Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Duanta Eoghain Ruaidh Mhic an Bhaird
Title
Duanta Eoghain Ruaidh Mhic an Bhaird
Author(s)
Mac an Bhaird, Eoghan Ruadh,
Compiler/Editor
Ó Raghallaigh, Tomás
Composition Date
1606
Publisher
(Gaillimh: Ó Gormáin, 1930)
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N L226> <L 58> <B 1606 17T> <C Fil.> <M 8> <T Duanta Eoghain Ruaidh Mhic an Bhaird> <U Eoghan Ruadh Mac an Bhaird; eag. Tomás Ó Raghallaigh> <F Gaillimh: Ó Gormáin, 1930> AODH MAC RUDHRAIGHE UI DHOMHNAILL. Cia re bhfáiltigh fian Eirne, caidhe cúis a gcoimhéirge, na roimheanma adbath don bhrón rath a dtoimheadhra ar dtionntódh? Cia feasda re bhfáiltigh-sa, cia mheadhras macruidh Thuathail, d'éis choimhfhillti ar a séan soin a mbél toirinnti a dtagoidh? O ló éaga Aodha Ruaidh atá an laochruidh lán d'anbhuain, i gceas naoidhion gus anocht bheas ag caoineadh a gcumhacht. Aodh Dubh oile 'na áit soin rug an uairsi ar fhuil nDálaigh; dia a n-aithbheodhuigh as sé sin, aithreoghuidh gné dá ngnúisibh. <L 60> Ua Enrí, iarla Máighe, oighre an ua soin Siubháine, naoidhe thoirrcheas ar dtalamh, aoidhe as oircheas d'fhiadhughadh. Saoileachtain slóigh Sléibhe Truim, dóchas beathadh chlann gConuill, rún a gcridhe, fáth a bhfáilti, bláth a fhine, a n-íocshláinte. A ngrian nóna ag teacht do thoigh, a nguth cuach ar cionn samhraidh, a gceol síthe as a mbláth úr, fríthe a ngnáth ón fhortún. A ré nuaidhe, a ní foirfe, a ngrís bheo, a mbrath méadaighthe, cosg iarghná na taoibhe tall, grian-lá saoire na saorchlann. Gein buadha Conuill clodh-bháin, ciall aislinge Adhamhnáin, luach síor asluigh Choluim cháidh, d'fhíor-amhsuibh Chonuill Chruacháin. <L 62> O tá gach aoinneach d'Ultuibh, meanma gach Meic Gearultuigh, comh-fhaoilidh ar a chionn soin, na ro-mhaoidhidh inn amhluidh. Ní hiongnadh fáilti dá bhfuil roimhe ag crích chloinne Dáluigh; tarla athchruthadh dhí dhe nach bí ar athruchadh oile. Taisbéantar i dtlacht núidhe aighthe a haosa iomthnúidhe: críoch ghéig-fhillte na dtráigh dte gan dál n-éigcinnte uaidhe. Tréigfidh sí snuadh na tuirsi, cuirfidh an chríoch Chonuill-si a sgingbhearta doghra dhi, tingheallta a cobhra chuici. <L 76> NEACHTAIN O DOMHNAILL. Mairg as braighe ar mhacruidh Murbhuigh, mairg macaomh ré na mó súil, faríor ní fhoileam na ainbhfeas, foireann do shíor thaibhgheas tnúidh. Mairg ar tús na dtuigtear éifeacht d'aicme Chonuill dár chóir cíos; gibé don tslógh rabh na roghain lór dá char iar sodhuin síos. Aicme Chonuill na gcolg bhfaobhrach, fuighioll tnúidh ó dhreim go dreim, créad acht a chailg céim ar aghaidh, mairg don fhéimh da ngabhair greim. Mar as fhollus da gach aoinneach ar Aodh Ruadh dorugtha i nglas i mbél a tharbha do thoigheacht; tarla lén dar n-oireacht as. <L 78> Gan glacadh n-airm, gan aois gcogaidh, do cogradh a chor i láimh gan chúis oile acht feicheamh formuid, feitheamh Moighe fonn-bhuig Fáil. Neachtain O Domhnaill fa dheireadh, ar ndóchas lán, ar laogh búidh, i n-aois leinbh, 'na dhamhna duine tarla i gceilg na tuile tnúidh. A bheith i súilibh sluaigh Bhearnuis, bheith bhós ina bhraghuidh gill 'na leanabh i n-am a éirghe dogheabhadh barr Eirne inn. Meisde an umhlacht fhuair 'na mhacaomh, meisde fós a bhfuair do thoil; suil dochuaidh san oighreacht n-aithreadh fuair a oirbheart d'aithbhear air. Ro-mheisde an meas, meisde an onóir, nó an t-ainm ar tús tarrus lais, nó an mhuirn fuair Neachtain 'na naoidhin uainn tar sleacht-fhuil nGaoidhil nGlais. Cúis oile dá bheith i bpríosún, acht amháin ar labhradh leinn, ní chlos ré a bheo d'fhotha idir ar eo srotha Sligidh seing. <L 80> Acht, gé trom ar chineadh gConuill, mochean buille do bhean ruinn, dár cuireadh ar coimhéad uainne foighéag d'fhuigheall chuain Chuinn. Mochean don oirbheart do haithneadh don éifeacht fa deara dhó, gan bheith sonna saor ó gheimhlibh do laogh Droma Beinn-ghil Bó. Le hantoil na haoisi óige, le huabhar ga aslach súd, nach reitheadh do réir a mheanma d'fheitheamh don fhéin Eamhna úd. As nach rachadh i rinn dtreasa, nach tiocfadh d'amharc ghleodh ngarbh, nach lingeadh i mbearna mbaoghail le meanma idir fhaobhraibh arm. Créad acht coiméad do chath Bhearnais a bheith treimhsi mar tá sé, ar daingion mar ghiall i ngéibhionn, nach cailleadh fiadh Eirionn é. Bíodh nach maith le macruidh Murbhuigh, as maith dhóibh sein go dtí an tráth an tsaor-shlat budhdhéin ar daingion aonmhac Néill nach cailleadh cách. <L 82> Acht go dtaisbeána eacht oile a uaisle a oirbheart re n-ég, ag díon chlú choróna Saxan, 's onóra chrú gasraidh nGrég. Cosmhail go bhfuigheadh a n-itche aicme Conuill is clann Néill guidhios le síodh slaite Boirche i n-aice a ghníomh bhfoirfe féin. Cosmhail da bhféachadh fir Shaxan a shubhailce, a cheannsa, a choir, nach éidir a mheas nach maothfadh éigin bheas go saorfadh soin. Foighide, maordhacht, méin tromdha, atáid leis - gá haighne is fearr - ? ga chaomhna re hucht gach fhormaid 'na lucht comhraig tar a cheann. Os Sí Aighne an uile gheimhligh guidheadh Muire, Máthair Dé, ag so roghain raoin gach sligheadh, cobhair dá taoibh sireadh sé. Lór do robhadh do fhréimh Dhálaigh díobh na bhrághuid gibé raibh gan cúis ngoimh, gan damhna ndiomdhaidh, mar tarla a bhfuil d'ionnramh air. <L 84> Ar n-aon bhraighe Aodh O Domhnaill dóchas Banbha ó áird go háird, a bhfuair de thoil rob tuar ratha; na raibh do shluagh Macha mairg. <L 86> COMHDHAIL SIOTHCHANA. Dána an turas trialltor sonn, fada tá ag teacht 'na thiomcholl, geall re hoighidh an eachtra, doiligh earr na huaisleachta. Re leathtrom cogadh Craoi bhFloinn do mealladh mac Uí Dhomhnaill, gur thriall re haigneadh n-anba i gcaidreamh fhian n-eachtronna. Dána an chúis do chuir roimhe, ga dtám acht tug Rughroidhe aighidh ar an lucht ros ling, lér airigh d'ulc 'na oirchill. Deacair aghaidh orra soin, iomdha ar a cheann cúis bhaoghail, lucht cruadhaighthe caingneadh réidh, gruamaighthe airgneadh n-aigmhéil. <L 88> Atáid re a ucht i n-Ath Cliath óig ar ar himreadh mídhiach, mór ngoimhfhéachsoin ré a ghnúis ngloin, cúis roidhéisdin a rochtoin. Iomdha cúis imnidh aca, iomdha mairg mná deorata, iomdha leacht as a losain, diongna theacht ón turas-soin. Na róid ina roicheadh soin go dtrásda i dtreallaibh coguidh, taidhligh go síothchánta sonn fíochnámha aingidh eachtronn. Taisbéantor sonn seal oile gnúis uathmhar na hamhsoine 'na dreich roighil saordha, sáimh, 'na haghaidh mhaordha mhacáimh. Gibe an tráth so theagmhus dó, iomdha foireann fuair anró, do tháirthéaghadh a thocht sin ag fáithléaghadh olc idir. <L 90> Atáid, narab díth dhosan, croidhthe a chomthach bhfoghla-san ag léim d'urghráin na heachtra, ní céim d'fagháil aigenta. Iomdha ag uaislibh Innsi Bhreagh, ag mnáibh, ag macoibh fileadh, ré léaghadh leoin as a los, meoir da dtéaghadh fan turos. Gidheadh measuid óig Eamhna, do dhruim toice a dtighearna, an turus-sa fa dtéigh me 'na céim urusa aige. Foghla gráineamhla an ghille ní chuimhnigh cath Duibhlinne, le fonn a shíohaighthe soin fa fhonn bhfíochfhoirbhthe bhFionntoin. A ndearna orra, as é a shuim, maithtear do mhac I Dhomhnuill, gur thaiséantar tocht na gceann, ní aiséagthar olc Eireann. <L 92> Tugadh leo a bhfíoch a bhformad, ar rún ceannsa ar chaoncomhrag, fuath aroile, rún cogaidh, ar rún toile tugadair. Tiad gnúisi giolladh ndorrdha roimhe i reachtaibh searcamhla, meanma goimheamhla Gall n-dúr le barr soimheanma ag síothlúdh. Móide a ro-fháilte roimhe go bhfuair siad síoth Rúghroidhe, an gartoirear far ghlé Conn, nar haltoigheadh é ag eachtronn. On tráth fa dtáinig na gceann fear ionaidh áirdríogh Eireann, bríogh na gcéimionnaibh ní chuir, síodh éirionnaigh ní híarthuir. Leis an ngealladh ghealltar lais le humhla mic mic Mághnais, do reactha rún gacha fir, do feactha glún gach Gaoidhil. <L 94> Faigsin chodhnaigh chloinne Dálaigh i n-Ath Cliath i gcomhdhálaibh dáil chaomhanta do chrích Ghall aon-shompla síth na saor-chlann. Gibé tráth thí 'na fhrithing, mór gcúis n-éagnuigh d'oirichil ag Rúghraidhe, ga dulc dhó? le lucht fornaidhe is fada. Mór ríoghan um Ráth Logha tárla do nós Nualadha fan gcéim do chluinsin 'na ceann a bpéin tuirsi 'na timcheall. Fuarus lé a los a shiúbhail, ó's doilghe na déidhionaigh, nach smuain an t'imneadh oile fuair inghean ar n-Aodhoine. <L 96> RUDHRAIGHE O DOMHNAILL. Diomdhach mé don mhacdhacht ríogh, cóir do Dhia a dol a ndimbhríogh, fa ro-dhána uirre inn buime ar n-onóra d'fhaichill. Ga d-ulc dioghbhudh a hirsi, maith, saith dhamh a dilgindsi; a gcumhacht an gcéin do bheath, céim lem uracht nírbh uaimhneach. Dorad damhsa, dia do ghlóir, muirn a sóigh, sógh a hanshóigh táireasa nó gur mheall mé ceann gach áineasa uaithe. Gach céim d'aoibhnius dá bhfuair sionn ón Iarla ní headh fhuairsiom; na chéad-damhna nír chleacht mé teacht fa éadtarbha uaidhe. <L 98> Ar n-easbaidh nírbh easbaidh linn riom-sa do ráidheadh m'inntinn - bheith a dtacha nár dhíth dhamh críoch a ratha acht go ruachtadh. Romchuir don chleachtadh roimhe an cháim ráinig Rughroidhe; tar neart a chéadtoil dochóidh, féchadh udheacht dá onóir. An ghairm iarlachta fhuair sin, éigean d'oide an uird ghaisgidh a chiall do choimh-fheacadh dhi - roi-dheacar riar na ríghe. Mallacht don fhearacht fhoghla, nír shaoilsiom na sho-dhamhna sinn i n-a neamh-ghoire anois rinn ar meanmaine maolois. Póg an ógáin eacht oile dá chéad-athair chollnoidhe do dhligh mé don mhacdhacht ríogh; a daltacht as é m'imshníomh. <L 100> Dobhí ag ridire feacht n-aon mac óg go n-iomad míothaom nar chuir srian ansmachta air: nír chiall annsachta d'athair. Tigdis leis a los a ngráidh athair máthair an mhacáimh; do reitheadh le réim a bhaois, feitheamh dá chéill do chleachtdaois. Marcuigheacht a mheanman féin ar tús mar tugadh dhóiséin; nír fhill ón bhaois do bhunadh re linn dá aois d'apghudhadh. A lochta, mar nar léig dhe, lucht coimhéid ceirt na ríghe tug roineimh an dlighídh dháibh - slighidh d'oighidh an ógáin. Athair altruim a dhoirbhe an tráth dochí a chéad oighre mar badh chóir dá chura i réigh, dochóidh ar dubha dhoiséin. "Aon phóg damhsa, drud um dhál, a athair," ar an t-ógán, "re ndealachadh dheid is damh, leig dod mhearachadh meanman." <L 102> Druidis ris, mar do ráidh féin, bél srón an athar annséin, téid tríotha ó chridhe go cnáimh le mire fhíocha an ógáin. "Nír chuir tú, a athair fhallsa, smacht as m'óige oram-sa tú," ar an mac, "do mhill meisi - an tslat rinn nír roinnisi." Mar sin damh, do dhruim annsa, tú fa hathair agamsa, barr ar muirnine mar mhac, am dá oirbhire orat. Ná tug a aithbhear acht ort féin, dá mbeith nach beinn dot oighréir, a hainchleachtadh do mheall me: aithleantar eang na hóige. Ní hé go madh iongnadh damh dá mbeith nach beinn ad chleachtadh, aniogh a haithle th'annsa do chion d'aithne oramsa. Adéardais cách nar chúis truim thú dam réir-si, a rí Conuill, bheith fo ro-dhána as dleacht damh acht reacht t'onára d'iomchur. <L 104> Do chéim féin ó fuair tusa rom chursa am chéim dúthchusa má atá a ndán addlé misi gi-bé mar tám tuigisi. Cuirim díom a ndligheann me acht do rádhasa, a rí Eirne, ó thárlaidh ag cor chuige a dhradh dhamh is dóchaide. <L 106> AODH RUADH O DOMHNAILL. Rob soraidh t'eachtra, a Aodh Ruaidh an Coimsidh do-chí ar n-anbhuain, gabhaidh Sé th'innfheitheamh Air, go mbé ag rinnfheitheamh rómhaibh. Ná tí ribh, a rí Suca, triall sonna i sín gheamhruta, amuigh on chuainsin Chlíodhna tar muir nduaibhsigh ndoighiordha. Dia dot eadráin san amsa ar ghluasacht ngaoth gcodarsna, ar ghoimh n-ainchridhigh gach fhir, 's ar muir n-ainbhthinigh idir. Go dtréigid a dtreallbha laoch dea séidte na síonghaoth; go dtille an ghaothmhuir a geoin, nach saobhthuir inne an aieoir. <L 108> Go mbé an toice, a thriath Gaillimhe, duit-se ag crúdh gach comhairle; ná deach faoibh fréamh ar ndoibheart, rob sén daoibh bhur ndheoraidheacht. Rob suilbhir aghaidh gach fhir róibh-si, a rí rátha Sligigh, títhe orláir do ghruadh ngeal, rob tuar soghráidh a silleadh. Gi-bé rabh, a rí Conaill, i n-aincheas bhar n-urfhoghaill go mbé a chroidhe gá chrúdh sin le rún toile dot thuigsin. Rob gar leigheas dár leonadh, sgeoil dá dtiocfa ar dtaithbheodhadh, go mbeidh oraibh dá reic ruinn, rob soraidh dheit gach dodhuing. An énlong lér imthigh sibh, na coill-bhárc bhréideadh suaithnidh go dtargha an luing sin tar lear go hadhbha dtuirsigh dTailltean. <L 110> Gá dtú acht as tingheall sláinte do thoisg, nó as tuar anbhfáilte gibé thí do thaobh th'eachtra, do shní, a Aodh, ar n-aigeanta. Na laoich, a llos a n-annsa, na mná, na meic eagalsa, clanna ar saor, meic ar moghadh, dheit, a Aodh, fá énomhan. d'fhurtacht shleachta Gaoidhil Ghlais tar muir ón tráth do thriallais, atáid croidhe sonn gá sníomh le trom n-oire gach áirdríogh. Atáid m'ionnshamhla eile, atúsa, a Aodh, d'áiridhe, dom bhuing do bhithin t'eachtra i dtuinn fhichidh mh'aigeanta. Ní chorraigh muir nach measg sinn, ní éir gaoth nach gluais mh'intinn, ní aithrigh síon séis mbuinne nach sníomh dot éis oruinne. <L 112> Ní hé aithbhear bhar n-olc féin, ní hé ainbhthine an aeéir, do chor ort budh urlamh linn, acht turbadh d'olc na hEireann. Inis Cuinn do chleacht leónadh, ga dtám as dí theigeómhadh, dá dtíste ruibh god rochtain tar muir ngríste nguasachtaigh. Do cuireadh clódh a teadhma uaibsi a n-ucht na cinneamhna, do fhéch sibh don chríchsi Chuinn, dá ndigh díbhsi, a Uí Dhomhnuill. Mór da haos cumtha archeana do chuir a n-áit oidheadha an bhréig-insi ler fhaoi Art, ar aoi a héiginsi d'fhurtacht. Iomdha imshníomh fhuair fá a ceann Tuathal Teachtmhar, triath Eireann, ar dtocht tar moinchinn muire d'oirchill a holc d'ionghuire. <L 114> Cuairt dar chosain a heineach do-rad Conghal Cláireineach, go dtug gleo eidir ghleanntaibh tonn, nár theó i dteanntaibh na tiomcholl. Eoghan Mór mhac Mogha Néid, dochuaidh trá toisg a leithéid, don talamhsoin dár thriall sibh, ó fhiadh fhalársaidh Uisnigh. Ríghe cogthach Chláir na Niall, lingis Mac Con mheic Maicniadh rinn ghlas-mhara ar aba a huilc, amhsoine as fhada iarmhuirt. Tusa, a rí fhréimhe hEachaidh, ag triall ar iocht éineathair, gé meastoir do thocht a dteann, do dheasgaibh olc na hEireann. Atá san luing sin tar lear oireachas Insi Gaoidheal, a síodh, a guaisbhearta, a glóir díon a huaisleachta, a honóir. <L 116> Go bhfille ar sliocht nGaoidhil nGlais, a mhic Aodha, a ua Mhaghnais, rob dimbríogh gach tonn da dtuil, gach imshníomh sonn rob soraidh. <L 118> NIALL GARBH O DOMHNAILL. A bhraighe atá i dtor Lonndan, a ua Conuill chaomh-Ghulban, do gheimhil-si as lór do léan ar slógh sein-Inse Saimhéar. A ndiaidh ar gcarad do chaill, anois, a Néill I Dhomhnaill, is í an bhann dár mbreith ar gcúl, nír am dhod bheith a bpríosún. Ní tusa amháin, a mheic Chuinn, don chur-sa i láimh i Lunnuinn; sliocht bhar n-iarnaidh ar fhóir mBreagh, do iarnuigh glóir na nGaoidheal. An feadh nach bhfuil ar do thol iomdha ó Bhóinn go Beinn nGulban i ndaoirsine maraon ruibh, gan saoirsine ag aon d'Ultaibh. <L 120> Atáid idir thuaith is chill, idir fhuil aird is ísill ag roinn bhar ro-dhochair ruibh, baill chomh-othair dod chneadhuibh. Na mná, na boicht, na brughaidh, na huird, is na hollamhain, gach mac ro-bhras, gach rinn áigh, id chomh-ghlas, a chinn Chruacháin. Ionann ualach, ionann cneadh, ionann cóir dhaoibh is dóibh-sean, ionann innreamh, ionann ceas, ionann imneadh is áineas. Do ghabháil, a ghéag Eanaigh, lór do ghlas ar Ghaoidhealaibh; cách uile i láimh as a los, ní re duine amháin bheanos. Dóchas laochruidh Leithe Cuinn, gaisgeadh curadh clann gConuill, atáid, a Néill Ghairbh, id ghlas, a n-ainm, a gcéim, a gceannas. <L 122> An glas re fada a bhfuil sibh ní glas ar Rígh an Richidh do bhreith as dá madh é A dheoin; da gach glas ós é as Seighleoir. ós Sé Seighleoir gach geimhle Rí nimhe, ar gceann coimeirghe, do dhruim do ghiall-chuibhrigh guidh, a thriath-bhuidhnigh Fhuinn Fhionntuin. Le guidhe Meic Dé na ndúl mór mbraighe dobhí i bpríosún rómhaibh do saortha mar soin ar mhodhaibh naomhtha analloin. Dobhí - ní cúis as ceilte - neach róibh fá rígh nEigeipte nár tharbha an chóir ar a chúl go ndamhna mbróin i bpríosún. An chúis do cuireadh 'na leith ar n-a dealbhadh i ndíchleith; ní chuala an rí an failcheas fill dobhí i n-aincheas a hinnill. <L 124> An Patriarca Iosébh, ar ar chum méirdreach mí-sgéal, dár leathnaigh gnaoi Dé na ndúl is é dobhaoi san bpríosún. Le toil n-Athar na n-uile táinig dá thaom trócuire; an rí ar gcromadh ar an gcoir, sí ar na lomadh do láthoir. An rí Forann mar fuair fios nár cuireadh air acht aimhlios, do saoradh é as a haithle, is é i mbaoghal bhásuighthe. Ní hé amháin gur saoradh sin rí Eigipt tráth ar n-a thuigsin ar feadh a thíre do thogh mar fhear ríghe do riaghlodh. Ar gclos do neamh-choire, a Néill, mar so, ar aithris an fhíréin, atá ar ndáigh as Dia na ndúl nach amháin nach bia i bpríosún, <L 126> Acht go gcuimhneocha an choróin duit arís le ro-onóir gach a bhfuair sibh ar a son, is gach buaidh libh dar leanodh. Ar an bhfáth fa a bhfuile i nglas acht go gcromadh Cing Séamas, ná meas nach saorfaidhe sibh ar leas fraoch-mhuighe Fuinidh. Súil Bhanba red bheith amuigh, a mheic Cuinn mheic an Chalbhuigh, ag cur bheo-chroidhe i gcloinn gCuinn, ag boing eolchuire oruinn. Do thoil aoin-Mheic Dé na ndúl biaidh trá, a thriath Seandúin, do dhaoirsine rú 'ga roinn na saoirsine ag cru Chonuill. Rí nimhe, a Néill I Dhomnaill, adchluin t'osnuidh n-éagcomhlainn, adchí ar gcruth, dochí bhar snaidhm A ghuth go dtí fan dtoghairm. Dóchas cáigh ar chanas rut; nár leige Dia a dul seachut an tsúil chabhra adchualaidh mé ag sluaghaibh Banbha, a bhráighe. <L 128> Mó an príosún fós i n-a bhfuil inghean ríogh fréimhe Dáluigh a bhfuilgne ag crádh a cridhe doilghe dál a daoirsine. Dá mbeith nach biadh do dhochar do chách uile it iarnochadh acht an brón i n-a mbí soin, do badh mór an ní analloin. Ní hionann tuirsi is tuirsi ní grádh grádh na fochair-si; ní himneadh as doghrainn dí inghean I Dhomhnaill Daoile. Fá sgaoileadh Néill is Neachdain muna bheith sunn sáoileachtain, do bhíadh an brón mar nach bhfuil, ní bhiadh clódh ar a cumhaidh. Nár tháire, ná taire me, Aodh O Domhnaill i ndaoirsine; nár chluineam a láimh ré a linn ar bhfuigheall áir dá fhuirinn. <L 136> MARBHNA. A bhean fuair faill ar an bhfeart truagh liom a bhfaghthaoi d'éisteacht! dá mbeath fian Gaoidheal id' ghar dobhiadh 'gut chaoineadh congnamh. Fada go bhfaghthaoi an fhaill dá mbeith thiar a dTír Chonaill; láimh le sluagh Boirche dá mbeath ní faighthe an uaigh go huaigneach. I nDoire, i nDruim Cliabh na gCros, i nArd Macha is mór cádhos, ní bhfuighthí lá an feart ar faill gan mná do theacht fá thuaraim. <L 138> I nDún na nGall fa'n mín muir, nó i n-árus Easbuic Eoghain, nó i nEas Ruaidh is séimhe sál, ní budh réidhe an uain d'fhaghál. Thiocfadh ad chombáidh chaoinidh bean ón Eirne iolmhaoinigh; bean ó shlios binn-sreabh Banna, 's inghean ó Lios Liathdroma. Dothiocfadh bean ón Mhaigh mhoill, ó Bhearbha, ó Shiuir, ó Shionoinn, an bhean ó Chruachain na gcath, 'sa bhean ó thuathaibh Teamhrach. Do hísleochthaoi ó ingnibh scor an cnoc 'n-ar crochadh Peador, ní bhiadh an teach gan gháir nguil dá mbeith láimh le Fiadh Fionntuin. Ní bhiadh láimh ris na leacaibh cead suaimhnis na sailmcheadail, ní bhíadh bearna gan bróin mban ná dearna um nóin gan niamhadh. <L 140> Dá mhac rígh don fhréimh sin Chuinn atá ar gach taobh d' O Dhomnuill - na trí cuirp ré síneann sibh fír-earr ár n-uilc a n-oidhidh! An dá chloich sin ós a gcionn dá bhfaicdís ógbhaidh Eirionn, ar aoi a líneadh do léaghadh caoi mhíleadh do mhoisgéaladh. Dias don triúr soin tarla istigh clann Aodha árd-fhlaith Oiligh, ua don Aodh soin duine dhíobh - cuire d'aostoigh na n-áirdríogh. Ua t'athar ar aoi a mháthar mar aon red' dhís dearbhráthar - ní guth dhuibh gan chéill it' chaoi, a bhfuil nó a méin dá meastaoi. D'éis Uí Dhomnaill Dhúin-ós-Sáimh d'á dtáinig tús bur dtochráidh, ní guth truime do thuirse, uille ná h'uch th' adhbhair-se. <L 142> Triath Modhairne mac Uí Néill, dá bhféachtaoi a chraobha cinéil, a chruth, a airdhe oile, ní guth aidhbhle th' eolchoire. Dá bhféachtaoi gach aon mhaith ann, mac rígh O gConaill Cathbharr, i los ngnaoi nó gníomh ngoile, gá díol caoi budh cosmhoile? Ní bhiadh baile ó thuinn go tuinn dá dtuitdís so i gClár Chriomhthuinn, gan gáir fhaoilte nó gáir ghuil, le gáir chaointe nó choscuir. Sna cathaibh do cuireadh linn ag cosnamh chríche Eirinn, dá dtuiteadh duine dhíobh soin, do budh sníomh uile ó Ultoibh. Lá oirdheirc Atha Buidhe i n-ar ladh leacht sochuidhe, dá dtuiteadh uainn Aodh O Néill, don taobh thuaidh do badh toirléim. <L 144> Lá i mbéal Bhealaigh an Mhaighre, dá dtuiteadh triath Modhairne, bheith reidh dob' aimhréidh d'iarraidh ar daigh-fhréimh Néill Naoi-ghiallaigh. I ló mhadhma an Mhullaigh Bhric, ní géabhthaoi inn Aodh mar éiric, na cairn d'éachtaibh muin ar mhuin, san maidhm ó éachtfhuil Eoghuin. Laithe dhóibh ag gabháil giall ar shluagh i Mumhain Mhaicniadh, cionnas doghéabhthaoi ag crú Cuinn dá sgéarthaoi a gcnú re crobhuing? Lá catha an Bhealaigh Bhuidhe, dá sgarthaoi rinn Rudhruidhe, dobhiadh gáir fhaoilte gach fir 'n-a gáir chaointe ga cluinsin. Dá dtuiteadh sé ón tír thall i ló fhillte fian eachtrann, lá dob' áille i n-Ath Seanaigh, Nír fháth gáire ag Gaoidhealaibh. Lá i Leithbhior 'n-ar loiteadh sinn, lá ag Luimneach nó lá ag Gaillimh, dogheabhtha mná caoine Uí Chuinn, lá Baoille nó lá i Liathdruim. <L 146> Dá dtíosadh a thuitim dhe an lá do lingeadh Baile Atha an Ríogh, a fhian Eirne, ní bhiadh bhar síodh soi-dhéinmhe. Lá i nDoire 'n-ar dhearbh a láimh, dá dtugthaoi leacht laoich Iomdháin, bhiadh th' éanghul 'n-a gáir ghuil ar dtéarnamh dháibh ón deabhuidh. Dá dtuiteadh sé re Síol gCais lá troda le taobh bhForgaois, leis an sluagh ag teacht asteach buadh na heachtra dob' aithreach. Lá an Choirrshléibhe ar gclaoi na nGall, dá bhfaicthi fuil re Cathbharr, ba lór d'urbhaidh ar fhéghadh, slogh Murbhaigh do mhoithéghadh. Do ruaimneochthaoi ruisc ár niadh dá dtugthaoi a leacht lá ar Choirrshliabh, dá dtugthaoi a leacht lá Sligigh nír lá buidheacht d' fhoidhidin. Nír bheag do léan ar Leath Chuinn bás Aodha, oidheadh Chathbhuirr, scaradh do Rudhruidhe rinn, rabhadh urbhuidhe d'Eirinn. <L 148> Cia'n Gaedheal nach guilfeadh libh bláth fréimhe maicne Mílidh? bhar n-oire cia ar nach gcuirfeadh? cia an croidhe nach gcriothnuighfeadh? Díbir ar Dhia an tuirse truim uaibh, a inghean Uí Dhomhnaill, gearr go dtéighe ar séad mar soin, féigh na céime fat' chomhair. I láimh gcriadh na cuir do dhóigh, tuigthear libh lór do sheanmóir; do réir togha an Tí 'ga bhfuil go ragha gach ní, a Nualuidh. Smaoin an gcroich atá ret' thaoibh i n-áit do dhoilghis díomhaoin; tógaibh don uaigh-se th' uille, fógair uaibh-se th' eolchuire. Cuir a Dhé budheasta an tuinn tar fuighleach n-áir crú gConuill, ar chás ar luing-bhrisidh luigh, cás na foirne sin féachuidh. Tógaibh láimh, a Mheic Muire, le taighdeadh Do thrócuire, i n-aghaidh na tuinne i dtám Do chabhair luinge ar leanbán. <L 150> Bíodh an lámh uaibh, a Iosa, bíodh in T-ucht dá n-altrom-sa, ag taltoghadh a dtaobh soin - glan-toradh ar gcraobh cnuasoigh. A ríoghan fréimhe Dáluigh táinig ón tuinn iombádhuigh, nach raibh nios sia A fhearg ret' fhuil fagh ó Dhia Ceard rotchruthaigh. Do shaoileamar, do shaoil sibh dál gcabhra ag macaibh Míleadh trés an dtriar tarla san uaigh ag triall ón mBanba mbeann-fhuair. <L 170> RUGHRAIDHE O DOMHNAILL. Maith an sealad fuair Eire, maith buidhean dár bhainchéile, aitreabh na síothbhuinne sean, cíochbhuime mhaicneadh Míleadh. Beag teasda do thrí mhílibh bliadhan maicne mhóirMhílidh ó theacht sonn go fódMhagh bhFáil, an drong ógbhadh ón Easpáin. A n-éachta, a gcatha, a gcomhraic, a gcoguidh, a gcaonchomhraic, a staire, a soighníomh ó shean caidhe a gcoimhlíon ó gcluintear? <L 172> Ceathrachad céad ar chóigior os cionn na gcóig saor chóigeadh do ghabh ríghe dá sliocht sin do chiort fhíre gor n-aimsir. Da léaghthaoi leabhra an domhain, cia an chlannmhaicne adchualabhair nó an seinsliocht do budh sia seal dar lia a n-eidhreacht a n-aithreadh? Créad acht t-aithbheodhadh tuirse teacht sonn ar an saor-chloinnse; ní leanta nías sia ina soin - a n-eachtra cia nach gcualaidh? Atá siad ó sin anall, meic Mhíleadh d'aimhdheoin eachtrann, gan tornamh, gan teacht ré a dteann a neart ar fhonnmhagh nEireann. Acht seascad bliadhain amháin 's ceithre chéad, tús ar dtochráidh ó theacht slóigh Lunndan tar lear dar tulgadh glóir na nGaoidheal. <L 174> Bíodh gur díosgaoileadh sonn seal árdfhlaitheas maicne Míleadh, nir shoinmheach don lucht ros ling tré ar choimhleath d'ulc fa Eirinn. Ní fhuair siad ón ló-sa ale lá socra a seilbh na ríghe - le gnáth-chogadh gá sníomh soin - sámh-chodal na síodh suthain. Ní frith leo-san, lámh do láimh, gidh seal beag gan táom dtochráidh, gan raichiorrbhadh gcnámh fa a ceann, gan ládh gcaithiorghal gcoitcheann. Críoch Ghaoidheal gá gairm ó shin críoch Ghall do chuid don chrích sin, gan neach díbh réidh ar an roinn, léim ag gach tír tar tóroinn. <L 176> Forgla fhear nEirionn fa dheoigh, gan labhra ar cheart a gceineoil, a ndiaidh a gcráidh le cogadh, gráin ré ngliaidh do ghabhodar. Leagthor síos seol a meanman, toimhdid - truagh an ceileabhradh - go bhfuair siad a sealad dhi, gur beanadh iad san innsi. Gibé haca, cionn a gcionn, do bhean súil d'fhurtacht Eirionn, leis an n-aimsir, druim ar dhruim, nír bhuing an chlainn sin Chonuill. Níor léigsiod as a lámhaibh le tuinn n-uilc no iombádhaigh, le creim, le cearbhadh na bhfear, a ngreim ar ghleannMhagh nGaoidheal. Do fuilngiodh dóibh, druim ar dhruim, d'éis chumhgoighthe ar chrú gConuill, a gcomhroinn do chóigeadh Sreing, 's don chóigeadh orloinn d'Eirinn. <L 178> Nír léigsiod asteach na dtír sect Lúitéir, léighionn Cailbhín, drong shaobh ré ar gheabhsad gigil, ná maor easbog eithrigigh. Do dhearbhadh a ndubhairt sionn ar dtruailleadh Eaglas Eirionn cathair Ríogh-Dhoire, Ráth Both, fíorghloine a chách a gcumhdoch. I nDoire, i Ráth beinnréidh Both, ó do cuireadh an chéad chloch, nír coilleadh a gcádhas sin, tárras coinneal an chreidimh. Dár mheas prionnsa Sagsan sonn go díoth ar chin ó Chonoll a mbreath féin ar Fiadh bhFuinidh nach bíadh gun fhéin allmhuirigh. Nách báidhfeadh an creideamh cóir, nach bíadh cumhacht gun choróin, roiriaghladh do réir a tol, ná coimhíarnadh d'fhéin Ulodh. <L 180> Dár cuireadh ar chath nUladh an cogadh adchualubhair, nar doirteadh crú a gcneas séimhsheang tréana feas clú a gcaithréimeann. Tánuig do dhruim na dála cogaidh, deabhtha dearmhára, an ríghe a n-éagcruth iongnadh, éagnach tíre is tighearnadh. Cúig bliadhna déag na dhiaigh soin, géar chosgarach clann nDálaigh tré ar loit fa Ráith bhfionnfhuair bhFloinn, ba diombuaidh leis O nDomhnoill. Déonuighis gu madh daihe do iocfadh thra a thiughlaithe ina tiocfadh a dílghionn de, briochtghlan na sídhbheann sidhe. Docra a leighis, lot an fhuinn, an tráth do thuig O Domhnuill, do shluagh Fhuinn bheann bhláith Bhearnais, 's do shean-Ráith Chuinn ceileabhrais. <L 182> Olc na dtuath suil thíosadh dhe, do leigheas na n-olc oile; fa bhreith dtruim mar tharla aniodh Banbha Chuinn suil dochichsiodh. Suil dochichsiodh Clár Banbha a n-ilreachtaibh éagsamhla, gan iris gcrábhaidh 's gach gcill, suil tárraigh Inis Fheilim. Don turassa - tochráidh linn - gearr go rug ar Fonn bhFéilim; cúis aonbhróin uaidh ag gach fhior, san naomhRóimh go bhfuair oidhiodh. Le haithris n-éaga I Dhomhnaill do leig osnaidh n-éagcomhlainn; ón bhás-urchar do bhean di ni bean fhás-urchradh Eiri. Do hosgladh a bearna bróin, do chaill sí a rath, a rodhóigh; léigthear dí cuisle cumhadh sí ón tuirsi ar dtiomchuladh. <L 184> Créad acht súgradh riamh roimhe gach crádh, gach cúis eolchoire, créad acht éag fhoilgheas gach ceas, créad acht doilgheas na ndoilgheas! Ránaig deireadh gach deadhla, ránaig ceann a cinneamhna, dromchla a rothuirsi dorois, dorchla a hothuirsi osglois. Da léaghthaoi i sdair riamh roimhe easgar mar éag Rudhroidhe, a n-imdheachtaibh a sluaigh sin inbeachdain má fuair idir. Atá, ga truaighe seoladh, san gcruth a mbí an bhainleómhan, amhail dochí an drong ros déagh mar doní ar gcoll a coiléan. A dúsgadh fada, a feithimh, a ndearna air d'oireichil, dochuaidh amudha ar mhnaoi gCuinn ar aoi ndula d' U Dhomhnuill. <L 186> Liuia a losain a meic, bainimpir uasal oirdreic, fuair crádh réan samhalta soin a lár rabharta a reabhroidh. An mac soin as ar mhó a dáigh, Drúsus dogoirthi ón Ghearmáinn, do bhrígh a chonghal fa a ceann dar chomhghabh an tír timcheall. Dá oifig nar hoirneadh soin, consulacht, ceannas sluaghoidh, a gcoimhréir gach laoi ar a láimh, gan oilbhéim ar aoí dh' fhagháil. Do bhithin na robhuadh rug don chursa a gcríochaibh namhud, gach taobh do thal an tseanuidh, saor gach magh gá mheirgeadhaidh. Nír iongnadh amhail tarla mathair mheic a ionnamhla, lán do ghlóir far dearbhadh dhi, dár meadhradh an Róimh roimhi. <L 188> Téid na tiomthach ríoghna, goirthear sonna a sluaigh dhíorma, dá gcoimheagar ar a chionn gur oireadar dá hinnioll. Sduagh-dhoras go sdair a bhuadh le ar na rionnadh le rodhuadh os a chionn ag tochta asteagh, molta ar a chionn do cuireadh. A dtráth a thillte don Róimh d'éis a bhfuair d'ainm is d'onóir, rug uirre a éag dá aithle, créad acht buille a básaighthe? Iompais a gcluithe caointe a lá féasda, a forbhfaoilte; do fhill a mbeartchubhail mbróin a breachdchuluidh bhfinn bhfannshróil. An mháthair thruagh Teamhair Chuinn, a mac díleas O Domhnuill dá ló ní lugha a tuirsi; a cumha as mó mheasuimsi. <L 190> Sgéal mar sin as crádh croidhe d'éis a feithmhe, a furnuidhe, tarla dhi go bhfuair Eire: nír í uair an oilbhéime. Ar mbeith léisi lán do ghlóir, le cluinsin a bhfuair d'onóir ó uaislibh na talmhan toir dár uaisligh FonnMhagh Fionntoin. Ga dtú acht an tráth dosaoilte teacht go féighe a forbhfaoilte, fuair car a mbéal an bháire: ba gar léan da lúthgháire. Díomhaoin dí a ndearna roimhe d'éis na mbuadh rug Rudhroidhe don eing shíodhshaoir dofhuaigh Art: díomhaoin a bhfuair dá furtacht. A tiomthach ríoghna, a reabhradh, a tlacht suirghe, a sibheanradh, tré bhás gcéile chláir Bhearnais dáibh le chéile ceileabhrais. <L 192> A gáir chosgair, eacht oile, a háinis, a haonoighe tre cheann slóigh bhuabhallaigh Bhreagh na mbuabhallaibh bróin bídsean. Fearthor frasa díana déar as rosgaibh áille a haiér; do sgaoil folta a fíodhbhadh bhfionn, ochda a fionnmhagh rosfoilchionn. Leannán na ríogh Ráth Logha, ni hiongnadh a hurchrodha gach dúil bhalbh maoidhidh nách mar inarm gcaoinidh dochuadar. Dochuadar na mbeirtibh bróin teine, úir, uisge, aóír go mbí an fhiormamuint amhlaidh nach ionnradhairc d'fheallsamhnaibh. Do thréigsiod a ngluasacht ghnáth an ghrian, an t-éasga, a n-éantráth os chionn tuigsiona tíad soin: uisgeadha iad ar fhéachoin. Lór do chumhsgughadh cridhe glór truagh na n-éan n-ainglidhe, nuallghuth na mbalbbuinneadh mbinn, ardbhruinneadh fuarloch bhfairsing. <L 194> Eisdeachd éagnuigh na n-oiriomh re hadmháil na n-iasgoireadh, re balbhghul dtruagh gach tighe fá shluagh n-armghlan néignighe. Móide a himneadh d'éis a meic, seinbhean Chuinn na gcath n-oirdhreic; a bfuil uaithe na éag so créad acht truaighe mar tharla? Ní hé amháin as meabhair linn do thoil don tarbha choitchinn tré ar ghlac do ghráin fhaghla an fhuinn dá dtárla dáil I Dhomhnuill. Maith na dtuath nach dtánuig leis Cáto mór Uticenseis do chuimhnigh arm aga fhéin dar mharbh ar aba eiséin. Brútus, consul cian ó shoin, do leighios phéine an phoboil, ba hé ar nuair a léim luighe dochuaidh céim a chosmhoile. Ar an n-each do bhfearr gun fhior íar gclos chomhráidh na bhfáidhiodh a maidhm gcriadh lingthear leission dár íadh timcheall tairissean. <L 196> Codorus tráth leantar leis, rí oirdheirc Aitenenseis, a námhuid ar gcor na cheann tánuig gur thogh a thuiteam. d'fhios iomsgaruidh na ngleodh ngrod tíaghar do thaobh na námhod lé sgéaluibh a ndál ndoirche, d'fhéachuin a bhfádh bhfíorfhoirfe. Briathra na bhfádh fuair solas da marbhtha an cing Codoros nach biadh a mbuaidh dá bhíthin, ciall as a bhfuair oirichil. Dár fógradh leo lá an chatha gan amus an árdfhlatha, gé bheith maidhm, nó éigion air gan léigion n-airm na aghaidh. Fuair an rí inntleacht oile iar gcluinsin na céalmhoine, is chogair cháigh taobh ré taoibh a chogail dáibh gur dhíomhaoin. Dár ling tré lár an chatha go mbéimionnaibh mbaoghlacha, na slóigh san éigion ón fhior dóibh gur éigion a oighiodh. <L 198> Ionann cúis le a chora a suim tarla dáibh is d' U Dhomnuill; bíoth nach ionann an oigheadh, ionann críoch far ceadoigheadh. An dórtadh tug triath Bearnais air ar leas a fhlaitheamhnais faríor ní thug do tharbha acht sníomh ar fud bhfionn-Bhanba. Nír cuireadh riamh roimhe sin críoch ar fhlaithios mac Mílidh; nír dearbhadh éadáigh gun eing, ní dearnadh éadáil d'Eirinn. Bás codhnaigh chloinne Dálaigh díoth carad is compánuigh, easbhoidh choitchionn Chláir Bhanba, foirchionn áir na hathardha. Triath Oiligh ón uair adbath ní thug cara ná comhthach buille congnamha fá a ceann d'uille urbhadha Eireann. Anois d'aimhdheoin fhear nUladh, gan chogadh gan chathughadh, féaduidh a rádh rí Sagsan Clár Dath í na thiodal-san. <L 200> Léigead budheachd a n-anáil na goill sin Phuirt Pharthaláin, altoighead a dtocht asdeagh, marcuighead ar Ghort nGaodheal. Gibé cuid do chrích Chobhthaigh dá bhfuil iocht ag allmhorchaibh, Tír Chonill ní cádhas di, tárras doghruing gach daoirsi. Saithtior planda nuaidhe aniodh a n-áit seinfhréimh a seinsior, nach cumhain a séala soin, a fréamha bunuidh beantoir. As treisi gach teidhm oile do cailleadh, cúis eólchoire, onóir a hárus saor sean, cádhas a naomh sa neimheadh. Dodheachuidh ceo ar a creidiomh, meitheal uathmhar eithrigiodh ar fud bhfíniomhna Dé dhil, fíoriomdha gné ar a nguiltir. <L 202> Doire, Rathboth, taobh ré taoibh truagh lem chroidhe an dá Chathaoir, gan bhreo ag cogail a gcreidimh, gan leo acht abuidh eithreigigh. Gan oirchinneach na fhorba, gan chléireach, gan chomhorba, gan fhear gcoirne, gan mhaor minn, gan oighre ar naomh ná naoimhchill. Gan choireach ag caoi a pheacadh gan sheanmóir, gan shailmcheatal, uch do eabuilsi re headh; guth eagailsi ní héisdthear. Truag leam chroidhise an chomhdháil atá a n-áras Adhomhnáin sa gceallaibh Coluim Cille beannuigh Conuill creibhlinne. Anois thuigios tuath as ceall cia an múr tarla na dtimcheall, as nár lamhadh a léim soin tar ramhagh Néill analloin. Tusa an múr, a chnú chroidhe, léad bhás, a thriath Toroidhe, ga dtám, do briseadh bearna ar Chlár slissean sein Eamhna. <L 204> Gion go fearrde a rádha ruinn dot éis, a íarla Conuill, nocha cás orchra oile ód bhás ongtha is aithrighe. Ocht mbliadhna sé chéad gan cheilt, míle ó ghein Iosa oirdheirc go madhmadh don Chlár Chuinnsi ag ládh talmhan toruibhsi. Truagh nach mar Thadhg O nDálaigh tugas cúl dom chompánaibh lá ar gceiliobhruidh maraon ruibh do seinfhionnmhuigh chaomh Chriomhthuin. Tug an toice maraon ribh cúl don chríchsi Chlann Mhilidh, gach maith uaibh ag dearadh dhi, maith an sealadh fuair Eiri. <L 302> RUDHRAIGHE O DOMHNAILL. Rob soraidh th' eachtra, a Aodh Ruaidh, an Coimsidh dochí ar n-anbhuain, gabhaidh Sé t'fhinnfheitheamh Air, go mbé ag rinnfheitheadh rómhaibh. Ná tí ribh, a rígh Suca, triall sonna isín gheamhruta amuigh ón chuan sin Chlíodhna tar muir nduaibhsigh ndoidhiordha. Ní cleachtadh síth na socra fríth leis a ló a mhacdhochta; ní thairtheasdair gíodh tocht gearr ó ghnáithfhreasdal olc nEireann. Ní déisdin ré a dhreich reabhaigh bheith imbeathaidh imneadhaigh; fuair eol a sníomhchuinge soin ag deol chíoch-bhruinne an chogaidh. <L 303> Ní tharraidh aoibhneas oile dobhíadh air 'na eolchaire ní ghigil re dtocht a dtreas ní fhidir olc tar áineas. Do roinnsiod sliocht Gaoidhil Ghlais a n-anbhuain ar ua Sémais; gach oirlíomhadh gleo dogheibh, a choimhlíonadh leo leigthir. As éidir leo as a los-sain gan sgeinm ré sgél n-anbhfosaigh, gan teacht do thaighéaradh cath, gan roiléghadh mbeart mbaoghlach. Tair do chogadh chríche Floinn gíodh mór do mhac Uí Dhomhnuill ní tharla dhó dá dheasgaidh nach mó an tarbha taireasdair. <L 304> Tair do chogadh chríche Breagh, tús comhairle chlann Míleadh; gíodh tús suidhe ré a seanaibh, tús muighe ga mheirgeadhaibh. Eolas na n-uarán ngaisgidh gá dtám, as de tarrasdair, rún meanmfhosaigh re huair n-uilc, cruaidh a fheadhma soin d'aghuint. Mar bheanas beach an mhuighe mil as súgh na searbhluibhe beo-chogul Banbha do bhean tarbha a gleochogadh Gaoidheal. Amhlaidh sin nach sníomh croidhe an cheird do chleacht Rughruidhe dimbríogh nír chóra má a ceann sa dtárra d'imshníomh Eireann. <L 305> Ní feas a chonách catha go bhféchthar feidhm ríoghfhlatha ó thig ré dula indocraibh a thubha as hé a fhionnachtuin. Fásaidh feadhma na gcuradh a bhail a mbí an cathughadh; tréigidh breo an ghaiscidh a ghal leo mar chaisgir don chogadh. An teine is tairpthighe thig tréigidh sí ré seal ngoirid a hanbharr treathain a teas go bfaghbhann beathaidh mheileas. An ghaoth fós, ge madh í ann, gíbé haimsir nach bfághann ní ré huracht fá a séid soin, téid a cumhacht ar gcúlaibh. <L 306> Gach damhna niadh dá nós sin téid ceo ar a cheardaibh gaisgidh go rosfoighriond fás a neirt ré gnás na n-airmrionn d'imeirt. Ní misde do mhac Aodha gnáthughadh gleo bhforaonda; le deacraibh, le caidreamh cath, seactair aigneadh na n-anroth. Ní hadbhar iomthnúidh don fhior a bhfuil d'uaislibh fhuinn Ghaoidhiol gan anbhuain gan tocht re teann, gan robhuain ré holc n-Eireann. Gidhbé cuid dá cloinn bhunaidh nach cuir lé a ló a dócamhuil ní bádh clann í don Innsi, dá dtí ann don Eirinnsi. As é as aigneadh d'Inis Breagh, céd mháthair chloinne Míleadh, a bhfoighreadh dhi le docraibh ar tí a n-airghean d'fionnachtuin. <L 307> As é an tinntliocht do fhégh sin an t-én dán hainm an aicil doní Ráith bheannfhoirfe Bhreagh i ndóich ghreannuighthe Gaoidheal. Dúil sin as seacdha cridhe Uatha dá haos coimhrighe; éigean riamh don uile én giall don chuire sa cinél. Ní hinniosdar aice sin acht dá én a n-am tuismthi; an dá én soin gídh iad ann siad ar fhéchsoin ní hionann. én díbh gan dúsgadh meanma seachnuidh sighne máithreamhla; én oile ar a hairghibh féin go gcroidhe n-aingidh n-aigmhéil. <L 308> Go ndéntar inntliocht orra deacair aithne eatorra; tuar saobh-aithne a silleadh soin, rinneadh aonaighthe orthaibh. Dírighthear leise a ló the a n-aighthe a n-aghaidh gréine, dá dtig meas airghean a hén do theas ainmhear an aidhéir. Ruisg an eoin nach oighir dhi ní fhuilngeann amharc gréine; ní dhúin le doighir ngoile súil oighir na hacoile. Díbris uaithe an t-én eile gá mbíd bésa tuilidhe; dobheir na hosguil an t-én dogheibh cosmhail sa cheinél. Ag iompódh d'fhios a treibhe iomsgaradh na hacoile ní bhí acht leathoighir le sin - beathoidhigh é as a airghibh. <L 309> An dá én sin ógbhaidh Bhreagh, an aicil Innis Ghaoidheal teas a gliadh, éigion a holc, an ghrian nach éidear d'amharc. Ar aithris an dara heoin forgla fhear n-Eireann déithreoir, le gráin fhinnfheithmhe fhóid Airt do shóid rinnfheithmhe a radhairc. Le teas chogaidh Chríche Breagh dúinidh súile slóigh nGaoidheal, éisdiocht gháiriolaigh ghleo dte gráineamhail leo gach laithe. A n-aithne as urusa dhi comhartha a cloinne dísle; aghaidh a hoighre ní fhill goradh dá bhfoighbhe um Eirinn. <L 310> A cuidsi don chloinn uile mur sin as é Rughruidhe; an té a chodlas ar a cneidh ní hé admhas mur oighir. Rosdírghionn mac mhic Maghnais aghaidh an ruisg réllannglais ar ghoil chogaidh Chláir na n-Art - ní thogaibh gráin dá ghúasacht. Críoch Fhloinn na linnteadh bhfosaidh dochí oighre an Aodha soin sgiamh shaorchlanda leinbh dar leis ar dheilbh bhfaolchonda a flaitheis. ingruamdhacht ghnúisí Banbha bíd na mbreachtaibh searcamhla gráin a háladh aidhbhle a holc, bádhadh na hainmhe in-annsacht. <L 311> Ní ísligh airde a mheanma, ní ghráin a ghnúis dhoighiordha ré huille a sníomhdheacra soin, buime phrímhshleachta Fíachaidh. Gabhtha dhó a los leathtrom ó shluagh Eireann d'einioclann an chéd roinn fa a chomhair soin do tholaigh thrédmhuill Thuathail. Roinnfidh do réir a dhochair críoch Bhanbha an bhruaich ghégshrothaigh; ní thibhre don tí nár thuill ní dá hinmhe gan fhochuinn. An tarbha do tuilleadh leis ní bhiadh ar láimh luchta an áineis níos foide a n-aisgidh ón fhior, oide gaisgidh na nGaoidheal. <L 312> Tairseach doruis na deacra, fraoch draige a ndeilbh naoidheanta, roghoil nach gceil a crithir, neimh a bhfaghar foirthin. Díon conáigh chloinne Dálaigh, cabhair le hucht n-iombhádhaigh, ceann uaibhreachta Chriche Cuinn, fríthe caoimhshleachta Criomhthuinn. Inis Bhanbha na mbeann dtais atá a hannsa d'ua Sémais; mar threibh ar dtocht a tuile ní cheil ort a hionmhaine. Ní connradh ren curtha druim rann Aodha in gach dán dhealbhuim gnáth liom, gá luagh is saoire, uaim do chionn a chomhmaoine.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
