an éada i láthair an rí Nabuchodonosor agus dubhradar leis: “A rí, mair go deó. Do dheinis- se reacht, a rí, 'ghá órdú do'n uile dhuine, chómh luath agus d'aireóchadh sé fuaim an trúmpa agus na píbe agus na cruite agus na h-adhairce agus fuaim na n-úirlisí ceóil go léir ag labhairt i n-aonfheacht, é féin do chaitheamh ar an dtalamh ar a bhéal agus ar a aghaidh agus an íomhágh mhór óir a dh'adhradh; agus aon duine ná caithfadh é féin ar an dtalamh ag adhradh na h-íomháighe sin go gcaithfí é féin isteach sa bhfuirnéis teine atá ar dearg lasadh. Agus anois, a rí, na Iúdaígh <L 659> úd a chuiris os cionn oibreacha críche Bhaibilóin, Sídrach agus Mísach agus Abdenago, tá an triúr san tar éis do reacht do tharcúisniú, a rí. Do shléacht na daoine go léir anuas ar an dtalamh ag adhradh na h-íomháighe móire óir a chuiris-se suas, a rí, ach níor shléacht an triúr san. Níor chuireadar aon tsuim ad' reacht, a rí. Níor dheineadar oiread agus a gceann do chromadh nuair a bhí na daoine eile go léir sínte ar an dtalamh ag adhradh na h-íomháighe óir. Ní adharaid an triúr san do dhéithe-se, a rí, ná ní'l aon mheas acu ar íomhágh óir an rí.” Tháinig fearg fíochmhar ar an rí, d'órduigh sé Sídrach agus Mísach agus Abdenago do thabhairt 'n-a láthair; do tugadh 'n-a láthair iad. Do labhair Nabuchodonosor an rí agus dubhairt sé: “An fíor, a Shídrach agus a Mhísach agus a Abdenago, ná h-adharan sibh mo dhéithe- se ná an íomhágh óir atá curtha 'n-a seasamh agam? Táim 'ghá rádh libh anois, nuair aireóchaidh sibh fuaim an trúmpa agus na píbe agus na cruite agus an tsaltaire, agus na h-úirlisí ceóil go léir ag labhairt i n-aonfheacht, sibh féin do chaitheamh ar an dtalamh agus an íomhágh a cuireadh 'n-a seasamh a dh'adhradh. Agus mara ndeinidh sibh an nídh sin caithfar isteach sibh sa bhfuirnéis teine atá ar dearg lasadh; agus ansan ca bhfuil an Dia a dh'fhéadfidh sibh a bhreith saor as mo láimh-se?” Ansan d'fhreagair Sídrach agus Mísach agus Abden- ago agus dubhradar leis an rí, go breágh réidh: “Ní gádh dhúinn-na aon fhreagra thabhairt ort, a rí, sa nídh sin. Mar, feuch, tá ár nDia, an Dia a dh'adharaimíd, tá sé ábalta ar sinn a thabhairt saor as an bhfuirnéis teine, agus ar sinn a thabhairt saor as do láimh-se, a rí, má 'sé a thoil é. Ach marab é a thoil sinn a thabhairt saor táimíd sásta le n-a thoil. Ach bíodh 'fhios agat- sa, a rí, ná h-adharfimíd do dhéithe-se agus ná h-adhar- fimídh an íomhágh óir sin atá curtha 'n-a seasamh agat.” Nuair airigh Nabuchodonosor an chainnt sin d'eirigh <L 660> sé ar dearg bhuile. D'iompuigh a ghnúis dubh 'n-a gcoin- nibh. D'órduigh sé teine na fuirnéise do dhéanamh seacht n-uaire níba theó 'ná mar ba ghnáth í bheith. Do ghlaoidh sé chuige cuid de sna fearaibh ba threise a bhí ar a shluagh, agus dubhairt sé leó an triúr do cheangal agus iad do chaitheamh isteach sa teine. Do rugadh ortha agus do ceangaladh iad agus do caitheadh isteach iad sa teine a bhí ar dearg lasadh, agus bhí an lasair chómh láidir sin gur loisg sí 'n-a mbeathaidh na fir a bhí ag caitheamh an trír isteach innti. Bhí áthas mór ar lucht an éada. Chonacadar an triúr ag tuitim síos iseach sa bhéilteach teine, agus a gcosa agus a lámha ceangailte. Ach ba ghearr go bhfeacadar radharc eile. Chonacadar an triúr fear san thíos istigh i lár na teine sin agus iad ag siubhal anonn 's anall innti agus iad ag moladh an Tighearna! Ach bhí seirbhísigh an rí ag cur leis an dteine, ag caitheamh pice agus ruibhe agus adhmaid agus bunaigh isteach innti, i dtreó gur eirigh an lasair suas os cionn na fuirnéise dachad cúbat agus gur loisg sí chun báis na Caldéigh a tháinig i ngar di, agus an triúr thíos ag siubhal anonn 's anall innti! CCLXXIX. I LÁR NA TEINE. Na daoine a bhí tímpal ar an bhfuirnéis agus a chonaic an triúr d'á gcaitheamh isteach sa teine d'fheuchadar isteach 'n-a ndiaidh agus chonacadar radharc a bhain leathadh as a súilibh. Do caitheadh an triúr isteach ceangailte agus a gcuid éadaigh úmpa, éadach a bhí oireamhnach do dhaoinibh uaisle, mar daoine uaisle ab eadh iad an uair sin, ó chuir an rí in sna h-ineadaibh uaisle iad. Do caitheadh isteach iad gan <L 661> aon atharú dhéanamh ortha, ach nuair a feuchadh isteach 'n-a ndiaidh do conacthas iad ag siubhal anonn 's anall ar úrlár na fuirnéise agus iad ag moladh an Tighearna. Do leath an sgéal mórthímpal. Bhí na daoine ag cruinniú, uasal agus íseal, go bhfeicfidís an radharc. D'airigh an rí an sgéal. Tháinig sé, mar chách, go bhfeicfadh sé ar bh'fhíor é. Do chonaic sé an radharc. Bhí uathbhás air. Ach ní triúr a chonaic sé ag siubhal istigh i lár na teine ach ceathrar. D'iompuigh sé agus do labhair sé leis na h-uaislibh. “Nách triúr fear agus iad ceangailte do chaitheamair isteach i lár na teine?” “Is fíor, a rí,” ar siad- san. Agus dubhairt an rí: “Ach chím-se ceathrar ann anois agus ní ceangailte atáid siad ach sgaoilte, i lár na teine, agus ní'l aon díobháil ag an dteine 'á dheanamh dóibh. Agus is cosmhail an ceathramhadh fear le Mac Dé.” Ansan tháinig Nabuchodonosor go dorus na fuirnéise agus dubhairt sé: “A Shídrach, agus Mhísach, a agus a Abdenago, a sheirbhís- eacha an Dé is aoirde, imthighidh amach, agus tagaidh chugham.” Agus d'imthigh Sídrach agus Mísach agus Abdenago amach láithreach a' lár na teine. Ansan do chruinnigh na h-uaisle agus na giúistísí agus na breitheamhain agus na maithe móra go léir a bhí ag an rí, agus bhíodar ag iniúchadh an trír, agus chonacadar ná raibh aon chumas ag teine ar aon díobháil a dhéanamh d'á gcorpaibh, agus ná raibh aon rian teine ortha, nár dóghadh oiread agus ribe d'á ngruaig ná aon phioc d'á gcuid éadaigh, agus ná raibh oiread agus aon phioc de bhaluith na teine uatha. Bhí iongna agus alltacht ortha go léir, agus bhí iongna agus alltacht ar an rí. Do labhair sé amach go h-árd, agus dubhairt sé: “Moladh le Dia na bhfear so, Sídrach agus Mísach agus Abdenago, óir do chuir sé a aingeal uaidh agus d'fhuasgail sé a sheirbhísigh féin mar do chreideadar ann. Agus d'airighdar briathar an rí <L 662> agus do thugadar suas a gcuirp níba thúisge 'ná mar a dh'onórfidís agus ná mar a dh'adharfidís aon dia eile ach amháin a nDia féinig.” “Táim-se anois, d'á bhrígh sin, ag déanamh na reachta so agus curfar an reacht i bhfeidhm:— Aon náisiún, nú aon teanga, nú aon treibh, do labharfidh masla i n-aghaidh Dé Mhísach, Shídrach, agus Abdenago, ídeóchar iad agus raobfar a dtighthe, mar ní'l aon Dia eile a dh'fhéadfadh daoine shábháil ar an gcuma so.” Ansan do uaisligh an rí Sídrach agus Mísach agus Abdenago i gcrích Bhaibilóin, agus chuir sé amach tuairisg ar fuaidh a rígheachta ar na neithibh mírbhúil- teacha a bhí déanta ag Dia 'n-a thaobh féin. Dheabhróchadh an sgéal gur chuir sé amach ar fuaidh a rígheachta tuairisg ar an dtaibhreamh úd a chuir an sgannra 'n-a chroidhe agus ar an gcuma mírbhúilteach 'n-ar thug Daniel thar n-ais chun a aigne an taibhreamh a dein- eadh dó agus a bhí imthighthe as a cheann. Gan amhras, leis, d'innis sé, ar fuaid a rígheachta, i dtaobh an trír, agus i dtaobh an cheathramhadh duine úd a bhí istigh sa teine 'n-a dteannta 'ghá gcosaint ar an dteine, agus dubhairt sé mar seo: “Nabuchodono- sor an rí chun pobul agus náisiún agus teangthacha an domhain go léir: Síothcháin d'á h-iomadú chughaibh. Tá an Dia is aoirde tar éis chómharthaí agus iongnaí a dhéanamh domh-sa. Is maith liom, d'á bhrígh sin, a chómharthaí do chraobhsgaoile, óir cómharthaí móra iseadh iad, agus a iongnaí, óir is iongnaí cómhachtacha iad. Agus is rígheacht shíoruidhe a rígheacht, agus leanfidh a chómhacht ó shliocht go sliocht go deó.” <L 663> CCLXXX. TAIDHBHREAMH A DEINEADH DO NABUCHODONOSOR. “Mise Nabuchodonosor agus bhíos ar mo shuaineas am' thigh, agus fé mhaise am' árus; do chonac taidhbhreamh a chuir sgannra orm, agus do chuir mo mhachtnamh ar mo leabaidh agus aislingí mo chinn buaireamh orm. Ansan do chuireas reacht amach go gcaithfí lucht eagna uile Bhaibilóin do thabhairt am' láthair agus go gcaith- fidís eidirmhíniú mo thaidhbhrimh a thaisbeáint dom. Ansan do tháinig an lucht faistine, agus an lucht eagna, agus na Caldéigh, agus an lucht feasa, agus d'innseas mo thaidhbhreamh os a gcómhair; ach níor inn- seadar dom a eidirmhíniú; go dtí gur tháinig a gcómh- pháirteach, Daniel, os mo chómhair isteach. Baltassar is ainm dó, do réir na h-ainime atá ar mo dhia-se; agus tá aige, ann féin, spirid na ndéithe naomhtha. Agus d'innseas mo thaidhbhreamh os a chómhair. ‘A Bhaltassair, a phriúnsa lucht faistine, óir is eól domh-sa go bhfuil agat istigh ionat spirid na ndéithe naomhtha, agus ná fuil aon rún os cionn do chumais, innis dom aislingí mo thaidhbhrithe, na h-aislingí do chonac, agus innis dom a n-eidirmhíniú. Sid í aisling mo chinn ar mo leabaidh; bhíos ag feuchaint, agus feuch, crann i lár an domhain, agus bhí sé árd thar na beartaibh. Bhí an crann árd agus bhí sé láidir, agus do shrois a aoirde suas go dtí an spéir, agus bhí radharc air go h-imeallaibh an domhain ar fad. Bhí a dhuilleabhar fíor áluinn, agus bhí a thoradh go fíor iomarcach, agus ba bhia do'n uile nídh é. Do chómhnuigh áirnéis faoi, agus beithidhigh, agus bhí a n-áit chomh- nuighthe i 'n-a ghéagaibh ag éanlaithe an aeir, agus bhí gach feóil ag ithe bídh de. Bhíos ag feuchaint i n-aisling mo chinn, agus feuch aon ag faire, agus tháinig aon <L 664> naomhtha anuas ó neamh, agus do labhair sé amach go h-árd, agus dubhairt sé: ‘gearraidh ar lár an crann, agus sgothaidh de a ghéaga: crothaidh de a dhuilleabhar agus sgaipidh a thorthaí: imthigheadh uaidh na beithidhigh atá faoi, agus imthigheadh na h-éanlaithe d'á ghéagaibh; fágaidh, ámhthach, a bhun agus na préamhacha air, sa talamh, agus ceangaltar é le fúnsa iarainn agus práis, ameasg an fhéir atá lasmuich dhe, agus fliuchtar é le drúcht na spéire, agus bíodh a chuid ameasg na mbeithidheach allta i bhféar na talmhan. Atharuightear a chroidhe beithidhigh; agus gabhadh seacht dtráthana os a chionn. Ó bhreith an lucht faire siné an reacht, agus ó bhriathar agus ó iarraidh na n-aon naomhtha, go dtí go mbeidh fhios ag na beóibh gur b'é an té is aoirde is riaghaltóir i rígheacht na ndaoine; agus tabharfidh sé í do'n té d'ár toil leis í thabhairt, agus ceapfidh sé an té is uirísle de dhaoinibh os a cionn.’ Mise an rí Nabuchodonosor agus do chonac an taidhbhreamh san; Innis-se dhom go luath, d'á bhrígh sin, a Bhaltassair, an t-eidirmhíniú. Óir ní'l ar cumas lucht eagna uile mo rígheachta a bhrígh a dh'innsint dom; ach tá san ar do chumas-sa, óir tá spirid na ndéithe naomhtha ionat-sa.” CCLXXXI. AN T-EIDIRMHÍNIÚ AG TEACHT CHUN CINN. Ansan do thosnuigh Baltassar, d'ár bh' ainm Daniel, ar mhachtnamh istigh ann féinig ar feadh aon uair a chluig amháin nú mar sin, agus do chuir a smaointe buaireamh air. Ach d'fhreagair an rí agus dubhairt sé: “A Bhaltassair, ná cuireadh an taidhbhreamh agus a eidirmhíniú buaireamh ort.” D'fhreagair Baltassar agus dubhairt sé: “A rí, an taidhbhreamh do lucht fuatha <L 665> thabhairt duit, agus a eidirmhíníú dod' namhdaibh; an crann a chonaicís, a bhí láidir árd, agus gur shrois a cheann go dtí na spéartha, agus a radharc chun an domhain go léir; go raibh a ghéaga go fíor áluinn agus a thoradh go ró iomarcach, agus bia ann do'n uile nídh, go raibh beithidhigh an mhachaire n-a gcomh- nuidhe fé, agus éanlaithe an aeir 'n-a gcómhnuidhe 'n-a ghéagaibh, is tusa é, a rí, atá meuduighthe, cómhach- tuighthe. Óir tá do mhéid tar éis fás agus tar éis sroisint chun na spéire, agus do chómhacht go h-imeall- aibh an domhain. Ach mar a chonaic an rí aon ag faire, agus aon naomhtha ag teacht anuas ó neamh agus go ndubhairt sé sin: ‘gearraidh anuas an crann agus ídighidh é. Ach fágaidh sa talamh a bhun ar a bhfuilid na préamhacha, agus ceangaltar é le h-iaran agus le prás ameasg an fhéir lasmuich, agus crothtear drúcht na spéire air, agus bíodh a bhia i bhfochair na mbeithidheach allta, chun go ngabhaid seacht dtráthana os a chionn.’ Sidé eidirmhíniú breithe an té is aoirde, an bhreith atá tagaithe ar mo thighearna an rí. Caithfid siad amach thu ó bheith ameasg daoine agus beidh do chómhnuidhe i bhfochair ainmhidhthe agus beithidheach allta, agus beidh tú ag ithe an fhéir ar nós daimh, agus beidh tú fliuch ó dhrúcht na spéire: agus geóbhaid seacht dtráthana os do chionn, go dtí go mbeidh fhios agat gur b'é an té is aoirde is riaghaltóir os cionn rígheachta na ndaoine, agus gur do pé duine is toil leis a thugan sé an rígheacht san. Ach sa mhéid gur órduigh sé an bun agus na préamhacha d'fhágaint sa talamh, 'sé sin, bun agus préamhacha an chrainn, fanfidh do rígheacht agat tar éis an eóluis a theacht duit gur ó neamh cómhacht. D'á dheasgaibh sin, a rí, gaibh le n-ais mo chómhairle-se, agus dein leórghníomh ad' pheacaíbh le déirc, agus ad' dhroch ghníomharthaibh le trócaire do sna bochtaibh; agus b'fhéidir go maithfidh sé do pheacaí dhuit.” <L 666> Tháinig na neithe sin go léir ar an rí Nabuchodonosor. Tar éis dhá mhí dhéag bhí sé ag siubhal sa phálás i mBaibilóin, agus dubhairt sé: “Nách í seo cathair mhór Bhaibilóin, an chathair a chuireas-sa suas chun í bheith 'n-a cathaoir dom' rígheacht, le neart mo chómhachta agus le glóire m'oirdhearcais?” Agus an fhaid a bhí an focal fós i mbéal an rí tháinig guth anuas ó neamh: “Deirtear leat-sa, a rí Nabuchodonosor: imtheóchaidh do rígheacht uait, agus caithfid siad amach tu ó bheith ameasg daoine, agus beidh do chómnuidhe i bhfochair ainmhidhthe agus beithidheach allta; beidh tú ag ithe féir ar nós daimh, agus geóbhaid seacht dtráthana os do chionn, go dtí go mbeidh fhios agat gur b'é an té is aoirde is riaghaltóir i rígheacht na ndaoine agus gur do'n té is toil leis a thugan sé an rígheacht.” An uair chéadna san do cómhlíonadh an focal ar Nabuchodonosor agus do comáineadh amach é ó bheith ameasg daoine, agus bhí sé ag ithe féir ar nós daimh, agus do fliuchadh a chorp le drúcht na spéire, gur fhás an fionna air, ar nós clúimh na bhfiolar, agus a ingine ar nós crobh na n-éanlaithe. CCLXXXII. BALTASSAR. Nuair a tháinig a mheabhair shaoghalta do'n rí Nabuchodonosor, tar éis a sheacht mblian do chaitheamh amuich sa bhfiantas ameasg na mbeithidheach allta, ag ithe an fhéir ghlais, do thuig sé i n' aigne ná fuil ann ach aon Dia amháin, agus gur b'é an t-aon Dia amháin sin atá uile chómhachtach agus gur fírinne gach nidh d'ár dhein sé, agus go bhfuil sé ábalta ar lucht uabhair do thabhairt anuas agus iad do dhéanamh íseal go leór. Bhí sé ag breith a bhuidheachais le Dia <L 667> mar gheall ar a mheabhair a thabhairt dó. “Tháinig mo chruth agus mo dhealbh féin dom,” adeir sé, “agus tháinig mo ríogra amach am' lorg agus thugadar leó isteach me agus do tugadh níosa mhó gradaim dom 'ná mar a bhí roimis sin agam.” Ó'n bhfocal san, “tháinig mo chruth agus mo dhealbh dom,” deir drong gur atharuigh a chruth nuair a baineadh a mheabhair de agus go raibh cruth agus dealbh tairbh, nú capail, nú beithidhigh éigin de'n tsórd san air, i gcaitheamh na seacht mblian. Ach deir an drong is fearr ciall nách fíor é sin i n-aon chor; nár tháinig aon atharú crutha air ach amháin an t-atharú ná féadfadh gan teacht air an fhaid a bhí sé amuich fé'n spéir mar bheadh beithidheach; gur fhás a ghruaig agus a ingine, agus gur ghearr gur imthigh a chuid éadaigh ar na sgeachaibh agus gur fhás lomra clúimh ar a chorp go léir. Nuair ab é toil Dé a mheabhair a theacht dó níor bh'aon trioblóid mhór é nighe agus do ghlanadh agus deabhramh an fhiantais a bhaint de. Do baineadh de é, agus do cuireadh thar n-ais 'n-a rígheacht é, agus do mhair sé ar feadh rainnt blianta 'n-a dhiaidh san agus deirtear gur chimeád sé an creideamh agus go bhfuair sé bas naomhtha. Ní innstear a thuille 'n-a thaobh sa Bhíobla, ach innstear rud i dtaobh rí a tháinig 'n-a dhiaidh. Bal- tassar ab ainm do'n rí sin agus mac mic dó ab eadh é. Dhein an Baltassar san féasta mór d'á uaislibh go léir, agus bhí míle duine acu ag an bhféasta. Bhíodar go léir ag ól go dtí go raibh an rí agus iad féin ar meisge nú geall leis. Ansan tháinig smaoineamh do'n rí agus níor mhaith an bhail air é. D'órduigh sé go dtabharfí chuige na h-árthaí úd a thug Nabuchodono- sor amach a' teampul Ierúsalem leis, agus go gcuirfí ar an mbórd os cómhair na cuideachtan iad, i dtreó go bhféadfadh an rí agus a ríogra, agus a mhná, agus a leanáin, bheith ag ól an fhíona asta. Agus <L 668> bhí idir rí agus ríogra agus uaisle agus lucht leanamhna, mar a bhíodar, ag moladh na ndéithe óir agus airgid agus práis agus cloiche agus adhmaid, a bhí acu féin, mar gur le cómhachtaibh na ndéithe sin, dar leó, i n-aindeóin chómhachta Dé na nIúdach, do tugadh amach a' teampul Ierúsalem na h-árthaí breághtha san go léir. I lár na h-oibre sin dóibh do taisbeánadh do'n rí agus do'n chuideachtain go léir radharc a bhain cuid mhaith de'n mheisge dhíobh agus a chuir critheagla i n-inead an mheisge ortha. Sa n-óidhche ab eadh é. Bhí coinnleóir mór ann ag déanamh soluis do'n chuideachtain. Bhí an solus ó'n gcoinnleóir ag taithneamh go láidir ar an bhfalla ar aghaidh an rí amach. Bhí radharc maith ag gach duine de'n chuideachtain ar an áit sin de'n fhalla. I lár an mhaoidhimh dóibh as a ndéithibh, do chonacadar ar thaobh an fhalla, fé sholus an choinnleóra, crobh duine agus leitreacha ag an gcrobh d'á sgrí ar an bhfalla. Do stad an maoidheamh. Bhí gach aoinne ciúin agus bhí gach aoinne ag crith le sgannra. Bhí aghaidh bhán ar an rí. Bhíodar go léir ag feuchaint ar an gcrobh agus ar na méireanaibh ag déanamh na sgríbhinne. Ach ní raibh ar chumas aoinne an sgríbhinn do léighe. CCLXXXIII. SGRÍBHINN AR AN BHFALLA. Bhí an rí agus na h-uaisle go léir ag feuchaint ar an sgríbhinn a bhí ar thaobh an fhalla fé sholus an choinn- leóra agus bhíodar go léir ag crith 'n-a gcroicean le sgannra. Bhí an rí ag crith agus bhí aghaidh bhán air agus deir an Bíobla go raibh a dhá ghlúin ag bualadh i gcoinnibh <L 669> a chéile le neart eagla. Níor bh'iongna é. Do chonac- adar an lámh ag déanamh na sgríbhinne agus gan an duine go mba leis an lámh le feisgint i n-aon chor. Ní fheadradar cad é an chéad nídh eile a bhí le tuitim amach. Ní fheadradar ná gur bh'é an talamh a dh'osgalóchadh fé n-a gcosaibh agus a shloigfadh 'n-a mbeathaidh iad, nú gur bh'é an pálás do thuitfadh anuas ortha agus do mharbhóchadh iad go léir i dteannta chéile. Bhí na sgoláithrí go léir ansúd agus iad ag feuchaint ar an sgríbhinn agus gan ar a gcumas aon bhrígh i n-aon chor a bhaint as. Bhí fhios acu go raibh brígh éigin leis an sgríbhinn agus go mb'fhéidir dá mbeadh fhios acu cad é an brígh é go bhféadfidís rud éigin a dhéanamh a shábhálfadh iad ó pé díbhfeirg a bhí le tuitimh ortha, ach ní raibh aoinne ábalta ar bhrígh na sgríbhinne do nochtadh. Tháinig an bhanrighin isteach agus do labhair sí leis an rí. “A rí,” ar sisi, “tá fear sa rígheacht agus tá spirid na ndéithe naomhtha ann, agus i n-aimsir t'athar do fuaradh eólus agus eagna ann, agus do dhein an rí Nabuchodonosor priúnsa dhe os cionn an lucht eagna go léir, os cionn lucht draoidheachta agus lucht feasa na rígheachta ar fad. Dhein t'athair priúnsa dhe, mar do bhuaidh sé ortha go léir i n-eólus agus i n-eagna agus i dtuisgint, agus i n-eidirmhíniú taidhbhrighthe agus aislingí, agus i nochtadh neithe diamhara; agus Daniel is ainm dó, a rí, agus Bal- tassar an ainm a thug an rí Nabuchodonosor air, agus anois, a rí, curtar fios ar Dhaniel agus míneóchaidh sé an sgríbhinn sin.” Do cuireadh fios ar Dhaniel agus do tugadh i láthair an rí é agus dubhairt an rí leis: “An tusa Daniel de chlainn Iúda, an mhuinntir a thug m'athair leis i mbraighdineas amach a' Iúdéa. D'airigheas trácht ort, go bhfuil spirid na ndéithe agat, agus go bhfuil <L 670> eólus mór agat agus tuisgint agus eagna. Ach táid mo lucht eagna féin go léir anso am' láthair agus ní féidir leó an sgríbhinn sin ar an bhfalla san do léighe dhom agus a bhrígh do nochtadh dhom. Tá sé teipithe ortha go léir. Anois má fhéadan tusa an sgríbhinn sin do léighe dhom agus a bhrígh do nochtadh dhom tabharfar onóir mhór duit. Curfar iorradh corcra umat agus curfar slabhra óir tímpal do mhuiníl agus beidh tú ar an dtrímhadh priúnsa is uaisle am' rígheacht.” D'fhreagair Daniel agus dubhairt sé i láthair an rí: “Cimeád, a rí, do ghréithre agat féin agus tabhair do thabharthaistí do dhuine eile. Ach léighfad an sgríbhinn duit, a rí, agus nochtfad a bhrígh dhuit.” “Do thug, a rí, Dia na bhflathas dot' athair, Nabuchodonosor, rígheacht agus mórdhacht agus glóire agus onóir, agus mar gheall ar a mhórdhacht bhí eagla ag gach aoinne roimis. An té ba mhaith leis a chur chun báis do chuir sé chun báis é, agus an té ba mhaith leis a dh'árdú d'árduigh sé é, agus an té ba mhaith leis a dh'ísliú dh'ísligh sé é. Ach do cruadhadh a chroidhe le h-uabhar, toisg an chómhacht san go léir a bheith aige. Ansan do h-ísligheadh é. Do leagadh anuas é agus do comáineadh amach as an rígheacht é, agus bhí sé ameasg na mbeithidheach allta. Bhí sé amuich fé'n spéir mar na beithidhigh eile, agus é ag ithe an fhéir ghlais mar aon leó, go dtí gur thuig sé i n'aigne gur b'é Dia na bhflathas is rí ar gach rígheacht daoine, agus gur b'é a thug an rígheacht uaidh, agus gur do'n té is rogha leis a thugan sé rígheacht. Bhí fhios an méid sin go léir agat-sa, a rí, ó's tu a mhac. Agus níor umhluighis do chroidhe. Ní h-eadh, ach d'árduighis tu féin i n-aghaidh an Tighearna, agus tá árthaí naomhtha a thighe tabhartha annso ar do bhórd agat, agus tú féin agus do mhná agus do leanáin agus do ríogra ag ól fíona asta.” <L 671> CCLXXXIV. BEART DHÁNA UAIBHREACH. “Bhí fhios agat-sa, a rí,” arsa Daniel, “cad a dhein an Tighearna Dia leis an rí Nabuchodonosor, agus níor chuir san fhiachaint ort tú féin d'umhlú os cómh- air an Tighearna Dia. I n-inead aon umhlú a dhéanamh ort féin i láthair an Tighearna is amhlaidh dheinis beart dhána uaibhreach 'n-a choinnibh. Na h-árthaí beannuighthe sin a bhain le tigh an Tighearna, le n-a theampul i gcathair Ierúsalem, d'órduighis iad do thabhairt ansan ar do bhórd chughat, agus taoi féin agus do chuideachta ag ól fíona asta. Ó cuireadh na h-árthaí beannuighthe sin ar do bhórd chughat taoi féin agus do chuideachta ag moladh bhúr ndéithe, déithe airgid agus óir agus práis agus iarainn agus adhmaid agus cloiche, déithe ná fuil radharc súl acu ná éis- teacht cluas ná cainnt ná meabhair ná mothú. Táthaoi ag moladh na ndéithe sin atá gan anam, agus táthaoi 'ghá mhaoidheam go dána gur le neart agus le cómhacht na ndéithe sin, agus i n-aindeóin Dé Israéil, a thug Nabu- chodonosor na h-árthaí sin amach a' teampul an Tighearna i gcathair Ierúsalem. Mar gheall air sin iseadh chuir Dia uaidh anso an crobh a sgríbh na focail sin.” “Sidiad na focail, a rí:— ‘Máné,’ ‘Tecel,’ ‘Pháres.’ Agus sidé eidirmhíniú na bhfocal: Máné, .i. tá do rígheacht uimhrighthe ag Dia, agus tá sí críoch- nuighthe aige. Tecel, .i. táir meaidhte sa mhig agus easnamh fághalta ionat. Pháres, .i. tá do rígheacht rannta agus tá sí tabhartha do sna Médeachaibh agus do sna Persachaibh.” Ansan, le h-órdú an rí, do h-éidigheadh Daniel leis an iorradh corcra, agus do cuireadh fógra amach 'ghá chur i n-iúil gur bh'é Daniel an trímhadh fear ba mhó cómhacht d'á raibh i rígheacht Bhaltassair. <L 672> Déarfadh duine, b'fhéidhir, gur dhána an rud do Dhaniel labhairt leis an rí mar a labhair sé. Do labhair sé go dána, gan amhras, ach is dócha go raibh órdú ó Dhia aige labhairt ar an gcuma san. D'á éaghmais sin do chuir an crobh úd a chonaic sé ag déanamh na sgríbhinne an iomad sgannra ar an rí. Níor bhaoghal do Dhaniel é an uair sin, ná d'aoinne eile ach chómh beag. Bhí sé mín macánta go maith ó chonaic sé an crobh úd. Deir cuid de'n tseanachus atá lasmuich de'n Bhíobla go raibh gnóthaí eile ar siubhal lasmuich de chathair Bhaibilóin an fhaid a bhí an féasta mór úd ar siubhal laistigh innti. Bhí falla mór árd daingean mórthímpal ar an gcathair agus bhí rí na Médach las- muich de'n fhalla san agus é ag imdhruidim na catharach. Bhí an falla ró árd ró dhaingean, agus ní raibh aon bhreith ag aon námhaid ar é bhrise ná ar theacht isteach d'á dhruím, agus d'á brígh sin ní raibh aon bhlúire eagla ar an muinntir a bhí istigh. Ach bhí an abha ag dul isteach sa chathair, fé bhun an fhalla, fé mar a gheó- bhadh abha fé shúil drochaid, agus bhí an abha san ag gabháil tríd an gcathair agus ag imtheacht amach airís fé bhun an fhalla ar an dtaobh eile de'n chathair. Tháinig an rí, a bhí amuich, ar an abhainn, tamal suas ó'n gcathair, agus dhein sé caidhséar nua do'n abhainn agus d'iompuigh sé uisge na h-abhan isteach sa chaidh- séar nua, i dtreó go raibh an t-uisge go léir ag gabháil tímpal, lasmuich de'n chathair, agus go raibh leabaidh na h-abhan, tríd an gcathair, gan aon uisge innti. Ansan tháinig sé féin agus a mhór-shluagh isteach tré sheana leabaidh na h-abhan agus thógadar an chathair. Do marbhuigheadh Baltassar an oidhche sin, é féin agus na h-uaisle go léir a bhí ag an bhféasta mór úd, agus do ghlac na Médeacha agus na Persacha rígheacht Bhaibilóin. Darius ab ainm do'n rí sin a thóg an chathair an oidhche sin. <L 673> CCLXXXV. AG SÁRÚ NA DLIGHE. Bhí Baltassar marbh agus bhí Darius an Médach 'n-a rí ar Bhaibilóin agus ar na cúigíbh go léir a bhain le rígheacht Bhaibilóin. Bhí Darius dhá bhliain agus trí fichid an uair sin. Gan amhras d'airigh sé i dtaobh na sgríbhinne ar thaobh an fhalla i bpálás Bhaltassair, conus mar a nocht Daniel brígh na sgríbhinne sin, agus conus mar a bhí a lámh chómh doimhinn ag Darius féin i bhfíoradh na sgríbhinne sin, agus gan aon phioc d'á fhios aige go raibh. Chómh luath agus bhí sé socair daingean sa rígheacht do bheartuigh sé i n'aigne gur shaoráid mhór dó féin i ngnó na rígheachta riaghaltóir fé leith a bheith aige ins gach cúige de chúigíbh na rígheachta. Cheap sé na riaghaltóirí, céad agus fiche duine acu, agus cheap sé, os a gcionn san airís, triúr priúnsaí, i dtreó go dtabharfadh na riaghaltóirí cúntas do sna priúnsaíbh ar na gnóthaíbh a bheadh ar siubhal in sna cúigíbh, agus go ndéanfadh na priúnsaí cúiseana do bhreithniú agus dlighthe na rígheachta do chur i bhfeidhm, agus ná beadh aon trioblóid ar an rí. Bí Daniel ar dhuine de sna priúnsaíbh. Fear géarchúiseach ab eadh Darius. I ndéanamh na h-oibre do sna priúnsaíbh níor bh'fhada go bhfeacaidh sé go raibh i nDaniel éirim aigne, agus solus tuis- giona, agus fairsinge eóluis, agus cruinneas breitheamhantais, ná raibh a leithéid i n-aon chor i n-aoinne de sna priúnsaíbh ná de sna riaghaltóiríbh eile. Do thuig sé i n'aigne gur mhór an tairbhthe toradh na dtréithe sin a bheith fórleitheadamhail ar an rígheacht go léir, agus gur bh'eugcóir throm ar na cúigíbh eile an toradh san d'fhágaint ag aon chúige amháin fé leith. Do bheartuigh sé i n'aigne go mbeadh comaoine mhór <L 674> aige 'á chur ar an rígheacht, agus ar na priúnsaíbh eile agus ar na riaghaltóiríbh, agus air féin chómh maith le cách, dá gcuireadh sé Daniel os a gcionn go léir, idir phriúnsaíbh agus riaghaltóirí. Do thuig na priúnsaí eile agus na riaghaltóirí go raibh an nídh sin i n-aigne an rí. Bhíodar ar buile. Chromadar ar chuardach feuchaint an bhfaighdís aon nídh i ngnóthaíbh Dhaniel go bhféadfidís gearán do chur isteach i láthair an rí mar gheall air, agus go bhféadfidís, ar an gcuma san, an rí d'iompáil i gcoinnibh Dhaniel. Do theip san ortha. Bhí Daniel ró mhacánta, ró chruinn 'n-a ghnóthaíbh, ró dhílis do'n rí; agus do theip ortha, ní h-amháin, aon choir a thabhairt 'n-a choinnibh, ach oiread agus an droch amhras ba lugha do mhúisgilt 'n-a choinnibh. Ansan dubhradar le n-a chéile: “Ní féidir dúinn aon rud a thabhairt 'n-a choinnibh mara bhféadaimíd puínte éigin a bhainean le n-a Dhia do thabhairt 'n-a choinnibh. Ansan do chruinnighdar i dteannta chéile agus thánadar i láthair an rí. Níor leogadar ortha, ámhthach, go raibh aon fhearg acu chun Daniel. Níor leogadar ortha go rabhadar ag cuimhneamh i n-aon chor ar Dhaniel; ag cuimhneamh ar an rí a bhíodar agus ar shlighe chun onóra thabhairt dó. “Mair go deó, a rí,” ar siad. “A leithéid seo, a rí,” ar siad, “Táid priúnsaí agus riaghaltóirí agus giúistísí, ar fuaid do rígheachta go léir tar éis a gcómhairle do chur le n-a chéile, agus, dar leó, ba cheart reacht a dhéanamh 'ghá órdú aon duine a dh'iarrfidh athchuinighe ar aon dia ná ar aon duine ach ar an rí amháin go ceann tríochad lá, é chaitheamh isteach i n-uaimh na león. Anois, d'á bhrígh sin, a rí, dein an bhreith sin do ghlacadh agus t'ainm a chur leis an reacht: i dtreó an rud a reactuighid Médigh agus Persaigh ná beidh cumas ar é dh'atharú, agus ná leómhfidh aon duine é shárú.” <L 675> Ansan do thoiligh an rí Darius chun na breithe sin agus chuir sé a ainm leis an reacht. D'airigh Daniel gur deineadh an dlighe sin. Bhí fhios aige gur chuige féin a bhítheas, go rabhthas ag faire air feuchaint an bhfeicfí é ag guidhe chun Dé, i dtreó go bhféadfí an dlighe chur i bhfeidhm air. Ach isé rud a dheineadh sé ansan 'ná dul isteach 'n-a thigh féin agus dul suas go bara an tighe agus an fhinneóg a bhí ag feuchaint siar i dtreó catharach Ierúsalem a dh'osgailt, agus a ghuidhe do chur chun Dé i dtreó an teampuil naomhtha. Dheineadh sé mar sin trí h-uaire gach aon lá. Ach bhí na fir úd ag faire air, agus fuaradar é agus é ar a ghlúinibh ag guidhe chun Dé, ag sárú na dlighe úd. CCLXXXVI. DROCH FHUADAR. Nuair a fuair lucht an éada Daniel ansúd thuas i mbara a thighe féin agus é ar a ghlúinibh ar aghaidh na finneóige a bhí ag feuchaint siar i dtreó catharach Ierúsalem, agus é ag guidhe chun Dé, bhí áthas mór ortha. Siúd chun an rí iad láithreach, i dteannta chéile. “Feuch, a rí,” ar siad, “do dheinis-se dlighe, aon duine d'iarrfadh aon athchuinighe, ar dhia ná ar dhuine, go ceann tríochad lá, ach ort-sa féinig, a rí, go gcaithfí isteach é i n-uaimh na león.” “Is fíor an chainnt,” arsan rí, “do réir reachta na Médach agus na bPersach, reacht nách féidir a dh'atharú ná do shárú.” “Tá go maith, a rí,” ar siad, “ach an Daniel seo de chlainn Iúda atá i mbraighdineas anso againn, ní'l aon tsuím aige sa dlighe seo atá déanta agat- sa, a rí. Sáruighean sé an dlighe trí h-uaire gach aon lá, ag guidhe chun Dé na nIúdach. Tá sé ag sárú na <L 676> dlighe agus is eól dúinn go léir, agus do lucht na catharach so go léir, go bhfuil sé ag sárú na dlighe. Agus mara gcurtar pionós na dlighe i bhfeidhm air beid na daoine go léir i bhfeirg.” Ní raibh aon choinne ag an rí leis an saghas san cainnte. Níor thuig sé go dtí san an t-uisge-fé- thalamh a bhí ag lucht an éada dh'á dhéanam nuair a mheas sé gur chun onóra thabhairt dó féin a chuireadar déanamh na dlighe sin os a chómhair ar dtúis. Bhí sé i gcruadhchás. Chrom sé ar chainnt leó agus ar argóint leó, a d'iarraidh Daniel do tabhairt saor as a lámhaibh. Fé dheire d'iompuighdar air agus dubhradar, go tur agus go dána:— “Bíodh fhios agat, a rí, ar siad, “gur b'é dlighe na Médach agus na bPersach, aon reacht a dheinean an rí nách féidir é dh'atharú.” Do thuig an rí go maith an droch fhuadar a bhí fútha. Bhí fhios aige go bhféadfidís é féin a thabhairt cionn- tach i sárú na dlighe dá saoradh sé Daniel. B'éigean dó an dlighe a dhein sé féin do chur i bhfeidhm. Thug sé an t-órdú uaidh, agus thugadar-san leó Daniel agus chaitheadar isteach é i n-uaimh na león. Dubhairt an rí, ámhthach, le Daniel: “Do Dhia féin go bhfuilir riamh chómh dílis dó, tabharfidh sé saor thu. Ansan do cuireadh cloch ar bhéal na h-uaimhe, agus chuir an rí séala ar an gcloich len' fháinne féin agus le fáinníbh a uaisle, sar a ndéanfí aon rud i gcoinnibh Dhaniel. Ansan d'imthigh an rí abhaile chun a thighe féin agus níor fhéad sé aon bhia chaitheamh ná aon néal do chodladh an oidhche sin, bhí a leithéid sin de bhuairt air. D'eirigh sé go moch ar maidin agus do rith sé chun na h-uaimhe, agus do ghlaoidh sé, agus bhí a ghlór go brónach. “A Dhaniel,” ar seisean, “a sheirbhísigh Dé atá beó, an dóigh leat ar fhéad do Dhia féin tú thabhairt saor ó sna leónaibh?” <L 677> D'fhreagair Daniel as an uaimh:— “A rí,” ar seisean, “mair go deó. Do chuir mo Dhia a aingeal chugham agus do dhún an t-aingeal béil na léon agus níor dheineadar aon dochar dom: de bhrígh ná fuaradh eugcóir ionam i láthair Dé. Agus níor dheineas aon eugcóir ad' choinnibh-se, a rí, ach chómh beag.” Bhí áthas thar barr ar an rí. D'órduigh sé láithreach Daniel do thógaint amach as an uaimh. Ach dhein sé rud eile. D'órduigh sé an mhuinntir a dhein an t-uisge-fé-thalamh do chaitheamh isteach chun na león. Do caitheadh isteach iad, agus ar éigin a shroiseadar úrlár na h-uaimhe sar ar rug na león ortha agus do stracadar iad. CCLXXXVII. DLIGHE GAN CHIALL. Na fir úd, go raibh an fhearg go léir ortha nuair a fuaradar go raibh an rí Darius chun Daniel do chur os a gcionn, cheapadar go raibh beart ana ghasta acu 'á dhéanamh nuair a chuireadar suas an rí chun na dlighe úd a dhéanamh, an dlighe úd 'ghá chosg ar aon duine athchuinighe a dh'iarraidh ar dhia ná ar dhuine ach amháin ar an rí féin. Bhí fhios acu go mbhrisfadh Daniel an dlighe sin, mar go mbeadh sé, i gcómhnuidhe, ag guidhe chun Dé, mar ba ghnáth leis, agus pé dlighe a déanfí 'n-a choinnibh ná stadfadh sé de'n ghuidhe. Ansan bhí fhios acu dá ndeineadh an rí an dlighe go gcaithfadh an rí an dlighe chur i bhfeidhm agus nára maith aige. Mheasadar go raibh an gnó déanta acu go h-ana ghasta ar fad. Do bhí, leis, mara mbeadh aon nídh amháin. An fhaid a bhí an ghleic idir iad féin agus Daniel bhí buaidhte ag Daniel ortha. Do theip ortha aon choir a thabhairt 'n-a choinnibh i láthair an rí. <L 678> Ansan d'iompuighdar agus tharraigeadar Dia isteach sa ghleic. Mheasadar buachtaint ar Dhaniel mar gheall ar é bheith chómh dílis do Dhia. Bhuaileadar bob ar an rí. Ach bhuaileadar bob bha mheasa 'ná é ortha féin nuair a tharraigeadar Dia isteach 'sa chluiche. Bhí an rí ar buile nuair a thuig sé cad é an feall a bhí déanta acu air. Mara mbead iad ní chuimhneóchadh sé riamh ar an ndlighe sin. Dá mbeadh aon phioc d'á chuimhneamh aige gur i gcoinnibh Daniel a bhí an bear- túchán acu 'á dhéanamh ní baoghal go gcuirfadh sé a ainm leis an reacht. Nuair a bhí sé ag aighneas leó a d'iarraidh Daniel a bhreith saor uatha iseadh thuig sé an feall a bhí déanta acu, air féin agus ar Dhaniel i n-aonfheacht. Bhí sé ar buile, le buairt i dtaobh Dhaniel agus le feirg chucha-san. Is léir go raibh súil éigin aige go mb'fhéidir go dtabharfí Daniel saor ó sna leónaibh le cómhacht éigin. Sin é an rud a bhain a ghoile dhe, agus do chimeád 'n-a dhúiseacht é i gcaitheamh na h-oidhche sin, agus do chuir ag rith chun na h-uaimhe é chómh moch ar maidin. D'fhreag- air Daniel é as an uaimh aníos. Bhí sé sásta. Bhí buaidhte ar an muinntir a dhein an feall. Thaisbeáin an mhírbhúilt go raibh an feall a dheineadar go h-ana mhalluighthe, agus go raibh an feall san déanta acu i gcoinnibh an Dé mhóir sin a bhí ag Daniel d'á adhradh. Do thuig an phoibilidheacht an méid sin go dian mhaith. Bhí sean aithne acu ar na neithibh iongantacha a dhein- eadh an Dia mór san na nIúdach uaireanta. Tháinig sgannra ortha go léir le h-eagla go ndéanfadh an Dia mór san na nIúdach díoltas marbhuightheach ortha féin agus ar an dtír mar gheall ar an bhfeall a deineadh ar Dhaniel, agus an Dia mór do tharrac isteach sa bfeall san. Bhí aithne mhaith ag an rí ar an muinntir a dhein an feall. D'órduigh sé láithreach breith ortha go léir agus iad do chaitheamh isteach i dteannta chéile chun na león. Níor thug na leóin <L 679> puinn cáirde dhóibh. Bhí an t-ocras ortha. Bhíodar ansúd i gcaitheamh na h-oidhche ag feuchaint ar Dhaniel agus ná leogfadh an t-aingeal d'aon león acu a bhéal a dh'osgailt ná baint le Daniel. Do baineadh an t-ocras díobh go léir go luath ar maidin. Ansan do thuig idir rí agus daoine gur mhairg do, lucht an fhill nár fhág Dia mór na nIúdach lasmuich d'á gcuid beartúcháin éithigh. Ansan, má dhein an rí dlighe gan chiall nuair a buaileadh an bob air, dhein sé dlighe eile nuair a chonaic sé féin agus a dhaoine an mhírbhúilt a deineadh do Dhaniel. Do dhein sé an dlighe seo:— Seo mar adeir an Bíobla Naomhtha: “Do sgríbh an rí Darius chun na bpobul agus chun na dtreabh agus chun na dteangthacha go léir atá 'n-a gcómh- nuidhe sa domhan: Síothcháin go n-iomaduighthear chughaibh. Tá reachtuighthe agam-sa go gcaithfidh m'ímpireacht uile, agus mo rígheacht, agus na daoine go léir feasta uamhan agus eagla bheith acu roim Dhia Dhaniel. Óir isé sin an Dia atá beó agus síor- uidhe, agus ní h-ídeófar a rígheacht, agus beidh a chómhacht ann go deó. Isé is fuasgaltóir ann, agus is slánuightheóir ann agus deinean sé cómharthaí agus iongnaí ar neamh agus ar talamh. Agus do thug sé Daniel saor amach a h-uaimh na león.” Agus bhí Daniel ann go dtí réim Dhariuis agus réim Churuis an Persach. CCLXXXVIII. BEL. Bhí lucht an éada ithte ag na leónaibh, agus bhí sgannra i gcroidhe na ndaoine go léir agus ní leogfadh an sgannra dhóibh aon fhocal do rádh i gcoinnibh Dhaniel. <L 680> Agus bhí an rí, Darius, tar éis dlighe dhéanamh, uaidh féin, 'ghá órdú do gach aoinne Dia na nIúdach, Dia Dhaniel, d'adhradh, mar ná raibh aon dia eile mór- chómhachtach ach é. D'fhág san ná raibh aon fhear le n-a linn i mBaibilóin ba mhó cómhacht agus creideamhaint 'ná Daniel. Bhíodh na daoine go léir umhal dó agus bhíodh na righthe go léir, fé mar a thagaidís i gcómhacht i ndiaidh chéile, go h-ana mhór leis. Do thárla rí dhíobh san i gcómhacht i mBaibilóin agus bhí sé go h-ana mhór le Daniel agus bhí báidh ana mhór aige le clainn Israéil a bhí i mBaibilóin an uair sin. Bhí an uair sin, ag muinntir Baibilóin íodal gur bh'ainm dó Bel, agus do tugtí do'n íodal san, do Bhel, mar bhia dhó féin, gach lá, dhá thómhas déag de phlúr mhín, agus dachad caoira, agus trí fichid árthach fíona. Ba chostasamhail an t-íodal é. Bhí ana ghoile aige. D'itheadh sé an plúr san go léir, agus an chaoirfheóil sin go léir, agus d'óladh sé an fíon san go léir, gach aon lá. Bhíodh an rí agus na daoine ag adhradh Bhel, ach ní adhradh Daniel é. D'adhradh Daniel Dia na glóire. “Cad 'n-a thaobh ná h-adhran tusa Bel?” arsan rí le Daniel. “Ní féidir liom, a rí,” arsa Daniel “íodal a deineadh le lámhaibh daoine d'adhradh. Adhraim-se Dia na glóire, Dia atá beó, mar isé a dhein neamh agus talamh agus tá cómhacht aige os cionn an uile nídh, beó agus marbh.” “Ná feicean tú gur dia beó Bel,” arsan rí, “Mara mbeadh go bhfuil sé beó conus fhéadan sé an bia sin go léir a dh'ithe agus an fíon san go léir a dh'ól gach aon lá?” “Ach, a rí” arsa Daniel, “ná creid focal de'n saghas san cainnte. Ní'l i mBel sin ach cré laistigh agus prás lasmuich. Níor ith sé aon bhia riamh ná níor ól sé aon bhraon de'n fhíon úd.” <L 681> Tháinig fearg ar an rí. Ghlaoidh sé chuige na sagairt a bhain le Bel agus do labhair sé leó:— “Mara n-innsidh sibh dom,” ar seisean, “cia dh'ithean an bia costasamhail seo go léir curfar chun báis sibh. Ach má thaisbeánan sibh go n-ithean Bel an bia agus go n-ólan sé an deoch curfar Daniel chun báis mar gheall ar dhiamhasla dhéanamh i gcoinnibh Bhel.” “Deintear mar atá ráidhte agat, a rí” arsa Daniel láithreach. Bhí deichneabhar agus trí fichid de shagartaibh Bhel ann, i n-éaghmais a mban agus i n-éaghmais a gclainne. Agus dubhairt na sagairt:— “Feuch, a rí,” ar siad, agus iad féin agus an rí agus Daniel istigh i dteampul Bhel. “Imtheóchai- míd-ne amach as an dteampul, agus ansan cuir-se féin, a rí, an bia agus an fíon ansan ar an mbórd os cómhair Bhel, agus dún an dorus go daingean, agus cuir séala t'fháinne féin ar an ndorus, agus tar féin ar maidin agus mara bhfaghair go mbeidh Bel tar éis an bhídh a dh'ithe agus tar éis an fhíona dh'ól cuir sinn-na chun báis; agus má bhíon an bia ithte ag Bel curtar chun báis Daniel mar gheall ar an éitheach atá curtha aige orainn.” D'imthighdar amach. Chuir an rí an bia ar an mbórd os cómhair Bhel. “Tugaidh chugham anso criathar agus é lán de luaith,” arsa Daniel le n-a sheirbhísigh. Thugadar chuige an criathar luatha. Do rug sé ar an gcréithir agus do chriathair sé an luaith anuas ar an úrlár go léir mórthímpal, agus an rí ag feuchaint air. Ansan d'imthighdar amach agus dhún an rí an dorus agus chuir sé séala fháinne air. Tháinig an bheirt ar maidin go moch, Daniel agus an rí. D'osgail an rí an dorus. D'fheuch sé ar an mbórd. Bhí an bia go léir imthighthe! “Moladh leat- sa, a Bhel!” ar seisean, “Is dia mór thu, agus ní'l <L 682> feall ionat!” Le n-a linn sin thóg sé a chos chun dul thar tairsigh. Do rug Daniel air. “Feuch ar an úrlár, a rí, arsa Daniel. Bhí an t-úrlár go léir clúdaithe le rianaibh cos daoine sa luaith. “Bhí fir agus mná agus leanbhaí ag siubhal ar an úrlár so!” arsan rí. Do rugadh ar na sagairt. B'éigean dóibh na dóirse príobháideacha do thaisbeáint. Do chuir an rí chun báis na sagairt agus thug sé Bel suas do Dhaniel agus dhein Daniel smidiríní de Bhel agus do leag sé an teampul i dtreó nár fhág sé oiread agus a rian ann. CCLXXXIX. UAIMH NA LEÓN. Nuair a thuig an rí an bob a bhí ag sagartaibh Bhel 'á bhualadh air do chuir sé chun báis iad go léir agus thug sé Bel suas do Dhaniel chun go dtabharfadh Daniel a rogha cor dó. Dhein Daniel smidiríní de Bhel agus do leag sé teampul Bhel agus do raob sé é i dtreó nar fhág sé oiread agus a rian sa n-áit i n-a raibh sé. Chuir san deire le Bel ach níor chuir san deire le n-íodaladhradh i mBaibilóin. Bhí íodal eile ag muinntir Bhaibilóin agus b'é íodal é ná ollphiast mhór ghrána. Bhíodh muinntir Bhaibilóin, iad féin agus an rí, ag adhradh na péiste sin, ach ní thugadh Daniel aon adhradh do'n phéist, nídh nár bh'iongna. Bhí an rí agus Daniel go h-ana mhór le n-a chéile, mar a conacthas, ach ní fhéadfadh san Daniel a mhealladh chun aon onóra do thabhairt do'n phéist mhór ghrána. Do labhair an rí le Daniel:— “Cad 'n-a thaobh, a Dhaniel,” arsan rí, “ná h-adhran tusa an phiast? Ní féidir duit a rádh, mar adubhraís i dtaobh Bhel, gur rud gan anam an phiast mhór san. <L 683> Tá sí beó go maith agus ithean sí a lán, marab ionan agus Bel. Cad 'n-a thaobh ná h-adhran tú í?” “Adhraim-se Dia atá beó, a rí,” arsa Daniel. “Tá an phiast san beó, gan amhras, ach ní dia beó í. Dá mba dhia í níor bh'fhéidir i mharbhú, ach is féidir an phiast san do mharbhú.” “Ach ca bh'fhios duit-se,” arsan rí, “cia 'cu is féidir an phiast san do mharbhú nú nách féidir? Gan amhras dá mb'fhéidir í mharbhú do thaisbeánfadh san nách dia i n-aon chor í, agus ná fuil innti ach mar aon phiast eile ach í bheith chómh mór. Agus cuir i gcás, a Dhaniel, nách féidir í mharbhú, an ngéillfá ansan gur dia í agus an n-adhrfá í mar a dheinimíd go léir?” “Dá dtugthá-sa cead dom, a rí,” arsa Daniel, “do mharbhóchainn an phiast san gan aon tsaghas airm a dh'imirt uirthi, claidheamh ná bata.” “Tugaim a chead san duit, a Daniel,” arsan rí. D'aimsigh Daniel pic agus saill agus clúmh agus bheirbh sé i dteannta chéile iad. Ansan dhein sé ceirthlíní beaga dhíobh agus chuir sé na ceirthlíní siar i gcraos na péiste i dtreó gur shloig an phiast iad. Ba ghearr gur at an phiast agus gur bhór sí suas, agus fé dheire do sgoilt uirthi. Bhí sí ansan agus a corp ar osgailt agus í gan anam. “Feuch, a rí,” arsa Daniel, “an saghas ruda a bhíodh agat d'á adhradh!” Ba ghearr gur airigh muinntir na catharach an sgéal; d'eirighdar ar buile. “Ó!” ar siad le n-a chéile, “tá an rí iompuighthe 'n-a Iúdach! Thug sé Bel do Dhaniel agus dhein Daniel smidiríní dhe, ansan do mhairbh sé sagairt Bhel, agus siní an phiast mhór marbh anois aige. Tá sé iompuighthe 'n-a Iúdach.” Siúd ag triall ar an rí iad i n-aon mhór shluagh amháin agus iad go léir ar dearg bhuile:— “Tabhair dúinn anso Daniel,” ar siad “nú leag- fimíd do thigh ort agus marbhóchaimíd tu féin!” B'éigean dó Daniel a thabhairt suas dóibh. Do <L 684> rugadar ar Dhaniel agus chaitheadar isteach airís é i n-uaimh na león. Bhí seacht gcinn do leónaibh sa n-uaimh. Do tugtí gach aon lá do sna leónaibh dhá chorpán agus dhá chaoira le n-ithe, ach do cimeádadh lá gan aon bhia iad an uair sin, i dtreó gus mhóide an t-ocras a bheadh ortha agus nár bhaoghal go bhfág- fidís Daniel gan ithe, mar dheineadar an chéad uair úd a caitheadh isteach chucha é. Do caitheadh chucha isteach é i n-aindeóin an rí, agus níor leogadh aon duine i ngoire na h-uaimhe ar feadh sé lá. Bhí an bháidh go léir ag an rí le Daniel agus bhí uaigneas mór air agus buairt mhór, ach ní leogfadh eagla dhó dul i ngoire na h-uaimhe bhí a leithéid sin de bhuile feirge ar mhuinntir na catharach. Déarfadh duine go dtuigfidís, fé mar a thuig an rí, ná raibh aon chómhacht ag Bel, agus nár bh'aon dia an phiast ghrána úd, nuair a chonacadar cad a bhí imthighthe ar an dá íodal. Ach ní féidir daoine chur ar a leas d'á n-aindeóin. CCXC. OCRAS AR NA LEÓNAIBH. Bhí an áit 'n-a raibh cathair Bhaibilóin fadó ana fhada soir ó chathair Ierúsalem agus ó thalamh Iúdéa. Bhí Daniel thoir ar fad i gcathair Bhaibilóin, istigh i n-uaimh na león. Bhí sé féin agus na leóin ag feuch- aint ar a chéile. Bhí an t-ocras go dian ar na leónaibh ach níor leogadh dóibh baint le Daniel. Chuir sé féin agus na seacht leóin an chéad lá dhíobh gan aon bhia dh'ithe. Tháinig an oidhche agus do mhéaduigh an t-ocras ar na leónaibh. Gan amhras bhí na págánaigh amuich ag faire, agus gan amhras d'airighdar na leóin ag glam- uíol agus ag búirthigh leis an ocras, toisg ná fuar- adar caoira ná corpán le n-ithe; gan amhras, leis, <L 685> bhí sásamh aigne ar na págánaigh, agus iad 'ghá rádh le n-a chéile: “Seadh! Ní raghaidh sé saor uatha anois marab ionan agus an uair eile úd. Ní bheidh lán béil ag gach león acu ann, tá a leithéid sin d'ocras ortha. Ba mhaith an cuimhneamh iad d'fhágáilt gan aon bhia an lá sar ar caithead isteach chucha é. Gan amhras tá a chnámha meilte ithte acu um an dtaca so.” Bhíodar ag cainnt le n-a chéile ar an gcuma san, agus iad ag faire le h-eagla go dtiocfadh an rí agus go leogfadh sé Daniel amach sar a mbeadh deimhne acu ar é bheith ithte ag na leónaibh. Bhí an faíre ar siubhal agus bhí an t-ocras ar na leónaibh. D'imthigh lá agus oidhche, agus d'imthigh lá eile agus oidhche eile. Bhí an t-ocras ag méadú ar na leónaibh agus an bhúirtheac ag dul i n-aoirde agus i bhfiaine acu, agus an dranntán ag dul i láidire agus i bhfeirge acu, i dtreó go gcuiridís creathán ar lucht na faire le neart an ghlóir a thagadh uatha nuair a bhúirtheadh na seacht gcinn acu i n-aonfheacht. Bhí an t-ocras ar na leónaibh agus bhí an t-ocras ar Dhaniel agus bhí an aimsir ag imtheacht. Ach bhí duine thiar ar fad i dtír Iúdéa agus Habacuc ab ainm dó. Duine naomhtha ab eadh é. Deir cuid de'n lucht eóluis gur bh'é an fáig Habacuc é, ach deir tuille acu nár bh'é ach Habacuc eile. Ach, pé'r domhan é, do thárla go raibh fir ag buaint aige agus go raibh bia aige 'á bhreith chucha amach chun na páirce mar a raibh an obair acu 'á dhéanamh. Bhí rainnt leitean aige agus rainnt aráin. Tháinig aingeal ó Dhia agus sheasaimh sé os a chómhair agus do labhair sé leis:— “A Habacuc,” ar seisean, “beir leat soir an bia sin go cathair Bhaibilóin agus tabhair do Dhaniel é, mar tá sé i n-uaimh na león.” “A Thighearna,” arsa Habacuc, “ní fheaca-sa Baibilóin riamh, ná ní h-eól dom ca bhfuil uaimh na león!” <L 686> Ansan do rug an t-aingeal ar mhullach cinn ar Habacuc agus thóg sé o'n dtalamh é, agus greim ar ghruaig aige air, agus ar leagadh na súl bhí sé i mBaibilóin aige, le cómhacht a spiride, agus chuir sé 'n-a sheasamh é os cionn na h-uaimhe i n-a raibh Daniel agus na seacht gcinn de leónaibh. Do labhair Habacuc:— “A Dhaniel, a sheirbhísigh Dé,” ar seisean, “Eirigh agus tóg an bia seo atá curtha chughat ag Dia.” Ansan dubhairt Daniel: “Níor dheinis dearmhad díom, a Thighearna Dia! Ní dheinean tú dearmhad de'n mhuinntir a thugan grádh dhuit!” D'eirigh Daniel agus chaith sé an bia. Ansan do thóg an t-aingeal Habacuc, agus ar leagadh na súl do chuir sé 'n-a sheasamh é thiar i Iúdéa 'n-a pháirc arbhair féin mar a raibh na buanaidhthe ag obair. Tháinig an rí an seactmhadh lá chun na h-uaimhe agus é ag gol i ndiaidh Dhaniel; d'fheuch sé isteach sa n-uaimh. Chonaic sé Daniel, 'n-a shaoghal agus 'n-a shláinte, agus na seacht leóin 'n-a thímpal. Do tharr- aig sé amach é láithreach, agus d'órduigh sé an mhuinntir a dhein an toirmeasg go léir do chaitheam isteach chun na león, agus dhein sé dlighe 'ghá órdú go gcaithfadh gach aoinne Dia Dhaniel d'adhradh feasta. CCXCI. TAIRBHTHE ANA MHÓR. Nuair a bhí an rí Solomon tar éis bháis do deineadh rí i n'inead d'á mhac Robóam. Fear gan puinn tuis- giona ab eadh Robóam. D'iarr na daoine air fuas- gailt éigin do thabhairt dóibh ó'n gcostas mór a bhí ortha fé réim a athar, Solomon. Chómhairligh na sean- óirí dhó labhairt go réidh leis na daoine. Chómhairligh na h-uaisle óga dhó a mhalairt sin do dhéanamh; do <L 687> ghlac sé cómhairle na n-uasal óg. D'iompuigh san na daoine 'n-a choinnibh. D'iompuigh cuid mhór díobh uaidh ar fad agus do leanadar Ierobóam. Ansan bhí dhá rígheacht ann, rígheacht Iúda agus rígheacht Israéil. Rígheacht Iúda a tugadh ar an méid de sna daoine do lean dílis do mhac Sholomoin, agus rígheacht Israéil a tugadh ar an méid díobh a chuaidh le Ierobóam. Chuir Ierobóam creideamh nua ar bun i dtreó ná beadh a dhaoine ag dul go Ierúsalem chun ídhbirtí dhéanamh. Dhein sé dhá ghamhain óir agus chuir sé suas iad ar altóraibh, agus mheall sé a dhaoine chun bheith ag adhradh na ngamhan san agus ag déanamh ídhbirtí chucha. D'á dheasgaibh sin, gach aon uair a deintear trácht ar Ierobóam sa Bhíobla tugtar air, “An fear a chuir fhiachaint ar Israél an peaca dhéanamh.” Tar éis bháis do Ierobóam do lean muinntir rígheachta Israéil ag déanam an pheactha san, agus ag déanam a lán droch pheacaí nár bh'é, go dtí, fé dheire, gur bh'é toil Dé an namhaidh do leogaint chucha ó'n ndomhan toir agus iad go léir do sguabadh soir i n-aonfheacht, i mbraighdineas, go dtí an dúthaigh iasachta lastoir. Ní raibh muinntir rígheachta Iúda chómh h-olc ar fad le muinntir rígheachta Israéil. Ach bhíodar olc go leór. B'é toil Dé a lán daoine naomhtha do chur chucha, fáigí, agus rainnt righthe maithe, chun iad do chur ar a leas nú do chimeád ar a leas. Ach i n-aindeóin gach aon deagh chómhairle agus i n-aindeóin gach aon deagh shampla, bhíodar ag dul i n-olcas, go dtí, fé dheire, gur bh'é toil Dé leogaint do rí Bhaibilóin, Nabucho- donosor, teacht agus cathair Ierúsalem do thógaint, agus an teampul mór do raobadh agus do losgadh, agus na daoine go léir do thógaint leis soir go Baibilóin i mbraighdineas. Ach admhuighid daoine naomhtha gur dhein Dia na glóire, moladh agus buidheachas leis, tairbhthe ana <L 688> mhór leis an bpionós san a chuir sé ar na Iúdaígh an uair sin. Chuir sé pionós ar na Iúdaígh mar gheall ar a bpeacaíbh, agus do bhronn sé grásta ana mhór ar na págánachaibh bochta lastoir nuair a chuir sé chucha soir na Iúdaígh, na daoine go raibh creideamh fírinneach na h-aimsire sin acu. Nuair a bhí na Iúdaígh ag folag péine an bhraighdinis d'iompuighdar ar an dTighearna agus dheineadar aithrighe agus d'eirigh a lán daoine naomhtha ar a measg, daoine mar Thobias, agus mar Dhaniel, agus mar Ester, agus mar Mhardochai. Do ghlac a lán de sna págánaigh an creideamh fírinneach mar gheall ar dheagh shampla na ndaoine naomhtha san, agus mar gheall ar na mírbhúiltíbh móra a dhein Dia tríotha, an mhírbhúilt úd, cuir i gcás, le n-ar thug sé an triúr as an bhfuirnéis, gan losgadh, agus an mhírbhúilt le n-ar thug sé Daniel saor ó sna leónaibh an dá uair. CCXCII. SA DÚTHAIGH LASTOIR. Breis agus seacht gcéad blian roim theacht an tSlánuightheóra iseadh do rugadh go dtí an domhan toir i mbraighdineas an chuid de sna Iúdaígh ar a dtugtí rígheacht Israéil. Do socaruigheadh iad san sa dúthaigh lastoir agus d'fhanadar thoir. Deir cuid de'n lucht eóluis gur mheasgadar ar na treabhchas- aíbh lastoir, i dtreó nár fhan aon tuairisg fé leith ortha féinig. Tugaid an lucht eóluis sin ortha san, “na deich treabha do chuaidh ar ceal.” Deir lucht eóluis eile nár chuadar ar ceal i n-aon chor; gur mhair- eadar ameasg na ndaoine a bhí 'n-a dtímpal lastoir agus gur iomaduighdar go h-iongantach. Deir Ióséphus go raibh sliocht na dtreabh san 'n-a gcomhnuidhe <L 689> le linn a aimsire féin, lastoir de'n Euphrátes, agus go rabhadar líonmhar thar áireamh. D'á réir sin níor chuadar ar ceal ach sa mhéid gur leogadar uatha pé cuimhneamh beag, nú pé iarsma beag, a bhí acu de'n chreideamh fhírinneach nuair a rugadh soir iad. Níor dheacair do'n méid sin creidimh dul ar ceal uatha, mar bhí an taithighe ró mhaith acu, thiar sa bhaile, ar an bpágánacht a mhúin Ierobóam dóibh nuair a chuir sé suas an dá ghamhain óir úd dóibh le h-adhradh, gamhain acu i mBetel agus an gamhain eile i dtír Dan. D'fhanadar thoir agus ghlacadar, go breágh réidh, le págánacht na muinntire thoir, agus leis na nósaibh gráinneamhla go léir a bhain leis an bpágánacht san, nósa bhí ar eólus go maith acu sar ar fhágadar an áit thiar. D'á bhrígh sin ní raibh aon chuimhneamh acu ar theampul mór Dé i Ierúsalem, ná aon chaitheamh 'n-a dhiaidh acu. Níor dhein an braighdineas aon tairbhthe dhóibh féin, chun aithrighe, ná aon tairbhthe do'n mhuinn- tir a bhí 'n-a dtímpal lastoir, chun iad a thabhairt chun na fírinne. Ní mar sin do sna Iúdaígh a bhain le rígheacht Iúda agus le cathair Ierúsalem. Bhíodar san go h-olc, leis, agus go h-ana thugtha chun béasa págánacha do ghlacadh agus do leanmhaint. Ach bhí an teampul mór acu agus bhí a lán daoine naomhtha ar a measg. Agus bhíodh a lán daoine naomhtha ag teacht ó chríochaibh Israéil féin, daoine mar Thobias, chun Dia d'adhradh mar ba chóir sa teampul mór i gcathair Ierúsalem. Chimeád san uraim do'n teampul agus do'n chreid- eamh gan dul i n-éag ar fad i n-aigne na ndaoine. Bhí aon locht amháin ar an uraim, ámhthach, chómh fada agus chuaidh an choitchiantacht. Bhí a ndítheal acu 'á dhéanamh ar an dá thráigh do thabhairt leó, Dia d'adhradh, agus na déithe fallsa d'adhradh, i n-aonfheacht. Bhíodh na fáigí naomhtha, Ieremias agus daoine mar é, 'ghá innsint dóibh go h-árd go ndéanfadh Dia leó mar <L 690> a bhí déanta aige le muinntir rígheachta Israéil. Ní raibh aon mhaith 'n-a gcainnt. Fé dheire do tháinig an íde. Tháinig Nabuchodonosor, tímpal sé céad blian roim theacht Chríost, agus thóg sé cathair Ierúsalem agus do leag sé a fallaí cosanta, agus dhein sé fotharach de'n teampul mór. Do bhailigh sé chuige na h-árthaí óir agus na h-árthaí airgid, éacht saidh- bhris agus ollmhathais, agus do rug sé leis soir go Baibilóin an saidhbhreas go léir agus na daoine go léir, tímpal deich míle duine. Chonaic na daoine sin an léirsgrios a deineadh ar chathair Ierúsalem, agus chonacadar an teampul mór d'á losgadh agus na h-eachtranaigh iasachta istigh sa n-áit naomhtha. Bhí iongna a gcroidhe ortha. Níor mheasadar go gceadóchadh Dia choidhche a leithéid. An- san thuigeadar an chainnt a bhíodh ag na fáigíbh 'á rádh leó, .i. “Cad é an tairbhthe do Dhia na glóire an teampul an fhaid atá croidhe an duine imthighthe uaidh?” Nuair a thuigeadar an chainnt sin chromadar ar aithrighe dhéanamh. “Sinn féin fé ndeár an t-olc go léir!” adeiridís. “Tá an pionós go léir tuillte againn.” Chuireadar a dtoil le toil Dé agus ghlacadar an pionós, agus tímpal caogad blian 'n-a dhiaidh san do chuir Dia i gcroidhe an rí Curos na Iúdaígh do chur abhaile agus cathair Ierúsalem do chur suas airís. CCXCIII. AN TEAMPUL 'Á CHUR SUAS. Dhein Dia, moladh 's buidheachas leis, foidhne ana fhada le rígheacht Iúda agus le cathair Ierúsalem sar ar chuir sé Nabuchodonosor anoir chun a dhéanamh <L 691> leó mar a bhí déanta aige rainnt aimsire roimis sin le rígheacht Israéil agus le cathair Samaría. Bhí na daoine go léir, uasal agus íseal, iompuighthe amach ar fad ar an uile shaghas droch pheacaí. Bhíodar chómh tugtha san d'íodaladhradh go mbíodh íodail bheaga óir agus airgid ag gach aoinne agus é 'ghá n-adhradh do réir a thoile féin. Dhein cuid de sna righthibh, an chuid bheag díobh a bhí dílis do dhlighe Mhaoise, dheinea- dar iarrachtaí móra ar dhlighthibh agus ar cheremóintibh na dlighe do chur d'á gcómhlíonadh sa chathair agus sa teampul mar a cómhlíontí sa tsean aimsir roimis sin iad. Níor chuir an phoibilidheacht aon tsuím 'n-a saothar. Do lean an phoibilidheacht ag adhradh na n-íodal agus ag déanamh na ndroch pheacaí. Do labhair na fáigí amach go h-árd, 'ghá innsint go dtiocfadh ar an bpoibilidheacht san an ídé chéadna a bhí fhios acu bheith tagaithe ar phobul Shamaría. Ní raibh aon mhaith ann. Fé dheire do tháinig an idhe, mar a h-innseadh. Do tógadh cathair Ierúsalem agus do leagadh an teampul mór agus do rugadh na daoine agus an saidhbhreas go léir soir go Baibilóin. Deich mbliana agus dachad 'n-a dhiaidh san nú mar sin, bhí rí thoir i mBaibilóin agus Curos ab ainm dó. Do sprioc Dia an rí sin chun na nIúdach do chur thar n-ais siar chun a dtíre féin agus cathair Ierúsalem do dhéanamh suas airís agus an teampul mór do dhéanamh suas airís. Do dhein Curos reacht chun na h-oibre sin do chur chun cinn agus sidí an reacht:— “Táid rígheachta an domhain go léir tabhartha dhomh- sa ag an dTighearna, Dia neimhe agus talmhan, agus tá órduighthe aige dhom tigh a chur suas chuige féin i gcathair Ierúsalem, cathair atá i Iúdéa. Aoinne de dhaoinibh an Dé sin atá anso, a Dhia go raibh leis! imthigheadh sé suas go Ierúsalem, cathair atá i Iúdéa, chun an tighe do chur suas chun Tighearna Dia Israéil; <L 692> siné an Dia atá i Ierúsalem. Agus tugadh na daoine go léir, ins gach áit i n-a bhfuilid siad, gach duine i n' áit féin, gach aon chongnamh chun na h-oibre, le h-airgead agus le h-ór agus le saidhbhreas.” Ansan d'eirigh seanóirí Iúda agus Bheniamin, agus na sagairt agus na Lebhítigh, gach aoinne gur sprioc Dia é chun dul suas ag déanamh an teampuil go cathair Ierúsalem. Agus thug na daoine go léir a bhí 'n-a dtímpal an uile shaghas conganta dhóibh, árthaí óir agus árthaí airgid, agus ollmhaitheas, agus beithidhigh, agus gach sórd maoine. Ansan do dhein an rí Curos rud eile. Do thug sé amach na h-árthaí beannuighthe úd a rug Nabuchodonosor leis ó Ierúsalem, agus thug sé isteach iad i láimh Sassabasair, priúnsa na nIúdach, le breith thar 'n-ais siar go Ierúsalem, i dtreó go gcurfí isteach airís iad sa teampul mór nuair a bheadh sé curtha suas. Do cómhairigheadh na h-árthaí sin agus do fuaradh go raibh ann, deich mbáisíní fichid óir, míle báisín airgid, naoi sgeana fichid, deich gcinn fhichid de chupánaibh óir, cheithre chéad a deich de chupánaibh airgid de shaghas eile, agus míle árthach eile i dteannta an méid sin. Chúig mhíle agus cheithre chéad ar fad ab eadh uimhir na n-árthaí a cómhairigheadh isteach i láimh an phriúnsa Sassabasar, agus thug sé leis go dtí Ierúsalem iad. Ainm Chaldéach ar an bpriúnsa san ab eadh “Sassabasar.” Sorobabel ab ainm dó ameasg a dhaoine féin. Do tugadh “Sassabasar” air fé mar a tugadh “Baltassar” ar Dhaniel. Nuair a bhí an méid de sna Iúdaígh a bhí ag dul leis bailighthe aige agus áireamh déanta ortha do fuaradh go raibh breis agus cheithre dheich a dó de mhíltibh ann ar fad idir uasal agus íseal, lasmuich de lucht tuarastail. Bhí breis agus seacht míle agus trí céad díobh san ann. <L 693> CCXCIV. AG TEACHT ABHAILE. Chítear gur saidhbhirigheadh go mór cuid de sna Iúdaígh an fhaid a bhíodar sa bhraighdineas i mBaibilóin. Daoine léigheanta, creideamhnacha ab eadh cuid acu. Bhíodar go léir, nú an chuid ba mhó acu, ag déanamh na h-aithrighe. Do thuigeadar gur mar gheall ar pheacaíbh an náisiúin do chuir an Tighearna an braigh- dineas san ortha, agus chromadar ar an bpionós do ghabháil le n-ais agus ar é dh'fholag mar shásamh in sna peacaíbh, go mór mór mar shásamh sa n-íodal- adhradh a bhíodh ar siubhal ag na daoine go léir i gcathair Ierúsalem agus i dtír Iúda sar ar rugadh chun siubhail iad. Chonaic an mhuinntir thoir an aithrighe agus na tréithe fóghanta do tháinig ó'n aithrighe sin, agus tháinig uraim ana mhór acu do sna Iúdaígh. B'é toil an Tighearna, leis, an rath do chur ar na Iúdaígh lastoir, mar gheall ar an aithrighe sin agus mar gheall ar na béasaibh fóghanta do lean an aithrighe sin. Do thuig na daoine thoir rainnt de'n nídh sin, leis, agus i dteannta uraim a bheith acu do sna Iúdaígh bhí lán a gcroidhe d'eagla acu rómpa. Chonacadar go soiléir go raibh Dia cómhachtach ag tabhairt aire dhóibh agus 'ghá gcosaint ar namhdaibh de shaghas Amain, agus de shaghas na ndaoine úd a chuir isteach i n-uaimh na león Daniel dhá uair. Do tháinig as an aithrighe agus as an uraim agus as an eagla, agus 'n-a theannta san, as an dtabhairt suas a bhí ar na Iúdaígh agus as an éirim aigne a bhí acu, gur shaidhbhirighdar go mór sa n-áit thior bíodh gur i mbraighdineas a bhíodar ann. D'á dheasgaibh <L 694> sin bhí acu, nuair a chuadar chun bóthair, ag dul siar go Ierúsalem, seacht gcéad trí dheich a sé de chapailibh, dhá chéad cheithre dheich a cúig de mhiúilibh, cheithre chéad trí dheich a cúig de chamulaibh, sé mhíle seacht gcéad agus dhá dheich d'asalaibh. B'shiniad na beithidhigh iom- pair, agus is fuiriste a dh'aithint go raibh an méid sin beithidheach ábalta ar mhórán ollmhathais d'iompar, i n-éaghmais an méid ollmhathais a bhí ionta féin. Aoinne fheucfidh ar an mapa chífidh sé an áit 'n-a bhfuil cathair Bhagdaid anois, ar abhainn Tígris. Bhí cathair Bhaibilóin an uair sin, nách mór ar aghaidh na h-áite sin siar, ar abhainn Euphrátes, ach í bheith beagán níos sia ódheas 'ná Bagdad. Chífar, leis, go bhfuil slighe mhór fhada ó'n áit sin siar, nú iarracht bheag siar óthuaidh, go dtí cathair Ierúsalem. Do ghluais an chualacht Iúdach ó Bhaibilóin agus thugadar a n-aghaidh siar. Bhíodar tamal maith ar an slighe ach fé dheire do shroiseadar an tseana chathair, a gcathair féin, cathair Ierúsalem, agus isí a bhí go h-aindeis rómpa, for- mhór na dtighthe ar lár, agus an méid acu ná raibh ar lár ar fad iad ag tuitim as a chéile, agus gan 'n-a gcómhnuidhe ann ach rainnt daoine bochta, agus rud ba dhona 'ná an donas eile go léir, an teampul mór, an teampul glórmhar a chuir Solomon suas, é 'n-a chabhlach bhriste, na clocha móra breághtha sgaipithe ar an dtalamh, agus na beithidhigh ag gabháil isteach 's amach sa n-áit 'n-a raibh an áit ró naomhtha, an sanc- tum sanctórum. Ba mhór an brise croidhe do'n mhuinntir sin a bhí tagaithe abhaile as an mbraighdineas an radharc san a dh'fheisgint ansúd rómpa. Ach thugadar aghaidh ar an obair. B'é céad rud a bhí le déanamh 'ná an teampul mór do chur suas airís. B'shiné órdú an rí dhóibh. Chuige sin iseadh chuir sé uaidh siar abhaile iad. Chuige sin iseadh thug sé dhóibh na h-árthaí beannuighthe úd, chun an teampuil do chur <L 695> suas agus na n-árthaí sin do chur isteach ann mar a bhíodar cheana, sar ar rug rí eile, Nabuchodonosor, chun siubhail iad. Chromadar ar an gcostas do chur le chéile. Ní raibh bac ortha ann. Bhí a lán saidhbhris acu féin agus ní folamh a leog an rí agus an mhuinntir thoir uatha iad. Chuireadar suas altóir agus dhírighdar ar dtúis ar dhualgaisíbh an chreidimh do chómhlíonadh do réir dlighe Mhaoise, go mór mór ar na holocauistíbh agus ar na h-ídhbirtíbh eile do dhéanamh. Ansan thugadar airgead do shaoraibh agus do lucht cloch do shnoighe agus do cheárdaidhthibh eile agus do lucht oibre, agus chuireadar na crainn cédair 'ghá dtabhairt ó Libanus, agus chuireadar ar siubhal gach aon ghnó eile do bhain leis an obair, fé mar a bhí órduighthe ag an rí Curos dóibh. Do glanadh an talamh agus do cuireadh síos na clocha buinn mórthímpal. Ansan d'eirigh liúireach uathbhásach ó n-a raibh láithreach. Ach liúireach mheas- gaithe ab eadh an liúireach san. Is amhlaidh a bhí leath na ndaoine ag brise a gcroidhe ag gol agus an leath eile ag dul as a meabhair le neart áthais. Na sean daoine ag brise a gcroidhe ag gol, mar ba chuimhin leó go maith an seana theampul glórmhar; agus na daoine óga, ná feacaidh an seana theampul riamh, ag cur an anama amach le h-áthas. CCXCV. AN OBAIR D'Á COSG. Do stad an liúireach guil ó sna sean daoine agus an liúireach áthais ó sna daoine óga agus do ghluais an obair. Bhí na ceárdaidhthe ag obair agus bhí an <L 696> t-adhmad ag teacht ó Libanus agus bhí na fallaí ag eirighe. Mar a h-innseadh cheana, ámhthach, nuair a rugadh soir na Iúdaígh, do cuireadh anoir, chun na tíre a fol- amhuigheadh do líonadh, rainnt daoine ó'n ndúthaigh thoir. Nuair a chuir na daoine iasachta san fútha laistiar bhí an saoghal ag gabháil 'n-a gcoinnibh go h-iongantach; dubhairt duine eigin leis an rí, lastoir, gur bh'é cúis go raibh an saoghal ag gabháil 'n-a gcoinnibh ar an gcuma san 'ná gan aon eólus a bheith acu ar Dhia na h-áite thiar ná ar na gnóthaíbh creidimh le n-ar cheart é dh'adhradh. Ansan d'órduigh an rí cuid de shagartaibh na ndaoine a bhí thoir i mbraighdineas do bhreith siar, i dtreó go múinfidís na gnóthaí creidimh do sna daoinibh iasachta a bhí thiar. Do deineadh san, agus d'á deasgaibh sin bhí ídhbirtí an chreidimh Iúdaigh dh'á ndéanamh, ar chuma éigin. Bhí na daoine iasachta san, nú a sliocht, leathta ar fuaid na tíre thiar, agus a lán acu, gan amhras, 'n-a gcómhnuidhe istigh sa chathair. Chonacadar an obair. Dubhradar leó féin gur bhaoghalach nách tairbhthe thiocfadh as an obair sin dóibh féin. Thuigeadar nár bh'fhearra dhóibh rud a dhéanfidís 'ná aontú leis na Iúdaígh a bhí ag déanamh na h-oibre agus ansan go mb'fhéidir, ar ball, nuair a bheadh an obair déanta agus an chathair curtha suas, go bhféadfidís bheith ar aon dul leis na Iúdaígh, agus ná beadh ionta go léir ac an t-aon phobul amháin. Thánadar ag triall ar Shorobabel agus ar na seanóiríbh agus dubhradar leó mar seo:— “Leogaidh dúinn-na luighe isteach sa n-obair seo i n-aonfheacht libh, agus an teampul so do chur suas i nbhúr dteannta. An Dia a dh'adhran sibh-se isé a dh'adhraimíd-ne leis. Feuch, táimíd ag déanamh ídhbirtí chuige ó aimsir Asor Haddan, an rí Assuíriánach a chuir anso anoir sinn ar dtúis.” <L 697> Ach dubhairt Sorobabel agus Iósué agus na sean- úirí eile, 'ghá bhfreagradh: “Ní'l aon bhaint agaibh- se linn-na sa ghnó so. Is sinn-na féin a chaithfidh an tigh seo do chur suas chun ár dTighearna Dia, mar atá órduighthe dhúinn-na ag Curos rí na bPersach.” Ansan, ámhthach, nuair nár fhéad an mhuinntir sin na h-áite bheith ag cabhrú leó sa n-obair chromadar láithreach ar a mhalairt do dhéanamh. Chromadar ar bheith ag cur 'n-a gcoinnibh agus ar bheith ag déanamh an uile shaghas ceataighe dhóibh chun iad do chosg ar an obair. Le h-órdú an rí iseadh do tosnuigheadh an obair, agus do tuigeadh, dá bhféadfí an rí d'iompáil i gcoinnibh na h-oibre go gcaithfadh an obair stad. Do cromadh ar theachtairíbh a chur soir ag triall ar an rí chun bheith ag cúlchainnt agus ag tromaidheacht agus ag lochtú, agus 'ghá innsint roim ré cad iad na h-uilc agus na h-umáird a thiocfadh, do'n rí agus do'n rígheacht, as an obair sin, dá gcurtí chun cinn í. Níor stadadh an obair láithreach ach dó cuireadh ríghneas ar gach nídh. Do cuireadh neamhfhonn ar na ceárdaidh- thibh a bhí ag snoighe na gcloch. Do cuireadh neamhfhonn ar na daoine go raibh an t-adhmad d'á fhághail uatha. Do cuireadh sgáth ar gach aoinne a bhí ag tabhairt con- ganta, mar ní fheidir aoinne 'ná go mb'fhéidir go dtiocfadh fearg an rí ar an té a bheadh ró dhíograis- each chun na h-oibre chur chun cinn. Do lean neithe ar an gcuma san an chuid eile de réim Churois agus i gcaitheamh na h-aimsire go léir go dtí go dtáinig Darius i réim. Bhí aon nídh amháin 'n-a bhun leis an dtromaidheacht go léir, agus is ar an aon nídh amháin sin a bhí an chúlchainnt go léir ag oibriú. Bhí lucht na cúlchainnte 'ghá shíor chur os cómhair aigne an rí, dá gcurtí suas an chathair sin go dtiocfadh sí chun cómhachta, mar a <L 698> tháinig sí fadó roimis sin, i n-aimsir Dháibhid agus Solomoin, agus ansan nár bh'fhéidir do réim aon rí lastoir dul thar Iórdan siar go deó airís. CCXCVI. AN LEITIR AGUS AN FREAGRA. Bhí lucht na cúlchainnte ag déanamh gach aon díthil chun cosg do chur le h-obair an teampuil. Ní raibh ag teacht leó cosg do chur ar fad leis an obair, ach do tháinig leó mórán ríghnis do chur le gach aon tsaghas gnótha d'ár bhain leis an obair. Ní rabhadar sásta leis sin. Ní ríghneas a bhí uatha ach an obair do chosg amuich 's amach. Fé dheire do tháinig an chuid ba bhun- úsaighe acu i dteannta chéile agus shocaruighdar ar bheart a dhéanamh do chuirfadh, dar leó, fhiachaint ar na Iúdaígh a bhí tagaithe abhaile as an mbraighdineas eirighe as an obair d'á dheacaracht leó é. Shocaruigh- dar ar leitir do sgrí chun an rí, leitir do chuirfadh ar a shúilibh dó go soiléir nár bh'é a leas féin ná leas na rígheachta leogaint do'n obair dul chun cinn. Sidí an leitir a sgríobhadar:— “Chun Artaxerxes, an rí.” “Táid do sheirbhísigh, na fir atá 'n-a gcómhnuidhe ar an dtaobh so thiar de'n abhainn ag guidhe beatha agus sláinte dhuit. Bíodh fhios ag an rí, i dtaobh na nIúdach so atá tagaithe aníos chughainn-na uaibh-se, go bhfuilid siad tagaithe go dtí cathair Ierúsalem, cathair mhalluighthe, cathair cheannairceach, agus go bhfuil daingeana na catharach san acu 'á dhéanamh suas agus a fallaí briste acu 'á dheisiú. Agus anois bíodh 'fhios ag an rí, má <L 699> curtar suas an chathair sin, agus má deisightear a fallaí, ná díolfid na daoine sin cíos ná cáin ná dualgas rí, agus gur b'iad na righthe a bheidh thíos leis sin. Níor bh'fhéidir linn-na, ámhthach, gan cuimhneamh ar an salan a dh'itheamair i bpálás an rí, agus do ghoill sé orainn an eugcoir a dh'fheisgint 'á dhéanamh ar an rí, agus shocaruighmair ar sgéala do chur ag triall ar an rí agus an droch obair seo atá ar siubhal a thaisbeáint dó. Má deintear cuardach i leabhraibh an tseanachais gheóbhfar sgríobhtha in sna cúntaisíbh, gur chathair cheann- airceach an chathair sin riamh, cathair a bhíodh ag déanamh díobhála do righthibh agus do thíorthaibh, agus go n-eirigheadh cogaí fuilteacha innti, go dtí fé dheire gur caitheadh í dhísgiú ar fad mar gheall ar a droch ghníomharthaibh féinig. Táimíd 'ghá dheimhniú do'n rí, má curtar suas an chathair agus má deisightear a daingineacha, ná fanfidh aon tsealbhas agat-sa ar an dtaobh so thiar de'n abhainn.” Do chuir an rí, an freagra so ag triall ar an muinntir a sgríbh an leitir sin:— “Sláinte dhaoibh agus síothcháin. Do léigheadh os ár gcómhair an gearán so a chuireabhair chughainn, agus thugas órdú uaim, agus do deineadh an cuardach in sna sgríbhinníbh. Tá fághalta amach, de thoradh an chuar- daigh sin, go mbíodh an chathair sin sa tsean aimsir ag eirighe i gcoinnibh righthe, agus go raibh sí stuacach, ceannairceach, agus tugtha do chogaíbh, agus go raibh righthe cómhachtacha i Ierúsalem agus, go raibh forlámhas acu ar an dtír go léir lastall de'n abhainn agus go mbíodh cíos agus dualgas rí d'á ndíol leó. Anois d'á bhrigh sin éistidh leis an mbreith. Coisgidh na fir sin ar an obair atá acu 'á dhéanamh, agus ná curtar suas an chathair sin gan tuille órduighthe uaim-se. Ná bídhidh ríghin ag cur na reachta so i bhfeidhm, le <L 700> h-eagla, i ndiaidh ar ndiaidh, go méadóchadh an t-olc agus go mbeadh dhíobháil déanta do righthibh.” Chómh luath agus a fuair na Samaratánaigh agus an chuid eile de lucht na cúlchainnte an leitir sin siúd suas iad chun na catharach, chun na h-áite i n-a raibh na Iúdaígh ag obair fé stiúrú Soróbabel. Do léigh- eadar leitir an rí do Shoróbabel agus do sna Iúdaígh eile. Do b'éigean eirighe as an obair. Do stad gach aon rud. Do fágadh ansúd na clocha leath-shnoighte, na fallaí, cuid acu cúpla troigh ó'n mbun ar aoirde, an obair adhmaid leath-dhéanta, a lán neithe tosnuighthe agus gan aon rud críochnuighthe, agus d'imthigh na ceárdaidhthe agus an lucht oibre abhaile, gach aoinne chun a thighe féin nú chun gnótha éigin eile. D'fhan gnó an teampuil mhóir ar an ndul ar ar fágadh an uair sin é, go dtí an tarna bliain de réim Dharius rí na bPersach. Na Samaratánaigh, an dríodar díobh a fágadh chun an tailimh do shaothrú, agus na daoine iasachta do tháinig ann ó'n ndúthaigh thoir, agus pé díosgar sluagh eile a bhí taghaithe isteach ar a measg, isiad fé ndeár an stad san do chur le h-obair an teampuil. CCXCVII. DARIUS I GCÓMHACHT. D'imthigh rainnt aimsire agus gan aon obair ar siubhal. Ansan tháinig Darius rí na bPersach i gcómh- acht. Bhí fáig mór i Ierúsalem an uair sin. B'é toil Dé an fáig sin do spriocadh chun labhartha. Do labhair sé leis na Iúdaígh a bhí i Iúdéa agus i Ierúsalem agus dubhairt sé leó, i n-ainm Dé tosnú airís ar an obair a dhéanamh. D'eirigh Soróbabel mac Salatiel agus <L 701> Iósue mac Iesedec agus chromadar ar an obair a dhéanamh, go h-áirithe obair an teampuil. Bhí a lán de sna fáigíbh ag obair 'n-a dteannta. Tátanai ab ainm do riaghaltóir na tíre ó Iórdan siar, i n'fhear inid fé'n rí. Tháinig an fear san agus a lucht cómhairle ag triall ar na daoine a bhí ag déanamh na h-oibre agus d'fhiafraigh sé dhíobh cad é an t-úghdarás a bhí acu chun na h-oibre sin do dhéanamh, nú cé chómhairligh dóibh an obair a dhéanamh. Tháinig Soróbabel chucha, agus seanóirí na nIúdach, agus dubhradar:— “Sinn-na do chómhairligh do sna daoinibh seo an obair seo do dhéanamh. Do fuaramair órdú ó'n rí Curos chun na h-oibre dhéanamh, agus ní foláir dúinn an t-órdú san do chómhlíonadh. Curtar anois sgéala soir chun an rí agus fágtar fé'n rí cé 'cu do leanfar de'n obair nú ná leanfar.” Do socaruigheadh air sin. Sidí an leitir a chuir Tátanai agus a lucht cómhairle ag triall ar an rí:— “Chun an rí Darius, iomad síothchána. Bíodh 'fhios ag an rí gur chuadhmair go dtí tír Iúdéa, go dtí tigh an Dé Mhóir, an tigh atá ag na Iúdaígh 'á chur suas. Tá an obair 'á dhéanamh le dúthracht agus tá sí ag dul chun cinn go tiugh. Do labhramair leis na seanóiríbh agus d'fhiafruighmair díobh mar seo:— ‘Cé thug úghdarás daoibh-se chun an tighe sin do dhéanamh agus chun na bhfallaí sin do dheisiú?’ Do sgríobhmair síos a n-ainmneacha le cur chughat-sa. Ach dubhradar linn mar seo:— ‘Seirbhíseacha do Dhia neimhe agus talmhan iseadh sinn-na agus tá teampul againn 'á chur suas, teampul a deineadh mórán blianta ó shin, teampul a chuir rí mór a bhí ar Israél suas. Ach do chuir ár sínsear fearg ar Dhia neimhe agus do thug Dia neimhe isteach iad i láimh Nabuchodonosoir, rí Bhaibilóin, agus do leag an rí sin an teampul so, agus do rug sé na daoine leis go dtí Baibilóin. Ach sa chéad <L 702> bhlian do Churos 'n-a rí ar Bhaibilóin do dhein sé reacht 'ghá órdú go gcurfí suas an tigh seo. D'á éaghmuis sin do thug an rí Curos amach na h-árthaí óir agus airgid a rug Nabuchodonosor leis a' teampul Dé agus d'órduigh sé iad do chur isteach airís sa teampul so nuair bheadh an teampul so curtha suas. Do thug sé na h-árthaí sin do Shassabasar, 'sé sin, do Shoróbabel, agus dhein sé riaghaltóir de, agus d'órduigh sé dhó an teampul do chur suas. Do tos- nuigheadh obair an teampuil an uair sin agus ní'l an obair críochnuighthe fós. Anois, d'á bhrígh sin, má 'sé toil an rí é, cuarduighthear leabhair an rí i mBaibilóin feuchaint an bhfuil an reacht san a dhein an rí Curos le fághail ar a measg, agus ansan dein- eadh an rí a thoil féin i dtaobh na h-oibre seo.’” Do cuireadh an leitir sin ag triall ar an rí Darius. Do deineadh an cuardach, agus do fuaradh an reacht agus cúntas cruinn ar gach nídh d'ár dhein Curos nuair a bhí sé ag cur na nIúdach siar chun a dtíre féin agus ag tabhairt na n-árthaí óir dóibh, agus ag tabhairt an uile shaghas conganta uaidh féin dóibh, agus 'ghá chómhairliú do sna daoine a bhí 'n-a dtímpal lastoir an uile shaghas conganta thabhairt dóibh. Díreach mar a sprioc Dia aigne Churois chun na nIúdach do chur siar abhaile agus na h-árthaí óir agus airgid a thabhairt dóibh, agus an congnamh chun an teampuil do chur suas, do sprioc sé aigne Dhariuis chun gach nídh d'ár bheartuigh Curos do chur chun cinn díreach mar a bheartuigh Curos é. <L 703> CCXCVIII. CÚNTAS SGRÍOBHTHA. Do chomáin Tátanai agus an chómhairle an leitir sois ag triall ar an rí, ar Dharius rí na bhPersach. Do léigh an rí an leitir. Chuir sé láithreach lucht cuardaigh ag feuchaint isteach in sna leabhraibh ag lorg an cún- tais ba cheart a bheith ionta do réir na cainnte a bhí sa leitir. Níor bh'fhada go bhfuaradar an cúntas agus gach aon rud ainmnighthe ann, tríd síos, díreach mar a bhí ráidhte sa leitir. Bhí an cúntas sgríobhtha ar an gcuma so:— “Sa chéad bhliain do Churos 'n-a rí do reachtuigh Curos an rí nár bh'fholáir tigh Dé atá i Ierúsalem do dhéanamh suas sa n-áit 'n-a bhféadfí ídhbirtí dhéanamh, agus nár bh'fholáir na buinn a bheith láidir a ndóithin agus bunúsach a ndóithin chun foirgnimh a dh'fholag a bheadh trí fichid cúbat ar aoirde agus trí fichid cúbat ar leithead; go gcaithfí trí cuarda de chlochaibh gan snoighe a bheith in sna bunaibh sin, agus cuarda d'adhmad nua ar an gcuma gcéadna, agus an costas do theacht amach a' tigh an rí. Agus go gcaithfí na h-árthaí óir agus airgid a thug Nabuchodonosor leis go dtí Bhaibilóin, do bhreith thar n-ais siar agus iad do chur isteach airís 'n-a n-áit féinig i dteampul Dé.” Nuair a chonaic Darius an reacht san a dhein an rí Curos do sgríbh sé féin leitir ag triall ar Thátanai agus ar an gcomhairle 'ghá innsint dóibh gur fuaradh reacht Churois agus 'ghá rádh leó mar seo:— “Anois d'á brígh sin, a Thátanai, a riaghaltóir na tíre sin atá laistiar de'n abhainn, imthigh féin agus do lucht cómhairle abhfad ó sna daoine sin agus <L 704> leogaidh do riaghaltóir na nIúdach agus do shean- óiríbh na nIúdach an teampul san do chur suas i n-áit féin, i n-onóir do Dhia. Tá órdú tabhartha agam-sa dhóibh i dtaobh conus a dhéanfid siad an obair, agus go gcaithfidh an costas teacht a' ciste an rí. Tugaidh do sna fearaibh sin costas na h-oibre sin as an gcáin a díoltar leis an rí ó'n dtír atá laistiar de'n abhainn, agus tugtar dóibh é go cruinn le h-eagla go gcaithfí stad de'n obair. Tugtar dóibh, leis, gamhna agus uain, agus gach nídh eile a bheidh riachtanach dóibh i dtreó go mbeidh ar a gcumas ídhbirtí d'ofráil chun Dé neimhe, do réir mar is gnáth le sagartaibh Ierúsalem. Agus bídís ag déanamh na n-ídhbirtí chun Dé neimhe agus ag guidhe ar son an rí agus ar son a chlainne, 'ghá iarraidh go dtabharfí sláinte dhóibh.” “Agus tá órdú tabhartha agam-sa: má dheinean aoinne atharú sa reacht so, sail do bhaint amach a' tigh an duine sin agus é féin do thárnáil ar an sail sin, agus a thigh do chur sa chiste phoibilidhe. Agus an Dia do chuir a ainm féin ag cómhnuidhe sa n-áit, go ndeinidh sé íde ar gach pobul agus ar gach rígheacht a shínfidh lámh chun aon chosg ná aon dochar a dhéanamh do thigh Dé atá i Ierúsalem.” “Mise Darius agus do dheineas an reacht so, agus cuirfad fhiachaint ar dhaoine beart a dhéanamh d'á réir.” Do shocaruigh san an gnó go léir. Do stad lucht na cúlchainnte. Bhí lán a chroidhe de sgannra ar an uile dhuine acu aon fhocal do labhairt i gcoinnibh na h-oibre le h-eagla gur bh'as a thigh féin a bainfí an tsail úd, agus gur bh'é féin a tárnálfí uirthi. Do ghluais an obair, chuaidh gach aon rud chun cinn. Do díoladh costas na h-oibre as airgead an rí. Bhí na Iúdaígh gan aon bheann ar Thátanai, mar bhí riaghal- tóir fé leith ortha féin. Ach do thug Tátanai agus a chómhairle an costas dóibh go macánta. <L 705> Sá mhí ar a dtugtí Adar, sa sémhadh bliain de réim Dhariuis, iseadh do chríochnuighdar an teampul. Do chríochnuighdar an obair go maith agus bhí an teampul go h-áluinn nuair a bhí sé críochnuighthe acu. Ba ró mhian leó féin é bheith go h-áluinn, i n-onóir do Dhia, agus ó bhí an rí chómh fial ba ro mhian leó an teampul a bheith i dtreó nár bhaoghal go bhfaighfí aon locht air. CCXCIX. ESDRAS. Tímpal chúig céad a dó dhéag de bhlianaibh roim theacht an tSlánuightheóra iseadh do críochnuigheadh an teampul i gcathair Ierúsalem, tar éis na nIúdach do theacht abhaile as an mbraighdineas. Nuair a bhí an teampul críochnuighthe acu d'fheuchadar isteach i leabhar na dlighe, leabhar Mhaoise, agus do cheileabh- radar an cháisg do réir mar a bhí an ceileabhradh san órduighthe sa leabhar. Dheineadar gach nídh go cruinn do réir na bhfocal a bhí sa leabhar, agus bhí áthas mór ortha go léir agus iad ag breith bhuidhea- chais ó chroidhe le Dia mar gheall ar iad a thabhairt abhaile airís go dtí cathair Ierúsalem, agus croidhe rí na bPersach d'iompáil i bhfabhar dóibh i dtreó gur thug sé an congnamh go léir dóibh chun na h-oibre dhéanamh agus gur chosain sé chómh maith iad ar na namhadaibh a bhí ag cur 'n-a gcoinnibh chómh malluighthe. Tímpal dhá chéad agus a dó dhéag de bhlianaibh roimis sin iseadh bhí an rí d'ár bh'ainm Esecias i réim sa chathair chéadna san Ierúsalem. Roimis an mbraighdineas ab eadh é sin. Rí fóghanta, diadha, ab eadh Esecias. Chonaic sé na droch ghníomhartha a bhí ar siubhal ameasg na nIúdach go léir, ní h-amháin <L 706> ameasg na Samaratánach ach ameasg muinntire Iúda chómh maith. Ag feuchaint siar dó tríd an seanachas chonaic sé nár ceileabhradh an cháisg i gceart ná ar aon tslacht ó aimsir Sholomoin. Dhein sé féin iarracht ar an gceileabhradh do dhéanamh mar ba cheart. Thug sé iarracht ar na daoine go léir do chruinniú go dtí Ierúsalem, i dtreó go ndéanfí an ceileabhradh díreach mar a deineadh é i n-aimsir Sholomoin. Chomáin sé teachtairí agus leitreacha mórthímpal chun na dtreabh go léir 'ghá iarraid ortha teacht go dtí Ierúsalem agus an cháisg do cheileabhradh do réir dlighe Mhaoise. Is amhlaidh a bhí na Samaratánaigh go léir ag stealla- mhagadh fé sna teachtairíbh agus fé sna leitireachaibh agus fé'n rí. Ach mar sin féin tháinig rainnt acu. Do chruinnigh a lán ó thír Iúda agus tháinig rainnt bheag ó thír Israéil. Do ceileabhradh an cháisg an uair sin chómh maith agus d'fhéad an rí a chur fhiachaint ar na daoine a tháinig an obair a dhéanamh. Bhí tabhairt amach mór sa cheileabhradh agus bhí áthas mór ar gach aoinne a bhí 'ghá dhéanamh. Deiridís le n-a chéile go raibh aimsir Sholomoin airís acu. Nuair a bhí an saothar agus an tabhairt amach go léir críochnuighthe, ámhthach, ba léir ná raibh aon ghus cheart sa n-obair. Ní raibh croidhe na ndaoine sa ghnó. Chuaidh an tabhairt amach as a gcuimhne go luath, agus do leanadar go léir ar adhradh na n-íodal agus ar gach aon gráinneamh- lacht eile ar a raibh taithighe mhaith acu, go dtí fé dheire gur tháinig Nabuchodonosor agus gur sguab sé chun siubhail i dteannta chéile iad. An fhaid a bhíodar lastoir sa bhraighdineas do thuigeadar iad féin. Tháinig ana ghráin acu ar an íodaladhradh agus ar na droch bheartaibh eile úd a thug an mífhoirtiún go léir ortha. Do tugadh le tuisgint do gach sliocht, fé mar a tháinig, lastoir, cad fé ndeár an mífhoirtiún. Tháinig as san gur ghlac gach sliocht, fé mar a tháinig, fuath do chúis an <L 707> mhífhoirtiúin, i dtreó go raibh an tsliocht a tháinig abhaile, geall le bheith ó bhaoghal tuitim in sna droch bheartaibh úd a thug an mífhoirtiún ar a sínsear. Mar gheall air sin do ceileabhradh an cháisg go maith agus go solmanta agus do leanadh 'ghá cheileabhradh go diadha ó bhliain go bliain, 'n-a dhiaidh san. Tar éis an cheileabhradh san a deineadh nuair a críochnuigheadh an teampul, iseadh tháinig Esdras anoir ó Bhaibilóin go dtí Ierúsalem. Duine léigh- eanta ab eadh é, agus duine naomhtha ab eadh é. Do thuig an rí a bhí ar Bhaibilóin cad é an saghas duine Esdras, agus thug sé úghdarás mór dó agus mórán saidhbhris, ór agus airgead agus ollmhaitheas, chun gnó Dé do chur ar aghaidh, agus do chimeád d'á dhéanamh sa cheart, i gcathair Ierúsalem nuair a thiocfadh sé ann. Tháinig sé ann agus bhí a dhóithin mór le déanamh aige a d'iarraidh na nIúdach a chimeád ó chómhluadar, go mór mór ó cheangalaibh pósta, leis na h-aicmeachaibh daoine a bhí 'n-a dtímpal. Ach do dhein sé an gnó san maith go leór, agus do cimeádadh an creideamh glan go leór ar feadh rainnt aimsire. CCC. PILIB. Do críochnuigheadh an teampul mór i gcathair Ierúsaleim, mar a h-innseadh, agus bhí na Iúdaígh a tháinig abhaile as an mbraighdineas ana dhílis do'n chreideamh agus ana dhíograiseach i ndéanamh gach gnótha diadha do réir mar a bhí órduighthe i ndlighe Mhaoise. Bhí an bheirt fhear naomhtha úd, Esdras agus Nehemias <L 708> ag tabhairt aire dhóibh agus 'ghá gcómhairliú agus 'ghá gcimeád ar a leas. Tímpal céad go leith blian tar éis na h-oibre sin an teampuil a bheith críochnuighthe bhí rí i dtír na Gréige, i Macedon, agus Pilib ab ainm dó. Do rugadh mac do'n rí sin agus Alegsandar ab ainm dó. Chómh luath agus tháinig Alegsandar i n-aois chun léighinn a mhúine dhó d'iarr a athair ar Aristotelés oideachas an leinibh do ghabháil mar chúram air. D'iarr Aristotelés tuarastal ana mhór, mar adeirtear. “Ach, a dhuine” arsa Pilib, “tá san ró mhór ar fad. D'fhéadfinn daor a cheannach ar an airgead san.” “Tá go maith, a rí, arsa Aristotelés “d'fhéadfá gan amhras, agus daor maith láidir. Ceannaigh daor agus cuir ag múine do mhic é agus beidh beirt acu ar ball agat, dhá dhaor.” Do thuig Pilib go raibh an ceart ag Aristotelés agus do réidhtigh sé leis ar an dtuarastal a dh'iarr sé. Bhí an t-oide go maith, agus bhí an daltha go maith. Do tugadh an fhóghluim go maith, agus do tógadh an fhoghluim go maith, agus bhí an mac ag fás, agus ba léir do'n oide agus do'n athair agus do gach aoinne a bhí ag feuchaint ar an bhfás san go ndéanfadh an mac san fear ana thréan. Innstear gníomh a dhein sé nuair a bhí sé cheithre bliana déag nú mar sin. Thug buidhean de lucht airm an rí abhaile leó i bhfuadach éigin rainnt capal. Bhí bramach breágh cumasach óg ortha, ach bhí sé chómh ceanntréan san go raibh ag teip glan ar aoinne de sna fearaibh é mharcaidheacht. Ní túisge bhíodh marcach ar a mhuin 'ná mar a bhíodh an marcach curtha amach de dhruim a chluas aige le poc-léim agus é féin imthighthe ar cos anáirde ar fuaid an mhachaire. Nuair a théidheadh marcach ar a mhuin go mbíodh an greim ró mhaith aige agus go dteipeadh air an marcach do chur de leis an bpoc-léim, d'eirigheadh <L 709> sé ar a chosaibh deirigh agus chaitheadh sé siar é féin ar fleasg a dhroma. Do ghortuigh sé cuid de sna marcachaibh. D'órduigh an rí é mharbhú. “Faire, a athair,” arsan mac, “ná mairbh an capal breágh. Tabhair domh-sa é.” “Mharbhóchadh sé thu,” ar san t-athair. “Leog dom triail a bhaint as,” ars an mac. Fé dheire do tugadh an capal dó agus do tugadh cead dó triail a bhaint as. Do rug sé ar an sriain agus sar a raibh fhios ag an gcapal cad a bhí chuige bhí an garsún ar a mhuin do léim. Thug an capal poc-léim. Ní raibh aon mhaith dhó ann. D'fhan an garsún ar a mhuin. Thug sé an tarna poc-léim i dtreó gur thóg sé na cheithre cosa glan ó'n dtalamh, slat ar aoirde, agus go raibh a cheann siar idir a dhá chois tosaigh aige agus a dhá chois deirigh sa n-aer, le linn teacht ar talamh dó. Do theip air an marcach a chur de. Ansan do chaith sé siar ar an dtalamh é féin. Nuair a bhí sé ar fleasg a dhroma bhí an marcach 'n-a sheasamh i n'aice. Sar a raibh sé ar a chosaibh i gceart airís bhí an marcach do léim ar a mhuin. Do lean na cleasa san ar feadh tamail. Fé dheire thug an capal aghaidh ar an machaire agus do ghluais sé 'n-a lán rith. Ansan do tugadh na spuir dó gan staonadh. Ar ball tháinig sé abhaile go h-ana mhín agus go h-ana chneasta agus an garsún ar a mhuin go daingean. Siné an capal cogaidh a bhí ag Alegsandar 'n-a dhiaidh san in sna cogaíbh. Bucephalus an ainm a thug sé air, mar bhí ceann ana mhór air agus ana dheab- ramh aige le ceann tairbh, .i. “Bous” = “tarbh;” “cephalos” = “ceann.” <L 710> CCCI. ALEGSANDAR. Nuair a bhí Alegsandar tímpal ocht mbliana déag d'aois do rug sé buadh i gcath i n-aghaidh na dTéibéach. Do rug sé an buadh le corp éirime aigne agus eóluis ar ghnó cogaidh agus tréine gnímh i dtreó go raibh áthas ana mhór ar a athair agus go ndubhairt sé leis: “Tá mó rígheacht ró bheag duit, a mhic; ní mór duit rígheacht mhór do sholáthar duit féin.” Níor bh'fhada 'n-a dhiaidh san gur marbhuigheadh Pilib. Do deinead rí d'Alegsandar ar na Gréagaigh go léir. Ní raibh sé fiche bliain d'aois ar fad an uair sin. Do chruinnigh sé slóighte Gréagach agus do ghluais sé leó amach, óthuaidh agus soir, agus ódheas sa n-Éigipt mar ar chuir sé cathair Alegsandria ar a bunaibh; soir airís, go dtí go raibh an domhan go léir curtha fé n-a smacht aige, ó'n dtaobh thiar theas de'n Éigipt go dtí an tír atá lastoir de'n abhainn ar a dtugtar Indus. Nuair a bhí an obair sin déanta aige bhí sé 'n-a chómhnuidhe i mBaibilóin ar feadh rainnt bheag aimsire agus do buaileadh breóite ann é. Níor mhair sé ach deich lá leis an mbreóiteacht. Fuair sé bás trí chéad dhá dheich a trí (323) de bhlianaibh roim Chríost, agus gan é ach trí dheich a dó (32) de bhlianaibh d'aois. Do rainn a thaoiseacha airm eatartha na dúthaí fada fairinge a bhí curtha fé n-a smacht aige. Bhí duine acu san agus Seleucus ab ainm dó. Ar Shuíria a bhí sé 'n-a rí. Do tugad Seleucuídigh ar a shliocht 'n-a dhiaidh. Bhí Antiochus Epiphanés mar ainm ar dhuine de'n tsliocht san. Bh'é an ceathramhadh rí Seleucuídeach é de'n ainm, an ceathramhadh Antiochus. Bhí sé i réim <L 711> ó'n mbliain céad seacht ndeich a chúig roim Chríost go dtí an bhliain céad sé dheich a ceathair. Deir an Bhíobla gur chuir an rí sin cogadh ar an Éigipt, mar gur theastuigh uaidh dhá rígheacht a bheith aige agus gan bheith i dtúrtaoibh leis an aon rígheacht amháin. Chuir sé mór shluagh le n-a chéile agus chuaidh sé síos sa n-Éigipt. Ptolemé ab ainm do rí na h-Éigipte an uair sin. Bhí eagla air roim mhór shluagh Antiochuis agus chuaidh sé i bhfolach uaidh. Do sgrios Antiochus an Éigipt agus thug sé mórán saidhbhris aisti leis. Ag teacht thar n-ais dó do ghlaoidh sé go dtí Ierúsalem, é féin agus a mhór shluagh. Ní raibh aon mhór shluagh i Ierúsalem chun cur 'n-a choinnibh. Chuaidh sé isteach sa teampul agus thóg sé a raibh d'árthaíbh beannuighthe sa teampul agus gach aon tsaghas eile saidhbhris d'á raibh le fághail ann agus d'imthigh sé soir abhaile. Tar éis dhá bhlian, ámhthach, do chuir sé mór shluagh eile siar airís go dtí Ierú- salem. Do leogadar ortha gur i gcaradas a thánadar. Do leogadh isteach iad. Nuair a bhíodar istigh d'iom- puighdar ar mhuinntir na catharach agus chromadar ar iad do mharbhú. Dheineadar éirleach uathbhásach ortha. Do thógadar gach aon rud ab fhéidir a dh'aistiriú agus do loisgeadar an chathair. Do leagadar fallaí na catharach agus fallaí na dtighthe. Ansan bhí íde déanta ar an gcathair chómh h-olc díreach leis an íde a dhein Nabuchodonosor uirthi breis agus cheithre chéad blian roimis sin. Innstear sa Bhíobla go raibh droch obair ar siubhal ameasg na nIúdach. Go raibh daoine ar a measg a bhí ag déanamh a ndíthil chun dlighe Mhaoise do chur i leiththaoibh agus dlighthe na bpágánach do ghlacadh. Innsean an Bíobla an saghas cainnte a bhíodh acu d'á labhairt le n-a chéile: “Imthighmís agus deinimís connradh leis na geintibh atá i n-ár dtímpal, óir tá mórán uilc tagaithe orainn ó dheighileamair sinn féin <L 712> uatha.” Do taithn an saghas san cainnte leó agus chromadar ar thaithighe dhéanamh de nósaibh na bpágánach agus ar phágánaigh a dhéanamh díobh féin i dtreó go mbeidís ar aon dul leis na págánaigh a bhí 'n-a dtímpal. Bhí an íde a deineadh ar Ierúsalem an uair sin níba mheasa, ar shlighe, 'ná an íde a dhein Nabucho- donosor uirthi. Nuair a bhí an t-éirleach déanta acu an uair sin do chuaidh buidhean láidir acu isteach sa pháirt de'n chathair ar a dtugtí cathair Dháibhid agus dhainginighdar an áit agus d'fhanadar ann, agus bhídís ag déanamh foghla ar na daoine mórthímpal agus 'ghá marbhú agus ag breith na foghla leó isteach sa daingean a bhí déanta acu. CCCII. ANTIOCHUS. Nuair a bhí an pháirt de chathair Ierúsaleim ar a dtugtar cathair Dháibhid 'n-a dhaingean láidir agus na págánaigh istigh ann agus iad ag rith amach anois agus airís, gan aon choinne leó, agus ag robáil na ndaoine a bhí sa chuid eile de'n chathair agus 'ghá marbhú, bhí an sgéal go h-olc ag clainn Israéil. Thosnuighdar ar bheith ag imtheacht ar fad as an gcathair agus ag tabhairt aghaidh ar dhúthaíbh iasachta nú ar na h-uaig- neasaibh, i dtreó, ar ball, gur págánaigh iasachta ar fad, geall leis, a bhí 'n-a gcómhnuidhe sa chathair. Nuair a bhí an sgéal ar an gcuma san ag clainn Israéil do dhein Antiochus, an rí, socarú nua. Do bheartuigh sé i n'aigne go ndéanfadh sé págánaigh ghréagacha de sna náisiúnaibh go léir a bhí fé n-a smacht aige. Dhein sé dlighe 'ghá chur san i bhfeidhm. <L 713> Do ghlacadh an dlighe ins gach aon bhall ach amháin ameasg an méid de sna Iúdaígh a lean dílis do dhlighe Mhaoise. Bhí a lán acu nár fhan. Do chaitheadar san uatha dlighe Mhaoise agus ghlacadar dlighe an rí Antiochus. Ansan do tosnuigheadh ar dhlighe an rí do chur i bhfeidhm le foréigin ar na Iúdaígh ná glacfadh le n-a dtoil é. Do chómáin an rí teachtairí, agus leitireacha acu, go dtí Ierúsalem, agus go dtí catharacha eile Iúda, 'ghá rádh leó go gcaithfidís dlighthe náisiún uile an domhain do ghlacadh; go gcaithfidís stad de sna h-ídhbirtíbh a bhíodh acu 'á dhéanamh i dteampul Dé, agus go gcaithfidís stad de bheith ag cimeád na sabbóidí feasta, agus de bheith ag tímpalghearradh na leanbh, agus de gach nós eile d'ár bhain le n-a gcreideamh féinig. D'órduigh sé na h-áiteana bean- nuighthe d'iompáil chun gnóthaí coitchiana, agus iad do thuathú. Ansan d'órduigh sé teampuil phágánacha do chur suas agus altóracha págánacha, agus íodail; agus d'órduigh sé muicfheóil agus beithidhigh neamh- ghlana d'ídhbirt ar na h-altórachaibh sin. Agus ansan aon duine ná glacfadh na dlighthe sin agus beart a dhéanamh d'á réir go gcaithfí é chur chun báis, le h-órdú an rí Antiochus Oirdheirc (cialluighean Epiphanés oirdheirc). Do cheap sé riaghaltóir chun dul mór- thímpal chun na náisiún go léir agus na dlighthe sin do chur i bhfeidhm ins gach aon bhall. Ansan a tháinig an cruadhtan. Bhí a lán de sna Iúdaígh agus do ghlac- adar na dlighthe nua le h-áthas agus le fonn. Bhí na nósa págánacha acu 'á ghlacadh cheana gan aon fheidhm dlighe 'ghá dtarrach 'n-a dtreó. Nuair a tháinig an dlighe is amhlaidh a bhí áthas ortha agus siúd réir na dlighe acu 'á dhéanamh láithreach agus gach aon chongnamh acu 'á thabhairt d'oificeachaibh an rí chun teacht suas leis na Iúdaígh a bhíodh ag diúltú, agus an dlighe chur i bhfeidhm ortha. Do chuir san fhiachaint ar na diúltóiríbh <L 714> teiche le n-a n-anam agus imtheacht amach sa n-uaig- neas agus dul i bhfolach i bpollaibh talmhan agus i bpluaisibh caraigreach, níba thúisge 'ná mar a bhrisfidís dlighe Dé, agus 'ná mar a thruailleóchaidís iad féin le feólaibh coisgithe d'ithe, le h-órdú an rí. Ansan do chuir Antiochus suas ar altóir Dé íodal gráinneamhail an léirsgriosa, agus b'é íodal é sin ná deilbh do Iúpiter Oluimpius, agus chuir sé suas altóracha ar fuaid catharacha Iúda mórthímpal, agus bhíodh na daoine ag dógh túise agus ag déanamh ídhbirtí i ndóirsibh na dtighthe agus in sna sráidean- aibh. Agus do ghearradh muinntir an rí na leabhair bheannuighthe, pé áit 'n-ar fhéadadar teacht ortha agus do dhóghdar iad sa teine; agus an uile dhuine go bhfaightí leabhair thiomna an Tighearna aige do curtí chun báis é; agus an uile dhuine a gheibhtí ag déanamh do réir dlighe an Tighearna do curtí chun báis é, do réir reachta an rí. Nuair a dheineadh bean tímpal- ghearradh ar a leanbh do mharbhuighdís an bhean agus do chrochaidís an leanbh ar a muineál, agus do mhar- bhuighdís an té a dheineadh an tímpalghearradh. Ach i n-aindeóin na tíoránachta san go léir bhí a lán de chlainn Israéil agus do shocaruighdar 'n-a n-aigne ná h-íosfidís bia neamhghlan, agus go bhfuil- iceóchaidís bás níba thúisge 'ná mar a thruailleóchaidís iad féin le bia neamhghlan; agus nuair ná h-íosfidís an bia neamhghlan do curtí chun báis iad, agus bhí buile feirge ar na daoine go léir. Bhí an uair sin 'n-a chómhnuidhe i gcnoc Mhodin, fear gur bh'ainm dó Matatias; bhí cúigear mac aige agus sidiad na h-ainimneacha a bhí ortha, .i. Eóin Gaddis, agus Símon Taisi, agus Iúdás Machabéus agus Eleásar Abaron, agus Iónatan Apphus. Bhíodar san ag feuchaint ar an ndroch obair a bhí ar siubhal ameasg muinntire Iúda agus Ierúsalem, agus <L 715> dubhairt Matatias leó, agus dubhradar go léir le n-a chéile: “Cad é an tairbhthe dhúinn bheith beó i n-aon chor agus bheith ag feuchaint ar an gcor atá ar ár ndaoine agus ar ár gcreideamh agus ar gach aon rud a bhainean le clainn Israéil? Is fearr bás d'fhághail 'ná bheith ag feuchaint ar a leithéid d'obair.” Agus chromadar ar a nguidhe do chur suas chun Dé 'ghá iarraidh ar Dhia leogaint dóibh bás d'fhághail marar bh'é toil Dé cosg a chur leis an ndroch obair. Le n-a linn sin do chuir an rí Antiochus daoine uaidh chun dul go dtí Modin agus a chur fhiachaint ar na daoine a bhí ann ar a dteiche, ídhbirt phágánach do dhéanamh agus túis do dhógh, agus cúl a thabhairt le dlighe Dé. Do thoiligh a lán de chlainn Israéil, agus thánadar ag triall ar theachtairíbh an rí agus do dheineadar an rud a h-iarradh ortha dhéanamh. Ach do sheasaim Matatias agus a chúigear mac, agus níor ghéilleadar do'n rí. CCCIII. MATATIAS. Bhí an rí Antiochus ag déanamh a dhíthil chun a chur fhiachaint ar na Iúdaígh a gcreideamh féinig do shéanadh agus an phágánacht a bhí ag na Gréagaigh do ghlacadh, agus bhí cuid de sna Iúdaígh féin ag cabhrú leis go fonnmhar. Bhí sé ag cur na ndaoine chun báis ná déan- fadh rud air. Bhí altóracha págánacha curtha suas aige in sna catharachaibh ar fuaid na tíre agus bhí a lucht airm ag imtheacht ins gach treó ag bailiú na ndaoine chun na n-altórach san agus 'ghá órdú dhóibh teacht agus ídhbirtí do dhéanamh chun na ndéithe fallsa do réir na dlighe a bhí déanta agus a bhí d'á cur i <L 716> bhfeidhm. Nuair a dheineadh daoine rud ortha do mhol- aidís iad agus do gheallaidís fabhar ó'n rí dhóibh. Na daoine a dhiúltuigheadh dóibh do chuiridís chun báis iad. Bhí Matatias 'n-a chómhnuidhe i gcathair ar a dtugtí Modin. Tháinig na teachtairí ó'n rí chun a chur fhiach- aint air féin agus ar a chlainn mhac toil an rí do dhéanamh. Dubhradar leis mar seo:— “Fear creideamhnach iseadh thusa sa n-áit seo, duin'uasal iseadh thu agus tá úghdarás mór agat ameasg do chómharsan. Má dheinean tusa an nídh seo a theastuighean ó'n rí déanfid do chómharsain go léir an rud céadna agus beidh an rí buidheach díot agus bronnfidh sé saidhbhreas mór ort agus mórán tabharthaistí agus beidh sé 'n-a dhuine mhuinnteartha agat, agus is mó cuma 'n-a mbeidh ar a chumas tairbhthe dhéanamh duit. Tar-sa anso, d'á bhrígh sin, agus dein an ídhbirt ar dtúis agus ansan tiocfid siad go léir.” “Dá ndeineadh an uile dhuine riamh d'á bhfuil sa tír rud ar an rí,” arsa Matatias, do ghuth árd, “agus dá dtugadh an uile dhuine riamh acu a chúl ar chreideam a shínsear agus ar dhlighe Mhaoise, ní dhéan- fad-sa, ná ní dhéanfidh aoinne dem' mhacaibh é, ná aoinne dem' ghaoltaibh. Is túisge linn aitheanta Dé do chimeád 'ná aitheanta Antiochuis, agus go bhfeacaidh Dia orainn agus go gcabhruighidh sé linn chuige. Ní dheanfimíd an ídhbirt sin. Ní h-aon mhaith dhuit bheith ag braith air go ndéanfidh aon duine againn a leithéid.” Díreach le linn na cainnte sin a chríochnú dhó, tháinig Iúdach áirithe chun na h-altórach agus chrom sé ar chur i dtreó chun na h-ídhbirte do dhéanamh do'n íodal a bhí ansúd ar an altóir. Bhí Matatias agus na daoine go léir ag feuchaint air. Nuair a chonaic Matatias an t-ullmhúchán aige 'á dhéanamh, agus an <L 717> fuadar a bhí féi, do las a chroidhe le buile feirge agus do chorruigh a chuid fola. Tharraig sé a chlaidheamh agus do léim sé chun an Iúdaígh sin agus bhuail sé agus mhairbh sé é, agus sar a raibh fhios ag teachtaire an rí cad a bhí chuige bhí sé sin, leis, ar lár marbh aige. Do raob sé an altóir agus dhein sé brúsgar de'n íodal. Ansan do ghluais sé tríd an gcathair ag glaodhach ar na daoine mar seo:— “Gach duine go bhfuil uraim aige do chonnradh an Tighearna, agus do chreideamh ár sínsear agus do dhlighe Mhaoise leanadh sé mise.” D'imthigh sé féin agus a chúigear mac amach chun na gcnoc agus d'fhágadar a raibh acu 'n-a ndiaidh i gcathair Mhodin. Do lean a lán de mhuinntir na catharach é agus d'fhágadar a gcuid an tsaoghal 'n-a ndiaidh. Deir an Bhíobla gur imthigh na mná agus an chlann amach i n-aonfheacht leis na fearaibh. Chuadar i bhfolach i bpluaisibh na gcnoc agus i n-áiteanaibh uaigneacha. Tugtar le tuisgint gur rugadar leó amach as an gcathair rainnt éigin beithidheach a thabarfadh bainne dhóibh. CCCIV. GAN COSAINT A DHÉANAMH. Nuair a raob Matatias an altóir phágánach úd agus nuair a mhairbh sé an Iúdach a bhí chun na h-ídhbirte do dhéanamh ar an altóir sin, do réir órdú an rí, agus nuair a mhairbh sé an teachtaire ó'n rí, do ghlaoidh sé ar na Iúdaígh go léir a bhí i gcathair Mhodin agus d'iarr sé ortha é féin do leanmhaint. D'eirigh a lán acu agus do leanadar é. D'imthigh sé féin agus iad féin amach as an gcathair agus thugadar aghaidh ar <L 718> an bhfiantas. Bhí fhios acu go dtiocfadh mór shluagh ó'n rí chun díoltais a dhéanamh ar an muinntir a mhairbh a theachtaire agus ná géillfadh d'á dhlighe, agus d'á luathacht a bheidís imthighthe as an gcathair gur bh'eadh b'fhearra dhóibh féin é. D'imthighdar amach sa bhfiantas agus chuadar i bhfolach chómh maith agus d'fhéadadar é. D'imthigh a mná agus a gclann amach i n-aonfheacht leis na fearaibh agus do rugadar leó rainnt beithidh- each a thabharfadh bainne dhóibh. Ní chun aon áite amháin a chuadar go léir amuich sa bhfiantas. Chuaidh rainnt mhaith acu chun áite áirithe mar a raibh caoi mhaith acu ar dhul i bhfolach. Ní raibh Matatias ar an mbuidhin sin. Níor bh'fhada gur lean sluagh armála de mhuinntir an rí iad. Mar a thuitean amach i gcómhnuidhe, i ngnó d'á shórd, fuaradar a ndóithin daoine chun eóluis na slighe thabhairt dóibh agus chun a dh'innsint dóibh cad é an treó baill i n-ar dhóichighe dhóibh teacht ar an muinntir a bhí uatha. Níor bh'fhada go dtánadar ortha. Do labhradar leó. “Tagaidh amach anso,” arsan ceann a bhí ortha, “agus bíodh ciall agaibh agus deinidh an rud atá ag an rí 'á iarraidh oraibh, i dtreó ná beidh orainn-na sibh go léir do chur chun báis.” “Ní dhéanfimíd rud ar an rí,” ar siad san. “Tá sé i gcoinnibh dlighe Dé dhúinn idhbirt a dhéanamh chun íodail. Tá ceangailte orainn i láthair Dé bás d'fholag níba thúisge 'ná mar a dhéanfimís an peaca san i gcoinnibh Dé. D'á éaghmais sin,” ar siad, “indiu lá na sabbóide agus ní'l sé ceaduighthe dhúinn troid i nbhúr gcoinnibh-se agus sinn féin do chosaint oraibh. Fuiligeóchaimíd bás agus beidh neamh agus talamh mar fhianaise againn air, go bhfuil bás eugcórtha agaibh d'á imirt orainn.” Níor dheineadar aon chosaint agus do marbhuigh- eadh tímpal míle duine acu, fir agus mná agus aos óg. <L 719> Bhí Matatias agus an bhuidhean a bhí le n-a chois, bhíodar i n-áit eile i bhfolach. D'airighdar i dtaobh na ndaoine do marbhuigheadh. Agus d'airighdar nár dhein na daoine a marbhuigheadh aon chosaint ortha féin, toisg lá na sabbóide bheith ann, nár dheinea- dar oiread agus cloch a chaitheamh leis an muinntir a bhí 'ghá marbhú. “Ach,” arsa muinntir Mhatatiais, “má dheinimíd go léir an nídh sin dísgeóchaid na págánaigh seo sinn. Ní mór dhúinn ár n-aigne do shocarú air, feasta, má thagan namhaid a thuille ag cur orainn lá sabbóide, go dtroidfimíd 'n-a gcoinnibh agus ná leogfimíd dóibh sinn a mharbhú chómh breágh chómh réidh agus do leogadh dóibh na daoine seo do mharbhú.” Do leath an sgéal ar fuaid na tíre go léir, conus mar a marbhuigheadh na daoine ná troidfadh toisg an tsabbóid a bheith ann, agus conus mar a shocaraigh Matatias agus a bhuidhean ar iad féin do chosaint ar a namhaid lá na sabbóide fé mar a dhéanfidís aon lá eile, mar gur ar son dlighe Dé a bheidís ag troid. Nuair a h-airigheadh an méid sin do chrom na fir go léir ar bhailiú chucha as gach áird, na fir ba thréine agus ba dhiadha d'á raibh sa tír, i dtreó gur ghearr go raibh sluagh mhaith láidir ag Matatias. CCCV. BÁS AN FHÍORAOIN. Nuair a fuair Matatias agus a mhuinntir go raibh an congnamh acu tháinig ana mhisneach dóibh. Tháinig chucha, mar chách, aicme daoine ar a dtugtí Assid- iánaigh, sórd aicme riaghalta a bhí ag maireachtaint fé riaghail chráibhtheachta, agus a bhí ana dhíograsach <L 720> do'n dlighe agus do sheirbhís Dé. Fir ana chróda ab eadh iad. Ní raibh aon daoine sa tír ba threise 'ná iad ná ba chródha 'ná iad. Bhí áthas mór ar Mhatatias agus ar a mhacaibh agus ar an sluagh go léir a bhí cruinnighthe chucha, nuair a tháinig na h-Assidiánaigh chucha. Níor fhanadar i bhfolach sa n-uaigneas a thuille, ag feitheamh le teachtairíbh ó'n rí chun teacht chucha 'ghá iarraidh ortha ídhbirtí a dhéanamh ar altórachaibh pág- ánacha chun déithe fallsa, agus 'ghá gcur chun bháis dá ndiúltuighdís. Thuigeadar 'n-a n-aigne gur bh'fhearr, i n-inead bheith ag feitheamh leis na teachtairíbh, agus le lucht airm an rí, agus leis na Iúdaígh a bhí i bhfabhar dóibh, bualadh chucha amach agus a mhalairt de chúram a chur ortha. Do ghleusadar a neart agus siúd amach iad tríd an ndúthaigh, ó chathair go cathair. Ins gach aon áit go raibh altóir phágánach curtha suas ag muinn- tir an rí, thánadar ann agus do dheineadar díreach mar a dhein Matatias féin leis an gcéad altóir úd. Do mharbhuighdar an méid de mhuinntir an rí a bhí ann agus na Iúdaígh bhréagacha a bhí ann ag cabhrú leó, agus do raobadar an altóir agus dheineadar brúsgar de sna h-íodalaibh. Chuadar mórthímpal na tíre go léir ag déanamh na h-oibre sin go dtí go raibh na h-altóracha págánacha go léir ar lár acu agus na h-íodail go léir briste brúighte acu, agus an phágánacht, agus muinntir an rí, agus na Iúdaígh bhréagacha, agus cómhacht an rí ar fad, sgriosta amach as an ndúthaigh acu. Ansan do cuireadh dlighe Mhaoise i bhfeidhm airís ins gach aon bhall, agus do cuireadh oibreacha na dlighe sin d'á ndéanamh mar ba cheart, agus b'éigin do sna Iúdaígh bhréagacha, go raibh an dúil go léir sa phágánacht acu, b'éigin dóibh, an méid nár marbhuigheadh díobh, im- theacht as an ndúthaigh ar fad agus dul ag triall ar na geintibh págánacha a bhí mórthímpal ortha lasmuich. <L 721> Nuair a bhí an méid sin déanta do tháinig an t-am do Mhatatias chun báis a dh'fhághail, agus dubhairt sé le n-a mhacaibh:— “Tá deire mo shaoghail-se tagaithe, a chlann ó. Tá gnó maith déanta go dtí so. Tá ár agus dearg ruathar curtha againn ar namhaid ár gcreidimh. Táid siad sgriosta ar an ndúthaigh againn. D'imthighdar uainn agus dithineas ortha, an méid nár mharbhuighmair díobh. Tá dlighe Mhaoise agus connradh an Tighearna curtha suas beó airís againn, mar bhí lámh an Tighearna linn chuige. Ac ní'l deire déanta ná i n-aon ghaor do. Cruinneóchaid siad súd congnamh agus tiocfid siad airís. Is oraibh-se, ansan, a chlann ó, a bheidh dlighe Mhaoise do chosaint agus creideamh ár sínsear do chosaint ar na ropairíbh págánacha úd. Ullmhuighidh sibh féin chun na h-oibre. Bíodh bhúr gcroidhe agus bhúr n-aigne lán de dhíogras do chonnradh an Tighearna, agus bíodh gach fear agaibh lán cheapaithe ar a anam do thabhairt ar son creidimh ár sínsear. Cuimhnighidh ar na gníomharthaibh a dhein ár n-aithreacha ar son chonn- radh an Tighearna. Deinidh-se gníomhartha mar iad agus gheóbhaidh sibh glóire mhór agus clú a bheidh buan. Feuchaidh ar Ábraham. Bhí sé dílis do Dhia i n-am cruadhtain, agus fuair sé fíoraontacht d'á bharr. Chimeád Ióseph an aithne, agus d'fhuilig sé an eugcóir, agus chuir Dia 'n-a thighearna ar an Éigipt é. Cuimhnighidh ortha go léir agus feucaidh siar ortha. Bhí lámh an Tighearna leó in sna h-oibreachaibh a dheineadar ar son a gcreidimh. Tá an lámh chómhachtach chéadna, libh-se, agus ní baoghal daoibh. Bhídhidh dílis do'n Tighearna agus tabharfidh an Tighearna an lámh uachtair daoibh ar Antiochus agus ar a chómhacht go léir.” <L 722> CCCVI. IÚDÁS MACABÉUS. Sar a bhfuair Matatias bás do cheap sé a mhac, Iúdás Macabéus 'n-a cheann ar shluagh na nIúdach i n'inead féin. Níor mhiste dhó san agus bhí fhios aige nár mhiste. Fear ana thréan ana láidir ab eadh Iúdás Macabéus. Do ghlac an tsluagh é mar cheann ortha agus bhí áthas mór ortha mar gheall ar a leithéid d'fhear a bheith os a gcionn. Bhí neart cuirp ann ba mhó 'ná mar a bhí i n-aon fhear a bhí suas le n-a linn sa tír sin. Bhí an neart cuirp a bhí ann chómh mór san go raibh aithne mhaith air, ní h-amháin ameasg a dhaoine féin ach ameasg a namhad, leis. Chuireadar aithne air agus do mhothuighdar a neart agus a chródhacht in sna cathanaibh a throid sé féin agus a athair agus a cháirde an fhaid a bhíodar ag gabháil tríd an dtír ag ruagadh namhad agus ag leagadh altórach págánach, agus ag cur dlighe Mhaoise i bhfeidhm. Tugtar fathach air sa chúntas atá sa Bhíobla ar a neart agus ar a chródhacht. Ach bhí neart aigne agus éirim aigne ann do réir nirt a chuirp. Bhí stuaim agus breitheamhantas ann, agus tuisgint, agus eólus ar ghnóthaíbh cogaidh, agus clisteacht chun slóighte fear do láimhseáil agus do stiúrú sa chuma ba thairbhthighe dhóibh féin agus ba thiubaistighe d'á namhaid. Thug san do sna fearaibh a leithéid d'iontaoibh as a bhreitheamhantas go ndeinidís an rud a dh'órduigheadh sé dhóibh an túisge 'n-a mbíodh an focal as a bhéal. Deir an Bíobla gur chabhruigh a mhuinntir leis agus gur dhlúthuighdar iad féin leis, fé mar a dheineadar le n-a athair, agus gur throideadar 'n-a theannta, le fonn, cathana Israéil; gur thug sé mór chlú ar a phobul, gur chuir <L 723> sé uime a lúireach cléibh ar nós fathaigh; gur chriosuigh sé a arm cosanta uime in sna cathanaibh, agus gur chosain sé an campa le n-a claidheam; go raibh sé mar bheadh león 'n-a ghníomharthaibh, agus mar bheadh león óg ag búirthigh ar lorg na foghla; gur ghluais sé ar thóir na ndroch dhaoine agus go dtáinig sé suas leó, agus gur thraoch sé iad agus gur loisg sé iad le teine; gur theich a namhaid roimis le sgannra, agus go raibh rath agus séan ag dul ar aghaidh i n-Israél; gur chuir sé buaireamh ar a lán righthe, agus gur chuir sé áthas ar chlainn Israéil le na ghníomharthaibh agus go raibh beannacht ar a chlú go deó. Bhí namhaid aige agus Apollónius ab ainm dó. Na Iúdaígh bhréagacha go raibh an dúil sa phágánacht acu, do dhíbir Iúdás Macabéus iad amach a' tír Israéil. Do chruinnigh Apollónius chuige iad san, i dteannta na bpágánach a bhí aige féin lasmuich. D'imthigh sluagh mhór de sna Iúdaígh bhréagacha amach ó chathair Samaría. Níor bh'iongna dúil a bheith acu san sa phágánacht. Bhí taithighe mhaith acu ar an bpágán- acht ó aimsir an rí Ierobóam. Tháinig Ierobóam as an Éigipt agus do glacadh 'n-a rí é ar Shamaría tar éis bhais Sholomoin. Bhí deich gcinn de threabhaibh Israéil fé n-a smacht. Dhein sé gamhna óir dóibh i dtreó go bhféadfidís bheith ag adhradh na ngamhan agus ná raighdís go Ierúsalem chun ídhbirtí do dhéanamh chun Dé. Thug san an dúil sa phágánacht dóibh agus bhí fáilte acu roim dhlighe Antiochuis. Nuair a bhí Iúdás Macabéus 'ghá ruagadh agus 'ghá bhfiadhach d'imthighdar ar triall ar Apollónius. Nuair a bhí na págánaigh lasmuich, agus na Iúdaígh ó Shamaría, agus na Iúdaígh bhréagacha eile ó thír Israéil, cruinnighthe chuige ag Apollónius bhí sluagh ana láidir aige. Do chabruigh na righthe págánacha leis, iad san a bhí mórthímpal lasmuich. Bhí an fuath nímhneach <L 724> acu go léir do Iúdás Macabéus. Is ar na righthibh sin a thráchthan an Bíobla nuair a deirtear ann gur chuir Macabéus buaireamh ar a lán righthe. Nuair a bhí a shluagh cruinnighthe, córuighthe, gléasta ag Apollónius tháinig sé chun catha do chur ar chlainn Israéil agus ar Mhacabéus. Do thuig Maca- béus cad a bhí ar siubhal aige i gcaitheamh na h-aimsire. Bhí sé ullamh dó. Do troideadh cath fuilteach idir an dá shluagh. Fear cródha ab eadh Apollónius. Dheabhróchadh an sgéal gur bhuail an bheirt umá cheile sa chath. Do mhairbh Iúdás Macabéus Apollónius agus chuir sé ár agus dearg ruathar ar a shluagh. Bhí claidheamh ana mhaith ag Apollónius. Do thóg Iúdás Macabéus an claidheamh, agus siné an claidheamh a bhí ag Iúdás Macabéus as san amach in sna cathanaibh go léir. Bhí an claidheamh san aige díreach mar a bhí claidheamh Gholiah ag Dáibhid in sna cathanaibh a throid sé ó'n lá mhairbh sé Goliah i ngleann an chrainn ghiúise, na céadta blian roimis sin. CCCVII. SERON. Do leath tuairisg an chatha san, i n-ar mhairbh Iúdás Apollónius, do leath sé ar fuaid na tíre go léir. Bhí áthas ar na Iúdaígh a bhí dílis agus bhí buairt agus ceann-fé ar na Iúdaígh bhréagacha. Do leath an tuair- isg amach ar fuaid na dtíortha mórthímpal agus bhí iongna ar gach aoinne. Bhí ainm Iúdáis Mhacabéuis 'n-a lán béil i mbéalaibh daoine ameasg carad agus namhad. Ní raibh aon choinne ag aoinne go mbuadhfadh sé ar an sluagh a bhí ag Apollónius. Nuair a fuaradh go raibh an gníomh san déanta aige, go raibh an buadh <L 725> san beirtha aige, go raibh an t-éirleach san déanta aige, gur mhairbh sé an laoch mór, Apollónius, agus go raibh an claidheamh úd a bhí ag Apollónius, an claidheamh úd go raibh aithne ag an uile dhuine air, go raibh sé i n-a láimh féin go daingean ag Macabéus, nuair a fuaradh go raibh san go léir i n'fhírinne ghlan bhí daoine ins gach aon ball ag crothadh a gcinn agus 'ghá rádh, an fear a dhein an méid sin go ndéanfadh sé tuille. Bhí fear 'n-a cheann uraid ar armáil Shuíria agus Seron ab ainm dó. D'airigh sé an chainnt a bhí i mbéalaibh daoine i dtaobh an ghnímh a bhí déanta ag Iúdás Macabéus. Do buaileadh isteach i n'aigne go raibh an t-am agus an chaoi tagaithe dhó féin chun gnímh cogaidh a dhéanamh do thuillfadh mór chlú dhó agus oirdhearcas fé leith. Thabharfadh sé, dar leis, mór shluagh leis anoir ó Shuíria agus do thabharfadh sé aghaidh ar an bhfear san a bhí tar éis an mhórghnímh sin do dhéanamh, agus an t-oirdhearcas a bhí fághalta aige sin do gheóbhadh Seron dó féinig é nuair a bheadh buaidhte aige i gcath air. D'á mhéid clú agus d'á aoirde, a bhí fághalta ag Macabéus, a' buachtaint ar Apollónius, do gheóbhadh Seron clú a bheadh níba mhó agus ní b'aoirde 'ná é nuair a bheadh buaidhte aige ar an bhfear a bhuaidh ar Apollónius. D'á éaghmuis sin bheadh buidheachas tuillthe aige, agus níor bhuidhe- achas beag é, ó'n rí uasal Antiochus, nuair a bheadh an díoltas a bhí tuillte aige déanta aige ar an bhfear a bhí tar éis an rí do mhaslú agus a dhlighe do tharcuisniú. Do ghleus sé a mhór shluagh, chuir sé a chuid armála i dtreó. Chuaidh slóighte móra de sna Iúdaígh bhréagacha soir ag triall air ag cabrú leis. An méid acu nár chuaidh soir ar fad do bhuaileadar uime ar an slighe anoir agus do luighdar isteach 'n-a shluagh. Níor bh'fhéidir do shluagh Sheroin gabháil siar díreach, mar <L 726> bhí an ghainmheach thirm idir é agus tír Israéil. B'éigean dó gabháil siar óthuaidh ar dtúis, agus siar díreach ansan, agus ansan gabháil siar ódheas, agus ódheas díreach nuair a bhí sé lastiar de'n Iórdan. Bhí sé ag gluaiseacht ódheas tré thír Israéil go dtí go raibh sé ag Samaría mar a bhfuair sé a lán de sna Iúdaígh bhréagacha chun dul i n-aonfheacht leis. Ansan do ghluais sé féin agus iadsan ódheas go dtí go rabha- dar sa n-áit ar a dtugtí Bhetoran, áit ná fuil abhfad óthuaidh ó chathair Ierúsaleim. Do thárla an uair sin ná raibh ag Macabéus ach sluagh bheag, ach nuair a chonaic an tsluagh bheag, an mhór shluagh ag teacht do ghluaiseadar amach 'n-a gcoinnibh. Nuair a thánadar 'n-a radharc agus nuair a chonacadar a neart féin chómh suarach agus neart a namhad chómh mór tháinig mímhisneach ortha agus dubhradar le Macabéus: “Conus is féidir duinn-na agus ár neart chómh suarach, troid i gcoinnibh a leithéid de mhórshluag, agus sinn, ní h-amháin i n-ár n-uimhir shuarach, ach laguighthe go mór le trosgadh?” Ach dubhairt Iúdás leó: “Ní h-aon trioblóid do Dhia na bhflathas buadh thabhairt do shluagh lag ar shluagh láidir, nú buadh thabhairt do shluagh bheag ar shluagh mhór. Is ó Dhia a thagan buadh. Táid siad ansúd, tagaithe i n-ár gcoinnibh go líonmhar agus go mór- chúiseach, chun íde dhéanamh orainn féin agus ar ár mnáibh agus ar ár gclainn, agus ár gcuid a bhreith leó. Ach troidfimíd-ne 'n-a gcoinnibh ar son ár n-anam agus ar son ár ndlighthe, agus beidh an Tighearna féinig 'ghá dtreasgairt os cómhair ár súil. Ach sibh-se, ná bíodh aon eagla agaibh rómpa. Seo chucha sinn.” De rith sé féin agus a bhuidhean bheag chucha go h-oban. Ní raibh aon choinne ag an namhaid le n-a leithéid de ruthaigh. Do measgadh tré n-a chéile iad. Bhí Iúdás ar tosach agus namhaid ar lár aige gach casadh d'á mbaineadh sé as an gclaidheamh úd. Tháinig <L 727> sgeón agus sgannra ar an mór shluagh namhad. Do theicheadar le n-a n-anam isteach i dtír na bhFilis- tíneach a bhí idir iad agus an fharaige. Bhí buadh ag Iúdás agus agá bhuidhin bheag, agus bhí acu an fhoghail go léir a dh'fhan i ndiaidh na Suíriánach ar thalamh an chatha. Má ba mhór é clú Iúdáis roimis an gcath san ba dhá mhó é 'n-a dhiaidh. CCCVIII. RÁFLAÍ. Má bhí iongna ar gach aoinne nuair a rug Iúdás Macabéus buadh ar Apollónius, iongna gan brígh ab eadh é seachus an iongna agus an alltacht agus an t-uathbhás a bhí ar an ndúthaigh go léir nuair a dhein sé sgeanthairt, é féin agus a bhuidhean bheag shuarach, de mhór shluagh Sheroin. Gan amhras bhí spórt agá mhuinntir féin ar Sheron. Bhí fhios acu cad é an fuadar a bhí fé agus cad é an maoidheamh a bhí aige 'á dhéanamh as an mór chlú agus as an oirdhearcas a bhí le fághail aige nuair a bhuadhfadh sé ar an bhfear a bhuaidh ar Apoll- ónius agus do mhairbh é agus do thóg a chlaidheamh. Bhí cúis mhagaidh eile acu, leis, mar gheall air. D'air- ighdar é ag maoidheamh as an mbuidheachas a bheadh ag an rí Antiochus air nuair a bheadh díoltas déanta aige ar Iúdás Macabéus. Bhíodar 'ghá fhiafraighe dh'á chéile conus a thabharfadh sé aghaidh ar Antiochus nuair a bhí an sgeanthairt déanta d'á mhór shluagh áluinn ag Iúdás Macabéus agus agá bhuidhin bheag shuarach a bhí ag tuitim ar a gcosaibh le h-ocaras! Níor bh'aon iongna leó dá mbaineadh Antiochus an ceann de. Ach ní h-ar an gceann a bhaint d'aoinne a bhí Antiochus ag cuimhneamh an uair sin. Bhí tuairisgí <L 728> agus ráflaí ag teacht chuige go h-Antioch mar a raibh sé 'n-a cómhnuidhe, tuairisgí a chuir i n-iúil dó cad é an sgannra a bhí tagaithe ar na daoine go léir agus ar na righthibh go léir mórthímpal, ó airighdar conus mar a bhuaidh Iúdás Macabéus ar an dá mhór shluagh. Do thuig Antiochus i n'aigne nár mhór dó féin eirighe gan a thuille ríghnis agus a chómhacht do chur i bhfeidhm i gcoinnibh an Iúdaígh mhalluighthe sin. Bhí árd fhearg air. Chuir sé a theachtairí mórthímpal ar fuaid a rígheachta go léir agus chruinnigh sé a shlóighte go léir agus bhí mór shluagh ana mhór ana chómhachtach aige. Ansan d'osgail sé a stórus agus thug sé tuarastal bliana roim ré d'á shaighdiúiríbh agus dubhairt leó bheith ullamh chun pé rud adéarfadh sé leó do dhéanamh. Fear fial ab eadh é. Ní bhíodh greim ar an airgead aige, go mór mór ó n-a shaighdiúiríbh. Nuair a bhí sé ag rainnt an airgid ortha do fuair sé go raibh ag dul d'á ghustal. Fuair sé ná raibh na cíosana ag teacht isteach chómh flúirseach agus ba cheart; go raibh aighneas agus easaontas i n-a rígheacht mar gheall ar an ndroch obair a bhí aige féin 'á dhéanamh, a d'iarraidh sean nós agus sean dlighthe d'atharú. Tháinig eagla air ná beadh a dhóithin airgid aige chun bheith chómh fial le n-a shlóightibh agus bhíodh sé i gcómh- nuidhe. Shocaruigh sé ar dhul soir i ndúthaigh na bPersach agus rainnt mhaith airgid a bhaint amach ann. D'fhág sé a rígheacht sa bhaile fé dhuin'uasal gur bh'ainm dó Luísias. Thug sé leath an mhór shlógh dhó agus do rug sé féin an leath eile leis agus do ghluais sé air soir. Dubhairt sé le Luísias go raibh sé lán cheapaithe ar chathair Ierúsaleim d'ídiú ar fad agus na Iúdaígh do dhísgiú glan amuich 's amach, agus daoine éigin iasachta do chur chun cómhnuighthe sa n-áit. “Agus,” ar seisean le Luísias, “Dein-se an méid de'n tsluagh atá agam d'á fhágaint agat do ghleusadh agus do chórú, agus imthigh ódheas go dtí an chathair sin <L 729> Ierúsalem agus ná fág a rian ar uachtar na talmhan. Nuair a thiocfad-sa anoir abhaile ó thír na bPersach beidh mo dhóithin saidhbhris agam chun na bhfear a dhíol.” Do ghluais sé soir agus leath an mhór shlógh aige. Chuaidh sé soir thar abhainn Euphrátes agus do ghluais sé tríd an ndúthaigh lastoir de'n abhainn sin. Nuair a bhí an rí imthighthe soir do thosnuigh Luísias ar an méid de'n mhór shluagh a bhí fágtha aige do chórú agus do chur i dtreó chun aghaidh a thabhairt ódheas ar Ierúsalem agus an íde dhéanamh a bhí órduighthe ag an rí. Do thoibh sé triúr fear a bhí uasal cómhachtach. Ptolemé mac Doruiménuis ab ainm do dhuine acu, agus Nicánor ab ainm do dhuine eile acu, agus Gorgias ab ainm do'n trímhadh duine. Uaisle móra ab eadh iad agus bhíodar muinnteartha ag an rí. Thug sé dhóibh dachad míle fear agus seacht míle marcach, agus dubhairt sé leó dul ódheas isteach i dtír Iúda agus léirsgrios a dhéanamh ar an dtír do réir mar a bhí órduighthe ag an rí. Do ghluaiseadar 'n-a lán neart ódheas agus do ghlacadar longphort i n-aice Emauis, ar an machaire réidh. Nuair a h-airigheadh sa chómharsanacht go rabhadar tagaithe ann tháinig na ceannaidhthe as gach áird agus ualaí óir agus airgid acu chun na nIúdach do cheannach agus do bhreith leó 'n-a ndaoraibh. CCCIX. AN GNÍOMH CALMA Bhí na ceanaidhthe cruinnighthe as gach áird agus an t-airgead acu 'n-a chruachaibh chun na nIúdach do cheannach agus do bhreith leó, 'n-a ndaoraibh chómh luath <L 730> agus d'fhéadfadh slóighte an rí breith ortha agus iad a dhíol leó. Nuair a chonaic Iúdás Macabéus agus a bhuidhean an mhórshluagh san tagaithe ansúd 'n-a n-aice ar mhachaire Emauis, bhí, gan amhras, eagla ortha agus buairt aigne. Bhí cathair Ierúsaleim an uair sin folamh nách mór ó dhaoine. Pé daoine a bhí sa chathair níor Iúdaígh iad. Bhí na Iúdaígh go léir imthighthe as an gcathair, mar bhí an bhuidhean iasachta úd, a dubhradh, bhíodar istigh sa dún agus an dún 'n-a dhaingean acu agus iad ag rith amach chómh luath agus mheasaidís go mbíodh aoinne sa chuid eile de'n chathair a dh'fhéadfí a robáil, agus do robálaidís é, agus dá mba Iúdach é do mharbhuigh- dís é. Sa n-áit ar a dtugtí Maspha iseadh bhí a long- phort ag Iúdás agus agá bhuidhin. Áit bheannuighthe ab eadh Maspha sa tsean aimsir agus is ann a shoch- aruigh Iúdás é féin agus a bhuidhean i dtreó go bhféadfidís bheith ag guidhe chun Dé. Nuair a chonacadar an suathantas namhad cruinnighthe ar mhachaire Emauis do chromadar ar a nguidhe do chur suas chun Dé go dian agus ó chroidhe. Chromadar ar throsgadh dhéanamh agus ar gach gnó eile dhéanamh a bhain le guidhe agus le h-aithrighe, agus iad ag glaodh- ach go h-árd ar Dhia 'ghá iarraidh air iad do chosaint ar an namhaid sin, mar ná raibh aon bhreith acu ar iad féin do chosaint ar a leithéid de neart slógh gan neart láimhe Dé bheith ag cabhrú leó. Ansan do séideadh na trúmpaí agus do ghleus Iúdás na fir 'n-a mbuidhnibh agus chuir sé taoisigh os a gcionn, taoisigh míle, agus taoisigh céad, agus taoisigh caogad, agus taoisigh deichneabhar. Ansan do labhair sé leó agus dubhairt sé leó, aoinne go raibh cúram mná agus clainne air, nú go raibh sgáth roimis an gcath air, go bhféadfadh sé imtheach abhaile chun a thighe féinig, do réir na dlighe. Ní deirtear gur chuaidh aon fhear abhaile. Ní raibh Iúdás ach ag cómhlíonadh na dlighe nuair adubhairt <L 731> sé an chainnt. Ansan do labhair sé airís leó. “Fáisgidh suas sibh féin,” ar seisean, “agus deinidh gníomh calma. Is fearra dhúinn bás d'fhághail i gcath 'ná bheith ag feuchaint a thuille ar an gcor atá ar ár dtír agus ar ár ndaoine agus ar ár gcreideamh. Deinimís an gníomh calma agus ansan bíodh a thoradh mar is toil le Dia na bhflathas.” D'imthighdar ansan agus do champuighdar ar an dtaobh theas d'Emaus. D'airigh Gorgias, duine de'n triúr a bhí os cionn armála an namhadh, an nídh a bhí déanta ag Iúdás. Do bheartuigh sé i n'aigne buidhean d'fhearaibh toghtha do thógaint leis, i lár na h-oidhche, amach a' longphort na Suíriánach agus teacht a gan fhios ar an longphort nua a bhí déanta ag Iúdás i n-aice Emuais, agus na Iúdaígh a mharbhú 'n-a gcodla. Bhí chúig mhíle troightheach aige, fir thoghtha agus míle marcach. D'airigh Iúdás an sgéal. D'imthigh sé féin ag a shluagh bheag amach as an longphort nua. Tháinig Gorgias agus a chúig mhíle fear agus a mhíle marcach i lár na h-oidhche. Fuaradar an longphort nua follamh, gan aoinne beó ann. “Is amhlaidh a theicheadar uainn amach chun an chnuic,” ar seisean. Siúd amach é féin agus an sé mhíle, ar a dtóir, dar leis. Ar ball nuair a bhí solus an lae ann bhí Iúdás agus a bhuidhean le feisgint ar an machaire. Bhí trí mhíle fear ag Iúdás ach ní raibh arm cómraic ná arm cosanta acu ar aon áird. Chonacadar os a gcómhair longphort na Suíriánach agus é láidir daingean, agus lúireacha ar na fearaibh agus marcshluagh 'n-a dtímpal, agus iad go léir oilte ar ghnóthaíbh cogaidh. Do labhair Iúdás le n-a trí mhíle fear:— “Ná bíodh aon eagla agaibh rómpa,” ar seisean, “pé líonmhaireacht atá ionta. Cuimhnighidh ar conus a thug Dia saor ár n-aithreacha trídh an Mhuir Ruaidh nuair a bhí Pharó ar a dtóir agus na mílte slógh aige. Glaodhmís anois ar Dhia na bhflathas agus déanfidh <L 732> sé trócaire orainn, agus cuimhneóchaidh sé ar an ngeallamhaint a thug sé d'ár n-aithreachaibh, agus ídeóchaidh sé an tsluagh san indiu os cómhair ár súl agus beidh fhios ag na geintibh go bhfuil i n-Israél Aon a dheinean slánú agus fuasgailt.” Tháinig an namhaid amach as an longphort chun an chatha. Do séideadh an trúmpa do sna Iúdaígh agus do ritheadar chun a namhad. Do cuireadh an ruag ar na Geintibh agus theicheadar ar fuaid an mhachaire. Bhí na Iúdaígh ar a dtóir 'ghá marbhú. Do leanadar iad chómh fada le machaire Iduméa agus le machaire Iamnia. Do marbhuigheadh suas le trí mhíle fear díobh. Nuair a bhí Iúdás agus a bhuidhean ag teacht thar n-ais ó'n dtóir bhí Gorgias ag teacht ó'n gcnoc. Chonaic sé an ruag a bhí curtha ar an mór shluagh go léir. D'feuch sé i dtreó a longphoirt féinig. Bhí an longphort tré theine. D'iompuigh sé féin agus a chúig mhíle fear agus a mhíle marcach agus theicheadar as an áit. Ansan do thóg Iúdás agus a bhuidhean an fhoghail, mórán óir agus airgid agus ollmhathais, mórán, gan amhras, de'n ór agus de'n airgead úd a thug na ceannuidhthe leó. CCCX. AN TEAMPUL 'N-A CHABHLACH. Bhí buaidhte glan ag Iúdás Macabéus ar mhór shluagh na Suíriánach. Bhí buaidhte ag trí mhíle fear, agus gan iad armtha ach go h-olc, ar mhór shluagh i n-a raibh dachad míle troightheach agus seacht míle marcach agus iad armtha ar áilneacht. Do thuig na Iúdaígh gur mhírbhúilt ó Dhia an buadh san agus do ghabhadar <L 733> a mbuidheachas ó chroidhe le Dia na glóire mar gheall air. Bhí an dachad míle fear agus an seacht míle marcach, an méid nár marbhuighead díobh sgaipithe go fada fánach ar fuaid na dútha. Do thárla go ndeigh cuid acu óthuaidh abhaile agus gur innseadar do Luísias an brise tiubaisteach a bhí imthighthe ar an mór shluagh. Bhí Luísias go croidhe bhriste mar gheall air. Cad a bheadh le rádh aige nuair a thiocfadh an rí Antiochus anoir ó thír na bPersach? Chrom sé láithreach ar mhór shluagh eile do chur le chéile. Bhí sé 'ghá gcruinniú go dtí go raibh trí fichid míle troightheach aige agus chúig mhíle marcach, agus fir thoghtha ab eadh iad go léir. Bhí sé bliain ag cur na h-armála san le chéile. Nuair a bhí an mhór shluagh córuighthe gleusta aige chun a thoile do ghluaiseadar ódheas. Thánadar isteach i dtír Iúdéa agus ghlacadar longphort i mBetoran, áit atá tímpal fiche míle siar óthuaidh ó Ierúsalem. Ní raibh Iúdás díomhaoin i gcaitheamh na bliana. Bhí deich míle fear aige, agus, ó fhan an t-airgead úd na gceannaidhthe aige, bhíodar, gan amhras, gleusta armtha aige ní b'fhearr 'ná mar a bhí an trí mhíle úd a bhuaidh ar an mór shluagh a tháinig roimis sin. Ach ba shuarach le rádh deich míle fear, pé cóir a bhí ortha ná pé cródhacht a bhí ionta, i gcoinnibh trí fichid míle troightheach agus seacht míle marcach. Ní raibh ag Iúdás agus agá shluagh bheag le déanamh ach dul i leith Dé agus bheith 'ghá iarraidh ar Dhia mírbhúilt eile dhéanamh dóibh. Do dheineadar san. Do chuir Iúdás agus iad féin a nguidhe go cruaidh chun Dé 'ghá iarraidh air an buadh thabhairt dóibh an turus san, leis. Nuair a bhí a nguidhe déanta acu thugadar aghaidh ar an namhaid. Do troideadh an cath. Do bhuaidh an deich míle fear ar an trí fichid míle troightheach agus an seacht míle marcach. Do cuireadh ruag ortha agus do leanadh iad agus do marbhuigheadh chúig mhíle fear ortha. <L 734> D'imthigh Luísias óthuaidh abhaile go h-Antioch agus chrom sé ar mhór shluagh eile do chruinniú agus do chórú agus do chur i dtreó chun teacht airís. D'imthigh Iúdás agus a dheich míle suas go Ierúsalem, go dtí cnoc Sion. Dheabhróchadh an sgéal, nuair a chonaic na foghluidhthe úd a bhí daingean sa chaisleán, go raibh buaidhte ar an dá mhór shluagh ag na Iúdaígh, gur chuimh- nighdar gur bh'fhearra dóibh teiche as an áit i n-am 'ná fanmhaint le Iúdás. Pé'r domhan é d'imthigh Iúdás agus a dheich míle suas agus dubhairt Iúdás leó: “Feuch, a fheara, tá an buadh tabhartha ag an dTighearna dhúinn ar ár namhaid go léir. Is ceart dúinn anois na h-áiteana naomhtha so do ghlanadh agus iad a dheisiú agus do cheartú, i n-onóir do Dhia. Bhí an teampul agus gach aon áit 'n-a thímpal go h-aindeis. An sanctuárium i n'uaigneas; an altóir truaillighthe; na geataí dóighte; sgeacha ag fás in sna cúirteanaibh mar bheidís ag fás i gcoill nua ar chliathán cnuic; na seómraí a bhí i n-aice leis an dteampul ar lár. Nuair a chonaic na fir an cor a bhí ar theampul an Tighearna, é 'n-a chabhlach ar an gcuma san, tháinig árd bhuairt ortha. Ní raibh fhios acu go dtí go bhfeaceadar é go raibh an droch chor chómh tiubaisteach ar fad air. An fhaid a bhí na bitheamhnaigh úd sa chaisleán níor fhéad aoinne ach daoine nár Iúdaígh teacht isteach sa chathair. Nídh nár bh'iongna ba chuma le págánachaibh iasachta cad é an cor a bhí ar an dteampul. Níor ghoill sé ortha; níor cás leó 'n-a chabhlach bhriste osgailte é. Ní thráchtaidís air eatartha féin ná le h-aoinne eile. D'á dheasgaibh sin níor airigh na Iúdaígh a bhí sgaipithe ar fuaid na tíre lasmuich an teampul a bheith chómh loitithe ar fad agus bhí sé. Nuair a chonacadar le n-a súilibh é chuir an radharc a leithéid de bhuairt ortha gur chaitheadar go léir iad féin anuas ar an dtalamh ar a mbéal agus <L 735> ar a n-aghaidh agus go rabhadar ag gol go h-árd ar feadh abhfad. Ansan d'eirighdar agus thugadar aghaidh ar rud éigin a dhéanamh i n-éaghmais bheith ag gol. Shocaruigh- dar ar an áit do ghlanadh agus ar a raibh briste do dheisiú. Bha mhaith leó ídhbirt a dhéanamh chun Dé ar an altóir a bhí ann. Thuigeadar nár bh'fhéidir aon nídh d'á shórd san a dhéanamh láithreach. Do thruailligh na págánaigh an altóir agus níor bh'fholáir altóir nua dhéanamh ar dtúis sar a bhféadfí ídhbirt a dhéanamh chun Dé. CCCXI. ALTÓIR NUA. Do dhein Iúdás a mhachtnamh i dtaobh na h-altórach a bhí truaillighthe, cad ba cheart a dhéanamh léi. Tar éis an mhachtnaimh isé rud ar ar socaruigheadh ná ar an altóir sin do leagadh agus a clocha do chur i gcimeád i n-áit shábhálta go dtí go dtiocfadh fáig a 'neósfadh cad ba cheart a dhéanamh leó. Clocha beann- uighthe ab eadh iad bíodh gur truailligheadh iad. Bhí uraim ag dul dóibh agus ba cheart an uraim sin a thabhairt dóibh agus iad a chimeád i n-áit fé leith go dtí go 'neósfadh an Tighearna féin, tré bhéal fáige cad ba cheart a dhéanamh leó. Nuair a bhí na clocha san curtha i gcimeád do solátharuigheadh clocha eile. “Clocha slána” a thugan an Bíobla ortha agus do cuireadh suas altóir nua a bhí cosmhail leis an altóir a leagadh. Ansan do dheineadar suas na h-áiteana naomhtha a bhí ar lár, agus na neithe a bhí laistigh sa teampul agus do bheannuighdar an teampul, agus do bheannuighdar na cúirteana, agus dheineadar <L 736> árthaí beannuighthe as a nua, agus thugadar isteach an coinnleóir, agus altóir na túise, agus an bórd, isteach sa teampul. Agus chuireadar túis ar an altóir agus do lasadar na lampaí a bhí ar an gcoinnleóir agus dheineadar solus sa teampul. Ansan do chuireadar na bullóga fianaise ar an mbórd agus chuireadar na brait ar crochadh, agus do chríochnuighdar an obair a bhí le déanamh acu. Agus d'éirighdar roimis an lóchaint an cúigmhadh lá fichid de'n naomhadh mí (an mí ar a dtugtar mí Chaisliú), sa bhliain céad cheithre dheich a h-ocht (an bhliain trí míle ocht gcéad a dachad, 3840, d'aois an domhain), agus dheineadar ídhbirt lán-loisgithe chun Dé, do réir na dlighe, ar an altóir nua san a bhí déanta acu. Bhí na daoine go léir cruinnighthe chun na h-ídhbirte sin agus nuair a bhí an ídhbirt ar siubhal do chaith an pobul iad féin ar a nglúinibh ag moladh Dé agus 'ghá adhradh agus ag gabháil bhuidheachais leis mar go raibh sé tar éis neartú leó i n-aghaidh a namhad agus tar éis buadha thabhairt dóibh in sna cathanaibh. Ansan, tar éis ocht lá do chaitheamh i solumnacht tiomanta na h-altórach nua thugadar aghaidh ar ghnó eile a bhain leis an dteampul. B'é gnó é sin 'ná slacht agus órnáid do chur ar an dteampul agus ar a thímpalacht. Chuireadar coróinní óir mar órnáid ar fhalla thosaigh an teampuil, agus scuitsiona óir, agus chuireadar geataí nua suas, agus seómraí nua, agus cómhlana nua ar crochadh ortha, agus do reachtuighdar go gcimeádfí féile an tiomnuighthe sin an teampuil, an tráth céadna san, gach bliain mar a thiocfadh. Agus bhí áthas agus gáirdeachas ana mór ar an bpobul go léir, toisg tarcuisne na nGeinte bheith iompuighthe uatha. <L 737> Ansan thugadar aghaidh ar chnoc Sion, ar an gcais- leán úd a bhí 'n-a seilbh ag na foghluidhthibh roimis sin, agus chuireadar fallaí móra árda daingeana tímpal air agus túir mhóra árda láidire, i dtreó ná féadfadh na págánaigh teacht airís agus seilbh a ghlacadh ann agus iad féin a dhainginiú istigh ann agus bheith ag preabadh amach, gan aon choinne leó, ag robáil na ndaoine agus 'ghá marbhú, agus ag brise agus ag lot na catharach agus ag cur gach aon ruda chun aindeise agus chun tiubaiste. Nuair a bhí cnoc Síon córuighthe, deisighthe, dain- gean aige ar an gcuma san, do chuir Iúdás buidhean d'fhearaibh cródha isteach ann mar lucht cimeádta. Ansan fé mar a bhíodh na foghluidhthe ag cur sgannra ar Iúdachaibh, agus ar dhaoinibh macánta eile, agus 'ghá gcimeád amach as an gcathair, do bheadh feara, lucht cimeádta an chaisleáin, ag cosnamh na catharach do sna Iúdaígh agus do gach aicme daoine macánta, agus bheidís ag cur sgannra ar gach droch aicme agus 'ghá chur 'n-a luighe ar a n-aigne, d'á fhaid amach ó chathair Ierúsaleim a dh'fhanfidís gur bh'eadh b'fhearra dhóibh féinig é. An fhaid a bhí Iúdás Macabéus agus na Iúdaígh ag déanamh na h-oibre sin go léir bhí na geinte págánacha mórthímpal ag faire ortha go dlúth agus ní le grádh dhóibh é. <L 739> (Cuid a seacht.) SGÉALAIDHEACHTA AS AN MBÍOBLA NAOMHTHA. CCCXII. GÁDH LE CABHAIR. Ach do thárla, nuair airigh na Geinte mórthímpal go raibh an altóir agus an sanctuárium curtha suas airís, mar a bhíodar roimis sin, go raibh árd fhearg ortha. Agus do bheartuighdar sliocht Iácoib a bhí ar a measg do dhísgiú, agus do chromadar ar bheith ag crádh na ndaoine, agus ar chuid acu do mharbhú. An- san do chuir Iúdás cogadh ar chlainn Esau i n-Iduméa, agus ortha san a bhí i n-Acrabatane; mar do bhídís ag cluiche na n-Israélíteach mórthímpal; agus dhein sé éirleach mór ortha agus do chuimhnigh sé ar mhailís clainne Bhéan, daoine a bhíodh 'n-a ngaiste agus 'n-a gceap tuisle do sna daoine, ag faire ortha agus ag luighe i gceilg rómpa ar an slighe, agus do dhún sé suas i dtúraibh iad, agus do ghaibh sé chucha, agus dhein sé íde agus éirleach ortha, agus do loisg sé na túir le teine, agus a raibh istigh ionta. Ansan do ghaibh sé anonn chun clainne Ammoin, agus fuair sé ann cómhacht mhór agus mórán daoine, agus Timóteus 'n-a cheann ortha, agus do throid sé mórán cathana 'n-a gcoinnibh agus do claoidheadh iad i n-a radharc agus do bhuaidh sé ortha agus do thóg sé Gaser agus bailte beaga na catharach san, agus ansan tháinig sé abhaile go Iúdéa. Agus do chruinnigh na Geinte a bhí i nGalaad i dteannta chéile i gcoinnibh na n-Israélíteach a bhí i n-a gcríochaibh, chun iad do dhísgiú, agus do theiche- adar-san uatha isteach i ndaingean Dhatemain, agus <L 740> chuireadar leitir ag triall ar Iúdás agus ar a bhráithribh,'ghá rádh: “Táid na págánaigh atá i n-ár dtímpal cruinnighthe i dteannta chéile i n-ár gcoinnibh chun sinn a dhísgiú; táid siad ag ullmhú chun teacht agus an daingean so i n-a bhfuilimíd do thógaint; agus tá Timóteus 'n-a cheann ar a sluagh. Tar anois, d'á bhrígh sin, agus fuasgail sinn as a lámhaibh, óir tá a lán againn marbh. Agus ár mbráithre go léir a bhí i n-áitibh Tubin, táid siad marbh, agus táid a mná beirtha chun siubhail acu i mbraighdineas, agus a gclann, agus tá a bhfoghail tógtha acu, agus tá geall le míle duine marbh acu sa n-áit sin.” Agus an fhaid a bhí an leitir sin d'á léighe, feuch, tháinig teachtairí eile a' Gaililí agus a gcuid éadaigh stolta, agus dubhradar, go raibh muinntir Ptolemais, agus muinntir Thuíre, agus muinntir Shídon, cruin- nighthe 'n-a gcoinnibh, “Agus tá Gaililí go léir lán de dhaoinibh iasachta chun sinn a dhísgiú.” Nuair airigh Iúdás agus na daoine an chainnt sin do tháinig cómhthionól mór i dteannta chéile chun a bhreithniú cad ba cheart dóibh a dhéanamh ar son a mbráithre a bhí i gcruadhtan agus a namhaid ag cur ortha. Agus dubhairt Iúdás le n-a dhritháir Símon: “Dein-se fir a thoghadh dhuit féin agus imthigh agus fuasgail do bhráithre i nGaililí, agus raghad-sa agus mo dhritháir Iónatan isteach i dtír Ghalaad.” Agus d'fhág sé Ióseph mac Shachariais, agus Asarias, os cionn na ndaoine, agus os cionn an méid de'n tsluagh a fágadh i Iúdéa chun na h-áite do chimeád. Agus dubhairt sé leó: “Glacaidh-se oraibh cúram na ndaoine seo, ach ná cuiridh aon chogadh ar na págánaigh go dtagam-ne thar n-ais.” Ansan do tugadh trí mhíle fear do Shímon chun dul isteach i nGaililí, agus do tugadh ocht míle fear do Iúdás chun dul isteach i dtír Ghalaad. <L 741> CCCXIII. CABHAIR I N-AM GÁTAIR. Do réir mar a socaruigheadh sa chómhairle d'imthigh Símon, dritháir Iúdáis Macabéuis, isteach i dtír Ghaililí agus, mar adeirtear sa Bhíobla, do throid sé mórán cathana i gcoinnibh na bpágánach a bhí ann agus a bhíodh ag marbhú na nIúdach. Do bhuaidh sé ar na págánachaibh agus chuir sé a mhalairt de chúram ortha i n-éaghmais bheith ag faire ar na Iúdachaibh agus 'ghá marbhú nuair a thagaidís a gan fhios ortha. Bhí sé ag troid i n-aghaidh na bpágánach agus ag buachtaint ortha agus 'ghá bhfiadhach agus 'ghá gcluiche agus 'ghá marbhú agus iad ag teiche roimis, go dtí go rabhadar bailighthe isteach aige i gcathair Ptolemais. Um an dtaca 'n-a rabhadar bailighthe isteach sa chathair sin aige bhí trí mhíle fear acu marbh aige agus do lean sé iad go dtí geata na catharach, agus d'fhan a raibh 'n-a ndiaidh amuich, de shaidhbhreas agus de shaoghaltacht, mar fhoghail ag Símon agus ag na Iúdaígh. Ansan bhí na págánaigh glan amach a' tír Ghaililí, agus bhí seilbh na tíre ag na Iúdaígh ar a suaineas. Nuair a ghluais Símon chun dul isteach i nGaililí do ghluais Iúdás Macabéus agus a dhritháir Iónatan, agus an t-ocht míle fear a bhí acu, chun dul óthuaidh isteach i nGalaad. Chuadar thar Iórdan soir ar dtúis agus chuadar siubhal trí lá tríd an ngainmheach. Ansan thánadar ar threabhchas daoine ar a dtugtí Nabutéigh. Do ghlac na daoine sin iad go muinn- teartha agus thugadar gach aon tuairisg dóibh ar a raibh ag na págánaigh 'á dhéanamh ar na Iúdaígh sa cheantair sin mórthímpal. Dubhradar go raibh na Iúdaígh dúnta isteach in sna catharachaibh móra, i mBarasa, agus i mBosor, agus i n-Alima, agus <L 742> i gCasphor, agus i Maget, agus i gCarmaim agus gur chatharacha móra láidire iad san go léir. D'inn- seadar go raibh na Iúdaígh dúnta isteach in sna catharachaibh sin agus i gcatharachaibh eile Ghalaad agus go raibh socair ag na págánaigh ar a neart slógh do thabhairt leó amáireach a bhí chughainn agus na cathar- acha do thógaint agus na Iúdaígh go léir do chur chun báis aon lá amháin. Nuair a fuair Iúdás an t-eólus san go léir ní raibh sé abhfad ag socarú a aigne ar cad ba cheart dó a dhéanamh. D'iompuigh sé neart a shlógh láithreach ar chathair Bhosor, cathair a bhí lasmuich sa ghainmheach. Do thóg sé an chathair sin agus chuir sé a raibh de phágánaigh innti chun báis agus do loisg sé an chathair 'n-a luaithrigh. Bhí dún ana dhaingean tamal ó'n gcathair sin, Dún Datemain, agus sa dún san iseadh bhí an chuid ba mhó de sna Iúdaígh dúnta isteach agus iad ar a gcosaint féin. Do ghluais Iúdás agus a shluagh sa n-oidhche fé dhéin an dúna san. Do tháinig sé i radharc an dúna ar eirighe lae. Chonaic sé mór shluagh tímpal ar an ndún agus dréimirí acu agus iad ar a ndítheal a d'iarraidh an dúna do thógaint. Bhí na Iúdaígh istigh sa dún ag casadh le h-iad féin a chosaint ar an sluagh a bhí amuich. Bhí an mhuinntir istigh ag liúirigh go h-árd ag cur misnigh ar a chéile chun na cosanta, agus an mhuinntir amuich ag liúirigh go h-árd ag gríosadh a chéile chun an dúna do thógaint agus na Iúdaígh do mharbhú. An Timóteus úd isé a bhí 'na cheann ar an sluagh amuich. Níor bh'fhada a bhí an liúireach ar siubhal nuair a tháinig Iúdás agus a shluagh ar an dtaobh thiar de'n mhuinntir amuich agus gur thosnuigh sé ar iad do léasadh agus do leagadh. Bhí trí buidheana déanta ag Iúdás d'á shluagh i dtreó go raibh sluagh Thimóteuis aige 'á bhualadh ó thrí taoibh. Do thuig Timóteus láithreach gur bh'é Iúdás a bhí laistiar de agus tháinig sgannra air féin agus ar a shluagh. <L 743> Cheapadar teiche, ach níor bh'fhuiriste dhóibh teiche nuair a bhí sluagh Iúdáis ag teacht ortha ó sna trí taoibh. Do marbhuigheadh suas le h-ocht míle fear díobh, oiread agus a bhí i sluagh Iúdáis ar fad! An méid nár marbhuigheadh díobh do theicheadar, go silte sgaipithe, ins gach aon treó baill. Ba bheag ná gur baineadh a meabhair díobh nuair a thuigeadar gur bh'é Iúdás a bhí laistiar díobh 'ghá marbhú, agus níor fhan leus meabhrach i n-aon chor acu nuair a fuaradar sluagh Iúdáis ag cur ortha ó sna trí taoibh. Sin mar a saoradh na Iúdaígh a bhí i ndún Datemain ó sna págánaigh mhalluighthe a bhí ceapaithe ar iad go léir do chur chun báis, agus do thuigeadar nách i n-aistear a chuireadar a dteachtaireacht ag triall ar Iúdás Macabéus. CCCXIV. CAINNT GAN CHIALL. Nuair a thóg Iúdás Macabéus an daingean ar a dtugtí dún Datemain agus d'fhuasgail sé na Iúdaígh a bhí cruinnighthe istigh ann, 'ghá gcosaint féin ar na págánaigh, d'iompuigh sé ar na catharachaibh eile a bhí i dtír Ghalaad agus do thóg sé iad go léir agus d'fhuasgail sé na Iúdaígh a bhí istigh ionta 'ghá gcosaint féin ar an gcuma gcéadna. An fhaid a bhí Iúdás ag déanamh na h-oibre sin bhí obair eile ag Timóteus 'á dhéanamh. Nuair a theich sé féin agus a shluagh ó dhún Datemain do leog sé do sna catharach- aibh eile i nGalaad iad féin do chosaint ar Iúdás Macabéus agus chrom sé féin agus an méid d'á shluagh a chuaidh gan marbhú ó láimh Iúdáis, chromadar ar iad féin d'ullmhú i gcóir lae eile, chun iad féin do thriail i láthair catha 'n-a choinnibh. <L 744> Nuair a bhí Casbon, agus Maget, agus Bosor, agus an chuid eile de chatharachaibh láidre daingeana Ghalaad, tógtha loisgithe ag Iúdás Macabéus, agus éirleach déanta aige ar na págánaigh, an t-éirleach díreach a cheapadar-san a dhéanamh ar na Iúdaígh, tháinig teachtairí chuige 'ghá innsint dó go raibh mór shluagh ana mhór bailighthe ag Timóteus i n-áit ar a dtugtí Raphon, agus go raibh longphort glacaithe aige féin agus agá shluagh ar an dtaobh eile d'abhainn a bhí ag gabháil tríd an áit. Chuir Iúdás fir uaidh ag feuchaint an longphuirt. Thánadar thar n-ais agus dubhradar leis, “Táid na geinte go léir atá i n-ár dtímpal bailighthe chuige aige, tá sluagh uathbhásach aige. I dteannta a bhfuil aige as na tíorthaibh mór- thímpal táid na h-Arabaigh go léir tabhartha leis aige ar tuarastal, agus tá sé féin agus a mhór shluagh ullamh ar chath a thabhairt dúinn.” Thug Iúdás aghaidh ortha láithreach. Nuair a chonaic Timóteus ag teacht é dubhairt sé focal le taoiseachaibh a shlógh féinig. “Tá sé ag teacht chughainn,” ar seisean, “ach innsim- se an méid seo dhaoibh-se. Má stadan sé agus long- phort a ghabháil ar a thaobh féin de'n abhainn raighmíd- ne anonn chuige agus buadhfimíd air, ach má thagan sé chughainn thar abhainn gan aon ríghneas a dhéanamh buadhfidh sé orainn. Ní bheidh aon bhreith againn ar sheasamh 'n-a choinnibh.” Déarfadh duine nár mhaith an chiall do Thimóteus an chainnt sin do rádh an uair sin. B'fhéidir gur mheas sé ná tiocfadh Iúdás agus a shluagh thar abhainn gan rainnt ríghnis a dhéanamh, dá mba ná beadh aon chúis eile acu leis an ríghneas go ndéanfidís é chun leogaint do sna fearaibh tuirse na siubhlóide a bhí déanta acu do chur díobh, agus ansan go bhféadfadh Timó- teus a leogaint air gur b'amhlaidh a bhí sórd feasa aige ar cad a dhéanfidís, agus go gcuirfadh san misneach ar a shluagh féinig chun an chatha. B'fhéidir <L 745> gur b'amhlaidh ná raibh a shluagh féinig ullamh, gléasta, córuighthe i gceart aige i gcóir an chatha, agus gur mheas sé go gcuirfadh an focal úd imníomh ortha chun an chóruighthe do dhéanamh go mear. Ní deir an Bíobla Naomhtha aon fhocal i dtaobh cad é an chúis a bhí aige leis an gcainnt do rádh, agus chómh fada agus is féidir liom a dhéanamh amach ní deir lucht tuaras- gabhála aon fhocal mar gheall air. Ach pé'r domhan é dubhairt sé an chainnt agus do dhíol sé as. Níor dhein Iúdás stad ná staonadh nuair a tháinig sé féin agus a shluagh go bruach na h-abhan ach preabadh anonn thar abhainn láithreach agus an namhaid do bhualadh. Do buaileadh an namhaid le níosa mhó fuinnimh 'ná mar a bhí coinne acu leis. Bhí an chainnt úd adubhairt Timóteus 'n-a n-aigne. Níor sheasuighdar an fód abhfad. Bhí an fogha a tugadh fútha chómh h-oban san agus chómh dian san agus chómh sanntach san gur chaitheadar uatha na h-airm a bhí acu agus gur theicheadar le n-a n-anam chun teampuil a bhí i ngar dóibh, i gcathair ar a dtugtí Carnaim. Do thóg Iúdás an chathair phágánach san agus do loisg sé í féin agus an teampul agus dhein sé éirleach uathbhá- sach ar shluagh Thimóteuis. Tríd an obair sin go léir bhí Antiochus ag cabhrú ar a dhítheal le Timóteus. CCCXV. DO BRISEADH BEÁRNA ISTEACH. Ansan do bhailigh Iúdás Macabéus chuige a raibh de Iúdaígh ar fad i dtír Ghalaad, idir fhearaibh agus mná agus clann, chun iad go léir do thabhairt leis abhaile go tír Iúda. Nuair a bhíodar go léir bailighthe i dteannta chéile aige bhí ana chruinniú daoine aige. <L 746> Thánadar chómh fada le cathair ar a dtugtí Ephron. Cathair ana mhór, ana láidir, ana dhaingean ab eadh an chathair sin, agus bhí sí rómpa i lár na slighe, agus níor bh'fhéidir dóibh gabháil tháirse ar aon taobh. Tré n-a lár iseadh bhí an bóthar agus ní raibh aon bhóthar ar aon taobh di. Nuair a chonaic muinntir na catharach an suathantas daoine ag déanamh ortha do dhúnadar an chathair agus dhainginighdar na geataí le clochaibh móra troma. Chuir Iúdás Macabéus teachtaireacht chneasta shíothchánta chucha. “Leogaidh dúinn gabháil tré nbhúr gcathair,” ar seisean, “agus tré nbhúr dtír, chun dul isteach i n-ár dtír féinig. Ní dhéan- fimíd dochar ná díobháil daoibh féin ná d'aon nídh is libh: ní dhéanfidh aon fhear againn aon dochar daoibh: is i n-ár gcuis a shiubhlóchaimíd.” Ní raibh aon mhaith ann. Ní leogfidís dóibh gabháil tríd an gcathair. Gan amhras is léir go raibh nídh lais- tiar de'n diúltú san acu i n-a n-aigne. Bhí fhios acu go dtuillfadh an diúltú buidheachas ó'n rí dhóibh, ó Antiochus; agus bhí fhios acu go dtabharfadh géille fearg an rí ortha. Pé'r domhan é do dhiúltuighdar. Ansan do chuir Iúdás an focal mórthímpal ameasg na nIúdach, 'ghá rádh leó nár bh'fholáir an chathair do thógaint. Ná raibh uatha féin ach dul abhaile chun a dtíre féinig, agus nuair ná h-osgalófí an tslighe dhóibh ar ais go gcaithfidís féin an tslighe a dh'osgailt dóibh féin ar éigin. Dubhairt sé leó fogha thabhairt fé'n gcathair. “Briseadh gach duine beárna isteach sa chathair ar a aghaidh féin amach,” ar seisean. Do deineadh beart do réir an fhocail sin. Níor bh'fhéidir iomláine nirt agus daingineachta a bheith sa chosaint mórthímpal ar fad. Bhí an suathantas fear lasmuich, agus d'á bhrígh sin bhí an fogha láidir, fíochmhar, mór- thímpal ar fad. Do lean an fogha i gcaitheamh an lae sin agus i gcaitheamh na h-oidhche. Fé dheire do bris- eadh beárna isteach tríd an áit ba laige de'n chosaint <L 747> agus do tógadh an chathair, agus do chuireadh a lucht cosanta chun báis, cáirde Thimóteuis agus Antiochuis. Do thóg na Iúdaígh an fhoghail agus do raobadar an chathair agus do sgriosadar í. Níor fhágadar cloch ar muin cloiche innti. Ansan bhí slighe osgailte acu chun dul siar abhaile chun a dtíre. Lastoir de'n Iórdan a bhí an chathair sin Ephron. Nuair a bhí an chathair sin ar lár acu agus a raibh d'fhearaibh innti marbh acu, bhí an gnó do rug soir go Galaad iad, bhí sé déanta acu. Na catharacha go léir a bhí sa tír sin bhíodar raobtha loisgithe ídighthe acu, agus na Iúdaígh a bhí istigh ionta, a d'iarraidh iad féin a chosaint ar na págánachaibh, bhíodar fuasgailte acu, agus bhíodar cruinnighthe i dteannta chéile acu agus iad 'ghá mbreith leó abhaile go tír Iúda. Agus ansan, nuair a bhí Ephron ídighthe acu bhí an bóthar siar abhaile ar dian leathadh rómpa. Do ghluaiseadar tríd an áit 'n-a raibh cathair Ephron, agus chomáineadar leó siar, 'ghá gcimeád féin i bhfochair a chéile, an láidir ag cabhrú leis an lag, agus an mear ag cabhrú leis an ríghin, go dtí go rabhadar i dteannta chéile ar bruach abhan Iórdain. An fhaid a bhíodar ag teacht go dtí san ó Ephron bhíodh Iúdás Macabéus féinig ar deire le h-eagla go mbeadh aon daoine laga ag fanmhaint siar agus go bhfágfí iad, agus go dtiochfadh an namhaid ortha agus go marbhóchaidís iad nuair a bheadh an congnamh cosanta imthighthe uatha ar aghaidh. Do thug sé leis iad go léir go dtí bruach na h-abhan agus ansan chuaidh an tsluagh thar abhainn siar, agus do leathadar iad féin amach ar an machaire breágh leathan atá ar aghaidh Bheitsain siar. Ansan, tar éis a dtuirse chur díobh do chomáineadar leó siar ódheas go dtánadar i dtír Iúda. Ansan do chuadar suas go dtí cnoc Síon agus iad lán de lúthgháir agus d'áthas agus de shásamh aigne, agus d'ídhbireadar holocaust, ag breith a <L 748> mbuidheachais leis an dTighearna, mar nár marbhuigh- eadh aon duine acu, go dtí go rabhadar tagaithe abhaile i sláinte agus i síothcháin agus buaidhte acu ar a namhaid. CCCXVI. GORGIAS. I gcaitheamh na h-aimsire 'n-a raibh Iúdás Maca- béus i dtír Ghalaad ag troid i n-aghaidh namhad na nIúdach, agus ag breith bhuadha ins gach cath, ag cur áthais ar a cháirdibh agus ag cur sgannra ar a namh- daibh, bhí an dúthaigh ag faire air agus ag déanamh iongna dhe. Bhí an dúthaigh ag faire ar an gcuma gcéadna ar a dhritháir Símon a bhí ag ruagadh namhad ó thaobh taobh de thír Ghaililí go dtí go raibh págánaigh Ghaililí sguabtha as an dtír aige agus an méid acu ná raibh marbh aige, iad bailighthe isteach i gcathair Ptolemais aige. Bhí iongna agus alltacht ar gach aoinne mar gheall ar na gníomharthaibh a bhí ag an mbeirt drithár san 'á dhéanamh. Bhí áthas ar na Iúdaígh go léir, lasmuich d'fhíor bheagán. Is dócha go raibh áthas ar an mbeagán san leis, ach bhí rud i dteannta an áthais ortha, bhí éad ortha. Bhí beirt de lucht an éada agus Ióseph mac Shacariais ab ainm do dhuine acu agus Asarias ab ainm do-n duine eile. Taoi- seach airm ab eadh an duine eile sin. Do thaisbeánfadh san gur fé láimh Iúdáis nú fé láimh Shímoinn ba cheart dó san agus d'á bhuidhean fear a bheith. Ach do cheap sé féin agus Ióseph mac Shacariais go rabhadar féin ábalta ar ghníomh gaisge dhéanamh chómh maith le Iúdás Macabéus nú le Símon agus nár bh'ealaidhe dhóibh creideamhaint an chogaidh do leogaint ar fad leis an mbeirt drithár. Do mhealladar leó pé méid <L 749> fear a bhí fé n-a lámhaibh acu agus thugadar aghaidh ar chathair d'ár bh'ainm Iamnia mar a raibh na págán- aigh ar a gcosaint féin. Dhein Ióseph mac Shacariais agus an taoiseach Asarias, dheineadar an méid sin i gcoinnibh chómhairle agus i gcoinnibh órdú Iúdáis. Agus bhí na fir a chuaidh leó, bhíodar cionntach san easumhluidheacht chéadna. Bhí taoiseach airm d'ár bh'ainm Gorgias istigh i gcathair Iamnia an uair sin, an Gorgias céadna úd n-ar chuir Iúdás Macabéus an teiche air féin agus ar a chúig mhíle fear agus ar a mhíle marcach, tar éis an chatha úd i n-aice Emauis, mar ar tháinig na ceannaidhthe agus an t-airgead acu chun na nIúdach do cheannach 'n-a ndaoraibh nuair a bheadh beirtha ag na Suíriánachaibh ortha. Do thug Ióseph mac Shacariais agus an taoiseach airm Asarias aghaidh ar chathair Iamnia chun go dtógfidís an chathair agus go mbeadh sé le rádh acu go raibh fir i n-éaghmais Iúdáis a bhí ábalta ar bhuadh do bhreith i gcath i n-aghaidh págánach agus ar chatharach- aibh namhad do thógaint. Bhí Gorgias istigh sa chathair. Bhí misneach air agus do leog sé gáire nuair a fuair sé nár bh'é Iúdás a bhí ag teacht. Do ghleus sé an méid fear a bhí sa chathair aige. Do thánadar amach go h-oban. Thugadar fogha fíochmhar fé'n muinntir amuich. Ní fada sheasaimh an mhuinntir amuich. D'iom- puighdar agus do theicheadar. Do ghluais Gorgias agus na págánaigh ar a dtóir agus do leanadar iad chómh fada le teórainn tíre Iúda. Do marbhuigh- eadh an lá san tímpal dhá mhíle fear de phobul Israéil. Rud ba mheasa 'ná san féin, d'á olcas é, do cuireadh mímhisneach agus lagspiridighe ar chlainn Israéil, agus do cuireadh a chothrom de thógáilt cinn ar na págána- chaibh. Ach do tháinig aon mhaith amháin as an dtreas- gaist sin a baineadh an uair sin a' sluagh Israéil. Do cuireadh an milleán ar an easumhluidheacht. Dubhradh, i dtaobh na beirte, agus i dtaobh na bhfear <L 750> a chuaidh leó, gur le h-uabhar agus le h-eirighe anáir- de nár dheineadar rud ar Iúdás Macabéus; gur mheasadar go ndéanfidís féinig gníomhartha calma chómh maith leis sin. Ach gur cuireadh an teiche go luath ortha, agus náire ortha, mar nár bh'iad sliocht ná síolrach na bhfear iad le n-ar ghnáth fuasgailt 'á dhéanamh i n-Israél. Tháinig maith eile as. Do móradh thar na beartaibh fir Iúda i radharc clainne Israéil go léir, agus amach ameasg na ngeinte, ins gach ball i n-a raibh trácht ar a n-ainm. Agus do bhailigh na daoine chucha as gach aon treó baill, i dtreó gur neartuigheadh armáil Iúdáis go h-ana mhór agus gur méaduigheadh eagla a namhad roimis. CCCXVII. ANTIOCHUS. Bhí Iúdás Macabéus agus na Iúdaígh a thug sé leis anoir a tír Ghalaad, bhíodar sa bhaile i dtír Iúda, agus bhí an bheirt úd an éada, Ióseph Mac Shacariais agus an captaén Asarias, tar éis breis agus a ndóithin de'n chogadh dh'fhághail ó Ghorgias ag cathair Iamnia, agus bhí sé buailte isteach i n-aigne an uile dhuine go raibh lámh Dé le Iúdás sa chogadh a bhí aige á dhéanamh i n-aghaidh namhad na nIúdach, agus gur do Iúdás amháin a thabharfadh Dia an buadh sa chogadh san. Ansan do thosnuigh na daoine go léir ar theacht ag triall ar Iúdás agus ar luighe isteach fé 'n-a láimh. Bhíodar ag teacht ag triall air go dtí go raibh sluagh ana mhór ana láidir aige. Ansan do chuir sé a shluagh i dtreó agus thug sé aghaidh ar chuid de sna tíorthaibh a bhí sa chómharsanacht agus a bhíodh i gcomhnuidhe ag gabháil le namhaid Iúda. <L 751> Tíortha págánacha ab eadh cuid de sna tíorthaibh sin, agus bhí an fuath págánach acu, nídh nar bh'iongna, do sna Iúdaígh. Do ghluais Iúdás Macabéus agus a shluagh tríotha. Do thóg sé a gcatharacha. Do leag sé a n-altóracha, idir altóracha a bhí ag págánaigh agus altóracha págánacha a bhí curtha suas ag na Iúdaígh bhréagacha, agus do bhris sé na h-íodail agus dhóigh sé iad le teine. Do thóg sé an fhoghail ins gach uile áit agus tháinig sé féin agus a shluagh abhaile go dtí tír Iúda agus buadh acu, agus an smacht a bhí tuillte curtha ar a namhaid acu. Ach i dtaobh an rí Antiochus, is cuimhin conus mar a h-innseadh go ndeigh sé féin agus an leath de'n tsluagh a bhí aige soir go dúthaigh na bPersach chun teacht suas le saidhbhreas óir agus airgid, i dtreó gur bh'fhearrde a dh'fhéadfadh sé bheith fial le n-a shaighdiúiríbh. Nuair a bhí sé ag gabháil tré sna dúthaíbh lastoir d'airigh sé trácht ar chathair Eluimas, cathair i dtír na bPersach. Do h-innseadh dó ná raibh aon teóra le n-a raibh de shaidhbhreas óir agus airgid sa chathair sin; go raibh sa chathair teampul áirithe agus go raibh órnáidí óir sa teampul san a bhí thar na beartaibh i luachmhaireacht; go raibh sgiatha óir ann agus lúireacha óir agus éacht eile d'ollmhaitheas a dh'fhág Alegsandar Mór, rí Mhacedon ann abhfad roimis sin. Do thuig Antiochus gur sa n-áit sin, gan amhras, a gheóbhadh sé an saidhbhreas a theastuigh uaidh. Thug sé aghaidh ar chathair Eluimas chun í thógaint. Do h-innseadh do mhuinntir na catharach go raibh sé chucha, agus cad a bhí uaidh. D'eirighdar 'n-a choinnibh agus do throideadar go fíochmhar agus go cródha 'n-a choinnibh agus chuireadar an ruag air féin agus ar a shluagh. Tháinig sé thar n-ais go dtí cathair Bhaibilóin ansan agus bhí ana ghruaim air. Ní raibh aon taithighe aige ar theiche ó namhaid. I lár an channcair a bhí air mar gheall ar an dteiche, <L 752> agus mar gheall air gur theip air a lámh do chur ar na sgiathaibh óir úd, agus ar na lúireachaibh óir, agus ar an ollmhaitheas go léir a bhí ansúd 'n-a dteannta, tháinig sgéala chuige nár chuir aon luigheadú ar a ghruaim. Tháinig sgéala chuige i dtaobh na ngníomh- artha a bhí déanta ag Iúdás Macabéus in sna duthaíbh laistiar; conus mar a bhí buaidhte aige, i ndiaidh chéile, ar na slóightibh móra agus ar na taoiseachaibh uaisle, oilte ar chogadh, a bhí curtha ódheas 'n-a choinnibh ag Luísias. Nuair airigh sé na sgéalta san tháinig árd fhearg air. Do dhearbhuigh sé go raghadh sé féin siar agus ná fágfadh sé fear bean ná leanbh de chlainn Israéil beó. Díreach nuair a bhí an dearbhú san déanta aige tháinig teinneas 'n-a bholg. Bhí an droch aigne i gcoinnibh na nIúdach ag neartú i n'aigne, agus fé mar a neartuigh an droch aigne 'n-a chroidhe bhí an teinneas ag neartú. Bhí sé féin agus a shluagh ag dul siar, agus b'é ba ríghin leis a bhíodar ag gluaiseacht, bhí a leithéid sin d'airc air chun a dhroch aigne d'imirt ar na Iúdaígh. D'órduigh sé na capail a chomáint níba ghéire. Do comáineadh iad. Le déine an bhrostuighthe do leagadh an carbad i n-a raibh sé 'n-a shuidhe agus do caitheadh amach é agus do gortuigh- eadh go h-olc é. Ansan bhí teinneas istigh ann agus teinneas lasmuich air. Bhí sé chómh h-olc ansan nár fhéad sé dul i n-aon charbad a thuille. B'éigean é chur ar leabaidh iompair agus é bhreith ar ghuailnibh fear. Bhí san ríghin, agus bhí tír Iúda abhfad siar, agus ní raibh puinn slighe curtha dhe aige ó fhág sé cathair Bhaibilóin, agus bhí na teachtairí ag teacht ar shálaibh a chéile agus sgéal do b'uathbhásaighe 'ná a chéile ag gach teachtaire d'á innsint ar an éirleach a bhí ag Iúdás Macabéus 'á dhéanamh ar na slóightibh a bhí thiar. <L 753> CCCXVIII. BÁS DÉISTINEACH. Bhí an rí ar an leabaidh iompair agus dhá shámhthach fé'n leabaidh, agus seisear, nú b'fhéidir ochtar fear fé gach sámhthach, triúr nú ceathrar lasmuich agus triúr nú ceathrar laistiar agus na sámhthacha ar a nguailnibh acu, agus iad ag siubhal go réidh an bóthar siar, agus an tsluagh 'n-a dtímpal, mar a bheadh sochraid. Bhí an rí sínte ar an leabaidh agus gach aon sgread aige i n-aghaidh gach ciscéim d'á siubhluigheadh na fir, mar ní raibh aon chor a chuiridís díobh ná baineadh gearradh teinnis as. Idir gach aon dá sgread d'á gcuireadh sé as le géire an teinnis bhíodh sé ag eas- gainí agus ag mallachtaí ar Iúdás Macabéus agus ar a raibh de Iúdachaibh i dtír Iúda, agus ag maoidh- eamh go fíochmhar as an íde dhéanfadh sé ar Macabéus agus ar an gcuid eile de sna Iúdaígh, chómh luath agus do shroisfadh sé an áit thiar. Níor thuig na fir a bhí 'ghá iompar go raibh baoghal ró mhór ortha thiar bhí an ghluaiseacht chómh ríghin sin. Tar éis rainnt aimsire d'airighdar rud éigin eile ag teacht chucha as an leabaidh i n-éaghmais na n-eas- gainí. Do mhothuighdar baluith grána ag teacht chucha as an leabaidh, an saghas baluithe do thiocfadh a' feóil lobhtha. Bhí an fheóil ag lobhadh d'á chnámhaibh agus ag tuitim anuas díobh istigh sa leabaidh agus bhí an fheóil lán de phiastaíbh. Do mhothuigh sé féin an baluith agus chuir an baluith sin árd déistin air. Chonaic sé an fheóil ag tuitim anuas d'á ghéagaibh agus na piastaí sa bhfeóil. Fé dheire do bhris an t-uabhar a bhí istigh 'n-a chroidhe agus deir an Bíobla go ndubhairt sé mar seo: “Is ceart bheith umhal do Dhia. Ní ceart do'n duine bheith 'ghá chur féin ar aon <L 754> dul le Dia, óir tá an bás i ndán do'n duine.” An- san do chrom sé ar bheith ag guidhe chun Dé agus 'ghá gheallamhaint, i n-inead catharach Ierúsalem d'ídiú go ndéanfadh sé í chur suas airís agus saoirse thabhairt di féin agus do sna Iúdaígh go léir; go gcuirfadh sé na Iúdaígh ar aon dul leis na h-Aténeachaibh; go ndéanfadh sé suas airís an team- pul naomhtha úd do raobh sé féin, agus go mbronn- fadh sé gréithre móra air; go dtabharfadh sé tuille árthaí beannuighthe do'n teampul san; agus go ndéanfadh sé an obair sin go léir ar a chostas féinig. Ach i n-aindeóin na ngeallamhna fóghanta go léir, bhí ag neartú ar an dteinneas agus ar an mbréantas, agus ar thuitim na feóla dhe, agus ar ghráinneamhlacht na bpiastaí innti. Do thuig sé i n-aigne fé dheire gur bh'é an bás a bhí aige agus ná raibh aon dul uaidh aige. Ansan do sgríbh sé leitir le cur ag triall ar na Iúdaígh agus seo mar adubhairt sé sa leitir sin:— “Antiochus an rí chun a dhaoine agus a cháirde fóghanta, na Iúdaígh, ag guidhe sláinte agus séin agus áthais dóibh. Má táthaoi-se agus bhúr gclann go maith, agus má tá gach nídh ag dul chun cinn go maith agaibh chun bhúr dtoile táim-se buidheach. Am' thaobh féin de ní'lim ar fóghnamh. Táim ag teacht thar n-ais ó dhúthaíbh na bPersach agus tá taom ana chruaidh tagaithe orm agus measaim gur ceart dom cuimhneamh ar thairbhthe na ndaoine. Ní 'ghá rádh é go bhfuil aon droch iontaoibh agam asam féin, óir tá súil agam go gcuirfad an taom so dhíom. Ach is cuimhin liom, nuair a bhí sluagh ag m'athair 'á bhreith leis isteach in sna dúthaíbh árda, gur shocaruigh sé ar an té bheadh i réim 'n-a dhiaidh, i dtreó dá n-imthigheadh aon nídh air go mbeadh 'fhios ag na daoine cé'r bh'é an rí agus ná beadh aon bhuaireamh ortha. Athcim-se oraibh-se, d'á bhrígh sin, agus iarraim oraibh go gcuimhneóchaidh <L 755> sibh ar na maitheasaíbh a dheineas-sa dhaoibh agus go mbeidh sibh dílis domh-sa agus dom' mhac, óir tá súil agam go mbeidh sé 'n-a rí réidh stuama, mar is maith liom-sa é bheith, agus go mbeidh sé go maith agus go ceannsa dhaoibh.” Nuair a bhí an leitir sin críochnuighthe aige tháinig an bás air. Chuir sé a lán daoine chun báis go h-eugcórtha an fhaid a bhí sé 'n-a rí. B'é a bhéas bheith ag oibiriú a inntileachta feuchaint conus ba ghéire agus ba ghráinneamhla thiocfadh leis pianta do chur ortha agus tarcuisne thabhairt dóibh. Do thug Dia pianta géara agus bás déistineach dó féin sa deire. CCCXIX. SELEÚCAS. Sa chúinne thoir thuaidh de'n cheann thoir de'n mhuir Torríann tá an abha ar a dtugtar Orontes ag teacht isteach sa bhfaraige. Rithean an abha san tré ghleann áluinn idir shléibhtibh árda. Libanus a tugtar ar na sléibhtibh ar dheis na h-abhan, agus tugtar, nú do tugtí uair éigin, Antilibanus ar na sléibhtibh ar an dtaobh eile de'n abhainn. Tá an abha leathan a dóithin agus doimhinn a dóithin do loingeas a bheadh cuibhsach mór chun dul chómh fada le fiche míle isteach ó'n bhfaraige tríd an ngleann. Tá talamh an ghleanna, ar dhá thaobh na h-abhan, ana shaidhbhir, an uile shaghas arbhair d'á shaothrú air agus toradh mór d'á fhághail as an saothrú; an uile shaghas adhmaid ag fás ag bunaibh na gcnoc, agus suas ar chliathánaibh na gcnoc; crainn mhóra giúise agus cédair, agus gach adhmad is maith chun foirgnimh; agus ansan, ar úrlár an ghleanna, crainn thorthamhla, crainn fíge, agus crainn abhall, agus crainn ghránabhall, agus <L 756> an chuid eile acu, agus a dtorthaí go trom agus go maith chun bídh ortha go léir. Nuair a fuair Alegsandar Mór bás tar éis na dtíortha go léir do thabhairt fé n-a smacht, ó abhainn na h-Éigipte soir ar fad go dtí an abha ar a dtugtí Indus, do rainneadh na dúthaí sin ar thaoiseachaibh slógh Alegsandair. Bhí aon taoiseach amháin ortha san agus Seleúcas ab ainm dó. Bhí tréith áirithe i n-Alegsandar, i dteannta na dtréithe móra eile a bhí ann, agus bhí an tréith chéadna i mBónapart. Bhí éirim aigne fé leith ann a thug dó bheith ábalta ar na fearaibh ab fhearr agus do b'oireamhnaighe do thoghadh agus do chur mar thaoiseacha os cionn a shlógh. Ar an gcuid ab fhearr díobh san féin iseadh do rainneadh a shealbhasaí fada leathana nuair a bhí sé tar éis bháis. Duine acu ab eadh Seleúcas agus i lár a choda san de'n rainnt iseadh bhí an gleann áluinn saidhbhir sin go raibh an t-Orontes ag gabháil tríd. Tháinig Seleúcas ag feuchaint an ghleanna. Do thaithn an gleann leis. Chonaic sé an saidhbhreas a bhí ann. Fé mar a chonaic Alegsandar an éirim aigne agus an chiall agus an tuisgint a bhí i Seleúcas do conaic an chiall agus an tuisgint sin a bhí i Seleúcas an tairbhthe a bhí sa ghleann, ní h-amháin mar gheall ar a shaidhbhreas féinig, ach go mór mór mar gheall ar an gcuma 'n-a raibh an gleann agus an abha, agus béal na h-abhan ag an bhfaraige, suidhte, mar a déarfí, go socair sámh, idir dhá dhomhan, domhan na h-Eúróipe laistiar agus domhan na h-Asia lastoir. Chonaic sé go raibh béal na h-abhan san mar a bheadh geata ar osgailt idir an dá dhomhan san, agus go bhféadfí gnóthaí ceannaidh- eachta do chur ar siubhal, tríd an ngeata san, idir an dá dhomhan san. Do shiubhluigh sé an gleann síos agus suas agus do shocaruigh sé ar áit áirithe a bhí tímpal cheithre mhíle dhéag suas ó bhéal na h-abhan agus cheap sé i n-aigne <L 757> go gcuirfadh sé suas cathair ar an áit sin. Déarfadh duine gur mór an iongna nách ag béal na h-abhan a shocaruigh sé ar an gcathair do chur suas. Is ró dheacair, ámhthach, breitheamhantas do leagadh anois ar cad ba cheart a dhéanamh ansúd an uair sin. An fear a chonaic an úsáid a bhí le déanamh de'n chathair is dócha gur thuig sé cár cheart an chathair do chur suas. Bhí adhmad a dhóithin aige chun na h-oibre, ag fás go breágh ar dhá thaobh an ghleanna. Bhí clocha a dhóithin aige, leis. Bhí i n-áiteanaibh, ar gach taobh de'n abhainn, faillte árda a bhí suas le céad slat ar aoirde agus an chloch go maith ionta chun foirgnimh agus go saoráideach le soláthar. Do chuir sé suas an chathair. Antiochus ab ainm d'á athair. Bhí árd uraim aige d'á athair agus thug sé cathair Antiochuis mar ainm ar an gcathair. Tá an chathair sa n-áit fós agus Antioch an ainm atá uirthi. Ní ró fhada a bhí sí curtha suas nuair a thosnuigh neithe ar theacht chun cinn fé mar a mheas Seleúcas a thiocfidís. Do thosnuigh ceannaidhthe ó sna tíorthaibh lastoir ar theacht go h-Antioch ag tabhairt torthaí na dtíortha lastoir leó, agus do thosnuigh muinn- tir na n-oileán nGréagach laistiar ar dhul soir ar a loingeas go béal abhan Orontes agus suas go dtí cathair Antioch ag díol torthaí na dtíortha thiar agus ag ceannach torthaí na dtíortha lastoir. Agus bhí na daoine thoir agus na daoine thiar ag cur aithne ar a chéile ar an gcuma san, agus bhí an chathair ag fás go dtí go raibh dhá chéad agus caogad de mhíltibh daoine (250,000) 'n-a gcómhnuidhe sa chathair. <L 758> CCCXX. ANTIOCHUS. Bhí fairsinge mhór sa rígheacht a bhí ag Seleúcas. Bhí Suíria go léir aige soir ar fad agus ódheas. Bhí an Asia bheag aige, óthuaidh go bruach na Faraige Duibhe, agus fan bhruach na faraige sin siar agus fan bhruach na Mara Torríann ar an dtaobh theas, agus siar go dtí an caol ar a dtugtar an Bosphosus agus an Dardaneils. Agus laistiar de'n chaol san féin bhí forlámhas aige ar an nGréig go léir agus ar Mhacedon, mar a raibh Pilib, athair Alegsandair, 'n-a rí. Agus ódheas ó Antioch bhí forlámhas aige ar thír Phalestín agus ar chathair Ierúsalem. Bhí mac ag Seleúcas agus thug sé Antiochus mar ainm air. Bhí sé sin 'n-a rí i ndiaidh a athar. Bhí mac aige sin agus thug sé Antiochus mar ainm air. Mar sin dóibh go dtí go raibh trí dhuine dhéag acu tar éis teacht i ndiaidh chéile 'n-a righthibh ar chathair Antioch agus ar an rígheacht a bhí ag gabháil leis an gcathair sin. Trí chéad blian soim theacht an tSlán- uightheóra iseadh thosnuigh Seleúcas ar an gcathair do chur suas. Trí fichid blian agus a cúig (65) roim theacht an tSlánuightheóra iseadh bhí an trímhadh déag Antiochus 'n-a rí ar an gcathair agus ar an rígheacht. An uair sin iseadh tháinig cómhacht na Rómha agus do thug Pompéius an chathair agus an rígheacht fé smacht ímpireachta na Rómhánach. Isé an ceathramhadh Antiochus a bhí i réim i n-Antioch nuair eirigh an Iúdach, Matatias úd, i gcoinnibh na págánachta. I gcathair Antioch iseadh dh'fhág Antiochus a ceathair leath a shlógh nuair a chuaidh sé féin agus an leath eile soir go tír na bPersach ag braith ar theacht suas le saidhbhreas daoine eile. I gcathair Antioch <L 759> iseadh bhí Luísias 'n-a chómhnuidhe, ag tabhairt aire do ghnóthaíbh na rígheachta agus ag cur na slógh úd le n-a chéile agus 'ghá gcomáint ódheas go Ierúsalem chun íde dhéanamh ar chathair Ierúsalem agus ar Iúdás Macabéus agus ar na Iúdaígh go léir. Agus ó'n gcathair sin Antioch iseadh bhíodh na teachtairí ag dul soir i dtreó catharach Bhaibilóin i gcoinnibh an rí 'ghá innsint dó cad é an t-éirleach a bhí ag Iúdás Maca- béus 'á dhéanamh ar mhór shlóightibh an rí i ndiaidh chéile fé mar a curtí chuige ódheas iad. Bhí mac ag Antiochus a ceathair agus Antiochus ab ainm dó, leis. Nuair a bhí an rí ag dul soir d'fhág sé Antiochus óg, a mhac, i n-Antioch fé chúram Luísiais, mar bhí sé ana óg. Tháinig an tuairisg go h-Antioch go raibh an rí tar éis bháis thoir theas ar bhóthar Bhaibilóin. Chómh luath agus d'airigh Luísias an méid sin do chruinnigh sé uaisle na catharach agus do glacadh Antiochus óg 'n-a rí agus thug Luísias Antiochus Eúpator mar ainm air. Ach díreach sar a bhfuair Antiochus Epiphanes an bás grána úd a tháinig air do glaoidh sé chuige duin'- uasal d'á theaghlach gur bh'ainm dó Pilib agus thug sé dhó an choróinn, agus a róba agus an fáinne a bhí ar a mhéir aige, agus dhein sé a fhear inid féin de, agus: “Imthigh,” ar seisean, “ag triall ar mo mhac, Antiochus óg, agus dein é thabhairt suas agus d'ullmhú chun na rígheachta.” Nuair a bhí an rí marbh bhí an choróinn, agus an fáinne, agus an róba ag Pilib. D'airigh sé go raibh Luísias, cheana féin, tar éis Antiochuis óig do chur i seilbh na rígheachta. Tháinig eagla air go ndéarfí gur le feall a thóg sé úghdarás fir inid air féin agus go mb'fhéidir nách faid a chuirfadh san ar a shaoghal. I n-inead dul siar óthuaidh go h-Antioch isé rud a dhein sé 'ná an corpán do thógaint leis, i dteannta na coróinneach agus i dteannta an fháinne agus an <L 760> róba, agus imtheacht ódheas ar fad sa n-Éigipt ag triall ar Ptolemé Philometor. Nuair a bhí Pilib imthighthe sa n-Éigipt do chuir Antiochus óg, Antiochus Eúpator, Luísias os cionn gnóthaí na rígheachta, agus os cionn slóighte agus armála Phenicia agus Shuíria. Bhí an Luísias san, mar is eól, 'n-a namhaid ag Iúdás agus ag na Iúdaígh; agus bhí a lán eile namhad 'n-a dtímpal an uair sin ag Iúdás agus ag na Iúdaígh, agus beidh rud éigin le rádh 'n-a dtaobh 'n-a dhiaidh so. CCCXXI. EDOM. Tá laisteas de thír Iúda agus de'n Fharaige Mharbh dúthaigh gharbh ar a dtugtí Edom. Cialluighean an focal Edom ruadh. Isé cúis gur tugadh an ainm sin ar an ndúthaigh sin 'ná so. Do ghaibh duine de bheirt mhac Isaaic forlámhas ar an áit. Esau ab ainm do'n mhac san agus fear mór láidir clúmhach ruadh ab eadh é. Ní h-í gruaig a chinn amháin a bhí ruadh. Bhí fionna ruadh ar a chroicean go léir. Mar gheall air sin iseadh b'éigean d'á mháthair, do Rebecca, croicean na mionán do chur ar dhá láimh agus ar mhuineál Iácoib i dtreó go gcreidfadh an t-athair, Isaac, é nuair adéarfadh sé gur bh'é an sínsear é. Do chaill Esau an bheannacht agus ansan do ghaibh sé forlámhas ar an dtír gharbh ansúd laisteas agus d'fhan sé ann, agus d'fhan a shliocht ann. Do tugadh an fear ruadh, .i. Edom, ar Esau, agus do tugadh,'n-a dhiaidh san, sliocht an fhir ruaidh, .i. Edomítigh, ar shliocht Esau, agus do tugadh <L 761> Edom, nú Iduméa, mar ainm ar an ndúthaigh. Seir ab ainm do'n dúthaigh roimis sin. Bhí miosgais idir an mbeirt drithár nuair a chaill Esau an bheannacht. Do lean an mhiosgais idir an dá shliocht. Nuair a bhí sliocht Israéil ag teacht as an Éigipt chun dul isteach sa tír a bhí geallta dhóibh d'fhéadfidís cómhngar breágh dhéanamh óthuaidh tré dhúthaigh Edoim. D'iarradar ar shliocht an fhir ruaidh leogaint dóibh an cómhngar a ghabháil. Ní leogfadh. Do throidfidís agus gheóbhaidís an cómhngar gan bhuidheachas, ach ní leogfadh Dia dhóibh troid, toisg an gaol a bheith ann. B'éigean dóibh tímpal mór do ghabháil, soir ódheas, agus soir, agus óthuaidh, go dtí gur fhéadadar teacht isteacht sa talamh geallta treasna an Iórdain, ag an gceann thuaidh de'n Fhar- aige Mharbh. Nuair a bhí Iúdás Macabéus agus a dhritháracha ag troid i n-aghaidh na bpágánach agus i n-aghaidh slógh Antiochuis Epiphanes bhí muinntir Edoim ag déanamh an uile shaghas toirmisg dóibh. Bhí rainnt caisleán acu agus iad ana dhaingean ana láidir, agus bhídís ag rith amach as na caisleánaibh sin nuair a chídís an chaoi agus ag marbhú na nIúdach a bhí i bpáirt le Iúdás, agus ag tabhairt dín do sna droch Iúdaígh a bhíodh ag teiche ó Iúdás, agus ag tabhairt dín do sna págánachaibh; óir, bíodh gur ó Ábraham a shíolradar, págánaigh ab eadh iad féin ó thosach geall leis. Nuair a bhí Antiochus Epiphanes tar éis bháis agus Antiochus Eúpator 'n-a rí agus Luísias os cionn na rígheachta agus os cionn na h-armála, do thosnuigh Luísias ar bheith ag cabhrú le muinntir Edoim. Do neartuigh an cabhrú san muinntir Edoim go mór. Do neartuigheadh na caisleáin agus do méaduigheadh na gairisiúin, agus do méaduigheadh na slóighte las- muich de sna caisleánaibh, agus ba léir, ó'n neartú agus ó'n bhfuadar, dá sgaoiltí leó nár bh'fhada go <L 762> mbeidís ag cur isteach, 'n-a míltibh slógh, ar thír Iúda. Bhí Gorgias 'n-a cheann uraid os cionn na gcaisleán go léir, agus bhí Luísias thuaidh i n-Antioch agus é ag cabhrú le Gorgias agus ag teannadh leis, agus ag cur misnigh ar na págánachaibh go léir mórthímpal; agus éad agus fíoch agus fearg an domhain ortha go léir nuair a chonacadar an teampul mór curtha suas airís, agus é órnáidthe coisrigthe, agus na h-ídhbirtí beannuighthe d'á ndéanamh chun Dé airís ann. Do thuig Iúdás agus na Iúdaígh dhílse nár bh'fholáir na caisleáin sin do bhrise. Do ghlaodar ar an dTighearna, mar ba ghnáth le Iúdás a dhéanamh i gcómhnuidhe nuair a bhíodh sé chun aghaidh a thabhairt ar namhaid. Nuair a bhí an guidhe agus an aithrighe déanta do chuir Iúdás a neart le chéile agus thug sé aghaidh ódheas ar na caisleánaibh agus ar na slóightibh págánach a bhí las- muich dhíobh ag cabhrú leó, agus ag déanamh fogha ar cháirdibh Iúdáis ar fuaid na dútha. Do thug Iúdás fogha ná raibh coinne leis fé'n namhaid. Do mhairbh sé iad ins gach ball i n-a rabhadar mórthímpal ar na caisleánaibh. Ansan thug sé aghaidh ar na caisleánaibh agus thóg sé a lán acu. Sa méid a marbhuigheadh las- muich de sna caisleánaibh agus sa méid a marbhuigh- eadh istigh ionta nuair a tógadh iad, do fuaradar gur marbhuigheadh fiche míle fear acu ar fad. Ach bhí cuid de sna caisleánaibh a bhí ana dhaingean agus nár bh'fhéidir iad do thógaint ach le h-imdhruidim. Níor bh'uiriste iad do thógaint ar an gcuma san féin, mar bhí flúirse lóin istigh acu. D'fhág Iúdás cuid d'á shluagh ag imdhruidim na gcaisleán san agus thug sé féin, agus an chuid eile d'á shluagh aghaidh ar ghnóthaíbh ná fuiliceóchadh ríghneas. <L 763> CCCXXII. GATHANA AGUS SPÓLAÍ DEARGA. D'fhág Iúdás Símon agus Ióseph agus Sachéus ag imdhruidim na gcaisleán a bhí ró láidir, agus d'fhág sé acu oiread fear agus a bhí riachtanach chun na h-oibre dhéanamh, agus d'imthigh sé féin agus an chuid eile de'n tsluagh ag déanamh na h-oibre úd ná fuil- iceóchadh ríghneas. Bhí an t-imdhruidim ar siubhal go dian. Bhí cuid de'n mhuinntir a bhí istigh, agus ba ró mhaith leó, nídh nár bh'iongna, go leogfí amach iad. Tharraigeadar breab do chuid de'n mhuinntir a bhí amuich. Bhíodar ag méadú na breibe go dtí gur tharraigeadar seacht ndeich de mhíltibh drachma. Do glacadh an bhreab agus do sgaoileadh amach an mhuinn- tir a dhíol an t-airgead. Do bhuaidh an tsainnt. Do sgaoileadh amach namhaid mhiosgaiseacha go raibh mórán díobhála déanta acu agus do dhéanfadh comhthrom na breibe seacht n-uaire d'á thuille díobhala chómh luath agus bheadh cead a gcos acu. Fuar Símon amach an nídh a bhí déanta. D'innis sé do Iúdás é. Do ghlaoidh Iúdás i bhfochair a chéile uaisle na ndaoine, 'sé sin, oificeacha agus fir chreideamhnacha a shlógh. D'innis sé an nídh a bhí déanta. “Na daoine seo,” ar seisean, “a ghlac an t-airgead agus do leog saor ár namhaid, do dhíoladar sinn go léir ar an airgead san.” Do daoradh lucht na sainnte agus do cuireadh chun báis iad, agus do tógadh na cais- leáin láithreach. Ní foláir nú ba dhaingineacha ana mhóra na daingineacha san, deir an Bíobla gur dhá thúr iad agus gur marbhuigheadh breis agus fiche míle fear sa dá thúr. Do chuir an t-éirleach san ar shliocht Edoim sgannra agus buile ar na págánachaibh go léir mórthímpal. <L 764> Bhí fear gur bh'ainm dó Timóteus ann. Níor bh'é an Timóteus úd é ar ar thráchtamair cheana sa sgéal- aidheacht so, ach Timóteus eile. Do thosnuigh sé ar na págánachaibh go léir a chruinniú as na cheithre h-árdaibh. Bhí buaidhte air go minic cheana ag na Iúdaígh, ach cheap sé go ndéanfadh sé aon iarracht amháin eile. Do chruinnigh sé slóighte líonmhara, slóighte iasachta, anoir as an Asia agus as gach aon dúthaigh as ar fhéad sé é. Bhí slóighte troightheach aige agus slóighte marcach. Dubhairt sé go dtógfadh sé Iúdéa le corp líonmhaireachta slógh. Nuair a fuair Macabéus ag teacht é do chruinnigh sé a neart féinig. Nuair a bhíodar i dteannta chéile do chromadar, ar dtúis, ar a nguidhe do chur suas chun Dé go h-ana dhian, 'ghá iarraidh ar an dTighearna iad do chosaint ar an namhaid sgannramhail sin, 'ghá iarraidh ar an dTighearna bheith 'n-a namhaid do'n namhaid a bhí ag teacht chucha, agus bheith i gcoinnibh na ndaoine a bhí 'n-a gcoinnibh, mar adeir an dlighe. Nuair a bhí a nguidhe déanta acu tháinig ana mhisneach dóibh. Do ghlacadar a n-airm agus do ghluaiseadar amach i gcoinnibh a namhad. Nuair a bhíodar tagaithe i ngar do'n namhaid do stadadar agus do ghlacadar a suaineas. Do dheabhróchadh an sgéal go raibh an oidhche ann, mar deir an Bíobla Naomhtha gur thosnuigh an cath chómh luath agus a bhí an ghrian 'n-a suidhe. Bhí ag taobh, i dteannta a gcródhachta, deimhne ó'n dTighearna go mbuadhfidís, agus ní raibh ag cur misnigh chun an chatha ar an dtaobh eile ach an bhuile feirge a bhí ortha agus an fuath marbhuightheach a bhí acu do sna Iúdaígh. Do ghluais an cómhrac go fíochmhar agus go fuilteach agus bhí na págánaigh ag tuitim go tiugh. Dubhradar go bhfeacadar, i lár an chatha, cúigear marcach, fir ana bhreághtha, agus capail ana bhreághtha fútha, agus iad ag stiúrú na nIúdach sa chath; go dtáinig beirt acu i n-aice Mhacabéuis, duine acu ar gach taobh de, <L 765> agus iad 'ghá chosaint agus é clúdaithe acu le n-a n-armaibh ó'n uile thaobh, agus gathana agus spólaí dearga teine acu 'á chaitheamh leis an namhaid. Ó'n gcuma i n-a n-innstear an sgéal is cosmhail go bhfeac- aidh an dá shluagh na marcaigh sin. Bhí an namhaid d'á leagadh leis na spólaíbh teine, agus a radharc 'á bhaint díobh, agus a meabhair 'á baint díobh go dtí go raibh fiche míle agus chúig céad troightheach díobh ar lár agus sé chéad marcach. Ansan do theich a raibh ábalta ar theiche dhíobh. Do theich Timóteus féin isteach i nGasara, daingean láidir mar a raibh Cereas 'n-a ghobhernóir. Tháinig Macabéus agus a shluagh tímpal ar an ndaingean san agus d'imdhruideadar é ar feadh cheithre lá. Do mheas an mhuinntir istigh nár bh'fhéidir an daingean a thógaint, agus is amhlaidh a bhíodar istigh agus iad ag easgainí agus ag badhbóireacht agus ag spídiúchán go tarcuisneach ar an muinntir amuich, agus ag tabhairt masla agus tarcuisne do chreideamh na nIúdach. Chuir an masla creidimh an mhuinntir amuich ar dearg bhuile. Do léim fiche fear acu chun an fhalla, agus anáirde ar an bhfalla. Do lean tuille iad. Chuireadar na túir agus na geataí tré theine. Do thógadar an daingean, do sgartáladar é, agus do mharbhuighdar Timóteus agus a dhritháir Cereas agus Apollophanes. Fuaradar Timóteus i bhfolach i n-áit áirithe, áit nár ghlan. CCCXXIII. NA BEITHIDHIGH MHÓRA. Do thárla gur ghlac na págánaigh agus na Iúdaígh bhréagacha seilbh airís sa chaisleán úd catharach Ierú- salem agus go rabhadar ag déanamh toirmisg do Mhacabéus agus do sna Iúdaígh a bhí dílis. Do thuig <L 766> Macabéus gur bh'fhearr an caisleán a bhaint díobh agus iad do dhísgiú. Do chruinnigh sé a neart slógh agus tháinig sé agus d'imdhruid sé an caisleán. Bhí an t-imdhruidim dian agus bhí an chosaint colgach stuacach. Tháinig le cuid de'n mhuinntir istigh sleamhnú amach a gan fhios. Chómh luath agus bhíodar amuich dheineadar gach aon chómhngar óthuaidh go dtí gur shroiseadar cathair Antioch. Chuadar chun cainnte leis an rí, Antiochus óg, Antiochus Eúpator. Bhí cara maith acu thuaidh chun iad a thabhairt i láthair an rí agus chun a dh'innsint dóibh conus do labharfidís leis an rí agus conus a dhéanfidís a ngearán. Seo mar a labhradar:— “A rí onóraigh, bhíomair-ne dílis dot' athair agus dheineamair ár ndítheal i gcómhnuidhe chun a dhlighthe do chur chun cinn do réir a thoile. Mar gheall air sin táid muinntir ár náisiúin féinig iompuighthe i n-ár gcoinnibh. Táid siad tar éis a lán againn a chur chun báis agus tar éis ár n-oighreachta do lot. Agus ní chughainn-na amháin atáid siad tar éis lámh a shíne ach chun na gcríoch go léir a bhainean linn. Agus feuch táid siad cruinnighthe an lá so os cómhair caisleáin catharach Ierúsalem chun an chaisleáin sin do thógaint, agus cuirfid siad a bhfuil istigh ann d'ár muinntir chun báis. Agus cathair ana dhaingean iseadh cathair Bhetsúra agus táid siad tar éis na catharach san a dhéanamh níos daingne. Agus mara dtagair go luath, a rí, agus cosg do chur leó agus smacht do chur ortha déanfid siad obair is measa agus is mó 'ná a bhfuil déanta fós acu, agus beid siad ag neartú go dtí go mbeid siad ró láidir agus ná beidh ar chumas an rí iad do chur fé chois.” Nuair airigh an rí an chainnt sin bhí árd fhearg air. Do ghlaoidh sé chuige a cháirde go léir agus taoiseacha a shlógh, agus na taoiseacha a bhí ar an marcshluagh. Agus do tháinig ag triall air ó dhúthaíbh eile, agus <L 767> ó sna h-oileánaibh amuich sa bhfaraige, lucht airm ar tuarastal, mórán acu. Agus nuair a bhí a shlóighte go léir i dteannta chéile aige do cómhairigheadh iad agus bhí céad míle troightheach aige agus fiche míle marcach. I n-éaghmais an méid sin bhí dhá elefant déag ar fhichid aige, agus iad go léir múinte chun cómhraic. Do ghluais an mhór shluagh san odheas, lastoir de'n Iórdan agus nuair a bhíodar laisteas de'n Fharaige Mharbh thánadar an cómhngar anoir tré thír Edoim agus d'iompuighdar óthuaidh agus thánadar go dtí an chathair dhaingean Betsúra. Bhí Iúdás istigh sa chathair. Thug an mhór shluagh iarracht ar an gcathair do thógaint, ach do cosnadh í 'n-a gcoinnibh go tréan. Do lean an cómhrac mórthímpal ar an gcathair ar fead mórán laethanta. Dheineadh muinntir an rí gléasana chun na bhfallaí do leagadh, ach thugadh muinntir na catharach fogha amach fútha agus do bhrisidís na gléasana agus do loisgidís iad le teine, agus do throididís go fortail agus go cródha. B'éigean do mhuinntir an rí druidim amach ó'n gcathair; ansan tháinig Iúdás amach as an gcathair agus d'fhág sé lucht cimeádta ann agus do rug sé a shluagh leis go dtí Beitsach- aram agus chuir sé suas a champa sa n-áit sin, ar aghaidh campa an rí amach. Ansan d'eirigh an rí go moch ar maidin sar a dtáinig solus an lae agus chuir sé fhiachaint ar a shluagh gluaiseacht go h-ana ghéar i dtreó Bhetsacharaim. Chuir an dá shluagh iad féin i gcóir chun an chómhraic agus do séideadh na trúmpaí. Do taisbeánadh fuil fíon-chaor do sna h-elefantaibh chun iad do ghríosadh agus fonn cómhraic a chur ortha. Ansan do socaruigheadh na beithidhigh mhóra san ameasg na mbuidhean. Do cuireadh míle fear i n-aice gach beithidhigh, agus lúireach slabhra ar gach fear, agus clogad práis ar a cheann, agus do toghadh chúig céad marcach do gach beithidheach mór. Bhídís sin i gcómh- nuidhe sa n-áit i n-a mbíodh an beithidheach mór agus <L 768> do ghabhaidís pé áit 'n-a ngabhadh an beithidheach, agus ní sgaraidís leis. Agus bhí anáirde ar gach beithidheach túr mór láidir adhmaid, agus do chlúdaigheadh an túr an beithidheach, agus bhíodh gléasana cogaidh ortha. Agus bhíodh deich feara fichid, de sna fearaibh ba chródha thuas sa túr agus iad ag caitheamh gathana anuas ar an sluagh a bhíodh 'n-a gcoinnibh. Agus bhíodh fear Indiathach ag giollacht an bheithidhigh. Do chuir an rí an chuid eile de'n mharcshluagh amuich ar dhá imeall an tslóigh, ar an ndeis agus ar an gclí, agus trúmpaí acu, chun na dtrúmpaí do shéide agus an sluagh do ghríosadh chun an chatha. D'eirigh an ghrian agus bhí solus na gréine ag taithneamh ar na sgiathaibh óir agus práis, agus bhí na cnuic ag spéacharnaigh fé sholus na gréine fé mar a bheidís go léir lán de theínteachaibh ar lasadh. CCCXXIV. BEART CHRÓDHA. Nuair fheuchadh na daoine uatha ar shlóightibh an rí do chídís na cnuic agus na gleannta clúdaithe le daoine agus na sgiatha óir agus práis ag spréachar- naigh agus ag taithneamh i solus na gréine, agus an spréacharnach ag baint na súl as an té bheadh ag feuchaint ar an sluagh; agus an mhór shluagh ag siubhal go réidh agus go stuama. Agus bíodh go rabhadar ag siubhal go réidh agus go stuama agus go tómhaiste bhí fothram a ngluaiseachta ag teacht 'n-a bhúirtheach throm láidir, i dtreó go measadh na daoine a bhí ag faire ortha agus ag éisteacht leó go mbíodh an talamh ag bogadh agus ag luasgadh fé n-a gcosaibh, agus nár mhór shluagh iad ach dúthaigh armtha. Bhí creathán agus lagspiridighe ar na daoinibh gan <L 769> arm a bhí ag feuchaint ortha agus ag éisteacht leó, ach níor staon Iúdás Macabéus ná a bheag-shluagh rómpa. Thugadar agaidh ortha agus do thosnuigh an cath, agus an túisge 'n-ar thosnuigh an cath bhí muinntir an rí ag tuitim go tiugh. Déarfadh duine dá gcuireadh aon rud sgannra ar mhuinntir Mhacabéuis gur chóir go gcuirfadh na beithidhigh mhóra úd sgannra ortha. Ach níor chuireadar. Bhí aon fhear amháin ar mhuinntir Mhacabéuis agus Eleásar mac Saura ab ainm dó. Fear ana thréan ana láidir ab eadh é. Thug sé fé ndeara ceann de sna beithidhigh a bhí níba mhó go mór agus ní b'aoirde 'ná aon cheann de'n chuid eile. Do thuig Eleásas i n'aigne go raibh, gan amhras, an rí féin sa túr a bhí anáirde ar an mbeithidheach san. Bhí fhios aige gur bh'fhuiriste an beithidheach san do mharbhú láithreach dá bhféadfí teacht fé thíos agus claidheam do shádh tré n-a chabhail suas. Do thuig sé i n-aigne dá marbhuigheadh sé an beithidheach go dtuitfadh an túr agus go marbhófí a raibh istigh sa túr agus an rí má bhí sé istigh ann, agus gur dhócha go raibh. Ach do thuig sé, leis, go dian mhaith, an fear a chuirfadh claidheamh suas tré chabhail an bheithidhigh sin go dtuitfadh an beith- idheach anuas air agus go marbhófí é féin. Agus do thuig sé, i dteannta an méid sin, dá marbhuightí an rí, agus na h-uaisle a bhí ansúd thuas 'n-a theannta, go mb'fhéidir go dtiocfadh sgannra ar an mórshluagh agus go dteichfidís. Thug sé aghaidh ar an mbheithidheach. Bhí an neart uathbhásach ann féin, do thuit na fir a bhí ag cosaint an bheithidhigh chómh tuigh agus bhuail sé iad. Bhíodar ag tuitim ar gach taobh de go dtí go dtáinig sé chun an bheithidhigh mhóir. De sháidh sé é féin isteach idir dhá chois tosaigh an bheithidhigh agus do rop sé a chlaidheamh suas go dornchur tré lár a uchta. Do thuit an beithidheach agus an túr agus na fir anuas ar an dtalamh ar muin mairc a chéile. Do marbhuigheadh <L 770> Eleásar, mar bhí sé istigh fé'n mbeithidheach. Do bris- eadh an túr agus do marbhuigheadh na fir a bhí istigh ann. Níor marbhuigheadh an rí, mar ní raibh sé ann. Ach do cuireadh iongna agus uathbhás ar mhuinntir an rí. Do thuig Macabéus um an dtaca san go raibh an tsluagh a bhí 'n-a choinnibh ró mhór. Bhíodar ró mhór chun teiche, agus bhíodar ró mhór chun cómhraic. Do thuig sé, dá mba ná buailfidís aon bhuille i n-aon chor ach brúgh isteach i n-aon bhróin amháin air féin agus ar a shluagh bheag go mbeadh sé féin agus a shluagh bheag múchta le corp meadhchaint sar a mbeadh aon ádhbhar acu marbh aige, bhí oiread san ann díobh. Do tharraig sé siar uatha agus d'imthigh sé uatha. Ní deirtear gur leanadh é. Deirtear go ndeigh sé isteach i gcathair Ierúsalem. Bhí an chathair ana dhaingean, an pháirt di i n-a raibh an teampul. Chuaidh Macabéus isteach sa daingean san agus chuir sé i dtreó chosanta é. Nuair a bhí Macabéus imthighthe uaidh do thug an rí aghaidh ar dhaingean Bhetsúra. Dhein sé síothcháin leis an ngairisiún agus do sgaoil sé amach iad agus chuir sé gairisiún d'á mhuinntir féin isteach ann. Ansan do lean sé féin agus a mhór shluagh Macabéus agus a shluagh bheag go dtí cathair Ierúsalem a bhí tamal óthuaidh ó dhaingean Bhetsúra. Do thímpal sé an chathair le n-a shluagh agus chrom sé ar í d'imdhruidim. Bhí rainnt mhaith lóin curtha isteach ag Macabéus um an dtaca san sa daingean a bhí mórthímpal ar an dteampul. Do thosnuigh muinntir an rí ar na gléasana dhéanamh sa n-áit sin airís, fé mar a dheinidís iad nuair a bhíodar ag imdhruidim Bhetsúra. Ach do thosnuigh an mhuinntir eile ar ghléasanaibh a dhéanamh 'ghá bhfreag- airt, agus ar bheith ag tabhairt fogha amach agus ag brise agus ag losgadh na ngléasana amuich agus <L 771> ag marbhú na ndaoine amuich. Ach i lár na h-oibre sin do'n dá thaobh tháinig sgéala adtuaidh ó Antioch do chuir iongna ar gach taobh acu. CCCXXV. FEALL. An fear úd, Pilib, a dh'imthigh síos sa n-Éigipt, agus do rug fáinne an rí agus coróinn an rí agus corpán an rí leis síos ann, d'airigh sé an rí óg agus a mhór shluagh bheith tagaithe go Iúdéa a d'iarraidh smacht a chur ar Iúdás Macabéus agus ar na Iúdaígh a bhí ag gabháil leis. Bhí fhios aige gur fágadh Antioch folamh ó armáil chun an slógadh san do dhéanamh chómh h-annspianta agus do b'fhéidir é. Siúd thar n-ais óthuaidh é go h-Antioch. Thaisbeáin sé an fáinne agus an choróinn do pé seanóirí uaisle do fágadh sa chathair nuair a bhí Luísias agus Eúpator, an rí óg, agus an mhór shluagh ag imtheacht ódheas. Bhí fínnithe a dhóithin ag Pilib chun a dheimhniú gur bh'é féin an rí ceart mar gur dhein Antiochus Epiphanes rí dhe sar a bhfuair sé bás, agus d'á chómhartha san féin gur thug sé dho an fáinne agus an choróinn. Do chreid na seanóirí an sgéal, d'aithnighdar na cómh- arthaí, an choróinn agus an fáinne. An rud a chreid na seanóirí do chreid an pobul go léir é. An choróinn a bhí 'n-a láimh ag Pilib do cuireadh ar a cheann í. Do glacadh 'n-a rí é ar Antioch agus ar an rígheacht Sheleúcídeach. Do shleamhnuigh duine éigin amach a' cathair Antioch agus chuir sé an talamh de ódheas go dtí cathair Ierúsalem, agus d'innis sé do'n rí Eúpator agus do Luísias agus do sna h-uaislibh go léir go raibh Pilib 'n-a rí i n-Antioch! Ní raibh a thuille suime acu i gcathair Ierúsalem. Bhí <L 772> a mhalairt de chúram ortha láithreach. Bhí cathair nár bh'í ag déanamh buartha dhóibh feasta, cathair Antioch. An fhaid a bhí Antiochus óg theas i dtír Iúda a d'iarraid smacht do chur ar Iúdás Macabéus agus ar a bhuidhin bheag, bhí Pilib tar éis dul óthuaidh agus tar éis dul ameasg na dtíortha thoir thuaidh, agus a chómharthaí, an choróinn agus an fáinne, do thaisbeáint do gach aoinne, agus tar éis mór shluagh nár ró lag do bhailiú, agus bhí sé istigh i n-Antioch agus é ar a dhítheal ag dainginiú na catharach um an dtaca 'n-a raibh sgéala fághalta ag an rí óg ar cad a bhí aige 'á dhéanamh. Nuair a shrois an sgéal nua an mhór shluagh a bhí ag imdhruidim catharach Ierúsalem do cruinnigheadh na h-uaisle mar adubhradh agus do labhair Luísias. “A rí onóraigh agus a uaisle,” ar seisean, “Ní fiú an obair atá againn 'á dhéanamh anso a bhfuil de dhuadh na h-oibre againn d'á fhághail. Tá an tsluagh so ana mhór. Tá bia ag dul i nganachúisighe sa tír. Ní fada go mbeidh an tír ró dhealbh chun sinn a chothú. Is fearr síothcháin a dhéanamh le Macabéus so agus le n-a Iúdaígh agus leogaint dóibh a gcreideamh féinig agus a ndlighthe féin a bheith acu. Ar son a gcreidimh féinig agus ar son a ndlighthe iseadh thosnuighdar an cogadh so. Má tugtar cead dóibh a ndlighthe féinig agus a gcreideamh do chimeád beid siad chómh dílis do'n rí le h-aon daoine eile atá aige. Tá obair is tairbhthighe againn le déanamh thuaidh i n-Antioch 'ná aon úsáid a dh'fhéadfimís a dhéanamh de'n chathair seo Ierúsalem. Is fearr síothcháin a dhéanamh leó.” Do deineadh an tsíothcháin. Do socaruigheadh conn- radh, fé dhearbhú ar gach taobh, idir an rí agus na Iúdaígh, go leogfí do sna Iúdaígh a ndlighthe féin a bheith acu agus maireachtaint d'á réir mar a dhein- eadar riamh roimis sin. Ansan do h-osgaladh na geataí agus tháinig na Iúdaígh amach agus chuaidh an rí <L 773> agus a uaisle isteach agus bhí an dá thaobh go breágh cneasta le n-a chéile. Ach nuair a bhí an rí istigh sa chathair d'fheuch sé ar na daingineachaibh agus do chuir a neart iongna air. Ansan do dhein sé feall. Dhein sé beart a bhí i gcoinnibh na connartha a bhí déanta aige fé dhearbhú. Bhí na daingineacha ró láidir, dar leis, agus d'órduigh sé iad do leagadh. Do leagadh ar lár iad i n-aindeóin an dearbhuighthe. Nuair a bhí sé féin agus a neart slógh istigh sa chathair bhí sé fuar ag na Iúdaígh bheith ag bhraith ar an ndearbhú. Ach ba chuma san de an uair sin. Bhí rud ba threise 'ná an dearbhú ag cabhrú le Macabéus an uair sin. Bhí Pilib thuaidh istigh i n-Antioch 'n-a rí. D'imthigh an rí óg agus a mhór shluagh. D'fhágadar ansan Macabéus agus cathair Ierúsalem agus d'imthighdar óthuaidh go h-Antioch chómh tiugh agus d'fhéadadar an tslighe chur díobh. CCCXXVI. DEMÉTRIUS. Mar a h-innseadh, nuair airigh Antiochus óg agus Luísias go raibh Pilib thuaidh istigh i n-Antioch agus é 'n-a rí ann, agus an chathair aige 'á dhaingniú, dhein- eadar síothcháin le Iúdás Macabéus agus leis na Iúdaígh, agus thugadar féin agus an mhór-shluagh, idir elefantí agus marcshluagh agus troightheacha, aghaidh lom díreach óthuaidh chun catharach Antioch. Bhí an tslighe fada, mar a chífidh aoinne fheucfidh ar an mapa. Do chailleadar a lán aimsire ag dul óthuaidh, ach fé dheire do shroiseadar an áit. Bhí an chathair daingean go maith um an dtaca san agus bhí Pilib istigh agus é lán cheapaithe ar í chimeád i n-aindeóin pé cómhacht a thiocfadh chun í bhaint de. Bhí an mhór-shluagh amuich. Do thímpaladar an chathair agus tar éis mórán <L 774> trioblóide do thógadar í, agus do cuireadh deire le réim Philib. Bhí, ansan, cúram a ndóithin ar Antiochus óg agus ar Luísias ar feadh tamail, ag cur neithe i dtreó i n-Antioch agus ar fuaid na rígheachta mórthímpal ar Antioch, agus ag leigheas na díobhála a bhí déanta ag Pilib agus ag an muinntir a ghaibh a pháirt. D'fhág san Iúdás Macabéus agus na Iúdaígh ar a suaineas theas i gcathair Ierúsalem chun bheith ag cur neithe i dtreó, leis, agus iad ag leigheas na díobhála a bhí déanta ag an mór-shluagh págánach, sa chathair agus sa tír mórthímpal uirthi. Ba chuma leó, ámhthach, mar bhí socair ag an rí agus ag Luísias leó go leogfí dhóibh, feasta, a ndlighthe féin a bheith acu agus a gcreideamh féinig, agus ná tabharfí aon chluas a thuille do sna Iúdaígh bhréagacha a bhí ceapaithe ar chlann Israéil d'iompáil chun íodaladhartha na nGréagach. Ach bhí fear sa Róimh thiar an uair sin agus Demét- rius ab ainm dó. Mac do Sheleúcus ab eadh é. Do thuig sé i n' aigne gur bh'é féin an t-oighre ceart, agus gur aige ba cheart rígheacht Antioch agus na tíre mórthímpal uirthi do bheith. D'fhág sé an Róimh, é féin agus buidhean fear nár ró mhór, agus thugadar cabhlach loingeas leó agus do ghlacadar seilbh i gcuan ar a dtugtí Tripolis. Deir cuid de'n chúntas ná raibh ag Demétrius an uair sin ach buidhean bheag. Deir áit eile de'n chúntas go raibh buidhean ana mhór aige, go raibh mór shluagh aige. Do ghlac sé seilbh, pé 'r domhan é, i gcuan Tripolis, agus thug sé le tuisgint do sna tíorthaibh mórthímpal, tíortha a bhain le rígheacht Antiochuis óig, gur bh'é féin an rí ceart agus nár bh'é Antiochus óg. Dheabhróchadh an sgéal gur thuig armáil na rígheachta gur bh'é Demétrius an t-oighre, mar innstear sa Bhíobla gur rug an armáil ar Antiochus <L 775> óg agus ar Luísias agus gur thugadar i láthair Dhemétriuis iad, agus gur dhiúltuigh sé d'fheuchaint i n-aon chor ortha agus ansan gur chuir na saighdiúirí chun báis iad. Ansan bhí Demétrius 'n-a rí ar Antioch agus ar thíorthaibh rígheachta a shínsear gan aoinne ag cur 'n-a choinnibh. Sin mar chuir Dia deire leis na daoinibh cómhachtacha úd a bhí ag gabháil de chosaibh i sliocht Israéil agus ag déanamh gach díthil chun iad d'iompáil chun págán- achta, i dtreó go gcurfí ar neamhnídh an creideamh agus an dlighe a tugadh do Mhaois ar an gcnoc, agus ná h-aireófí trácht a thuille ar ainm Dé i n-aon pháirt de thalamh an domhain. Ba mhór é gradam Antiochuis óig úd nuair a bhí sé ag dul ódheas go Ierúsalem chun na nIúdach do mhúchadh le neart slógh. Is lag a shíl sé an uair sin nár bh'fhada go mbeadh a ghradam agus a neart caol go leór, nuair a thabharfadh a shlóighte féin i láthair Dhemétriuis é agus ná déan- fadh Demétrius oiread agus labhairt leis sar a mbainfí an ceann de! CCCXXVII. IÚDÁS MARBH. Nuair a fuair Iúdás Macabéus Antiochus óg agus Luísias, agus na beithidhigh mhóra go léir, agus na mílte slógh go léir, imthighthe ó chathair Ierúsalem, agus iad ag bailiú leó óthuaidh i dtreó Antioch, agus a mhalairt de chúram ortha i n-inead bheith ag cur isteach ar ghnóthaíbh na nIúdach agus ar a dtír, bhí, gan amhras, áthas aigne air agus bhí sé féin agus a dhaoine ag breith a mbuidheachais go dúthrachtach le Dia na Glóire. Bhí Dia tar éis é féin agus a dhaoine, <L 776> agus cathair Ierúsalem, agus an tír go léir, a dh'fhuasgailt a' cruadhtan nár bh'fhéidir d'aon chómhacht shaoghalta iad d'fhuasgailt as. Do thuig an uile dhuine de shluagh Iúdáis an méid sin agus bhíodar go léir ag breith bhuidheachais le Dia mar gheall air. Do thuig na droch Iúdaígh an méid sin, leis, ach ní h-ag breith aon bhuidheachais le Dia mar gheall air a bhíodar, ach ag beartúchán 'n-a n-aigne ar conus a gheóbhaidís caoi ar an namhaid gcéadna, nú ar namhaid éigin eile do mhealladh leó isteach airís chun tuille toirmisg a dhéanamh do Iúdás Macabéus agus do'n mhuinntir a bhí ag gabháil leis. Níor bh'fhada gur h-airigheadh Demétrius a bheith tagaithe aniar ar fad ó'n Róimh, agus an t-arm i n-Antioch a bheith tar éis é ghlacadh 'n-a rí, agus na cinn a bheith bainte d'Antiochus óg agus de Luísias. Do tuigeadh go raibh Ierúsalem agus talamh Iúda ó bhaoghal ó'n mbeirt sin feasta pé'r domhan é. Ach bhí fhios ag Iúdás, murar bhaoghal dó an bheirt sin go mb'fhéidir gur bhaoghal dó Demé- trius nuair a raghadh lucht an éithigh agus na tromaidh- eachta chun cainnte leis. Bhí fhios aige gur le cead ó mhuintir na Rómha, agus le n-a gcongnamh, agus le n-a dtoil, a tháinig Demétrius aniar, chun a chirt féin do chur i bhfeidhm agus rígheacht a shínsear do shealbhú. Bhí fhios aige, leis, dá mbeadh connradh caradais déanta aige féin le muinntir na Rómha go mb'fhéidir gur mhaith an congnamh dó é chun a chur fhiachaint ar Dhemétrius gan bheith ró ullamh chun cluaise thabhairt do lucht na tromaidh- eachta. Sar a raibh uain aige ar a theachtaireacht do chur siar go dtí an Róimh bhí lucht na tromaidheachta tar éis na díobhála dhéanamh agus bhí Demétrius tar éis Bachides agus Alcimuis, agus 'n-a ndiaidh, Nicanor, do chur go dtí Iúdéa. Ach thug Dia an buadh do Iúdás Macabéus ortha go léir. Do mhairbh sé <L 777> Nicanor sa chath le n-a láimh féinig agus chur sé ár agus dearg ruathar ar a shluagh i dtreó gur marbhuigheadh an uile dhuine acu. Do dhein Iúdás Macabéus an chonnradh caradais leis an Rómhánaigh agus do gheall na Rómhánaigh dó go gcosanóchaidís é ar Dhemétrius. Ach má ghealladar níor dheineadar. Óir nuair airigh Demétrius cad é an t-éirleach a dhein Iúdás Macabéus ar Nicanor agus ar a mhór shluagh chuir sé Bachides uaidh airís, é féin agus Alcimus, agus fiche míle troightheach acu agus dá mhíle marcach. Thánadar go h-áit d'ár bh'ainm Beria agus cham- puighdar ann. Bhí Iúdás i n-áit ná raibh abhfad ón áit sin agus gan aige ach ocht míle fear. Nuair a chonaic an tsluagh bheag an mhór shluagh tháinig eagla ortha. Dubhradar le Iúdás gur bh'fhearr imtheacht. Dubhairt seisean nár theich sé riamh ó namhaid agus ná teichfadh sé an uair sin. Bhí na fir ag sleamhnú uaidh go dtí ná raibh aige ach ocht gcéad fear. “Téanam!” ar seisean leó. “Má 'sé seo fód ár mbáis seasuighmís é.” Do thosnuighdar an cath. Bhí an namhaid ag tuitim go tiugh. Do thug Iúdás fé ndeara gur ar an láimh dheis a bhí an chuid ba threise de'n namhaid. Thug sé féin agus an chuid ab fhearr de'n ocht gcéad aghaidh ortha san. Chuireadar ruag ar an dtaobh san de shluagh an namhad agus ghluais- eadar ar a dtóir. Do dhún an taobh eile de'n namhaid isteach laistiar díobh, i dtreó go rabhadar idir dhá namhaid. Do thuit Iúdás ansan. Bhí tuitim na h-oidhche ann um an dtaca san, agus bhí an cath ar siubhal ó mhaidin. <L 778> CCCXXVIII. IÓNATAN 'N-A PHRIÚNSA. B'fhéidir go ndéarfadh duine ná raibh aon cheart ag Iúdás Macabéus gan cómhairle na bhfear a ghlacadh nuair adubhradar leis gur bh'fhearr an cath do sheachnadh an uair sin. Isé is dóichighe gur thuig sé go maith nár bh'fhearr. Má dhein an t-ocht gcéad fear a leithéid de sheasamh i n-aghaidh dhá mhíle fhichid nách léir go ndéanfadh ocht míle fear an ruag a chur ar an dá mhíle fhichid? Do chuir an t-ocht gcéad, ní h-eadh ach cuid acu, bíodh gur bh'iad an chuid ab fhearr acu iad, an ruag ar an leath ab fhearr de'n dá mhíle fhichid. Dá mbeadh an chuid eile de'n ocht míle fear ann an uair sin ní leogfidís do leith chlé an namhad dúnadh isteach ar chúl na muinntire a bhí ar thóir na leithe deise. Dá bhfanadh an t-ocht míle fear ann agus an cath do throid mar a dhein an t-ocht gcéad is amhlaidh a bheadh ár agus dearg ruathar curtha acu ar an namhaid go léir sar a mbeadh leath an lae caithte. Do thuig Iúdás Macabéus an méid sin, agus bhí náire agus fearg air nuair a chonaic sé ag imtheacht uaidh iad, agus ansan níor theastuigh uaidh bheith beó i ndiaidh náire an lae sin. Do thóg Iónatan agus Símon corp Iúdáis, corp a ndrithár, agus d'adhlacadar é i n-uaigh a n-atharach i gcathair Mhodin, agus bhí pobul Israéil 'ghá chaoine ar feadh mórán laethanta agus iad ag gol go h-árd agus go dúbhach. Agus deiridís: “Cad é mar atá an fear láidir ar lár, an fear a dheineadh pobul Israéil a shábháil!” Bhí cúis ghuil aca. Chómh luath agus bhí Iúdás as an slighe do thosnuigh an droch obair airís. Thosnuigh na droch dhaoine ar iad féin a thaisbeáint. Do thoibh <L 779> Bachides na droch dhaoine agus dhein sé tighearnaí dhíobh sa tír. Agus bhídís ag cuardach agus ag breith ar na daoine a bhíodh páirteach le Iúdás, agus 'ghá dtabhairt i láthair Bhachides, agus bhíodh Bachides ag déanamh díoltais ortha. Agus bhí clann Israéil go buartha agus go brónach. Ansan tháinig cáirde uile Iúdáis ag triall ar Iónatan agus dubhradar leis, “Ó fuar do dhritháir Iúdás bás ní'l aoinne mar é againn chun dul amach i gcoinnibh ár namhad, i gcoinnibh Bhachides agus na namhad eile atá ag gabháil le Bachides agus ag déanamh an uile shaghas uilc agus díobhála do chlainn Israéil. Feuch, táimíd go léir tar éis thusa do thoghadh indiu chun tú bheith ad' phriúnsa agus ad' cheann orainn i n-inead Iúdáis, agus chun go ndéanfá ár gcathana do throid dúinn i gcoinnibh Bhachides agus na ndroch dhaoine atá ag gabháil leis. Do thoiligh Iónatan chuige sin. Do ghlac sé air féin cúram riaghaltais na ndaoine agus d'eirigh sé agus do sheasaimh sé i n-inead a dhrithár Iúdás. Níor bh'fhada gur h-innseadh do Bhachides cad a bhí déanta, go raibh Iónatan, duine eile de mhacaibh Mhatatiais, curtha suas 'n-a cheann agus 'n-a phriúnsa ar chlainn Israéil. Chómh luath agus a h-innseadh an méid sin do Bhachides do thuig sé i n'aigne, d'á luathacht a bheadh Iónatan chómh marbh le Iúdás aige gur bh'eadh b'fhearr agus ba shuaineasaighe dhó féinig é. Do chrom sé láithreach ar uisge-fé-thalamh a dhéanamh chun teacht ar Iónatan do mharbhú. Do h-innseadh do Iónatan agus d'á dhritháir Símon cad é an fuadar a bhí fé Bhachides. Do chruinnighdar an méid a bhí 'n-a bhfochair de sna fearaibh a bhíodh ag Iúdás, agus pé fir eile do tháinig chucha, agus d'imthighdar amach sa n-uaigneas ar a dtugtí Tecua agus do champuighdar ar bruach locha a bhí ann ar a dtugtí loch Asphar. Bhí a fhios san ag Bachides agus tháinig sé féin agus a shluagh go léir <L 780> treasna abhan Iórdain, lá na sabbóide. Sar ar fhéad sé teacht, ámhthach, do dhein Iónatan agus Símon gnó eile, gnó do 'neósfar ar ball. CCCXXIX. CÓISIRE FÉ MHÍ-ÁDH. Sidé an gnó úd a dhein Iónatan agus Símon sar a dtáinig Bachides go dtí an Iórdan. Bhí daoine muinnteartha acu ná raibh ró fhada ó'n áit i n-a raibh longphort déanta acu agus Nabuteánaigh an ainm a bhí ortha. Bhí mórán airm acu agus mórán chóracha cogaidh. Bhí dritháir gur bh'ainm dó Eóin, ag Iónatan agus ag Símon, agus bhí sé 'n-a chaptaén ar chuid de'n tsluagh. Do chuir Iónatan uaidh é sin ag triall ar na Nabuteánaigh 'ghá iarraidh ortha cuid de sna h-airm a bhí acu, agus de sna córachaibh cogaidh, a thabhairt dó ar iasacht. Do ghluais Eóin agus buidhean bheag i n-aonfheacht leis, ach nuair a bhíodar ag teacht ó'n áit i n-a raibh na Nabutéigh 'n-a gcómhnuidhe do bhuail namhaid úmpa. Clann Iambri a tugtar ar an namhaid sin agus amach ó Mhadaba a thánadar. Do rugadar ar Eóin agus ar a raibh i n-aonfheacht leis agus do rugadar leó iad 'n-a bpríosúnachaibh. Tráth éigin 'n-a dhiaidh san do h-innseadh do Iónatan agus d'á dhritháir Símon go raibh cleamhnas mór déanta ag clainn Iambri agus go raibh an bhean óg acu 'á thabhairt leó ó Mhadaba agus ana thabhairt amach acu. Inghean ab eadh í do dhuine de phriúnsaíbh móra Chanaan. Deir an Bíobla gur chuimhnighdar ar fhuil a ndrithár Eóin. Do thaisbeánfadh san gur mhairbh clann Iambri Eóin. Coir throm ab eadh é sin, agus tá fhiachaint ar rí tíre, nú ar rí náisiúin, coir de'n tsórd san <L 781> d'agairt ar an té dhéanfadh an gníomh nú ar an muinntir a dhéanfadh an gníomh. Bhí Iónatan an uair sin 'n-a rí ar náisiún na nIúdach, agus bhí úghdarás rí aige. Bhí fhios aige go raibh an cleamhnas déanta agus go raibh clann Iambri ag breith na mná abhaile, agus bhí fhios aige cad é an bóthar a gheóbhaidís. Tháinig sé féin agus buidhean láidir fear agus do luighdar i bhfolach ar an slighe i n-áit ná raibh aon choinne ag muinntir na cóisreach le h-iad a bheith ann. Ba ghearr go bhfeacadar cuideachta mhór ag teacht agus mórán gleó acu agus mórán fothraim, agus do chonacadar, ag teacht i gcoinnibh na cuideachtan san, an fear nuaphósta, an nuachar, agus a mhuinntir, agus a cháirde, agus tiompáin acu agus úirlisí eile ceóil, agus mórán arm. Agus d'eirigh Iónatan agus a bhuidhean chucha as an áit i n-a rabhadar i bhfolach agus do bhuaileadar iad. Do marbhuigheadh a lán acu agus do theich an chuid eile acu amach fé'n sliabh, agus do thóg Iónatan agus a bhuidhean an fhoghail, agus do h-iompuigheadh an chóisire chun caointe, agus do h-iompuigheadh fothram a n-úirlisí ceóil chun ologón. Sin mar a dhein Iónatan agus Símon fuil a ndrithár a dh'agairt ar chlainn Iambri. Ansan thánadar thar n-ais go dtí bruach abhan Iórdain. D'airigh Bachides an sgéal, agus iad a bheith ar bruach na h-abhan, agus tháinig sé agus mórshluagh ana chómhachtach aige. Is amhlaidh a bhí Iónatan agus a shluagh bheag a d'iarraidh dul thar abhainn soir sar a dtiocfadh Bachides, ach do tháinig Bachides sar ar fhéadadar dul soir thar abhainn. Ansan bhí Bachides laistiar díobh agus an abha lastoir díobh agus bhíodar i bpúnc. Bhíodar sa phúnc chéadna, nú geall leis, 'n-a raibh clann Israéil sa n-Éigipt nuair a bhí an Mhuir Ruadh lastoir díobh agus Pharó agus a shluagh laistiar díobh, agus gan aon dul as acu go dtí gur osgail Dia an bóthar tríd <L 782> an Mhuir Ruaidh dóibh. Bhí port abhan Iórdain, ar an dtaobh thiar de'n abhainn, lán de phortachaibh agus de linnteachaibh uisge agus de thurtógaibh agus de choilltibh, i dtreó nár bh'fhuiriste do shluagh iad féin a chur i dtreó chun catha ar an áit, bhí sé chómh h-anacair sin. Bhí cuid de sna linnteachaibh uisge sin idir na Iúdaígh agus sluagh Bhachides, agus, má bhí an áit anacair do'n tsluagh bheag bhí sé anacair do'n tsluagh mhór, leis. Do labhair Iónatan leis an sluagh bheag: “Feuch, a fheara,” ar seisean, “táimíd i bpúnc. Tá an abha ar thaobh dínn, agus táid na cnapóga agus na portacha agus na locháin uisge agus coillte ar na dtaobh eile dhínn. Ní foláir dúinn glaodhach ar Dhia agus troid. Glaoidhidh ar Dhia, d'á bhrígh sin agus iarraidh air sinn a dh'fhuasgailt.” Ansan thug Iónatan fogha fé Bhachides féin chun é bhualadh, ach do tharraig Bachides siar uaidh agus chuaidh sé saor. Do throid Iónatan agus a shluagh bheag chómh maith agus d'fhéadadar é, ar thalamh chómh h-anacair, agus b'éigean do Bhachides agus d'á mhór shluagh imtheacht uatha. Do thuit míle fear de shluagh Bhachides. Deir cuid de sna tuairisgíbh gur thuit dhá mhíle fear díobh. D'imthigh Bachides, agus, chómh fada agus is féidir liom a dhéanamh amach, do chuaidh Iónatan agus a shluagh thar abhainn soir. CCCXXX. ÁRDSHAGART BRÉAGACH. Nuair a dh'imthigh Bachides agus a mhór shluagh as an áit anacair úd ar bruach abhan Iórdain chuaidh sé siar go dtí Ierúsalem. Ansan do thosnuigh sé ar na catharachaibh do dhainginiú ins gach aon bhall agus ar ghairisiúnaibh a chur isteach ionta i dtreó go mbeadh <L 783> na gairisiúin ag rith amach asta gan choinne, agus ag cur catha agus cogaidh ar na Iúdaígh agus 'ghá gcrádh coitchianta. Agus dhein sé rud eile. Do thóg sé 'n-a bpríosúnachaibh clann mhac na bhfear ba chreideamh- naighe agus chimeád sé iad mar ghill, i dtreó dá ndeineadh aoinne de sna h-atharachaibh aon nídh i gcoinnibh an rí go bhféadfadh sé mac an fhir sin do chur chun báis. Isteach i gcaisleán Ierúsalem iseadh chuir sé na gill, 'n-a bpríosúnachaibh. An cuiripeach úd, Alcimus, gur dhein an rí árd- shagart de agus gur tháinig na Suíriánaigh chuige le h-iontaoibh toisg é bheith i n'árdshagart, agus gur mhairbh sé trí fichid duine acu tar éis labhairt go muinnteartha leó, bhí sé ag cabhrú le Bachides ins gach nídh agus ag déanamh an uile shaghas díthil i gcoin- nibh Iúdás Macabéus agus i gcoinnibh na nIúdach a bhí ag gabháil leis. Do thuig sé go raibh iomad urama ag na daoine do sna fáigíbh agus do'n obair a dhein beirt acu do'n teampul. B'í obair í sin 'ná falla dhéanamh mórthímpal ar an Sanctuárium chun all- mhúrach a chimeád amach as an áit naomhtha. Do thuig an t-árdshagart bréagach, Alcimus, gur mhaith an rud an falla san do leagadh agus gan é bheith an- san sa tslighe ar an bpoibilidheacht. Namhaid fíochmhar ab eadh é do gach naomhthacht d'ár bhain le creideamh na nIúdach. D'órduigh sé an falla do leagadh. Bhí úghdarás árdshagairt aige ó'n rí. Bhí Iúdás Macabéus tar éis bháis um an dtaca san. Do thuit sé i gcoinnibh Bhachides, mar a raibh an dá mhíle fhichid fear ag Bachides agus gan aige-sean ach ocht gcéad fear. Bhí Alcimus níba dhána 'ná mar a bheadh sé dá mbeadh Iúdás beó. Thug sé leis an lucht oibre agus thosnugh sé ar an bhfalla do leagadh. Bhí sé chómh dúthrachtach san sa ghnó gur chrom sé féin ar an obair a dhéanamh i dteannta na bhfear. Do buaileadh é go h-oban. <L 784> Do baineadh lúth a ghéag de agus do stad a chainnt. Ní raibh sé ábalta ar aon chor a chur de ná ar aon fhocal cainnte do labhairt. Ní raibh ar a chumas aon órdú thabhairt uaidh i dtaobh na h-oibre. Do stad an obair. Níor leagadh a thuille de'n fhalla. I dteannta lúth a ghéag a bheith imthighthe uaidh agus é bheith 'n-a bhalbhán gan urlabhra tháinig teinneas éigin uathbhásach air. Do mhair sé rainnt aimsire sa chás san agus é ag sgreadaigh leis an dteinneas a bhí air, agus gan ar a chumas aon chor a chur de ná aon fhocal do labhairt chun a dh'innsint cá raibh an teinneas air ná cad ba dhóich leis a thabharfadh aon bhogadh ar an dteinneas. Ansan fuair sé bás. Do chonaic Bachides marbh é. Do chonaic sé cad a mheas sé a dhéanamh agus chonaic sé cad a bhí im- thighthe air. Is dócha go dtáinig eagla air go mb'fhéidir go n-imtheóchadh droch nídh éigin de'n tsaghas chéadna air féinig agus gur chuimhnigh sé gur bh'fhearr rith. D'imthigh sé abhaile ag triall ar an rí, agus bhí, adeir an Bíobla, suaineas sa tír ar feadh dhá bhlian. Ach bhí an dá aicme daoine sa tír, fé mar a bhíd, is docha, ins gach aon tír, i gcomhnuidhe, an droch aicme agus an aicme fhóghanta. Tháinig an droch aicme, i dtír na nIúdach, i bhfochair a chéile. Do ghlacadar cómhairle a chéile. Bhí Iónatan i n'árdshagart dhlis- tineach i n-inead Iúdáis. Dubhairt aicme an uilc:— “Feuch, tá Iónatan agus a chualacht ar a suaineas agus gan aon eagla ortha. Téanaighidh agus tugaimís Bachides linn airís agus mór shluagh aige. Ní bheidh aon choinne ag Iónatan leó. Tógfidh Bachides é féin agus a chualacht i n-aon oidhche amháin agus beidh deire leis an sliocht san Mhatatiais agus beidh an tír fúinn féin againn.” <L 785> CCCXXXI. CUAIRD MHÍ-ÁDHBHARACH. Nuair a bhí an méid sin socair acu agus a n-aigne sásta d'imthighdar agus chuadar ag triall ar Bhachides agus d'innseadar a n-aigne dhó. D'innseadar dó conus mar a bhí Iónatan agus a chualacht ar a suaineas agus gan aon choinne acu go raibh aon bhaoghal ortha ná go raibh Bachides ná aoinne eile ar a dtí. Do chreid sé iad. Do chruinnigh sé mór shluagh. Ach sar a dtáinig sé do chuir sé leitireacha ag triall ar rainnt d'á lucht leanamhna féin a bhí i Iúdéa agus dubhairt sé leó breith ar Iónatan agus ar na daoinibh a bhí i n'fhochair. Ach níor fhéadadar breith air mar do tugadh cogar i n-am dó go rabhthas chuige. Ach marar rugadh ar Iónatan agus ar a chualacht do rugadh ar dhaoinibh eile. Do fuair Iónatan amach cé'r bh'iad na daoine gasta do chuaidh i gcómhairle a chéile agus d'imthigh ansan agus do thug toradh a gcómhairle do Bhachides. Sar a raibh fhios acu cad a bhí chucha bhí greim daingean aige ar dheichneabhar agus dachad acu agus chuir sé an uile dhuine acu chun báis. Sin mar a fuaradar san “cor i n-aghaidh an chaim.” Ansan d'imthigh Iónatan agus Símon agus a gcualacht amach go dtí Betbessen, cathair atá amuich sa n-uaigneas agus do dheisigh sé fallaí na catharach san mar bhíodar beárnthach, agus do dhainginigh sé an chathair go maith. D'airigh Bachides go raibh Iónatan agus a mhuinn- tir i gcathair Bhetbessen. Do chruinnigh sé a mhór shluagh agus chuaidh sé amach 'n-a ndiaidh. Do champuigh sé lastuas de'n chathair agus chrom sé ar bheith ag troid i n-aghaidh na catharach a d'iarraidh í thógaint ach níor bh'fhuiriste dhó san. Dhein sé gléasana cogaidh ag ionsuidhe na catharach, ach do cosanadh an chathair <L 786> 'n-a choinnibh agus bíodh go raibh sé mórán aimsire 'ghá h-ionsuidhe do theip air í thógaint. Nuair a bhí mórán aimsire caithte aige ar a gcuma san do dhein Iónatan beart as a mhachtnamh féinig. D'fhág sé a dhritháir Símon agus cuid de'n tsluagh a bhí acu ag cosaint na catharach, agus d'imthigh sé féin agus an chuid eile de'n tsluagh amach as an gcathair, a gan fhios do Bhachides, agus do ghluais sé mórthímpal tríd an dtír sin agus do bhuail sé cuid de cháirdibh a namhad. Bhí sé ag argain na tíre mórthímpal, ag marbhú a namhad agus ag cruinniú tuille slógh agus 'ghá neartú féinig agus ag tógaint gach nídh do near- tóchadh sluagh Bhachides. An fhaid a bhí Iónatan ag déanamh na h-oibre sin mórthímpal lasmuich, bhí Símon agus na fir a fágadh aige istigh, bhíodar ag déanamh toirmisg do Bhachides go dtí go raibh sé cráidhte. Thugaidís fogha amach agus do loisgidís na gleusana agus do mharbhuighdís a lán de sna fearaibh air. Fé mar a bhí ag eirighe leó bhíodar ag dul i ndánacht go dtí gur thuig sé i n'aigne go raibh buaidhte acu air, agus gur shaothar i n-aistear dó teacht i n-aon chor sa n-áit sin, mar go raibh nádúr na h-áite fabharamhail do Iónatan agus namhadamhail dó féin. Do thuig sé go raibh an chathair ró láidir dó, agus go raibh, i n-éaghmais na bhfear a bhí sa chathair ag Símon, mór shluagh cruinnighthe cheana féin ag Iónatan lasmuich de'n chathair. Tháinig buile feirge air chun na ndaoine do chuaidh ag triall air agus d'iarr air teacht isteach sa tír ar an gcuaird sin. Thuig sé nár bh'é cómhairle a leasa a bhí tabhartha acu dhó. D'iompuigh sé ortha agus chuir sé a lán acu chun báis mar gheall ar é thabhairt ar a leithéid de chuaird mhí-ádhbharach. Bhí a lán d'á shluagh tógtha 'n-a bpríosúnachaibh ag Iónatan agus ag Símon. D'airigh Iónatan an t-atharú aigne a bhí tagaithe ar Bhachides. Chomáin sé teachtaireacht ag triall air ag tairisgint síothchána dhó agus 'ghá <L 787> rádh go gcuirfadh sé chuige na príosúnaigh. Bhí Bac- hides go lán tsásta. Do ghlac sé an tsíothcháin agus do dhearbhuigh sé ná déanfadh sé a thuille cur isteach ar Iónatan an dá lá a's an fhaid a mhairfadh sé. CCCXXXII. SÍOTHCHÁIN. Do dhein Bachides an tsíothcháin le Iónatan agus chuir gach duine acu abhaile chun an duine eile na príosúnaigh a bhí aige ó mhuinntir an duine eile. Do thug Bachides do Iónatan na Iúdaígh a bhí 'n-a bpríosúnachaibh aige tógtha a' tír Iúda sar ar chuaidh sé amach i ndiaidh Iónatain go cathair Bhetbessen. Ansan bhí an bheirt sásta go maith le n-a chéile agus chuaidh Bachides abhaile chun a thíre féinig agus níor tháinig sé a thuille ag déanamh aon chur isteach ar Iónatan. Ansan bhí síothcháin ag na Iúdaígh. Tháinig Iónatan agus do chomhnuigh sé sa n-áit ar a dtugtí Machmas agus thosnuigh sé ar an ndlighe do chur i bhfeidhm i n-aghaidh gach aicme droch dhaoine, i dtreó go ndeir Bíobla “gur ídigh sé na droch dhaoine as an dtír amach.” Do lean neithe ar an gcuma san ar feadh chúig mblian. Bhí Demétrius 'n-a rí i n-Antioch agus Iónatan 'n-a chómhnuidhe i Machmas agus é ag tabhairt aire do'n náisiún agus ag cur na ndlighthe i bhfeidhm, agus na daoine ag tabhairt aire d'á ngnóthaíbh féinig agus gach aoinne ar a shuaineas. Tar éis na gcúig mblian tháinig fear d'ár bh'ainm Alegsandar agus thóg sé an chathair ar a dtugtí Ptolemais agus d'fhan sé sa chathair sin 'n-a rí. <L 788> Do thuig sé gur bh'é féin an rí ceart, mar mac ab eadh é d'Antiochus oirdheirc. Gníomh i gcoinnibh Dhemétriuis ab eadh an gníomh san. Do chruinnigh Demétrius mór shluagh láithreach chun a chirt féin do chur i bhfeidhm i gcoinnibh Alegsandair sin. Nuair a bhí Demétrius ag cruinniú a shlógh do chuimhnigh sé ar Iónatan. “Is fearra dhúinn,” ar seisean i n-aigne féin, “muinntearthas a dhéanamh le Iónatan sar a mbeidh uain ag Alegsandar ar mhuinntearthas a dhéanamh leis, i n-ár gcoinnibh, óir is baoghal go gcuimhneóchaidh sé ar ar dheineamair d'olc air féin agus ar a dhritháir agus ar na Iúdaígh go léir.” B'é toradh a mhachtnaimh gur sgríbh sé leitir bhreágh shíothchánta cháirdeamhail chun Iónatain, 'ghá mholadh go mór agus ag tabhairt úghdaráis dó chun slógh do chruinniú agus chun bheith ag déanamh arm agus ag déanamh córacha cogaidh. Do léigh Iónatan an leitir i láthair na ndaoine go léir agus i láthair na ndaoine iasachta a bhí sa chaisleán. Tháinig sgannra ortha san nuair airighdar an t-úghdarás 'á thabhairt do Iónatan chun slógh do chruinniú. Isé céad úsáid a dhein Iónatan de'n úghdarás ná na gill úd a bhí istigh sa chaisleán do sgaoile amach agus do chur abhaile ag triall ar a n-aithreachaibh agus ar a máithreachaibh. Ansan do tháinig Iónatan chun cómhnuighthe i gcathair Ierúsalem. Bhí fallaí na catharach briste beárthnach agus thosnuigh sé ar iad a dhéanamh suas go breágh daingean, agus ar na fallaíbh tímpal ar chnoc Síon do dhéanamh suas go láidir daingean le clochaibh móra ceárnacha. Bhí daoine iasachta istigh in sna daingeanaibh úd a chuir Bachides suas sar a ndeigh sé amach go dtí Betbessen. Nuair a chonaic na daoine iasachta san an obair a bhí ag Iónatan 'á dhéanamh do theicheadar as na daingeanaibh agus <L 789> d'imthighdar as an dtír ar fad, ach gur fhan rainnt bheag daoine i mBetsúra. Ach níor dhaoine iasachta iad san ach amháin droch Iúdaígh a bhí tar éis cúl a thabhairt le n-a gcreideamh féinig. D'airigh Alegsandar i dtaobh na leitire do sgríbh Demétrius ag triall ar Iónatan. Agus do h-inn- seadh d'Alegsandar an sgéal go léir, na cathana a throid Iónatan i gcoinnibh Dhemétriuis, agus na gníomhartha móra a dhein sé agus na cruadhtain a dh'fhuilig sé. Nuair airigh sé na tuairisgí sin dubhairt sé i n'aigne féin: “Ca bhfuil fear eile mar é sin le fághail? Ní mór dúinn muinntearthas a dhéanamh leis an bhfear san, agus caradas cogaidh a dhéanamh leis.” Agus do sgríbh sé chun Iónatain an leitir seo: - “An rí Alegsandar chun a dhrithár Iónatan, sláinte: D'airighmair trácht ort-sa, gur fear ana chómhachtach thu, agus gur fiú thu tú bheith ad' dhuine muinnteartha againn. Deinimíd anois, d'á bhrígh sin, thusa do cheapadh ad' árdshagart ar do náisiún féinig, agus órduighmíd go dtabharfar ort feasta cara an rí.” Agus chuir sé iorradh corcra chuige agus coróinn óir; “Agus,” ar seisean, “beidh tú ar aon aigne linn i n-ar ngnóthaíbh, agus seasamhach i gcaradas dúinn.” CCCXXXIII. ÁRDSHAGART DLISTINEACH. Ná beir leat, a léightheóir, go raibh ar chumas an rí árdshagart a dhéanamh de Iónatan. Bhí Iónatan i n'árdshagart do réir dhlighe Mhaoise. De shliocht Aaroin ab eadh é féin agus a dhritháir Iúdás, agus a <L 790> athair Matatias. Mara mbeadh san ní dhéanfadh cainnt aon rí ná aon ímpire árdshagart de. Ach d'fhéadfadh an rí breith air agus é chur isteach i bpríos- ún agus árdshagart bréagach do chur i n'inead, rud nár bh'anamh ag rí a dhéanamh. Ba mhór, d'á bhrígh sin, an tairbhthe do Iónatan órdú an rí a bheith aige chun gnóthaí árdshagairt a dhéanamh, agus chun dualgaisí árdshagairt do chómhlíonadh. Nuair a fuair sé an leitir ó Alegsandar bhí an t-órdú san aige. Bhí an leitir eile aige, leis, an leitir úd a fuair sé ó Dhemétrius ag tabhairt an úghdaráis dó chun bheith ag déanamh arm agus ag cruinniú slógh. Bhí an t-úghdarás ansan aige ó'n mbeirt agus chrom sé láithreach ar an dá úghdarás do chur i ngníomh. Chuir sé na ceárdaidhthe ag obair ag déanamh na n-arm. Chuir sé na taoisigh ag obair ag cruinniú na bhfear agus 'ghá múine chun na n-arm do láimhseáil agus chun taithighe dhéanamh de ghnóthaíbh cogaidh, agus chuir sé uime féinig, go poibilidhe, an éide bheannuighthe, éide an árdshagairt, agus dhein sé gnó an árdshagairt lá na solumnachta ar a dtugtí féile na dtabernacul, sa seachtmhadh mí de'n bhliain céad agus sé dheich; sa bhliain céad cúig dheich a trí roim theacht an tSlánuightheóra. Níor bh'fhada go raibh sluagh mhaith láidir aige agus iad armtha go maith agus gach aon rud ag eirighe leis ar áilneacht. Daoine muinnteartha ag cruinniú chuige as gach uile áird agus daoine nár thaithn leis ag cimeád amach uaidh agus ag sleamhnú leó as an dtír fé mar a gheibhdís an chaoi. D'airigh Demétrius an sgéal go léir. Bhí fhios aige go raibh sé féin tar éis an úghdaráis a thabhairt do Iónatan chun na n-arm a dhéanamh agus chun an tslógh do chruinniú. Ach do h-innseadh dó conus mar a bhí Alegsandar tar éis árdshagairt a dhéanamh de agus tar éis na coróinneach óir a chur ag triall air agus tar éis “duine muinnteartha do'n rí” a dhéanamh <L 791> de. Tháinig ana chathú air agus ana channcar. “Ó, foth foth!” ar seisean, i n'aigne féin, “ní maith atá ár ngnó déanta againn. Tá Alegsandar tar éis teacht laistigh dínn agus tar éis é féin do neartú le caradas Iónatain agus na nIúdach. Ní mór domh-sa, leis, sgrí chucha agus iad do mhealladh uaidh le deagh chainnt agus le tabharthaistíbh, i dtreó gur agam a bheidh a neart agus a gcongnamh.” Do sgríbh sé chucha mar seo:— “An rí Demétrius chun náisiúin na nIúdach, sláinte. Ó's rud é go bhfuiltí tar éis fanmhaint dílis dúinn agus tar éis bheith seasamhach i nbhúr gcaradas dúinn, agus gan páirt a ghabháil le n-ár namhaid, agus gur h-innseadh san dúinn, tá áthas orainn. D'á bhrígh sin ní'l againn ach a iarraidh oraibh anois leanmhaint ar an gcuma san. Bídhidh dílis dúinn agus déanfimíd bhúr ndílse do chúiteamh libh go maith agus go fial. Maithfimíd daoibh mórán éilimh, agus tabharfimíd daoibh mórán tabharthaistí. Saoraim anois sibh-se agus na Iúdaígh go léir ó sna cánachaibh, agus leogaim saor sibh ó sna custumaibh salainn, agus maithim daoibh na coróinní, agus na triana síl. Agus an leath úd atá ag teacht chugham-sa de thorthaíbh na gcrann, fágaim agaibh é sin ó'n lá so amach, i dtreó ná beidh sé d'á thógaint de thalamh Iúda ná de sna trí cathar- achaibh atá curtha le talamh Iúda ó Shamaría agus ó Ghaililí, ó'n lá so amach agus do deó. Agus bíodh cathair Ierúsalem naomhtha agus saor, mar aon le n-a críochaibh, agus bíodh a cíosana agus a deachamhna aici dhi féinig.” <L 792> CCCXXXIV. CUID EILE DE'N LEITIR. Tá anso an chuid eile de'n leitir úd a sgríbh an rí Demétrius ag triall ar Iónatan chun é mhealladh ó mhuinntearthas Alegsandair:— “Tugaim uaim, leis, mo chómhacht os cionn an chais- leáin atá i gcathair Ierúsalem agus bronnaim an caisleán san ar an Árdshagart, agus chuireadh an t-Árdshagart isteach ann, chun é chimeád, pé daoine is maith leis féin a chur isteach ann. Agus pé áit ar fuaid mo rígheachta i n-a bhfuil aon duine de sna Iúdaígh 'n-a phríosúnach leogfad chun siubhail é láithreach agus sgaoilfar abhaile saor é, gan aon éileamh air i dtaobh cánach ná i dtaobh cíosa a h-áirnéis. 'N-a theannta san sé mo thoil, leis, gach lá féile, agus gach lá sabbóide, agus gach ré nua, agus na laethanta ceapaithe, agus trí lá roimis an lá solumanta agus trí lá 'n-a dhiaidh, a bheith 'n-a laethantaibh saoirse feasta do sna Iúdaígh go léir atá i n-aon pháirt dem' rígheacht agus gan a bheith ar chumas aon duine aon rud a dhéanamh 'n-a gcoinnibh ná aon chur isteach a dhéanamh ortha i n-aon tsaghas cúise. Agus anois glactar isteach i n-arm an rí trí dheich de mhíltibh fear de sna Iúdaígh agus curtar síos a n-ainimneacha, agus gearrtar amach tuarastal dóibh fé mar atá ag dul do gach aon fhear atá i n-arm an rí. Agus ceapfar cuid acu chun bheith 'n-a lucht cimeádta i ndaingeanaibh an rí. Agus curfar cuid acu i mbun gnóthaí na rígheachta, an chuid acu a chífar a bheith tuis- gionach creideamhnach, agus nách miste iontaoibh a bheith asta. Agus deintear na riaghaltóirí do thoghadh asta féin, agus bíodh a riaghalú do réir a ndlighthe <L 793> féin, fé mar atá órduighthe ag an rí a dhéanamh i dtír Iúda.” “Agus na trí catharacha atá curtha le Iúdéa, a' tír Shamaría, fanaidís sin ag gabháil le Iúdéa, i dtreó go mbeid siad fé aon smacht amháin agus ná beidh aon úghdarás ag aon duine os a gcionn ach amháin ag an Árdshagart. Bronnaim Ptolemais, agus an tír atá ag gabháil leis an gcathair sin, ar na h-áiteanaibh beannuighthe atá i gcathair Ierúsalem, chun an chostais atá riachtanach do sna gnóthaíbh naomhtha. Agus tug- aim, gach aon bhliain, amach as mo chuid saidhbhris féin, chúig míle dhéag de shicilibh airgid. Agus pé méid airgid a dh'fhág an mhuinntir a bhí os cionn na ngnóthaí gan síne isteach i gcaitheamh na mblianta atá imthighthe, tugtar, as so amach, é chun oibreacha an tighe. 'N-a theannta san, an chúig míle sicil airgid úd a gheibhdís ó chúntas na n-áiteana beannuighthe gach aon bhliain, bíodh sé as so amach ag na sagartaibh a bhíon ag déanamh gnótha na ministreachta.” “Agus aon duine do théichfidh isteach sa teampul atá i gcathair Ierúsalem, agus go mbeidh aon éileamh ag an rí air mar gheall ar aon rud, leogtar saor é. D'á éaghmais sin, aon chostas a déanfar le h-oib- reachaibh deisúcháin ar na h-áiteanaibh naomhtha, díol- tar é amach a' cíosanaibh an rí. Agus aon chostas a déanfar ag cur fallaí catharach Ierúsalem suas, ná fallaí aon daingin eile i Iúdéa, díolfidh an rí é.” Do léigh Iónatan an leitir sin do sna daoine. D'éist na daoine leis an gcainnt a bhí sa leitir. Ach do chuimhnighdar go maith ar an saghas gníomhartha a bhí déanta ag an bhfear gcéadna san ortha sa n-aimsir a bhí imthighthe agus níor chreideadar féin ná Iónatan aon fhocal de sna geallamhnaibh breághtha san. <L 794> CCCXXXV. RÉIM PHILIB. Bhí Iónatan ag léighe na leitire sin a fuair sé ó'n rí Demétrius agus bhí na daoine ag éisteacht leis. D'airighdar na geallamhaintí breátha, na tabharthaistí saidhbhire a thabharfadh an rí sin dóibh. Ach bhíodar ag cuimhneamh ar an aimsir a bhí curtha dhíobh acu, agus ní ró fhada a bhí sí curtha dhíobh acu. Bhí Antiochus óg tar éis gabháil de chosaibh sa tír ortha le n-a mhór-shluagh armála agus le n-a mhór-shluagh elefantí. Dhein Antiochus óg agus Luísias síothcháin leis na Iúdaígh nuair a bhí Pilib tar éis rí dhéanamh de féin thuaidh i n-Antioch. D'imthigh an bheirt, iad féin agus a mór-shluagh agus a n-elefantí, óthuaidh go h-Antioch agus chuireadar deire le réim Philib. Ansan tháinig an Demétrius so agus chuir sé deire go tapaidh le réim na beirte, Antiochus óg agus Luísias. Níor bh'aon iongna go ndéarfadh na Iúdaígh 'n-a n-aigne féinig, ó ba namhaid dóibh Antiochus óg, go mbeadh namhaid an Antiochuis sin 'n-a dhuine mhuinnteartha acu. I n'inead san ba mheasa dhóibh chucha é 'ná Antiochus óg féin, d'á olcas é. Chuir sé chucha Bachidés, agus an t-Árdshagart bréagach, an cuiripeach Alcimus, agus an ropaire Nicanor, an fear a shín a lámh dheas amach i gcoinnibh an teampuil agus do mhaoidhimh ná fágfadh sé cloch ar muin cloiche de'n teampul san mara dtugtí isteach 'n-a láimh dó Iúdás Macabéus agus a shluagh bheag. Bhí ídhbirt ag na sagairt 'á dhéanamh chun Dé, ar son an rí Demétrius, nuair adubhairt Nicanor, seirbhíseach an rí, an chainnt sin, agus nuair a thug sé masla do Dhia agus do theampul Dé agus do shagar- taibh Dé, leis an gcainnt sin. Do dhein an Demétrius <L 795> san a chroidhe díthil chun na nIúdach a chur as an saoghal ar fad, díreach mar a dhein a dhritháir, an t-Antiochus úd a fuair an bás grána, déistineach. Agus b'shiniad anois na Iúdaígh, agus a gcluasa ar osgailt acu, ag éisteacht leis an leitir sin, ó'n Demétrius céadna san, 'ghá gheallamhaint go ndéan- fadh sé na neithe móra san go léir do náisiún na nIúdach, agus d'á dtír, agus d'á n-Árdshagart, agus do'n teampul! Gan amhras bhí na Iúdaígh, agus iad ag éisteacht leis an leitir sin d'á léighe, 'ghá fhiaf- raighe dhíobh féin: “An dóich leis go gcreidfimís an chainnt sin? Nú an dóich leis go bhfuilimíd gan chiall gan chuimhne?” Níor chuireadar blúire suime sa leitir. Do ghabhadar páirt Alegsandair. Bhíodh sé i gcómhnuidhe ag déanamh díthil chun síothchána dhéanamh dóibh, agus bhíodh sé ag cabhrú leó. Do chruinnigh sé a shlóighte. Do dhruid sé i dtreó na h-áite i n-a raibh Demétrius agus a shluagh. Do throid an dá rí. Do buaileadh cath fuilteach eatartha. Do cuireadh an ruag ar shluag Dhemétriuis. Do thuit Demétrius. D'fhág san Alegsandar 'n-a rí ar an ndúthaigh go léir, ó bhruach abhan Euphrátes go bruach na Mara Ruadha. CCCXXXVI. ONÓIR ANA MHÓR. Mac d'Antiochus Oirdheirc, 'sé sin, do'n droch Antiochus úd, ab eadh Alegsandar so. Níor bh'fhógh- anta an mianach é. Mar sin féin do lean sé i gcarad- as le Iónatan agus leis na Iúdaígh, agus níor <L 796> bhréagnuigh sé an leitir úd a chuir sé ag triall ar Iónatan nuair a bhí sé féin agus Demétrius ag baint Iónatain d'á chéile. Chómh luath agus bhí buaidhte aige ar Dhemétrius agus Demétrius marbh do thuig sé i n'aigne go raibh sé suidhte daingean i rígheacht a athar agus gur mhór an neartú ar a chómhacht é dá bhféadadh sé cleamhnas a dhéanamh agus inghean Ptolemé, rí na h-Éigipte, do phósadh agus í thabhairt leis go h-Antioch. Do sgríbh sé leitir agus chomáin sé uaidh teachtairí, agus an leitir acu, ódheas ag triall ar Ptolemé. Sidí an chainnt a bhí sa leitir:— “Ó's rud é go bhfuilim-se tagaithe thar n-ais am' rígheacht féinig agus go bhfuilim suidhte i gcathaoir ríoga mo shínsear, agus go bhfuil forlámhas gabhtha agam, agus go bhfuilim tar éis Demétriuis a threas- gairt, agus go bhfuil an tír sealbhuighthe agam; anois d'á bhrígh sin deinimís caradas le n-a chéile, agus tabhair-se dhomh-sa t'inghean mar mhnaoi, agus beidh mé am' chliamhain agat, agus tabharfad duit-se agus d'isi tabharthaistí diongabhálta.” D'fhreagair rí na h-Éigipte an leitir sin agus seo mar adubhairt sé: “Lá séin iseadh an lá 'n-ar tháinís thar n-ais go críochaibh do shínsear, agus go bhfuilir ad' shuidhe i gcathaoir rígheachta t-atharach. Agus déanfad-sa go deimhin an rud atá agat d'á iarraidh orm. Ach tar am' choinnibh go Ptolemais i dtreó go bhfeicfimíd a chéile agus go dtabharfad duit í mar adeirir.” Ansan tháinig Ptolemé go dtí cathair Ptolemais agus bhíodar i bhfochair a chéile agus thug Ptolemé dhó a inghean Cleopátra, agus do pósadh iad, agus bhí an bhainis uasal thar na beartaibh, mar ba chuibhe idir righthibh. Agus do sgríbh Alegsandar chun Iónatain 'ghá iarraidh air teacht chun na bainise. Do tháinig sé agus bhí sé i bhfochair an dá rí, agus do bhronn sé <L 797> a lán airgid agus óir ar an mbeirt. Agus bhíodar ana mhuinteartha leis, agus ana bháidheamhail. Agus tháinig droch dhaoine áirithe, Israélíthigh a bhí go h-olc, agus thánadar i bhfochair a chéile agus iad ceapaithe ar ghearán a chur isteach ar Iónatan i láthair an rí. Cuid de sna droch Iúdaígh a bhí tar éis cúl a thabhairt le n-a gcreideamh ab eadh iad. Ach níor thug an rí aon chluas dóibh. Ach dhein sé rud eile. D'órduigh sé an t'éadach a bhí ar Iónatan a bhaint de agus éadach corcra do chur uime, éadach ríoga, agus chuir sé fhiachaint air suidhe i n'aice féin. Agus dubhairt sé leis na h-uaislibh a bhí aige: “Imthighidh amach,” ar seisean, “agus siubhluighidh tríd an gcathair i n-aon- fheacht le Iónatan, agus deinidh a fhógairt do'n phoibilidheacht gan aoinne theacht ag déanamh aon ghearáin ar Iónatan ná ag déanamh aon tsaghas cur isteach air ar aon chúis i n-aon chor.” Nuair a chonaic na droch dhaoine an onóir sin go léir tabhartha do Iónatan agus an t-éadach corcra uime aige, mar a bheadh ag rí, chuimhnighdar gur mhithid dóibh féin teiche as an áit agus do theicheadar. Ansan do thug an rí onóir ana mhór do Iónatan agus d'ainimnigh sé ameasg a charad ionmhuin é, agus dhein sé gobhernóir de agus dhein páirteach i n-a chómhacht féin é. Ansan tháinig Iónatan thar n-ais go Ierúsalem agus é go sásta i n'aigne, agus síothcháin agus soil- bhreas aige do réir a thoile, agus é lán d'áthas. CCCXXXVII. APOLLÓNIUS. Bhí an sgéal ar a thoil ag Alegsandar, dar leis féin. Bhí sé 'n-a rí ar rígheacht a athar. Bhí rí na h-Éigipte i n' athair chéile aige. Bhí Demétrius marbh. <L 798> Cé bhí chun aon chur isteach a dhéanamh air? Ach fóraoir, an rud céadna díreach a dhein Alegsandar le Demétrius bhí Demétrius eile chun é dhéanamh le h-Alegsandar. Do marbhuigheadh Demétrius, ach bhí mac do'n Demétrius san, .i. Demétrius eile, bhí sé beó laistiar i gCréité, beó go maith, leis. Tháinig sé isteach i rígheacht a athar agus sluagh líon- mhar láidir aige. D'airigh Alegsandar é bheith tag- aithe agus do baineadh an t-áthas de glan. D'imthigh sé láithreach óthuaidh go h-Antioch agus thosnuigh sé ar é féin a chur i dtreó chun a rígheachta do chosaint ar an nDemétrius óg. Bhí fhios ag an nDemétrius óg cé'r bh'é Iónatan, agus bhí fhios aige cad é an saghas é. Bhí fhios aige, mara smachtuigheadh sé Iónatan ar dtúis nár bh'fhéidir dó tabhairt fé Alegsandar. Do sgríbh sé leitir ag triall ar Iónatan. Sidí an chainnt a bhí sa leitir a sgríbh sé: “Is tusa an t-aoinne amháin atá ag seasamh i n-ár gcoinnibh. Táthar ag magadh fúm mar gheall ort. Táthar 'ghá chasadh liom go bhfuilir ag taisbeáint do chómhachta i n-ár gcoinnibh in sna cnoc- aibh. Má tá iontaoibh agat as do neart tar anuas ar an machaire agus bainimís triail as a chéile. Is agam-sa atá neart cogaidh. Cuir mo thuairisg. Fiafraigh cé h-é me, agus 'neósfar duit cé h-é me agus cé h-iad atá ag cabhrú liom. 'Neósfar duit nách féidir dod' chois seasamh os ar gcómhair, óir do cuireadh ruag dhá uair ar do shínsear-sa i n-a dtír féinig. Conus is féidir duit seasamh anois i gcoinnibh ár n-armála ar an machaire, áit atá gan chloich gan charaig, gan díon go bhféadfí teiche chuige.” Ansan chuir sé uaidh Apollónius, ceann uraid a shlógh, i gcoinnibh Iónatain. Do thuig Iónatan nár mhór dó bheith tapaidh. Do thoibh sé deich míle fear agus do ghluais sé amach a' cathair Ierúsalem, agus <L 799> tháinig a dhritháir Símon chuige ag cabhrú leis. Ní h-innstear cad é an neart fear a bhí ag Símon, ach is cosmhail go raibh suas le deich míle aige. Chuir- eadar a gcámpaí suas i n-aice le Ioppe. Do dúnadh an chathair sin 'n-a gcoinnibh, mar bhí Apollónius tar éis lucht cimeádta do chur isteach innti. D'imdhruid Iónatan an chathair. Tháinig sgannra ar mhuinntir na catharach nuair a fuaradar go raibh Iónatan 'ghá n-imdhruidim. D'osgaladar na geataí dhó agus thóg sé an chathair. D'airigh Apollónius an nídh sin. Thóg sé leis trí mhíle marcach agus mórshluagh troightheach agus d'imthigh sé go h-Asótus. Do lean Iónatan é agus thosnuighdar ar chómhrac. Bhí longphort ag Apollónius i n-aice le h-Asótus. Tháinig sé féin agus a mhór shluagh troightheach agus marcach amach as an longphort san chun an chómhraic a dhéanamh. D'fhág sé istigh sa longphort, a gan fhios, míle marcach, ach bhí fhios ag Iónatan go rabhadar istigh. I n-imtheacht an chómhraic ba ghearr go bhfeacaidh Iónatan go raibh Apollónius agus a mhór shluagh lasmuich dhe agus go raibh an longphort, agus na marcaigh i bhfolach ann, laistiar de. Ba ghearr go dtánadar amach agus gur thosnuighdar ar ghathanaibh do chaitheamh le sluagh Iónatain, ó'n dtaobh thiar díobh. D'órduigh Iónatan d'á fhearaibh gan aon chor a chur díobh. Sheasuighdar daingean. Níor bh'fhada gur coireadh an eachra tré dhéine reatha, ag ionsuidhe agus ag aithionsuidhe. Nuair a bhí na capail traochta, tháinig Símon agus a shluagh amach. D'ionsuidh an bheirt drithár agus a dhá neart mór-shluagh Apollóniuis agus chuireadar ár agus dearg ruathar ortha ar fuaid an mhachaire go léir. Do theich cuid acu isteach i n-Asótus agus isteach i teampul Dagoin. Ach do loisg Iónatan le teine iad féin agus an teampul agus an t-íodal Dagon. <L 800> CCCXXXVIII. AR MUIN NA MUICE. An fear úd a bhí ag maoidheamh as an éirleach a dhéanfadh sé ar na Iúdaígh ach go bhfaghadh sé ar an machaire iad do fuair sé ar an machaire iad agus do bhaineadar an mhóráil i gceart de. Níor dhein Iónatan aon mhaoidheamh as an ngníomh a dhéanfadh sé. Do dhein sé rud ab fhearr go mór 'ná aon mhaoidh- eamh. Do dhein sé an gníomh. Má bhí daoine 'ghá chasadh, roimis sin, le Demétrius óg agus le h-Apollónius, go raibh sé fuar acu bheith ag braith ar rígheacht Antioch do shealbhú an fhaid a bhí Iónatan idir iad agus an rígheacht san, bhí rud ba mheasa go mór ag daoine le casadh leó nuair a bhí Iónatan tar éis a mór shlógh, idir eachra agus troightheacha, do thraochadh agus do sgaipe agus do threasgairt marbh ar an machaire gcéadna san ar a raibh maoidhmhte acu go múinfidís do Iónatan conus cogadh dhéanamh. Do dheineadar- san an maoidheamh, ach do dhein Iónatan an gníomh. An méid nár marbhuigheadh ar an machaire dhíobh do theicheadar isteach i gcathair Asótus, agus isteach i dteampul an íodail Dagon. Do thóg Iónatan an chathair agus d'argain sé í agus do loisg sé í. Do lean sé an mhuinntir a chuaidh isteach i dteampul Dagoin agus do loisg sé iad féin agus an teampul agus Dagon. Ansan do ghluais sé mórthímpal agus thóg sé na catharacha eile do bhain leis an namhaid, agus dhein sé argain ortha agus do loisg sé iad. Ansan d'imthigh sé ó'n áit sin agus do rug sé a shluagh leis agus chuaidh sé go dtí an chathair ar a dtugtí Ascalon, cathair a bhí ar bruach na faraige, tamal ódheas ó Asótus. Ach chuaidh a thuairisg roimis. D'airigh muinntir Ascalon é bheith ag teacht. Tháinig <L 801> sé. Do champuigh sé lasmuich de'n chathair. Níor fhan muinntir na catharach le n-a thuille. D'airighdar cad a bhí imthighthe ar Asótus. D'osgaladar na geataí agus thánadar amach ag triall air 'ghá onórú go h-árd. Do luighdar fé n-a smacht agus ghealladar bheith dílis dó. Bhí seisean agus iad-san sásta. Ansan tháinig Iónatan agus a shluagh thar n-ais go dtí Ierúsalem agus mórán foghla acu, maoin agus ollmhaitheas agus saidhbhreas na slóighte namhad a bhí claoidhte acu agus na gcatharach a thógadar. Bhí Alegsandar tar éis dul óthuaidh go h-Antioch agus buairt aigne a dhóithin air agus ná feidir sé cá bhfaghadh sé slóighte agus arm chun é féin a chosaint ar Dhemétrius agus ar Apollónius nuair a bhíodar ag teacht agus iad ceapaithe ar a dhéanamh leis-sean díreach mar a bhí déanta aige-sean, tamal beag roime sin, leis an nDemétrius eile. I lár na buartha dhó do shrois na sgéala é go raibh Iónatan agus na Iúdaígh tar éis sgaipe na mion-éan a chur ar Apollónius agus ar a mhór shluagh. Bhí áthas ar Alegsandar gan amhras. Chomáin sé teachtaireacht uaidh ag triall ar Iónatan ag gabháil a bhuidheachais leis, agus chuir sé ag triall air búcla óir, an saghas bronntanais ba ghnáth le rí a chur ag triall ar rí eile. D'á éaghmais sin do bhronn sé Accaron air agus an dúthaigh a bhí mórthímpal ar an gcathair sin. Nuair a bhí an méid sin déanta is dócha gur thuig Alegsandar go raibh gach nídh chun a thoile aige; go raibh sé “ar muin na muice”; nár bhaoghal dó feasta Demétrius óg, bhí a leithéid sin de threas- gairt fághalta aige féin agus agá mhór shluagh ó Iónatan agus ó sna Iúdaígh. Bhí dearmhad air, ámhthach. Bhí namhaid aige ba mheasa dhó chuige go mór 'ná Demétrius. B'é namhaid é sin 'ná a dhuine muinn- teartha féinig, athair a chéile, rí na h-Éigipte, an fear céadna úd a dubhairt gur lá séin dó gur bh'eadh an <L 802> lá a chuimhnigh sé ar an gcleamhnas a dhéanamh. Do bheartuigh Ptolemé, rí na h-Éigipte, le feall agus le camustúiol, rígheacht Alegsandair a bhaint de agus í thógaint chuige féinig. CCCXXXIX. DEIRE LE H-ALEGSANDAR. Bhí Ptolemé, rí na h-Éigipte ceapaithe ar an bhfeall a dhéanamh agus ar rígheacht Alegsandair a bhaint de agus do thógaint chuige féinig, i dtreó go mbeadh an dá rígheacht aige, agus go mbeadh sé 'n-a rí ar na tíorthaibh go léir, ó abhainn na h-Éigipte thuaidh go h-Antioch agus soir go h-abhainn mhór Euphrátes. Do chruinnigh sé mór shluagh a bhí, adeir an Bíobla, chómh líonmhar leis an ngainimh atá ar bruach na faraige, agus do chruinnigh sé mórán loingeas. Bhí an fharaige aige, áiseach go leór, lastuaidh de'n Éigipt mar a dtéidhean uisge abhan Níluis isteach i muir Tarr- íann. Nuair a bhí gach aon rud ullamh aige do ghluais sé óthuaidh; a shlóighte troightheach agus marcach ar tír, agus a chabhlach loingeas laistiar de, amuich ansúd ar an bhfaraige. D'airigh Iónatan é bheith ag teacht ach má airigh ní raibh aon droch iontaoibh aige as. Do mheas sé, nídh nár bh'iongna, gur ag cabhrú le n-a chliamhain a bhí sé ag teacht, .i. leis an rí Alegsandar. D'airig Alegsandar féin é bheith ag teacht agus is amhlaidh a bhí fáilte aige roimis. Bhí daoine éigin i dtír Cilícia tar éis eirighe 'n-a choinnibh agus shamhluigh sé gur bh'amhlaidh a bhí athair a chéile ag teacht ag cabhrú leis chun iad a thabhairt fé smacht airís. Nuair a bhí sé chómh fada óthuaidh le h-Asótus bhí Iónatan tagaithe amach ann 'n-a choinnibh ag cur fáilte roimis agus <L 803> 'gha onórú. Do chaith an bheirt rainnt aimsire i bhfochair a chéile sa n-áit sin agus iad ana mhuinnteartha le n-a chéile. Tháinig daoine ann agus chuireadar gearán isteach ar Iónatan agus thaisbeánadar do Ptolemé an léirsgrios a dhein Iónatan ortha nuair a threas- gair sé an mhór-shluagh úd Apollóniuis agus Demé- triuis. Níor chuir Ptolemé aon tsuím sa ghearán. Bhí a mhalairt sin de chúram ar a aigne an uair sin. Do thóg sé na catharacha go léir fan na faraige óthuaidh. Níor dheacair dó an méid sin a dhéanamh, mar bhí órdú tabhartha ag Alegsandar do sna cathar- achaibh sin a ngeataí a dh'osguilt d'athair a chéile agus onóir a thabhairt dó mar a thabharfidís dó féinig. D'á bhrígh sin ní raibh aige le déanamh ach bualadh isteach ins gach cathair fé mar a tháinig sé chun an gheata, agus an fháilte a cuireadh roimis do ghlacadh. Ach ag im- theacht dó as gach cathair do dhein sé rud nár tuigeadh an uair sin. D'fhág sé gairisiún d'á fhearaibh féinig n-a dhiaidh ins gach cathair. Do ghlac sé forlámhas ortha go léir ar an gcuma san, óthuaidh ar fad go dtí cathair Seleúcia. Nuair a bhí an méid sin déanta aige do chomáin sé teachtaireacht ag triall ar Dhemé- trius ag rádh na cainnte seo:— “Tar agus deinimís araon socarú eadarainn féin. Tógfad m'inghean ó Alegsandar so agus tabharfad duit-se í, agus beidh tú ad' rí ar rígheacht t'athar. Tá cathú orm í thabhairt riamh dó. Thug sé iarracht ghrána fé'n anam a bhaint asam.” Bréag ab eadh é sin. Ach do thóg sé an inghean, Cleopátra, agus thug sé do Dhemétrius í. Ansan chuaidh sé isteach i gcathair Antioch agus chuir sé dhá choróinn ar a cheann i n-aonfheacht, óir, bhí sé, dar leis, 'n-a rí ar an dá rígheacht. Bhí Alegsandar i gCilícia. D'airigh sé an sgéal. Tháinig sé chun catha thabhairt d'athair a chéile. Do troideadh an cath. Do buadhadh ar Alegsandar. Do theich sé ódheas go h-Arabia fé <L 804> chomairce fir d'ár bh'ainm Sabdiel. Bhain Sabdiel an ceann de agus chuir sé an ceann óthuaidh ag triall ar Ptolemé go h-Antioch. Bhí Ptolemé 'n-a rí i gceart ansan, ar an dá rígheacht. Níor mhair sé, ámhthach, ach trí lá. Ansan do bhuail Demétrius isteach. CCCXL. DEMÉTRIUS. Do dhein Ptolemé, rí na h-Éigipte, an feall grána ar a chliamhain. Bhí an dúil mhalluighthe aige sa tarna rígheacht. Do fuair sé a dhúil. Do cuireadh an dá choróinn ar a cheann. Ach tar éis a shaothair go léir, agus tar éis an fhill go léir, agus tar éis an droch ghnímh chaillte dhéanamh, níor mhair a réim ach trí lá. Tháinig an bás air. D'fhág sé an dá rígheacht 'n-a dhiaidh agus b'éigean dó Alegsandar do leanmhaint. Ansan do bhuail Demétrius isteach i rígheacht a shínsear ar a shuaineas gan aoinne beó ag cur 'n-a choinnibh. Nuair a bhí Ptolemé tar éis bháis do mhairbh slóighte Dhemétriuis na gairisiúin Éigipteacha úd a dh'fhág Ptolemé in sna catharachaibh fan bhruach na faraige, agus an gairisiún a bhí i n-Antioch. Bhí muinntir na h-Éigipte ar buile mar gheall air sin. Dubhradar gur bh'olc a dhein Demétrius é ar na h-Éigipteachaibh agus gur bh'iad a ghlan an tslighe dhó chun dul isteach i rígheacht a shínsear. Ach deir cuid de lucht an tsean- achuis go bhfuair Demétrius amach gur bh'é a ghnó féin a bhí ag Ptolemé 'á dhéanamh sa n-obair go léir, agus go raibh beartuighthe aige an feall céadna a dhein sé ar Alegsandar a dhéanamh ar Dhemétrius agus an rígheacht do chimeád dó féinig. Tá gach aon deabhramh air sin. Deir lucht seanachuis, mar an gcéadna, gur gortuigheadh Ptolemé sa chath agus go raibh sé gan <L 805> aithne gan urlabhra ar feadh abhfad; go dtáinig a mheabhair dó nuair a tugadh ceann Alegsandair chuige. Ansan gur thuit an t-anam as i lámhaibh na ndochtúirí. An fhaid a bhí an obair sin ar siubhal lastuaidh bhí a ghnó féin ag Iónatan 'a dhéanamh. Do chruinnigh sé neart fear a' Iúdéa chun an chaisleáin úd a bhí i Ierú- salem a thógaint. Bhí sé ag imdhruidim an chaisleáin. Ach bhí, mar ba ghnáth, droch Iúdaígh sa chathair, iad súd, is dócha, a chuaidh ag cur gearáin isteach air i láthair an dá rí úd a bhí ag an mbainis, agus airís i láthair Ptolemé féin nuair a bhí sé féin agus a mhór shluagh ag dul óthuaidh i gcoinnibh Alegsandair. D'imthigh rainnt díobh san agus chuadar ag triall ar Dhemé- trius agus d'innseadar dó go raibh Iónatan ag im- dhruidim an chaisleáin. Bhí fearg ar Dhemétrius nuair airigh sé an sgéal. Tháinig se go dtí Ptolemais agus do sgríbh sé leitir ag triall ar Iónatan 'ghá rádh leis gan an caisleán d'imdhruidim ach teacht go Ptolemais chun cainnte leis. Nuair a fuair Iónatan an leitir do dhein sé beart chontabharthach. Dubhairt sé leis na fearaibh a bhí ag imdhruidim an chaisleáin lean- mhaint ar an imdhruidim agus do thóg sé féinig leis rainnt de sheanóiríbh Israéil agus rainnt óir agus airgid agus éadaigh, agus tabharthaistí eile, agus d'imthig sé go Ptolemais ag triall ar an rí Demé- trius. Do ghlac an rí é go ceannsa agus go muinn- teartha agus go báidheamhail. Do dhainginigh sé sa n-árdrígheacht é agus in sna h-onóraibh go léir a bhí fághalta cheana aige agus thug sé tosach dó ar a cháirdibh go léir. Tháinig na droch dhaoine ag cur na ngearán isteach air ach níor chuir an rí aon tsuim ionta. Ansan d'iarr Iónatan ar an rí go ndéanfadh sé Iúdéa do leogaint saor ó cháin, agus na trí riaghal- taisí, agus Samaría, agus na críocha mórthímpal ar <L 806> Shamaría, agus gheall sé go dtabarfadh sé féin trí chéad talant dó. Do thoiligh an rí chuige sin, agus do stríbh sé leitir- eacha chun Iónatain ag socarú na ngnóthaí sin go léir, agus seo mar adubhairt sé:— “An rí Demétrius chun a dhrithár Iónatan, agus chun náisiúin uile na nIúdach; sláinte. Tá sliocht againn 'á chur chughat do'n leitir a sgríobhmair chun ár n-athar Lastenés ad' thaobh i dtreó go mbeidh a fhios agat. Demétrius chun a athar Lastenés, sláinte. CCCXLI. RÓGAIRE FILL. Sidé an chuid eile de'n leitir úd adubhairt Demé- trius a bhí curtha aige ag triall ar a athair Lastenés i dtaobh na neithe a bhí beartuighthe aige a dhéanamh do Iónatan agus do sna Iúdaígh: “Táimíd ceapaithe ar rud maith a dhéanamh do náisiún na nIúdach, óir is cáirde dhúinn iad agus deinid siad na neithe is ceart i n-ár dtaobh, agus táid siad deagh-mhéinneach dúinn. Tá reachtuighthe againn dóibh, d'á bhrígh sin, críocha uile Iúdéa, agus na trí catharacha, Apherma, agus Lidda, agus Ramata, catharacha atá curtha le Iúdéa, amach a' Samaría; na catharacha san agus an talamh a ghabhan leó, le cur i leithtaoibh i gcóir na ndaoine a bhíon ag déanamh ídhbirtí i gcathair Ierúsalem. Tabharfar dóibh sin feasta, gach bliain, an t-airgead a tugtí do'n rí, toradh na talmhan agus toradh na gcrann, agus gach nídh eile a bhíodh ag dul dúinn i bhfuirm deachamhan agus cánach; maithimíd dóibh iad; na poill salainn, leis, agus na coróinní a tugtí dhúinn. Bronnaimíd iad go léir ortha, agus ní tarraiceófar siar ó'n mbronntanas san as so amach go deó. <L 807> Dein-se anois na neithe sin do sgrí amach, agus tug- tar do Iónatan macshamhail do'n sgríbhinn le cur i n-áit shofheicse sa chnoc naomhtha.” Ansan do chonaic an rí Demétrius go raibh an tír go léir síothchánta suaineasach os a chómhair agus ná raibh aon nídh ná aon duine ag cur 'n-a choinnibh. Do thuig sé i n' aigne ná raibh aon ghnó aige de mhór shluagh, agus go raibh mór shluagh costasamhail. Do chuir sé uaidh abhaile chun a dtighthe féinig na fir go léir agus níor chímeád sé i n'fhochair ach rainnt fear iasachta a bhí aige. Níor thaithn san leis na fearaibh a cuireadh chun siubhail. Bhí taithighe acu ar bheith i bhfochair an rí, “a gcíos díolta agus díon ar a dtighthibh,” agus a dtuarastal ag teacht chucha gan allus. B'éigean dóibh imtheacht abhaile agus a mbeatha bhaint a h-allus a ngéag. Bhíodar ar buile chun an rí. Do fágadh mac do'n rí Alegsandar ar oileamhaint theas i n-Arabia ag fear d'ár bh'ainm Emalchuel. Antiochus ab ainm do'n mhac san. Bhí fear i n-Antioch agus Truíphon ab ainm dó agus ní raibh aon ghrádh aige do Dhemétrius. Cara d'Alegsandar ab eadh é, má ba chara d'aoinne é. Rógaire fill ab eadh é. Chonaic sé go raibh na fir go léir, a cuireadh abhaile as an armáil, iompuighthe i gcoinnibh Dhemétriuis. D'imthig sé ódheas ag triall ar Emalchuel agus chrom sé ar thathant air Antiochus óg, mac Alegsandair, a thabhairt dó chun go ndéanfadh sé rí dhe i n-Antioch, mar a raibh a athair 'n-a rí. D'innis sé d'Emalchuel conus mar a bhí na fir go léir iompuighthe i gcoinnibh Dhemétriuis, agus cad é an fuath a bhí acu dhó, agus conus mar ba ró fhuiriste iad do chruinniú chun Antiochuis óig, mac Alegsandair, dá bhfeicidís ag teacht é. D'fhan sé theas i bhfochair Emalchuel ar feadh mórán aimsire ag cur an sgéil sin 'n-a luighe air. Tráth éigin i gcaitheamh na h-aimsire sin do chuir Iónatan teachtaireacht ag triall ar Dhemétrius 'ghá <L 808> iarraidh air na daoine a bhí i gcaisleán catharach Ierú- salem do chur as an gcaisleán san, agus daoine a bhí i ndaingeanaibh eile sa chómharsanacht do chur amach asta, mar an gcéadna; mar go mbídís ag cur chogaidh ar chlainn Israéil. Do chuir Demétrius freagra ag triall ar Iónatan agus dubhairt leis: “Déanfad an méid sin duit-se agus dod' dhaoine agus déanfad nídh nách é sin daoibh. Nuair a thiocfidh an chaoi dhom air tabharfad onóir ana mhór duit-se agus do náisiún na nIúdach. Agus déanfir-se rud maith dhomh-sa anois má chuirean tú fir chugham ag cabhrú liom, mar tá mo chuid armála go léir imthighthe uaim.” Do chuir Iónatan trí mhíle fear ag triall air go h-Antioch, agus bhí áthas ana mhór air nuair a fuair sé tagaithe chuige iad. CCCXLII. CANNCAR AR AN RÍ. Bhí a dhóithin mór de chúis ag Demétrius chun áthais a bheith air nuair a bhí an trí mhíle fear tagaithe chuige ó Iónatan. Bhí an fhearg i gcoinnibh an rí ag méadú ar na fearaibh úd a cuireadh abhaile as an armáil. I n-inead dul abhaile d'fhan an chuid ba mhó acu sa chathair agus bhíodar ag gearán ar an rí agus ag spídiúchán air, eatartha féin agus idir iad féin agus a ndaoine muinnteartha, go dtí go raibh an chathair go léir iompuighthe acu i gcoinnibh an rí. Ar éigin a bhí an trí mhíle Iúdach tagaithe isteach sa chathair nuair a bhí na daoine go léir, céad agus fiche de mhíltibh fear, eirighthe i gcoinnibh an rí agus iad ceapaithe ar an rí do mharbhú. Do theich an rí isteach 'n-a phálás. Do ghlac na daoine seilbh na catharach agus chromadar <L 809> ar throid leis an suarachas armála a bhí ag gárdáil an rí. Do ghlaoidh an rí ar na Iúdaígh. Thán- adar chuige gan mhoill. Do ghluaiseadar tríd an gcathair ag marbhú namhad an rí. Níor bh'fhada go raibh céad míle fear de mhuinntir na catharach marbh acu agus an rí ó bhaoghal acu. Chuireadar a lán de'n chathair tré theine agus thógadar a lán foghla. Ansan do rith muinntir na catharach, an méid a bhí beó dhíobh, do ritheadar chun an rí agus do sgreadadar air agus d'iarradar i n-athchainigheachaibh air iad do chosaint ar na Iúdaígh. Chaitheadar a n-airm ar an dtalamh agus “Ó!” ar siad, “a rí, tabhair síothcháin dúinn agus ná leog do sna Iúdaígh a thuille againn a mharbhú.” Fuaradar an tsíothcháin. Níor marbhuigheadh a thuille acu. Ac do tugadh clú agus onóir agus árd chreideamhaint do sna Iúdhaígh i radharc an rí agus i radharc phoibilidheachta na catharach san agus na tíre sin go léir, agus thánadar abhaile go Ierúsalem agus mórán foghla acu. Ansan bhí an rí Demétrius daingean i gcathaoir a rígheachta agus é ar a shástacht agus ar a shocaracht, agus bhí an tír go suaineasach os a chómhair. Innstear nár dhein Demétrius do Iónatan ná do sna Iúdaígh na neithe a gheall sé. Dhein sé a malairt. D'iompuigh sé i gcoinnibh Iónatain agus níor thaisbeáin sé aon bhuidheachas dó, tar éis ar deineadh de thairbhthe dhó agus tar éis na ngeallamhna so leis. Mara mbeadh an trí mhíle fear a chuir Iónatan chuige do chaillfadh sé a rígheacht agus chaillfadh sé a anam agus bheadh an feallaire úd Truíphon 'n-a rí i gcathair Antioch. I n-inead na ngeallamhan do chimeád agus i n-inead aon bhuidh- eachais a thaisbeáint mar gheall ar ar deineadh de thairbhthe dhó is amhlaidh a chrom sé ar dhíobháil a dhéanamh do sna Iúdaígh, agus chuir sé Iónatan chun mórán trioblóide. <L 810> B'fhéidir gur b'amhlaidh a thuig sé i n'aigne gur an iomad tairbhthe a bhí déanta ag na Iúdaígh dó. Do mharbhuighdar céad míle fear de mhuinntir catharach Antioch; a mhuinntir féinig. Gan amhras do mheas- adar-san an rí do mharbhú. Ach mar sin féin, b'iad a dhaoine iad agus is dócha gur thuig sé go bhféadfadh na Iúdaígh é chosaint ortha gan a leithéid d'éirleach a dhéanamh ortha, agus gan oiread de'n chathair a chur tré theine agus gan an chathair do chreachadh mar a dheineadar, agus an fhoghail go léir, saidhbhreas agus ollmhaitheas na catharach, a bhreith chun siubhail leó ódheas go cathair Ierúsalem. Bhí rud eile, leis, chun canncair do chur ar an rí. Do mhairbh an trí mhíle fear úd céad mhíle fear. D'fhéadfadh Iónatan, an uair sin, dachad míle fear do chur óthuaidh chómh saoráideach agus d'fhéad sé an trí mhíle fear do chur óthuaidh. Ansan cad é an fhaid le dul cómhacht an rí? D'á éaghmais sin, bhí an tseana dhroch aigne idir na Iúdaígh agus na págánaigh. Bhí an cómhar amuich ag na Iúdaígh agus díoladh ar an gcómhar agus do thuig an rí an nídh sin, agus bhí fearg air. CCCXLIII. TRUÍPHON. Bhí Demétrius socair daingean 'n-a chathaoir ríoga i n-Antioch. Bhí a aigne socair agus an tír síothchánta suaineasach 'n-a thímpal. Bhí a leithéid sin de sgannra fághalta ag muinntir na catharach ó sna Iúdaígh ná raibh aon fhonn troda ná toirmisg ortha, agus d'á bhrígh sin bhí an rí deimhnightheach go mbeadh saoghal sámh aige feasta. Ní raibh aon bheann aige ar Iónatan ná <L 811> ar a Iúdaígh, óir ní bheadh aon ghádh a thuille aige le congnamh uatha san ná ó aoinne eile, dar leis. Ach bhí an feallaire Truíphon theas i n-Arabia agus aire mhaith aige 'á thabhairt do'n leanbh, d'Antiochus óg, mac an Alegsandair úd gur dhein Ptolemé an feall air. Bhí Truíphon coitchianta ag tathant ar Emalchuel an leanbh a thabhairt dó chun go mbéarfadh sé leis é óthuaidh go h-Antioch, agus go ndéanfadh sé rí dhe mar a raibh a athair 'n-a rí sar ar dhein Ptolemé an feall air. Gan amhras bhí a cháirde féinig ag Truíphon i n-Antioch agus uisge-fé-thalamh acu 'á dhéanamh i gcoinnibh Dhemétriuis, agus Demétrius lán deimhnightheach ná raibh aoinne beó ar a thí. Fé dheire do thuig Emalchuel go raibh gach aon rud ullamh ag Truíphon agus go raibh ar a chumas an bheart a bhí ar aigne aige do chur chun cinn. Thug sé dhó an leanbh, Antiochus óg. Tháinig Truíphon go h-Antioch agus an leanbh aige. Do rith chuige láithreach na fir úd a bhí curtha as an armáil ag Demétrius. Bhí dhá chúis feirge acu an uair sin chun Demétriuis. Ar dtúis do chuir sé uaidh as an armáil iad, agus ansan do thug sé leis na Iúdaígh mhalluighthe úd chun iad do mharbhú agus chun na catharach do chreachadh agus do losgadh. Ba chuimhin leó Alegsandar. Bhídís coit- chianta 'ghá rádh le n-a chéile dá mbeadh Alegsandar beó acu nár bhaoghal go gcuirfadh sé uaidh abhaile as an armáil iad. Mara raibh Alegsandar beó acu bhí a mhac beó acu agus dhéanfidís rí dhe i n-aindeóin Dhemétriuis agus na nIúdach. Do ritheadar go léir amach ag triall ar Thruíphon. Do chruinnigh Demé- trius oiread nirt agus d'fhéad sé. Do throid sé cath. Do buadhadh air agus do theich sé as an áit. Chuaidh Truíphon isteach i gcathair Antioch. Dhein sé rí d'Antiochus óg. Chuir sé an choróinn ar cheann an leinbh ach is aige féin a bhí an chómhacht. Ní raibh an leanbh ach dhá bhliain déag d'aois. <L 812> Ar chómhairle Thruíphoin gan amhras, ach má 'seadh ní baoghal gur le grádh do Iónatan é, do sgríbh an leanbh, an rí óg, ag triall ar Iónatan, agus seo mar adubhairt sé sa leitir a chuir sé chuige: “Daing- inighim-se thusa sa n-árdshagartacht, agus ceapaim thu ad' riaghaltóir ar na cheithre catharachaibh agus ad' dhuine muinnteartha do'n rí.” Agus chuir sé chuige árthaí óir, agus thug sé dhó cead dighe dh'ól a h-ór agus éadach corcra do chaitheamh, agus búcla óir do chaitheamh. Agus dhein sé de Shímon, dritháir Iónatain, riaghaltóir ar an dtír go léir ó chríochaibh Tuíre go dtí teóra na h-Éigipte. D'fhiafróchadh duine, b'fhéidir, cad 'n-a thaobh do Thruíphon leogaint do'n rí óg an onóir sin go léir agus an t-úghdarás san go léir a thabhairt do'n bheirt drithár, do Iónatan agus do Shímon. Ar mhaithe leis féin a dhein Truíphon an nídh sin. Bhí Demétrius beó, bíodh go raibh sé ar díbirt a h-Antioch. Bhí eagla ar Thruíphon go ndéanfadh Demétrius muinntearthas airís le Iónatan agus leis na Iúdaígh, agus go mb'fhéidir nách trí mhíle fear, ach dathad míle fear, nú b'fhéidir céad míle fear, a bheadh ag teacht chun Demétriuis a chur ar a bhunaibh airís i n-Antioch. B'fhearr muinntearthas a dhéanamh le Iónatan i n-am, sar a mbeadh uain ag Demétrius ar mhuinntearthas a dhéanamh leis. “Ní'l spirid ná púca gan fios a chúise aige féin.” CCCXLIV. SGUABADAR RÓMPA IAD. Chómh luath agus a fuair Iónatan an leitir sin ó Antiochus óg, agus an onóir sin go léir agus an t-úghdarás san go léir, do ghluais sé amach agus thug <L 813> sé a chuaird mórthímpal na tíre. Bhí gan amhras gádh leis an gcuaird. Bhí eugcórtha le ceartú, agus smacht le cur i bhfeidhm, agus daoine macánta le cosaint i n-aghaidh rógairí, agus an lag le cosaint i gcoinnibh an láidir. Chuaidh sé thar abhainn soir agus bhí a leithéid sin d'iontaoibh ag an uile shaghas daoine as gur bhailigh na slóighte go léir chuige a' Suíria agus as na dúthaíbh mórthímpal. Nuair a bhí an neart fear aige tháinig sé go dtí cathair Ascalon, cathair a bhíodh i gcómhnuidhe 'n-a namhaid ag clainn Israéil. Do dhein muinntir na catharach san a leas. D'osgal- adar a ngeataí agus thánadar amach agus ghlacadar Iónatan le h-onóir agus d'umhluighdar dó agus chuadar fé n-a smacht. Ansan chuaidh sé go cathair Ghasa, cathair eile a bhíodh i gcómhnuidhe namhadamhail do chlainn Israéil. Níor dhein muinntir na catharach san a leas. Ní raibh an chiall acu. Ach do múineadh ciall cheannaigh dóibh. Do dhúnadar a ngeataí. Ach d'imdhruid Iónatan an chathair agus do loisg sé na bailte a bhí mórthímpal ar an gcathair, agus thóg sé a gcuid i bhfoghail. Níor bh'fhada gur thuig muinntir na catharach nár bh'é a leas a bhí acu 'á dhéanamh ach a n-aimhleas. D'umhluighdar iad féin do Iónatan agus d'iarradar síothcháin air. Do dhein sé an tsíothcháin leó. Ach do chuir sé fé n-a smacht féinig iad, agus thóg sé a gclann mhac 'n-a ngiallaibh agus chuir sé go Ierúsalem iad mar dheimhniú ar an smacht. Ansan do thug sé a chuaird tríd an dtír go léir, óthuaidh chómh fada le Damascus. Nuair a bhí sé ansan thuaidh do h-innseadh sgéal dó. Do h-innseadh dó go raibh cuid de thaoiseachaibh airm Dhemétriuis, an rí a bhí ar díbirt, go rabhadar tar éis eulóth isteach laistiar de, ar an dtaobh theas de, i gCades Ghaililí agus neart slógh ana mhór acu, agus go rabhadar ceapaithe ar Iónatan do chur as gnó rígheachta na tíre. Thug sé aghaidh ortha láithreach, <L 814> ach d'fhág sé a dhritháir Símon i gceannas na tíre mórthímpal. Thug Símon aghaidh ar chathair Bhetsúra agus thug sé mórán laethanta ag imdhruidim na catharach san. Fé dheire d'iarr muinntir na catharach air síothcháin a thabhairt dóibh. Do thug sé an tsíothcháin dóibh, ach b'éigin dóibh an chathair a thabhairt dó. D'imthighdar as an gcathair agus do thóg Símon an chathair agus chuir sé lucht cimeádta isteach innti. An fhaid a bhí san d'á dhéanamh bhí Iónatan ag tabh- airt aghaidh fé dhéin an namhad a bhí i gCades Ghaililí. Do champuigh sé i n-aice locha ar a dtugtí Genesar, agus sar a dtáinig solus an lae amáireach a bhí chuige bhí sé ullamh chun catha ar mhachaire Asor. D'ionnsuigh an namhaid é ar an machaire, ach do chuireadar buidhean i bhfolach sa chnoc a bhí laistiar de. Do thosnuigh an cath. Ansan do léim an bhuidhean a bhí i bhfolach agus bhuaileadar sluagh Iónatain ó'n dtaobh thiar. Do sgannruigh an tsluagh agus theicheadar. Níor fhan aige ach Matatias mac Absaloim, agus Iúdás mac Calphaí agus pé rainnt bheag fear a dh'fhan acu. Nuair a chonaic Iónatan an teiche, do strac sé a chuid éadaigh agus do chuir sé cré ar a cheann agus do sgread sé ar Dhia. Ansan thug sé féin agus an bheirt aghaidh airís ar an namhaid. Do ghéill an namhaid rómpa. Chonaic an mhuinntir a theich an géille. Do chasadar chun an chatha. Ansan thugadar go léir a leithéid de ruag fé'n namhaid gur sguabadar rómpa iad. Do briseadh ar an namhaid agus do leanadh iad isteach 'n-a long- phort féinig, agus do ruagadh as san, leis, iad. Do bhuaidh Iónatan glan ar a namhaid an lá san. Do marbhuigheadh trí mhíle fear acu, agus do sgaipeadh an chuid eile acu agus tháinig Iónatan thar n-ais go Ierúsalem le buadh. <L 815> CCCXLV. ATHNUACHAINT CARADAIS. Nuair a bhí an méid sin déanta ag Iónatan do chuimhnigh sé ar an gcaradas úd a deineadh tamal mór roimis sin idir na Iúdaígh agus na Rómhánaigh, agus do thuig sé gur mhithid an caradas san d'athnua- chaint, óir, “an rud a théidhean i bhfaid go dtéidhean sé i bhfuaire.” Do thoibh sé fir chreideamhnacha agus thug sé teachtaireacht dóibh le breith go dtí an Róimh. Agus chuir sé sgríbhinní go Sparta, leis, agus go dtí áiteana eile, ar an inntinn gcéadna. D'imthigh na teachtairí go dtí an Róimh agus chuadar isteach i dtigh na seanaide agus dubhradar: “Do chuir Iónatan, an t-Árdshagart sinn-na, uaidh féinig agus ó náisiún uile na nIúdach, chun go dtiocfimís anso agus go ndéanfimís an caradas agus an muinntearthas d'athnuachaint idir náisiún na nIúdach agus náisiún na Rómhánach.” Do tugadh onóir mhór dóibh, agus do tugadh sgríbhinní dhóibh a dhéanfadh comairce beatha agus sláinte dhóibh in sna tíorthaibh a bhain le muinntir na Rómha agus go mbeidís ag gabháil tríotha, ag dul abhaile go Ierúsalem dóibh. Agus seo macshamhail do'n sgríbhinn a cuireadh chun na Spartánach ó'n Árdshagart agus ó sheanóiríbh agus ó phobul na nIúdach:— “Iónatan an t-Árdshagart, agus seanóirí an phobuil, agus na sagairt, agus pobul uile na nIúdach, chun na Spartánach, a ndaoine muinnteartha, sláinte. Do cuireadh leitir, aimsir fhada ó shin, ag triall ar an Árdshagart Onias ó Arius a bhí 'n-a rí agaibh-se, 'ghá innsint dúinn gur bráithre dhúinn sibh-se, fé mar atá le feisgint sa mhacshamhail atá sgríobhtha anso <L 816> thíos. Do ghlac Onias na teachtairí sin le h-onóir, agus do tugadh dó an sgríbhinn i n-ar labhradh ar charadas agus ar mhuinntearthas. Ní raibh aon ghádh againn-na leis na neithibh sin, toisg na leabhair bhean- nuighthe a bheith againn i n-ár lámhaibh chun sóláis a chur orainn. Ach mar sin féin ba mhaith linn sgéala do chur chughaibh-se agus an caradas agus an muinn- tearthas d'athnuachaint, le h-eagla go mbeimís i n-ár ndaoinibh iasachta ar fad agaibh; óir tá a lán aimsire imthighthe ó chuireabhair-se sgéala chughainn. Is gnáth linn, d'á bhrígh sin, mar gheall ar an gcaradas atá idir sinn agus sibh-se, cuimhneamh oraibh in sna h-ídhbirtíbh a dheinimíd, agus in sna gnóthaíbh diadha eile a dheinimíd, mar is cóir agus is cuibhe cuimhneamh ar bhráithribh. Tá áthas orainn mar gheall ar an nglóire atá fághalta agaibh-se. Táimíd-ne tar éis mórán trioblóidí a chur dínn. Tháinig cogaí ó'n uile thaobh orainn. Do chuir na righthe atá i n-ár dtímpal cogaí orainn. Ach níor bh'áil linn sibh-se do chur chun trioblóide, ná na cáirde eile atá againn, óir do tháinig cabhair chughainn ó neamh agus do fuasgaladh sinn, agus do h-umhluigh- eadh ár namhaid. Tá Numenius mac Antiochuis agus Iáson mac Antipateir ceapaithe againn anois agus táimíd 'ghá gcur go dtí an Róimh, ag athnuachaint caradais idir sinn féin agus muinntir na Rómha, agus tá órduighthe againn do'n bheirt chéadna dul ag triall oraibh-se, leis, agus onóir a thabhairt daoibh agus ár sgríbhinn a thabhairt daoibh ag athnuachaint ár mhuinntearthais, agus beimíd ag tnúth le freagra dh'fhághail uaibh. Agus seo macshamhail do'n sgríbhinn a chuir Arius ag triall ar Onias: Arius, rí na Spartánach, chun ar Árdshagairt Onias, sláinte: Tá le feisgint i sgríbhinníbh na Spartánach gur de shliocht Ábrahaim iad. Tá, d'á bhrígh sin, gaol acu féin agus ag na <L 817> Iúdaígh le n-a chéile. Anois, ó tá an méid sin fachta amach againn is ró mhaith linn sibh-se bheith tar éis sgrí chughainn agus a dh'innsint dúinn conus mar atá an saoghal ag eirighe libh. Tá sgríobhtha thar n-ais againn chughaibh 'ghá innsint daoibh gur libh-se feasta ár mbuar agus ár sealbhas agus gach nídh d'á bhfuil againn, agus gur linn-na, mar an gcéadna, gach nídh d'á bhfuil agaibh-se.” Ansan tháinig sgéala chun Iónatain 'ghá innsint dó go raibh taoisigh Dhemétriuis tagaithe airís agus neart slógh acu a bhí níba threise 'ná an neart slógh a bhí ar dtúis acu. Do ghluais sé amach 'n-a gcoinnibh, go tír Amat, i dtreó nár thug sé uain dóibh ar theacht isteach 'n-a thír féinig. CCCXLVI. SMACHT CURTHA I BHFEIDHM. Nuair a tháinig Iónatan go dtí Amat, an áit i n-a raibh taoisigh Dhemétriuis agus mór shluagh acu, do chuir sé uaidh fir chródha ghéarchúiseacha, agus dubhairt sé leó sleamhnú a gan fhios i gcómhngar do'n namhaid agus a dh'fhághail amach cad é an saghas iad; an mór an neart slógh a bhí acu; cad é an saghas fuadair a bhí fútha; agus aon eólus eile go bhféadfidís teacht suas leis. Tháinig na fir thar n-ais um thráthnóna agus d'inn- seadar do Iónatan go raibh socair ag an namhaid ar theacht sa n-oidhche agus brise isteach ar champa na nIúdach nuair a bheidís 'n-a gcodla. D'órduigh Iónatan d'á shluagh féinig gan dul a chodla i n-aon chor an oidhche sin ach fanmhaint 'n-a ndúiseacht, armtha, ullamh ar chath do thabhairt do'n namhaid. D'fhanadar 'n-a ndúiseacht agus iad armtha, ullamh <L 818> chun catha thabhairt. Bhí radharc acu ar longphort a namhad. Bhí teínte agus soillse ar lasadh sa long- phort. Bhí na Iúdaígh ag faire ar na teíntibh agus ar an solus, agus iad 'ghá mheas go mbeadh an namhaid chucha gach aon neómat. Do ghluais an oidhche, ní raibh an namhaid ag teacht. Fé dheire tháinig solus an lae. Ní raibh aon namhaid le feisgint. Do ghluais na Iúdaígh chun longphuirt an namhad. Bhí an longphort folamh! Bhí an namhaid imthighthe. Bhí a lucht braith féinig amuich ag an namhaid. Thánadar chun campa na nIúdach, a gan fhios, i dtosach na h-oidhche. Chonacadar go raibh na Iúdaígh go léir ullamh chun catha. Chuadar thar n-ais agus d'innseadar an sgéal. Tháinig sgannra ar an namhaid. Do lasadar na teínte agus na soillse. D'fhágadar ar lasadh iad agus dh'éaluighdar as an áit. Níor thuig na Iúdaígh an cleas go dtí go bhfuaradar, ar maidin, an long- phort folamh. Do ghluais Iónatan ar a dtóir ach níor fhéad sé teacht suas leó. Bhí an uain acu agus tháinig leó dul treasna na h-abhan ar a dtugtí Eleutrus. Ansan d'iompuigh Iónatan ar na Sabadéigh, cáirde do Dhemétrius agus bhuaidh sé ortha agus do thóg sé a bhfóghail. Ansan thug sé aghaidh ar Dhamascus agus thóg sé an chathair sin, agus chuir sé an tír go léir mór- thímpal na catharach san fé n-a smacht. Ní raibh Símon díomhaoin. Do tháinig sé, agus a shluagh aige, go h-Ascalon, agus chun na ndaingean a bhí sa chómharsanacht san agus chuir sé fé n-a smacht iad. Ansan thug sé aghaidh ar Ioppe agus thóg sé an daingean san agus chuir sé lucht cimeádta isteach ann. Do h-innseadh dó go raibh muinntir Ioppe báidheamhail le Demétrius agus go rabhadar ceap- aithe ar an ndaingean san a thabhairt suas do mhuinn- tir Dhemétriuis. Níor fhág sé ar a gcumas an dain- gean a thabhairt dóibh. <L 819> Nuair a bhí a chuarda go léir tabhartha ag Iónatan agus a smacht curtha i bhfeidhm aige ins gach aon bhall, tháinig sé thar n-ais go Ierúsalem. Do chruinnigh sé seanóirí an phobuil i dteannta chéile agus chuir sé rud 'n-a gcómhairle. Dubhairt se leó nár mhór dóibh daingeana láidire do chur suas ar fuaid tíre Iúdéa i dtreó go bhféadfí an tír do chosaint ar pé namhaid a thiocfadh. Dubhairt sé leó nár mhór fallaí cosanta catharach Ierúsalem féin do neartú; na beárthnacha a bhí briste ionta do dhúnadh agus na fallaí go léir a dhéanamh níba threise 'ná mar a bhíodar roimis sin. Dubhairt sé leó nár mhór daingean mór láidir árd do chur idir an chathair agus an caisleán, i dtreó go mbeadh an caisleán gearrtha amach ar fad ó'n gcathair agus nár bh'fhéidir aon chómhluadar ceann- aidheachta bheith idir mhuinntir na catharach agus muinn- tir an chaisleáin. Do cromadh láithreach ar na h-oibreachaibh sin do dhéanamh, ar fhallaíbh catharach Ierúsalem do chur suas agus ar na daingeanaibh láidire do chur suas mór- thímpal tíre Iúdéa. CCCXLVII. IÓNATAN 'N-A PHRÍOSÚNACH. Bhí Iónatan agus Símon, agus na Iúdaígh ag déanamh na h-oibre a bhí beartuighthe acu, ag deisiú fallaí cosanta catharach Ierúsalem agus 'ghá neartú, agus ag cur na ndaingean suas ar fuaid tíre Iúdéa mórthímpal. Bhí an feallaire úd, Truíphon, lastoir, ámhthach, agus bhí droch obair aige d'á bheartú. Bhí an rí óg ann ach bhí Truíphon ceapaithe ar rí dhéanamh de féinig. Bhí fhios aige go maith, ámhthach, ná beadh aon bhreith aige <L 820> ar rí déanamh de féinig an fhaid a bheadh Iónatan beó. Isé rud a dhein sé ná mór shluagh do chruinniú agus iarracht a dhéanamh ar theacht i gcoinnibh Iónatain feuchaint an bhféadfadh sé breith air agus é chur chun báis. Tháinig sé, agus mór shluagh aige, go dtí Betsan, áit a bhí tímpal deich míle fhichid óthuaidh ó chathair Ierúsalem, ar bruach abhan Iórdain. Do ghluais Iónatan amach 'n-a choinnibh, agus dachad míle fear aige, d'fhearaibh cródha, agus tháinig sé go dtí Betsan. Nuair a chonaic Truíphon an dachad míle fear san tháinig eagla air. Bhí fhios aige ná beadh aon bhreith aige ar bhuachtaint ortha san. Isé rud a dhein sé 'ná cúbadh chuige agus a léogaint air nách 'n-a namhaid a tháinig sé i n-aon chor. Do labhair sé go breágh muinn- teartha le Iónatan agus thug sé onóir mhór dó agus d'órduigh sé d'á thaoiseachaibh uaisle onóir a thabhairt dó mar a thabharfidís dó féinig, agus thug sé mórán bronntaisí dhó. Ansan dubhairt sé leis go breágh séimh: “Ach, cad chuige dhuit na daoine chur chun na trioblóide seo go léir agus gan aon chogadh eadrainn? Tar agus tabharfad suas duit cathair Ptolemais agus na daingeana eile, óir is agat- sa is ceart iad a bheith, agus tabharfad suas duit an armáil, agus tabharfad úghdarás duit os cionn na ndaoine seo go bhfuil gnóthaí an rí mar chúram ortha, ó's tu is fearr a dhéanfidh iad do bhainistighe. Chuige sin iseadh thánag. Leog uait na daoine sin, agus sgaoil abhaile iad chun a ngnóthaí féinig. Ní gádh dhuit a chimeád agat ach buidhean bheag a bheidh i n-aonfheacht leat, agus tar liom go dtí cathair Ptolemais i dtreó go dtabharfad duit an chathair. Ansan imtheóchad abhaile chun mo thíre féinig agus ní bheidh cúram na h-áite seo a thuille orm, agus ní h-oth liom bheith sgartha leis an gcúram san.” Do chreid Iónatan an chainnt. Chuir sé uaidh a <L 821> shluagh agus d'imthighdar abhaile go tír Iúda. Chimeád sé trí mhíle fear i n' fhochair. Ach do chuir sé dhá mhíle fear díobh san isteach i nGaililí, agus do ghluais míle fear le n-a chois. Chuaidh sé féin agus an míle fear san isteach i gcathair Ptolemais i n-aonfheacht le Truíphon. Chómh luath agus bhíodar laistigh de sna geataíbh do dúnadh na geataí agus do h-iompuigheadh ortha agus do marbhuigheadh an uile dhuine riamh acu ach amháin Iónatan féin! Ansan do chomáin Truíphon neart fear amach, marcshluagh láidir, chun go dtiocfidís suas leis an dá mhíle fear a cuireadh go Gaililí agus go marbhóchaidís iad. Ach nuair a thuig an dá mhíle fear san an feall a bhí déanta do mheasadar go raibh Iónatan agus a mhíle fear marbh, agus go raibh an marcshluagh ar a dtóir féin agus do ghríosadar a chéile chun troda agus sheasuighdar an fód. Nuair a chonaic an marcshluagh an seasamh a bhí ag an dá mhíle 'á dhéanamh níor leog eagla dhóibh tabhairt fútha. D'iompuighdar thar n-ais go Ptolemais. Ansan chuaidh an dá mhíle fear abhaile ar a suaineas go tír Iúda. Ansan do bhí buairt agus brón i dtír Iúda. Bhí clann Israéil go léir ag gol agus ag caoi go dúbhach agus go brónach, i ndiaidh Iónatain agus i ndiaidh na bhfear a marbhuigheadh i n-aonfheacht leis. Ní raibh fhios acu an uair sin gur fágadh Iónatan gan marbhú. Do chimeád Truíphon beó é. Bhí cleas eile aige le h-imirt ar na Iúdaígh tríd. Ansan dubhairt na págánaigh a bhí sa tímpal: “Táid na Iúdaígh réidh anois. Ní'l aon phriúnsa acu ná aoinne chun iad do chosaint. Téanaighidh agus dísgighmís iad. Cuirimís as an saoghal ar fad iad agus ná bíodh tasg ná tuairisg ortha a thuille ameasg daoine.” <L 822> CCCXLVIII. AN MIANACH MACABÉACH ANN. Do chrom na págánaigh ar bheith ag cur isteach ar na Iúdaígh, fé mar a bhí beartuighthe acu, agus fé mar ba bhéas leó sa tsean aimsir, sar ar eirigh Iúdás Macabéus agus a dhritháracha 'n-a gcoinnibh. Mheas- adar go mbeadh an tsean aimsir sin airís acu, ó bhí Iónatan as an slighe. Do mheas Truíphon, leis, ó bhí greim aige ar Iónatan, go bhféadfadh sé teacht agus íde dhéanamh ar na Iúdaígh, mar ná raibh aon cheann uraid ortha chun iad do chur le chéile i gcoinnibh namhad. Do chruinnigh sé sluagh a bhí uathbhásach le méid agus tháinig sé i dtreó tíre Iúda chun go ndéanfadh sé léirsgrios teine agus fola ar an dtír. D'airigh Símon, dritháir Iónatain, go raibh Truíphon ag teacht agus thuig sé an fuadar a bhí fé agus an neart uathbhásach slógh a bhí aige. Chonaic sé, leis, go raibh na daoine go léir mar a bheidís as a meabhair le sgannra. Tháinig sé agus do chruinnigh sé na daoine agus do labhair sé leó. “A phobul Israéil,” ar seisean leó, “is eól daoibh- se cad iad na cathana móra do throideas-sa, agus mo dhritháracha agus teaghlach m'athar, ar son ár ndlighthe agus ar son an tsanctuáriuim; agus is eól daoibh cad iad na guaiseana a dh'fhuiligeamair agus cad é an cruadhtan n-ar gabhmair tríd go minic. Mar gheall ar na cathanaibh go léir agus ar an dtrioblóid agus ar an gcruadhtan táid mo dhrith- áracha go léir tar éis bháis. Thugadar a n-anam ar son Israéil. Táid siad go léir tar éis bháis agus táim-se anois am' aonar ar an saoghal so.” “Ach deirim an méid seo libh-se anois. Nár leo- gaidh Dia go seachnóchainn-se contabhairt anama i <L 823> n-am cruadhtain ach chómh beag agus dheineadar súd. Ní mó le rádh m'anam-sa 'ná an t-anam a bhí i n-aoinne acu súd. Déanfad-sa mar a dheineadar súd. Tabhar- fad m'anam uaim ag cosnamh an tsanctuáriuim, ag cosnamh ár mban agus ár gclainne. Táid na págán- aigh seo go léir cruinnighthe i dteannta chéile agus iad ceapaithe, le h-aon chorp droch aigne, ar sinn a chur as an saoghal amuich 's amach. Ní mór dúinn a thaisbeáint dóibh go bhfuil Dia Israéil ró láidir dóibh.” Nuair airigh na daoine an chainnt sin do séideadh suas meanamna agus misneach dóibh. Chuireadar liú suas agus dubhradar: “Is tusa ár gceann i n-inead do dhrithár Iónatan. Dein-se ár gcathana do throid agus déanfimíd pé rud adéarfir linn a dhéanamh.” Do chruinnigh sé na fir chogaidh láithreach agus dhein sé brostú agus chríochnuigh sé na fallaí cosanta tímpal ar chathair Ierúsalem. Do chuir sé uaidh go dtí Ioppe, Iónatan mac Absaloim agus sluagh mhór aige. Do thóg sé sin Ioppe agus chaith sé amach as na daoine a bhí ann agus d'fhan sé féin i seilbh na h-áite. Le linn na h-aimsire sin tháinig Truíphon, agus sluagh ana mhór aige, amach a' cathair Ptolemais, agus Iónatan 'n-a phríosúnach aige. Tháinig Símon, ámhthach, agus mór shluagh aige, agus do champuigh sé i n-áit ar a dtugtí Addus ar aghaidh an mhachaire anonn, agus bhí Truíphon ar an machaire. D'airigh Truíphon go raibh Símon 'n-a cheann uraid ar na Iúdaígh i n-inead a dhrithár Iónatan. Ní raibh aon choinne aige leis an sgéal san. Tháinig eagla air. Bhí fhios aige nár bh'aon dóithín Símon. Bhí an mianach Macabéach ann agus bhí an iomad iontaoibh ag na Iúdaígh as. Do throidfidís ar buile an fhaid a bheadh an fear san os a gcionn. Bhí taobh eile, leis, ar an sgéal. An rud a chuir buile misnigh ar na Iúdaígh .i. Símon a bheith os a gcionn, do chuir sé imeagla agus <L 824> lagspiridighe ar na págánaigh. Do chuirfadh an imeagla san agus an lagspiridighe sin fhiachaint ortha sgeón do ghlacadh agus iompáil agus teiche dá n-iarrthí ortha cath do thabhairt an uair sin do sna Iúdaígh. Do thuig Truíphon an méid sin agus níor iarr sé ortha an cath do thabhairt. CCCXLIX. IÓNATAN SA N-UAIGH. Níor leog an t-eagla do Thruíphon an cath a thabhairt do sna Iúdaígh, ach thuig sé go maith, “an té ná fuil láidir ní foláir dó bheith glic.” Chuir sé teachtaireacht ag triall ar Shímon agus sidí an teachtaireacht a chuir sé ag triall air:— “Isé cúis go bhfuilim-se ag cimeád mo ghreama ar do dhritháir 'ná so. In sna gnóthaíbh a bhí aige 'á dhéanamh do'n rí do chimeád sé céad talant d'airgead an rí. Tá céad talant airgid ag an rí air agus ní foláir an t-airgead san a dhíol. Tá nídh eile, leis. Má leogaim-se uaim é ní foláir dom deimhne bheith agam ar gan é dhéanamh aon eirighe am' choinnibh 'n-a dhiaidh so nuair a bheidh sé sgaoilte. Cuir chugham an céad talant airgid úd, agus cuir chugham a bheirt mhac i ngeall, agus sgaoilfad uaim é.” Bhí Símon i gcruadhchás nuair a fuair sé an teacht- aireacht san. Níor chreid sé aon fhocal de'n chainnt sin. Bhí fhios aige ná leogfadh Truíphon Iónatan uaidh nuair a gheóbhadh sé an t-airgead agus an bheirt mhac. Bhí fhios aige go maith ná raibh aon airgead ag an rí ar Iónatan. Ach bhí fhios aige, leis, dá ndiúltuigheadh sé agus gan an t-airgead ná an bheirt mhac do thabhairt uaidh, go gcuirfadh Truíphon Iónatan chun báis agus <L 825> ansan go mbeadh na daoine go léir ar buile chuige, go mbeadh bás Iónatain acu 'á chur 'n-a leith agus go n-iompóchaidís 'n-a choinnibh; go dtiocfadh fuath acu dhó agus gráin acu air, agus nár bh'fhios cad é an dío- bháil a thiocfadh as dó féin agus d'á dhaoine. Do thuitfadh amach, b'fhéidir, gur bh'fhearr an buadh a bhéar- fadh Truíphon air leis an gcleas san 'ná mar a bheadh beirtha aige air dá mbriseadh sé cath air féin agus ar na Iúdaígh. B'fhéidir gur thuig sé, leis, go raibh a shluagh go léir deimhnightheach go leogfí Iónatan chucha beó. Tar éis machtnaimh do shocaruigh sé ar an airgead agus an bheirt mhac a thabhairt do Thruíphon. Do thug. Má thug do chimeád Truíphon iad féin agus Iónatan. Dubhairt sé an t-éitheach agus dhein sé an feall. Ansan do ghluais sé féin agus a mharcshluagh isteach i dtír Iúda chun na tíre do sgrios. Níor fhéad sé aon díobháil a dhéanamh, ámhthach, mar do ghluais Símon agus a shluagh ar a thóir, agus is mó a bhí le déanamh aige a d'iarraidh dul saor ó Shímon 'ná ag casadh le díobháil a dhéanamh. Bhí buidhean de namhaid na nIúdach istigh i gcaisleán catharach Ierúsalem an uair chéadna agus na Iúdaígh 'ghá n-imdhruidim. Chuir an bhuidhean san teachtaireacht fé cheilt ag triall ar Thruíphon, pé áit 'n-a raibh sé, ghá iarraidh go cruaidh air teacht agus iad d'fhuasgailt mar ná raibh aon bhia acu. Shocaruigh sé buidhean marcach sa n-oidhche chun dul ag triall ortha. Ach do thuit sneachtadh ana throm an oidhche sin agus níor fhéad sé dul. 'N-a chuardaibh, ag teiche ó Shímon, tháinig sé go dtí áit ar a dtugtí Bascama. San áit sin do mhairbh sé Iónatan agus a bheirt mhac. Ansan d'imthigh sé air abhaile chun a thíre féin. Ansan tháinig Símon agus do rug sé leis corp a dhrithár Iónatan go dtí cathair Mhódin, cathair a shinsear, agus d'adhlaic sé é i n-uaigh a atharach, agus <L 826> bhí clann Israél 'ghá chaoine go dúbhach ar feadh mórán aimsire. Ansan do chuir Símon suas leacht mhór árd, agus í déanta go h-uasal de chlochaibh snoighte líomhtha, os cionn na h-uagha i n-a raibh a athair agus a mháthair agus a dhritháracha adhlactha. Agus iongna shaoghail ab eadh an leacht san ar feadh céadta blian 'n-a dhiaidh san. Agus do thuig an uile dhuine do chonaic í, má b'iongna shaoghail í i n-uaisleacht agus i gcostas- amhlacht, ná raibh sí ró uasal i n-aon chor do sna fearaibh a bhí sínte fúithe, ní h-eadh ach ná raibh sí leath uasal a dóithin dóibh féin agus do sna gníomharthaibh a dheineadar. CCCL. SAOR Ó CHUING NA bPÁGÁNACH. Ní raibh Truíphon abhfad imthighthe soir chun a thíre féin nuair a chuir sé Antiochus óg chun báis agus chuir sé coróinn na h-ímpireachta ar a cheann féin. Deir cuid de sna cúntaisíbh gur b'amhlaidh a thug sé nimh do'n leanbh. Deir tuille acu gur tháinig taom éigin breóiteachta ar an leanbh agus go raibh dochtúir ag tabhairt aire dhó agus gur thug Truíphon breab do'n dochtúir agus go bhfuair an leanbh bás. I gcaitheamh na h-aimsire sin bhí Símon ag obair go dian 'n-a thír féinig, i dtír Iúdéa. Chuir sé suas daingeana láidire ins gach aon bhall, in sna h-áite- anaibh a bhí oireamhnach do réir nádúra chun cosnaimh, agus do neartuigh sé na daingeana san le fallaíbh árda, téagartha, neartmhara, agus le túraibh árda, agus le geataíbh móra troma a dúntí le sabhanaibh láidre. Agus do chruinnigh sé flúirse de gach aon tsaghas bídh agus dighe istigh in sna daingeanaibh. Ach an rí úd Demétrius a bhí ar díbirt, bhí sé beó <L 827> fós agus bhí sé ag déanamh a dhíthil chun nirt slógh do chur le chéile agus teacht agus an ropaire, Truíphon, do chlaoidhe agus a cheart féinig a bhaint amach. Do thuig Símon go raibh Demétrius ag déanamh an díthil sin. Do thuig sé, leis, nár bhaoghal ná gur mhaith le Demétrius congnamh fhághail ó sna Iúdaígh. Chomáin sé teachtaireacht ag triall air, 'ghá admháil, rud ab fhíor, gur bh'é an rí ceart é. Thug sé leitir do sna teachtairíbh 'ghá iarraidh ar an rí saoráidí áirithe thabhairt an uair sin do thír na nIúdach i gcoinnibh na díobhála go léir a dhein Truíphon do'n tír sin. Do chuir an rí Demétrius leitir chun Símoinn ag freagairt na leitire sin:— “An rí Demétrius chun Símoinn an t-Árdshagart, chun carad na righthe, agus chun seanóirí agus chun pobuil na nIúdach, sláinte. Do tháinig chughainn an choróinn óir agus an phailm a chuiris ag triall orainn. Táimid ceapaithe ar shíothcháin dhaingean a dhéanamh leat-sa, agus ar sgrí ag triall ar ár dtaoiseachaibh 'ghá órdú dhóibh na saoráidí sin a thabhairt daoibh. Na neithe atá reachtuighthe againn i nbhúr dtaobh seasóchaid siad daingean. Na h-áiteana láidire atá curtha suas agat mar chosnamh ar bhúr dtír is libh féin iad. Aon dearmhad nú aon rud a deineadh as an slighe roimis seo, tá sé maithte indiu agus ó indiu amach. Má tá aon nídh fé cháin i gcathair Ierúsalem anois ná bíodh cáin air a thuille. Má tá aon duine agaibh-se oireamh- nach chun a ainme do chur i n-ár sluagh glactar isteach é agus bíodh síothcháin eadrainn.” Bhí brígh ana mhór leis an leitir sin. Do leog an leitir sin tír na nIúdach saor ó chuing na bpágánach ó'n lá san amach. Do tugadh suas do Shímon agus do sna Iúdaígh na daingeana go léir, 'sé sin, cómhacht na tíre. Ba leó féin feasta cómhacht na tíre, gan blúire éilimh ag aon rí, ná ag aon riaghaltas iasachta, ar an dtír. Do cuireadh deire le gach éileamh cánach. <L 828> Do thuig na daoine go léir an méid sin go dian mhaith. Do thugadar ar an mbliain “an chéad bhliain fé Shímon an t-Árdshagart,” agus is ó'n mbliain sin a deintí áireamh dátaí ar sgríbhinníbh agus ar leitir- eachaibh as san amach, an bhliain a fuasgaladh tír Israéil ó smacht na nGréagach. Bhí Símon as san amach, ar aon dul le Demétrius agus le righthibh uile an domhain. Do ghluais Símon tímpal, le dúbailt díthil, ag neartú na ndaingean a bhí curtha suas aige agus ag díbirt namhad a' daingeanaibh eile na tíre. D'im- dhruid sé an tseana namhaid, cathair Ghasa, cathair na bhPhilistíneach. Do thóg sé í, agus do ghlan sé na págánaigh amach aisti agus chuaidh sé féinig chun cómh- nuighthe innti agus dhein sé daingean láidir di. Do ghlan sé na págánaigh amach a' caisleán catharach Ierúsalem, leis, agus dhein sé daingean eile de'n chaisleán agus áit chómhnuighthe eile dhó féin. Ansan bhí aigne shuaineasach ag na Iúdaígh. Ba leó féin a dtír féinig feasta, agus, nídh nár bh'iongna, ba mhór acu Símon. Ba mhó acu é 'ná aoinne de righthibh an domhain go léir an uair sin. CCCLI. LÁ SÉIN. Nuair a thóg Símon caisleán catharach Ierúsalem ó sna págánaigh agus chomáin sé amach as iad, do ghlan sé an caisleán agus do choisric sé é ó'n dtruailliú agus ó'n dtuathú a bhí déanta ag na págánaigh air. Ansan, an fichmhadh lá de'n tarna mí de'n bhliain céad agus seacht ndeich, do chuaidh Símon agus na Iúdaígh isteach sa chaisleán san agus iad ag breith bhuidheachais le Dia, agus ceólta acu, cruiteana <L 829> agus saltairí agus tiompáin, agus hiomana agus cainticí, óir bhí an namhaid sin, págánaigh an chaisleáin, díbeartha amach as, tar éis iad a bheith istigh ann ar feadh chúig bhliana fichid, ag déanamh an uile shaghas tiubaiste do chlainn Israéil. Nuair a bhíodar glan amach as agus an áit cois- ricthe, agus an truailliú tógtha dhe, dubhairt Símon leis na daoine gur bh'fhearr an caisleán san do leagadh ar fad agus gan a rian d'fhágáilt sa n-áit, sar a mbeadh caoi ag na págánaigh ar theacht airís agus seilbh do ghlacadh ann agus bheith ag crádh na ndaoine mar a bhíodar. Do ghlac na daoine an chómhairle. Do glanadh an caisleán as an áit. Ach do chuir Símon suas daingean ab fhearr 'ná é ar an gcnocán a bhí i n-aice an teampuil agus chuaidh sé féin chun cómh- nuighthe sa daingean san. Lá séin ab eadh an lá san a díbireadh na págánaigh amach as an gcaisleán agus do reachtuigh Símon go gcaithfí an lá san do chimeád 'n-a la shaoire gach aon bhliain as san amach, chun buidheachais a ghabháil le Dia na glóire mar gheall ar an bhfuasgailt. B'fhéidir go bhfiafróchadh duine cad a bhí ag Demé- trius 'á dhéanamh i gcaitheamh na h-aimsire sin, nú an raibh aon chur isteach aige 'á dhéanamh ar Thruíphon, nú an raibh aon chongnamh aige d'á fhághail ó sna Iúdaígh. Ní raibh Demétrius díomhaoin. Ní raibh sa n-aimsir ach cupla bliain. Bhí sé ag déanamh a dhíthil ag cur nirt slógh le chéile chun catha thabhairt do Thruíphon. Is dócha go raibh fhios aige go raibh an iomad bruide ar Shímon agus nár bh'fhéidir dó puinn conganta thabhairt d'aoinne go dtí go mbeadh cuid de'n bhruid curtha dhe aige. Bhí fhios aige nár bhaoghal go ngeóbhadh Símon páirt le Truíphon. Congnamh mór ó Shímon ab eadh an méid sin féin. Sa bhliain céad seacht ndeich a dó do chruinnigh Demétrius an méid nirt slógh a bhí aige agus chuaidh <L 830> sé isteach i dtír Media ag lorg tuille conganta chun troda i n-aghaidh Thruíphoin. Bhí rí an uair sin ar Phersia agus ar Mhedia agus Arsaces ab ainm dó. D'airigh sé go raibh Demétrius tagaithe isteach 'n-a rígheacht. Chuir sé duine d'á phriúnsaíbh uaidh agus neart slógh aige agus dubhairt sé leis Demétrius a thógaint beó agus é thabhairt chuige. Do ghluais an priúnsa. Thug sé cath do Dhemétrius agus bhuaidh sé air agus thug sé leis beó é ag triall ar Arsaces. Do chimeád Arsaces 'n-a phríosúnach é. Chuir san deire le gnó Demétriuis. Agus d'fhág san caoi bhreágh osgailte ag Símon agus ag na Iúdaígh ar ghnóthaíbh a dtíre féinig do chur chun taisge ar a suaineas agus ar a socaracht, agus ní baoghal gur thugadar aon fhaillighe sa n-obair sin. Do thuig Símon go raibh sé féin ag dul i n-aois. Bhí mac aige gur bh'ainm dó Eóin. Fear cumasach láidir cródha ab eadh an mac san, agus é oilte thar na beartaibh ar ghnóthaíbh cogaidh. Do chuir Símon cúram na h-armála air. Dhein sé ceann uraid slógh na nIúdach de agus do thuig an uile dhuine nár mhiste dhó san, mar go raibh sé mar ba dhual athar agus sean- athar dó a bheith. Ansan bhí an tír go léir agus na daoine go léir ar a suaineas agus ar a socaracht agus do lean an suaineas agus an socaracht san an fhaid a mhair Símon. Níor ghlac Símon féin suaineas ná socaracht. Bhí sé coitchianta ag leathadh cómhachta na tíre amach mórthímpal agus 'ghá neartú laistigh, agus chuir sé a smacht i bhfeidhm. Dhein sé baile cuain de Ioppe i dtreó go raibh slighe osgailte aige amach go dtí oileáin na faraige. Bhí fhios ag na daoine cad a bhain le síothcháin; gach aoinne ag saothrú a chuid talmhan féin, agus an rath ar thalamh agus ar chrannaibh. Na sean- daoine 'n-a suidhe in sna dóirsibh agus ag cainnt agus gan aon eagla ortha. <L 831> CCCLII. LEITIR CHUN SÍMOINN. Labhran an Bíobla go h-árd ar an séan a chuir Símon ar thír na nIúdach agus ar na daoine. Do ghaibh sé forlámhas ar Ghasara agus ar Bhetsúra agus ar an gcaisleán úd. Chuir sé cóir bhídh isteach in sna catharachaibh. Chuir sé córacha cogaidh isteach ionnta, bíodh ná raibh aoinne sa tír chun aon chogaidh a chur air ná chun aon nídh dhéanamh 'n-a choinnibh. Bhí an lámh uachtair fachta ar na righthibh go léir aige. Do neartuigh sé na daoine ar ar deineadh lagú roimis sin an fhaid a bhí namhaid na tíre láidir. Thug sé aire do'n dlighe agus chuir sé i bhfeidhm í, i dtreó gur thóg sé chun siubhail ar fad lucht malluightheachta agus lucht eugcóra agus gur thug sé tógáilt cinn do dhaoine macánta. Chuir sé maise agus glóire ar an sanc- tuárium agus do mheuduigh sé uimhir na n-árthaí naomhtha in sna h-áiteanaibh beannuighthe. Bhí trácht in sna tíorthaibh go léir, mórthímpal, ar an obair a bhí déanta aige, agus a bhí aige 'á dhéanamh, i dtír na nIúdach. Bhí trácht sa Róimh air agus i Sparta. Do h-airigheadh sa Róimh, agus i Sparta, gur marbhuigheadh Iónatan agus bhí dólás mór sa dá áit mar gheall air sin. Ach do h-airigheadh, leis, go raibh Símon sa n-árdshagartacht i n-inead a dhrithár Iónatan, agus do h-airigheadh an obair mhór, uasal, a bhí déanta aige, conus mar a bhí buaidhte aige ar a namhaid go léir; agus an tír go léir, agus na catharacha, tabhartha fé n-a smacht féin aige, agus rath agus séan agus suaineas aigne curtha aige ar chlainn Israéil, idir óg agus aosta. Nuair airigh na Spartánaigh an sgéal san bhí áthas mór ortha. Do sgríobhadar leitir chun <L 832> Símoinn, ar thaibhlibh práis, ag athnuachaint an mhuinn- tearthais agus an charadais a bhí idir iad agus a dhritháracha, Iúdás agus Iónatan. Do léigheadh an leitir sin os cómhair an phobuil i gcathair Ierúsalem, agus sidí an chainnt a bhí sa leitir a chuir muinntir Sparta uatha:— “Priúnsaí catharach na Spartánach chun Símoinn an t-árdshagart, agus chun Seanóirí agus chun sagairt agus chun pobuil na nIúdach, a mbráithre, sláinte: Na teachtairí a tháinig uaibh-se chughainn-na, thugadar dúinn tuairisg ar bhúr nglóire agus ar bhúr séan agus ar bhúr n-áthas, agus chuir san áthas mór orainn-na: agus chuireamair síos, i n-ár sgríbhinníbh chúntais, an chainnt adubhradar, mar seo: tháinig chughainn, ag athnuachaint an tseana charadais linn teachtairí na nIúdach, .i. Núménius mac Antiochuis agus Antipater mac Iásoin, agus b'é toil na ndaoine iad do ghlacadh le h-onóir agus an chainnt adubh- radar do chur síos in sna sgríbhinníbh poibilidhe i dtreó go gcimeádfadh muinntir Sparta cuimhne ar an gcainnt. Agus tá macshamhail do'n chainnt againn 'á chur ag triall ar an árdshagart Símon.” Ansan do chuir Símon Núménius go dtí an Róimh agus sgiath óir aige go raibh míle púnt meaghchaint innti, chun an charadais leó a dhéanamh daingean. Agus nuair airigh muinntir na Rómha an nídh sin bhí iongna agus áthas ortha, agus dubhradar le n-a chéile: “Conus a thaisbeánfimíd do Shímon agus d'á mhacaibh an buidheachas atá againn ortha agus an meas atá againn ortha? Tá Símon tar éis a mhuinntire do chur ar a mbunaibh agus tar éis namhad Israéil do chlaoidhe agus do dhíbhirt chun siubhail le cathanaibh cruadha.” Ansan do reachtadar saoirse na Rómha do Shímon agus d'á mhacaibh, agus do sgríobhadar an reacht san ar thaibhlibh práis agus do cuireadh na taibhle sin suas ar phollaíbh i gcnoc Síon. <L 833> Tabharthas ana mhór, ana shaidhbhir, ab eadh an sgiath úd go raibh an míle púnt meaghchaint d'ór ghlan innti. Do thuig na Rómhánaigh luach an tabharthais sin. D'á bhrígh gur thuigeadar do chuireadar sgríbhinn ana fhada ar na taibhlibh práis, ag moladh Shímoinn agus ag moladh a ghníomhartha, agus ag moladh na Macabéach go léir, agus ag moladh a n-athar Matatias. CCCLIII. SAOIRSE CATHARACH NA RÓMHA. Gan amhras tabharthas mór ab eadh an sgiath úd go raibh an míle púnt meaghchaint innti. Ní baoghal ná gur thuig na Rómhánaigh luach an tabharthais sin. Do bhain an sgiath sin cainnt asta. Do reachtadar, mar adubhradh, saoirse catharach na Rómha do Shímon agus d'á mhacaibh. Ansan do sgríobhadar ar thaibhlibh práis an reacht agus an chainnt a bhí ag gabháil leis an reacht. Sidé an sgríbhinn:— “An t-ochtmhadh la déag de mhí Eliul, sa bhliain céad seacht ndeich a dó, 'sé sin, an trímhadh bliain fé Shímon an t-Árdshagart, ag Asaramel, i gcómhthionól mór de shagartaibh agus de phriúnsaíbh an phobuil agus de sheanóiríbh na tíre, do cuireadh i n-iúil dúinn na neithe seo: Is fíor go raibh cogadh go minic sa tír, agus do chuir Símon mac Mhatatiais de shliocht Iarib, agus a bhráithre, iad féin i gcontabhairt ag troid i n-aghaidh namhad a dtíre agus ag cosnamh na n-áite ana naomhtha a bhí acu, agus ag cosnamh na dlighe, agus táid siad tar éis a ndaoine d'árdú chun mór- ghlóire. Do chruinnigh Iónatan a dhaoine i dteannta chéile agus do deineadh Árdshagart de os a gcionn. ach fuair sé sin bás. Ansan do mheas a namhaid gabháil de chosaibh ionta agus léirsgrios a dhéanamh <L 834> ortha, agus a lámha do shíne amach i gcoinnibh na n-áiteana naomhtha. Ansan do chuir Símon cos i dtalamh agus do throid sé i gcoinnibh a namhad, agus do chaith sé mórán d'á chuid saoghaltais féinig, agus thug sé díoluidheacht do sna fearaibh cródha a bhí ameasg a dhaoine agus chuir sé airm i n-a lámhaibh chun troda i n-aghaidh a namhad; agus do dhainginigh sé catharacha Iúdéa agus dhainginigh sé cathair Bhetsúra, cathair atá ar imeal Iúdéa, an chathair i n-a mbíodh armáil an namhad roime sin, agus chuir sé gáirisiún Iúdach isteach sa chathair sin. Agus dhainginigh sé cathair Ioppe, cathair atá i n-aice na faraige. Agus do dhainginigh sé cathair Ghasara, cathair atá teóranach le h-Asótus, cathair i n-a mbíodh an namhaid roime sin. Chuir sé Iúdaígh isteach sa chathair sin, agus thug sé dhóibh gach cóir d'á raibh riachtanach chun na catharach do dheisiú agus do dhainginiú.” “Agus chonaic na daoine na gnóthaí móra a bhí ag Símon 'á dhéanamh agus an ghlóire a bhí beartuighthe aige do thabhairt ar an náisiún, agus ghlacadar 'n-a phriúnsa os a gcionn é, agus i n-a Árdshagart, mar gheall ar na neithe móra a bhí déanta aige, agus mar gheall ar a cheart agus ar a dhílse do'n phobul, agus toisg gan aon aidhm a bheith aige ach tairbhthe na ndaoine agus iad a chur ar aghaidh. Agus d'eirigh gach nídh leis i n-a ré, i dtreó gur tógadh chun siubhail as an dtír na págánaigh go léir, agus ná raibh a thuille, i gcathair Dháibhid, an droch aicme úd a bhíodh sáidhte istigh i gcaisleán Ierúsalem agus a bhíodh ag preabadh amach gan choinne, ag truailliú agus ag tuathú na n-áiteana naomhtha mórthímpal ar an sanctuárium. Do chuir Símon Iúdaígh isteach sa chaisleán san chun na tíre do chosaint agus chun na catharach do chosaint, agus chuir sé suas, go breágh láidir daingean, fallaí catharach Ierúsalem féinig.” “Agus do dhainginigh an rí Demétrius é sa <L 835> n-Árdshagartacht, agus thug sé glóire agus gradam dó go h-árd. Óir bhí fhios ag Demétrius go raibh na Rómhánaigh tar éis cáirde dhóibh féinig a thabhairt ar na Iúdaígh, agus daoine muinnteartha dhóibh féinig, agus bráithre dhóibh féinig, agus go rabhadar tar éis dul i gcómhaltas cogaidh leó.” CCCLIV. SÍMON 'N-A ÁRDSHAGART. “Óir d'airigh Demétrius go raibh na Rómhánaigh tar éis dul i gcomhaltas cogaidh leis na Iúdaígh, agus go rabhadar tar éis teachtairí Shímoinn do ghlacadh le h-onóir; agus go raibh na Iúdaígh agus na sagairt tar éis Símoinn do ghlacadh 'n-a phriúnsa os a gcionn go deó, go dtí go n-eireóchadh fáig dílis; agus go gcaithfadh Símon bheith 'n-a cheann-uraid os a gcionn, agus cúram an tsanctuáriuim a bheith air; agus gur ab é do chaithfadh riaghaltóirí do cheapadh os cionn na n-oibreacha, agus os cionn na tíre, agus os cionn na h-armála, agus os cionn na ndaingean a bhí acu; agus gur bh'air a chaithfadh cúram na n-áit- eana naomhtha bheith; agus nár bh'fholáir an uile dhuine bheith umhal dó; agus nár bh'fholáir sgríbhinní uile na tíre do dhéanamh i n-a ainm; agus nár bh'fholáir é bheith éidighthe le corcra agus le h-ór; agus gan a bheith dleaghthach d'aon duine de'n phobul, ná de sna sagartaibh, aon nídh de sna neithibh sin do shárú, ná cur i n-aghaidh a chainnte, ná cómhthionól do chruinniú sa tír i n'éaghmais: agus pé duine dhéan- fidh bun os cionn leis an riaghlú san, nú do chuirfidh aon nídh de sna neithibh sin ar neamhnídh go gcaithfar pionós do chur air.” “Agus b'é toil na ndaoine go léir Símon do chur <L 836> suas ar an gcuma san agus beart a dhéanamh do réir na cainnte sin. Agus do thoiligh Símon chuige sin go fonnmhar, chun dualgais árdshagairt do chómhlíonadh, agus chun bheith 'n-a phriúnsa os cionn pobuil na nIúdach, agus os cionn na sagart, agus 'n-a cheann uraid os a gcionn go léir.” Agus d'órduighdar na Rómhánaigh an sgríbhinn sin do chur ar thaibhlib práis agus na taibhle sin do chur suas laistigh de'n áit i n-a raibh an sanctuárium, i dtreó go mbeadh radharc ag gach aoinne air; agus macasamhail do'n sgríbhinn céadna do chur isteach sa chiste i dtreó go mbeadh sé ag Símon agus agá mhacaibh. Mar a h-innseadh, do thóg rí Phersia an rí úd Demétrius, agus dhein an feallaire úd Truíphon rí dhe féin ar Antioch agus ar an ímpireacht a bhí ag gabháil le h-Antioch. Ach d'fhág an Demétrius san mac 'n-a dhiaidh laistiar. Antiochus ab ainm do'n mhac san, agus chómh luath agus tháinig neart ann do chuimhnigh sé ar an gcuma 'n-ar dhein Truíphon an feall go léir, agus de thoradh an fhill go raibh sé i seilbh na rígheachta, 'n-a chomhnuidhe ar a shuaineas i n-Antioch. Bhí fhios aige gur namhaid mhalluigthe do Shímon gur bh'eadh an feallaire Truíphon. Do sgríbh sé leitir, agus is ó oileánaibh na mara i n-áit éigin amuich dho sgríbh sé:— “An rí Antiochus mac Dhemétriuis chun Símoinn, an t-Árdshagart, agus chun náisiúin na nIúdach, sláinte. Ó's rud é go bhfuilid cuiripeacha áirithe tar éis rígheachta ár n-athar do shárú, agus go bhfuilim- se ceapaithe ar an rígheacht san a bhaint amach agus í chur mar ba cheart í bheith, tá armáil mhór curtha le n-a chéile agam agus táid loingeas chogaidh déanta agam, agus tá beartuighthe agam gabháil tríd an dtír agus díoltas a dhéanamh ar an muinntir atá tar éis mo thíre do lot agus tar éis a lán de <L 837> chatharachaibh mo thíre do dhéanamh uaigneach. D'á bhrígh sin dainginighim thusa anois in sna saoráidíbh a thug na righthe uile a tháinig rómham duit, agus deimhnighim duit pé tabharthaistí eile a thugadar duit. Agus tugaim duit cead do chuid airgid féinig a bhualadh ad thír féinig. Agus bíodh Ierúsalem saor, naomhtha. Agus gach a bhfuil d'arm déanta, agus de dhain- geanaibh curtha suas, bídís agat féin.” CCCLV. LEITIR Ó'N RÓIMH. I ndeire na leitireach úd a chuir Antiochus, mac Dhemétriuis, ag triall ar Shímon, dubhairt sé an chainnt seo: “Tugaim duit cead do chuid airgid féin do bhualad ad' thír féinig. Agus bíodh Ierúsalem naomhtha… Agus nuair a bheidh ár rígheacht bainte amach againn tabharfimíd glóire dhuit-se agus dod' náisiún, glóire mhór, i dtreó go mbeidh do ghlóire le feisgint tríd an ndomhan go léir.” Cimeád an focal san ad' chuimhne, a léightheóir, agus chífir ar ball nách indiu ná indé do thosnuigh righthe ar úsáid a dhéanamh de'n “scrap of paper” úd. Bhí Truíphon ar a shuaineas agus é 'n-a rí i gcathair Antioch. Níor bh'fhéidir d'fhear d'á shórd cómhacht a bheith n-a láimh aige aon phuinn mhór aimsire gan aigne na ndaoine d'iompáil 'n-a choinnibh. Bhí aigne na ndaoine iompuighthe i gcoinnibh Thruíphoin, nímhneach go leór, ach ní raibh caoi acu ar a n-aigne thaisbeáint. Tháinig an chaoi. Tháinig isteach sa tír Antiochus, mac Dhemétriuis, agus sluagh aige. Ní deirtear go raibh sluagh ana mhór aige ag teacht dó, ach chómh luath agus do h-airigheadh go raibh sé tagaithe do rith slóighte <L 838> na tíre chuige. Níor fhan ag Truíphon ac fíor bheagán. Nuair a fuair Truíphon go raibh an armáil go léir imthighthe uaidh do theich sé féin agus a bhuidhean bheag amach a h-Antioch agus chuadar isteach i gcathair ar a dtugtí Dóra, cathair a bhí ar bruach na faraige. Dheabhróchadh an sgéal gur chathair dhaingean í, mar do tháinig Antiochus agus do champuigh sé 'n-a tímpal agus céad agus fiche de mhíltibh fear aige, agus níor fhéad sé í thógaint láithreach. B'éigean dó í dh'imdhruidim ó mhuir agus ó thír. Bhí na loingeas ar an uisge aige agus a shluagh ar an dtír aige agus d'fháisg sé go dian ar an gcathair. An fhaid a bhí an obair sin ar siubhal bhí obair eile ar siubhal i n-áiteanaibh eile. An sgiath úd a tugadh do sna Rómhánaigh bhí sí ag dhéanamh oibre. Bhí an buidheachas ró mhór ar Shímon ag na Rómhánaigh mar gheall uirthi. Chuireadar an sgríbhinn fhada úd, ar na taibhlibh práis, ag triall ar Shímon. Ach dheineadar rud eile. Do sgríobhadar agus thugadar do Núménius, teachtaire Símoinn, leitireacha le breith ag triall ar na righthibh go léir mórthímpal, 'ghá innsint do sna righthibh sin i dtaobh na sgéithe óir a bhí fághalta acu ó Shímon, agus 'ghá rádh leis na righthibh sin: “Tá cómhaltas cogaidh agus síothchána idir sinn-na agus Símon. D'á bhrígh sin ná dein-se aon díobháil do Shímon ná do sna Iúdaígh, agus má tá ameasg do dhaoine aon droch Iúdaígh, ar teiche ó Shímon, beir ortha láithreach agus cuir thar n-ais ag triall ar Shímon iad i dtreó go gcuirfidh sé ortha an pionós atá tuillte acu do réir dlighe na nIúdach.” Chuireadar leitir de'n tsórd san ag triall ar gach rí de dhá rí fhichid a bhí in sna thíorthaibh lastoir, mórthímpal ar Iúdéa. Agus chuireadar macshamhail ag triall ar Shímon. Ní deirtear gur chuireadar macshamhail ag triall ar Antiochus, ach deirtear gur chuireadar macshamhail do'n leitir sin ag triall ar <L 839> Dhemétrius. Ní raibh aon rí gur bh'ainm dó Demé- trius ann an uair sin, agus is dócha gur ag triall ar Antiochus, mac Dhemétriuis, a chuaidh an leitir sin. Gan amhras do mheas na Rómhánaigh tairbhthe dhéanamh do Shímon leis an dteachtaireacht san ag triall ar na righthibh sin go léir. B'fhéidir gur deineadh rainnt tairbhthe. Níor dhóichighe san ná go mb'fhéidir gur deineadh rainnt díobhála, leis. B'fhéidir gur mús- galadh eud. Tá sean fhocal againn, .i. “Níor mheasa dhuit rud a dhéanfadh díobháil duit 'ná rud fóghanta.” CCCLVI. ATENÓBIUS. Ach bhí Antiochus ag fásgadh ar chathair Dhóra agus bíodh go raibh an mhór shluagh aige tímpal uirthi, ar an dtalamh tirim, agus na loingeas 'ghá dúnadh isteach ó thaobh na faraige, ní raibh ag teacht leis í thógaint. Do chuimhnigh Símon gur mhithid dó féin rud éigin a dhéanamh chun cabhruighthe leis an rí do labhair an chainnt bhreágh úd leis i dtaobh na glóire móire thabharfadh sé dhó nuair a bheadh buaidhte ar Thruíphon aige. Do thoibh Símon amach dhá mhíle de sna fearaibh ba chródha d'á raibh aige, agus gan amhras do b'fhearr an dá mhíle fear san 'ná aon deich míle de sna fear- aibh a bhí ag Antiochus. Do chuir Símon chuige an dá mhíle fear san agus mórán airgid agus óir agus mórán córacha cogaidh. Cad deirir le h-Antiochus nár dhiúltuigh d'iad a ghlacadh! Ní ghlacfadh sé fir ná airgead ná córacha cogaidh! Thánadar abhaile. Ansan do chuir Antiochus duine d'á cháirdibh ag triall ar Shímon, fear d'ár bh'ainm Atenóbius. Sidí an chainnt a bhí le rádh ag Atenóbius, le h-órdú an rí:— “Tá Ioppe agat-sa, agus Gasara, agus an caisleán <L 840> atá i gcathair Ierúsalem. Is liom-sa iad san. Bainid siad lem' rígheacht. Do dheinis léirsgrios ar na críochaibh mórthímpal ar na catharachaibh sin, agus tá mórán díobhála déanta agat sa tír, agus tá forlámhas agat ar a lán áiteana do bhainean lem' rígheacht. Tabhair suas dom anois, d'á bhrígh sin, na catharacha san atá tógtha agat, agus cíosana na n-áiteana atá agat uaim lasmuich de chríochaibh Iúdéa. Nú marab é sin é, tabhair dom chúig céad talant airgid as an méid díobhála atá déanta agat do'n tír, agus cuir chugham mar chíos as na catharachaibh chúig céad eile talant. Mara ndeinir an méid sin tiocfimíd agus cuirfimíd cogadh ort.” Nuair a tháinig Atenóbius go dtí Ierúsalem leis an dteachtaireacht san do chonaic sé uaisleacht na catharach, agus an tabhairt amach ríoga a bhí ar Shímon, agus a ghradam, agus an armáil a bhí 'n-a thímpal, agus bhí iongna a chroidhe air. Ach do thug sé a theacht- aireacht. D'éist Símon leis go dtí go raibh a chainnt ráidhte aige. Ansan do labhair sé:— “Níor thógamair-ne riamh,” ar seisean, “aon fhód de thalamh daoine eile, ná ní'l aon fhód de thalamh aon duine eile againn 'á chimeád. Ní'l aon talamh againn 'á chimeád ach talamh ár sínsear, an talamh a fuaramair i n-oighreacht ó n-ár n-aithreachaibh. Do bhain ár namhaid dínn an talamh san go h-eugcórtha. Chimeádadar uainn é ar fead tamail. Do fuar- amair an chaoi ar é bhaint díobh agus bhaineamair díobh é. Níor bhaineamair díobh ach ár gcuid féin. Ach i dtaobh Ioppe agus Ghasara, dheineadar san mórán díobhála do'n tír agus do sna daoine. Mar sin féin táim sásta céad talant do dhíol as an dá chathair sin.” Ní dubhairt Atenóbius oiread agus aon fhocal amháin amach as a bhéal leis an méid sin cainnte. D'imthigh sé thar n-ais, agus árd fhearg air, agus <L 841> d'innis sé do'n rí cad dubhairt Símon, agus má bhí fearg ar Atenóbius bhí fearg ba mhó 'ná san ar an rí Antiochus. I gcaitheamh an aighnis sin d'euluigh Truíphon amach a' cathair Dóra. Chuir san deire le h-imdhruidim na catharach agus d'fhág san caoi ag an rí ar a shlóighte d'iompáil chun oibre éigin eile. Bhí taoiseach airm aige gur bh'ainm dó Cendebéus. Thug sé do Chen- debéus mór shluagh troightheach agus marcach, agus dubhairt sé leis gluaiseacht agus aghaidh a thabhairt ar Iúdéa agus cogadh do chur ar Shímon agus ar na Iúdaígh, agus d'imthigh sé féin ar thóir Truíphoin. Tháinig Cendebéus agus a shluagh troightheach agus marcach, go dtí cathair ar a dtugtí Iamnia, cathair a bhí i dtír na bhPhilistíneach agus ná raibh abhfad ó theórainn Iúdéa. Do dhainginigh sé an chathair sin agus cathair eile ná raibh abhfad uaithi, agus thosnuigh sé ar bheith ag marbhú na nIúdach agus ar bheith ag cur buidhean d'á mharcshluagh amach ag argain agus ag creachadh Iúdéa. CCCLVII. SÍMON AG DUL I N-AOIS. Bhí beirt mhac ag Símon, Iúdás agus Eóin. Do thárla go raibh Eóin 'n-a chomhnuidhe i gcathair Ghasara nuair a tháinig Cendebéus go dtí Iamnia. Nuair a chonaic Eóin an obair a bhí ag Cendebhéus 'á dhéanamh agus an fuadar a bhí fé tháinig sé agus d'innis sé an sgéal d'á athair, do Shímon. Do ghlaoidh Símon chuige an bheirt, Iúdás agus Eóin, agus dubhairt sé leó mar seo:— “Feuch, a chlann ó,” ar seisean, “táim-se ag <L 842> dul i n-aois. Dheineas féin agus mo dhritháracha agus teaghlach m'athar troid i n-aghaidh namhad Israéil i gcaitheamh ár saoghal go léir, ó n-ár n-óige go dtí an lá atá indiu ann. D'eirigh linn go maith. D'fhuas- galamair Israél go minic ó n-a namhaid. Tá an t-aos ag druidim liom-sa. Deinidh-se seasamh am' inead anois. Téidhidh amach agus troididh i n-aghaidh namhad na tíre, agus lámh Dé go raibh libh!” Ansan do thoibh sé as an bpobul go léir fiche míle fear de sna fearaibh ba thréine, agus marcshluagh mar aon leó, agus do ghluais an bheirt drithár agus an tsluagh san amach i gcoinnibh an namhad. Bhíodar ar an machaire i n-aice catharach Mhódin go moch ar maidin agus iad ullamh chun catha. Tháinig an namhaid amach 'n-a gcoinnibh, ana mhór shluagh marcach. Bhí abha idir na Iúdaígh agus an namhaid. Bhí an namhaid níba líonmhaire go mór 'ná na Iúdaígh. Do thug Eóin fé ndeara go raibh eagla ar na Iúdaígh mar gheall ar líonmhaireacht an namhad. Bhíodar ag tarrac siar ó'n abha do ghabháil i gcoinnibh a léithéid de neart slógh. Do léim sé féin isteach sa n-abhainn agus ghaibh sé í. Tháinig misneach do sna fearaibh agus do léimeadar go léir isteach agus do ghabhadar an abha. Ansan do dhein Eóin dhá chuid d'á shluagh troightheach agus chuir sé a mharcshluagh istigh eatartha i lár baill. Do leath- anuigh san aghaidh a shlógh ach níor fhéad sé iad a dhéanamh chómh leathan leis an namhaid, toisg an iomad de'n mharcshluagh bheith ag an namhaid. Ansan do séideadh na trumpaí beannuighthe a bhíodh ag sluagh Israéil i gcómhnuidhe agus thosnuigh an cómhrac. Ansan do conacthas gur ró ghairid le dul líonmhaireacht slógh i gcoinnibh tréine fear. Do chuir an tsluagh bheag an ruag agus an dearg ruathar ar an sluagh líonmhar. Bhíodar ag troid agus ag tuitim go tiugh ar feadh tamail agus ansan d'iompuighdar agus do theicheadar. Do leanadh iad go dian. Chuaidh cuid acu isteach in <L 843> sna túraibh a bhí ar an machaire, ag teiche ó sna Iúdaígh, ach do chuir Eóin na túir tré theine agus do loisgeadh na págánaigh istigh ionta. Do deineadh leó mar a bhí socair acu-san a dhéanamh leis na Iúdaígh dá mbuaidís ortha. Do chuir buadh an chatha san mór-shluagh Chendebéuis ar neamhnídh agus bhí suaineas ag Símon agus ag clainn Israéil ar feadh rainnt blian. Tháinig Eóin, mac Símoinn, agus a dhritháir Iúdás, abhaile go dtí Ierúsalem fé bhuadh agus fé áthas. Do créachtnuigh- eadh Iúdás sa chath ach tháinig sé chuige féin agus bhíodar go léir ar a sástacht. Bhíodh Símon coitchianta ag imtheacht ar chuardaibh mórthímpal na tíre, ag feuchaint i ndiaidh gach gnótha d'ár bhain le cimeád na tíre i n-eagar, le cúiseanaibh do thriail agus do bhreithniú, le dlighthibh do chur i bhfeidhm, le h-imreasán idir chómharsanaibh do chosg, le smacht a chur ar lucht eugcóra dhéanamh, le h-eagla chur ar dhroch dhaoinibh, le creideamhaint a thabhairt do'n té a bhead macánta díreach. Do tugadh fé ndeara, ag déanamh na h-oibre sin dó, nár fheuch sé riamh chun a thairbhthe féinig, ach go raibh sé ag feuchaint i gcómhnuidhe chun tairbhthe na poibili- dheachta, agus chun tairbhthe gach duine fé leith. Do thug san dó féinig cómhacht agus forlámhas ná féad- fadh aon nídh eile a thabhairt i n-aon chor dó. CCCLVIII. PTOLEMÉ. Bhí Símon ag imtheacht mar sin ar a chuardaibh mór- thímpal tíre Israéil ar feadh trí nú ceathair de bhlianaibh, agus bhí rath agus séan ar an dtír; bhí áthas <L 844> agus suaineas aigne ar an bpoibilidheacht. Bhí an talamh d'á shaothrú, agus bhí toradh ar an saothar, agus bhí gach aoinne sásta. Ach bhí fear gur bh'ainm dó Ptolemé, pósta ag inghin do Shímon. Bhí an Ptolemé sin 'n-a chaptaén i machaire Ierichó. Fear ana shaidhbhir ab eadh é. Bhí mórán airgid aige agus mórán óir. Ach bhí sé ana árd-aidhmeanach. Bhí dúil thar barr i gcómhacht aige. Bhí fios aige, fé mar a bhí fhios ag gach aoinne, go raibh fuath fíochmhar ag an rí Antiochus do Shímon mar gheall ar an éirleach úd a dhein Símon agus na Iúdaígh ar mhór shluagh Chendebéuis. Do thuig sé i n'aigne go raibh slighe ar a bhféadfadh sé a dhúil i gcómhacht do shásamh tré bhíthinn an fhuatha san a bhí ag Antiochus do Shímon agus do sna Iúdaígh. 'N-a chuardaibh do Shímon tháinig sé go dtí Ierichó. Dhein a chliamhain, Ptolemé, féasta mór dó. Nídh nách iongna ní raibh blúire coinne ag Símon le feall ná le h-aon rud i bhfuirm fill. Do thug a chliamhain cuire dhó chun an fhéasta. Bhí beirt mhac leis i n'fhochair. Do rugadh an triúr isteach chun an dínnéir mhóir. Nuair a bhí an dínnéar caithte acu agus a ndóithin ólta acu do léim isteach lucht airm a bhí i bhfolach ag Ptolemé agus mharbhuighdar Símon agus a bheirt mhac. Do chomáin Ptolemé chun siubhail láithreach buidhean lucht airm go dtí Gasara chun go marbhóchaidís Eóin, leis. Ní bheadh aoinne ansan, dar leis, chun seasaimh 'n-a choinnibh. Ach do rith duine de sheirbís- eachaibh Símoinn ó'n áit i n-ar deineadh an marbhú agus do shrois sé Gasara roime bhuidhean Ptolemé. D'innis an seirbhiseach d'Eóin an sgéal go léir. Bhí Eóin ullamh do'n mhuinntir a tháinig chun é mharbhú. Do h-iompuigheadh an cluiche ortha. Do rug sé ortha agus mhairbh sé iad. Stadan an chéad leabhar Macabéach ar an áit sin. Tá leabhar eile agam, ámhthach, agus innstear an <L 845> sgéal ann. An fear a sgríbh an leabhar eile seo do thóg sé an tuairisg a' seanachus Ióséphuis agus a' sgríbhinníbh creideamhnacha eile. Seo mar a h-innstear an sgéal sa leabhar eile seo atá agam. I nGasara a bhí Eóin nuair a h-innseadh dó go raibh Ptolemé tar éis an ghnímh a dhéanamh. Thug Eóin aghaidh láithreach ar chathair Ierúsalem. Thug Ptolemé, leis, aghaidh ar chathair Ierúsalem agus é ceapaithe ar Árdshagart a dhéanamh de féin i n-inead athar a chéile. Do shrois an bheirt an chathair i n-aonfheacht, duine acu ar gach taobh di. D'osgail lucht na catharach an geata a bhí ar thaobh Eóin agus chimeádadar dúnta go daingean an geata a bhí ar thaobh Ptolemé. Bhí an uraim acu d'Eóin mar gheall ar an athair. Bhí gráin acu ar Ptolemé mar gheall ar an ngníomh a bhí déanta aige. Do cuireadh míle fáilte roim Eóin. Do glacadh é láithreach 'n-a phriúnsa agus i n' Árdshagart, i n-inead a athar. Do chruinnigh sé armáil na catharach agus an méid armála thug sé leis ó chathair Ghasara agus thosnuigh sé ar chathair Ierúsalem do dhainginiú agus do chur i dtreó chosanta. Dhein sé daingean ana láidir de'n chnoc mar a raibh an teampul. Bhí fhios aige go raibh Ptolemé ceapaithe ar dhroch obair a dhéanamh agus nár bh'aon dóichín é, go raibh an saidh- bhreas thar na beartaibh aige agus an dúil sa bhfor- lámhas aige. Nuair a fuair Ptolemé ná h-osgalófí an geata dhó do chrom sé ar bheith ag cur teachtaireachtaí isteach ag triall ar chuid de sna h-uaislibh árda 'ghá innsint dóibh cad iad na tairbhthí móra do dhéanfadh sé dhóibh dá leogaidís isteach é agus a chur ar a chumas na tairbhthí dhéanamh dóibh. Ní raibh aon mhaith dhó ann. Bhí an droch ghníomh ró ghrána déanta aige, athair a chéile féinig do mharbhú, an fear a bhí tar éis an tséin go léir a thabhairt ar an dtír, agus ar an gcathair. <L 846> Tá “Sgéalaidheachta as an mBíobla Naomhtha” go léir agat anois, a léightheóir. Tagann 'n-a dhiaidh, ámhthach, “Sgéalaidheacht na Macabéach,” a' Ióséphus, an seanachaidhe Iúdach. RISTEÁRD PLÉIMEANN.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
