Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Laoithe na Féinne
Title
Laoithe na Féinne
Compiler/Editor
An Seabhac
Composition Date
1772
Publisher
(B.Á.C.: Clólucht an Talbóidigh Teor, 1941)
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N L027> <L 1> <B 1772-1855ls 18D> <C Fil.> <M 8> <T Laoithe na Féinne> <U An Seabhac> <F B.Á.C.: Clólucht an Talbóidigh Teor., 1941> AGALLAMH OISÍN AGUS PHÁDRAIG. 'Oisín, is fada do shuan, éirigh suas is éist an salm; d'imthigh do lúth is do neart gidh chuirtheá cath i ngleo gharbh. D'imthigh mo lúth is mo rath ó nach maireann cath ag Fionn; i gcléircibh ní fhuil mo spéis, ceol dá n-éis ní binn liom. Ní chualais a chomhmaith de cheol ó thús an domhain mhóir gus indiu; Atá tú ársa aimhghlic liath gidh go gcuirtheá gliadh ar chnoc. Do chuirinn-se gliadh ar chnoc a Phádraig, is docht do rún; is mairg duit do cháin mo chruth is nach fuair mé guth ar dtús. Dochuala ceol dob fhearr ná bhur gceol gidh mór mholas tú an chliar, scaltarnach luin Leitreach Laoi 's an fhuaim do-níodh an Dórd Fiann. Smólach ró-bhinn Ghleanna an Scáil nó morgháir na mbarc le tráigh; ba bhinne liom trost na gcon ná do scol-sa, a chléirigh cháidh. Cnú Dhearóil, cnú mo chuirp an t-abhac beag dobhí ag Fionn, nuair do sheinneadh cuir is puirt dobhíodh san gcruit go binn súbhach. Bláthnuit an inghean óg nach tug móid le fear fán ngréin, acht Cnú Dhearóil agus í uch, a rí! ba bhinn a béal. Dhá ghadhar déag dobhí ag Fionn nuair do leigeadh iad fá Ghlionn Rath, ba bhinne ná ádhbha ciúil is a n-aghaidh ón tSiúir amach. Nuair do shuidheadh Fionn ar chnoc 's do sheinneadh gan locht an Dórd Fiann, do cuireadh 'na gcodladh an sluagh le monabhar ba bhinne ná an chliar. <L 2> Atá scéal beag agam ar Fhionn ní rabhamair ann acht cúig fir déag, do ghabhamair rí Sacsan na bhfleadh is chuireamair cath ar rígh Gréag. Do gabhadh linn Mághnus mór mac Ríogh Lochlann na slógh teann, i bhFlóndras thángamair isteach 's do ghabhamair neart ós a gceann. Do ghabhamair an Leath ar fad ba mhór ár neart is ár dtréin, críoch Lochlann 's an India Mhór thigeadh a n-ór gus an bhFéinn. Thug sé naoi gcatha san Spáinn is naoi bhfichid cath i nÉirinn uill; níl ón sruth 'nar baisteadh Críost nach tigeadh a gcíos go teach Fhinn. Thug sé ocht gcatha san Spáinn theas is Árd-rí Sacsan ar láimh ris; is beacht dobhí an domhan fá n-a chíos is é ba rí ar an nGréig Bhig. Ní raibh coimhmeas leis ó Chríost ní fheaca rí ós a chionn gidh mór; mairg dom a mhaireann dá éis is gan mo spéis i gcluiche ná i gceol. Ní hiongnadh mé gan ghreann, gan chroidhe nuair smaoinim ar na fir bhí garbh; ar easbaidh catha, bídh is dighe trí neithe riamh do chleachtainn. Im dhamh chríon d'aithle na sluagh uch! is truagh mé bheith beo; gidh gur mhór mo thréan-neart seal anois is lag mé, uch uch ón! Is minic dobhíos fá ghreann aoibhinn gan ceann síos ag neach dár bheo; ba lúthmhar m'imirt ar chleasaibh lúith gidh táim anois ag seargadh 's ag feodhadh. Is truagh, a Phádraig, an scéal mé tar éis na bhfear go fann ag éisteacht le cliar na gclog is mé im sheanóir bhocht dall. Dá maireadh Fionn is an Fhiann do thréigfinn-se cliar na gcros, do leanfainn an fiadh fán ngleann is badh mhian liom breith an a chois. Iarr-sa, a Phádraig, neamh ar Dhia d'Fhionn na bhFiann agus dá chlainn, is déin guidhe ar an bhflaith nach cuala a chomhmaith lem linn. Ní iarrfad-sa neamh d'Fhionn a fhir ghrinn lér éirigh m'fhearg, is gurbh é a mhian le n-a linn bheith i nglinn le siansán sealg. <L 3> Dá mbeitheá-sa fairis an bhFiann a Phádraig na gcliar is na gclog, ní thiubharthá aire do Dhia is bheith ag riar cliar is scol. Ní thréigfinn-se Mac Dé Bhí ar a dtáinig thoir is thiar; a Oisín an chreidimh bhig is olc rachas duit díoghal na gcliar. Is beag mo thuairim duit ná dod chléir a Phádraig naomhtha na mbachall, is measa liom Fionn glac-ghléigeal rí na Féinne ar mo theastaint. Is dubhach liom gan a choin ag léimrigh 's a ghadhair go léir 'na n-aice; dá mbeidís sin 's a laochradh níor bhaoghal liom-sa aithis. Sin an bhaois le n-ar thréigis agus Fianna Éireann flaitheas, do chreideamh riamh níor ghéillis acht do neart géag is do chathaibh. Dá maireadh Fionn 'na shláinte 's an Fhiann ró-áluinn gharbh badh mhó leo a gcoin 'na sáin-rith ná cead áitribh na bhflaitheas. Is fann atá an Fhiann 's is daor gan cead laochais i dtigh na bpian, de bhrígh nach tugadar riamh géilleadh don Athair Naomhtha i n-aon rian. Dob ionmhain le Fionn na bhflaith siansán a chon i bhfad ar sliabh coin allta ag fágáil a gcuan mór-dháil na sluagh dob é a mhian. Dob ionmhain le Fionn béim sciath coscairt laoch agus fiadhach cnuic is binn-ghlór a ghadhar ar saothar ná réir cléire, cill, ná cluig. Is iomdha mian dobhí ag Fionn nach cuirtear i suim dá éis; ní mhaireann Fionn ná a choin is ní mhairfidh tusa, a Oisín fhéil. Is mó de scéal Fionn ná sinn 's ná a dtáinig le n-ár linn riamh; a ndeachaidh díobh 's a bhfuil beo dob fhearr Fionn fá ór ná iad. Gach ar bhronnais-se is Fionn d'ór is olc rachas dó agus duit; tá sé i nIfreann i ngeall mar do-níodh feall agus broid. Is beag chreidim-se ded ghlór a fhir ón Róimh na leabhar mbán, go mbeadh Fionn, an flaith fial ag deamhan ná ag Dia ar láimh. <L 4> A Phádraig na mbachall bhfiar is olc do theist ar Dhia, dom dhóigh, go gcuirfeadh go teach na bpian an té bhronnadh biadh ar gach slógh. Fionn, flaith féinne na slógh an té do bhronnadh ór ar dháimh, ar chomhairle duine ná Dia ní rachadh go tigh na bpian dá chrádh. Tá Fionn i nIfreann ar láimh an flaith sámh do bhronnadh ór, i n-éiric easurama ar Dhia tá sé i dtigh na bpian fá bhrón. Dá mbeidís Clanna Mórna istigh nó Clanna Baoiscne, na fir ba thréan, dothabharfaidís Fionn amach nó dobheadh an teach aca féin. Cúig cúigí Éireann fá seach 's na seacht gcatha dobhí san bhFéinn, ní thiubhraidís Fionn amach gér mhór a neart is a dtréin. Dá maireadh Faolán agus Goll Diarmaid Donn is Oscar áigh, i dtigh dár chum deamhan ná Dia ní bheadh Fionn na bhFiann ar láimh. Dá maireadh Faolán agus Goll is a raibh ann den Fhéinn riamh ní thiubhraidís Fionn amach as an dteach 'na bhfuil i bpian. Dá mbeidís siúd agus Fionn, an rí go teann mar dobhíodar sealad níor cumadh ifreann ná flaitheas riamh do chongbhóchadh iad fá ghlasaibh. Tá Fionn i nglasaibh go daor i bpiantaibh daora na ndiabhal, gidh dóigh leat-sa gur mór a thréin is nárbh fhéidir é bheith fá iadh. Ní chreidfinn go mb'fhéidir le Dia dá mhéid a thréin is a neart ná le diabhal dá dtáinig riamh Fionn na bhFiann do chur fá ghlas. Ní thug Fionn, an flaith láidir a chíos le háireamh riamh do Dhia ná do neach ar bith dá dtáinig roimhe, ná atá anois 'na dhiaidh. Is iomdha cath do chosnaimh Fionn ba láidre é ná Dia na bhFlaitheas, níor ghéill do dá láidre rí ó tháinig Críost ná raimhe. Créad dorinn Fionn ar Dhia acht bheith ag riar cliar is scol, greas mór ag bronnadh an óir is greas eile le meadhair a chon? I ngeall le meadhair na gcon is le riar na scol gach lá, is gan aire aige ar Dhia atá Fionn na bhFiann ar láimh. <L 5> Adeir tusa, a Phádraig na rann nach tiubhradh an Fhiann Fionn amach ná cúig cúige Éireann leo gér mhór a neart fá seach. Dob éigean do géilleadh do Dhia mar is éigean don domhan uile; tá sé i nIfreann na bpian ag díol go dian as a choirthe. A Phádraig is truagh an scéal an rí-fhéinnidhe do bheith fá ghlasaibh; croidhe gan aingidheacht gan fuath croidhe cruaidh ag cosnamh catha. Dá liacht cath do chosnaimh Fionn ní dhearnaidh toil Dé ar áird; tá san 'na choir ós a chionn i bpiantaibh dá shíor-chrádh. Is éagcóir nár mhaith le Dia ór is biadh do thabhairt do neach; níor dhiúltuigh Fionn tréan ná truagh Ifreann fuar má's é a theach. Dá mhéid riamh a chuid óir 's a thigh is cruaidh a chuibhreach i dtigh na bpian, gan lonnradh solais ná amharc soillse mar is amhail do thuill ó Dhia. Ba mhian le Fionn amharc soillse 'na chúirt ghrinn, deoch is biadh, má tá san i nIfreann ghnaoi-dhubh ní ró a shuim i ndiabhlaidheacht pian. Mian mhic Cumhaill fa maith gnaoi éisteacht le faoidhe Droma Deirg, codladh fá shruth Easa Ruaidh is fiadh Gaillmhe na gcuan do sheilg. Scolaidheacht luin Leitreach Laoi Tonn Rúdhraighe ag buain le trácht, dordán an daimh ó Mháigh Mhaoin búithreach an laoigh ó Ghleann Dá Mhál. Foghar seilge Sléibhe gCrot fuaim na n-os um Shliabh gCua; mongháir faoileann Iorruis thall gáir na mbadhbh ós cionn an tsluaigh. <L 6> Túrnamh creat na mbarc le tuinn an-uaill chonairt do Dhruim Lis, briathra branáin Chnuic an Scáil is gáir na dtrí sreabh um Shliabh Mis, Glaodh Oscair ag dul do sheilg gotha gadhar ar leirg na bhFiann, bheith 'na shuidhe ameasc na ndámh dob é sin de ghnáth a mhian. Mian de mhianaibh Oscair fhéil bheith ag éisteacht le béim sciath, bheith i gcath ag coscairt cnámh dob é sin de ghnáth a mhian. Sé fir déag dochuamair siar do sheilg ar Fhormaoil na bhFiann, láimh le héadan Chnuic an Scáil d'fhéachain céad-reatha ár gcoileán. Anmanna an dá ochtar grinn do-bhéaradh duit, a Thailginn; bheith dá n-éis is truagh an chúis monuar is méala a n-iomthúis. Mé féin is an flaith Fionn is mo mhac Oscar na mbéimionn, is an té do bhain ua Baoiscne a bruid an fear, ua Duibhne, Diarmaid. Tháinig linn Faolán feardha agus triúr mac Aonchearda, Glas, Gearr is Gobha nár ghann do chleacht mór-éacht i gcomhlann. Tháinig linn Conán gan mhoing is Caol céad-ghoineach ua Neamhoin, Mac Lughach nár bhanda 's nár thim is Goll mac Mórna don fhuirinn. Dobhí 'nár mbuidhin Liagán Luaimneach maraon is Dáire Duanach, Gobha Gaoithe mac Conchubhair an áigh is Caoilte mac Cronchair mic Rónáin. Dobhí Bran ar choin-éill ag Fionn is agam-sa bhí Sceolann, Fearonn ag Diarmaid na mBan is Adhnuaill ághmhar ag Oscar. Cléibhreach ag Faolán mac Finn ag Glas mac Aonchearda Eitill, ag Gearr is ag Gobha na n-each nglan dobhí Fead agus Fostadh. Dobhí Searc ag Conán Maol is Éisteacht ag Caol le n-a thaobh, ag Lugha láidir is ag Goll dobhí Fuaim agus Fothrom. Dobhí Luas ag Liagán Luaimneach is Dathchaoin ag Dáire Duanach, Léim ag Gobha Gaoithe gan ghráin is Daol ag Caoilte mac Rónáin. <L 7> Scaoiltear dúinn gadhair mhic Mórna fá imeallaibh cnuic 'na dtáintibh. fá chiumhsaibh corpordha Coráin is béal na Leamhán le fánaidh. As súd soir go Binn Bóthair linn ba cheolmhar a ngártha; fir Dháire i gcoill go guthbhinn is iad ag osnaighil ar tháintibh. Seacht bhfichid damh allaidh láidir ó Rinn Ráthach go Fochaoin, caogad faolchon, triochad mór-thorc gníomh ár n-óg-chon i bhFormaoil. Sin an chéad lá ar scaoileadh dár saoithibh con chun cluiche; ní mhaireann dá raibh i láthair uch, a Phádraig, ach mise. A Phádraig, is truagh mise im sheanóir fá atuirse, gan réim, gan tapadh, gan treoir ag triall chun Aifrinn go haltóir. Gan árd-fhiadhach Luachra Deadhaidh gan míolta muighe Sléibhe gCalainn, gan dul i ngliadhaibh le Fionn gan riar scol mar chleachtainn. Gan deabhadh, gan déanamh creach gan imirt ar chleasaibh lúith, gan dul ar suirghe ná ar seilg dá cheird i n-a raibh mo thnúth. Gan áireamh laoch, gan iomchur sleagh ó chailleas Oscar agus Fionn; d'fhág sin mé, a Phádraig, gan ghreann im chrann críon ag meath fá phudhar. Scuir, a sheanóir, leig dod bhaois ní beag duit a ndubhrais; smaoin ar na piantaibh atá romhat d'imthigh an Fhiann agus imtheo'ir. Má's imtheacht dom nár fhágtar tusa a fhir an chrábhaidh toirmiscthe; dá maireadh Conán im dháil ní leigfeadh leat do chiarsán. Is mó smaoinim ar chúirt Fhinn mar a mbíodh fleadha milse is ól, ná ar chorthaibh is ar pheacaíbh dá mhéid díobh atá tharm nó romham. Níl i n-ionad chúirt Fhinn a Oisín ghníomh-uilc, acht neanntóg is é féin is a throm-shlóighte i nIfreann ar chóisir gan fóir. <L 8> Ní ghéillim duit, a Phádraig dá mhéid do chrábhadh is do chreideamh, 's is mór mo thuairim, is ní bréag gur leis an ndiabhal do sheilbh. Monuar (an t)Oscar áigh do cailleadh le sleagh Chairbre, dá maireadh le bheith im dháil ní bhfaghthá-sa cead labhartha. Creid, a Oisín, uaim féin go bhfuil Oscar i nglasaibh, gan cead labhartha ná suain acht pianta is guais 'á ghreadadh. Greadadh Ifrinn an chraois dhuibh ort féin is ar do chléire, ná bí dá luadh feasta liom go bhfuil Oscar i ndaor-bhruid. Diabhail is Ifreann má tá ann 's an Fhiann má's ann mar aon leo, ní thiocfadh leo buadh do bhreith ar neart Oscair ná Finn i ngleo. Is dubhach liom gan bheith 'na bhfochair cibé i nIfreann nó i bhFlaitheas dóibh, nó iad-san i bhfochair do chléire-se a Phádraig na caol-chod's an dobróin. Dá mb'é an lá dobhí Fionn i gcathaibh Aille an Áir go ceart, tháinig an Cholann gan Cheann chugainn go Gleann Dá Dhamh. "Is chugat a thána óm theach féin is breághtha dath, scéimh is gnaoi ag iarraidh aisce ar an bhFéinn is féidir leo féin a dhíol." "Do-gheobhair airgead, ór is bruit bíodh sin agat ar do chuaird, imthigh anois," do ráidh Fionn "is mithid liom tú dhul uainn." "Ní gheobhad airgead chugam, ná ór a rí-fhéinnidhe an ghlóir dhil, acht tú féin, gan cheilt ar an bhFéinn do bheith agam mar chéile fir." "Is briathar domh-sa," do ráidh an rí "dá mbeinn-se gan mnaoi lem ré, nach beinn agat-sa mar fhear ar a bhfuil ó neamh go féar." "Ó thugais do bhriathar ar dtús a Oisín, i gclos don Fhéinn, cuirim-se tusa fám gheis muna ndeinir feis liom féin." An uair do smaoineas ar mo luighe thugas an tsuim sin i gcéill, do ghabhas léi ós árd mar dob í mo sháth de mhnaoi. <L 9> Ar theacht don Fhéinn chun baile 'na dtriúir, 'na gceathrair 'na gcúigir, ag féachaint drádh na mná dhóibh níor chuma leo cér thúisce. Ar theacht don Cholainn gan Cheann dobhí súd san ngleann dár dteacht, is iomdha draoi dobhí fá chlú deich gcéad cú agus deich gcéad each, Deich gcéad each go n-a srian deich gcéad cú go n-a gcoin-iall, deich gcéad giolla 'na raibh neart deich gcéad fear don imtheacht, Deich gcéad corn n-a mbíodh ól deich gcéad claidheamh cóir is sciath, dá mbadh maoidhte dhom deich gcéad bó thugas dom chéile i n-aon ló (iad). "Do-bhéar fáinne d'Oisín fhial," ar sí, "is mithid dom triall dom thigh; dogheobhaidh tú gach aisce uaidh acht gan uisce do bhuain ris." Tháinig fáinleog fán bhFéinn is rug an fáinne fán loch; d'imthigh an fáinne ó shin anuas gan a thuairisc gus anocht. Éan ruadh na sciathán riabhach is éan beag eile thuas 'na bhéal, ag gabháil magcuaird ós ár gcionn ag seinnim na bhfonn san aer. Dobhíos-sa agus Fionn féin ag féachain na n-éan le seal. gan tuairisc cá ndeachaidh an t-éan ná fios scéil cá ndeachaidh an bhean. Is beag sin de, a mhic Fhinn ní raibh agat innti acht seal; fearr fanamhain mar ataoi ná dul ar an bhFéinn arís ar ais. Dob fhearr liom dul ar an bhFéinn arís a Phádraig, dá mbeidís beo, ná dul go Flaitheas Chríost is bheith fá chíos aige go deo. A sheanóir atá ar baois ní dhíolfá cíos ar bith go deo; dá mbeitheá i bhFlaitheas Chríost ní fheicfeá choidhche cath ná gleo. <L 10> Dob fhearr liom bheith i gcúirt Fhinn ag éisteacht guth gadhar gach maidean 's ag smaoineamh ar chathaibh cruadha ná bheith i gcúirt Chríost go dearbh. Dob fhearr duit lón den ghlóire is a fhagháil aon ló ó Dhia ná a bhfuairis d'ionnmhus an domhain (ó Fhionn 's) ón bhFéinn uile riamh. Dob fhusa dhom biadh is deoch d'fhagháil gan locht i gcúirt Fhinn ná id dhún-sa 's i ndún Dia a Phádraig nach fial fán roinn. Gráin ort, a sheanóir léith nach tuigeann gurab é Rí Neimhe a thugadh biadh d'Fhionn féin agus d'Fhiannaibh Éireann uile. A Phádraig, ní ghéillim dod bhriathraibh gurbh é Dia do bheathuigh Fionn acht iomad creach de bharr tonn is neart a ghéag is a lúth. Is é Dia do chum gach creach is gach fairrge dá thréine tonn; dá bhrígh sin, a Oisín ait is aige atá neart an domhain. Ní thug Fionn, an flaith láidir a chíos le háireamh riamh do Dhia ná do neach eile dá dtáinig ná atá anois 'na dhiaidh. Is iongnadh liom-sa, a Phádraig diabhal dá láidre i dtigh na bpian go mb'fhéidir leis le neart a lámh buadhadh go bráth ar Fhionn na bhFiann. Anois atá Fionn na mbán-ghlac ar aon láthair ag díol le Dia; gidh gur mhór a neart san ármhaigh is fann atá i nglasaibh pian. Tá buadh ag an diabhal ar Fhionn a Oisín, gér thréan a thóir, 's an Fhiann uile acht tusa amháin 'na chomhdháil fá dhobrón. Mo dhoiligh is mo dhobrón féin nach dom féin i bhfochair Fhinn, ní chuirfinn i suim go bráth aon diabhal dá ghráinne gnaoi. Is fearra dhuit dar liom féin bheith i bhfochair na cléire mar táir ná i gcomhdháil Fhinn 's na bhFiann atá i nIfreann gan rian le fagháil. <L 11> Dar do leabhar go n-a bhrígh dar do bhachaill is dar th'íomháigh, dob fhearr liom-sa sin féin ná ameasc cléire an tsíor-gholáin. Is briathar baoise do ráidh tú a sheanóir atá liath fann. gan bheith 'na bhfochair acht prap súile dob fhada túirseach leat beith ann. Is sia liom aon lá amháin i gcomhluadar cléire na gclog ná bheith i nIfreann na bpian an fhaid a bhéas Dia ar neamh. Is truagh liom do thoisc, 's is brón a Oisín, is tú crannda críon, do chos ar bhruach na huaighe is nach faghaim uait filleadh ar Chríost. Dob fhearr liom filleadh ar an bhFéinn a Phádraig, gidh críon mo chruth, ná filleadh ort-sa is ar Chríost is bheith fé árd-chíos agaibh. Má tá mo chos ar bhruach na huaighe 's an bás ag gluaiseacht im chomhair, muna bhfaghad cabhair ón bhFéinn is beag mo spéis i Neamh na n-órd. Má táid mo ruisc gan radharc agus mo bhaill gan lúth gan bhrígh, filleadh ort-sa ná ar do chléir ní mian liom é, ná ar Chríost. Má táim gan lúth gan neart gan iomchur sleagh i dtús sluagh, ní hionmhain liom tú ná do chléir admhuighim féin, dar Duach. Má táim gan comhluadar na bhFiann 's nach greann le Dia mo thoisc, ní fhuil spéis agam ná grádh is ná cuireadh sé i gcás mo choir. Má táim ameasc na gcliar im sheanóir liath go fann, dob fhearr bheith i nIfreann na bpian ná bheith fé dhian-smacht ann. A Oisín nach binn ráidhte dobhís-se borb láidir seal, is doiligh liom, ós gearr uait tú bheith ag cur suas do Neamh. Cuirim suas díot-sa is ded chléir agus cuirim go léir druim le Neamh, in do leabhar ní fhuil mo spéis ná id bhachaill gidh naomhtha leat. <L 12> Ní fhuil spéis agam id ghlór is ní binn liom seord do chlog, ní greann liom do shalm saor gidh dóigh leat féin a bheith gan locht. Ní greann liom an tAifreann caomh ná do channtlamh is léir truaighe, ní greann liom ní san mbith dá mbaineann libh, a Phádraig nua. Ná habair sin, a sheanóir thruaighe má's cur suas duit don chléir ná meastar leat go bhfaghair go bráth dul go háitreabh Neamh na Naomh. Cuirim druim leat-sa, a Phádraig is go lá an bhráth leis an gcléir, agus fós le Neamh na n-órd is le na slóighte uile naomh. Is docht an éiric ort-sa sin druim do chur le Neamh 's le Dia; is truagh sin, na Flaithis chaomh' do reic go saor ar theach na bpian. Tuig, a thruagháin is saobh ciall gur imthigh dorian is do lúth; triall don úir is gearr uait is ní bhéarfair buadh air siúd. Tá do chiabh liath gan bhrígh tá do ghnaoi go seirgthe truagh, tá do bhéal ba chorcra scáil is na bhfriotal nguth-árd, go fuar. Táid do ruisc gan amharc slighe ar mire bhíodh i gcathaibh cruadha; tá do lámha na mbéimeann mbuadhach gan imirt gan chruadhas gan lúth. A mhic Calpruinn an ghlóir shéimh is mairg bheir taobh le cléir na gclog, dobhíos-sa is Caoilte, mo luadh is dobhíomair uair is níor bhocht. A Oisín, is binn do ghlór beannacht fós le hanmain Fhinn is aithris dúinn cá mhéid fiadh thuit ar Shliabh na mBan bhFeimhin. Do scaoileamair aon mhíle cú dob fhearr lúth is dobí garg; do thuit le gach coin dá fhiadh sul do cuireadh iall le harg, <L 13> Do scaoileamair amach cú bheag eile ba leor treise is cruinne; do thuit léi sin dá fhiadh is oiread le coin na bhFiann uile. Mar seo do cothromuigheadh iad idir iall-choin is giolla mar ba ghnáth, gach iall-chú i n-a ceart féin is maithe na Féinne ar gach árd. Dhá choin déag i Sliabh Luachra dhá choin mhóra i mBearnán Scalla dhá choin i n-iarthar an Romhair is dá choin ar Abhainn Bhanna. Dhá choin i mBuirinn na gcloch dhá choin ar loch Inse Chuinn, dhá choin i bhFormaoil na bhFiann is dhá choin ar Shliabh na mBan bhFeimhin. Seacht bhfichid cairrfhiadh ar chnoc seacht bhfichid broc leathan teann; Seacht bhfichid míol-muighe mear do marbhadh le Bran i n-aon ghleann. Cosa buidhe dobhí ag Bran dhá thaobh uaine agus tárr geal, drom donn ar dhath na n-ae is dhá chluais chruinne chomh-dhearga. Ceol le gcodlad Fionn go doich lachainn ó Loch na dTrí gCaol, scaltarnach luin Doire an Chairn búithreach daimh ó Ghleann na gCaor. Dhá lachainn ó Loch Éirne dhá dhobharchoin ó Loch Meilghe, dhá ghirrfhiadh ón muine thall is dhá sheabhac Sléibhe Conaill. Fead an fhiolair ó Ghleann na mBuadh nó ó scairt chruaidh Druim le Sruth, cearca fraoigh ó Chruachain Chuinn nó fead dobhráin ó Dhruim Dá Chon. Scaltarnach luin Doire an Chairn ní chuala riamh dar go deimhin ceol ba bhinne liom ná é acht go mbéinn fá bhun a neide. Is mairg dom do ghlac baiste riamh is olc an onóir dar liom, ar ghann-bhiadh is gan deoch ag déanamh troscaidh is úrnuighthe. Ní holc, a sheanóir, dar liom gheobhair naoi bhfichid bairighin den arán go n-a n-annlan fíona is feola 's is olc a n-abair tú, a sheanóir. <L 14> An béal so as a labhraim leat nár labhraidh sé le sagart, go mb'fhearr liom bruscar tighe Fhinn ná mo chuid d'bhur gcomhroinn. Dob é sin cnósach na bport agus fiadhach na ngarbh-chnoc, Ifreann fuar fá dheireadh ar scáth bhur ndroch-chreidimh. A Phádraig, dá mhéid do chreideamh ní dóigh liom anois ná riamh go raibh agat proinn ar bith ná fleadhchas mar fhleadh na bhFiann. Gach ar chaith an Fhiann go húr le neart lúith is le creach fonn, is doilbh anois a ndún-árus gan proinn, dá gcrádhadh ameasc deamhan. Ba thruagh sin is ba dhíombhádh A Phádraig, dá mbadh scéal fíor, is a bhfuil i Neamh na n-órd nach tiocfadh leo féile Fhinn. Ba mhó féile Dé ar phrap na súl - is olc do rún agus do ghlór - ná féile Fhinn is na bhFiann ó geineadh iad go himtheacht dóibh. Ní cosmhail leat-sa ná led chliar gurabh fhear fial é Dia; is gann gortach bhur bproinn gan feoil gan fíon gan iasc. <L 15> Is leor libh-se mar gháir ghrinn seordán is fuaim clog, sléachtain agus canntlamh bróin gach aoibhinn-nóin is maidin doich. A Oisín, is truagh an chéim nach tugann tú géill do Dhia is bheith dá mholadh de ghnáth amhail atáim-se is an chliar. Níorbh iongnadh liom-sa a luadh go molfá go suairc an Fhiann, is Fionn do bhronnadh an t-arán is gach aisce níos fearr ná iad. Gach ar bronnadh leat is le Fionn is leis an bhFéinn uile mar sibh, is gearr rachadh ar thabharthas Dé uair de lae innisim duit. Dob fhiadhain mé, a Phádraig na gcliar gur chaith Fionn 's an Fhiann 'na dháil aon fhleadh amháin, i dTeamhair, ba mhó ná a dtug 's a dtiubhraidh Dia go bráth. Ná habair sin, a sheanóir thruaighe ná bí ag luadh na bhFiann de ghnáth; a ndeachaidh 's a bhfuil fós beo b'fhearr i n-aon ló Dia na ngrás, Dob iongnadh liom dá mb'fhíor do ghlór a Phádraig nua na mbachall mbán, go mbeitheá is do chliar ag golán ag iarraidh an aráin ar fhear dá cháil. Innis dom, a Phádraig, gan goimh má's gaol duit an fear sin Dia, créad fáth n-a mbír is do chléire i n-ármhach daor ar an mbiadh. Innis dom fós gan imreasán créad an fáth n-ar gnáth leo bheith ag bualadh a n-ucht gach uair is ag sléachtain go truagh gach nóin. Innsim duit den chéad fheacht nach uireasbhaidh bídh ná dighe fá deara dhúinn bheith dá ármhach acht do shíor-sheachaint peacadh an chraois. Is obann do chreidfinn do bhriathra a sciath na gcliar ón Róimh áigh. acht gur gann do roinnir liom féin is nach iarrfainn craos gach lá. <L 16> Ní do sheachnadh peacadh an chraois ná le heagla Ríogh na naomh dogheobhainn le ganntan aráin acht nach tigeann liom a fhagháil ón gcléir. Innis dom arís fós gan gó an é fáth bhur n-uall ós árd a fhaid atá Dia ós bhur gcionn nó an áil leis canntlamh is glámh. Don dara feacht innsim duit gurab é fáth sléachtain na gcliar - ag déanamh aithrighe agus crádhnais d'eagla crádh-ghoin na bpian. Is iongnadh liom tré mhéid bhur ngrádha don fhear sin ráidhtear libh Críost go maoidhfeadh go deo oraibh méid bhur gcoda is bhur ndighe. Slán le Fionn na bhFiann mór dob fhairsing slógh agus roinn, ní hionann is an fear san Dia is fós ní iarradh aithrighe ná díol. Is minic do roinn Fionn iomad fíona is feola ar an bhFéinn, is níorbh fhiadhain mé aon tráth gur iarr sléachtain ná gol géar. Mo chumha-sa anocht an Fhiann d'fhág mé im iarsma fá bhrón ag feitheamh le harán ón gcléir is le mac Dé dá thabhairt dóibh. Mo chumha-sa anocht go bráth Fionn mar atá i bhfad ón roinn, d'fhág mé gan deoch gan arán fá shúil Phádraig agus Chríost. Mo chumha-sa is ní fán bpeacadh acht bheith gan imirt, gan fiadhach, gan ceol, fá smacht na cléire agus Dé acht nach minic dom géilleadh dhóibh. Bhus aithreach leat féin sin fós gan géilleadh dhóibh le ceart riaghail, an tan is duit fá dhian-chrádh pian i bhfochair na bhFiann fá leath-riar. Is mór leat-sa, a Oisín truaighe do phian mar luadhair ameasc na gcliar is ní fhuil ann acht flaitheas sámh seoch an áit n-a bhfuil do thriall. Má's mó mo leath-riar annsúd a Phádraig nach úr fán mbiadh, ná ameasc do chléire-se i bhfos mo thruagh sin is docht an phian! <L 17> Ná luaidh liom feacht ar bith a Phádraig, de ghoin na bhFiann, ní ghéillim gur fíor do ghlór 's ní chreidim fós do bhrígh do Dhia. A Oisín, ó nach creidir mé le briathra Dé go fíor id chluais, is beacht bhus cuimhin leat thall i bpiantaibh go fann gach uair. Pian ar muin péine ar m'anam a Phádraig, ní chanaim acht fíor go mbadh rogha liom-sa sin féin ná bheith i dtréadhnas mar bhím. Dá mb'fhios duit, a Oisín ghrínn tuirse is gníomh uagha na bpian. badh rogha leat le saoghal na saoghal fasc na cléire ná amharc mar iad. A hucht Dé, gidh nach fial innis má's fiadhain ortha thú, fíoghair ar phianta Ifrinn má's scéal sin thiocfadh leat dúinn. Ní thiocfadh liom go lá an Luain a Oisín, is truagh an toisc linn, pianta léir-ghonta is díothchúis Ifrinn úd do chur i gcrích. Gidheadh innsim duit go fíor pianta an tsaoighil i bhfus go léir gur gonta prap na súl annsúd ná a bhfulang dúinn le saoghal na saoghal. Is mór mo dhóchas féin go fíor má's ann atá triath na bhFiann, nach fuilid na pianta róghonta is na diabhail go bhfuil fá smacht dian. Is saobh na briathra ráidhtear leat a Oisín, is measta gur baois, a dtiocfaidh 's a dtáinig acht Dia ní bhfaghaidís iad fá smacht ná cuing. Is fiadhain mé go dtug an Fhiann ar an gcnoc so thiar cath ba mhó ná a dtugadh ó thúis an domhain i nIfreann ná i bhFlaitheas fós. <L 18> Níorbh é sin ba bheatha dhúinn féin acht ár líonadh d'fhíon is d'fheoil, tosach cirt is comhthrom fleadha deocha mílse is cách dá n-ól. Is crádh liom Diarmaid is Goll agus Feargus ba bhinn glór, nuair nach leigthear dúinn a luadh a Phádraig nua ón Róimh. Badh chead linn tú dá luadh acht go dtiubharthá aire do Dhia ar dtús; ó's anois is deireadh dot aois scuir det bhaois, a fhir gan lúth. A Phádraig, innis dom tré rún ó's agat atá an t-eolas is fearr, an leigfear mo ghadhar nó mo chú liom go cúirt ríogh na ngrás? A sheanóir atá ar baois is nach faghaim críoch do chur ort, ní leigfear do ghadhar ná do chú leat go cúirt ríogh na reacht. Dá mb'agam-sa bheadh aithne ar Dhia is go mbeadh mo chú dom réir, do pháirteochainn é lem choin gibé do-bhéarfadh biadh dom féin. Ná habair sin, a sheanóir is tú i ndeireadh th'aoise, ní comhthrom, gan bhréag, an bhreith do-bheirir ar mo rígh-se. Dob fhearr aon churadh amháin láidir dá raibh ar Fhiannaibh Éireann ná Tighearna an chrábhaidh agus tusa féin, a chléirigh. A Oisín na ngéar-lann chanas na briathra buile, dob fhearr Dia le haon ló ná Fianna Éireann uile. Gidh táim-se anois gan flaitheas is mé iar gcaitheamh m'aoise, a Phádraig, ná tabhair aithis do mhaithibh Chlanna Baoiscne. Dá mbeadh agam Conán Maol fear mí-labhartha na Féinne, do bhrisfeadh sé do mhuineál istigh i lár do chléire. Dá maireadh agat Conán ná aon fhear eile ded Fhéinn-se, ní rachadh aon fhear póite isteach don chathair ghléigil, Óir ní fíonta ná feolta bhíonn ag na haingil naomhtha, acht cumhacht an Aon-mhic ghlórmhair dá gcothú san gcathair ghléigil. Bheith ag sír-theacht thar an bhFéinn a sheanóir, is baoth do chor; cuimhnigh go dtáinig do ré is gaibh Mac Dé ar do shon. Ní hiongnadh mise teacht thar an bhFéinn is tusa teacht thar Mac Dé gan sos; <L 19> dá ndeineadh leath-oiread leis an bhFéinn badh mhór é, a chléirigh na gcros. A Oisín an ainbhfis mhóir tréig an glór nach fuil ceart; éist trátha cléire Dé is beidh tú i bhFlaitheas Dé go deas. Dá maireadh Conán Maol do-níodh dán 'nár dtaobh go cóir, bhur dtrátha níor bhinn leis a Phádraig na gclog n-óir. A Oisín nach binn glór glac mo chomhairle is déin do leas, is beidh tú i ndún Ríogh na nDúl is na muintire is úr fleadh. Cé fearr muintir neimhe, a Phádraig ná uaisle iomlán na Féinne, an mbíonn cruas 'na gcroidhthibh nó an ndiúltuighid siad éinne? A mhic Calpruinn fhéil ós agat atá an t-iúl, an leigfidh tú go Flaitheas Dé mo ghadhar beag nó mo chú? Ní rachadh an chuil chrónánach ná fós an gath gréine gan fios don rígh neamhdha isteach don chathair naomhtha. Níor mar sin do mhac Cumhaill dobhí 'na rí ar na Fiannaibh, dorachaidís fir an domhain fá n-a theach gan fhiafraighe. Ní rachadh Fionn ná an Fhiann fá theach mo thighearna go bráth, 's a sheanóir atá liath fann ní dul duit-se ann acht mar chách. Is mór mholas tusa Fionn is gach maith dá ndearnaidh sé; ní raibh Fionn 'na dhuine cheart dá raibh ar fóghnamh ar an bhFéinn. A Phádraig mhic Calpruinn réidh cá bhfuairis féin na scéala? dá macsamhla-na an Fhiann ní fheaca riamh deilbh is déanamh. Dob fhearr Fionn ná tusa féin fá ór, fá airgead, fá bhiadh, fá aon ní dá raibh ag Fionn dob fhearr Fionn faoi ná Dia. Cá bhfuilid an Fhiann anois? cá bhfuil a dtreise ná a dtréin? d'imthigh an Fhiann gan trácht is glac-se creideamh, a Oisín fhéil. Do chreideamh-sa ní ghlacfaidh mé a chléirigh gan bheith fial, is gur thréig an sonas Éire ó thángais féin is do chliar. Ní raibh an sonas ar Éire go dtánga féin is mo chliar; gach a dtáinig romhainn go hÉirinn atáid i nIfreann na ndaor-phian. Dobhí an sonas ar Éire agus rath mór le n-ár linn an Fhiann; ní hé an uair sin dobheinn-se beo gan mo leath-dóithin den bhiadh. Biadh an anma is é is fearr a Oisín na gcomhrádh ndian; <L 20> cá bhfuil do neart ná treise do lámh nach leanair gach lá an fiadh? A Phádraig, freagair mo ghéire ní thig tréine tré bheith fann; a chléirigh na mbachall bhfiar ní fhaghaim an biadh acht go gann. A Oisín, beannuigh romhat an biadh is beir buidheachas le Rí na reann leig an t-ainbhfios díot ar gcúl is bíodh do dhúil san bhflaitheas thall. Adeirid lucht na bhféasóg réidh an drong daor ibheas go gann, nuair altuighid a gcuid lem thaobh "ní thugamair ár ndéirc don dall." Tógaid nuair a ghlanaid a mbéil an drong dárab léir gan locht, duanaighil mar chonairt i nglinn dob fhearr liom a mbeith 'na socht. Aon-bheatha bhíos duit-se is dóibh is déin an aithrighe chóir ar ball dá mbeitheá istigh i bhflaitheas Dé ní bheadh baoghal ort bheith id dhall. Dobhíos-sa i gcathair seal dem aois i n-a arm ag Rí nár ghann, cion míosa dá gcaitheann sibh de bhiadh dogheibhidís an chonairt gach ceann. Atá tú ársa foirbhthe liath d'imthigh do chiall is do ghreann, leig díot an comhrádh dian is beidh do leaba i bhFlaitheas thall. Minic do chodlas ar shliabh fá dhrúcht liath fá bharr crann; níor chleachtas leaba gan biadh an feadh bheadh fiadh san gcnoc thall. Táir ar mearughadh i ndeireadh th'aoise idir shlighe dhírigh agus cham; seachain slighe cham na bréige is tiocfaidh aingil Dé fád cheann. Dá mbeinn-se agus Feargus fial agus Diarmaid ar an mball gach slighe dhíreach ar ghabhmair riamh gan cead do chliar dogheobhaimís ann. <L 21> Fóill, 'Oisín, ná masluigh an chliar chanas briathra Dé i ngach ball; muna leigir díot an comhrádh dian is mór an phian atá id cheann. Dobhíos-sa agus flaith na bhFiann agus torc ar iarraidh uainn san ngleann, ba mheasa liom uaim an fiadh ná do chliar-sa bheith gan cheann. Tá tú dolásach gan chiall is measa sin ná bheith id dhall; dá bhfaghthá radharc istigh badh mhór do chion ar fhlaitheas thall. Dob aite liom radharc an bhruic nó léim an phuic idir dhá ghleann ná a ngeallann do bhéal-sa dhom ná a bhfaghainn de shult i bhFlaitheas thall. Tá do mhuinighin baoth gan sliocht d'imthigh do shult agus do ghreann; muna ngabhair comhairle go glic ní bhfaghaidh tú bheith i bhfus ná thall. Dá mbeinn-se is an Fhiann indiu i mbinn cnuic ag tarraing lann d'aimhdheoin leabhair, cléir' is cluig is aguinn dobheadh an ball. Ní raibh ionnta acht mar ghal suip nó mar shruth idir dhá ghleann nó mar shídhe gaoithe ar mhaoilinn chnuic gach lucht aguibh dá raibh riamh ann. Dobhíos-sa i nAlmhain ar mo chur i bhfochair lucht na n-arm dteann, dob fhearr liom ár n-árd-rí agum ná an trup so na mbachall gcam. Dogheobhair ón Árd-rígh do chuid déin leor-ghníomh is ná caill thall, ná bí meallta i gcomhairle an chuirp is maith leo sin teacht anall. <L 22> Is maith atá a fhios agam cá bhfuilid is coir 'na gceann; sciúirsí dá ruagadh le nimh is gan lucht nirt le teacht dá gcabhair. Ní binn liom do ghlór gan sult gidh tá tú glic ar do rann; ní chluinim féin fead an luin breac ó shruth ná muc ó ghleann. Dá mbeadh Scolbsceine agam nó Oscar glic na gcath dteann, ní bheimís gan feolmhach anocht ar chomhairle chluig na seacht mbeann. A Oisín, d'imthigh do chiall glac na briathra so le greann, is deimhin go dtréigfir an Fhiann is go ngeobhair le Rígh na reann. Is iongnadh liom do chomhrádh dian a chléirigh do thriall i ngach ball a rádh go dtréigfinn an Fhiann drong fhairsing fhial nár ghann. Dá bhfeictheá-sa muintir Dé a suidheamh go gléasta is a bhfleadh; is fairsinge aca bhíos gach sógh ná ag muintir Fhinn, gidh mór a meas. Is fearr mo scéal-sa anois gléire dhil is cur 'na cheann; glac an aithrighe chóir anois déin leor-ghníomh i bhfus 's ná caill thall. Do chaill mise mo chiall i bhfus is ní ba mheasa liom ná sin; do chaill mise Fionn an áigh is na fir áille dobhíodh lem chois. Tá Fionn is an Fhiann anois go dobrónach ar lic na bpian; gaibh-se le Mac Dé 'na n-áit 's ní bheir go bráth gan amharc ar Dhia. Ní chreidim féin do ghlór glan a chléirigh na mbachall gcam, go mbeadh Fionn 's an Fhiann istigh muna bhfaghaidís sult a bheith ann. Déin an aithrighe chóir anois sula gcuirfear fios id chionn; géill do Dhia is beidh 'fhios agat ciaca amuich nó istigh atá Fionn. Dá mbeadh Fionn agam is Mac an Luin fear nár dhruid ó ghleo na lann. d'aindeoin do chléire is a gcluig is againn dobheadh an ball. Ní bheidh sin choidhche ar bhur gcur is fearr an lucht a tháinig ann; <L 23> Mac Ríogh Neimhe dhíbreas na huilc is mór a chion ar dhuine dhall. Má's dall atá muintir Dia 's gurb iad na daill is annsa leis, is cosmhail nach cuirfid an Fhiann go teach na bpian dá scrios. Cráidhteacht ort, a sheanóir chanas na briathra buile dob fhearr Dia d'aon ló ná Fianna Éireann uile. A Phádraig na bachaille caime dobheir orm freagra dána dobheadh do bhachall 'na bruscar dá mbeadh Uscar do láthair. Créad dorinn Fionn le Dia acht ag riar cliar agus scol, greas mhór ag bronnadh óir is greas eile le meadhair a chon. I ngioll le meadhair na gcon is le riar scol gach lá is gan aire aige ar Dhia dobheir Fionn na bhFiann ar láimh. Cionnus dob fhéidir le Dia ná a chliar bheith níos fearr ná Fionn, flaith na bhFiann duine fial dobhí gan cháim? Gach a n-abair tusa 's an chliar do réir riaghlach Ríogh na Reann dobhí súd ag Fiannaibh Finn is táid i bhflaitheas Dé go teann. Dá mbeadh áit ann thíos ná thuas dob fhearr ná flaitheas Dé, is ann dorachadh Fionn is a raibh aige den Fhéinn. Adeir tusa nach téid fial go hIfreann na bpian go bráth, ní raibh aon neach san bhFéinn nach raibh fial ameasc cách. Má bheireann tú mise do na flaithis agus seacht gcatha na bhFiann is tú an duine is fearr buidhean dá ndeachaidh san tír sin riamh. Mar dá bhfeictheá-sa, a chléirigh cháidh an Fhiann lá ar an dtráigh úd theas nó i Nás Laighean na sruth séimh ar an bhFéinn badh mhór do mheas. <L 24> <B 1806-55lsc 19T> <U Anaithnid> CATH CHNUIC AN ÁIR. Innis dúinn, a Oisín suairc, cionnus do ghluais tús an ghleoidh, is na curaidhe calma nirt san gcath do thuit i ndeoidh ar ndeoidh. Dobhíomair-ne an Fhiann 's Fionn i gcóimhthionól ar an gcnoc so thiar, ag imirt ar chleasaibh lúith is sinn go subhach ag caitheamh liag. Cidh trácht dúinn amhail sin dubhairt draoi Teamhrach go glic linn: "Is eagal liom, a Fhinn na bhFiann nach fada an rian gur doiligh díbh." "Créad so anois," do ráidh Fionn "le dtuigtear leat ár nguais dobróin, is nach fuil tóir anois fán ngréin nach fuil san bhFéinn seasamh leo?" "Creid uaim, a Fhinn na gcruadh-lann go bhfuil an tóir i bhfogas díbh; féach na néalla fola úd ag bagairt dubhach taoibh ar taoibh." d'fhéach Fionn ós a chionn suas is dochonnairc tuar fola go tréan; "Is eagal liom," adubhairt sé "go dtiocfaidh ár-bhéim ar an bhFéinn." Do ghoir Fionn chuige Oscar is dubhairt: "A churaidh na lann ngéar, is cuibhe dhuit bheith ag éirghe féach ar shíonaibh an aeir." "A rí na Féinne," do ráidh Oscar "ná glac bíodhg ná an-uamhain tríd, tá neart is lúth id ghéagaibh is trom-shluagh tréanmhar led thaoibh." Do chaitheamair uile an Fhiann sealad ag grinn-amharc na néall; dobhí dream againn go subhach is dream eile dubhach 'na ngné. <L 25> Do labhair Conán de ghuth árd is dob é a rádh go borb teann: "Ní fhuil neach dár athruigh gné admhaim féin, acht fear fann." "A Fhinn mhic Cumhaill," do ráidh an draoi "tionóil do bhuidhean go grod id dháil, is roinntear iad leath ar leath go ndéanaid faire ar theacht na námhad." Do sheinn Fionn an Dórd Fiann is do fhreagair siad an gháir; gach fear um a luaithe 'teacht idir fhlaith, thriath is tháin. "Aithneochad anois," ar Fionn, "go fíor gach neach dem bhuidhin lérb ionmhain mé is fós gach neach 'gá bhfuil dom fuath má chuirid suas de bheith dom réir." "A Oscair," do ráidh Fionn ar dtús "ó's tú ursa is lúth na bhFiann, an bhfairfidh tú go lá le cách teacht na námhad tá chugainn ag triall." "Fiafruighim díot anois, a Fhinn an dul chun suain dob áil leat? níor mhaise dhuit is badh mhí-cháil má's eagal leat námhaid ag teacht." "Ní le heagla roimh láimh chách dorachainn tráth chun suain, acht gur gnáth taidhbhreamh do theacht chugham má's gearr dúinn cath nó guais." "Ní dhiúltóchad faire le cách níl orm scáth ná an-uamhain 's is eagal liom," ar sé, "a Fhinn gur beag den bhuidhin nach fuil." Goireas Fionn ar Dhiarmaid Donn is fiafruigheas go ceannsa den fhear áigh, an bhfairfeadh mar aon le hOscar "má's ionmhain leat mé is cách." "Níor thoib mise fós, a Fhinn i gcath ná i gcoimheascar na dtromshluagh, acht go mbeadh Oscar, rún mo chléibh romham nó im dhéidh le teacht buadh." <L 26> "A Ghuill chalma na gcruadh-lann an cumann leat rí na bhFiann, an bhfairfidh tú i bhfochair díse na mór-ghníomh is na ngarg-ghliadh?" "Ní heagal liom lámh dá chruadhacht ó tá Oscar na nguas im dháil, is Diarmaid fearamhail cródha, do shuan ní mór linn duit go lá." Tháinig Faolán do láthair Fhinn 's do labhair go fíochmhar guth-árd is dubhairt: "A rí na bhFiann beidh mise mar iad go lá." "A Chonáin Mhaoil," do ráidh Fionn "fan-sa i gciumhsaibh an Leath-áird ó's tú is gairbhe uall-gháir bhinn chun scarta má's tidheacht don námhaid." "Má's dul dom, a Fhinn, don uaimh ag faire ar bhuaidhirt ná ar tháin im aonar, gan tuilleadh den Fhéinn go ngointear mé trém lár!" "Ní cuibhe dhuit, a Chonáin Mhaoil diúltadh Fhinn," do ráidh Mac Lughach, "Atá 'na rí ós cionn na bhFiann i gcoimirc, i mbiadh is i n-ór dúinn." "Má tá Fionn 'na rí is 'na thriath a Mhic Lughach," do ráidh Conán, "ní cosmhail gur cuibhe dhom féin dul im aon go huaimh Leath-áird." "Níl san bhFéinn," ar Mac Lughach "fear do chlóidh chun guith gáir-bhinn, is cluinfidh an Fhiann do ghlór má's teacht don tóir led thaoibh." "Ná bí feasta dá luadh liom a Mhic Lughach na mín-ghéag, d'Fhionn ná don Fhéinn ní rachad don uaimh cuirim suas de le mo ré." "Éirigh ann, a Chonáin," ar Oscar "is beir leat Aodh Beag id dháil, Fearonn, Sceolann is Bran luath Bog-léim, Fuaim agus Meargán." Do ghluais Conán ar chomhairle Oscair is ráinig go doras na huamha; na coin is Aodh Beag mac Finn do leanadar díreach san gcuaird. <L 27> Dochuaidh Fionn annsan do shuan is ní cian dobhí ar suaimhneas ann an tan do samhluigheadh do tríd Aodh Beag mac Fhinn do bheith gan cheann. Do teasbáineadh tar 'éis sin dó go raibh Goll cródha i láimh-ghléidh le gaiscidheach neartmhar calma dar ba ainm Tailc mac Tréin. Do mhúscail as a chodladh go prap is go ghoir chuige maith na bhFiann dar ba chomh-ainm de ghnáth-shíor draoi ealadhan nó fear fáth-chiall. d'fhaisnéis a rún iomlán don draoi i ngach taidhbhreamh díobh súd; do ráidh Fionn - "A bhfáth-chiall sin innis anois gan mhoill dúinn." "Tiocfaidh ruathar ar an bhFéinn a Fhinn, is baoghal," do ráidh an draoi, "gidheadh ní goinfear an dís do luadhadh Goll cruaidh ná Aodh Beag mac Fhinn." Níorbh fhada amhail sin dúinn an tan chualamair uall-gháir; do sheinn Fionn an Dórd Fiann is d'fhreagair dian-scairt Chonáin. Do ghluais Conán 'na tháin-rith is na coin ar lán-rith 'na dhiaidh; d'fhan Aodh Beag ar bhruach na huamha gur cluineadh leis fuaim na sciath. Do sheinn Fionn an Dórd fian is ráinig iad Conán Maol; "Créad so, a Chonáin," ar Oscar "tá an tóir chugainn, cá bhfuil Aodh?" "Dobhí Aodh i ndoras na huamha an tan do ghluais mise ar lúth; níor amharcas im dhiaidh tar m'ais is níorbh é Aodh ba dhainid liom!" "Cia eile ba dhainid?" ar Oscar "a Chonáin† liosta †mhaoil gan chéill; cia aca Fionn na bhfleadh nó mise nó cia'n fear eile den Fhéinn?" "Ní Fionn, tusa, ná neach ar bith ba dhainid liom ná ba léan, gidh gur mhian liom bhur maith uile ní sibh ba dhoiligh liom acht mé féin." <L 28> Do ghluais Oscar de lúth thréan go ráinig sé doras na huamha, is fuair Aodh Beag mac Finn fhéil gan anbhuain, gan éag, gan buaidhirt. "Créad fá ndeara dhuit, 'Aoidh Bhig fuireach amuich 'ndiaidh an fhir mhaoil, is námhaid taobh leat ag rith a leinbh nár thuig gur beag th'aois?" "Gidh bhí an tóir i bhfogas dom is mé amuich ó fhosc na bhFiann, níor leomhaidh m'intinn ná mo chroidhe criothnughadh roimh buidhin na ngliadh." Mo thuirse, mo chreach, mo chumha! a Phádraig is umhal do Dhia, dá maireadh Aodh Beag im dháil ba dhoiligh do ghláimh na gcliar. Aithris dúinn, a Oisín mhic Fhinn críoch catha an chnuic seo thiar; ní mhaireann Aodh Beag id dháil is ná cuir i gcás gláimh na gcliar. Cnoc an Áir an cnoc so thiar go lá an bhráth biaidh dá ghairm; a Phádraig na mbachall mbán ní gan fáth a tugadh an t-ainm. Ná glac taom, a Oisín fhéil ag smaoineamh ar léan na bhFiann; a ndeachaidh is a bhfuil beo neamh-ní dhóibh acht amháin Dia. Níor neamh-ní Fionn na bhFiann níor neamh-ní Diarmaid ua Duibhne; níor neamh-ní Oscar na lann ná neach dá raibh ann acht Conán liosta. De bhrígh gur neamh-ní Fionn Diarmaid Donn is Oscar áigh, is an Fhiann uile mar iad ní mhairid mar Dhia na ngrás. A Phádraig, ní i seal na bhFiann is tuigthe do Dhia-se bheith ann; is dearbh dá mbeith' na rian nach beadh do thighearna ós do cheann. Bhí Dia ann i seal na bhFiann atá ann riamh is beidh go bráth, maireann is mairfidh gan éag 's ní mar sin don Fhéinn, a bhochtáin. <L 29> A Phádraig, má's fíor do ghlór an t-éag gan gó go bhfuair an Fhiann ná cluinim choidhche tú dá luadh gurab é rug buadh ortha Dia. Ba mhaith an Fhiann is a ngníomh a Oisín ghrinn, acht so amháin: nár adhradh leo an t-aon Dia úd anois lean dúinn ar Chnoc an Áir. Do thriall annsúd ar an bhFéinn Oscar is Aodh Beag 'na dháil; dob ionmhaine linn a dteacht go fíor ná teacht Ríogh dhil na ngrás. d'fhiafruigh Fionn d'Oscar áigh an bhfeacaidh táin na ngrod-laoch; adubhairt leis go bhfeacaidh iad is go raibh a n-iarracht ar an bhFéinn. Do chaitheamair mar sin go lá is níor leomhaigh cách teacht fár ndéin a Phádraig, mo scéal truaighe níorbh fhada gur chruaidh an chéim. Aithris anois gan mhoill dúinn a mhic (mic) Cumhaill, is ná glac brón; aithris, is mo bheannacht ort scéal fíor is ná can gó. Ní chanaimís an Fhiann gó bréag leo níor samhluigheadh riamh, acht le fírinne 's le neart ár lámh thagaimís slán as gach gliadh. d'éirigheamair go moch amach Fianna Éireann na n-each seang, ar an gcnoc so líon an tslóigh is níorbh iongnadh leo teacht le teann. Aon-bhean dob áille ná'n ghrian do-chí an Fhiann ag teacht san leirg, d'Fhionn mhac Cumaill, innsim duit beannuigheas ríoghan an bhruit deirg. "Cia thú, a ríoghan," ar Fionn féin "is fearr méinn 's is áille dealbh? Is binne linn fuaim do bheoil ná a bhfuil de cheol ar talamh." "Niamh Nua-chruthach is é m'ainm inghean Gharraidh mhic Dolair déin, Árd-rí Gréag, mo mhallacht air is é do rad mé do Thailc mhac Tréin." <L 30> "Créad dobheir dá sheachnadh thú? ná dein rún orm anois, gabhaim do choimirc go lá an bhráth is gabhaim do láimh thú thar a chrois." "Ní gan ádhbhar thugas do fuath dath an ghuail dobhí ar a ghné, dhá chluais, earball, is ceann cait dobhí air is níor mhaith a scéimh. "Do shiubhlas-sa an domhan fá thrí is níor fhágas ann rí ná flaith nár shireas acht sibh-se an Fhiann is níor gheall triath m'anacal air." "Díonfad thú, a inghean óg," do ráidh mac Cumhaill nár claoidheadh riamh, "go dtuitidh uile ar do scáth na seacht gcatha atá fám riar." "Dar do láimh-se féin, a Fhinn is guais linn go ndearnais bréag, 's an té ór theich mise i bhfad tuiteann leis cath agus céad. "An fear mór adeirim libh is é d'fhág mé le fada i bpéin; sular nascadh mé leis gan gó do scriosadh leis fá dhó an Ghréig." "Ná déin iomrádh ar a ghaisce a fholt chas ar dhath an óir; níl anois laoch fán ngréin nach faghadh san bhFéinn fear a chlóidh." Ní fada go bhfeacamair ag teacht Rí Fear gCaitcheann ba chruaidh lámh; níor bheannuigh is níor umhluigh d'Fhionn acht d'iarr cath thar cionn a mhná. Chuireamair deich gcéad 'na dháil ba mhaith lámh do láthair ghleodh; Níor fhill duine dhíobh ar ais gan tuitim le Tailc mac Treoin. Deich gcéad taoiseach, monuar, laoch taobh ar thaobh dár muintir féin, a Phádraig an chreidimh chruaidh is eadh theastuigh uainn den Fhéinn. Iarras Oscar cead ar Fhionn gér dhoiligh liom é dá luadh, dul do chomhrac an tréan-laoich nuair dochonnairc díth na sluagh. <L 31> "Dogheobhair uaim cead," do ráidh Fionn "gidh guais liom do thuitim tríd; gluais is beir mo bheannacht leat cuimhnigh do ghail is do ghníomh." Éirigheas Oscar, an fear áigh ar a láimh nár cuireadh béim, an laoch oirdhearc dob fhearr smacht nó go ráinig Tailc mac Tréin. "Tabhair-se aghaidh dhomh-sa féin a Thailc mhic Tréin," ar Oscar áigh, "óir bainfead-sa dhíot an ceann i ndíoghal an dream a ghoin do lámh." "Dar do láimh-se, 'Oscair áigh gidh buidheach díot bárd is bean, beir agam-sa anocht gan chionn is beidh an fear, Fionn, go leamh." Ar feadh cúig n-oidhche is cúig lá dobhí an dís nár thláth i ngleic, gan biadh gan deoch, ar díth suain gur thuit Tailc le buadh mo mheic. Tógaimíd trí gártha ós árd tar éis an chomhraic ba gharbh gleac - gáir chaointe tré a ndeachaidh den Fhéinn is dhá gháir mhaoidhte tré éag Thailc. Niamh Nua-chruthach, mór an scéal nuair dochonnairc méid an áir, gabhas náire an ghruadh-dhearg-ghlan is tuiteas marbh ameasc cách. Bás na ríoghna, d'éis gach uilc is é is mó do chuir ar chách; ar an gcnoc so d'éis an ghliadh do bhaist an Fhiann Cnoc an Áir. <L 32> <B 1809-61ls 19T> LAOIDH MHEARGAIGH NA LANN. Níorbh fhada dhúinn mar sin, gidh nárbh aoibhinn subhach sinn, gur thriall annsúd fá n-ár ndéin gaiscidheach éachtach ba chruaidh gníomh. Níor bheannuigh sé don Fhéinn, 's níor umhluigh d'Fhionn acht mar iad, acht d'fhiafruigh de ghlór ba bhorb cá raibh ár gcosnamh is ár dtriath. "Cia thú féin, a ghaiscidhigh áigh?" ar Aodh Beag nár scáinte croidhe, "nó créad thug don dul so thú cá fhaid do shiubhal nuair scarfair linn?" "Ní thiubhrad duit scéal ar bith smaoin, a leinbh, gur beag t'aois; fios mo rúin ní thiubhrad do neach go bhfaghad dul d'agallamh Fhinn." "Do-bhéar-sa eolas duit ar Fhionn a ghaiscidhigh mhúinte na mínghéag; ní fada uainn an áit 'na bhfuil ar chor an chnuic mar ar leagadh Tréan." Do ghluais Aodh Beag roimhe ar lúth 's an gaiscidheach go dlúth 'na dhéidh go rángadar leirg an áir 'na raibh ar lár Tailc mac Tréin. An tan do-chí an Fhiann is Fionn an dís úd ag teacht 'na ndáil: "Is eagal liom," do ráidh an draoi "nach fada is aoibhinn do mhac Cumhaill." "Ag seo é Fionn," do ráidh Aodh Beag "t'uirgheall do innis go daor; a shlán fút má's olc do rún ná laoch ar úir anois fán ngréin." "An tú Fionn?" ar an fear calma "má's tú, ní cuibhe do dhearbh-laoch 'ainm do shéanadh go lá an bhráth nach tú do shár-ghoin Tailc mac Tréin?" <L 33> "Ní le buadh mo lámh-sa thuit an fear dá ngoirir Tailc mac Tréin; innis dúinn t'ainm féin anois is gheobhair fios cia leag an laoch." "Meargach cruaidh na nglas-lann is ainm damh-sa, 'Fhinn mhic Cumhaill; níor dhearg arm ar mo chorp fós is níor buadhadh leo mé chur ar gcúl." Do ghluais Oscar fá ghuith an ghlóir is d'fhiafruigh an leomhan gan scáth: "An de bhuaidh do lámh nó do lann nach gointear ann tú go bráth?" "Níl ar talamh na dtrom-fhód i gcath ná i gcomhrac garbh-ghliadh, Laoch dá thréine i ngníomh gaisce do dhearg le harm orm riamh." "Ní bheir mar sin," ar Oscar áigh "muna teacht duit le páirt don Fhéinn, A Mheargaigh chruaidh na nglas-lann goinfear ann tú go haedhibh." "A ghaiscidhigh, id chló gidh dearbh-laoch ded fhriotal ní dhéanaim cás, dá mhéid do dhóich as neart na bhFiann tuitfir agus iad lem láimh. "Muna bhfuil agat acht buadh airm géag' neart-chalma cuirp is gníomh, do-bheirim mar dhearbh duit mo lámh go ngoinfear thú tré lár do chroidhe." "Innis dom, a mhic Cumhaill chalma do réir mar gheallais dom ar dtús, cia leis nó cionnus do thuit Tailc an nirt is an gheal-rúin?" "Do thuit Tailc mac Tréin mear le buadh is neart Oscair áigh; do thuit le Tailc ar dtús den Fhéinn líon deich gcéad d'fhearaibh Fáil." "Nár mhór an náire dhuit-se, 'Fhinn d'fhulaing an rí-bhean dob fhearr cáil do chur chun báis leis an bhFéinn a tuitim is éag d'fhearaibh Fáil." "Ní mise ná neach den Fhéinn thug aithne ar an éag don mhnaoi, Acht nuair chonnairc díth an tslóigh i n-éagaibh bróin dochuaidh sí. <L 34> "Má's comhrac atá uait," ar Fionn "i n-éiric bháis Thailc 's a mhná dogheobhair é ó fhear den Fhéinn nó imthigh go séimh le páirt." "Gidh go bhfuilid mo shlóighte dom i bhfogas ar chor an chnuic ní iarrfad a gcongnamh, a Fhinn 's ní fhúigfead acht dís beo agaibh." "Cia hiad an dís sin fhágfair beo a Mheargaigh na slóighte?" ar Fionn; "is iongnadh liom go dtuigtear leat bás led neart do thabhairt dúinn." "Tuigtear liom bhur mbás uile acht amháin tusa is do mhac Aodh; ní fhágfad an cnoc go lá an bhráth go ndíoghlad bás Thailc mhic Tréin." "Nach leor leat, a Mheargaigh na lann dís thar a cheann a thuitim den Fhéinn, is gan comhrac do thabhairt ar chách 's a liacht fear cáidh do thuit leis féin." "Níor leor liom-sa, a Fhinn na bhFiann dís nó triar i ndíoghal a bháis; dá mbadh líon don Fhéinn níos mó a dtuitim is dóigh lem láimh." "Ná cuir i ndóigh dhuit féin," ar Fionn "gurbh fhulaing liom dís ná aon i n-éiric bháis Thailc 's a mhná do thuitim led láimh den Fhéinn." "Dá fheabhas bhur lámha is bhur ngníomh is dá mhéid bhur líon d'fhearaibh cruadha, ní scarfad libh go lá an bhráth díoghal 'na mbás go bhfaghad uaibh." A Phádraig, ní cheilfead mo rún do ghlac an-uamhain Fionn 's an Fhiann acht amháin Oscar na mbéimeann fear nár chrith roimh éinne riamh. "A Mheargaigh chruaidh na nglas-lann" ar Fionn go teann i ngarbh-ghlór, "do-gheobhair comhrac id aonarán nó tuilleadh id dháil ón bhFéinn gan gó." "Má's cuibhe leat-sa, a Fhinn mhic Cumhaill mise do chomhrac do mhór-shluaigh ó fhear go fear nó d'aon bhéim diúltadh ní bhéarfad duit uaim." <L 35> "Má thigeann tusa is do bhuidhean chum catha linn leath ar leath - ó dhuine go céad caithfidh an Fhiann buille lámh dian a chongbháil leat." "Rachad-sa 'nois, a Fhinn mhic Cumhaill mar a bhfuil comhrac agam le fagháil d'fhios mo shluaigh, is ní fada uaim is ná hob uaim go moch de lá." "Tabhair do shlógh do láthair leat ar maidin má's maith," ar Fionn; "ní fhuil ceilg le himirt ort beimíd-ne ullamh fád chionn." "Bíodh ar mo theacht," do ráidh Meargach "an laoch is calma ar an bhFéinn, i n-arm 's i n-éide romham gan fuigheal go bhfeiceam a ghníomh san ngléidh." d'imthigh Meargach na nglas-lann 's níor stadadh leis go ceann a shluaigh; do chuir Fionn tionól ar an bhFéinn is d'fhaisnéis dóibh méid a nguais. Dorinn seacht gcatha annsin díobh is gach roinn i n-ionad duail; "Éistidh lem chomhairle," ar sé "is gairid an baoghal uainn." Do labhair ar dtús leis an gcéad chath dá ngairtí Cath na Laoch Mionúr, is d'fhiafruigh díobh de ghuth ós árd an dtroidfidís de ghnáth 'na chúis. d'fhreagradar d'aon aonta d'Fhionn go dtroidfidís thar a chionn go bráth; is dubhairt Cath na dTaoiseach amhail go leanfaidís tagairt na gcéad lámh. Adubhairt Cath na bhFear Meódhnach i gcath is i ngleo dá thréine gliadh, nár fhúigeadar féin a rí cáidh is nach tréigfidís go bráth a dtriath. Adubhairt Cath na bhFear bhFeosach nár theibe dhóibh go lá an bháis; is Cath na mBun-fhear amhail gcéadna go leanfaidís féin é mar chách. Adubhairt Cath na bhFear mBeag fós is an Cath 'na ndeoidh - na hIarmharáin, go rabhadar féin dílis 'na ngníomh san leirg dhírigh mar chách. <L 36> Do ghoir Fionn chuige Oscar mar fhear tosaigh ar an gCath Mionúr, is d'fhiafruigh an comhrac aonair do Mheargach bhéarfadh ar dtús. Adubhairt Oscar go dtiubhradh féin comhrac do thar cionn na bhFiann - "Is má's tuitim dom, a Fhinn," ar sé "is eagal gur baoghal díbh im dhiaidh." "Ní hamhlaidh sin is cóir," ar Fionn "Badh dhíth dúinn tú 'thuitim tríd; is tú ár dtreoir agus ár sciath ár dtaca, ár rian is ár ndíon." "Is ionann sin is súd, a Fhinn" ar Oscar, "ná bí dá luadh; má's tuitim d'aon neach den Fhéinn ní rachaidh leis saor fá bhuadh." Do ghoir Fionn Goll ba chalma neart 's ba chruaidh gníomh sleagh agus claidhimh, is d'fhiafruigh an ndéanfadh comhrac le Meargach mór an árd-mhaoidhimh. "A Fhinn," ar Goll, go gasta glic "is fíor nach ionmhain leat mé; badh mhian leat mé chur i nguais is Oscar ón mbuaidhirt do bheith saor." "Nár gheallais ded thoil saor go gcuirfeá tú féin i nguais ar mo shon-sa mar gheall cách gan seasamh is náireach uait." "Do gheallas, a Fhinn, go fíor go leanfainn do ghníomh mar chách; ní rachad ar gcúl ón gcath má ghabhann gach fear é do láimh." Do ghoir ar Dhiarmaid Donn is d'fhiafruigh Fionn de go caoin an dtiubhradh comhrac aonaráin do Mheargach áigh na lonn-ghníomh. "Ní rachad i ngliadh go bráth le Meargach dána na lann; Acht, a Fhinn, má's coitchionn don chath biad chomh maith le fear ann." d'fhiafruigh d'Fhaolán de ghuth árd an ndéanfadh comhrac ar a shon; adubhairt sé le Fionn na bhFiann "Níorbh fhada mo chiach-sa ort." <L 37> "Do shíleas-sa," ar Fionn flaith "nach amhail sin do gheallais dúinn." "Gach ar gheallas," ar Faolán "ann lem ré ní rachad ar gcúl." d'fhiafruigh de gach fear díobh an rachaidís 'na n-aonar leis, is dubhairt gach n-aon den Chath Mionúr "Do-bheirimíd diúltadh dhuit." d'fhiafruigh mar an gcéadna an raibh i gCath na dTaoiseach fear láimh-theann Do-bhéarfadh bualadh lámh ar láimh do Mheargach dána na nglas-lann. Dubhradar uile beol ar bheol nach raibh fear do leomhfadh a luadh, acht go rachaidís le chéile i gcath dá thréine trom-shluagh. Do labhair leo ó chath go cath 's ní fhuair ó neach den iomlán dul do chomhrac Mheargaigh na lann gur thuit an crann ar na hIarmharáin. Do labhair le rígh na nIarmhar is níor loic fear iarsma ón ngléidh, Is dubhairt gach n-aon díobh go deireadh go leanfadh gan teibe Caoinléith. Do thóg Fionn is Oscar áigh uall-gháir ós árd ag maoidheamh na hIarmhair do ghabháil an chatha 's na sé catha do dhiúltamh. Dochuamair uile chun suain 's níor shádhail suaimhneas dúinn go lá; d'éirigheamair go moch ar maidin is níorbh fhada go bhfeacamair an táin. Do ghlac Caoinléith éide is arm 's do bhuail béim catha go teann; tháinig Meargach na lann nglas 's a shluagh go pras ar an mball. d'fhiafruigh Meargach na nglas-lann de mhac Cumhaill le greann gomh-ghlóir: Arbh é sin an laoch tagartha bhí i n-éide catha ós a chomhair. "Ní hé go fíor," ar Fionn fial "acht Caoinléith, triath na nIarmharán; níor chuibhe le neach eile den Fhéinn tú chomhrac acht é i n'aonarán." "Cuirfead-sa, 'Fhinn, 'na chomhdháil siúd fear dar liom dá mhacsamhail féin; téighidís le chéile béim ar bhéim," ar Meargach tréan na lann ngéar. <L 38> Do ghoir Meargach ar fhear leis féin dárbh ainm ghnáith Donn Dorcáin; d'ionnsuigh an dís a chéile annsin go calma glic ar Chnoc an Áir. Ba líomhtha feargach fíochmhar Donn Dorcáin agus Caoinléith ag goin is ag créachtnughadh a chéile gan ceachtar ag géilleadh ar aon taobh. Dobhí an Fhiann ar thaobh den chnoc ag amharc croth na bhfíor-laoch, Meargach is a shluagh teann ag feitheamh le ceann Chaoinléith. Do labhair Conán go borb dian gérbh fhada siar é ón ngléidh: "Tapadh ar do láimh go dtuitidh Donn a Chaoinléith chruaidh na lann," ar sé. Dobhí an dís nár thláth gnúis ag gearradh go húr corp is ball ó orgailt gréine go nóin dóibh gur thuit Donn dórrdha gan cheann. Tógaimíd-ne an Fhiann ós árd uall-gháir mhaoidhte tré mar éag Donn Dorcáin Mheargaigh na lann gidh tháinig chughainn fann Caoinléith. Adubhairt Fionn annsin le Conán "Ó chianaibh dob árd do ghlór; féach anois neart do lámh id aonarán le fear den tslógh." "Ní fhéachfad-sa féin mo neart le haon neach, ná fós mo ghníomh; dá mbadh tuitim dom san gcath mo chumha níorbh fhada ort, a Fhinn." An tan chonnairc Meargach na lann go dtug Caoinléith Donn fá lár do ghléas a chorp cruth-áluinn glan i n-éide catha, madhma is báis. Do ghluais gan spás d'agallamh Fhinn is dubhairt leis de bhorb-ghlór theann é féin do ghabháil an chatha nó an laoch dob fhearra do chur ann. Do labhair Fionn de bhorb-ghlór is dubhairt: "Nach leor leat ar thuit fós?" Adubhairt seisean 's is do dob fhíor nár leor i ndíoghal Thailc mhic Treoin. Do ghoir Fionn ar Bhuanán bhinn is tháinig gan scíth ar lom-lúth: "Is mór an tarcaisne," ar Meargach "a shamhail sin d'fhear do luadh liom." <L 39> "Goirfead-sa mo throm-shluagh uile," ar Meargach fá fheirg le Fionn; "scaoilfimíd na laochra fá chéile iarmhar na Féinne ná luaidh liom." Níorbh fhada go bhfeacamair ag teacht Oscar aigeanta na mbéimeann gcruaidh, a lann líomhtha 'na dheas-dóid bhí a Phádraig, is díth an fear do luadhaim. Aithris dúinn, a Oisín suairc, cionnus dochuaidh an cath don dís, nó an le Meargach na lann nglas do thuit do mhac, an tOscar groidhe? Innsim duit, a Phádraig, ar dtús gur doiligh liom mé bheith mar táim i ndiaidh Oscair is na bhFiann ameasc na gcliar gan puinn aráin. A thruagháin bhoicht, is dainid léir nach ameasc na cléire dhuit ó thús; ní bheitheá anois gan chiall is do leanfá go fial Rí na nDúl. Truagh gan taise chugat féin agus go fíor chun do chléire; ná bí dá luadh go leanfainn Dia 's go dtréigfinn triath na Féinne. Ná bí dá shuidheamh, 'Oisín, linn cuir dúinn críoch ar Chnoc an Áir dobhí an Fhiann tréan go leor anois is dóibh go tláth. A Phádraig, má's é Dia na ngrás thug an tásc sin ar an bhFéinn, ná creid uaidh as so suas aon ní luaidhfidh feadh a ré. Aithris dom anois, a Phádraig an é an Dia grádhmhar sin adubhairt go rug féin ortha buadh is gurb é Ifreann fuar a gclúid. Innsim duit, is ní bréag gur dhearbhuigh béal Dé dhúinn - an dream nach déanfadh a réir Ifreann gan bhréag gurb é a ndún. <L 40> Ní dhearnaidh an Fhiann a réir riamh ná creid-se Dia na saobh-ghlór; innis dom, má's é rug buadh cá bhfuair sluagh i gcumas dóibh. 'Sé Dia rug buadh ar an bhFéinn is níor iarr sé dá dhéanamh slógh acht a chomhacht féin in 'aonarán is creidte gach tráth a ghlór. Ná creid ní ar bith dá luadhann má deir go rug buadh ar an bhFéinn, gan sluagh ná tóir 'na dháil ná géill go bráth, acht é féin. 'Sé Dia féin an uile shlógh 'sé Dia tóir is neart chách, 'sé Dia rug buadh ar an bhFéinn 's ní le tóir laoch ná cruadhtháin. Anois fá bhrígh do leabhair bháin is fá fheart do bhachaille caomh, fá shiansán do chluig ghuth-bhinn an abrair linn id aithris bréag? A Oisín, creid uaim go fíor gach friotal innsim duit ar Dhia, go bhfuilid gan cheilg gan bhréag is gurb é féin do sheol dúinn iad. I ngach tásc dár aithris duit ní mór mo cheist, acht amháin má deir leat gur bhuaidh féin ar an bhFéinn i n'aonarán. Rug sé buadh ar a dtáinig fós ó thús an domhain mhóir go fíor; is béarfaidh buadh ar a dtiocfaidh dá thréine cumas go deireadh an tsaoighil. Ná creid focal dá ndubhairt riamh ná fós dá ndéarfaidh le n-a ré, ós gnáth leis bheith dá luadh gurb é rug buadh ar an bhFéinn. Is dearbh leat-sa gurbh fhearr an Fhiann ná a dtáinig riamh 's a dtiocfaidh fós; 's is dearbh liom-sa gurbh fhearr Dia ná tusa agus iad, a sheanóir. Is cosmhail nach feaca tú an Fhiann 'na dtionól gliadh i n-am gleodh; níor shamhail le siansán salm ná le clog garbh ag ceol. <L 41> Níor chosmhail le Dia i n'aonarán an sluagh mórdhálach oirdhearc úd; ní chuala tásc a éacht riamh acht a gcuirir-se 's an chliar dá chlú. Níor aithris mise ná an chliar ó thús duit trian a mhaith-ghníomh; maith do-chríochnuighthe a mhaith a Oisín, is eadh go fíor. Ní ghéillim, a Phádraig, dod Dhia ná fós dod bhriathraibh leamh-ghlóir gur mhaith é féin ná a ghníomh ó's duine é bhíos gan cath ná slógh. Ní iarrann cath ná slógh teann a Oisín na lann, 'na dháil, Acht ceart d'imirt go coitchionn do réir a thoile de shíor-ghnáth. Creid uaim fós is géill go fíor a Oisín bhaoith nach grádhann Dia, pé aca maith nó olc leat é is é chuir cosc le réim na bhFiann. Do chanais bréag, ní hé Dia rug buadh na bhFiann, ná a mbás; 's dá ndearnadh ceart nó comhthrom riamh do roinnfeadh go fial an t-arán. Ní lugha rug buadh ar an bhFéinn ná dorinn ceart riamh do chách; mar fhiadhnaise air sin, a chléirigh a luighead a gheibhim féin den arán. Nach faghann tú arán is deoch gach mionca is gheibheann an chliar; tuigtear dom gur náireach duit bheith ag samhlughadh mí-chirt le Dia. Má gheibhim-se arán is deoch gach mionca is gheibheann an chliar, A Phádraig, ní mheasaim féin do Dhia go bhfeiceann an leath-riar. Cionnus dob fhéidir do leath-riar an tan dogheibhir biadh mar chách? is cosmhail nach leathchuma sin a Oisín, is minic do ghlámh. A Phádraig, ní chreidfinn do Dhia tusa ná do chliar nach caoin, má's comh minic a bhíos ár mbéile gurb ionann dothéid an roinn. <L 42> A Oisín, ná cuir suim níos mó 'na bhfuairis d'anródh ameasc na gcliar; leathchuma ní dhearnadar ort 's is fearr a n-olc ná maith na bhFiann. Olc agus argain ó gach áird go dtagaid i ndáil na gcliar! is ná rabhair-se saor ón ngoimh níor chosmhail sibh le sluagh na bhFiann. Is olc liom, a sheanóir léith nach ionmhain leat cliar ná Dia; tiocfaidh tráth n-ar díth leat é go doilbh i ndaor-ghlas pian. Is leor liom de dhaor-ghlas pian bheith ameasc na gcliar mar táim ag feitheamh le grásaibh Dé a roinneas go caol an t-arán. Níor chosmhail sibh ná bhur nDia le Fionn ag riar 's ag roinn aráin; Níor mhuirear leis sluagh na bhFiann is a dtigeadh nach iad 'na dháil. Níor amhail duit-se is dod chléir ná d'bhur saor-fhlaith is mór libh cáil; is muirear libh truaghán gan lúth 'nbhur ndáil fá phúdhar i n'aonarán. Dob ionmhain linn-ne is le Dia seanóir liath do bheith dár réir ná bheith saobh-ráidhteach liosta mar bhíos tusa, a Oisín bhaeith. A Phádraig, dodhéanfainn do réir is dob ionmhain liom féin do Dhia acht a mhionca dhuit dá luadh gurbh é rug buadh ar an bhFéinn. Beannacht le cathaibh na bhFiann ba thréanmhar iad 's ba mhaith cáil; aithris dúinn anois le fonn cia rug buadh ar Chnoc an Áir <L 43> Aithriseochad féin sin duit a mhic Calpruinn na salm sámh gleo gáibhtheach mo mhic láimh-nirt le Meargach dána na dtréan-lámh. Gidh gur mian liom a dtrácht súd do bheith ar siubhal le hiomad páirt, leanfad duit má gheibhim riar ar choinsgleo dhian Chnuic an Áir. d'ionnsuigh Meargach na nglas-lann is Oscar go teann i gcomh-ghléidh; A Phádraig, dá bhfeictheá an dís ní mholfá gníomh Aon-mhic Dé. Dobhíomair uile an Fhiann i gcreathaibh diana go tláth le han-uamhain gur thuitim dár laoch le Meargach tréan na gcruadh-lámh. Dobhí sluagh Mheargaigh na lann gan chroidhe, gan ghreann, ag dortadh déar d'eagla marbhtha a gceann-triath le hOscar dian na lann ngéar. A Phádraig, dá mbeitheá-sa id fhiadhain ar gach rian-chuilg-bhéim chruaidh dá raibh ar chorpaibh na laoch neart do Dhé ní bheitheá a luadh. A Oisín, scaoil thort go fóill do bhriathra baoise is lean ded thrácht; Innis dúinn cioca den dís do bhuaidh an gníomh ar Chnoc an Áir. "A Mheargaigh," ar Oscar ós árd "do dhearg mo lámh ar do chorp, do gearradh liom t'fheoil go cnámh tá anbhuaine an bháis ag teacht ort." "Ní heagal liom triall an bháis do theacht ód láimh, a Oscair fhéil; Is dearbh liom do thuitim linn 's a maireann led linn den Fhéinn." "Is dearbh linn, a Mheargaigh chruaidh nach fada uait guais an bháis, 's go dtuitfir-se is do shluagh liom-sa is le sluagh Fiann Fáil." Do ghlac Oscar goimh is fraoch is do thóg a lann lán-bhuadhach; le mire meanman is neart lámh do theilg fá lár Meargach cruaidh. <L 44> Níorbh fhada don laoch ar talmhain an tan d'éirigh go tapaidh arís; do ghaibh náire iar sin an fear is do mhéaduigh i neart 's i ngníomh. Do chaith an dís deagh-laoch glan ó amharc maidne go hiarnóin gan síth gan sosadh gan cháirdeas uch, a Phádraig, i ndian-ghleo. d'fhiafruigh Meargach d'Oscar áigh an dtréigfeadh go lá an ghléadh; adubhairt Oscar: "Do-gheobhair do mhian" is do scuradar iad ar aon. Thugadar an dís lámh ar láimh is ghaibh an fánaidhe a shluagh féin; do ghluais Oscar go calma mear san leirg amach roimh an bhFéinn. Dobhí dream againn go subhach is dream eile go dubhach tláth go teacht do lá arn-a bhárach 's go teacht na námhad 'nár ndáil. Dochuaidh Oscar i n-éide catha 's do ghlac a arm 's a sciath 'na dhóid; do thriall i gcomhdháil 's i gcoinne Mheargaigh mhire, an tréan-leon. d'ionnsuigh an dís an dara lá ar maidin, go lámh-ghrod dian, ag gearradh is ag créachtadh cnámh is níorbh fhada gur gháir an Fhiann. Créad an fáth ar gháir an Fhiann a Oisín na ngliadh, aithris dúinn, ná dearmad, aitchim, do thásc is milis do ráidhte air siúd. Níor gháir mhaoidhte, a Phádraig nua a thóg an Fhiann an tráth úd, acht gáir chaointe agus chráidhteacht gáir gholáin is gáir chumhadh. Créad fá ar gháir an Fhiann úd is fada liom go nochtair fáth? is cosmhail mar leanas do laoidh go raibh Oscar i líon cruadhcháis. Dob é fáth fár gháir an Fhiann a Phádraig na gcliar, go dearbh, an treas bhéim thug Meargach na lann d'fhúig Oscar go fann fá thalamh. <L 45> An tan chonncamair Oscar ar lár do shíleamair is cách go raibh marbh; acht nárbh fhada don laoch chródha an tan d'éirigh go beodha 'na sheasamh. "A Oscair," ar Fionn na bhFiann "ní fheaca riamh do chorp ar lár ar úir talmhan gus indiu ag gaiscidheach dá bhuirbe lámh." "Is dearbh liom-sa," ar Meargach na lann "go mbeidh Oscar go fann gan spás, agus fós an chuid eile den Fhéinn acht tusa is Aodh Beag amháin." "Dubhshlán na Féinne," ar Oscar, "fút a Mheargaigh chruaidh na nglas-lann, ó deargadh liom ar do chorp caomh ní heagal liom féin do theann." "Cuimhnigh 'Oscair," ar Conán Maol "do thuitim don Fhéinn gur díth cuimhnigh gach cath is taom cruaidh do sheasmhais do shluaightibh Fhinn." Do spreag Conán Oscar áigh thug aghaidh go dána ar Mheargach thréan; is ní fheacathas fós, a Phádraig cath ba dhásaighe idir dís laoch. Dob é siúd an cath ba dhian a Phádraig na ngcliar, gan gó, cath gan sosadh, cath gan pháirt cath gan staonadh ba gharbh gleo. Dobhí an dís dob áille cneas Oscar is Meargach adeir mé, an dara lá ar theacht don nóin 's níorbh aithnid a gcló ná a scéimh. Ní raibh ball dá gcorpaibh caomh gan rian créacht is goin lann ó bhathas cinn go bonn trácht dúinn-ne is do chách níor ghreann. "A Oscair cuimhnigh gur led láimh do thuit Gruag-fhear na ndún-ghliadh; má cuirtear le Meargach tú ar gcúl ní haithnid dúinn tú," ar Fionn na bhFiann. <L 46> "Nach cuimhin leat," ar Fionn áigh "gur led láimh a thuit Tailc mac Tréin, 's gach gaiscidheach is trom-shlógh thar lear thug tóir ar an bhFéinn. "Nach cuimhin leat-sa gurab teann bhí Noisniadh flannda an Dúin Óir; ó nach aitheantar do ghnúis linn cluinimís gach tráth do ghlór." Ba dhearbh linn uile an Fhiann nárbh fhada an dias ón éag; ba ghearr gurbh aoibhinn dúinn ar thuitim gan lúth don fhear tréan. Gidh thuit ar talamh an laoch i gcreathaibh 's i n-éag, dar linn, d'éirigh go calma mear arís is dubhairt: "Is díth so don Fhéinn." Dobhí an nóin i bhfogas dúinn is tuigeadh d'Fhionn is do chách go mbadh chuibhe an dís laoch do scur ón ngléidh go lá. Do labhair Fionn leis na fir chalma is dubhairt go mbadh mhaise dhóibh araon staonadh ón gcath de thoil a chéile go héirghe gréine is amharc lae. Adubhairt Meargach na nglas-lann "Is cuibhe sin, a Fhinn mhic Cumhaill, is ní thárla riamh liom féin a shamhail seo de laoch ar lúth." "Ó 'nocht amach, a Mheargaigh chruaidh cuirim suas díot-sa 's d'Fhionn, de ló ná d'oidhche scur go bráth nó gur bás do cheachtar dúinn." Do scuir an dís deagh-laoch an oidhche sin 's ba chréachtach tinn a gcuirp, a bhfeoil 's a gcnámha gan bhrígh, gan bhláth, gan feidhm. Arn-a bhárach ar amharc lae d'ionnsuigh a chéile an dís go dian, ba chalma neart is gníomh lámh ar an talamh dá dtáinig riamh. Dob iad súd, a Phádraig an dís ba gharbh is ba theann gleo 's is fearr a chuireadh go cnámh lann dá láimh dá bhfeaca fós. Ní fheaca fós dís mar iad i neart, i rian 's i dtréan-lúth, i gcalmacht, i mire 's i misneach 's i n-imirt ur-mheanman, dar liom. <L 47> Ní fheaca a samhail araon ag fulaing trom-bhéimeann cruaidh, ag gearradh feola is cneas caomh ag seasamh gan fleadh gan suan. I dtreise, i dtréine 's i lúth gan teirce a bhfonn 'na ndáil, dobhí an dís gan scur ón ngníomh de ló ná oidhche ar feadh deich lá. "A Mheargaigh chruaidh na nglas-lann," ar Oscar go teann ós árd, "is aidhbhéil an náire dhúinn araon a mhoille tá an gléadh ar láimh." "A Oscair, is tú is cruaidhe lámh dár imir im chomhdháil riamh, do thuitim liom is é do chríoch," ar Meargach, "is do líon na bhFiann." "Ní hé mo chríoch ná críoch na bhFiann a Mheargaigh chruaidh na nglas-lann, tuitim mar luadhair led láimh," ar Oscar na ráidhte teann. Do ghlac Oscar na lann ngéar meanma, gér bhaoth a shnuadh; níorbh fhada tar éis an teann-ghlóir go ndubhairt Meargach: "Badh ró-mhaith suan." "Beidh tú ar díth bídh ná suain a Mheargaigh chruaidh," ar Oscar áigh, "nó gur duit ar díth cinn nó domh-sa, mar mhaoidhis, ar lár." Níorbh fhada dhúinn taobh ar thaobh ag feitheamh 's ag éisteacht leo go raibh Meargach ar cúl scéithe ag Oscar na mbéimeann gcró. Ní fhuair sos ná scíth ó Oscar acht gach béim coilg dá leagadh go teann, i bhfoirceann an chomhraic chruaidh de Mheargach gur bhuain a cheann. Do thóg an Fhiann gáir mhaoidhte is cách gáir chaointe go cruaidh; adubhairt mac Mheargaigh na lann "Tagadh fear im chomhdháil uaibh." Tháinig 'na choinne 's 'na chomhdháil Longadán mac Bruaidín na n-each; comh-ainm mhic Mheargaigh na lann Ciardán dob fhoghlach i dtreas. <L 48> Sul tugad tásc an chatha nua Oscar, badh thruagh gan cur i suim, bhí líonta de chréachtaibh móra ó Mheargach cródha na gcruadh-ghníomh. Rugamair ár laoch calma linn ó amharc na sluagh dtréan; is d'iarr cead ar Fhionn an dtús dul do chomhrac an mhic féin. Níor aontuigh Fionn don laoch cháidh dul do chomhrac le Ciardán mear; do cuireadh leigheas 'na chneadhaibh gonta 's is gearr gur dhoiligh uainn an fear. An tan d'fhágamair ár laoch sínte faon ar leabaidh shuain is lucht freastail 'na chomhdháil thángamair do láthair an chatha ar luas. d'ionnsuigh Ciardán go calma is Longadán ba gharbh gleo, is níorbh fhada dhóibh i gcath an tan cuireadh ár bhfear ar feodh. Do thuit, a Phádraig, dár bhFéinn le Ciardán in' aonar an chéad lá deichneabhar is céad d'fhearaibh cruadha ba dhainid uainn Oscar áigh. Do thuit leis an dara lá gan deargadh ar a bhán-chneas caomh, dhá chéad fear ba chalma lúth a Phádraig, ba dhubhach an chéim. An tan chonnairc mac Mórna Ciardán cródha ag ciorrbhadh an tsluaigh do ghluais féin 'na chomhdháil 's níorbh fhada ar lár go bhfuair. Iar dtuitim do Chiardán le Goll do gháir go lom is do chaoin cách; do gháir le lúthgháir an Fhiann gidh nár shaor iad ó dhíombáidh. Tháinig dearbhráthair do Chiardán dár ba chomh-ainm Liagán mear; ba chródha calma an laoch 's ar fheabhas na Féinne d'fhógair cath. Tháinig i gcomhlann leis siúd Céirín mac Lughach ba dhian lámh; níorbh fhada dhóibh, a Phádraig naomhtha go raibh fear na Féinne ar lár. Tháinig an dara fear den Fhéinn darbh ainm Maoghnas mac Labhráin; do thuit féin is céad 'na dheoidh le Liagán cródha i n'aonarán. <L 49> Do ghluais Conán nár dhian i gcath 's nár iarr cáil gaiscidh ná gnímh i ndáil Liagáin 's ar dteacht do luaidh "Is baoth do chuaird, a fhir mhaoil." Iar dteacht do Chonán i bhfogas dó do thóg Liagán go cródha a lámh; "Is treise ort an fear ar do chúl ná mise romhat," ar Conán. d'amharc Liagán cródha 'na dhiaidh is ba thapaidh an iarracht ag Conán, ní ráinig leis féachaint tar ais an ceann gur scar ón muineál. Níor sheasaimh Conán an ball is níor iarr fear do theacht in' áit; do ghluais de thóir reatha fán bhFéinn is do chaith a lann féin as a láimh. d'fhiafruigh Faolán den fhear mhaol créad mar chéill nár sheasaimh an ball, gur náireach an gníomh dorinn 's gur le ceilg do thuit Liagán ann. "Dá dtigeadh liom-sa d'aon-bhéim an sluagh go léir do chur i ndísc le ceilg, níor nár liom an bheart 's ní bhfaghaidís fasc ameasc na bhFiann." "Imthigh," ar Faolán ós árd "is glac id láimh do lann arís; fógair cath go calma cródha ar an bhfear den tslógh is fearr gníomh." "Ní ghabhaim do chomhairle," ar Conán "gibé neach n-ar nár leis mo ghníomh fógradh féin cath is comhrac ar fhear nó dhó den tsluagh-bhuidhin." "Triall im dháil-se," ar Faolán "is congaibh láimh liom san ngléidh má thuitim leis an té thiocfas goir-se chugat fear den Fhéinn." "Ní rachad im aonarán ná id dháil-se, ar Conán Maol; "dá mbadh tuitim duit-se ann níorbh é am dom bheith ag glaodhach." "Tar mar aon liom a fhir mhaoil is tabhair leat arís do lann; ná fan im fhochair má's áil má's eagal leat cách dod cheann." Do thriall Faolán is an fear maol go rángadar araon cos ar chois an áit 'na raibh Liagán ar lár "'Fhaoláin," ar Conán, "bí id thost!" <L 50> Do thóg an fear maol a lann 's do rith go teann tar ais fán bhFéinn; d'fhuagair Faolán an cath go hárd ar fheabhas slógh cách i gcomh-ghléidh. Tháinig go héascaidh 'na chomhdháil laoch corpánta ba gharbh glór dá ngoiridís de ghnáth Daolchiabh a lann 's a sciath 'na dheas-dóid. Níorbh fhada an dís i dtroid na lann go bhfeacamair, is ba ghreann le cách, Faolán cliste, ár ngarbh-laoch ar cúl scéithe ag Daolchiabh áin. Do thógadar cách gártha grinn gér dhoiligh a ngnaoi tré bhás Liagáin; do thógamair-ne gártha goil le tréigean nirt ár bhFaoláin. Do-chualaidh Oscar ár n-uall-gháir ar a leabaidh ar a raibh go fann "Tá an cath coitchionn," ar sé "'s ní bheidh neach den Fhéinn fá cheann." Níorbh fhada go bhfeacamair ag teacht an laoch calma ar tréan-lúth; níorbh fhios dúinn gurbh é bhí ann gur bheannuigh go ceannsa d'Fhionn. "Do shíleas, a Fhinn," ar Oscar áigh "an tan chuala an gháir dobróin nach raibh laoch oscurtha ar an gcnoc is duine agaibh nach raibh beo." Dobhí Faolán is Daolchiabh áigh i ngleo go dána 's i gcomhrac chruaidh ag gearradh feola is corp caomh a n-amharc araon ba thruagh. D'iarr Fionn ar an laoch calma Oscar aigeanta is é a luadhaim, dul arís tar ais don dún is gan fuireach fá lúth na sluagh. "Ní rachad tar m'ais, a Fhinn cháidh," ar Oscar nár thláth i ngliaidh, "nó go bhfeasad ciaca den dís a thuitfeas san ngníomh go dian." <L 51> Dobhí Faolán dá thraochadh go mór ag Daolchiabh ba chródha teann, "a Fhaoláin," ar Oscar na lann ngéar "do thuitim le Daol níor ghreann," D'fhéach Faolán, is ba chruaidh a chás ar Oscar is díombáidh 'na ghnúis; "A bhláith na laoch gcalma," ar sé "má thuitim ná tréig mo chúis." "Má's tuitim duit le Daolchiabh a Fhaoláin, gidh tréan a throm-shlógh, tuitfead-sa agus sluagh na bhFiann nó tuitfidh Daolchiabh id dheoidh. "Cuimhnigh, 'Fhaoláin," ar Oscar tréan "gurbh iomdha laoch do thuit led láimh, is nach cuibhe dhuit i n-amharc na bhFiann gan seasamh le Daolchiabh i ndáil." Níorbh fhada dhúinn mar sin go bhfeacamair, is b'ionmhain an scéal, Daolchiabh ag Faolán gan cheann is thógamair gáir le greann mar d'éag. Do ráidh Oscar de ghuth árd "Tigeadh cách uile d'aon tsuim is gheobhaidh cath coitchionn garbh gan mhoill le fearadh ó shluaightibh Fhinn." "Ní scurfad-sa," ar Faolán na lann "go dtuitidh ann tuilleadh den tslógh lem láimh féin 'na haonarán muna gcuirtear le cách mé ar feodh." Innis dom, a Oisín, gan bhréag má's sibh-se an Fhiann dob fhearr lúth, créad nach cath coitchionn teann fuair Meargach 's a dhream ar dtús?" A Phádraig, níor ghnáth leis an bhFéinn gan rogha gléadh a thabhairt do chách; níorbh ionmhain leo cealg ná meang ná neach den dream níorbh é a cháil. <L 52> Níor dhiúltuigh an Fhiann le n-a linn i gcath ná i gcoimheascar na sluagh dtréan, cath coitchionn nó aonarán do thabhairt do chách d'iarrfadh é. Ded thuarasgabháil go fíor lean go bhfaghaimíd críoch catha an áir, nó ar thuit an fear borb de ghnáth a goirtear leat Faolán. Tar éis Daolchiabh a chur chun báis d'iarr Faolán cead ar Fhionn dul do chomhrac gan cháirde ar bith le laoch eile de shluagh chách. Aontadh na Féinne an tan fuair d'fhógair go cruaidh cath ar chách; tháinig laoch dár ba chomh-ainm Cian mac Lachtna 'na chomhdháil. d'ionnsuigh an dís deagh-laoch a chéile go tréan, calma, cruaidh; níorbh fhada gurbh aoibhinn dúinn is cách go dubhach fá lán-ghruaim. Ní thug Faolán an dara béim chun Céin mhic Lachtna na gcruadh-lámh an tan dochonncamair ag teacht an ríoghan chailce fá dhéin an áir. Do thuit mac Lachtna le Faolán sul ráinig sí i bhfogas dúinn; do scuir an gleo ar gach taobh ag feitheamh na déagh-mhná úd. Do tógadh le cách gártha caoi ar aithne na rí-mhná dhóibh; dobhí an Fhiann 'na sost go huile dá hamharc ag sileadh na ndeor. Ar a ceann dobhí folt órdha a Phádraig, ní gó a mhaoidhim. nach feaca tusa ná do Dhia a shamhail de chiabh ar aon mhnaoi. d'fhiafruigh sí de ghlór shochma cá raibh Fionn oirdhearc, rí na bhFiann, nó ar thuit a céile caomh mear is a dís mhac cár ghaibh siad? "Cia hé do chéile caomh," ar Fionn "innis dúinn, is do dhís mhac? má's tuitim dóibh ar Chnoc an Áir dogheobhair a dtásc, a bhean." "Ainm mo chéile ba mhór buadh Meargach cruaidh na lann nglas, 's mo dhís mhac, Ciardán ba thréan is Liagán nár thréith i gcath." "A ríoghan cháidh," ar Fionn na bhFiann "do thuit an triar do luaidh tú, gidh gur thapaidh lámh-thréan i gcath 's i ngléidh iad 's i lúth." <L 53> Do scread is do gháir an rí-bhean is a basa do ghread le cumha, do shil go guirt frasa deor is dubhairt "Mo bhrón! cá bhfuil mo thriúr?" Do ghluais an ríoghan chailce go dian ag screadaigh fán ár go ráinig sí an áit go beacht 'na raibh a fear 's a dís mhac ar lár. Do thionóil an Fhiann anoir 's aniar 's do thionóil cách mar iad go tláth ó gach taobh is áird den chnoc ag éisteacht le caoi-ghuth na mná. A Phádraig, ní fheacaidh do Dhia mór do chliar fós, ná tú féin, macasamhail na mná úd i bpearsain, i gclú is i méin. An tan tháinig ós cionn na gcorp do stoith a folt ar dhath an óir, do shín tarsna ar an dtriúr gan tapadh gan lúth gan treoir. d'athruigh a héadan maiseach mín a dearca grinn 's a dearg-ghruadh, a leaca, a béal 's a cruth go léir a samhail don éag ba thruagh. Níorbh fhada dhúinn, a Phádraig, mar sin go ndeachaidh sí i néallaibh báis; do thóg an námhaid uall-chaoi ghéar is an Fhiann féin bhí fá dhíombáidh. Do shíleamair-ne is fós cách go bhfuair bás an ríoghan cheannais; tháinig 'na cruth tar ais arís 's do chan an chaoi-laoidh mar leanas: <L 54> <B 1806-55lsc 19T> LAOIDH MNÁ MHEARGAIGH. .i. Caoine Áille Shnuadh-gheal ar Chnoc an Áir. A Mheargaigh na nglas-lann ngéar, dob iomdha gliadh is tréan-chath i dtionól sluagh 's id aonarán do thuit led chruadh-láimh-se seal. Níorbh fhiadhain mé go raibh 'na ndeoidh deargadh leoin ná créacht id chorp; 's is dearbh liom gur ceilg, a ghrádh, 's nach neart lámh do bhuaidh ort. Dob fhada do thriall i n-imchéin ód thír ba chaomh go hInis Fáil d'ionnsaighe Fhinn is na bhFiann do chealg mo thriar don bhás. Díombádh dod chéile do cheann do chaillis le meang na bhFiann, 's mo dhís óglách, mo dhís mhac mo dhís d'fhearaibh ba gharbh gliadh. Mo chumha! mo bhiadh is mo dheoch mo chumha! mo chosc ó gach áird, mo chumha! mo thriall i n-imchéin is gur chailleas mo laochradh cáidh. Mo chumha! mo dhún ar lár mo chumha! mo scáth is mo sciath, mo chumha! Meargach is Ciardán mo chumha! Liagán ba bhreágh cliabh. Mo chumha! mo choimhéad is mo dhíon mo chumha! mo bhrígh is mo theann, mo chumha! mo chosnamh ón olc mo chumha anocht sibh go fann! Mo chumha! mo lúthgháir is mo ghreann mo chumha! mo gheall i ngach áird, mo chumha! mo lúth is mo neart mo chumha ó 'nocht amach go bráth! Mo chumha! mo threoir is mo thriall mo chumha! mo mhian go lá an bháis, mo chumha! mo bhláth is mo scéimh mo chumha mo laochradh ba cháidh. <L 55> Mo chumha! mo leaba is mo shuan mo chumha! mo chuaird is mo theacht, mo thruagh! m'éide 's mo bhládh mo chumha chráidhte mo thriúr fear! Mo chumha! mo mhaise is mo scéimh mo chumha! mo shéada is mo thaisce, mo chumha! mo chiste is mo mhaoine mo chumha! mo thrí coinnle gaisce. Mo chumha! mo cháirde 's mo ghaol mo chumha! mo mhuintir 's mo charaid, mo chumha! m'athair is mo mháthair mo chumha 's mo chás sibh marbh! Mo chumha! mo pháirt is m'fháilte mo chumha! mo shláinte gach am, mo chumha! mo mheidhir is mo shólás mo dhoiligh dóláis sibh go fann! Mo chumha! mo shleagh is mo lann mo chumha! mo cheannsacht is mo ghrádh, mo chumha! mo thír is mo bhaile mo chumha sibh do scaipeadh óm dháil! Mo chumha! mo chuan is mo chaladh mo chumha! mo thairbhe is mo shéan, mo chumha! mo mhórdhacht is mo ríoghacht mo chumha is mo chaoi sibh go héag! Mo chumha! mo rath go hiomlán mo chumha! m'imreasán gníomh, mo chumha! mo thionól slógh mo chumha! mo thriar león ngroidhe! Mo chumha! m'imirt is m'ól mo chumha! mo cheol is m'aoibhneas, mo chumha! mo ghrianán is mo bhantracht mo chumha channtlach sibh claoidhte! Mo chumha! m'fhonn agus m'fhiadhach mo chumha! mo thriar dearbh-laoch, mo chumha! och, mo chumha iad 's a leagadh i n-imchian don Fhéinn! D'aithin mé ar na slóghaibh go tréan dobhí i ngléidh ós comhair an dúin, ar an bhfoghar i nglinntibh an aeir nárbh fhada an baoghal óm thriúr. <L 56> D'aithin mé ar an bhfoghar-ghuth sídhe ag teacht go cinnte im chluais nárbh fhada uaim goimh nua-scéil bhur dtuitim is é do thuair. D'aithin mé i dtús an lae do scar mo thriúr laoch liom ar amharc deor fola 'na ngruadh nárbh fhilleadh fá bhuadh dhóibh chugam. D'aithin mé ar ghuth na mbadhbh i nbhur gcathair mheidhir gach nóin, ó scarabhair liom go crothach caomh gurbh fhogas dom léan is brón. Nach cuimhin liom, a thriúir ba chaomh gur mhinic mé libh dá luadh dá mbadh teacht go hÉirinn daoibh nach feicfinn bhur ngnaoi fá bhuadh. D'aithin mé ar ghuth an fhiaigh gach maidin ó thriall sibh uaim gur thuitim do cheachtar díbh mo dhainid is fíor an duan. D'aithin mé, a thriúir ba cháidh ar ndearmad bhur n-ál-chon daoibh nárbh fhilleadh dhaoibh don tír le buadh gan cheilg ó shluaightibh Fhinn. D'aithin mé, a choinnle gaisce sruth an easa le taobh an dúin bheith i n' fhuil le linn bhur dtriall an fheall riamh go raibh i bhFionn. D'aithin mé ar chuaird an fhiolair gach nóin ag filleadh ós an dún nárbh fhada go gcluinfinn féin tásc droch-scéil ón dtriúr. D'aithin mé an tan d'fheoidh an bile 'dir ghéag is dhuille ós comhair an dúin. nár theacht fá bhuadh tar ais daoibh ó chealgaibh Fhinn mhic Cumhaill. "Ná hiomcháin Fionn, a ríoghan áigh is fós ná hiomcháin sluagh na bhFiann; ní le cealg ná le meang do thuiteadar ann an triar." Ní thug an ríoghan freagra ar bith ar Ghráinne 's níor chuir suim 'na glór, acht leanamhaint dá réim ag caoi go fras ag síor-shileadh deor. D'aithin mé ar amharc 'bhur ndiaidh an lá do thriall sibh ón dún, ar eitil dubh-fhiaigh romhaibh amach nár chomhartha maith ar chasadh chugham. <L 57> D'aithin mé ar choin Chiardáin ag glam-gholán gach nóin, nárbh fhada go bhfaghainn mo phian bhur dtásc, a thriair, mo dhobrón. D'aithin mé ar laighead mo shuain gach n-oidhche buan fá shruthaibh déar, óm roscaibh ó scar sibh liom nár thuar cumhdaigh daoibh-se é. D'aithin mé ar thaidhbhreamh anbhuain do theasbáin mo ghuais dom féin gur gearradh mo cheann 's mo lámha díom gur sibh-se dobhí gan réim. D'aithin mé ar Uaithnín bhinn-ghlórach gadhar ba ró-shearc lem Liagán, ag glamghail gach maidin go moch mo thriúr go roibh i gcruadhchás. D'aithin mé nuair teasbáineadh dom an loch fola ar áit an dúin, torchartha go raibh mo thriar ón gceilg riamh nár shaor Fionn. "Ná bí ag aithis Fhinn," ar Gráinne "a bhean gidh cráidhte do chroidhe; tréig feasta bheith ag iomcháineadh na bhFiann mórdhálach ná Finn." "A Ghráinne," ar ríoghan na n-ór-chiabh "dá mbadh leat an triar so ar lár, iomcháineadh is aithis níor leor leat mar dhíoghal dearbh i n-a mbás." "Dá bhfanaidís 'na gcathair féin a ríoghan séimh," ar Gráinne Fhinn, "'s gan teacht ag díoghailt bháis mhic Treoin ón bhFéinn níor dhóibh badh dhíth." "Dá mbadh tuitim dóibh le comhthrom lann gan cheilg ná meang, a Ghráinne chaoin, ní iomcháinfinn-se an Fhiann is ní mhairid chun fiadhain linn." "Dá mairidís, a ríoghan cháidh ní iomcháinfidís féin an Fhiann, mar is fiadhain duit a gceann nach le meang do leagadh iad." <L 58> "Dob fhéidir, a Ghráinne, adeirim a leagadh le ceilg 's le meang is i ndiaidh bheith craiplighthe dhóibh a ndí-cheannadh le fóirneart lann." "Creid uaim, a ríoghan," ar Gráinne "nach raibh cealg san láimh, ná meang, do leag Meargach na lann nglas is do theilg le neart de a cheann. "Innsim duit fós gan bhréag an dís do leag go faon do chlann, nár chuibhe aithis do thabhairt dóibh a ríoghan óg 's go bhfuilid gan meang." "A Ghráinne," ar an ríoghan áigh dár chomh-ainm Áille Gheal-snuadhach, "ní chreidim uait ná ón bhFéinn nár thuitim dom laochradh mar luadhaim." "Ná bí feasta liom dá luadh is ná glac tríd guais, a Áille gheal; ní raibh ceilg riamh san bhFéinn 's ní mó leigid le héinne a gceart." "Innsim duit fós gan bhréag nach táinig riamh laoch 'na ndáil Rug a mbuadh i gceart na lann is go mbeid amhlaidh go lá a mbáis." "Dá dtugaidís ceart don triar a Ghráinne ró-fhialmhar, i ngléidh, is dá sluagh tréanmhar cathbhuadhach is dearbh gur bhuan iad dá n-éis." "A Áille Gheal-snuadhach," ar Gráinne Fhinn "ó nach creidtear leat sinn dá luadh, leagfaidh an Fhiann is ní le ceilg tuilleadh ar an leirg ded throm-shluagh." "A Ghráinne," ar an ríoghan óg "ar son na gcródh-fhear do dhul d'éag, tá dearbh-dhóigh agam as cách go gcuirfid ár ar an bhFéinn." <L 59> "A Áille," ar Gráinne an ghrinn "is dearbh linn gur fada do thriall tar maraon liom 's leis an bhFéinn go gcaitheam le chéile deoch is biadh." Do dhiúltuigh Áille Gheal-snuadhach an cuireadh fuair ó Ghráinne Fhinn is dubhairt nár chuibhe léi féin fleadh ná féasta ó lucht a ngníomh. "Go ngearrtar mo chorp fám lár!" do ráidh Conán de gharbh-ghlór, "go n-íocfair-se, a Áille Gheal-snuadhach iomcháineadh ár sluagh-ne gan chóir." "A fhir mhaoil is gránna deilbh ar aon leirg dá bhfeaca fós, is dearbh liom gur íocas go cruaidh a n-iomcháin is ba thruagh an sceol." "Íocfaidh tú níos cruaidhe," ar Conán "aithis is iomcháin na bhFiann; bainfead-sa do cheann ór-fhuilt díot má gheibhim cead Fhinn gan chiach." "Gidh mór toirteamhail do chorp 's gur leathan, lom, crot do mhaeil, is tú reamhar-chnámhach righin-fhéitheach mear geallaim-se nach maith an laoch." Do thógamair uile, an Fhiann gáir ba dhian grinn, is cách, an tan d'imdhearg an bhean an fear maol leamh, is d'iomcháin. Do ghlac an fear maol mór-fhearg is do labhair de gharbh-ghuth árd: "Cúis chaoi is srotha déar guidhim don Fhéinn is do chách." Tharraing a lann as a thruaill taisce is thug sídhe garbh chun na mná; do bhuail Oscar air cruadh-bhéim do bhain fuaim soiléir as a lár. D'uaill Conán is d'fhéach go truaighe ar Oscar na gcruadh-lann ngéar, adubhairt, "'Oscair, is nár an gníomh do ghoinis mo chlí ó thaobh taobh." <L 60> "Ní ghoinfinn do chlí ná do chorp acht go bhfeaca gurbh olc do mhéin; níor chuibhe dhuit nochtadh do chlaidhimh ar amharc gnaoi na mná is a scéimh." "Níl mo shuim i scéimh na mná 'na gnúis áluinn ná 'na gnaoi, is measa liom aithis gan chiall agus iomcháin na bhFiann agus Finn." Do ghluais Fionn 's an Fhiann ón gcnoc is Oscar aco 'na fhear cinn-riain; do thriall cách 's an ríoghan séimh ar a dtaoibh féin go prap mar iad. Arn-a bhárach tháinig an Fhiann go goimheamhail dian chun áir 's níorbh fhada go bhfeacamair ag teacht Áille Shnuadh-gheal agus cách. Do ghluais Gráinne 'na gcomhdháil is rug ar láimh ar an ríoghain óig; comhshnadhmtha ar aon rian mar sin thángadar go cliste i dtús an tslóigh. Fán am n-a rángadar sinn do sheinn Dáire go binn cath-cheol. do sheinn Fionn an Barr Buadh is do ghairm fá luas a throm-shlógh. "A Áille Shnuadh-gheal," ar Gráinne "an amhlaidh is áil leat dís laoch do dhul i gcomh-ghléidh na lann nó cath coitcheann ar gach taobh?" "A Ghráinne," ar Áille gheal-snuadhach "is amhlaidh is cuibhe ar gach taobh triocha de laochradh na bhFiann is triocha mar iad i gcomh-bhéim". "Gairm chughat do thriocha laoch (ar Gráinne) ar an leirg 'na n-aonarán; goirfead-sa triocha na bhFiann go dtugaid cath dian ar Chnoc an Áir." "A Thuardáin," ar Áille Shnuadh-gheal "do thuit led láimh i n-aon ló triúr agus céad fear calma tar-se ag tagradh id cheann gleodh." <L 61> "A Chiabháin," ar Gráinne ós árd "do thuit led láimh-se i n-aon chath trí chéad agus sé fir déag seasaimh ar thaobh le n'ais." "A Mheanúir," ar Áille Shnuadh-gheal "dobheireadh an fiadh leat ón sliabh le rith do dhá chos lúth-chruaidh ní meathta is dual do ghliadh." "A Ruathaire," ar Gráinne Fhinn "ní bhriseann fád throigh an críonán le déine do thóir ar lom-lúth beir cliste do súd i gcomhdháil." "A Chonaráin nár fhág riamh cnámh ná fiacail slán ag laoch dár fhear leat cath agus gleo measaim gurab cóir tú ghlaodhach." "A Choscaire," ar Gráinne go teann "do chuireadh an ceann d'aon-bhéim míle ón gcolainn d'fhearann úr gabhaim-se tú 'na chomh-ghléidh," "A Eirire na mór-chréacht ar chorpaibh tréan-laoch do chuir, ní meathta is dual do ghlia is cuimhnigh ar an dtriar do thuit." Dobhí an dís de mhnáibh áilne Áille is Gráinne, bean Fhinn, ag gairm 's ag togha na bhfear gur líon triocha beacht ar gach taoibh. d'ionnsuigh na tréan-fhir a chéile gach dís garbh-laoch i gcomh-ghléidh; i bhfoirceann an chatha níor mhair den líon a Phádraig, acht dís den Fhéinn. Dár dtriochaid-ne do mhair an dís is fann mo chroidhe de bheith dá luadh; ní tréigfear liom mo thrácht go fóill a Phádraig ón Róimh an chreidimh chruaidh. An tan dochonnairc an Fhiann an tuitim go dian ar chách, do thógadar trí ghártha grinn ba chlos i nglinn is i n-árd. "A Áille Gheal-snuaidh," ar Gráinne "is mór an cás ar gach taoibh - ár na laoch ba chruaidh gaisce triall leat 's a maireann ded bhuidhin." <L 62> "Ní thriallfad féin ná iad súd a Ghráinne, dár ndúthaigh féin nó gur thuitim dóibh go deireadh go bhfaghaid díbheirg ar an bhFéinn." "Innsim duit, a Áille Shnuadh-gheal go mb'fhearr daoibh stad den tóir, go rochtain bhur dtír áluinn féin nó fear scéil ní rachaidh beo." "Ní triall dúinn dár dtír, a Ghráinne gur tuitim d'iomlán ár slógh, nó go mbeiream linn i ndíoghal chách ceann Fhinn cruadh-lámh i ngleo." An tan dochualaidh sluagh na bhFiann glór ainmhianach na mná úd do sheinn Fionn an Barr Buadh caismeartha is fuaim-gháir dúinn. Do chruinnigh ó gach áird den chnoc an líon againn dobhí ar bun ann; adubhairt Fionn de ghuth árd linn "Comh-ghleo is díoghal daoibh anois go teann." Ní raibh ársa ná óglach mear de shluaighte calma cródha Fhinn nár ghlach go prap arm is éide is ghlac cách gan staonadh mar sinn. "A Áille Shnuadh-gheal, is doiligh liom do bhriathra," ar Fionn na gcruadh-ghleo, "innsim duit is ní glór bréige nach mairfidh agat aon neach beo." Do sheinn Fionn annsan ós árd an Dórd le gár-ghoimh chun gliadh, d'ionnsuigheadar a chéile ar gach taobh d'fhearadh tréan-chatha go dian. Uch, a Phádraig, dob é siúd an cath ba thréine is ba chalma teann-ghleo dár fearadh ó thús an domhain is don ríoghain teann ba dhobrón. Do thriall Oscar i dtús na bhFiann 's a lann líomhtha 'na dheasdóid go rángadar féin is cách leirg an áir is an chomh-ghleodh. A Phádraig, ní chanaim acht fíor gér chruadh-lámhach gníomhach cách, do thuiteadar uile leis an bhFéinn acht triar's an déagh-bhean amháin. <L 63> Do thuit san gcath úd ba gharbh dian de líon sluagh na bhFiann féin deichneabhar agus sé chéad fear de laochradh ba gharbh gliadh. d'imthigh an ríoghan 's an triúr úd is níorbh fheas dúinn cár gabhadh leo; ba dhubhach dóibh ar a dtriall a Phádraig na gcliar, 's ba dhobrón. Ag sin críoch an chatha chruaidh a Phádraig nua na mbachall mbán; ag sin an fáth n-ar bhaist an Fhiann ar an gcnoc so thiar Cnoc an Áir. <L 64> <B 1781-1823ls 18D> <U Anaithnid> ANMANNA NA BPRÍOMH-LAOCH DEN FHÉINN. do thuit ar Chnoc an Áir le sluagh Mheargaigh. Innis dúinn, a Oisín, gan gó na laochradh cródha den Fhéinn, i n-éagmais an triochad cháidh, do thuit san Ár-chnoc i ngléidh. Tuarasgbháil do-bhéarfad duit ar gach príomh-cheart-gharbh-laoch do thuit ar an gCnoc le cách is leis an bhfear dána, Tailc mac Tréin. Do thuit ar an gcnoc so thiar Conn Ciabhrach ba gharbh gleo, dob fhearr lámh is neart i ngléidh ná Mac Dé gidh leat is mór. Is ann do thuit, 's is díomdha leam Draladh Flannda ba bhuan cath d'imreochadh ar lúth i láimh-ghníomh le Mac Dé Bhí 's ní thiubhradh cead. Is ann do thuit, 's is truagh linn Luanán Gaois na dtrom-lann, a thugadh an torc ón sliabh de rith lán-dian a gharbh-bhall. Is ann do thuit Cruadhán calma d'itheadh an mart d'aon phroinn is dá fhichid bairghin den arán dá maireadh ba ghráin leis cliar na Roimhe. Is ann do thuit Caol luaimneach ar lúth ba luaithe ná an ghaoth; Ciarnán na gcréacht-lann gcruaidh dá maireadh níor shuairc dod chléir. Is ann do thuit Diorcán mear dob fhearr i gcath ná Dia úd; do ghearradh cuirp agus cnámha is do roinneadh an t-arán go húr. Is ann do thuit Caol duanach mear Bolgaire, Searc is Criagán, ceathrar garbh de laochradh cruaidh mo dhainid gach uair is mo dhíombádh! Is ann do thuit Liagán mín-ghéag ba chliste is ba thréan i gcath, dobhíodh ag freastal na bhFiann go fairsing úr-fhial 'na sheal. <L 65> Is ann do thuit Meangán caomh ba thorchartha béim i dtrom-ghleo, Meanduire is Cianadán calma triúr ba mhór maith gan gó. Is ann do thuit Lorgaire ba theann Ciardán Donn ba chneasta méinn, Gorgán do choscaradh cnámha Mianán is Donn Gláire ba thréan. Is ann do thuit Céirín cos-chaol Cruadhán is Aodh na n-ór-mheann. triar dob fhairsing cáil is clú is ba mhaith lúth i ngleo na lann. Is ann do thuit Follmhán buadhach Biasán, Luaine, Daoise is Láig Cainte, Leanán, is Gáine séimh Druadhladh, Blaodh agus Ciantáir. Is ann do thuit Cúrnán beodha Roighne, Glóirne, Ciar is Brad, Beallaire, Cúirnín is Meanndán Laisne, Fraoch, Niall is Glas. Is ann do thuit Muallán na n-each i gcruadh-dháil na gcath ba theann, Agus iomad eile, a Phádraig nua nach fuilim a luadh anois ann. <L 66> <B 1823-60 19T> <U Anaithnid> SEILG LOCHA LÉIN. Innis dom má's cuimhin leat cár trialladh leat is leis an bhFéinn ar bhfágáil an Ár-chnuic daoibh; lean go fíor is ná can bréag. Do chruinnigheamair ár gcoin 's ár ngadhair, a chléirigh, fá fheidhm is ní bréag; do luadhamair uile dul do sheilg ar bhruach 's ar leirg Locha Léin. Is fada mise, a Phádraig nua gan deigh-bheatha ag luadh dhuit scéal; ní cosmhail leat ná led Dhia gur ionmhain libh an Fhiann ná mé. Tabhair tuarasgabháil na seilge dhúinn a Oisín, is fúig t'iomcháin; Innis anmanna na gcon saoithe 's na ngadhar dob aoibhinn guth-gháir. A Phádraig, dogheobhainn go lá an bhráth imtheacht is trácht ar an bhFéinn, ar a gconaibh 's ar a ngadhair ghuth-bhinn uch! is truagh an ní bheith dá n-éis. Gluaisimíd-ne an líon do mhair tar éis catha an Áir don Fhéinn go rángamair an faithche féar-ghlas úd ar bhruach-chiumhsaibh Locha Léin. Sin é an loch is áille scéimh dá bhfuil fán ngréin go beacht; is iomdha stór atá ón bhFéinn ann gan bhréag i dtaisce anocht. Innis dúinn, a Oisín fhéil cionnus d'fhan ón bhFéinn san loch; cia aca ór nó airgead é is créad an chéim dorinn a chosc? <L 67> Atá annsúd san taobh thuaidh caogad lúireach gorm glas; atá ann san taobh thiar caogad clogad ar aon leacht. Atá ann san taobh theas deich gcéad claidheamh leathan glan, deich gcéad sciath 's an Dórd Fiann 's an Barr Buadh ar aon rian. Atá ann san taobh thoir ór is éadach go leor is goil (?), stór dob iomarcach le rádh thigeadh i gcéin gach lá, le muir. A raibh againn de chonaibh saoithe is de ghadhair ghuth-bhinn dogheobhair uaim, gidh doiligh do sheanóir 'na ndeoidh a Phádraig, fá bhrón dá luadh. Dobhí ann Sceolann agus Bran Lonaire, Brad agus Lomúth, cúig coin i dtús seilge is gnímh nach scaradh choidhche le Fionn. Dobhí ag Fionn de ghadhraibh guth-bhinn Uaithnín bríoghmhar is Uaill-bheo, Steallaire, Reachtaire is Dian-rás Callaire, Fiadhmán is Sciorlóg. Dobhí aige Manaire is Tréan Luas, Saothar, Searc is Cuaird, Bandaire, Cathbhuadh is Liasán Radaire, Grianán agus Fuaim. Dobhí aige Lom-bhall is Manarán Feargach, Fearán, Bonn is Rás, Cnagaire, Féirín agus Dallúir Meallaire, Tréan-lúth is Rinn-bharr. Dobhí aige fós Duanán mear Suanán, Beart agus Feall, Leagaire, Foraire is Sliabhán Crithire, Iarmharán is Geall. Ag sin agat, a Phádraig bháin an líon con áille agus gadhar tréan a rug Fionn ó chnoc an chatha go leirg 's go sleasaibh Locha Léin. Dobhí ag Oscar de shaoith-chonaibh Fead is Fosta, Cluain is Faobhar, Aire, Mire, Faire is Gual Daol, Gruaim, Fíor agus Caol. Dobhí 'na ndáil de ghadhraibh binne Cleas, Filleadh, Maig is Ruaig, Altán, Faraire, Sídh-chuaird is Géar Dranaire, Réim, Obann is Cuan. Dobhí aige Lorgaire, Feitheamh is Bonn Coscaire, Feam, Bualtán is Fraoch, Cealgán, Meang, Preabaire is Pian Stracaire, Rian, Glórán is Caomh. <L 68> Dobhí ag Faolán de chonaibh áille Adhnuaill ághmhar, Uaill is Fosta, Barcán, Feamaire, Caolán is Cuach Daolán, Suan, Earr is Fothrom. Dobhí aige de ghadhraibh binn-ghlórach' Marbhán, Forógra, Fiar is Teilg, Colgan, Fáscadh, Snámhán is Creach Léirscrios, Feall, Uaill-bhinn is Leirg. Dobhí aige fós Glaisín is Bialán Formaoil, Ciarbhán, Gluais is Lorg, Truaghnán, Ciarbhocht is Cian-chuaird Ochtán, Iolghuair, Fleadh is Dochar. Dobhí ag Goll, de chonaibh saoithe Gluaire, Bíodhgadh, Créacht is Arc, Cian-radharc, Éisteacht agus Páirt Tréan-lúth, Báire, Eiteal is Feas. Dobhí aige Fulang is Éadtrom Fuarán, Éaga agus Teannán, Árd-léim, Sár-rith agus Imchian Garbhán, Fial agus Leannán. Dobhí aige de ghadhraibh uaill-bhinn Bog-léim, Scíth, Golán is Tóir, Searbhán, Grod-uaill agus Seachrán Foluaim, Fead-gháir is Ranntóir. Dobhí aige fós Maoilinn bhinn Tuargaire, Ring is Amalán, Drannaire, Nimh-fhiacal is Stracadh Cluanaire, Trom-ghearradh is Searcán. Dobhí de chonaibh ag Mac Lughach Seabhac, Lúingeach is Éirleach, Mór-tháin, Cumán is Fuarma Aolán, Scuaine agus Faobhar. Dobhí aige de ghadhraibh beodha Luaidreán, Seoladh agus Taca, Cúl-fhaobhar, Mion-gháire agus Stuaim Biadán, Bruachaire is Casadh. Dobhí aige fós Iomlán is Cruaidh Caorán, Duairc agus Cuileog, Argain, Breac-bhall is Donúir Mear-bhall, Fionnúir is Truslóg. Dobhí ag mac Rónáin ghrinn de chonaibh luaithe agus saoithe Cuan-choimeád is Machaire mear Cnámhach, Úrlach is Gaoithe. Dobhí aige fós Niamhrach luath Ainmhear, Tuairt agus Néall, Eolach, Ladrain is Bolg seang Meanma, Feam agus Traost. Dobhí aige de ghadhraibh foluaimneach' Craipléir, Suan, agus Toisc, Cúinne, Géagán, Docht is Dóich Buanán, Fóir agus Foisc. Dobhí aige Duardán is Snap Lomán, Cath agus Coimheascar. Caibín, Gealán is Luath-ghléas Feoithnín, Béas agus Baoiste. <L 69> Dobhí aige fós Garbh-uaill ghéar Fuaithín, Taom agus Lorcán, Alpaire, Grod-gháir is Tearc Cuanair, Bonnlaice is Uamhán. Dobhí ag Diarmaid ua Duibhne do chonaibh saoithe i lom-lúth Cóisir, Nóinín is Géar-léana Duilleog, Léim-fhada agus Clúid. Dobhí aige de ghadhraibh seilge Cualán, Leirgeach agus Glámh Dubh-ghreim, Glamaire agus Racht Fuarcán, Fallaire is Aonarán. Dobhí de chonaibh ag Glas caomh Treabhaire, Saosc agus Mórdháil, Lúbán, Bonnsach, Seangaire is Triall Lorgán, Stiallaire is Rachtán. Dobhí de ghadhraibh aige 'na bhfochair Gallán, Corcair, Treas is Trú, Cianán, Gaimlín, Falla is Tréan Rianán, Séirse, Barc is Crú. Dobhí ag Feargus, file Fhinn de chonaibh ba ghníomhach lúth, Giodán, Fuadach agus Rinn-rith Luadrán, Fuinneamh, Géibheann is Dúil. Dobhí aige de ghadhraibh glam-bhinne Fuathán, Dlacht, Fíor is Leannán Cuasach, Bith-bhinn is Guagach Beacht, Uamach is Dlachtán. Dobhí agam-sa féin, a Phádraig agus ag cách ó shin suas, i n-éagmais na gcon is na ngadhar úd deich gcéad ar lúth nach fuilim do luadh. Aithris anois, a Oisín na n-éacht laoi gan bhréag na seilge féin; Is iongnadh liom nó is gearr gur thuit fiadh sin leirge Locha Léin. A Phádraig, an gcuala tú an tsealg a mhic Calpruinn na salm sámh, mar dorinneadh i n'aonar le Fionn 's gan aon neach ann 'na chomhdháil? <L 70> Ní dóich go gcuala, a mhic an Ríogh a Oisín ghlic na ngníomh ngarg; aithris dúinn is ná can gó cionnus dorinneadh leo an tsealg. Ní chanaimís-ne an Fhiann gó bréag linn fós níor samhluigheadh riamh; le fírinne is le neart ár lámh dothigimís slán as gach gliadh. Níor shuidh cléireach i gcill a Phádraig is binn glór, dob fhírinnighe ná Fionn féin fear nach caol do bhronnadh ór. Níor shuidh neach díobh i gcill gidh binn libh do chanaid salm, dob fhearr focal ná an Fhiann fir nár claoidheadh i ngliadh gharbh. Dá maireadh mac Mórna mear nó Goll calma nár char séad, nó mac uí Dhuibhne na mban an laoch do chuireadh cath ar chéad; Dá maireadh Feargus, file Finn fear a gcirt do roinn ar an bhFéinn, nó Dáire do sheinneadh gan locht i nguth do chlog ní bheadh mo spéis. Dá maireadh mac Garraidh na lann an fear nár ghann ag cur an áir, Oscar nó mac Rónáin grinn do chrónán san gcill níor shámh. Dá maireadh Aodh Beag mac Finn nó Faolán grinn nár éar neach, nó Conán Maol dobhí gan ghruaig is iad d'fhág mé fá ghruaim le seal. Nó an t-abhac beag dobhí ag Fionn do chuireadh cách i dtoirchim suain; badh bhinne liom fuaim a mhéar ná a bhfuil den chléir i gcill 's i dtuaith. Ó's anocht nach maireann an Fhiann ná Fionn fial na nduas, do bhodhair siansán na salm is glór garbh na gclog mo chluas. Scuir do bhéal, a sheanóir shuairc ná bí feasta ag luadh na bhFiann, 's go ndeachadar thart mar an gceo 's go mbeid go deo i nglas na bpian. Ná habair sin, a Phádraig ghlic 's nach raibh ar bith ná ar neamh na ngrás Aon laoch dobhearfadh buadh ar cheann an tsluaigh, Fionn an áigh. Dá mhéid cluig atá id chill ag seinm 's ag siansán salm, ní chreidfinn do bhreith ar an bhFéinn ná breith do chléire acht amhail. <L 71> Minic a chodlas amuich ar shliabh fé dhrúcht liath fé bharr crann, ach níor chleacht liom leaba gan biadh feadh bheadh fiadh ar an gcnoc úd thall. Ní bhíonn agat leaba gan biadh gheibheann tú seacht mbairrghin aráin agus meascán mór den im is ceathramha mhairt gach aon lá. Dochonnairc mé caor caorthainn ba mhó fá dhó ná do mheascán; 's dochonnairc mé duilleog eidhneáin ba mhó 's ba leithe ná do bhairrghin aráin. Dochonnairc mé ceathramha luin ba mhó ná do cheathramha mhartáin; is é do líon mo chroidhe le tuirse bheith id thigh-se, a bhochtáin. Is minic dobhíos-sa go fial i ndún an ríogh nár ghann; ar feadh míos a gcaithim den bhiadh dobheadh tar m'éis, gach ceann. Muna mbeadh na geasa dobhí ar Fhionn is nárbh fhéidir leis gan tuitim tríd, a raibh ar neamh 's a bhfuil ar lár ní chlaoidhfidís lámh mo ríogh. Is é mo Rí-se do dhealbhuigh Neamh is é do-bheir neart na laoch, is é do chum an bith buan is é do-bheir bláth na gcraobh. Is é do dhealbhuigh éasca is grian is é do-bheir iasc ar linn, is é do chruthuigh gort is féar ní hionann is éachta Fhinn. Ní ar chruthughadh guirt ná féir thug mo rí-se féin a dhúil acht ar choscairt corpa laoch ag cosnamh críoch 's ag cur a chlú. Ar shuirghe, ar imirt, ar sheilg ar nochtadh meirge i dtús gleodh, ar imirt fithchille 's ar shnámh is feitheamh chách ameasc an óil. A Phádraig, cá raibh do Dhia an tan tháinig an dias tar lear, thug leo bean ríogh Lochlann 'na long lér thuit iomad fann san treas? Nó an tan tháinig an Dearg dian mac ríogh Lochlann na sciath n-óir, créad nár fhortuigh Rí na naomh dóibh ar bhéimibh an fhir mhóir? Nó an tan tháinig Mághnus mór an fear ba bhorb glór nár thim? is cosmhail, dá maireadh do Dhia go gcuideochadh le Fiannaibh Finn. <L 72> Nó an tan tháinig Tailc mac Tréin an fear ar an bhFéinn do chuir an t-ár? ní le Dia do thuit an curadh acht le neart Uscair ameasc cách. Atán mac Badhna mhóir lé milltí Teamhair na slógh dtréan, níor leoimh sibh-se ná bhur Rí dul dá chlaoidhe acht Fionn féin. Iomdha cath, madhm is gliadh do comóradh le Fiannaibh Fáil; ní chuala go ndearnaidh éacht Rí na naomh, ná gur dhearg a lámh. Leigimís dár gcomórtas ar gach taoibh a sheanóir chrín atá gan chéill, tuig go bhfuil Dia ar neamh na n-órd is Fionn 's a shlóighte uile i bpéin. Badh mhór an náire sin do Dhia gan glas na bpian do bhaint d'Fhionn, is Dia féin, dá mbeadh i mbroid an flaith do throidfeadh tar a chionn. Níor fhulaing Fionn ar feadh a ré neach do bheith i bpéin ná i nguais gan fuascladh air le hairgead nó ór i gcath nó i ngleo go mbéarfadh buadh. Is maith an ceannach dom ar Dhia bheith ameasc na gcliar mar táim gan biadh gan éadach gan cheol gan bheith ag bronnadh óir ar dháimh. Gan gáir na ngadhar ná na stoc gan bheith ag coimhéad port ná cuan, 'chionn a bhfuaireas d'easbaidh bídh maithim do Rígh neimhe im udhacht. Gan snámh gan fiadhaigheacht, gan fonn gan suirghe fial-bhan gan spórt, gan suidhe i n-ionad mar ba dhú gan foghluim cleas lúth ná gleodh. A sheanóir chrín atá ar baois scuir is ná bí ag friotal gan chéill; maithfear le Dia dhuit a ndearnais feasta má's áil leat a réir. Sásamh duit féin ná dod Dhia a chléirigh na gcliar, ní thiubhar; líon a ndearna dá mhí-réir súd ní buidheachas liom a mhaitheamh. <L 73> Is truagh liom do chruth críon a Oisín, ná bí i bhfriotal gan chéill; is náireach duit, dar liom féin easmailt do bhéil de ghnáth ar Dhia. A Phádraig, dá mbeinn-se gan chéill do scarfainn led chléirigh a gcinn, ní bheadh bachall ná leabhar bán ná clog trátha id chill. Leig-se de bheith dá ríomh a mhic an ríogh ba mhaith clú, géill don té do-ní gach feart crom do cheann is feac do ghlúin. Buail t'ucht is doirt do dheoir is creid don té tá ós do chionn; gidh gurab iongnadh leat a luadh is é rug buadh ar Fhionn. A Phádraig, mo scéal truaighe! ní binn liom fuaim do bheoil; goilfead go prap is ní fá Dhia acht Fionn 's an Fhiann gan bheith beo. Mar do gheallais aithris dúinn tréig seachrán, fuath is fearg innis dúinn is ná can gó cionnus dorinneadh leo an tsealg. <L 74> <B 1782-1826ls 18D> <U Anaithnid> LAOIDH NA SEILGE NÓ SEILG SLÉIBHE CUILINN. Lá dá raibh Fionn, flaith, ar an bhfaithche i nAlmhain úir, dochonnairc chuige san ród eilit óg ar léim lúith. Do ghlaoidh ar Sceolann is ar Bhran is do léig fead ortha araon, gan fhios do chách i dtigh an óil do lean san ród an eilit mhaol. Ní raibh ag Fionn acht Mac an Luin a dhá choin agus é féin, ar lorg na heilte go dian go Sliabh gCuilinn na rian réidh. Ar dhul don eilit fán sliabh is Fionn 'na diaidh is a dhá choin, níorbh fhios do soir seachas siar cár ghaibh an fiadh san gcnoc. Do ghaibh Fionn soir go dian is a dhá choin siar ar lúth, 's, a Phádraig, nár thruaigh le Dia mar thugadar an triar a gcúl. Dochualaidh Fionn, 's níor chian uaidh bean ar bhruach an locha ag caoi is ann dobhí an macaomh mná dob fhearr cáil dá bhfeacaidh 's gnaoi. Ba dheirge a gruadh ná an rós dobhí a beol ar dhath na gcaor, a cneas cailce mar an mbláth is a leaca bhán mar an aol. Ar dhath an óir dobhí a folt mar réaltain seaca a rosc dobhí, a Phádraig, dá bhfeictheá a dreach do-bhéarfá do shearc don mhnaoi. Nár fhaghad-sa amharc Dé úd ná seilbh dhún na naomh-órd, go mb'fhearr liom-sa páirt na mná ná an flaitheas úd d'fhagháil go deo! Ná habair sin, a fhir léith liom-sa níor spéis a páirt, is ionmhaine liom Flaitheas Dé a sheanóir, ná scéimh na mná. <L 75> Dar mionna do leabhair bháin dar fearta is dar páis do bhachall, gur ghile liom páirt ón mnaoi ná tusa agus Rí na bhFlaitheas. Gráin ort! ná samhluigh Críost le hionnmhas fíor an tsaoghail, is neamh-ní an domhan 's a bhfuil ann idir mhaitheas is dream, acht Dia féin. Badh neamh-ní liom do Dhia badh neamh-ní liom do chliar i gcill, badh neamh-ní liom tusa agus Flaitheas seachas grádh do tharraing ón mnaoi. A Phádraig, géill-se dom ghlór a dreach 's a cló dá mb'amharc díbh, do thréigfeá do bhachall 's do leabhar bán ar annsacht 's ar ghrádh ón mnaoi. A Oisín, ná bí dá luadh a dreach, a snuadh, ná a gnaoi, ní thréigfinn-se ar a cumann go bráth ná ar mhaitheas dob fhearr ná ceachtar díobh. Do thréigfeá mac Dé is a chliar flaitheas na bhfial is glór na gclog, t'altóir, is siansán na salm do leabhar 's do bhachall dá n-iarradh ort. Is truagh, a sheanóir gan chéill adeir go dtréigfinn Mac Dé Bhí, agus seilbh an fhlaithis neámhdha ar annsacht 's ar ghrádh ón mnaoi. A sheanóir atá ar baois ná cluinim choidhche tu 'ghá luadh, go dtréigfinn ar annsacht mhná an bheatha úd atá bith-bhuan. Do thréigfinn-se, a Phádraig nua Mac Dé atá thuas go hárd, tusa agus an chliar gan ghreann ar mhaise is ar annsacht mhná. Is doiligh liom fáth do rúin is ní hionmhain liom do ghlór, is eagal liom go leanfair iad go huaigh na bpian, a sheanóir. A Phádraig a thuaras an t-olc labhair is nocht do ghlór, cia hiad a leanfad, mar luadhair go seilbh uagha an dobróin? Leanfaidh tú Fionn is an Fhiann is 'na ndiaidh atá do thriall dom dhóigh, go dún-árus na ndeamhan ndúr mar a mbeir fá phudhar i ngach ló. Ná tabhair aithis don Fhéinn ar son bheith i ngéibheann dóibh; níor chomórtas dóibh do Dhia ná fós do chliar is leamh glór, <L 76> Fá luadh annsacht na mná a Oisín, táir-se gan chéill; fág fós iomrádh na bhFiann is lean dúinn go fial ar do scéal. Druideas Fionn ag iarraidh scéil ar mhnaoi shéimh na gcuach n-óir; agus d'fhiafruigh den ghnúis ghloin "An bhfeaca tú mo choin sa tóir?" "In do sheilg níl mo spéis is ní fheaca mé do choin; a rí na Féinne gan tlás is measa liom fáth mo ghoil." "An é do chéile a fuair bás t'inghean áluinn nó do mhac, Nó créad fá bhfuil tú ag caoi a ainnir chaoin is áille dreach? "Nó créad as a bhfuil do bhrón a ainnir óg na mbas mín, nó an féidir t'fhurtacht," ar Fionn "is dubhach liom tú bheith mar chím?" "Fail óir dobhí ar mo ghlaic," do ráidh ríoghan na mbas réidh "do thuit le fánaidh na sreabh sin é an fáth fá bhfuilim i bpéin. "Geasa nach fulaingid fíor-laoich chuirim ort-sa, a rí na bhFiann, an fáinne 'rís do thabhairt tar n-ais do thuit le fánaidh na sreabh ndian." Níor fhulaing Fionn cur na ngeas nochtas a chneas go geal glé, chuaidh fá bhruach an locha do 'shnámh ar thoil mhná na rosc réidh. Do chuarduigh sé an loch fá chúig níor fhág cúil ann ná cearn, an fáinne arís tar n-ais go bhfuair do chaill ríoghan na ngruadh ndearg. Tráth fuair an fáinne tar n-ais ní ráinig leis teacht go bruach an tan dorinne seanóir liath de rígh na bhFiann, fa scéal truaighe. Dobhíomair-ne, Fianna Finn i nAlmhain slim na sluagh séimh, ag imirt fithchille is ag ól ag clos ceoil is ag bronnadh séad. Éirigheas Caoilte ameasc cách is d'fhiafruigh ós árd de gach fear an bhfeacaidh mac Cumhaill fhéil na gcaoimh-reacht séimh is na sleagh. Adubhairt Conán mac Mórna "Ní chuala riamh ceol dob aoibhne; mac Cumhaill má tá ar iarraidh go raibh i mbliadhna, a Chaoilte. <L 77> "Mac Cumhaill má theasta uait a Chaoilte chruaidh na gcos gcaol, gabhaim-se orm de láimh ós cionn cách bheith im mhaor." Dobhíomair an Fhiann fá bhrón fá cheann ár slógh bheith dár ndíth, acht tháinig orainn gean gáire an tan dob ádhbhar dúinn bheith ag caoi. Do ghluaiseamair as Almhain amach buidhean calma na gcath gcruaidh, ar lorg a dhá chon is Fhinn triúr grinn dobheireadh buadh. Bhíos-sa agus Caoilte ar dtús is an Fhiann go dlúth 'nár ndáil; go Sliabh gCuilinn ó thuaidh rugamair-ne buadh ar chách. Amharc dá dtugamair uainn i ndiaidh na ruaige thug an Fhiann, chonncamair ar bhruach an locha shlim an seanóir críon is é liath. Do dhruideamair uile 'na dháil do chuirfeadh gráin ar gach fear, cnámha loma dobhí críon ag ceilt a ghnaoi is a ghean. Do shíleamair gur díth bídh thug ar an laoch bheith gan chruth; nó gur i n'iascaire dobhí sé tháinig i gcéin leis an sruth. d'fhiafruigheas den fhear chríon an bhfeacaidh laoch ba gheal cruth agus iad roimhe san ród eilit óg agus dhá choin. Ní thug seisean freagra dhúinn do luigh taom ar fhlaith na bhFiann, dobhí sé éagcaoineach dubhach gan léim, gan lúth, gan rith, gan rian. Nochtaim-se mo chlaidheamh géar is prap 's is tréan do nocht an Fhiann: "Is gearr go bhfaghair aithne an bháis muna dtugair uait tásc an triair." Níor mheas Fionn innsint 'na scéal gurbh é féin rí na bhFiann nó gur léig le Caoilte a rún fear ar lúth dobhí dian. Nuair fuaireamair dearbh an scéil gurbh é Fionn féin dobhí ann, do léigeamair trí gártha guil do chuirfeadh bruic as gach gleann. Éirigheas Conán Maol go borb is nochtas a cholg go dian; do mhalluigh sé Fionn go beacht 's do mhalluigh fá seach an Fhiann. "Dar mo láimh-se féin, a Fhinn bainfead-sa dhíot do cheann ó is tú nár mhaoidh mo ghníomh ná mo ghaisce riamh i n-am. "Is é m'aon-locht ar do chruth gan an Fhiann uile bheith mar táir, go ndeargainn mo shleagh is mo lann is go dtagadh leam do leacht is do lá. <L 78> "Ón lá marbhadh Cumhall na gcliar le mac Mórna na sciath n-óir, níor scarais ó shin ar ár dtí 's ar mhair dinn ní ded dheoin." "Scuir ded ghlórtha baoise a Chonáin Mhaoil, is ded cheol nach raibh riamh acht gan chéill is nár choisc béim i n-am gleodh." "Scuir-se ded ghlór féin a Oscair mhic Oisín bhaoith; créad an mhaith dobhí i bhFionn féin acht ag cogaint a mhéir' go smaois?" "Muna mbeadh an Fhiann do bheith fá bhrón is Fionn fós do bheith mar tá, a Chonáin Mhaoil atá gan chéill do bhrisfinn do bhéal go cnámh." "Nuair nach maireann Goll im dháil fear gan scáth i gcomhrac críoch, féacham araon ós comhair cách neart ár lámh agus ár ngníomh. "Sinn-ne féin de dhéanadh an gníomh is ní hiad Clanna Baoiscne bog; beidh t'athair-se i ndiaidh chách ag iomchur leabhar mbán is clog. "Clanna Baoiscne nár mhaith cáil is gach cúis gábhaidh riamh gur ob; a Oscair óig, leig ded bhaois ní glór dhearbhas acht gníomh grod." D'éirigh Oscar an aigne mhir is Conán do rith ameasc cách, do chuir a choimirce ar an bhFéinn furtacht air ó phéin an bháis. D'éirigheamair an Fhiann go borb do chosc Oscair na n-arm n-áigh; idir mo mhac is Conán Maol do cheanglamair síth agus páirt. Dar mo láimh, a chléirigh na gclog dar do láimh-se, is ní dolaidh, ní bheadh cluig id chill, ná cliar dá mbeadh Oscar na bhFiann im fhochair. An uair d'aithin Conán é dá mbeadh Dia féin ar a dheas-láimh, a Phádraig, an chreidimh chruaidh dob eagal do guais an bháis. Gach baois dá luaidhtear leat a Oisín na gcreach, badh chead linn acht amháin d'aithis ar Dhia lér thuiteadar Fianna Fhinn. Is fuath liom-sa tusa 's do Dhia is fuath liom do chliar ag gláimh; ní thiubhrainn a chead duit ná dóibh bheith go deo dá iomcháin. <L 79> Lean dúinn anois mar ar thréigis ar aithris éachtmhair sheilge Fhinn; tá Oscar go fann fá ghruaim gidh gur chruaidh é a neart 's a ghníomh. d'fhiafruigh Caoilte go pras de mhac Cumhaill na gcleas n-áigh; "Cia chuir as do ghnáth-chruth thú nó bhfuil leigheas do gheas le fagháil?" "Inghean Chuilinn," do ráidh Fionn "geasa im chionn do chuir sí: dul de bhruach an locha do shnámh d'iarraidh an fháinne do thuit síos." "Nár théighimíd-ne slán ón gcnoc," do ráidh Conán nárbh olc méinn, "go n-íocaidh Cuileann gan mhoill dúinn muna gcuiridh Fionn 'na chruth féin." Chruinnigheamair anoir is aniar is chuireamair ár sciatha faoi go deas; go Sliabh gCuilinn ó thuaidh rugamair Fionn ar ghuaillibh fear. Ag tochailt an tsídhe gan tlás ar feadh seacht lá dobhí an sluagh nó go dtáinig Cuileann de phreab chugainn amach as an uaimh. Ar theacht aníos do Chuileann chóir corn óir dobhí 'na láimh, do dháil deoch do rígh na bhFiann dobhí ar an sliabh go tinn tláth. Ibheas Fionn an deoch gan mhoill as an gcorn sídhe dobhí 'na láimh, tháinig a chruth 's a dheilbh féin do rígh na Féinne acht an léithe 'mháin. Do thaithn liom-sa 's leis an bhFéinn dath na léithe bheith ar a fholt, is dubhairt Fionn le Cuileann caomh go mbadh mhaith leis é bheith air. A Phádraig na mbachall mbán dar do láimh ní chanaim bréag, dob fhearr linn ná Flaitheas d'fhagháil Fionn 'na shláinte bheith 's 'na ghné. <L 80> Uch, is dubhach mé i ndiaidh mo ríogh 's i ndiaidh na laoch dobhí garg, a Phádraig is gann fán mbiadh sin mar rinn an Fhiann an tsealg. Mise Oisín† truaighe †mac Fhinn i dtuirse chroidhe ag comhaireamh cloch; pé uair a gheibhim an greim is fada arís go bhfaghaim an deoch. Do-bhéar-sa dhuit, a Oisín ghrinn ó chuiris críoch ar an Seilg dúinn, biadh is deoch go bhfágair fuigheal glac intinn tríd is ná bí dubhach. Thug Pádraig biadh agus deoch chun Oisín do choisc a gháir, adubhairt Oisín - Mo scéal truaighe dob annamh liom uait a fhagháil. A Phádraig ná labhair le hiomcháin ar Fhionn ná ar iomlán na bhFiann, ó so suas go lá an bhráth is leanfad duit i dtráth sa rian. Ná tabhair, a Oisín mhic Finn aithis ná mí-ghnaoi do Dhia, domh-sa ná don chléir uile 's ní mór linn duit moladh na bhFiann. A Phádraig, má's locht leat orm Fionn do mholadh agus fós an Fhiann ós cionn Dé is do chléire liom níorbh fhéidir do dheagh-riar. A Oisín, níorbh ionmhain liom nach molfá ar dtús Dia mór ós cionn Fhinn agus na bhFiann ar imthigh 's a dtriallfaidh fós. A Phádraig, ní mholfad-sa Dia tusa ná do chliar go lá an bhráth, roimh Fionn na bhFiann ba cháidh neart 's a shluaighte beir leat 'na dháil. Ná bí ag iomrádh as do Dhia a Phádraig na gcliar nach maith, is tráchtfad duit anois tráth ar mheisce is ar rádh na mban. Innis dúinn a mhic mic Cumhaill scéal binn gan bhréag ar na mnáibh; cionnus a ráinig dóibh san treas nó créad an bheart do theagmhuigh dáibh? <L 81> <B 1820-61ls 19T> <U Anaithnid> LAOIDH AN BHRUIT nó Meisce agus Rádh na mBan. Lá dá raibh Fionn ag ól i nAlmhain ar bheagán slógh, seisear fear is seisear ban, giolla is ainnir úr-gheal. Fionn is mise dobhí ann, Caoilte, Oscar 's Diarmaid Donn Conán Maol nárbh fhann modh, Is mná na seisear laoch son. An tan do ghaibh meisce na mná thug siad a luighe annamh-ghnáth: nach raibh ar an talmhain truim seisear ban ba chomh-ionnraic. Do ráidh Fionn, fáidh an duine ilcheardach é an domhain: "Gidh maith sibh-se, is iomdha bean nár fionnadh riamh acht d'aon-fhear." Níorbh fhada bhíodar mar sin an tan tháinig bean do láthair, brat uimpi go n-áille agus í n-a haon-tsnáithe. Fiafruigheas Fionn go ngáire d'inghin an bhruit go n-áille: "Créad dobheir tú id aon-tsnáithe ag teacht anois dár láthair?" "Cuid de bhuadh mo bhruit go n-áille," ar an inghean áluinn úd; "mí-ionnraiceas gach mná 'nochtadh a Fhinn† shéimh shochma †mhic Cumhaill." "Tabhair an brat dom mhnaoi féin," ar Conán Maol, "a inghean óg, nó go bhfeasam an briathar mear thug na mná ar mhaithe leo." "Glacfad-sa an brat, a Chonáin," ar an bhean dob áille gnúis, "gidh mór ghoilleas orm féin a né tú dem mhí-réir gan chúis." <L 82> Gabhas bean Chonáin gan chéill an brat uimpi féin go dlúth; an tan fuair an brat ag casadh gan fhios don fhear mheathta d'fhúig. "A bhean," ar Conán go borb "créad an doiligh duit, má's fíor na briathra groda ó chianaibh an brat ar iasacht do thomhais led chlí." "Do ghabhas-sa an brat roimhe seo a Chonáin, coisc do bhéal leamh, is brígh ar bith ní géilltear liom do bheith annsúd do mhnaoi ná d'fhear." "Ná bí dá luadh, a bhean," ar Conán "gaibh an brat go n-áille chugat, nó go bhfeasam an fíor an glór mar aon leo do chanais dúinn." "Geobhad-sa an brat chugam arís a Chonáin," ar sí de chrith-ghlór, "ní fhuil acht neamh-ní san mbrat cuirim i n-ath duit gan gó." Do ghaibh bean Chonáin Mhaoil an brat fíor uimpi go mear; ba ghairid a chuaidh a chuaird ba dhoiligh dá luadh an bhean. An tan dochonnairc Conán Maol an brat fá n-a taobh ag casadh, nochtas a chraoiseach go nimh an inghean nár ghlic gur mhairbh. Glacas bean Diarmada Dhuinn an brat ó mhnaoi Chonáin Mhaoil, gidh gurbh í an tsaoi gan locht go dtí n-a hocht níor fholuigh cruinn. "A Dhiarmaid," ar an bhean chaomh "ná tabhair géilleadh do bhuadh an bhruit; atáim féin ionnraic go leor ar son nach fóghnann sé dhom." "Géillim-se do bhuadh an bhruit a bhean ó thús," ar Diarmaid Donn, "níor ghéilleas fós do bhriathra ban i n-ionnraiceas ar feadh an domhain." "A Dhiarmaid," ar an bhean chaomh "ná cás liom féin go bráth bheith neamh-ionnraic duit mar fhear tré bhuadh feasa an bhrait bháin." "Is fiadhain mé, a bhean, go minic ar ionnraiceas foluightheach mná; níor chreideas riamh a nglór is ní mó do-dhéan go bráth." <L 83> "Ní rabhais go teacht don inghin úd mí-ionnraic as gean do mhná; tabhair dom aithne ar an éag a Dhiarmaid, má's géilleadh don bhrat bhán." "Ní chuirfead-sa bean chun báis a mian gach tráth is feasach liom; fear eile má fuair uait páirt ní baoghal duit tráth is innis dom." "A Dhiarmaid, má's bás nó beatha san gcás so do gealladh dom féin, ní fiú mo choir anois do luadh is ní nochtfar í uaim lem ré." "Imthigh, a bhean, slán fá bhuadh," ar Diarmaid, "uaim go lá an bhráth." dogheobhair-se céile fir caoin 's ní ghlacfad-sa choidhche céile mná." Do thriall bean Dhiarmada Dhuinn 's ní haithristear linn cár ghaibh; níor cheangail Diarmaid i gcomhdháil aon chéile mná ón lá do scar. "A Ghealluir," ar Oscar na lann "is fada ár ngreann i gcomhdháil, gaibh chugat iasacht an bhruit go bhfeasam an mbeidh do shíor-ghnáth." Glacas bean Oscair an brat dob fhada, fairsing, comhréidh, gérbh fhada cuaird an bhruit bháin a himleacán níor fholuigh sé. "A Oscair," ar Gealluir chaoin "ní curtha i suim mo choir; má's fiosach í don inghin úd is cead liom í d'fhaisnéis duit." "A inghean áluinn an bhruit bháin," ar Oscar, "an áil leat súd, má's fios duit cionta na mná a nochtadh gan cháirde dhúinn?" Do shíl Gealluir go meallfadh sí inghean chaoin an bhruit bháin, is nach nochtfadh a cortha féin d'Oscar, dá céile cáidh. "A Oscair na gcruadh-lann ngéar is tuigthe dhuit féin a gníomh, féach go cruinn ar luighe an bhruit 's is léir duit sin ar an mnaoi." "A Ghealluir," ar Oscar tréan "imthigh mar aon led bhuidhin, ná feicim do ghnúis im dháil mo mhallacht go bráth it shlighe." Do ghluais Gealluir ó n-a chéile is ní feasach mé cár thriall; níor ghaibh mo mhac le mnaoi ghnáith ó d'imthigh, a Phádraig na gcliar. <L 84> Adubhairt Fionn le n-a mhnaoi féin dár ba ainm glaoidhte Mánás: "Gaibh chugat an brat go mear 's nár scaraidh leat mar scar le cách." "Má géilltear leat do bhuadh an bhruit a Fhinn† fháth-ghlic †mhic Cumhaill, cuimhin gurb é an buadh tá aige na geasa atá istigh 'na chlúid." Do ghlac Mánás, bean Fhinn na slógh an brat fa leor mí-ghreann; is gearr dochuaidh cuaird an bhruit iomlán a cluas níor fholuigh. Nochtas Fionn de lán-phreib a chlaidheamh 's ba dhoiligh leis féin, do mhairbh a bhainchéile gan stad is do theilg an brat dá taobh. Glacas mo bhean-sa go fann an brat, is ba throm a glór; dob aithreach liom féin sin nuair chonnarc gur di i ndobrón. Do ghaibh sí uimpi an brat ba dhubhach a creat is a gnúis, d'fholuigh sé a corp uile ó rinn gur chuimil don úir. Ba thaithnte liom, a Phádraig ionnraiceas mo mhná do bheith fíor; d'aistrigh sí go minic dath sul baineadh an brat dá taoibh. Nochtas bean mhic Criomhthain a taobh is b'ain-deas leis féin a gníomh, dochuaidh an brat go sleamhain slán léi go lár a cuirp síos. "A mhic Criomhthain na mbriathar nglic ní dhearna riamh de chiontaibh acht aon phóg, is ní le goid do mhac uí Dhuibhne, do Dhiarmaid." "Tabhraidh dom, a mhná, mo bhrat is mé an inghean, is dearbh díbh, nár shín mo thaobh le fear riamh acht lem aon-fhear gan chiach, 'Fhinn. "Rachad feasta uaibh amach fúigfead an teach agaibh, a mhná; scéal ní fhuil agaibh orm scéal beag agam oraibh tá." <L 85> "Beir mo mhallacht, imthigh uainn," do ráidh Fionn ba chruaidh lámh, "fá eolchaire ár mná d'fhúigis imthigh is ná tar chugainn go bráth." Ag sin, a Phádraig nua ón Róimh mar thárla dhóibh, d'ár mnáibh; mo dhoiligh gan mé is an Fhiann mar bhíomair is do Dhia níor shámh. Is é Dia atá go sámh is beidh go bráth, a fhir léith, i bhflaitheas ag caitheamh na glóire is an Fhiann fá bhrón i bpéin. Do chleachtadh an Fhiann gach ló bheith i ngleo 's i gcathaibh cruadha, is gibé i nIfreann nó i bhFlaitheas dóibh bainfid cóir amach gan ghuais. Ó's i nIfreann atá an Fhiann a Oisín gan chiall id ghlór, ní bhfaghaid ann cumas ar smacht Dia na bhfeart ní bheidh leo. Dá mbeadh mo mhac Oscar is Dia lámh ar láimh ar an gcnoc so thiar, dá bhfeicinn Oscar ar lár do chreidfinn gurbh fhear láidir Dia. Gach a dtiocfaidh is fós a dtáinig 's a mbeith ar árd an chnuic seo thiar, dá mbadh thoil le Dia a dtuitim dobheidís uile ar lár gan gliadh. Dá mbeidís Fianna Fáil ann is a dtriath láidir Fionn na slógh, a bhfuil i nIfreann 's i bhFlaitheas d'áireamh ceann ar bhrághaid ní bheadh san ngleo. Ní raibh is níl 'na gcomhachtaibh a Oisín, gan gó dhuit, buadh ar Dhia, is gur tré n-a bhreith amháin atáid dá gcrádh i dtigh na bpian. Tré n-a bhreith ná neart a lámh ní thiocfadh leis bás na bhFiann, ná fós dá mbeadh 'na chomhdháil tusa 's do lucht crónáin, an chliar. Ná habair sin, a sheanóir is tú i ndeireadh th'aoise; is dearbh nach comhthrom an bhreith dobheirir ar mo rígh-se. Dob fhearr curadh amháin láidir dá raibh againn tráth ar an bhFéinn, a Phádraig, ná tusa is do Thighearna is líon bhur gcliar inbhur ndéidh. <L 86> A Oisín na ngéar-lann chanas na briathra buile, dob fhearr Dia 'na aonar ná Fianna Éireann uile. Do mhaith féin is maith do Dhé i gceann a chéile fá bhrígh buadh, ó thús an domhain gus indiu ní mór againn anois le luadh. Níl i nDia acht fíor-mhaith uile grásta 'na dtuile gan trághadh; 'sé an mhaith é ó dtig gach maith ní hionann is feara Fáil. Is é Dia, a sheanóir léith ár rian, ár dtréin' 's ár ngníomh, ár mbiadh, is ár ndeoch gach lá is ár maith iomlán, a fhir chrín. Ní fheaca-sa aon mhaith ó Dhia i seal na bhFiann, a Phádraig nua, ná fós ó shin acht beagán bídh mar adeir tú linn, 's ní fiú a luadh. Ní mar sin ag an bhFéinn dochínn a léir-mhaith gach lá; 's iad is doiligh liom uaim i bhfad 's ní tusa ná an Fear sin go bráth. Nach tuigthear leat, a fhir chrín gur de mhaitheas díreach Dé, tusa d'fhágáil beo mar sin it chrann crioth dá cháin gach lae. A Phádraig, do ghéillfinn dod ghlór go mbeadh roinn cómhachta ag Dia, dá dtrialltá liom dá dhún go bhfeicinn an úr a roinneann biadh. A Oisín, is leamh do ghlór ar Dhia ní mar sin a thriallfam ann, nó gur glan ó chortha dhúinn dul dá dhún is ní le teann. A Phádraig, nigh mise má's áil ó rinn bháirr go bonn síos seal; má's fear duineamhail Dia ní choiscfidh ár dtriall 'na theach. Ní ar nighe an chuirp do labhraim acht nighe an anma ó gach smáilc, is ár n-aire do thabhairt ar Dhia triallfam ann le toil a ghrás. A Phádraig, innis dom fá rún má's agat atá an t-eolas is fearr, an leigfear mo ghadhar nó mo chú liom go dún Ríogh na ngrás? A sheanóir atá ar baois is nach fuil ort crích ná áird, ní leigfear do ghadhar ná do chú leat go dún Ríogh na ngrás. Dá mbeadh agam-sa biadh ar Dhia is go mbeadh an dias sin dom réir dá dtugadh sé biadh dhom féin do roinnfinn leo é gan bhréag. <L 87> Cá fearr muintir Neimhe, a Phádraig ná uaisle iomlán na Féinne; an mbíonn cruadhas 'na gcroidhthibh nó an ndiúltaid siad éinne? Ní rachadh an chuil chrónánach ná an dádamh san ngath gréine, gan fhios don Rígh mhórdhálach isteach don chathair naomhtha. Ní mar sin do mhac Cumhaill dobhí 'na rígh ar na Fiannaibh, dorachaidís na slóighte isteach fá n-a theach gan iarraidh. Ní rachaidh Fionn ná an Fhiann go teach mo thighearna go bráth; is, a sheanóir atá liath fann ní rachair-se ann acht mar chách. A Phádraig, gidh táim gan flaitheas is mé ar gcaitheamh m'aoise. ná cluinim tú ag tabhairt aithise ar mhaithibh Clainne Baoiscne. Dá maireadh agam-sa Conán fear úd millte na Féinne, do bhrisfeadh sé do mhuineál istigh i lár do chléire. Ní thiubhrainn-se aithis dóibh a Oisín na ngleodh 's na ngéar-lann, ná duit-se féin, a sheanóir liaith acht bhur n-iomcháin ar Dhia na reann. A Phádraig ná bí dá luadh 'na sheanmóir chluana gach lá, gur fear deaghthach é do Dhia go gcaithimíd biadh 'na áit. Is eagal liom, a Oisín truaighe an tan bheir i nguais an bháis; anois ós dearmad leat Dia nach goirfir é ag iarraidh grás. Ní ghoirfead air go lá an bhráth gidh mór agat a cháil 's a chlú go dtriallair liom go bhfaicead an bhfuil fial fairsing 'na dhún. Is é uair is cuibhe dhuit triall ag amharc ar Dhia na ngrás an tan scarfaidh t'anam led chorp is do bhuaidhfidh ort an bás. Muna bhfaghad-sa cabhair ó Dhia a Phádraig, go triall don bhás, cuirim suas de le mo ré dá mhaith féin agus dá ghrás. Is gearr do cháirde i bhfus seach an fhaid a bheidh tú thall; is cuibhe dhuit t'anam bheith go glan nó bhus aithreach leat dul ann. Is doilghe liom bheith gan biadh ameasc do chliar gan ghreann ná cad is críoch dom anam an tan scarfaidh san tsaoghal thall. <L 88> Badh dhoilghe t'anam bheith i bpéinn a sheanóir gan chéill is tú liath, aon lá amháin i bhfochair cách ná do chorp go bráth a bheith gan biadh. Dob fhearr liom-sa gan bhréag bheith i bhfochair na Féinne mar bhínn, gan rian, gan éadach, gan arán go dealbh ná i nÁrd-Fhlaitheas Chríost. Is olc liom uait 's is doiligh t'iomcháin is do dhí-mholadh ar Dhia, de bhriathraibh buile de ghnáth ag iomrádh ar chumas na bhFiann. Ní cuibhe dhuit anois, a Phádraig aithis ná iomcháin do chasadh liom; nach abair tusa gur maith Dia agus deirim-se an Fhiann agus Fionn. Badh chead liom tú 'mholadh na bhFiann a ngaisce, a ngliadha 's a lúth; is doiligh, is leamh 's is saobh iomcháineadh Dé is moladh ar Fhionn. Níorbh aithnid domh-sa Dia dob aithnid dom an Fhiann is Fionn, má's fearr Dia ná iad súd a mhaith ná a chlú níorbh fheas dúinn. Nach cuimhin leat, a thruagháin bhoicht a sheanóir is cruaidhe doichte croidhe, gur minic do nochtas duit punnc ar fheartaibh is ar chumhachtaibh Chríost. Is cuimhin liom, a Phádraig nua gur minic dá luadh thú linn, is ní chreidim nach canair air bréag ní nach canaim-se ar éachtaibh Fhinn. Ní chanaim-se bréag ar Dhia i bhfeartaibh, i bhfial, ná i ngníomh; a sheanóir nach cneasta luadh a mhaitheas atá buan do shíor. Ní chreidfeadh do ghlór ar Dhia a mhaitheas, a fhial, ná a roinn, go dtigidh tú liom 'na dhún go bhfeiceadh lem shúile an fíor. Dá mbeitheá-sa i bhFlaitheas Dé a sheanóir gan chéill gan ghreann, créad a chífeá is an dún is go bhfuilid do shúile dall. <L 89> Má tá Dia fial i bhfeartaibh badh thruagh leis mo shamhail gan radharc, dá mbadh dhom taobh istigh den doras d'iarrfainn air go hobann mo leigheas. Dá mbadh dhómh-sa sa dún úd dá ngairtear cúirt Ríogh na nGrás, gidh táim críona agus dall do bhraithfinn an ann dob fhearr. Dogheobhainn fós aithne ar Dhia an bhfuil duineamhail fial san roinn; má tá aige iomad an aráin d'fhanfainn 'na dháil do shíor. A Phádraig, má's duine Mac Dé a roinneas mar an gcléir is tú, dá mhéid a fhearta is a ghrása nár shroichead go bráth a dhún. Is eagal liom dá mb'é do mhian dul go dún niamh-ghlan Mhic Dé, nach foláir duit a thuilleamh níos fearr nó nach sroichfear go bráth leat é. Ní miste liom sin gan gó gan imtheacht go deo dá dhún muna bhfaghainn ann iomad an aráin mar gheibhinn de ghnáth ó Fhionn. Dá mbeitheá-sa i ndún Mhic Dé ní chuirfeá id spéis an t-arán; gidh gur ann atá iomad na rann ní bheitheá aon am 'na ghábhadh. A Phádraig, dob ionmhain liom bheith san dún sin de shíor-ghnáth, acht amháin nár dhom fá smacht is go bhfaghainn lem ais an t-arán. A Phádraig, is fiosach tu féin gurbh fhial an saor-fhlaith Fionn is gur mhaith fós cáil na bhFiann is go mbadh thaca dho iad 'na dhún. Badh thaca maith dóibh-sin Dia dá dtuillidís triall 'na chúirt; táid dá íoc anois, a fhir léith nár thuilleadar é ó thús. A Phádraig, do mholfainn tú féin is do mholfainn mar aon an chliar acht gluaiseacht liom fá lán-lúth go bhfeiceam an dún sin Dia. <L 90> Ní hé triall na bhFiann do sheilg ná a dtriall fá mheirg' i dtús gleodh ár dtriall go dún Mhic Dé ná géill gurb é, a sheanóir. A Phádraig, má's ionmhain leat Dia is ionmhain le Dia fós tú, má's ionmhain leis do shíor-ghlór beidh fáilte aige romhat 'na dhún. Ní raibh neach dob ionmhain le Fionn nárbh ionmhain leis dlúth 'na dháil; ba chead leis iad do bheith 'na theach is thugadh dóibh searc is páirt. Is mór mo ghráin ar do neamh-chéill is nach tuigir gur baoth de ghnáth, ag comhbhualadh Fhinn is a shlóighte le Dia uile-chomhachtach na ngrás. Is amhlaidh is cóir dúinn araon triall le chéile don dún; má tá Dia fáilteamhail fial cuireadh fios ar na Fiannaibh 's ar Fhionn. Ní chuirfidh Dia fios ar an bhFéinn ná ar Fhionn tréan na dtrom-shlógh, mar táid i nIfreann na bpian is beid fé iarsma ann go deo. An tan nochtfaidh tusa, a Phádraig d'fhear dá cháilibh, éachta Fhinn i gcogadh, i gcruas 's i láimh-neart ní dhiúltóchaidh a dteacht mar aon linn. Diúltóchaidh sinn is iad súd dul dá dhún go lá an bhráth. muna ngrádham é ós cionn gach nídh ní leigfidh sinn choidhche 'na dháil. Grádhfad é an fhaid mhairfead beo nuair thriallfaimíd leo 'na dhún má roinneann an biadh go fial gan iomcháin na bhFiann ná Fionn. Déan ar dtús mar déar-sa leat a Oisín, má's maith leat triall go dún-árus Aon-mhic Dé is géillfidh tú féin gurb í an chiall. <L 91> Má's dearbh leat-sa dul don dún a Phádraig, fá lúth triall liom; leanfad do réim is do rian má bheirir leat an Fhiann is Fionn. Ní bhéarfad liom Fionn ná an Fhiann a Oisín, ar mo thriall don dún, mar táid i nglasaibh go daor is go doimhin i ngéibheann dubhach. Má táid go daor fá ghreim gan fortacht ná leigheas 'na ngaobhar, an tan thriallfaimíd don dún béarfaidh Dia chugainn iad saor. Ní fhuil nídh is mian leat nach déanfad le searc 's le méin; má's iompódh dhuit ar do leas rachair isteach i ndún Dé. Innis, a Phádraig, do Dhia úd nach raibh 'fhios ag Fionn ná ag an bhFéinn go raibh sé ann le n-a linn is dá mb'fhios go mbadh ghnaoi leo a réir. Abair leis gan dearmad tráth muna leigidh dá láthair an Fhiann, mise do chur fán bhFéinn ag fulang na péine mar iad. Má's triall duit linn don dún 's go bhfaghaidh tú flúirse den bhiadh, is iongnadh liom tú dá luadh go rachthá i nguais na bhFiann. A Phádraig, dá fheabhas do Dhia is a theach gidh fial, 's a chúirt, d'fhúigfinn iad uile go bráth is do thriallfainn gan spás ar Fhionn. Mar a bhfuil Fionn is an Fhiann is ann atá do thriall is baoghal, a Oisín, is dearbh liom súd is ní go dún Aon-mhic Dé. Dá mbeadh Fionn is a shluagh tréan a Phádraig, lem thaobh fá bhuadh, ní luaidhfinn leat ná le Dia cuireadh gan iarraidh ar mo chuaird. Dá mbeadh Fionn 's a shlóighte Fiann i gcumas, i rian 's i lúth amhail dobhíodar le linn a ngeas ní iarrfainn sealbh an dúin úd. Tuarasgabháil na ngeas go fíor a Oisín, craobhscaoil-se dhúinn; is iarrfad-sa ar Mhac Dé tú leigean go saor 'na dhún. <L 92> Craobhscaoilfead na geasa go beacht a Phádraig na gcliar gan gó, gidh gur doiligh liom bheith dá luadh óir athnuadhfaidh sé mo bhrón níos mó. A Oisín go cinnte innis dúinn is ná dearmhad do thoisc dar linn ná ceil a bheag de na geasa úd óir creidim gur cruaidh a snaidhm. <L 93> <B 1820-40lsc 19T> SEILG SLÉIBHE FUAID. Lá dá raibh Fionn 's a shlóighte go líonmhar cródha calma mear ag seilg ar mhullach Sléibhe Fuaid an fiadh do ghluais i dtús na bhfear. Do leanadh leo fá luas an fiadh, gach laoch go dian 'na tháin-rith; dobhí an fiadh go beannach borb ag seasamh san lorg go dána. Níor stad an fiadh fá throst gharbh gur fhág go dearbh amach an sliabh; do lean an Fhiann é fá lom-lúth gur shroicheadar úr-chnoc Liais. Do thriall go tréan ó Chnoc Liais gan laige i rian ná i léim, ó shin arís go Carraigín cruaidh do leanadar ar luas a réim. An tan tháinig an borb-fhiadh go Carraigín Chinn-triath na gcloch, níorbh fheas dóibh thoir seach thiar cár ghaibh an fiadh san gcnoc. Do thriall dream againn siar is dream go dian soir is óthuaidh, dream arís san áird ba dheas 's ár gcoin go pras san gcuaird. Do thóg Sceolann an fiadh is do leanamair go dian san tseilg go dtáinig tar ais san gcuaird go bruach Sléibhe Fuaid san teicheadh. Do leanamair san leirg an tafann go dtángamair tar ais fán sliabh; do ghlac folach orainn arís 's níorbh fheas dúinn san tír cár thriall. Do scar Fionn is Dáire binn sealad ó shlighe na bhFiann, is níorbh fhada dóibh fá cheilt go nárbh fheas dóibh soir seach siar. An tan d'aithin Fionn is Dáire go raibh an seachrán 'na gcomhdháil, do seinneadh le Dáire trom-chumha is do seinneadh le Fionn an Seachrán. Dochualamair-ne uile an Fhiann Dáire is ár dtriath ag ceol, nuair a meastaí linn ó thuaidh dob fhada theas uainn an glór. <L 94> Do meastaí linn uair eile gur san áird thoir ba dhóibh; an tan ghluaisimís fá n-a dtriall do meastaí linn thiar an glór. Do líon ceo doilbhthe draoidheachta timcheall Fhinn agus Dáire, go nárbh fheas dóibh cá raibh a dtriall soir ná siar an tráth sin. Do ghluais Fionn agus Dáire rómpa gan 'fhios dóibh créad an áird, is sinn-ne dá lorg ar lom-lúth 's nárbh fheas dúinn cá raibh a ngáir. Dobhádar an dís ag triall go rángadar san tsliabh go fann an macaomh mná dob áille snuadh comhpháirt gan ghruaim agus greann. Dochonnairc Fionn is Dáire binn ag teacht go grinn 'na gcomhair aon mhacaomh áluinn mná ba ghile is ba bhreághtha snódh. D'fhiafruigh Fionn na bhFiann den ghnúis ba sciamhach snuadh "Créad dobheir tú id aonar i n-imeall cnuic Sléibhe Fuaid?" "Mé féin is mo chéile fíor dobhí ag triall tríd an leirg; dochualaidh sé guth gadhair binn do scar linn 's do lean an tseilg. "Ní luaithe do thriall uaim ná líon ceo duairc im thimcheall; domh-sa cá rabhas níorbh fheas ó shin go teacht chugam díbh-se." "Créad an t-ainm atá ort féin a dheigh-bhean séimh na ngruadh rós; agus ainm do chéile ghrinn nó cár ghaibh laoigh na seilge ar seol?" "Labharán ainm mo chéile mo chomh-ainm féin Glanluadh; ní feas dom cár thriall súd ná an tseilg ar lúth cár ghluais. "Is cosmhail led ghnúis áluinn gur laoch tú atá ar cuaird 's is dearbh mar an gcéadna liom gur tú Fionn na n-arm gcruaidh." "Liom-sa," ar Fionn na bhFiann, "an tsealg a ríoghan chailce na n-ór-chuach; Ní feas dom anois soir seach siar cár ghaibh an Fhiann ná an fiadh uaim." <L 95> "Cionnus do scarais leis an bhFéinn a Fhinn na n-éacht ba chruaidh? is iongnadh liom nach fuil id dháil drong nó táin ded shluagh." "Do ghluaiseas féin is Dáire go lom seach cách i ndeoidh an fhiaidh; ní feas dúinn, a ríoghan, anois cár gabhadh linn, soir ná siar. "Triall-sa linn, a Ghlanluadh shéimh is gibé taobh 'na ngluaistear linn, béarfam tusa 'nár gcomhdháil is ní fhúigfeam go bráth do ghnaoi." "Dá mbadh dhóigh liom-sa, a Fhinn na bhFiann ar an leirg ag triall go bhfuil an tsealg do thriallfainn 'nbhur ndáil gan cháirde 's do chomhairle, 'Fhinn ghrádhmhair, ghlacfainn." Níor chian dóibh ag labhairt go caoin an tan chualadar sídh-cheol suain dá sheinm go binn le n-a dtaobh do ghluais fothrom 'na ndéidh is fuaim. "An leat-sa an ceol, a inghean chaomh dá sheinm lem thaobh go foghar-bhinn? níorbh fhada liom bheith id dháil a ríoghan áigh, acht an Fhiann 'om dhíth." "Ní fhuil ceol ar bith im dháil acht tusa is Dáire go fíor, ná neach eile fá an ngréin acht mar chíonn sibh féin mo ghnaoi." Do mhéaduigh an ceol is an fhuaim i dtollaibh a gcluas go géar; ba thuitim i dtrom-néallaibh dóibh ag feacadh 's ag feodh go faon. "A Fhinn mhic Cumhaill," ar an ríoghan "atáim-se 'om shnoidh-ghoid go léir." "Is amhlaidh dom," ar Fionn na dtáinte "Ní maith atáim-se," ar Dáire féin." Níorbh fhada dhóibh amhlaidh sin gur thuiteadar uile chun láir; dochuaidh an triúr ba chaomh a Phádraig, i dtrom-néallaibh báis. Ar dteacht as na néallaibh dóibh i gcruth, i gcló, i ndath 's i snuadh dochonnarcadar le n-a dtaoibh dún breágh ríoghdha fá réim buadh. <L 96> "An bhfeiceann tú an dún órdha úd a Fhinn mhic Cumhaill?" ar Dáire séimh; "Do-chím go soiléir glan, a Dháire" "A Fhinn," ar an áighbhean, "chím-se féin." Dochonnarcadar timcheall ortha fairrge eochair-ghorm tonn-tréan; do ghluais ón ndún amach san tsnámh laoch corpánta is bean chaomh. "Is baoghal liom-sa, a Fhinn," ar Dáire "is a ríoghan bhláth-gheal, a Ghlanluadh, an dís san tsnámh ag triall orainn dúinn is doiligh 's nach réim buadh." Do ghreamuigh an laoch 's an bhean úd a Phádraig, go dlúth an triar, go rugadar iad 'na ndeoidh don dún órdha san tsnámh go dian. "Is fada mise, a Fhinn na meang ag leanmhain go teann id dháil; ós duit anois fám dhian-smacht ní dul duit amach go lá an bhráth." "Cia tú féin, a ghaiscidhigh mhóir tá am iomcháin gan chóir go dearbh? Is náireach an gníomh do laoch gan imirt i méinn 's i gcló cheart. "Nach cuimhin leat, a Fhinn, an feall ar Mheargach na lann dorinnis tráth is ar a dhís de mhacaibh caomh' Tailc mac Tréin 's a raibh 'na dháil?" "Is cuimhin liom," ar Fionn áigh "gur thuiteadar le láimh na bhFiann; ní le ceilg ná fós meang acht le cruadh-lann is comh-ghliadh." "Is le ceilg, a Fhinn na gcleas a tugadh libh cath Chnuic an Áir, i n-ar thuit le hiomad bhur meang Meargach na lann 's a raibh 'na dháil." "Dob fhiadhain iad féin, a fhir mhóir dá mbeidís beo, gur neart lámh thug dóibh aithne ar an éag 's nach cealg ón bhFéinn ar Chnoc an Áir." "Is ionann liom cealg nó meang is ionann liom teann nó neart lámh, íocfaidh tusa, 'Fhinn mhic Cumhaill a dtuitim súd ar Chnoc an Áir. <L 97> "Is leor linn mar fhiadhain fhíor Áille an ghrinn do bheith mar tá; is iomdha cath is trom-shlógh anois fá bhrón 'na diaidh go tláth." "Créad do ghaol-sa le hÁille an ghrinn a fhir mhóir líomhtha is garbh glór?" "Mise a dearbhráthair gan bhréag is mo chomh-ainm féin Draoidheantóir." Do ceangladh Fionn, Dáire, is Glanluadh i gcuibhreach chruaidh le Draoidheantóir; do chuir i gcarcair dhoimhin iad gan cheannas, gan rian, gan treoir. Dobhádar an triar go dubhach 's an Fhiann fá phúdhar i ndeoidh a ríogh, ar a lorg ar feadh na gcríoch uile ar lúth 's ar mire de ghnáth-shíor. Dobhí an triar ar feadh cúig lá agus cúig n-oidhche iomlán gan gó san gcarcair dhoimhin réamh-ráidhte úd gan biadh, 'fá phudhar, gan deoch gan cheol. "A Áille Shnuadh-gheal," ar Fionn áigh "ar Chnoc ar Áir is cuimhin leat go bhfuairis cuireadh fial na bhFiann gidh lom an triar so anois fád smacht." "A Fhinn," do ráidh Áille, de ghlór thruaighe "ní gó go bhfuaireas cuireadh fial ód bhainchéile, Gráinne an ghrinn dul do chaitheamh bídh na bhFiann." "Ní cuibhe dhuit-se, a ríoghan suairc fád smacht ó fuairis go docht sinn, ár gcur gan cháirde chun báis ná biadh gach tráth gan roinnt linn." "Dob fhearr liom, a Fhinn, gan bhréag an Fhiann le chéile go mbeidís tláth san gcarcair i gcuibhreach chruaidh id dháil, is níor thruagh liom a gcás." "Ó nochtais do rún, a bhean, dúinn gidh doiligh ár bpudhar 's ár gcruadh-chás agus sinn go dian fád smacht ár slán fád gheasa muna mbeadh amháin." <L 98> "Créad é amháin, a Fhinn na nduas leat dá luadh?" ar Áille an ghrinn; "ní thiocfadh leat go lá an bhráth le cealgaibh gnáith na geasa chlaoidhe." D'fhiafruigh Áille de Ghlanluadh créad fáth ar ghluais le himtheacht Fhinn Is a bhainchéile chaoin aige féin "Dod shamhail ní séimh an gníomh." Do nocht Glanluadh gan bhréag a turas féin i dtaobh Fhinn go glic, nárbh fheasach í soir seach siar go bhfeacaidh riamh é roimhe sin. "Is cosamhail," ar Áille "má's fíor a Ghlanluadh, mar innsir scéal dúinn, nach cuibhe dhúinn tu bheith fá smacht san gcarcair i nglas gan chúis." Do nocht Áille an luadh go fíor 's a scéal i mbrígh do Dhraoidheantóir ar módh go dtáinig don charcair is Glanluadh ó n-a geasa gur fhóir. An tan fuair Glanluadh a réim ba dhoiligh léi i ngéibheann Fionn; d'fhág slán aige 's ag Dáire binn is ba dhoilbh a gnaoi 's a geal-ghnúis. An tan d'fhág Glanluadh an charcair fuair biadh le caitheamh ó Áille, do thuit sí go beacht i néallaibh is ba thruagh, a chléirigh, bean a cáile. Ar théarnódh dhi as na néallaibh thug an déigh-bhean di gan spás deoch as ballán geasa sídhe nó cleas-chorn dobhí 'na láimh. An tan d'ibh Glanluadh an deoch tháinig go grod 'na ghnáth-ghné, 'na réim is 'na cló-scéimh cheart acht Fionn i nglas ba dhoiligh léi. "Is dearbh gur aithnid id ghnaoi a Ghlanluadh, go fíor," ar Draoidheantóir, "nach ionmhain leat Fionn is Dáire i ngéibheann mar táid gan fóir." <L 99> "Ní gaol dom Fionn ná Dáire" ar Glanluadh, "ná táin na bhFiann, acht is truagh liom go fíor a samhail do bheith i gcarcair, gan deoch gan biadh." "Má's ionmhain leat-sa, a Ghlanluadh biadh gach uair a thabhairt don dís dogheobhaidh é," ar Draoidheantóir "is beidh a ngeasa gan fóir i mbrígh." "Ní iarraim a gcosnamh ar an éag ná ón gcarcair a réim do luadh, acht amháin go bhfaghaid an biadh a Áille fhial," do ráidh Glanluadh. "Ní chuirfead-sa Fionn ná Dáire go grod chun báis," ar Draoidheantóir, "d'fhéachain an bhfaghainn an Fhiann go léir go cruaidh i ngéibheann mar aon leo. "Atá an Fhiann uile gan bhréag ar lúth go léir ar lorg Fhinn; 's is dearbh liom-sa féin go beacht go bhfaghad fé ghéar-smacht a líon." Do ghoir Áille ar Ghlanluadh ag gabháil cuarda an dúin óir, 's ní raibh seod ann dá áille nár theasbáin tráth don ríoghain óig. "A Áille," ar Glanluadh caoin "atá an dís san gcarcair féig d'easbaidh na bhfleadh ba ghnáth leo do chaitheamh gach ló i gcath 's i ngléidh." Rug Áille agus Glanluadh biadh fá luas do láthair Fhinn gus an gcarcair 'na raibh féin is Dáire mar aon leis gan bhrígh. An tan chonnairc Fionn is Dáire an dís bhan áluinn úd ag teacht do shileadar frasa deor go dian ag caoineadh na bhFiann do bheith tar lear. Do bheannuigh Glanluadh d'Fhionn do ghoil go dubhach ar amharc a ghnaoi; níor labhair Áille aon fhocal níor thruagh léi i ndochar mo rí. Do caitheadh le Fionn is le Dáire annsin, a Phádraig, deoch is biadh; do ghluais an dís bhan ar lúth is d'fhágadar dubhach Fionn na bhFiann. <L 100> <B 1820-40lsc 19T> <U Anaithnid> d'fhiafruigh díobh Draoidheantóir cá rabhadar ar cuaird, an dís; do nochtadar do gur i bhfochair Fhinn is Dáire an ghrinn le biadh. d'fhiafruigh Draoidheantóir díobh cionnus dob fhear grinn Dáire; do nochtadar do gan gó go raibh greannmhar i gceol 's i gcáile. "Badh mhian liom," ar Draoidheantóir "go gcluinfinn a cheol má tá binn." "Atá go dearbh," ar Glanluadh "ní bréag a luadh, agus fós caoin." Do thriall Draoidheantóir don charcair is le Dáire do labhair go borb teann - "Dochuala mé is ní fios an fíor go seinnir go binn is le greann." "Dá mbeidís an Fhiann im dháil badh ghreann leo de ghnáth mo cheol; creidim nach ionmhain leat-sa mo cheol go dearbh ná mo ghlór." "Seinn dúinn anois do cheol binn go bhfeasam an fíor an cháil úd; má's searbh ní greann liom é" a Phádraig, is é adubhairt. "Nílim-se i bhfonn chun ceoil a Dhraoidheantóir," ar Dáire binn, "Táim féig fíor-lag neamh-shuairc ód gheasaibh a rug buadh mo ghrinn." "Tógfad-sa buadh mo gheasa ód dháil go seinntear leat tráth do cheol; má tá binn i bhfoghar 's i bhfuaim ní fhágfad i nguais fear do chló." "Ní thiocfadh liom seinm go binn ar fheicsint Fhinn i nglasaibh daor; is doilighe liom é féin 's an Fhiann ba fhleadhach fial ná mé féin." "Tógfad-sa buadh na ngeas d'Fhionn is seinn dúinn, a Dháire an ghrinn; má's binn liom fuaim do mhéar béarfad saor tú ón gcarcair linn." Do chuir Draoidheantóir i neambrígh geasa Fhinn is Dháire shuairc; thug dóibh biadh is deoch is do sheinn Dáire gan locht binn-fhuaim. <L 101> Do thaithnigh go mór le Draoidheantóir mar seinneadh an ceol le Dáire; do ghairm don charcair Glanluadh ag éisteacht leis an bhfuaim, is Áille. Do thaithnigh leo uile an ceol do sheinn Dáire dhóibh go binn; ba ghreann ádhbhal le Glanluadh nach feacaidh i ngruaim mar bhí. "Badh lúthgháir liom," ar Draoidheantóir "Fionn go fóill fám smacht ó tá, gibé áird den domhan 'na bhfuilid a shlóighte uile do bheith 'na dháil." Gach críoch, gach áird, gach iath gach tuath dár thriall don Fhéinn ar lorg Fhinn agus Dháire ar an leirg seo thángadar taobh le taobh. Dobhí Dáire ag seinm go binn fán am n-ar theacht don Fhéinn úd fá lom-lúth agus mire i bhfogas do bhinneas an tsídh-dhúin. An tan dochualaidh an Fhiann an ceol dian ag Dáire, ní fada do héisteadh leo gur tógadh leo uall-ghártha. An tan dochualaidh Draoidheantóir garbh-ghlór sin na Féinne, do chuir a gheasa i mbuadh-bhrígh i ndáil na díse le chéile. Do balbhadh an ceol le Dáire 's an Fhiann ag gárthaigh go lom; ní fada go gcualamair fothrom is fuaim in' fhochair, is gáir tonn. Ní raibh neach de shluaightibh Fhinn nár thuit gan scíth i néallaibh báis an tan cuireadh le Draoidheantóir a gheasa, mo bhrón! 'na ndáil. Tháinig Draoidheantóir is Áille amach san tsnámh go dlúth; níor fhágadar neach den Fhéinn nach rugadar le chéile don dún. Adubhairt Draoidheantóir go borb an tan fuair gan chosnamh an Fhiann, "Ó's daoibh anois fám dhian-smacht cuirfead go beacht sibh ó rian." <L 102> Níor fhág fear ar bith díobh gan ceangal fá chuibhreach chruaidh; do chuir i gcarcair iad gan cháirde i bhfochair Dháire is Fhinn i nguais. An tan chonnairc Fionn is Dáire an Fhiann ag teacht láithreach don charcair, do shileadar go dian frasa déar 's an Fhiann le chéile do fhreagair. d'fhág Draoidheantóir sinn uile fá gheasaibh gan duine 'nár ndlúth-dháil san gcarcair dhaingin dhoimhin úd mar a rabhamair go dubhach fá chás. "A Dhraoidheantóir," ar Glanluadh "ó's don Fhéinn i nguais fád smacht, má thaithnigh leat ceol Dháire a sheinm dúinn, tráth, badh mhaith." "Má's mian leat-sa, a Ghlanluadh ceol binn suairc," ar Draoidheantóir, caithfidh Dáire a sheinm dúinn is fós d'Fhionn is dá shlógh." Tháinig Draoidheantóir don charcair Áille chneasta is Glanluadh; sinn-ne fá gheasaibh is fá chuibhreach is doiligh linn bheith dá luadh. "Seinn dúinn go binn," ar Draoidheantóir "a Dháire, do cheol suairc Fiann; is ionmhain le Glanluadh chaoin is le hÁille an ghrinn do sheinm ghliadh." "Is neamh-shuairc atáim-se," ar Dáire "chun seinm an tráth so le greann agus Fionn 's a shlóighte go duairc fá gheasaibh is cruadh-smacht teann." "Cuirfead mo gheasa ar neambrígh ód dháil-se arís," ar Draoidheantóir, "nó go seinntear leat go binn dúinn do cheol cumadh is do chaismirt gleodh." <L 103> "Níor sheinneas riamh ceol binn" ar Dáire grinn le Draoidheantóir; "An tan is doiligh don Fhéinn is gnáth liom féin bheith doiligh leo." "Cuirfead-sa i neambrígh geasa Fhinn go seinnir go binn dúinn ceol; fúigfead catha na bhFiann ins na geasaibh go dian fá dhobrón." "Ní fhéadfainn-se," do ráidh Dáire "seinm go bráth téid-bhinn suairc, a Dhraoidheantóir, tuig go soiléir dá mbeadh fear den Fhéinn go duairc!" Do chuir Draoidheantóir i neambrígh na geasa ó dháil Fhinn 's a shluaigh nó gur seinneadh le Dáire dhóibh go téid-bhinn ceol is gáir-fhuaim. Do thaithnigh le Draoidheantóir foghar binn an cheoil sin Dháire; do sheinn annsin a chumha féin is cumha na Féinne do láthair. Adubhairt annsin Draoidheantóir nárbh fhada dhóibh, don Fhéinn, go bhfaghaidís uile le chéile aithne gan bhréag ar an éag. Do thógamair-ne uile an Fhiann uall-gháir dian caoi agus déar an tan adubhairt Draoidheantóir nárbh fhada dhóibh gan aithne ar an éag. Do dúnadh annsin le Draoidheantóir le geasaibh na dóirse go tapaidh; d'fhúig san gcarcair an Fhiann agus Fionn go dian i nglasaibh. "Ní rabhamair fós," ar Fionn "i ngéibhinn dlúth le chéile, an Fhiann; is dearbh dúinn anois go fíor nach fagham choidhche cead ár riain." Dobhí Draoidheantóir is Áille lán de gháirdeas trésan bhFéinn do bheith aca san gcarcair is Glanluadh fá dheacair i bpéin. Thug Draoidheantóir fá deara go raibh Glanluadh go dearbh dubhach doilbh dobrónach 'na gnúis-ghnaoi ag sileadh do shíor go foghar-chiúin. <L 104> "Is dearbh liom," ar Draoidheantóir "a Ghlanluadh, gurab brón leat féin do réir mar amharcaim do ghnúis an Fhiann is Fionn do bheith fám réir." "Ní doiligh liom," ar Glanluadh "Fionn 's a shluagh bheith fád réir, acht is doiligh liom 's is crádh mo chéile Labharán do bheith i bpéin." "Ná glac dobrón ar bith a ríoghan ghil," ar Draoidheantóir; "do-bhéar-sa a chead 's a rian dod chéile óm dhian-smacht gan gó." Do ghluais annsin Draoidheantóir don charcair 'nar dhóibh, don Fhéinn, do bhain a gheasa gan spás de Labharán ba chráidhte i bpéin. Tháinig Labharán mar aon le Draoidheantóir i réim buaidhe; do thuit sé i dtrom-néallaibh nuair chonnairc mí-scéimh Ghlanluaidhe. Do thuit Glanluadh mar an gcéadna i bhfochair a céile i néallaibh báis; do shíl Draoidheantóir is Áille nárbh éirghe dhóibh go lá an bhráth. An tan dob éirghe don dís úd ar bhfagháil a lúith ó na néallaibh, do thuit trí deora fola anuas le dearg-ghruadhaibh Áille i n-éinfheacht. An tan dochonnairc Labharán súd na deora i ngnúis na rí-mhná, do thaithnigh leis is dubhairt leis féin gur chomhartha don Fhéinn teacht slán. Fán am san do seinneadh le Dáire ceol uall-ghártha agus trom-chaoi; níorbh fhada go dtáinig san doras Draoidheantóir go borb amh-chaoin. Do hoscladh leis an doras úd is dob aithreach liom a theacht isteach; d'fhéach an Fhiann air go truaighe is níor dhainid leis gruaim na bhfear. Dochonnairc Fionn ar sileadh síos le n-a ghruadh ba ghnaoi lán-dolaidh. is thaithnigh leis an t-amharc d'fhagháil - trí braoin 'na tháin-rith dearg-fhola. <L 105> Dochonnairc an Fhiann uile iad ag rith go dian le hais a ghruaidhe acht amháin an drong do cailleadh de bhrígh na ngeasa san gcarcair chruaidh. Níor seinneadh ní ba mhó le Dáire an tan tháinig Draoidheantóir go ndubhairt Fionn leis arís seinm go binn gan cead dóibh. Do sheinn Dáire, ar chomhairle Fhinn an ceol go téid-bhinn don Fhéinn; do ghaibh fearg Draoidheantóir "Is gairid gur brón daoibh," ar sé. Do dúnadh leis an charcair go lom daingean ar an bhFéinn Is tháinig tar ais ar cuaird mar a raibh Glanluadh is Áille shéimh. Ní raibh Labharán 'na gcomhdháil d'fhiafruigh go hárd cár ghaibh sé; d'innis Glanluadh is Áille dó nárbh fheas dóibh cár ghaibh an laoch. Do scairt go borb ós árd ar Labharán i gclos don Fhéinn; do fhreagair sé i gclúid den dún do ghluais ar lúth go ráinig é. "Cá rabhais, a Labharáin, ar cuaird?" ar Draoidheantóir go gruamdha teann; "Is dearbh liom ód thriall fá leith gur mian leat mé bheith go fann." Thug leis Labharán gan spás mar a raibh cách i nglasaibh cruaidh; do chuir é fá bhrígh a gheasa is d'fhúig san gcarcair é fá ghruaim. Dobhí roimhe i mbruinnibh báis triar is céad sár-fhear den Fhéinn; do baineadh le Draoidheantóir díobh go tapaidh na cinn gan bhréag. Dobhí ag teacht chun Conáin Mhaoil 's a lann líomhtha 'na dhóid go teann; "Cá bhfuil do thriall, a Dhraoidheantóir? fan go fóill, ná déin orm feall." Dobhí Draoidheantóir fá gharbh-throst 's a lann gan chosc ós cionn Chonáin; d'éirigh an fear maol de phreab is iall níor fhan ar a shuidheachán. "Coisc do lámh," ar Conán go truaighe "is leor mo dhuabhais mar táim; ní fhuil dul agam ón éag ná cuir truaighmhéil chun báis." <L 106> Do thriall Draoidheantóir uainn san gcarcair fá ghruaim d'fhúig sinn, doiligh dobrónach lán-dubhach gan léim gan lúth, ar easbaidh grinn. Do labhair Labharán le Fionn is dubhairt go ciúin gan fhios do chách - "Atá san dún leigheas ár ngeas dá dtigeadh linn teacht ar a fhagháil." "Créad é sin?" ar Fionn na bhFiann "dobhéarfadh rian ó n-ár ngeasaibh dúinn? is truagh gan é anois ar fagháil a Labharáin, má tá san dún." "Atá ballán, a Fhinn, san dún dobhéarfadh dúinn lúth is rian; dá mbeadh sé againn anois níorbh fhada an goimh 'nár bpian." "An bhfeacaidh tú féin," ar Fionn "an ballán úd, a Labharáin chaoimh, d'fhóirfeadh sinn anois ó ghuais nó an gcualaidh tú dá luadh a bhrígh?" "Dochualaidh mé ag Glanluadh gur fhóir í féin ar ghuais an bháis; is d'innis dom fós tré rún go leighisfeadh gach pudhar dá bhfuil 'nár ndáil." Níorbh fhada dhúinn mar sin Draoidheantóir go dtig don charcair, a lann 'na dhóid go líomhtha dian chun an Fhiann uile do dhícheannadh. "A fhir mhaoil," do ráidh Draoidheantóir "gléas do mhór-cheann is gaibh mo bhéim; ní fhúigfead neach óg ná ársaidh nach cuirfead chun báis den Fhéinn." "Atáim-se im thruagh-lobhar bhocht" ar Conán go doiligh lán-dubhach; "ná cuir choidhche mé chun báis go leighistear leat mo chneádha ar dtús." Do ghoir Draoidheantóir ar Áille is tháinig sí láithreach chugainn; d'fhéach sí go gruamdha géar ar shluagh na Féinne is ar Fhionn. "Tabhair dom," ar Draoidheantóir "ballán órdha na ngeas gcruaidh nó go leighisead goin tóna an fhir mhaoil mhóir seo fá ghruaim." <L 107> "Ná leighis an fear maol úd" ar Áille, "ní pudhar linn a chás; ná tabhair do cáirde ar bith ná don Fhéinn acht a gcur chun báis." "Ní iarraim air mé chur ón mbás a Áille," do ráidh Conán Maol "acht amháin nach beinn im lobhar ar dteacht do thonn anois ón éag." d'imthigh Áille de gharbh-throst is d'fhéach go docht 'na diaidh ar Fhionn; níorbh fhada go dtáinig arís is croiceann dobhí aici lán de chlúmh. "Ceangail é seo, a Dhraoidheantóir" ar sí, "ar thóin an fhir mhaoil úd; leighisfidh gan spás goin a chréacht is tabhair an t-éag dóibh is d'Fhionn." Do ghlac Draoidheantóir go prap an croiceann 's do cheap do thóin Chonáin; do lean de ón lá san gur thriall is ní raibh riamh gan for-ainm 'na dháil. "Ná cuir-se mise chun báis" ar Conán go tláth, "a Dhraoidheantóir, fanfad id dháil ó so suas mo dhícheannadh badh thruagh gan chóir." "A Dhraoidheantóir," ar Labharán "má's mian leat ár mbás go léir is leor duit sin, mo scéal truaighe! is an fear maol duairc do shaoradh ón éag." "Ní dhearnas cealg ná meang gaisce ná teann ní raibh im dháil, dá bhrígh sin, a Dhraoidheantóir ní cuibhe dhuit leo anois mo bhás." "Ní chuirfead-sa chun báis tú a Chonáin dhubhach," ar Draoidheantóir, "is beidh tú im chomhdháil féin ar feadh do ré gan cead dóibh." Do ghluais Conán le Draoidheantóir as an gcarcair ar seol lom-lúith; níor stadadh leo go trost-gharbh go rángadar cor gheasa an dúin. <L 108> Do ghoir Draoidheantóir ós árd ar Ghlanluadh 's ar Áille an ghrinn; tháinig Glanluadh fá lom-lúth is Áille don chor 'na raibh an dís. D'innis Draoidheantóir do na mnáibh go dtug Conán ó shluagh na bhFiann, go dtógfadh brígh a gheasa ó n-a dháil is go mbeadh 'na chomhdháil 's 'na rian. "Is eagal liom, a Dhraoidheantóir" ar Áille, "gurab brón agus guais duit-se agus domh-sa go lá an bhráth Conán id dháil do bheith buan." "Créad is eagal dúinn, a Áille," ar sé "ón bhfear maol do bheith 'nár ndáil?" "Ar eagla na meang," ar sise "do bheith buan 'na ghoile mar chách." "Ní thiubhrad-sa cáirde ar bith don Fhéinn gan aithne ar an éag do thabhairt dóibh," ar Draoidheantóir le hÁille "is ní féidir le Conán a bhfóir." Níor labhair Conán focal leo go dtug Draoidheantóir 'na dheasláimh an ballán úd na ngeas a chlaoidhe gur thóg a mbrígh go prap as a dháil. Fán am sin dochualadar go binn ceol cumhadh do sheinn dóibh Dáire; do ghluais Draoidheantóir chugainn don charcair fá lúth go dtáinig. Ní raibh laoch de chathaibh Fhinn nach raibh lom críon i gcruth-ghné gan lúth, gan tapa, gan treoir ó gheasaibh 'na gcló go tréith. Do dhearmhad Draoidheantóir an ballán órdha ag Conán; do thriall féin agus Glanluadh don charcair go luath i gcomhdháil. "Créad do thoisc, a fhir mhaoil fár leanais sinn?" ar Glanluadh. "Go bhfaghainn amharc ar an bhFéinn le linn a n-éag 's a dtriall uainn." "Cá bhfuil an ballán," ar Draoidheantóir "thugas duit d'fhóir do gheasa cruadha?" "d'fhágas é," ar Conán lán-mhaol "mar a bhfuaireas é, slán fá bhuadh." <L 109> Do ghluais Draoidheantóir go luath de gharbh-throst uainn fá lán-lúth; níor stadadh leis go ráinig sé an cor 'na raibh gréithre an dúin. d'fhóir Conán Oscar is Fionn ó na geasaibh dlúth dobhí 'na ndáil sul a dtáinig Draoidheantóir tar ais fá sheol gan fios an bhalláin. Do ghaibh Oscar an ballán de láimh 's a lann líomhtha go dána 'na dhóid; níor fhulaing sé a theacht don charcair an Fhiann ó na geasaibh gur fhóir. Do sheinn Fionn an Dórd go binn is Dáire le n-a thaoibh fá ghreann; do gháir an Fhiann uile ós árd de bhorb-ghuth ba ráidhte teann. Do ghluais Áille is Glanluadh de gharbh-throst chruaidh don charcair; "Tá réim ag an bhFéinn go fíor a Áille," ar Draoidheantóir, "is dearbh." Do bhuail Áille na basa go lom is do labhair i bhfoghar nár chaoin; adubhairt Conán léi ós árd "Cúis cruadh-cháis chughaibh agus caoi!" "A Dhraoidheantóir," do ráidh Oscar "níl do chomas feasta ar an bhFéinn, díolfaidh tú go cruaidh ar a shon sinn a bheith san gcarcair i bpéin." Do ghaibh eagla is uamhan Áille gur thuit ar lár lag tréith; tar éis ar imir sí de chrádh is do thuit gan spás leis an éag. "Tá cumas na Féinne gan gó" ar Draoidheantóir, "orm is fíor, i n-éiric mo gheas is a mbuadh a chur ón bhfear nduairc i neambrígh." "Níl dul agat ón éag anois a dhraoi ghlic," ar Oscar áigh; "dogheobhair comhrac aon láimhe gan cheilg id dháil ó shluaightibh Fhinn." Níor labhair sé le hOscar tréan do ghlac a lann ghéar 'na dheasdóid, gur fhiafruigh Oscar den dara feacht "An amhail is maith leat, a Dhraoidheantóir?" <L 110> "Is amhail go dearbh," ar an draoi "do-bhéar-sa cruadh-ghníomh glac-lámh do gach aon fhear den Fhéinn gur tuitim dom féin nó dóibh 'na dtáin." Do ghluais an Fhiann amach as an gcarcair 'na raibh seal dubhach; dobhí Áille gan anam san tslighe is Glanluadh ag caoi fá phúdhar. "Créad so thárlaidh d'Áille an ghrinn?" ar Oscar de ghlór chaoin lán-bhuaidhe. "Fuair sí aithne ar an éag" ar Conán, "is ní scéal truaighe." Dobhí a lann líomhtha 'na dhóid ag Draoidheantóir ar an doras ag feitheamh le Conán ameasc cách chun a chur chun báis gan fhios. Dochonnairc Oscar Draoidheantóir 's a lann 'na dhóid i samhail catha; adubhairt leis - "Ná bí dá luadh go roicheam cuaird na faithche." Níor labhair leis an Draoidheantóir is níor fhág an fód 'na raibh 'na sheasamh go bhfuair amharc ar Chonán Maol go dtug amus-bhéim ar a dhícheannadh. Ní ráinig an lann an fear maol do scairt go tréan ar Oscar áigh; d'ionnsuigh Oscar Draoidheantóir is thug gan gó dho aithne an bháis. Do chaitheamair uile an Fhiann deoch is biadh san dún go subhach; arn-a bhárach tar éis ár suain ní raibh againn tuarasgabháil an dúin. Dobhí cuid de bhrígh na ngeas úd a Phádraig, dar liom i ndáil na bhFiann ón lá úd go lá a mbáis is leis thuiteadar tráth is ní le Dia. Nach abair tú go rabhadar beo tar éis leon na ngeas úd; dá bhrígh sin is cneasta an fhiadhain gur thuiteadar le Dia na ndúl. Is é deirim leat, a Phádraig nach rabhadar ón dtráth úd tréan i gcath ná i ngníomh na lann 's é chlaoidh a dteann 's ní Mac Dé. <L 111> <B 1782-1855lsc 18D> <U Anaithnid> LAOIDH LOCHA DEIRG nó Seilg na Féinne ós cionn Locha Deirg. An gcualaidh tú Fianna Finn a Phádraig† mhóir, a †mhic Calpruinn, ag éirghe ós cionn Locha Deirg mar aon is cách i gcómhsheilg? Piast dobhí ar loch an tsléibhe lér cuireadh ár na Féinne; fiche céad nó níis mó dá dtug bás i n-aon ló. Óglách maith dobhí ag Fionn innsim duit, a Thailginn, Ablach an Óir, mac Ríogh Gréag do thuigeadh glór ó gach péist. "An dtuige an ní adeir an phéist?" do ráidh Ablach leis an bhFéinn, "caogad each nó caogad bó do chur chuice gach aon ló." "Innis di go bhfaghaidh sí sin a Ablaigh an chrotha ghil; is fearr sin ná aon laoch lonn do thuitim léi i gcomhlonn." An phiast an oidhche sin gan biadh codla níor thionnscain an Fhiann; ar theacht na maidne go moch do chuir anfadh ar an loch. Ar theacht don phéist ar an dtráigh do léigeadar an Fhiann gáir, dob iomdha fear ag briseadh a chrainn is iomad laoch 'na timcheall. Sul a dtáinig meádhon don ló ba lia ár mairbh ná ár mbeo; ba samhail le sluagh cille uireasbhaidh ár laochraidhe. Do sloigeadh léi mac Ríogh Gréag agus Oisín gidh mór an béad; do sloigeadh léi go beacht fear agus céad i n-éinfheacht. Níor sloigeadh mac Cumhaill léi ná an mhéid bhí amuich dá Fhéinn, is ní raibh díobh gan dul thart acht beagán le hucht imtheacht. Do sloigeadh Daolgus agus Goll is Fionn mac Rosa na gcomhlonn, <L 112> is Conán Maol, scéal nár mhaith is Diarmaid déid-gheal tréanmhar. Thug Fionn an sídhe prap gabhas an phiast ar alt, is thug cor go dian di gur chuir a cliabh anáirde. Mar chonnairc Dáire mac Finn an rí-fhéinnidhe cionn a gcinn, thug léim i mbéal na péiste dob é sin an sidhe aidhbhéile. Ar dhul do Dháire 'na cliabh is ann do chuimhnigh ar a sciain; dorinn slighe do féin amach b'é sin an coscar iongantach. Dá chéad beo aiste den Fhéinn Oisín agus mac Ríogh Gréag; gníomh ba bheodha ná sin annamh duine dochualaidh. An dá chéad tháinig amach dobhádar gan folt, gan éadach; maith do cheannuigh Fianna Fhinn a bhfuair siad riamh i nÉirinn. Turas Chonáin mar nár chóir i mbroinn an bheithidhigh ró-mhóir, mar nach raibh gruaig ar a cheann níor fhan leadhb ar a chloigeann. Fionnloch Deirg fa hainm don loch ar dtús, a chorr-chléirigh; d'fhan Loch Dearg air le beo ó ár na Féinne i n-aon ló. Trí lá is mí is bliadhain dobhí Loch Dearg fá dhiamhair, ó ló marbhtha Féinne Fhinn adeirim leat, a Thailginn. Is mé Caoilte i ndiaidh na bhFiann a Phádraig dhealbhas gach grian; an scéal sin innsim daoibh annamh duine dochualaidh. <L 113> <B 1778-1855ls 18D> SEILG SLÉIBHE gCROT nó Seilg Muca Draoidheachta Aongais an Bhrogha. Éistidh, a uaisle bhfear bhFáil an chúis dá dtárlaidh iomarbháidh, go sloinnead daoibh gan gheis tachar Fhinn agus Aongais. Fleadh do comóradh gan cheilg le mac an Daghdha dreach-dheirg; beirtear sinn-ne dá hól soir go bruidhin mhór-ghloin na Bóinne. Is é líon dochuamair ann d'Fhiannaibh arm-ghlana Éireann, i n-éagmais Chonáin is Ghuill deich gcéad taoiseach Féinne. Bruit uaine fán bhFéinn go rath bruit chaomh-chorcra dá gcumhdach, sróll dearg fán gceithrinn amhas ag teaghlach aobhdha Aongais. Suidheas Fionn san mbruidhin mbrais taobh le taobh Aongais, suail go bhfeaca súil mar sin dís chomh maith ar talmhain. Mar do suidheadh leo san teach dob iongnadh le coimhightheach iomad a gcorn i ngach glaic a gcuach agus a gcupard. Mar do suidheadh an teach arís do badh iongnadh mar dobhídís cuirn óir ó láimh go láimh ar luadhaill 'na n-aonarán. Do ráidh Aongas de ghuth mhór istigh do chuir sin tocht ar na fir, "Fearr an bheatha so ná seilg" ar mac an Daghdha dreach-dheirg. "Measa an bheatha so ná seilg" do ráidh mac Cumhaill lán d'fheirg "gan coin ann, gan eich áille gan catha, gan comh-gháire." "Na coin sin adeirir, a Fhinn do bheith agat féin go grinn, créad fá n-abair tú an ghuth is nach muirfidís aon mhuc?" "Níl agat-sa féin," ar Fionn "ná ag sluagh Thuath Dé Danann, muc dár imthigh ar talmhain truim nach muirfeadh Bran is Sceoluinn. <L 114> "Cuirfead chugaibh-se muc mhór mharbhóchas bhur gcoin i gcéadóir, rachas uait féin ar an maigh ón bhFéinn is ó n-a gconaibh." Adubhairt de ghuth mhór istigh reachtaire an bhrogha bhuadhaigh - "Sul bheidh sibh ar meisce mhir trialladh gach neach dá iomdhaidh." Adubhairt Fionn le na Fiannaibh "Gabhaidh umaibh agus triallaidh; nílim acht im uathaidh ann idir Thuatha Dé Danann." Gluaisimíd as sin seacha siar gus an mball a raibh an Fhiann; ann dobhí an Fhiann 's a gcoin ar Shliabh Fuaid an oidhche soin. Dobhámair bliadhain ceann i gceann agus Tuatha Dé Danann nó go ndearnamair an tseilg dárbh iomdha fuil ar finnleirg. Is í seilg dorinneadh linn le mac Cumhaill go nglór ngrinn: Sliabh gCua, Sliabh gCrot, Sliabh gCuilinn go hInbhear Críche i nUltaibh. Suidhtear linn an tseilg mhór le mac Cumhaill is le n-a shlógh ó Mhaigh Cobha go Cruachain Chais go Fionnabhraigh is go Fionnais. An tseilg dorinneadh annsain le mac Cumhaill a hAlmhain do ba dítheach Aongas di is dob easbadhach sinn-ne. Cuireas Aongas teachta 'nár gcionn go hárd-fhlaith na bhFiann bhfolt-fhionn, mac Cumhaill gidh gur mhór modh ag iarraidh a bhréithre do chomholl. Suidheas Fionn, flaith na Féinne ar an gcnoc ós cionn an tsléibhe; suidheas an Fhiann agus a gcoin ar an sliabh an lá soin. Suidhim-se féin ar an sliabh mar a raibh Fionn flaith na bhFiann, go nach beadh ar shliabh aonair flaith na bhFiann i ró-bhaoghal. Anmanna con na Féinne sloinnfead daoibh gan claoin chéille, ró bheag dá gconaibh dar liom gidh aidhbhseach libh a n-áiriomh. Adhnuaill im láimh-se féin Bran i láimh an fhir go scéimh, agus Sceolann san láimh oile ag mac Cumhaill Almhoine. Ablach ag Oisín mac Fhinn Lonn i láimh Bhrain Bhig go ngrinn, Scal, Caoile agus Luas gan athmhaoin ar chruas i láimh Fhirdomhaoin. Airchis teann i láimh mhic Smóil an Chordhubh ag ua Conbhróin, Meadhair is Mearann is Maoin i láimh Gharraidh ó Fhormaoil. <L 115> Dordán duthach dob iongnadh i láimh Bheinne na mbíodhbha, Mac an Smóil is Dothla teann i láimh Dhuthaigh dhath-áluinn. Éachtach ag Diarmaid Donn Mac an Truim ag Oscar oll, Rith Fada ag Conán go gcáil agus an Garradh ag Faolán. Gairid dúinn-ne ann mar sin ag cur géill as ár gconaibh go bhfeacamair san maigh anoir tréad mór-uathmhar de mhucaibh. Dob iongnadh le Fionn na bhFiann gach muc i n-aoirde fiadh; aon mhuc rompa, garbh a líth fa duibhe í ná gual gabhann. Fa haoirde ná seol-chrann suas fionnadh a leacan 's a cluas; fa samhail le muine a dath fionnadh a súl 's a sean-mhala. Léigim-se i dtaobh na leirge Adhnuaill i dtús na seilge; do mhairbh an chéad mhuc gan chleith gér líonmhar coin na Féinne. Adhnuaill do mhairbh an mhuc mhór de thréad Aongais i gcéadóir, ó shin is tuigthe dhuit i leith atá Gleann na Céad Mhuice. Briseas Bran a hiall go fíor siubhlas sí as láimh an ríogh, na muca fa mór meire do ghabhsad dá comh-ghleiceadh. "Truagh sin, a Bhrain bhuadhaigh bhinn a mhic Fhearghusa fholt-fhinn, duit-se nocha gníomh feardha mo mhac-sa do lán-mharbhadh." Mar dochualaidh Bran an ghuth do chlaochluigh a ciall 's a cruth, gabhas sí ar bhrághaid an mhuc agus tógbhas an chruadh-chuid. Gabhas sí an mhuc ar bhrághaid an greim sin ba ghreim námhad, níor leig an mhuc a gabháil is do chongaibh a gearr-anáil. Muna ndearnaidh Bran go bráth de ghníomh nó ghaisce 'na dheáidh. acht an mhuc sin ar an maigh do dhiongbháil do na Fiannaibh - Gér mhór ag Aongas a thréad i n-a raibh muc agus céad, ní raibh aon mhuc díobh gan oil um thráthnóna 'na beathoidh. Áirmhid annsin an Fhiann tháinig anoir agus aniar, i n-éagmais giolla agus con bhí deich gcéad fear ar n-easbaidh. Do ráidh Oscar de ghuth mhór le mac Cumhaill is le n-a shlógh - "Déanaidh eolas ar an mbruidhin is díoghlam ár ár muintire." "Badh chomhairle fir gan chéill" do ráidh Oisín le Fionn féin, "dá bhfágadh na muca mar sin dothiocfadh arís 'na mbeathaidh. <L 116> "Déanaidh na muca do loscadh is badh móide bhur gcoscar, agus loiscidh na muca dhe is cuiridh a luaith le fairrge." Seacht gcatha dobhámair ann d'Fhiannaibh amhra na hÉireann. thall le himeall an locha seacht dteinte gach aon chatha. Seacht dteinte gach catha dhíobh mar d'órduigh dúinn an rí, dá n-áirmhinn iad uile dhuit nochar loisceamair aon mhuc. Imthigheas Bran uainn amach go hathlamh is go heolach, dobheir trí crainn léi 'na crobh ní feas cá coill ó dtugadh. Do cuireadh na crainn fán teine is do ghabhsat mar an gcoinnill, do loisceadh na muca de 's do cuireadh a luaith le fairrge. Do ráidh Oisín de ghuth mhór le mac Cumhaill is le n-a shlógh "Déanaidh eolas ar an mbruidhin is díoghlam ár ár muintire." Gach foigse dá ndeachaimís dáibh dá bhfearaibh móra is dá mnáibh, docloistí iad go cinnte i bhfraighthibh na fiormaiminte. Gáir con is ban is daoine is macaomh ag éagcaoine, ní chuala ba thuaidh ná theas aon lá ba sháimhe m'éisteacht. Cuireas Aongas teachta 'nár gcionn mar a raibh an flaith féinne Fionn; do ghabháil einigh ar fhlaith Fáil nach millfeadh a mhuintir i gcéad-áir. "Nocha naiscim eineach ort a Aongais is caoimhe corp, feadh bhias aon tigh thiar ná thoir id bhrugh mhór gan díoscur." "Gidh holc leat do mhuintir mhín a Fhinn, a athair Oisín, congbhuigh do chumha is do smacht doilghe dhomh-sa mo dheagh-mhac. "An mhuc mhór dobhí san maigh romhat-sa is red chonaibh, do-bheirim mo bhriathar anois gurab é deagh-mhac Aongais. "Do-bheirim briathar oile a mhic Chumhaill Almhoine. nach beo anocht dem chine neach dárab tú árd-rí. "Do thuit mac ríogh Mara Seang is mac ríogh Mara Saoileann leat, is mac ríogh Aongais áin is mac Ilbhric mhic Mhanannáin. "Seacht bhfichid mac fá ghnaoi dorinn mac ríogh le rí-mhnaoi do thuit leat is led Fhéinn chalma ar an sliabh go hallmhardha. "Muintir ghlan mo bhrogha bhinn bhí roimh do chonaibh fán nglinn, 'sé do mhill mo bhrígh 's mo mhodh i gcéin dóibh féin dá loscadh. "Seacht mbliadhna, a Bhrain bhinn tú im thigh-se dod altruim; is níor shíleas fós go beacht go muirbhfeá-sa mo dheagh-mhac. <L 117> "Truagh dhuit, a Bhrain bhuadhaigh bhinn a mhic Fheargusa fholt-fhinn, ní dhearnais gníomh molta mar do mharbhais do chomhdhalta. "Triocha céad dúithche ag t'athair idir choill agus achaidh, badh chuibhe led ré dhuit ná bheith id cheann ar chonairt. "Mallócham thusa, a Bhrain seach gach coin ar talmhain go nach faicidh do shúil de aon fhiadh mhuirbhfeas tú choidhche." "Dá malluighidh-se féin Bran mo choileán-sa gasta glan, ní bheidh thiar ná thoir aon teach id bhruidhin mhóir gan loscadh." "Cuirfead crainn agus clocha id aghaidh i dtús gach catha is muirbhfidh mé t'Fhiann uile ó mhac ríogh go ró-dhuine." "Féachfad oraibh trím fháinne" ar mac Cumhaill go n-áille, "is beidh a fhios agam, a fhir cá líonmhar do bhur gcathaibh." "Córa dhaoibh maitheamh eadraibh féin" do ráidh Oisín, fear go céill, "déanaidh altrom gach fir ann is íocaidh ár n-eineachlann." Roighne geal an ghutha ghrinn dob é sin deagh-mhac Fhinn, dob é tús a síthe ann a thabhairt d'Aongas ar altrom. Deagh-mhac Aongais go mbrígh tugadh sin ar láimh an ríogh; ó shin i leith dhóibh i bhfus atá an t-altrom faltanuis. Truagh liom Eochaidh na haoibhe do thuitim i dtigh Fhormaoile, go nach beadh aca cabhair Eochadha ag sluagh ághmhar Aongasa. Is mé Caoilte mac Ronáin ruaidh truagh m'fhuireach tar éis an tsluaigh, is nach mairid Fiann Fhinn dom dá n-éis ní haoibhinn. Is mé Caoilte mac Ronáin cóir truagh m'fhuireach tar éis an tslóigh; théarnuigh mo lúth is mo neart fada liom bheith dá n-éisteacht. <L 118> <B 1778ls 18D> SEILG SLÉIBHE NA MBAN. Lá dá ndeachaidh Fionn na bhFiann do sheilg ar Shliabh na mBan Fionn, trí mhíle de mhaithibh na bhFiann sul ndeachaidh grian ós ár gcionn. 'Oisín, is binn liom do ghlór, is beannacht fós le hanmain Fhinn; innis dúinn cá mhéid fiadh do thuit ar Shliabh na mBan bhFeimhin. Ba mhór na creacha l'ár slóigh a ndeachaidh uainn is ní spleadh ar thuit ar Shliabh na mBan Fionn d'fhiadhach le Fionn na bhfleadh. Innis dom roimh gach scéal is beannacht ar do bhéal gan gó, an mbíodh éide oraibh ná arm ag dul do shealg gach aon ló. Dobhíodh éide orainn is arm ag dul do shealg linn mar sin, is ní bhíodh féinnidhe díobh dom dhóich gan léine sróill is dhá choin, Gan cotún is síoda séimh is lúireach barraigh ghéir ghlain, is cinn-bheart chloch-órdha chóir is dhá shleigh i ndóid gach fir, Gan sciath uaine ar a mbíodh buadh is lann chruaidh lé scoithtí cinn; dá sirthí an domhan fá seach ní raibh neach dob fhearr ná Finn. Is é dob oinighe is dob áighe ní dheachaidh lámh ós a chionn, ag dul do thaisteal na gcuan ngeal gan faicsin ar fhear mar Fhionn. Conadh é eagar dochuamair siar do sheilg ar Shliabh na mBan Fionn; a Phádraig, a cheann na gcliar dob áluinn grian ós ár gcionn. An uair do shuidheadh Fionn ár gcoin dob iomdha anoir agus aniar guth gadhair ag dul fán gcnoc ag dúiseacht torc agus fiadh. Dobhí Fionn féin agus Bran 'na suidhe seal ar an sliabh - gach fear i n-ionad a shealg gur éirigh cealg na bhfiadh. Do léigeamair trí mhíle cú dob fhearr lúth is dobhí garg; do mhairbh gach cú dhíobh dá fhiadh sul do cuireadh iall le harg. <L 119> Do mharbhamair sé mhíle fiadh is an ngleann dobhí san tsliabh, i n-éagmais agh agus fearb - ní dearnadh sealg mar sin riamh. Dob é deireadh ár seilge thiar a chléirigh na gcliar is na gclog, deich gcéad cú go n-a slabhraidhe óir do thuit um nóin le céad torc. Do thuiteadar linn na tuirc dorinn na huilc ar an sléibh; muna mbeadh ár lann is ár lámh chuirfidís ár ar an bhFéinn. A Phádraig na mbachall bhfiar ní fheaca mé thiar ná thoir seilg aon-lae ag Fiannaibh Fhinn le mo linn ba mhó ná sin. Ag sin sealg dorinne Fionn a mhic Calpruinn na mionn mbláth; gáir ár gcoileán is an nglinn uch, a Phádraig, ba bhinn an lá. <L 120> <B 1820-40lsc 19T> <U Anaithnid> SEILG TUIRC GHLEANNA AN SCÁIL. Go mbeannuighthear duit, a sheanóir shuairc, chugat ar cuaird táinig mé; a laoich mhileata dob áille dreach, a fhir nár dhiúlt neach fán ngréin. Fios dob áil liom d'fhagháil uait, a mhic mic Cumhaill ba chruaidh colg, an t-éigean is mó 'na raibh an Fhiann, ós tú bhí riamh ar a lorg. Fios do-bheirim duit air sin a mhic Calpruinn na salm ghrinn, an t-éigean is mó ortha bhí ó gairmeadh díobh Fianna Finn. Ba chuimhin liom lá go moch n-a raibh drong againn d'Fhiannaibh Fáil, dochuamair féin is ár gcoin do sheilg tuirc Ghleanna an Scáil. Trí chaogaid gadhar, dá chaogad cú marar mhó a líon níor lugha; dobhí i n-ár mbuidhin fiche céad mar aon linn féin is Clanna Smóil. Táinig chugainn Clanna Daoighir cúig mhíle chum an aonaigh, cú is gadhar is dá chaoin-tsleigh ag gach aon de na laochra. Táinig chugainn Clanna Buadhain ba mhaith éagcosc na buidhne, cúig mhíle chum an aonaigh is líon catha de Chlanna Baoiscne. Táinig chugainn Clanna Mórna na gníomh-fhir mhóra mheara, cúig mhíle faoi n-a sciathaibh is a gcoin ar iallaibh aca. Annsin do labhair Goll go hárd "Cia ghlacas scáth roimh an muic? Curthar liom meabhraidhe fán ngleann 's rachad ann do bhrath an tuirc." Annsin dubhairt Conán neamh-ghrinn grís-fhear maoidhte Fianna Fáil, "A mhic Mórna na ráidhte grinn cia aca dínn nach rachadh id dháil. <L 121> "Atá tusa," do ráidh an saoi "is dar an mionn so fám cheann; ní mar dhroch-mheas ar an bhFéinn adubhart féin go rachainn ann." D'éirigh Faolán feardha tréan leoghan sparainneach gach cnocáin, is a chosc riamh níorbh fhéidir gur bhain trí bhéic as Conán. Annsin d'éirigh Goll na mbéimeann an laoch thar céadaibh curadh, is a chosc riamh níorbh fhéidir gur leag céad ar an dtulaigh. Annsin do labhair Oscar go feargach le Goll† meanmnach †mac Mórna: "Muna mbeadh mo gheallamh dhuit ba shearbh leat do ghnótha." Lá dá raibh an uair sin an dís fhear uasal cródha, tráth d'fhiafruigh Goll d'Oscar "An tú fear cosanta na coróineach?" "Ba mhaith mo chongnamh chuige" do ráidh Oscar na n-arm nimhe, "focal adubhart ná adéarfainn 's mé nach séanfadh é ar dhuine." "Urraim ní bhfaghair uaim-se" ar Goll gruama le hOscar, "Is mise mhairbh do shinsear Cumhall gníomhach i gcath Chnocha." d'ionnsuigh Oscar agus Goll a chéile go grod dian tnáitheach; do chuirfidís bruic as gach gleann le fuaim a lann dá mbearnadh. Gur éirigh Faolán fearamhail is Diarmaid déid-gheal ua Duibhne, is cuirid cách ó chéile gidh mór tréineacht na buidhne. Do leigeamair fá Chiarraighe siar naoi míle sciath, do bhrath an tuirc, ní raibh neach aca riamh gan gadhar 'na dhiaidh is dá choin. Do leigeamair fá an leirg an gadhar ba thaidhbhsighe cruibh, ag gluaiseacht 'nár mbuidhin go meadhrach 's ár gcoin ar aoirde gach cnuic. Dobhíos-sa agus Oscar 'na ndiaidh is Diarmaid a chuir catha 'na suidhe, Goll foirtil lán-ghéar agus Faolán mac Finn. Cheithre míle broc is eilit mhaol cúig mhíle poc dá bheann, naoi míle don fhiadhach mhór dobhíodh leo ag teacht 'nár gceann. <L 122> Dar do láimh-se, a chléirigh dochuamair uile fán ngleann 's ní tháinig duine againn gan lot is d'fhan an torc uainn go teann. Seinntear ár mbarr buadh-chruit is tógtar ár nduis le mian; gluaisimíd go Teamhair na slógh tar éis comhraic an tuirc fhiadhain. Ag sin duit-se eachtra mo scéil a chléirigh na salm ghrinn; is go mb'fhearr liom ná flaitheas Dé Fionn 's an Fhiann do bheith mar bhí. <L 123> <B 1782-1855ls 18D> <U Anaithnid> FIADHACH FIANN ÉIREANN AR SHLIABH TRUIM nó Laoidh na hOllphéiste. Lá dobhámair ar Shliabh Truim, Fianna Finn fa lán de ghoil; dob iomdha deagh-laoch is cú ann ba mhaith lúth ar mhoigh. Ní raibh laoch díobh gan sciath ar an sliabh agus dá choin, is gan cúpla gadhar san nglinn i dtimcheall Fhinn dob árd goil. Do sreathnuigheadh sinn ar gach gleann fa maith ár dteann i gceann cnoc, an bhuidhean churanta chrobh-theann ár dtreise fa lonn gan locht. Dúisightear linn ós barr beann fiadhach na ngleann agus a dtuirc; ar gach taobh dinn marbh san leirg dob iomdha eilit is bruic. Dob iomdha ann laoch is coin ag éirghe ar an moigh go luath, ag déanamh sealg ar gach glionn is d'éirigh Fionn, triath na dtuath. Dá choin i láimh gach fir dár éirigh annsin den bhFéinn; agam féin atá a fhios uch, gidh táim anois gan chéill. Adéar gan dearmad gan on cuid d'anmanna con an tsluaigh; níor leigeadh cú ann dá héill nárbh aithnid dom féin a buaidh. Do leig ua Baoiscne Bran dian agus Sceolann fa cian rith; do leig Oisín Buadhach mór is Ablach Óg dá ndéis sin. Ód-chonnairc mac Breasail saoir coin an ríogh ag dul re teann do leig a dhá choin fa garg Uchtárd agus an Fearb seang. Do leig Oscar mear nár thim Mac an Truim dá shlabhradh óir; do leig Caol Cródha go gclú Léim ar Lúth is an Chú Chrón. Do leig Garradh na n-arm glan Fearann is Foghar is Maoin; do leig ua Duibhne go deas Éachtach na gcleas agus Daoil. <L 124> Do leig mac Muirne go ngoil grinn Airchis agus Rinn an áigh; do leig ua Conbhróin go gcruth Cor Dubh 'na ndiaidh agus Máigh. Do leig Conán go ngníomh grod Rith Grod agus Rith re hÁrd; do leig Faolán thar a chionn Carragán agus Guth Garg. Do leig mac Eadaoin iar sin Cosluath caoin is Fuath dá láimh; do leig mac Muirn an ghrinn Árannán is Árd-na-seágha. Do leig Feardomhain mac Finn Ciarchuill do chinn ar gach coin; do leig mac Reithe go rún Sciathúr agus Lúth an Loin. Do leig Caoilte Fuath go mbuaidh agus Cuilsceach fa cruaidh treas; do leig Dáire, fear na nduan Síneach Suain agus Luath deas. Do leig Cairreall, an laoch muar Gaithlionn is Guaire is Gal; do leig mac Dubháin, an fear fial Rian ina ndiaidh agus Scal. Do leig Dáire Dearg mac Finn Árd na Sealg agus Lon cruaidh; do leig Mac Lughach go mear Cruthach geal agus Lear uaidh. Do leig Aodh Beag fa fear prap Marbhadh na gCat agus Taom; do leig Conán mac an Léith Leagán dá héill agus Laom. Leigthear Scannar agus Gáir dá choin Iollainn áird mhic Smóil; Oscar mac Criomhthain nár dhoirbh do leig sé Soirbh agus Nóin. Do leig Feargus, file glan gan dearmad Sciath agus Faoidh; Colla mac Caoilte, an fear fial do leig uaidh Rian agus Laoidh. Do leig Dáire mac Rónáin Díbhearg is Dobhrán go dian; do leigeadh uainn-ne gan táire go luath coin áille na bhFiann. Do leig siad clann an Chearda a gconairt sealga gan brón: Cor agus Dearg agus Drithleann Coirrbheann, Rith Teann agus Treoir. Do leig Cnú Dhearóil eolach Aindeoin is Ceolach fá réim; Uath na seilge nár bheag lámhach do leigeadh scread ghábhaidh gan béim. Criomhthan na mbéimeann is Conn dá mhac dobhí ag Goll an áigh, do leigsead Dochar is Daor do leigsead Caor agus Gáir Do leig teaghlach na flatha go heolach gan taca a gcoin; 'na ndiaidh de bhrígh na sealga dobhádar learga lán d'fhuil. <L 125> Dob iomdha cú ag rith ar fhiadh 'nár dtimcheall san tsliabh ba dheas; dobhádar na catha ar a lorg dá bhfeitheamh, ba bhorb an treas. Dob iomdha guth fiadh agus tuirc ar an sliabh dár thuit den tseilg; ó choscar laoch agus con dob iomdha fuil ar an leirg. Níorbh áidhbhle liom gáir chatha gidh iomdha cath i raibh ariamh, ar ndul do chonairt fá tháintibh ná gártha torc agus fiadh. Ní dheachaidh fiadh soir ná siar ná torc ar shliabh dá raibh beo díobh sin uile nach raibh marbh ón gconairt sin fa garbh gleo. Do mharbhamair deich gcéad fiadh ar an sliabh agus deich gcéad torc; ár gconairt ar mhéid a bhfearg d'fhágadar dearg gach gort. Níor háirmheadh eilte ná bruic ná míolta dár thuit san leirg, gion gur háirmheadh iad ag Fionn mór dar liom an chuid dár seilg. Fiadhach aon-laoi is mó dár marbhadh i gcrích Bhanbha i ngach tráth 's is fearr dobhí le mo linn an tseilg dorinn Fionn an lá. Mar do mharbhamair an tseilg tángamair ar árd dá roinn, chruinnigheamair na sluaigh gan locht ó gach cnoc i dtimcheall Fhinn. Dobhí roinn is rogha ag Goll gérbh iomdha laoch lonn san bhFéinn, ó na sluaghaibh gér mhór a ngoil fuair sé sin dá eagla féin. Roinntear an tseilg re Goll glan níor fhág sé fear díobh gan díol, níor dhearmaid sé duine den bhFéinn acht é féin agus mise díobh. Do chanas re Goll nár thim is dob aithreach linn a rádh: "An fala thug fá dear, a Ghuill mo dhearmad san roinn tar cách?" "Níorb chuibhe do neach fán ngréin aithis orm féin fá roinn; is truagh nach fuilim id ghar a fhir thógbhas an fala rinn." Dá fhreagra glacaim mo cholg tagra borb ó bhí ag Goll; an laoch fa maith réim is cáil dochuas i n-a dháil go lonn. Do thógaibh Fionn Mac an Luin a shleagh go nimh 's a sciath áigh, agus tig go cliste trés an tsluagh gur ghabh mé go luath ar láimh. <L 126> Coisctear le Fionn go luath ár bhfearg do ghabh mo chuid den tsealg air féin; níor lámhas fala ná fíoch do chur idir dhís den bhFéinn. Níor fhágaibh Fionn tréan, an triath mac Muirne fial na sciath ndearg gur shíothuigh eadram is Goll gér mhór ár nglonn 's ár bhfearg. Dorónsad teinte gan locht go cinnte ar gach cnoc den tsliabh i dtimcheall Fhinn ba chaomh corp d'fhulacht torc agus fiadh. Mar do chaitheamair an tsealg na catha sin fa dearg snuadh, do thriallamair Fianna Finn ó Shliabh Truim go Loch Cuan. Fuaireamair piast ar an loch is níor shochar dúinn bheith ann, ag a féachain dúinn 'nár dtocht fa mó ná gach cnoc a ceann. A tuarasgabháil re n-a moladh ní haithristear, ní nár dúnn do thoillfeadh gér mhór a fraoch céad laoch i log a dhá súl. Fa mó ná gach crann ar coill a fiacla do thuill gach gráin; fa mó ná comhla cathrach cluasa na nathrach 'nár ndáil. Sia ná ochtar gan easbaidh a hearball seasmhach re a druim; ba reamhaire an chuid ba chaoile ná dair díleann i gcoill. Mar dochonnairc uaithe an sluagh d'iarr, is ba mhuar a fraoch, biadh ar mhac Muirne gan on nó comhrac con agus laoch. "Ní de phiastaibh Éireann tú a thrú nach maith cruth ná ciall; innis cá háit as a dtangais" adubhairt Fionn feardha fial. "Táinig mise anois ón nGréig im réim go ráinig Loch Cuan ag iarraidh comhraic ar an bhFéinn is do ghabháil tréine a sluagh. "Cuirim forlann ar gach tuaith do thuiteadar sluaigh rem ghleo; uaibh muna bhfaghad mo dhíol agaibh ní fúifead síol beo. "Tugaidh dom comhrac go luath gidh mór de shluagh ataoi, 'Fhinn nó go bhféachad oraibh gan acht mo neart tar éis teacht thar tuinn." <L 127> "Ar ghrádh heinigh innis dúinn gidh mór do shúil is do ghráin scéala hathar agus t'ainm sul caitheam ár n-airm id dháil." "Arracht cinnte atá san nGréig canfad gan bhréig a ainm ghnáth, Crom na Carraige fa hárd bloidh ar fairrge ag Cloich thoir tá. "Piast is maith goil 's is olc gnaoi fa hí sin a mhnao gan tlacht; is tearc cathair thoir nár bhris agus rugadh mise dho mar mhac. "d'fhágas tursa ar gach faith Árd na gCath go deimhin m'ainm; a Fhinn is maith tásc is buadh ní cás linn do shluaigh ná hairm. "Ag so an scéala d'iarrais orm a fhir is maith colg is glac, tabhair dom iorghail go dian gidh líonmhar t'Fhiann is do neart." Do ráidh Fionn gér chruaidh an chéim ris an bhFéinn dul dá troid; dá cosc chuadar na sluaigh is fuaireadar uaithe broid. Táinig an phiast fá'r gcathaibh mór dár mathaibh do thuit léi; fa mór ár ndíth ó n-a coscar níor thualang sinn cosnamh léi. Teilgthear sleagha léi go cuimneach ar an bpéist go tuillmeach borb do chroith orainn go geintligheach na ceatha teintighe re n-a colg. Dobhámair-ne uaithe tursach rinn níor chuimseach an spairn; do shluigeadh gér lór d'éigean laoch idir éide is arm. Do shluig sí Fionn na mbéimeann gur leig siad Fianna Éireann gáir; dobhámair tréimhse gan chabhair 's an phiast ag tabhairt ár n-áir. Doras ar gach taobh dá corp dorinne Fionn nárbh olc méinn, amach gur leig gan fuireach gach neach do sluigeadh den bhFéinn. Fionn ón gcomhrac dorinne d'fhóir sé uile ár sluagh, gur fhuascail sé le tréine lámh sinn-ne le séan, ágh is buadh. Do chomhraic Fionn 's í le chéile mór an tréine dul dá cosc; dá comhlann gér chruaidh níor fhan gur scar a hanam re 'corp. Ar thuit de phiastaibh re Fionn ní cuirthear i suim go bráth; a ndearnaidh d'ágh is d'éachtaibh a n-áireamh ní fhéadfadh cách. Do mhairbh sé piast i mBinn Éadair a cosc níor féadadh i gcath; agus ollphiast Locha Cuilinn do mhairbh mac Cumhaill na gcleas. <L 128> Fuath is piast Ghlinne Dorcha do torchradh sin leis an bhflaith; do mhairbh sé piast Locha nEachach is arracht Ghleanna Smóil go prap. Do thuit piast Éirne gér ghorm leis, agus piast Locha Riach; do mhairbh gér thréan a chroidhe piast agus cat i nÁth Cliath. Do mhairbh sé fuath Locha Léin mór an fhéidhm dul dá claoidhe; do mhairbh sé fuath i nDruim Chliabh fuath agus piast ar Loch Ríbh. Do mhairbh Fionn fa mór croidhe fuath Ghlinne Righe na ród; gach piast le neart a bhéimeann i ngleanntaibh Éireann níor fhág beo. Fuath agus piast Ghlinne hArma do mhairbh Fionn gér chalma iad; gur dhíbir sé re buadh is treise gach piast dá bhfeiceadh ar talamh riamh. Do mhairbh piast Locha Síleann tug brath díleann ar ár sluagh, agus dá phéist Locha Feabhail d'imir orainn deabhadh cruaidh. Piast Árd Fhionáin, gníomh ba diocair do coisceadh sin tré ghliocas an ríogh, do chlaoidh an rí uasal gan time is piast Locha Reimhir do thuit sí. Do mhairbh Fionn na gcéimeann cródha fuath Sléibhe Cuilinn gér bhorb, agus dá phéist Ghlinne hInne do thuiteadar sin re n-a cholg. Do mhairbh piast Locha Meilghe lór a treise do láimh Fhinn, agus ollphiast Locha Cearra leis is arracht i nÁth Truim. Dobhí piast ar Loch Measca fa mór a treasa ar fhearaibh, tar éis comhrac fuilteach d'fhagháil Fionn dá láimh do threascair. Fuath Locha Lurgan go dian re Fionn na bhFiann do thuit sí; ní hinnstear go bráth mbuan gach ar chuir dár sluagh do dhíth. Ar Loch Laoghaire go cinnte piast do-níodh teinte dobhí, i n-íoc a bhfuair dá fala do dhí-cheann le n-a arm í. Fuath Dubhais, lór a teinne agus aimid Sléibhe Cláir, do mhairbh Fionn le Mac an Luin gér bhorb a ngoil is a ngráin. <L 129> Thárlaidh orainn ag Loch Feargais piast gan faitchíos ba ghraince cruth, an taobh ba dheas de Chruachain Chonnacht dobhí na gleannta lán d'fhuil. Do thuit piast ar Bhanna bhinn le láimh Fhinn na gcomhlann gcruaidh. dob iomdha ár ndíth ón dtreas gur claoidheadh í i nEas Ruaidh. <L 130> <B 1782-1860ls 18D> LAOIDH AN DEIRG MHIC DROCHUIL. D'aithreosainn caithréim an fhir mhóir tháinig anoir i gcéadóir; tréin-fhear dobhí lán de ghuil - an Dearg† dána †mac Drochuil. Fá thásc na bhFiann fa maith guil triallas an Dearg mac Drochuil anoir ó chrích na bhFear bhFionn go hiath oirear-mhín Éirionn. Móide thug an laoch lán sul táinig chugainn tar sáil nach geobhadh gan géilleadh i nglas ó gach féinnidhe dá fheabhas. Iar dteacht anoir don laoch lonn lér himreadh céad comhlonn, gabhas an Dearg déid-gheal cuan i mBinn Éadair na mór-shluagh. Dobhíodar dís nár chumhang cáil ag coimhéad an chuain chubharbháin - Roighne Rosc-leathan mac Finn is Caol Cródha mac Criomhthainn. Níor choimhéad an dís an cuan acht do thuit 'na dtoirchim suain go dtáinig barc an fhir mhóir i dtír sa chuan 'na gceart-chomhair. Ag feitheamh na fairrge dhóibh is a n-airm gaiscidh 'na ndóid, dochonncadar óglaoch andeas i n-eire áluinn odhar-ghlas. "Má's é an Dearg tháinig i leith an fear lér thuiteadar slóighte ar a theacht ó thír go tír is fíor, a laoich, go dtuitfimíd." "Is cuma liom cia tháinig ann" do ráidh Roighne rosc-mhall, "ní fhuil sin san mbeatha mbán laoch nach déanfam a dhiongbháil." <L 131> "Gura fíor a n-abarthar leat is gura beacht a bhfuil id bhéal is má claoidhtear leat an fear tiocfad leat ar leath na scéal." Léimeas an Dearg fa maith dreach i dtír de chrannaibh a chraoiseach, is tug a bharc arn-a snaoidhe ar an dtrácht gheal ghainmhidhe. Folt fionn-bhuidhe mar ór cheard ós cionn a mhailidhe ngruadh-dhearg, dá dheirc ghorma mar ghloine ós geal-ghnúis an deagh-ruire. Lann nimhe lé leadarthaí cuirp ag an laoch go nguais comhraic, mionn cumhdaigh cloch-órdha corr um an mileadh sochma súl-ghorm. Dá chraoisigh chrann-reamhra chatha i nglaic láimhe an árd-fhlatha, sciath óir ar a ghualainn chlí ag mac uasal an árd-ríogh. Geall gaiscidh an domhain toir do chosnaimh an Dearg mac Drochuil, ar mhéid is ar neart i gcath i gcomhlann cheart le céadaibh. Éirigheas Roighne na lann is Caol Cródha na mbéimeann; gabhaid a n-airm i n-a láimh agus rithid 'na chomhdháil. Fuaradar rómpa an fear séimh an curadh lúthmhar aidhbhéil; ag siubhal gainimhe ar bórd an chuain dobhí mac Drochuil na mór-uaill'. Ar bhruach na trágha bhí an fear fionn an laoch láidir séimh seang; ag amharc an chuain dobhí sé fear mascallach na mín-ghéag. An fear nárbh fhaitcheach roimh buidhin mhóir is do chuireadh scaipeadh ar mhór-shlógh d'fháiltigh sé roimh an dís Dearg dána na mór-ghníomh. Dob é freagra thug an dís ar mhac Drochuil na mór-ghníomh - "Is breágh do lann 's is geal do lámh 's is aoibhinn binn do shiansán. "Is tú an curadh is áille snódh 's is breághtha leaca gan imshnódh, is deas do bhalla gan cham gan fiar 's do chulaith gaiscidh i ngach rian. <L 132> "Tabhair scéal dúinn, a fhir mhuair orainn atá coimhéad an chuain, dís mhac ríogh go sár-bhuaidh sonn d'fholaibh uaisle na hÉirionn." "An chríoch ó dtáinig mé anois ní hiomdha neach 'na hainbhfios; is mé an Dearg, mac Ríogh na bhFionn ag iarraidh árd-chíosa Éirionn." Chuadar i n-ainbhfios a chéile le glór borb agus aimhréidhe, Roighne rosc-ghlan 's mac Criomthain binn 's an Dearg dána an chomhlainn. Do ráidh Roighne an aigne mhir go dian le Dearg mac Drochuil: "Ní bhfuighe tusa, a laoich luinn urraim ná cíos i nÉirinn. "Gidh maith sibh-se, a dhís laoch chanas fearg agus fraoch, cia bhacas díom-sa anois a gabháil, a creachadh 's a léir-scrios?" "Dá n-áirmhinn duit gach fear díobh a Dheirg, a mhic an árd-ríogh, is iomdha laoch adéarfainn ann dogheobhadh le n'ais do chomhlann. "Is díobh Oisín mac Finn agus Oscar na mór-ghníomh - fear dian an taoibh ghil is Fraoch† fiallach †mac Feamhair." "Cá bhfuil laoch díobh sin anois?" do ráidh an Dearg dreachmhais "go bhféachaimís le chéile ár bhfíoch is ár ró-thréine." "Dearbhaim duit, a laoich luinn" ar Caol Cródha mac Criomhthainn, "gur seo mise led chlaoidhe anois a laoich úd tháinig tairis." Annsin léimeas an Dearg nár dh'reoil fá fhíoch is fá fheirg mhóir go Caol Cródha fa dearg dreach mairg lér chomhraic an tréan-fhear. Dorinne an Dearg comhlann cruaidh is Caol Cródha go mór-uaill; dob é sin an torann teann ag scoltadh sciath agus caomh-cheann. Dob é iomthús na déise san iorghail sin le chéile gur cheangail an Dearg go glan Caol Cródha san gcomhrac. Annsin d'éirigh Roighne mac Finn d'éis Caoil Cródha do cheangal mac ríogh na Féinne gan táir chum an tréan-fhir, 'na chomhdháil. <L 133> Dob iomdha cleasa gaile dobhí san iorghail eatarra gur ceangladh, gidh cruaidh an céim Roighne ró-fhada le luath-bhéim. "Gidh mór an gníomh 's an deabhadh duit sinn-ne araon do cheangal, scaoil ár gcuibhreach go beacht is beir leat sinn id choimhdeacht." Scaoileas Dearg na nglas ngéar cuibhreach na díse deagh-laoch, is baineas a mhóid de gach fear gan arm do thógbháil i n'aghaidh. Iar ndul do go Teamhraigh go Cormaic an mhór-theaghlaigh, mac Drochuil na ngéar-lann mbuadh i dtigh Teamhrach na dtrom-shluagh. Annsin d'éirigheadar amach laochradh tighe Teamhrach dob iomdha fear donn-bhruit sróill i dtigh Chormaic i gcéadóir. Iar dteacht ar an bhfaithche dhóibh ameasc Chormaic 's a chath-shlóigh, do mhac Drochuil an t-óg cuimseach léigtear an ród go ró-shoillseach. Annsin tig tréan-fhir Inse Fáil tar éis a chéile 'na chomhdháil, is tig chuca go dána an fear feardha fíor-chalma. Do ráidh triath Teamhrach gan on "Suidhidh, a chliar chalma curadh, ní heagal díbh meirge an fhir is ná tógaidh arm 'na aghaidh." Ar dteacht ar an bhfaithche dhó do mhac Drochuil na mór-ghleodh, beannuigheas don óg innealta cuimseach an cath-mhileadh meanmnach ró-shoillseach. Beannuigheas an Dearg de ghlór bhinn do rí Teamhrach go haoibhinn; freagras an flaith gan doghra do thréan-mhileadh na tréan-fhoghla. Iar suidhe do mhac Ríogh na bhFionn fiafruigheas Árd-rí Éirionn; "Fáth do thurais go Teamhraigh innis, a laoich mheanmnaigh." "Fáth mo thurais go Teamhraigh a mhic Airt, a Chormaic, géill Éireann dob áil liom nó freas-bhéimeann 'na thimcheall." "Géill Éireann do bhreith tar muir gidh minic do shirdís tréan-fhir níor fríth 's ní fhaghthar go bráth tobhach Éireann le haon óglách." <L 134> "Ó nach faghaim, a Chormaic flaitheas uaibh-se gan comhrac, tabhair comhrac céad curadh a fhlaith fhial gan urdhubhadh." Cuireas Cormac céad calma do chlaoidhe an óg-fhir allmhardha; do thóg san a mheirge nár lag i bhfeirg 'na gcoinnibh i gcomhrac. Dob é iomthús mhic Ríogh na bhFionn gur thuit an céad san gcomhlonn, is dá chéad eile, gníomh gan gó do mhairbh an Dearg i n-aon ló. Mar dochonnairc an tÁrd-rí an Dearg ag déanamh daor-ármhaigh seolas a theachta go luath d'ionnsaighe mhic Cumhaill arm-ruaidh. Tig chuca arn-a bhárach Fionn mac Cumhaill go mór-dhálach, trí míle gaiscidheach gan on nár thuill easbaidh ná scannol. Clogad óir fá cheann gach fir de mhuintir Fhinn ó Almhain; sciath fighte go n-imlibh óir go gcumhdach síthe saor-shróill. Fearas Cormac gan time fáilte roimh Fionn Almhaine fuair slógh mhic Muirne na gcreach fáilte 's cuirm i dtigh Teamhrach. Ar dteacht dóibh ar an bhfaithche don tsluagh churata chóirighthe, thógbhadar trí míle cleas lúith ba mhór an t-ádhbhar iomthnúith. Annsin dochuaidh mac Cumhaill fhéil chum na puible den chéad-réim agus beannuigheas annsin don Dearg an laoch anaithne árd-gharg. Ar mbeannughadh don fhlaith nár tháir freagras an laoch dreach-náir is iarras cumha go luath lonn ar mhac Cumhaill, nó comhlonn. "Gidh mór do neart-sa, a fhir" do ráidh flaith féinne Gaedheal, "ní thiubhrad-sa cumha dhuit a Dheirg, ar eagla comhraic." "Má's chugam-sa do thriall sibh a laochradh léidmheach' Laighean, ar chomhlann is umhal sinn a dheagh-mhic Cumhaill arm-ghlain. "Béarfaidh mise liom im luing cinn na bhfear ó Almhuin i gcomhrac céadta curaidhe uait, a mhic Cumhaill arm-ghrinn." Do chuir mo rí-se céad annsin do chlaoidhe an Deirg, dá mhuintir, fá Dhorn-donn mac Scáile is fá Chonn mac Conáilbhe. Do thuit leis Conn mac Conáilbhe is Dorn-donn mac Scáile; do thuit le n-a láimh gan locht an céad curadh faobhar-nocht. <L 135> An uair dochonnairc mo rí-se ar chlaoidh an Dearg dá mhuintir, do bhrostuigh sé a chipe catha do chosc mic an árd-fhlatha. Éirigheas Faolán go bhfeirg mhóir is gabhas a mheirge de mhaoth-shróll, dochuaidh do chosc an laoich láin - mairg do thriall 'na chomhdháil. Annsin folcaid a lanna i n-a gcorpaibh cneas-gheala agus brisid a n-airm n-áigh ar a chéile san teagmháil. <Annsin gabhaid a gclaidhmhe géara is leadraid san iorghail a chéile is do ceangladh, gér chéim chruaidh> <Faolán feardha fíor-chruaidh.> Gabhaid annsin compar a chéile d'éis na hurlaidhe aidhbhéile, gur cheangail an Dearg gan locht Faolán cródha na nguasocht. Annsin labhras Fionn le Goll "a mhic Mórna na mór-ghlonn, a lámh chródha nach tláth i nguil coisc dínn comhrac mhic Drochuil." "Leat féin de thús dála tús aisce is éadála; trí míle uinge óir fá thrí uaim-se dhuit," ar an tÁrd-rí. "Gidh do fuagradh led fhine clanna Mórna mong-bhuidhe, do-bhéarfad féin mo chomhlann leat a thriath na Féinne, dod fhurtacht." D'éirigh Goll nár fhulaing táir 'na chulaith catha go hiomlán, do thóg leis an tsleagh go tric do chleachtadh sé chum comhraic. Tug an Dearg chum comhraic Ghuill na hairm nimhe bhí 'na oirchill agus tig go díomsach dána ar aghaidh chum na teagmhála. Féachaid air sin iomghoin a gcleas le n-a chéile san mór-threas, is sochtaid fir Éireann uile le clos béimeann na hiorghuile. Annsin cuimhnighid a bhfala na fir bhorba thréan-chalma, ag snaoidhe clogad agus ceann dobhí mac Drochuil is Iollann. Ó n-a gcomhrac ar feadh trí lá dob anbhfann fir agus mná, gur torchradh an Dearg déid-gheal ann le mac Mórna na mbéimeann. <L 136> Dá leigtí suan ná codladh do laoch na ngruadh gcorcordha treise Éireann do badh leis dobheadh ár ngéill 'na luingeis. Othar bliadhna luighe Ghuill ó chruadh-chomhrac an laoich luinn, i dtigh Rí Teamhrach gan cheas dobhí mac Mórna dá leigheas. Fuair Goll ar gealladh dó ó mhac Cumhaill nár ob gleo; ba bhuidheach an flaith go mbuaidh do chomhrac Iollainn arm-ruaidh. Dorinne an Dearg dícheall borb fa dítheach sinn-ne dá cholg, do thuit trí chéad dínn-ne 'na throid is sé chéad de mhuintir Chormoic. Is mé Feargus, file Fhinn de ghnáth-Fhéinn mhic Cumhaill ó thásc na bhfear sin nár lag trian a ngaisce ní aithreosad. <L 137> <B 1778-1861ls 18D> LAOIDH NA MNÁ MÓIRE THAR LEAR nó Seilg Ghleanna an Smóil. A Oisín, is binn liom do bhéal ag innsin scéil agus duain ar gach árd-fhlaith dobhíodh san bhFéinn dobheireadh béim i ngach céim chruaidh. Lá dá rabhamair Oisín is Fionn, is Feargus binn a mhac féin, Oscar fuilteach, Diarmaid Donn Conán Maol is tuilleadh den Fhéinn, Ag triall chun seilge maidean cheoidh fá Ghleann an Smóil le n-ár ngadhair go moch, dar do láimh-se, a chléirigh chóir ba mhór ár ndóchas as luas ár gcon. Dobhí Sceolann is Bran ar éill ag Fionn réidh i n-a dhóid; dobhí cú ag gach duine den Fhéinn 's a ngadhair bhéil-bhinne ag déanamh ceoil. Do ghluaiseamair chun tulcha ós cionn glinne mar arbh aoibhinn duille ar chrainn ag fás; bhí éanlaith ag ceileabhar ann go suairc is fuaim na cuaiche ba bhinn san áit. Do leig a rabhamair ann den Fhéinn ár gconairt go léimneach fán ngleann; do scaoil Fionn a dhá ghadhar déag 's ba bhinne linn ná téada a nglam. Dúistear leo an eilit mhaol ba ghile a taobh ná eala ar tuinn, an taobh eile ar dhath an ghuail is ba luaithe í ná seabhac i gcoill. Do scaoil gach duine a chú 'na déidh is do scaoil Fionn féin Bran; d'imthigheadar as ár n-amharc go léir is ba bheag ár ngaobhar dul 'na ngar. <L 138> Is mór an t-iongnadh dorinn an rí don eilit mhaoil, fá n-a luas le n-ar sháruigh coin na gcríoch is Bran groidhe nár leig seilg uaidh. Ó mhoch maidne ba mhór an fiadhach do lean go dian an eilit lúith go dtáinig dubhadh na hoidhche is nach feacamair gadhar ná cú. Do chuir Fionn a ordóg 'na bhéal is do chogain í fá n-a dhéad go cruaidh, annsin d'fhiafruigh Conán Maol - "Cár ghaibh ár ngadhair bhéil-bhinn uainn?" "Dar do láimh-se, a Chonáin Mhaoil" do ráidh Fionn groidhe, an flaith, "ní fhillfidh gadhar thar n-ais arís dár lean an eilit mhaoil acht Bran." Do thuit an Fhiann go mór i mbrón 's níorbh iongnadh dhóibh de dhíth a gcon; 'sé dubhradar nár sheilg chóir a thárlaidh dóibh san ngleann go moch. Níorbh fhada go bhfeacamair san ngleann Bran is í sáruighthe suaidhte fliuch, is ar dteacht di dár láthair dar do láimh ba thruagh a cruth. Luigh sí síos i bhfiadhnaise Fhinn do ghoil go fuidheach is do scread go truaighe; "Is cosmhail, a choileáin," do ráidh Fionn "go bhfuil ár gcinn i gconntabhairt chruaidh." "Neamh-ní linn-ne," do ráidh an Fhiann "laoch dá thréine dá dtig tar muir; measa linn a bheith dár ndíth ár ngadhair bhéil-bhinn is ár gcoin." Ar rádh na bhfocal tig do láthair bean dob áille is ba ghile snuadh, folt ór-bhuidhe léi ag fás ag rochtain a sál anuas. Dobhí a gruadh mar an rós is a braoithe módhmhar ar éadan úr, a rosca glasa glana gan cheo 's a béilín binn do labhair go ciúin. <L 139> Is é adubhairt "Tá cuireadh agam duit 's dá bhfuil ann agaibh d'Fhiannaibh Fhinn, go teaghlach inghine árd-ríogh Gréag atá i nÉirinn gan fhios daoibh. I nOileán Inse tá céad barc thug a hathair mar fhéirín di; is iomdha óigbhean eagnach bhláth a tháinig léi tar sáil anoir. "Is iomdha loingeas líonta d'ór d'airgead, de shróll, is de shíoda bhán, tháinig linn anoir san ród is go leor eile nach fuil mé 'rádh. "Is iomdha dabhach lán bheoir is iomdha bior fá fheoil dá gríos, is iomdha corn nighte as ór tá réidh rómhaibh lán d'fhíon. "Is iomdha loingeas atá ar muir is iomdha pálás geal ar tír, is iomdha trillseán soillseach lasta tá réidh fád chomhair feasta, a Fhinn." "Dar do láimh-se," ar Conán Maol "ní fhuaireas im shaoghal cuireadh ab fhearr; Is mór m'ocras agus m'íota is é mo dhíth gan mé san áit." Fillis an bhean dob áille scéimh san ród chéadna 'na dtáinig 'nár ngar, is do leanamair í go luath go hOileán Inse shluaigh na mban. Do fáiltigheadh romhainn ag bantracht Gréag suidhtear búird is gléastar biadh, cuirtear ortha fíon is beoir mar ba chóir do rígh is do thriath. Tráth choscamair ár n-ocras de bhiadh is ár n-íota d'fhíon is de bheoir, do labhair Fionn go prap is dubhairt go rachadh chun suain go fóill. Ar rádh na bhfocal sin tig do láthair an bhean ba ghránna ar bith snódh, cinnbheart óir fá n-a ceann is folt garbh slim ag fás 'na deoidh. Dobhí a draid taobh amuich dá béal ag an bpéist nárbh aoibhinn cruth, a déad fiacal barr-ghéar is réama léi síos 'na shruth. Dobhí guaireach fhada dhubh mar fionnadh tuirc ag fás 'na bléin ag sileadh síos léi go troigh mar bheadh cruit le fuireann téad. <L 140> Dobhí brat fairsing fada sróill dá folach go bróig, is taobh de geal, an taobh eile ar dhath an ghuail 's ní raibh bean san tsluagh ba ghránna dreach. "Fáilte rómhat, a rí na bhFiann" is iad na briathra do chan sí; "is leat iomlán mo chuid barc mo bhantracht is mé mar mhnaoi. "Is mé inghean Árd-ríogh Gréag ní dhearna cumann le céile fir go dtáinig mé anoir fád dhéin a Rí na Féinne, tar mór-mhuir. "Dogheobhair airgead, dogheobhair ór dogheobhair urraim fós is buadh, tar a bhfuil de laochraidh chródha san domhan mór theas is thuaidh." "Dar do láimh-se, a inghean an ríogh" do ráidh Fionn, croidhe nár mheirbh, "ní gheobhad féin leat mar mhnaoi 's gur tú bhí id eilit mhaoil san tseilg. "Aithnighim ar dhath do bhruit sróill gur tú bhí i nGleann an Smóil go moch is fiafruighim díot an maireann beo ár ngadhair ceoil-bhinn is ár gcoin?" "Dar do láimh-se féin, a Fhinn gér mhór é fíoch bhur gconart garg, táid siad uile marbh gan bhrígh acht Bran, an rí rug buadh gach sealg. "Is iomdha laoch láidir luath is gaiscidheach cruaidh i gcath, do thuit liom-sa i dtosach sluaigh 's ar mo bhuaidh ní bheireadh neart. "Is ní mó ní fhillfead uait go mbeiread buadh liom ón bhFéinn; scoithfead bhur gcinn d'bhur gcoirp gidh mór bhur niort is bhur dtréin." Do sheinn sí ceol ró-bhinn sídhe lér chaill gach laoch againn a neart, gur ceangladh sinn le hinghin an ríogh gidh mór ár ngníomh i ngach cath. Do tharraing a lann fuilteach líomhtha is í lán d'fhíoch, 'na láimh dheas, gur scoith na cinn de chéad laoch is ba mhór an t-uamhan a méid a mheas. <L 141> Ní raibh beo san Inse acht mé Conán Maol is Diarmaid Donn, Feargus file is Oscar tréan an tan do labhair m'athair Fionn. "Gabhaim do choimirc, a inghean an ríogh ná cuir den tsaoigheal aon neach níos mó, is go ngeobhainn leat mar mhnaoi muna mbeadh Goll caoch na n-arm gcró. "Dá ndéanainn malairt ar mo mhnaoi do chuirfeadh mé den tsaoigheal chun báis; an bhean do ghabhas i dtús mo shaoighil ar an bhfear caoch go bhfuil a páirt." "Dar do láimh-se féin, a Fhinn bainfead-sa a gcinn de Gholl mhór is dá ngabhann leis den Fhéinn muna nglacaidh mé mar ríoghain dóibh." Gléasas an cabhlach mórdha 's a seolta go hárd le gaoith, gur ghaibh talamh i mBinn Éadair na slógh mar a raibh Goll cródha na lann caoin. An tan chonnairc Goll tréan an cabhlach gléasta ag teacht chun cuain, is é adubhairt nár mhaith an scéal 's a mhéid den Fhéinn a theastuigh uaidh. Annsin d'fhiafruigh Goll tréan cia bhéarfadh scéala chuige ón gcuan; adubhairt Caoilte gurbh é féin dobhéarfadh scéala ón sluagh. Gluaiseas an laoch láidir luath meanmnach, buan, lán de bhrígh; sula ráinig corp an tslóigh dobhí an bhean mhór roimhe i dtír. Ar fheicsin mí-scéimh na mná méid a cnámh agus a fíoghair, chriothnuigh sé ó bhonn go barr gidh d'fhiafruigh go hárd cárbh as don mhnaoi. "Mise inghean Árd-ríogh Gréag do-ghní comhrac le deich gcéad laoch; beir sin uaim-se mar scéala mar a bhfuil an Fhiann is Goll caoch. "Aithris dóibh fós gan bhréag go scriosfaidh mé feara Fáil muna dtoghaid mé mar chéile do rígh na Féinne, Fionn an áigh." <L 142> Ar theacht do Chaoilte tar ais san ród is ar chlos sceoil do Gholl tréan, Do ghléasadar deich gcéad cródha chun dul do chomhrac inghine Ríogh Gréag. Ní raibh neach den deich gcéad laoch nár thuit leis an mnaoi san gcath; do thuit léi sul deachaidh an ghrian faoi deich gcéad laoch eile fá seach. Ní raibh neach dobhí tréan i n-arm nár leagadh san gcath leis an mnaoi, go ndubhairt Goll dá ngéilleadh cách go dtiubhradh díoghal 'na ndearnaidh sí. Go moch de ló éirigheas Goll fá chlogad throm is fá sciath, a chlaidheamh fuilteach i n-a dhóid chun dul do chomhrac ris an mnaoi. Gidh go mba laoch láidir Goll ba bheag lorg a lann san mnaoi; gidh gur chruaidh a lúireach 's a sciath is iomdha cneadh dobhí 'na thaoibh. M'amhgar croidhe! ar feadh trí lá gan biadh, gan codladh, gan suan, dobhí an dís go tréan forránta gan fios tláithe ná treise buaidhe. Dobhámair, a raibh san Inse den Fhéinn is Conán Maol nach raibh gan ghruaim, dár gcoimhéad ag caogaid ban go ndeachadar uile chun suain. Dobhí bruinneall ba mhaith dealbh a déad cailce mar bhláth is nua, ag faire dhóibh ar mhódh nár thréith go ndéanaidís a ndaethin suain. Labhras Diarmaid déid-gheal grinn de chomhrádh chaoin leis an óigh - "M'amhgar croidhe, a spéir-bhean mhín gan mé 'gus tú fé bhrataibh fós. "Is tú is binne péarlaidhe cuach is tú is áille snuadh tar mhnáibh; do róis-leaca gheal gan ghruaim is do dhéad uaine gorm cnámh. <L 143> "Is tusa is áille niamh tar mhnáibh is glaise, módhmhaire, silleadh súl, a ghrádh thar neach de mhnáibh an domhain éalódh leat is é mo rún." "Dar go deimhin má's fíor do scéal" do ráidh an ógh de chomhrádh chaoin, "fuasclóchad tú as do phéin 's a bhfuil den Fhéinn annso ar do shlighe." "Fuascail sinn as ár bpéin is leat go deimhin ní dhéanfainn bréag 's go mbeir agam-sa mar mhnaoi an fhaid mhairfead arís ar an bhFéinn." Do thóg dinn an draoidheacht gan mhoill is thug dúinn ár lúth 's ár neart; toirbhreas Diarmaid teora póg don mhacaomh óg dob áille dreach. Do bhain Conán an ceann gan mhoill le n-a lainn den mhacaomh úr d'fhuascail é ó n-a phéin 's a raibh den Fhéinn fá phudhar. Thug Diarmaid strac-bhuille ar an bhFéinn 's ar Chonán Mhaol bhí riamh go holc; muna mbeadh Oscar do chosc a lann do stróicfeadh sé an ceann dá chorp. Labhras Diarmaid go rachtmhar fíochmhar lán d'fheirg is d'fhíoch 'na mhéin - "Créad an fáth ar bhainis a ceann den mhnaoi d'fhuascail sinn ó phéin?" "Dá mb'inghean domh-sa í," ar Conán "nó fós an mháthair a rug mé féin, do bhainfinn a ceann di gan stad i dtaobh a fhaid a bhíos i bpéin." Muna mbeadh cosaint Oscair go fíor do chaillfeadh Conán a cheann gan stad tré mharbhadh an mhacaoimh mhná d'fhuascail i dtráth ár nglas. Do ghluaiseamair gan stad gan scíth mar ar teascadh an Fhiann leis an mnaoi thréin; ar theacht dúinn fán láthair dochonncamair ár na laoch. <L 144> Dobhí Goll fá chlogad 's fá sciath ag síor-chomhrac le hinghin an ríogh, is í dá ghoin le mór-iomad créacht d'fhág an laoch gan neart gan bhrígh. Iarras Oscar cead ar Gholl dul do chomhrac leis an mnaoi, is dubhairt gur dhoilbh leis a chás bheith fá chneádha 's fá mhí-ghnaoi. "Níl aon laoch san domhan beo ná i nÉirinn, dá aoirde cáil, a leigfinn-se do chomhrac leis an mnaoi go bhfaghad díoghal ar son an áir." Labhras Feargus na mbriathar gceart ó's é scaipeadh ór ar dhraoi, go bhfuair Oscar cead ó Gholl dul chun comhraic leis an mnaoi. Gléasas Oscar a chlaidheamh 's a sciath a shleagh ghéar 's a chlogad cruaidh; ní raibh san gcruinne beo 'na bheathaidh neach dothabharfadh urraim uaidh. Dobhí an dís láidir, luaith do chuiridís ceatha fá néallaibh le neart troda is comhraic ag feol-choscairt a chéile. Labhras Feargus béal-bhinn suairc is Conán nach raibh tréan ar arm, "A mhic Oisín, cuimhnigh an uair n-a rabhais fá ghruaim na gceangal ngarbh." Caitheas Oscar léim leoin tar chorp an tslóigh mhóir amach gur chuir an tsleagh le neart a dhóid tré chroidhe na mná móire isteach. Do thógamair trí ghártha san bhFéinn 's níor mhaith le Goll tréan-bhuilleach sin, mar thuit an bhean le hOscar áigh dobhí lúthmhar, ághmhar, calma, glic. Ar thuitim chun talmhan don mhnaoi "Mo mhallacht," ar sí, "dom athair féin! dobhí taobh liom-sa mar inghin is do chuir, mo dhíth! fá gheasaibh mé. "Draoithe do dhearbhuigh faistine dhó mo mhallacht dóibh go bráth arís! go mbéarfainn mac do scriosfadh an Ghréig is do bhainfeadh de féin a cheann gan scíth. <L 145> "Dá bhfaghainn neach a gheobhadh liom mar mhnaoi ceannphort, rí, nó ceann slóigh, dobhéarfainn mac dá ngéillfeadh an domhan is dobheinn féin arís im chlódh. "Dobhíos-sa lá, is bocht mo scéal! ar áilleacht mná ag silleadh súl; le draoidheacht chrosta m'athar féin do chailleas mo scéimh is mo shnuadh." An lá sin do marbhadh an bhean mhór do scriosadh fós a cabhlach ban; ag sin agat, a chléirigh chóir eachtra na mná móire thar lear. <L 146> <B 1799-1855lsc 18D> LAOIDH AN DUIRN. Feis árd-aisce tighe Teamhrach ba líonmhar líon ár dteaghlaigh de churadha mhic Con na gcath dobhí i nÉirinn 'na árd-fhlaith. 'Sé buidhean a tháinig 'nár gceann de mhaithibh Éireann gan feall: dá árd-rí catha céadta mac Con is Fionn, flaith féinne. Breasal meadhrach, fear do bhuaidh ar righ Laighean le hiomad sluaigh; Cormac, caraid is bráthair do mhac Con, mac a mháthar. Tháinig chugainn as Cruachain Liagán Luaimneach luath-chliste, is an laoch nár chúthail i gcath Iollann mac Mórna Muchna. Suidheas mac Mórna móir is gach fear i n-ionad óil; fir Éireann mar ba dhual i dtigh Teamhrach na dtrom-shluagh. Annsin suidheas Lugha Lágha ar ghualainn Ghuill go dána, ar aghaidh Fhinn na slógh dil 's ar ghualainn Bhreasail bheol-deirg. Is ann adubhairt Lugha Lágha 's níorbh fhearrde é an focal dána: "Curadha mar so i dTeamhair truim an bhfeacais riamh, a thréan-Ghuill?" "Dochonnarc," ar Goll, "muintear mhór i dtigh Chuinn is iad ag ól; dob iomdha ann curadh catha agus gnúis uasal árd-fhlatha." "Níorbh fhearr riamh iad muintear Chuinn ná muintear mhic Con ón dTuinn; níor lia iad fá n-a gcathaibh d'uaislibh ná d'árd-fhlathaibh." <L 147> "Is mór dobheir tú guth ar Chonn adeirim riut," do ráidh Goll, is gurbh é do mhairbh san treas Maicniadh agus Mogh Nuadhat." "Is maith dhíoghlas sin, a Ghuill is mé mhairbh Art mac Cuinn; do mhuirbhfinn is a mhac sin is dá dteagmhadh orm Cairbre." "Gheallais is tú 'teacht tar tuinn go dtuitfeadh leat Art mac Cuinn; is mairg gur bréag do chanais 's gurbh fhear marbh do dhí-cheannais." Tógbhas Lugha Lágha a lámh is níorbh fhéidir a dhiongbháil; radas dorn ar a mhalainn ag mac Mórna mhór-ghalach. An mhala lér bhain an dorn níor scar sí riamh gan bheith gorm; gur bhris cnámh leacan an laoich do chrithnigh cuilithe a chinn. Naoi n-easna annsin gur ghoin i gcompar cléibh an churoidh; scáthán a ghlún gér ghlan is é do bhain den deagh-fhear. Cúig méara an dá throighe do bhrúigh an dorn náimhdidhe, gur chuir an dorn éachtach glan go caol na láimhe sa talamh. Buaileas Goll dorn eile ar mhac Eoghain tré mhór-fheirg, gur bhris naoi bhfiacla 'na cheann is naoi n-easna 'na chorp lán-teann. "Mise féin do rad an dorn" do ráidh Lugha na lann ngorm; "bhéarfad comhrac thar bhur gceann do mhac Mórna na ngéarlann. Iar sin éirigheas cách fá chéile 's níorbh é sin an t-ádhbhar réidhtigh; b'iomdha buille is béim san dáil is fead claidhmhe le cruadh-chnámh. Tugas Lugha ionnsaighe cródha i ndiaidh Ghuill ba chruaidh comhrac, gur bhain le n-a sciain san treas naoi n-áladh as a chorp caoindeas. Tarraingeas Goll a scian féin is níorbh é sin an comhrac réidh; thug sé naoi ngona go luath ar mhac Eoghain na mór-uaill'. Annsin téid Goll fá n-a sciath laoch forránta na mór-ghliadh; d'fhógair comhrac meardha mear ar Leath Mogha na mileadh. <L 148> Seacht bhfir, seacht bhfichid is seacht gcéad idir othar agus éag, do thuit le claidheamh Ghuill an áigh sular féadadh a n-eadrán. A dhá oiread súd le háireamh do thuit go luath le Lugha Lágha ar lár-mheadhon na laochradh le mac Mogha Nuadhat maordha. Níorbh fhearrde Lugha Lágha fuireach ó roichin chum Guill nó go dtug dá sciain ághmhair deich n-áladh 'na chorp caoindeas. Annsin éirigheas mac Con cneas-gheal do dhéanamh síthe nár lag: "Cuiridh bhur gcomhrac tar ais a rí-mhileadha na gcaomh-chneas." "Dogheobhaidh tú breith Fhinn na bhfleadh is breith na Féinne gan fuireach, acht breith Chonáin Mhaoil amháin duit-se, a Ghuill, id theagmháil." "Dá leigthí mise san mbreith" do ráidh Conán gan chleith; "ceann ar Mhuimhneach ní bheadh inn ó Thráigh Aoine go Duibhlinn. "Ná as sin go Sionainn siar ná tar ais go Bóinn aniar, sula maoidhfí ar Leath Chuinn dorn Mhuimhnigh i gceann Iolluinn." "A Chonáin mhic Mórna gan chleith dá ndéantá-sa an leath-bhreith, ní chosóndaois orm tú Fianna Finn go mbeadh do cheann gan cholainn." "Muimhnigh is Laighnigh go léir is iad uile d'aon mhéinn; slán cách fó cheann a lot go sroiche sé Cruachain Chonnocht." Annsin téid Goll thar Sionainn siar go Formaoil aoibhinn na bhFiann; deich gcéad dá choimhdeacht san uair de Chlanna Mórna mór-shluaigh. Seachtmhain agus dá mhí bhán dobhí Iollann gan bheith slán; ní chuirfead-sa bréag im laoidh sul leighsead é i bhFormaoil. Dobhí Lugha Lágha tinn theas bliadhain i nEatharla dá leigheas; ní raibh ón lá sin go bráth gan rian na scine 'na scamhán. <L 149> Dob é sin an comhrac meardha mear dorinn an dias dána deagh-fhear; beidh a gcuimhne go lá an Luain 's go deireadh an domhain bhith-bhuain. Dar do láimh-se, a chinn na gcliar ní raibh laoch ann thoir ná thiar nach muirbhfeadh Goll le n-a linn dá bhfaghadh comhthrom comhlainn. Och is och! monuar is truagh mar cailleadh an curadh buan; ad is ad mo chroidhe Fionn 'na luighe fán líg. Créad nach caoinfinn-se cách is mé dá n-éis ar seachrán im sheanóir chríon gan lúth gan ghoil gan altrom gadhar, ná coin. Och och! do bhris sin mo chroidhe d'éis a chéile gan ró-bhrígh ag caoineadh na Féinne feoidhte fá líg agus Oscair na mór-ghníomh. Dar do láimh-se, a Phádraig ní raibh Goll ionchomhraic riamh ón lá sin go hoidhche a bháis níor thréan a chomhlann i gcath-ghliadh. Lá dá raibh an Fhiann i gcrích Lochlann na mór-sciath cuibhrighthe le Mac an Dáin acht Goll amháin a bhí uainn. Is amhlaidh a bhíomair-ne 'nár suidhe agus Lochlannach idir gach laoich sic Gur ceangladh sinn le draoidheacht dil idir thréan-fhear is laoch slim. A Phádraig, ba chruaidh an chéim nuair a bhí cách i n-imgéin, is gan súil againn go bráth le furtacht ná cabhair d'fhagháil. Breith a bhéil go docht ann tug Mac an Dáin go teann: ár gcinn do scur dár gcolainn le n-a chlaidheamh géar 's a lann. Ar bhreith breithe don Dán tigeas Goll ar ais go dian, do bhuail a sciath go lom loiscneach is d'iarr comhrac na bhfear bhFiann. Cúig céad laoch lonn 'na dháil dofuair Goll; a dtrí n-oiread eile ba ghníomh do 's a dtuitim le Goll i n'aonor. <L 150> Briseadh catha dorinn an laoch le goin a shleagh dobhí mear faobhair; Mac an Dáin gér mhór a bhéim do chaill a cheann le Goll, gan réim. Réabas Goll go beacht teach ur-ghlic draoidheachta an Dáin, go bhfuair sé Fionn meirbh lag is an chuid eile den Fhéinn, Scuras Goll na n-arm tlacht gach fear díobh ó phéin; ní raibh puinn lúith ná neart 'sna seacht gcatha bhí ann den Fhéinn. Gluaiseas an uair seo amach iomlán Fiann Éireann gan feall, eagartha don uile thlacht buidhean gaisce agus cleas lann. Do ghluais Goll go hoirdhearc tlacht i dtús cathmhileadh 'na thimcheall - mar bhí Conán, Caoilte is Conn clúmhar Clú Donn is Dáire uí Bhaoiscne. Cairreall caoin is Dáire Dearg Arnall mac Garraidh déid-gheal, Fionn ua Baoiscne barr-ghlan Oscar éachtach is Faolán feardha. Oisín grinn is Diarmaid Donn Duagán dubhach agus Fionn Ó Néill; Faolán fial is Crónán binn is Áinle grianach na n-arm ngéar. Aodh mac Fhinn is Mac Lughach na gcreach Mac Smóil an ghrinn is Oilioll fial; Gobha Gaoithe is Faillim óir ag seinm ceoil gach fear go sians. Armas Goll na seacht gcatha ar fad is foiligheas brághaid gach fir; gluaiseas fá dheagh-bhuaidh go hAlmhain Laighean an mór-shluagh. Dar do láimh-se, a Phádraig gidh mór a ghrádhas tú do chliar; dá mbeitheá i dtaithighe Ghuill an áir badh mhó do ghrádh dho ná do Dhia. <L 151> <B 1782-1855lsc 18D> LAOIDH MNÁ AN CHURACHÁIN .i. Laoidh Easa Ruaidh nó fós Laoidh an Bhoidhre Bhoirb. Atá scéal beag agam ar Fhionn, scéal is ionchurtha i suim, ar mhac Cumhaill ba mhaith gail budh cuimhin leam sin lem linn. dobhíomair-ne beagán sluaigh ag Eas Ruaidh mhic Modhairn feacht; dochonncamair chugainn fá sheol curachán mór 's gan ann acht bean. Caogad laoch dúinn um an rígh ba mhaith ár ngnaoi 's ár ngart - fear dár n-éis is mairg do-chí - do ghabhamair ar gach crích neart. Éirighimíd uile go dian acht Fionn na bhFiann is Goll, d'fheitheamh an churacháin fa mall céim 'na réim ag scoltadh na dtonn. Níor fhan an curach gan tocht gur ghaibh caladh i bport ghnáith; mar ráinig gus an eas d'éirigh as an macaomh mná. Dob ionann deallradh dhi is don ghréin dob fhearr a méinn is a deilbh, an inghean tháinig i gcéin dobhíomair féin roimpi go soirbh. Mar ráinig sise puball Fhinn do bheannuigh go grinn dó; do fhreagair mac Cumhaill nár thim an beannachadh binn gan gó. Fiafruigheas Fionn fa dearg dreach cá tír don inghin dath-ghlain úir; "Cá treabh as a dtángais, a bhean innis scéala go beacht dúinn." "Is mé inghean ríogh Thíre fó Thuinn inneosad duit go cruinn mo dháil - ní fhuil treabh ann fán ngréin nár iarras féin, a fhlaith Fáil." <L 152> "Brígh do shiubhail i ngach ród a ríoghan óg is maith dealbh, an t-adhbhar fá dtángais i gcéin tabhair a fhios dom féin go dearbh." "Mo choimirce ort, má's tú Fionn" do ráidh linn an macaomh mná; "Ar th'eineach is ar do bhuaidh gaibh mo choimirce go luath tráth." "Glac mo lámh, a Ghuill an áigh is mé 'mo dheoraidhe deagh-mhná, ar do mhéin, ar th'eineach 's ar th'ucht a mhic árd-ríogh Féinne Connacht." Do ráidh mo rí ba mhaith fios "Tabhair fios cé tá ar do thí; gabhaim-se do choimirce, a bhean ar gach fear dá bhfuil i gclí." "Atá im dhiaidh fá fhíoch tar muir laoch is maith goil ar mo lorg, mac ríogh na Sorcha is géar airm is é a ainm Boidhre Borb. "Geasa chuireas 'na chionn go mbeirinn ar Fhionn tar sáil, gan mé bheith aige mar mhnaoi gér mhaith a ghnaoi is a dháil." Do labhair Oscar an rúin mhir fear do choisceadh dinn gach rí: "Nó go bhfuasclaidh Fionn do gheis ní rachair-se leis mar mhnaoi." Do-chímíd chugainn ar stéad laoch is a mhéad ós gach fear ag siubhal na fairrge go tréan san iúl chéadna n-ar ghaibh an bhean. Clogad cruaidhe ar a cheann ar an bhfear nárbh fhann 's nár thréith, agus sciath dhrolach le n'ais le 'gcoisceadh gach fear fán ngréin. Claidheamh toirteamhail nár ghann go teann ar thaobh an fhir mhóir, é ag imirt chleas ós a chionn ag teacht do i gcionn an tslóigh. Dobhí ar ucht an fhir mhóir scaball líomhtha den ór dhearg arn-a cheangal le ceard glan d'airgead, d'ór 's d'fhionndran. Dhá chraoisigh gaisce go mbuaidh 'na seasamh le guala gach scéith; ar neart, ar ghaisce, ar ghail ní fheaca fear mar sin acht é. <L 153> Dobhí inneall flatha is rosc ríogh fán bhfear sámh sin fa caomh cruth; maith a shnuadh, fa geal a dhéad fa luaithe a stéad ná'n sruth. Caogad laoch dúinn ar an eas gér mhór ár neart, scéal náir, ar dteacht don laoch i dtír ní raibh laoch dinn gan ghráin. Mar tháinig an stéad i dtír 's an fear nár mhín leis an bhFéinn, ní fheaca ionnamhail an fhir ag teacht go nuige sin i gcéin. Ón tuinn mar tháinig san gcrích d'fhiafruigh an rí ba mhaith clú - "An aithnigheann tú féin é, a bhean an é siúd an fear adeir tú?" "Aithnighim, a mhic Cumhaill ghrinn 's is pudhar linn é don Fhéinn; tairgfidh mise do bhreith leis gidh mór do threis, a Fhinn fhéil." Éirigheas Oscar agus Goll ba dhoirbh a gcoscar i gcath, 'na seasamh i ngar don chuan idir an laoch cruaidh 's a bhean. Tig an laoch sin fa maith tlacht le fíoch is le neart 'nár gcionn is do fhuaduigh uainn an bhean dobhí ar a ghualainn ag Fionn. Tug mac Mórna urchur dian go cródha 'na dhiaidh den tsleigh; níor stad an t-urchar nár thréith dá scéith go ndearnaidh dhá leith. Do chaith Oscar ba mhór fearg an chraoiseach dhearg dá láimh dheis, do mhairbh don fhear mhór a stéad - ba mhór an béad dorinneadh leis. Ar dtuitim dá stéad san leirg iompuigheas le feirg is le fraoch; do fhógair, gér bhorb an taom comhrac ar an gcaogaid laoch. Leathmuich dhíom-sa féin is d'Fhionn caogad laoch nár thím 'na dháil, gér thréan a ngaisce 's a dtroid do gheall a gcosc le n-a láimh. Do cheangail trí naonbhair go mbuaidh san iorghail chruaidh sul do scuir; gér dheacair, ceangal na gcúig gcaol ar gach n-aon aca do chuir. Flann mac Mórna, cruaidh an cás fuair bás acht, gér mhór an t-éacht, ní raibh neach dá dtáinig as díobh gan a dhá thaoibh lán de chréacht. <L 154> Do-bheir sé dhá bhéim go mear go dian ar gach fear díobh sin; dobheidís uile san uaigh dá bhfaghadh uainn-ne comhrac fir. Muna mbeadh an caogad laoch garg ag dul i n-arm do go leór dobheimís uile gan chabhair ó neach dá bhfaghadh uainn ceart ná cóir. Dochuaidh Goll an aigne mhir do leadradh an fhir i ngar dhó; gibé chífeadh iad mar sin ba gharbh a ngoil is a ngleo. Bhíodar a gclaidhmhte gan tocht ag snaoidhe corp agus scéith; a chomhmaith de chomhrac ag dís ní fheicfeadh arís lem ré. Torchradh le Goll na n-arm n-áigh mac ríogh na Sorcha, gér chás cruaidh; mairg tír i dtáinig an bhean fár thuit an fear san gcuan. Adhlaicthear linn ag an eas an laoch fa teann treas is gníomh; cuirthear leis fá bhrághaid gach meoir fáinne óir i n-onóir mo ríogh. d'éis tuitime an fhir mhóir ar bhórd an chuain, truagh an chéim, dobhí inghean ríogh Thíre fó Thuinn bliadhain ag Fionn ins an bhFéinn. Leath-bhliadhain do Gholl an áigh an laoch lonn nár thláth i gcath, 'na luighe, fa deigh-fhios linn dá leigheas ag Fionn na bhfleadh. Mac 'athar féin fa dearg dreach níor éar neach, truagh ná tréan, anois ó théarnuigh mo chruth is mithid dom scur dem scéal. <L 155> <B 1778-1844ls 18D> LAOIDH MHÁGHNUIS MHÓIR. A chléirigh chanas na sailm, dar liom féin ní maith do chiall nach éisteann tú tallann scéil ar an bhFéinn nach cualais riamh. Dar mo chubhais, a dheigh-mhic Fhinn, gidh binn leat teacht thar an bhFéinn, rith na salm ar feadh mo bheol gurb é is ceol liom féin. Ó táir ag iomarbháidh na salm le Fiannaibh Gaedheal na n-arm nocht, a chléirigh, is aithreach leam nár scaras do cheann red chorp. Gabhaim do choimirc, a fhir mhóir guth do bheoil is binn liom féin an tallann thógbhais ar Fhionn is maith liom a chlos uait féin. Dar do láimh-se, a chléirigh cháidh dá mbeitheá ar an dtráigh so theas ag Eas Laoghaire na sreabh séimh ar an bhFéinn ba mhór de mheas. Eas Laoghaire an t-eas so thiar eas fá ndearnadh an Fhiann seilg; eas aoibhinn is áille sroth fá mbíodh gártha con ar leirg. Beannacht le hanmain an laoich ba dhorrdha fraoch anns gach greis, árd-rí Laighean, ceann an tslóigh is air do sloinneadh an t-eas. Lá dúinn ag fiadhach ar an leirg ní ráinig seilg i n-ár ngar, go bhfeacamair iomad bárc gus an dtrácht ag teacht tar lear. Cuirid a gcabhlach fá thír i gcladach nár mhín dar linn; dob iomdha sár-phuball sróill dá thógbháil dóibh ós a gcionn. Cuirid a ngasra fán gcoill theannadar ortha a n-airm n-áigh; ualach gualann gach fir móir 's eadh rugadar leo go tráigh. <L 156> d'fhaduigheadar a dteannál tréan siúd é 'na scéal nach raibh go tim; a samhail anoir ná aniar ní fheacaidh riamh Fianna Finn. Tigimíd anoir 's aniar cruinnighid an Fhiann as gach áird, seacht gcatha i n-eagar go prap tigid go mac Cumhaill re táisc. d'fhiosruigh mac Cumhaill dá fhéinn an bhfionnfadh cia ceann na mbárc; "nó 'n bhfuil 'fhios agaibh cá slógh do-ní tionól ar an dtráigh?" Is é glór do chan sé linn Fianna Finn, flaith na sluagh; gibé rachadh d'iarraidh scéil go bhfaghadh féin a bhladh 's a bhuadh. Do labhair annsin Conán Maol mac Mórna mór fa claon ciall: "A mhic Cumhaill chródha na gcath cia bheadh ann acht flaith nó triath?" "Dá bhfaghainn-se neach dár bhFéinn fear gabhála scéil an tsluaigh," do ráidh Fionn, flaith na bhfear "go bhfaghadh breath agus buaidh." Labhras Conán leis arís "A dheigh-Fhinn, cia rachadh ann acht Feargus fír-ghlic do mhac ó's é chleacht dul thar do cheann?" "Mallacht ort, a Chonáin Mhaoil" do ráidh Feargus ba chaoin cruth, "rachad-sa ag iarraidh scéil ar grádh don Fhéinn 's ní fád ghuth." Gluaiseas Feargus an mac óg isan ród i gcoinnibh na bhfear, is d'fhiafruigh díobh de ghuth mhór cia na slóigh sin táinig tar lear. "Atá Mághnus orainn 'na thriath mac an Mhiadhaigh na sciath mbreac, 's é rí Lochlann ceann ár slóigh an laoch is mór fraoch is neart." "Créad do ghluais an bhuidhean bhorb le rí Lochlann na long mbreac; an ag iarraidh cumainn na bhFiann táinig an triath tar lear?" <L 157> Adubhairt Mághnus go borb árd-rí Lochlann na long mbreac: "Béarfad-sa a bhean ó Fhionn dá aimhdheoin liom, agus Bran. "Do-bhéarfaidh an Fhiann comhrac cruaidh sula leigid uatha Bran agus cuirfidh Fionn cath i ndlús sula dtugaidh uaidh a bhean." "Dar do láimh-se, 'Fhearguis fhéil as an bhFéinn gidh mór do theann, béarfaidh mise liom Bran nó comhrac dian fear dá cheann." "Dar do láimh-se, a Mhághnuis mhóir as do shlógh gidh mór do mhaoidheamh, an líon tháinig leat tar lear ní bhéarfaid leo Bran tar tuinn." D'fhill Feargus, mo bhráthair féin ba shamhail le gréin a chruth; d'aithris do mhac Muirne mhór ar chanadar na slóigh tar muir, "Árd-rí Lochlann súd san tráigh ní gheabhaidh sé fáth gan chreich gan comhrac díbheirgeach dlúth nó do bhean 's do chú fá n-a bhreith." "Ní thiubhraidh mise mo bhean d'fhear go ndeachaidh mé i gcré, is ní thiubhraidh mé Bran d'áis go ndeachaidh an bás im bhéal." Annsin do ráidh Fionn le Goll "Is mór an glonn dúinn bhur dtocht, gan comhrac díbheirgeach teann le rígh Lochlann na n-arm nocht." Annsin do ráidh Oscar go mbrígh "Coiscfead díot rí Ínse Orc, is clann an dá chomhdhalta déag bíodh ar mo cheann féin a gcosc. "Dar mo láimh-se, a mhic Cumhaill gidh chí tú mar táim anocht, rí díonmhar na gcomhlann teann scarfad a cheann re n-a chorp." Adubhairt Mac Lughach an áigh "Rí Fionn-Lochlann, dáil gan gó, coiscfead-sa é sin den Fhéinn cá bhfuil aca éacht is mó?" "Iarla na hIoruaidhe gidh teann" do ráidh Diarmaid Donn gan on, "coiscfead-sa é sin dár bhFéinn nó tuitfead féin ar a shon." <L 158> "Aisling do-chonnarc aréir" ar Faolán, "fa leor a ceart, rí thíre na bhfear ngorm gur scaras a cheann le n-a chorp." "Beiridh beannacht; beiridh buadh" ar mac Cumhaill na ngruadh ndearg, "Mághnus mac Miadhaigh na slógh coiscfead é gidh mór a fhearg." Cruinnighimíd annsin an Fhiann foirtil dian na n-arm n-áigh a shleagh ar ghualainn gach fir móir is tiaghaimíd rómhainn go tráigh. An oidhche sin dúinn go lá mar ba ghnáthach linn ag ól, fíon is cruithneacht, cróch is céir 'sé bhíodh ag an bhFéinn fá bhórd. Mar sin gus an dara ló go bhfeacamair slógh le purt meirge rí Lochlann go hárd dá thógbháil ón dtráigh l'ár n-ucht. Iomdha cotún, iomdha triath iomdha sciath is lúireach garbh, iomdha taoiseach is mac ríogh is ní raibh laoch díobh gan arm. Iomdha claidheamh go ndornchlainn óir iomdha sróll dá chur re crann i gcath fuilteach Fhinn na bhfleadh dob iomdha sleagh ós ár gceann. Dob iomdha ann clogad cruaidh dob iomdha ann tuagh is gath i gcath rí Lochlann go fíor dob iomdha rí agus flaith. Nochtar Galgréine re crann bratach Fhinn fa garg i dtreas, lán de chlochaibh Thíre an Óir dar linn féin fa mór a meas. Nochtar annsin Fulaing Tóir bratach Ghuill† mhóir †mhic Mórna; minic fuair an sróll crosach deireadh 's tosach fíor-mhaiseach. Ar gcromadh a chinn san gcath dorinn gach flaith mar do gheall; Fiann Éireann na gcomhlann gcruaidh brisid ar shluagh Ínse Gall. Tárla mac Cumhaill na gcuach is rí Lochlann na ruag n-áigh le chéile ar tosach na sluagh uch, a chléirigh ba chruaidh an dáil. <L 159> Dorinneadar imreasán teann a mbuillí ba shamhail le dhá órd; comhrac fuilteach an dá ríogh fa gontach a mbrígh 's a ngleo. Leagtar rí lochlann an áigh i bhfiadhnaise chách ar an raon, 's air sin gidh nárbh onóir ríogh cuireadh ceangal na dtrí gcaol. Ceangaltar rí Lochlann na dtreas le mac Cumhaill na n-arm n-áigh; eisean gidh gur mhór an gníomh do cheangail Fionn é gan spás. Annsin labhras Conán Maol an fear dobhí riamh go holc: "Druid suas ó Mhághnus na lann go scarad a cheann re 'chorp." "Níl páirt agam leat ná gaol a Chonáin gan chéill, gan mhaith; ó thárla mé fá iocht Fhinn céad fearr linn ná bheith fád bhreath." "Ó thárla tú fám mhéin féin ní imeorad béad ar fhlaith; fuaisceolad tusa ón bpéin a lámh shéin ag cur mór-chath. "Do dhá roghain duit arís má's leat dul slán dod thír féin; cumann, caoimhneas agus grádh nó do shlán do bheith fán bhFéinn." "Freitim-se leis sin go bráth an gcéin mhairfeas dáil im chorp, aon bhuille bhualadh id aghaidh aithreach liom a ndearnas ort." "Ní horm-sa dorinnis é ort féin dorinnis an call, a dtugais de shluagh ód thír beag fhillfeas arís díobh ann." An cabhlach sin táinig adtuaidh 'na sluagh lé gcuirtí gach gleo, chugainn, acht gér mhór a dtairm ba lia dá mairbh ná dá mbeo. Dar do láimh-se, a chléirigh dá mbeitheá ar an dtaobh so theas 's an cabhlach úd táinig i gcéin ar an bhFéinn ba mhór do mheas. Ag sin duit-se go grinn scéala Fhinn is Fianna Fáil, is comhrac Mhághnuis na n-arm ngéar noch táinig go tréan 'nár ndáil. Ó táim anois meathta, gan sliocht beag agat brígh mo scéil; <L 160> táim anois gan chródh, gan seilg ort ag feitheamh 's ar do chléir. Mé féin is m'athair is Goll triúr fá mó glonn san bhFéinn, gidh táim gan chraoisigh, gan cholg ag éisteacht le dord ag cléir. Ag sin duit-se brígh mo scéil a chléirigh úd na leabhar mbán, dá mbeadh agam ceol na ngadhar uch, a Phádraig, ba bhinn anlá. <L 161> <B 1814-44ls 19T> <U Anaithnid> COMHRAC MHÁGHNUIS MHIC RÍOGH LOCHLANN. Ris an bhFéinn. Leacht Ghuill do chráidh mo chroidhe, tréan-fhear Éireann iath-ghloine; ionmhain an té fán leacht atá, iomdha laoch ar ar imir forrán. Gér mhaith Tréanmhór agus Fionn, gér mhaith Baoiscne agus Cumhall, do ghabh Iollann a ngéill uile, idir thriath agus ró-dhuine. Naoi naonbhair dochuamair amach de mhaithibh na bhFiann bhfuilteach, fá Fhionn is fá Gharradh ghlan fá Chaoilte is fá Oscar. Do ghabhamair d'áirde na mbeann Fionn, flaith féinne, is Iollann, do ghabháil giall na mara ar na tonnaibh taobh-ghlana. Den taobh thuaidh de Thír na dTrácht dochonncamair mórán bárc ag seoladh san gcuan ngleannach dá mhíle long Lochlannach. Dá mhíle long táinig ann Mághnus mór mac Ríogh Lochlann; trí chéad i ngach carb den chabhlach is níor mheirbh an tréan-teaghlach. Táinig Mághnus mór i dtír re tréan-fhaobhar go hain-mhín; loisceadh leis ó fhraoch go tuinn den taobh dá dtárla d'Éirinn. Comhrac fiche céad ar thráigh iarras Mághnus dá dheas-láimh, agus tairgeas dá láimh chlí go dtroidfeadh ris an Árd-rígh. Tig an scéal go Fiannaibh Fáil Mághnus do theacht ina ndáil, 's nach géabhadh gan comhrac teann d'fhagháil ó Fhiannaibh Éireann. Is í comhairle tug an sluagh d'Fhionn mac Cumhaill arm-ruadh - an tír d'fhágbháil don bhfear sula muirbhfeadh a mhuintear. Do thriallsam d'imtheacht annsin 's do ghabh uamhan ár muintir; tigid i mbárc ag dul tar tuinn an tráth táinig Iollann. <L 162> Fiafruigheas Iollann tré fheirg d'Fhionn mac Cumhaill arm-dheirg: "Créad fár smuainis-se gan chleith go bhfúigfeá d'amhas Éire?" "Tá laoch mór iar dteacht anall chugainn a iathaibh Lochlann do ghabháil giall Éireann uile le neart claidheamh is cathuighthe." "C'áit a bhfuil maithe na bhFiann nach déanaidís comhrac dian nach tiubhraidís comhrac teann do Mhághnus mac Ríogh Lochlann? "Cá bhfuil clanna Cumhaill fhéil Oscar nó Oisín na ndearg-éacht, nó Caoilte re gcuirtear cath nó Gobha Gaoithe nó Mac Lughach? "C'áit a bhfuil Mac Lughach na n-each nó Diarmaid Donn deigh-bhreathach? c'áit a bhfuil Dáire mac Smóil nó Cairreall† cruaidh †ua Conbhróin? "Cá bhfuil seacht mic Fheargais Fhinn nó Scáile† beag †ua Neamhain? c'áit a bhfuil an Fhiann uile nach cathuighid re haon duine?" "Dar do láimh-se, a Ghuill ghreadhnaigh iar n-áireamh duit mo theaghlaigh, fearr leo dul i dtalamh ghlas ná dul do throid le Mághnas. "Dar do láimh, a Ghuill ghruama ní thig duine beo uaidhe; sula gclaoidhfear uaill an fhir cuirfidh ár sluagh i dtalmhain. "Dar do láimh, a Ghuill gan ghráin ní lámhann duine dul 'na dháil, treise a luinne is méad a bhuile is truime thréan a bhrathbhuille." "C'áit ar hoileadh Mághnus mór mac an árd-fhlatha gan bhrón, créad nach buailfeadh neach eile buille air i n-am iorghaile?" "Leithne a scéithe is clár a uchta truime is géire a lann gcorcra; gan coimhmeas ris fán ngréin ngrinn acht tusa féin, a Iollainn." Ní rachadh d'uirgheall re giallaibh acht Fionn mór ós na Fiannaibh an feadh mhairfeadh Goll nó Garradh áluinn réim a lúireacha. "Dá mb'áil leat, a Iollainn fhéil dul do chomhrac ris ón bhFéinn <L 163> do chuirfinn-se mo bhraighde id theach amach go Cruachain Chonnacht." "Ó nach faghaim-se san bhFéinn fear a fhreastail acht mé féin rachad do throid tar bhur gceann re Mághnus mac Ríogh Lochlann." Tairgeas Fionn d'Iollann mhór comhthrom Mhághnuis de dhearg-ór fán gcomhrac do shíneadh amach go maidin arn-a bhárach. Annsin adubhairt Goll greadhnach ionmhain croidhe mear meadhrach, go mb'fhearr leis comhrac an fhir ná maith ar talmhain truim-ghil. Comhraiceas Iollann ar an dtráigh agus Mághnus lámh ar láimh; do roicheadh néalla neimhe drithleanna teine teintidhe. Re sáthadh na sleagh nimhneach i gcneas na gcuradh gcomhshuimneach do roich siad seamanna na sleagh lasra uaine is deallradh. d'éirigh cioth fola ruaidhe de na sleághaibh slios-uaine; an tan ba dhearg an talamh ghlas tig fíoch Iollainn re Mághnas. Buaileas Iollann béim ar ais ós bile scéithe Mhághnais; treascras an lámh ghníomhach ghlan annsin de gus an talamh. Gabhas an lámh i n-airde ionmhain croidhe go ngairge; baineas an ceann dá bhrághaid bháin is tógbhas é 'na dheas-láimh. Gach comhrac dá dtigeadh go fíor go Teamhair rathmhair na ríogh, Iollann do choisceadh iad uile 's do chosnaimh clú na hAlmhuine. Do thuit le láimh éachtaigh Ghuill triar inghean Chonaráin Choruinn, Iarnach agus Caomhóg chas is Cuileann árd odharghlas. Do thuit Iarnach le láimh Ghuill is Cuileann odhar-ghlas aoibhinn; do thuit, ó's dá luadh, le n-a lann Oillearán mac ríogh Lochlann. Measa liom-sa Oscar amhra do thuitim i mór-chath Ghabhra ná fir an bheatha go beacht 's a mbeith uile fá aon-leacht. <L 164> <B 1855lsc 19L> SEILG GHLINNE DIAMHAIR. Lá dhúinn<-ne> i nGleann Diamhair, lucht fiadhaigh críche Bhanbha, Fionn, Caoilte agus Oscar, lucht brostuighthe gach calmacht. Goll mórdha 's mac Aonchearda, dias ba láidir i n-aghaidh náimhde; Cairreall cródha is Conán, laoich nach cuireadh cath ar cáirde. Annsin labhras Conán go faobhrach le clanna Baoiscne breaghdha "Ní leigfear cú san eanach gan clann m'athar i láthair." Annsin labhras ann Caoilte mac Rónáin críonna calma: "Thuillis díombuaidh, a Chonáin is gheabhair ón iomlán masla." Annsin éirigheas Faolán feargach fear sparainne gach cnocáin; a choscadh linn níorbh fhéidir gur bhean béiceach as Chonán. Annsin éirigheas Goll na mbéimeann laoch thar céadaibh an curadh a choscadh linn níorbh fhéidir gur leag céada ar tulaigh. Annsin labhras linn Oscar mac Oisín coscrach calma - "Mara bhféachainn dod aostacht dobhéarfainn díbh-se scathadh." "Urraim ní iarraim uait-se" ol Goll gruama le hOscar, "óir is liom do thuit do shinnsir - dhortas linnte a bhfola." Éirgheas ann Clanna Baoiscne go borb bríoghmhar óirdhearc, agus cuimhnighid a bhfala do Chlannaibh neartmhra Mórna. Olc do glacadh an siosma le Fionn fiosach fíor-chalma, is maoidheas Clanna Mórna ba threoir dóibh ar Almhain. Éirgheas ann Aodh, flaith fialmhar agus Diarmaid ua Duibhne; cuirid an Fhiann ó chéile gidh cruaidh réidhteach na bruighne. <L 165> Sular fhágsam Gleann Diamhair lucht fiadhaigh críche Bhanbha, do scaoil maithe na Féinne a gcoin éachta chun sealga. Tig orainn ceo draoidheachta for gach taoibh tar na gleannaibh, ar scaoileadh an dlúimh dorcha ní fheacsam aon dár gconaibh. Cuireas Fionn ordóg fá n'fhiacail fear nárbh iadhta re file, do thaidhbhsigh do le n-a linn gur san nglinn dobhí ár gcoin-ne. Do leig seacht gcatha na Féinne sinn i n-éinfheacht fán nglinn sin, fuair sinn ár gcoin ar iallaibh ag an Diamhair mac Mithir. Fosclam a chathair gan cumhangrach 's mac Mithir súgach ceanglam, nó gurbh éigean do scaoileadh gan ró-scíos dár gconaibh. Diamhair mac Mithir súgach laoch ba chlúmhar san domhan, dothug sinn é go hAlmhain i ngeall ceangla ár gconart. Ar son scaoileadh do mhac Mithir do dheimhin dúinn go dtiubhradh breith a bhéil do mhac Cumhaill ar leigean ar iúl gan diúlta. Fuasclam annsin do Dhiamhair tar éis iacadh na cánach - deich gcéad bó, deich gcéad caora thug an Diamhar san áit sin. Deich gcéad each agus diallaid fá shrianaibh snasta órdha, deich gcéad brat snáitheach síoda deich gcéad sróll íodhain uaine. Deich gcéad de chornaibh cumhdaigh thug dúinn-ne mar an gcéadna, deich gcéad searrach 's a máithre fuair do láthair ó mhac Mithir. Is mise Oisín mac an fhlatha tig d'easbaidh mo dhil-cháirde; dá mbeadh an Fhiann ar marthain badh flaith mise an lá sin. <L 166> <B 1778-1844ls 18D> <U Anaithnid> LAOIDH LAIGHNE MHÓIR NÓ Teacht Laighne Mhóir ar an bhFéinn. Lá dá rabhamair i nDún Baoi, Fiann Éireann, líon ár gcuraidhe, ag coimhéad an chuain, gér dheacair, ó Chairbre† lonn †Lifeachair. Gearr dobhámair mar sin, a mhic Calpruinn, a chléirigh, go dtáinig chugainn Laighne Mór aon-mhac Árd-ríogh na bhFomhór. Trí leithbhliadhna roimhe sin nach deachaidh laoch dinn tar muir le heagla fíoch an fhir mhóir a chléirigh léigheas an chanóin. Ar dteacht do anoir tar muir do chlos anfadh na fairrge ó iomramh lámh an fhir mhóir 's ó bhuillíbh rámha an fhomhóir. A mhic Bhlaidhe, inghean an Deirg beannacht ar do bhéal gan cheilg, agus innis dúinn mar sin a ndearnabhair féin 's an fear sin. Do leag seisean a sheol i bportaibh díleann i ngar dóibh. agus do leig eachraidhe amach ó ainmnighthear an t-ollmhach Dob é fa claidheamh catha do mhac sin an árd-fhlatha - lorg-fhearsad den iarann fhuar trí chéad caor iarainn 'na leath-bhruach. Dobhí coimhéad fán lorg mhór lomlán d'airgead agus d'ór, is de chlochaibh buaidhe eile d'uaislibh Thíre Tairngeire. Ar dteacht do-san i dtír béiceas ar mhodh nár mhín ag iarraidh troda don fhear agus teagmhála don mhileadh. Ní raibh aon laoch ar an bhFéinn againn-ne, truagh ná tréan, nach tiubhradh sé dár n-uaislibh tuitim ar a thuarastal. <L 167> Is í comhairle dorinn Fionn le mac Mórna na mbéimionn, dul go pubaill an fhir mhóir i riocht fileadh i gcéadóir. Do ghluais agus Feargus amach Cnú Dhearóil agus Blathnat, go ráinig siad an phuball chóir 'na raibh mac ríogh na bhFomhór. Beannuigheas Fionn don fhear mhór freagras sin go binn dóibh is ní fheacadar thiar ná thoir d'uillphéist eile a shamhoil. Suidheas 'na phubaill annsin d'onóir roimh na filidh; cuireas Feargus dá láimh chlí agus Fionn ar a dheas-taoibh. Beireas chuige fá n-a bhrat Cnú Dhearóil agus Blathnat; seinnid ceol sítheach suain le ngabhdís draoithe deagh-dhuain. Fiafruigheas mac Cumhaill fhéill den óglach uathmhar aidhbhéil "Caidhe hainm bunaidh go beacht nó cia an tír a bhfuil himtheacht." "Mac ríogh na bhFomhor thoir mé, a dhraoi uasail íodhain; Laighne Mór m'ainm bhunaidh ag cur gliadh gach aon churaidh." "Innis, a churaidh chalma" do ráidh Fionn fa mór meanma, "créad an fáth fá dtige anoir go hÉirinn áluinn iascaigh?" "Inneosaidh mé duit-se sin a dheagh-dhraoi áluinn ionmhuin, an chúis fá dtánag óm thigh go hÉirinn áluinn iubhraigh. "Braighde Éireann is a ngialla 's a gcíos chugam gacha bliadhna, nó gan síol duine d'fhágbháil i nÉirinn iathghlais fhód-bháin." "Iomdha óglaoch romhat riamh táinig i nÉirinn d'iarraidh giall; neach díobh níor fhill tar a n-ais ós duit atáim dá athrais." "A dtáinig chugaibh anoir 's aniar 's a raibh i nÉirinn rómpa riamh, ní thiubhrainn áit suidhe d'aon fhear d'eagla comhlainn do dhéanamh." Fiafruigheas an curadh calma de na draoithibh deagh-amhra: "Caidhe an díol is díol libh a chuideachta ághmhar ionmhuin? "Do-gheobhaidh sibh airgead is ór 's gach ní is áil le bhur n-onóir, do-gheobhthaoi uaim gach aisceadh gach ní atá i n-uireasbhaidh." <L 168> "Draoithe sinn lán d'eagna" do ráidh Fionn dá fhreagradh; "cádhas uait-se dlighidh sinn ar heineach is é iarraim." Do gheall sé go dtiubhradh sin cádhas don chléir go cubhaidh - "An fhaid bhiad san mbeatha i bhfos is dearbh nach éarfad éigios." "Tabhair-se do bhriathar leis sin" do ráidh mac Cumhaill ó Almhuin "a bheith dílis dearbh led linn is dá ngabhann linn d'Éirinn." Tug sin a bhriathar gan gó nach sirfeadh air re n-a bheo, ná ar dhraoi dá dtiocfadh 'na theach cíos ná cáin ná cabhlach. "Mithid duit imtheacht tar hais dearbh go ndearnais do thuras; liom-sa anois ghabhas Éire is mé Fionn, flaith na Féinne." "Má's tusa Fionn na Féinne" do ráidh Laighne go bhféile; "ní thugas-sa briathar rem ais acht do dhraoithibh gan ainbhfeas." "Draoi mise, a churaidh chalma is fearr fil i n-iath Bhanbha; mo ghliocas níor sháruigh neach dár thaistil an bith braonach." "Ag aighneas ort ní bhiad féin a Fhinn mhic Cumhaill arm-ghéar, ó thugas briathar go ngnaoi déanam síoth, tréigeam eissíoth." Dorinn seisean síoth go cóir Fionn mac Cumhaill mic Tréanmhóir, do féin agus d'Éirinn uile ba mhór an gliocas d'aon duine. Tomhaiseas Fionn gan fhios dó an t-óglaoch gan iomarghó; fahádhbhal le n'aithris duit fad an óglaoich 's a leathad. Seacht gcomhfhaid mhic Cumhaill gan bhréag dobhí i Laighne lán-tréan, 's a dhá chomhfhaid ar a tharsain b'uathmhar an fhaid d'aon phearsain. Tiaghaid Fionn i gceann a shlóigh beireas leis fíon agus feoil, eire gearráin cruinn de lón de mhiodh agus de bhrogóid. Do rad aoidheacht don fhear thréan ní chualas a chomh-mhór ó chléir; <L 169> an oidhche sin go beacht le ceol agus le cluicheacht. Téid arn-a mhárach uainne tar na tonnaibh taobh-uaine, ceileabhras don Fhéinn i bhfus ró-bhuidheach iad dá thurus. Do-bheirim duit-se mo mhóid a Phádraig táinig ón Róimh, nach rabhsam ná clanna Cuinn i dteannta ar mheasa ár bhfulaing, Is mé Oisín do bhronnadh ór do ghrádh na bhfileadh 's na n-abhlóir, is truagh anocht mar atáim ó smuaineadh air gach aon lá. <L 170> <B 1861ls 19L> <U Anaithnid> LAOIDH NA CON DUIBHE. Lá dá raibh Fionn, flaith na bhFiann, sular las grian ar gach fíodh, dochonnairc chuige san leirg fear cochaill deirg is con duibhe. Ba dheirge a ghruadh ná an rós dobhí a bheol ar dhath na sugha; ba ghile a chorp ná eala ar tuinn, a dhraoi-fholt slim is é dubh. Bhí coróin ríoghdha ar a cheann 's a chlaidheamh go teann fá n-a chrios; slat airgid 'na láimh chlí is réilthean ríogh ar a thaoibh dheis. Bhí brat fighte go bláthmhar ag folach a churacháin go léir, oibrighthe den ór cheárdáltha de na dathanna ba bhreághtha fán ngréin. Dobhí corn fíona 'na láimh dheis is dob áluinn a chruth 's a scéimh; slabhradh óir fá bhrághaid a chon ag teacht le cogadh fán bhFéinn. Ar dteacht don ghruagach as an gcuraigh roimh mac Cumhaill níor ghaibh col, acht d'fhógair go cruaidh ar an bhFéinn comhrac tréan na ngarbh-chon. "Mo lámh duit, a Chonáin," do ráidh Fionn "nach feaca samhail Bhrain go dtí indiu, an mhéid seo tháinig dem shaoghal go dtáinig 'nár ngaobhar an chú dhubh." "Dar mo bhriathar, 'Fhinn!" do ráidh Conán "is iongnadh liom tú bheith gan chéill, <L 171> is gur fearr mo choileán, Ceann Doscuthach ná an chú adeir tú féin." d'éirigh an gruagach beag go luath ar uachtar an churacháin de léim; níor ghaibh scáth ná eagla é gur fhógair comhrac con ar an bhFéinn. Annsin do léigeamair ár gconairt síos ár ngadhair bhinn' dobhí riamh ar bun; an chú dhubh, gidh beag a clí do mhairbh sí orainn naoi gcéad con. Trí caogaid con dob fhearr léim rian, méin, scéimh is cáil, annsúd do chailleamair iad sa túr fá mhór-chumha tríd an gcoileán. "Teachtaire uaim," do ráidh Fionn gan stad "chun Cormac mac Airt mic Cuinn, d'iarraidh coileáin seilge na Teamhrach cúig céad coileán seang guth-bhinn." Dotháinig chugainn gan bhréag dá fhichid déagh-choileán con; Is ba luaithe leo ag gabháil siar ná eilit-fhiadh idir dhá chnoc. Do ghléasamair dá fhichid deagh-chú dob fhearr lúth, léim is rith; sula ndeachaidh grian faoi arn-a bhárach bhíodar ar lár ag an gcoin duibh. "A Chonáin Mhaoil bháin," do ráidh Fionn "léig síos Ceann Doscuthach indiu, mar shúil 's go mbuaidhtí léi an lá is go mbeadh an táir ar an gcoin duibh." "Dar do láimh, 'Fhinn!" do ráidh Conán "ní léigfead-sa síos mo Cheann Doscuthach féin, is dá ndéantá seilg indiu ná a mbárach ní thiubharthá greim ná cnámh don fhear mhaol." d'éirigh Manannán mac Lir amach dobhí seacht mbliadhna i bhfolach san gCéis; "A Chonáin Mhaoil, léig síos Ceann Doscuthach nó mar chú 'seadh rachaidh tú léi." "Dar brígh mo bhriathar!" do ráidh Conán "táim sásta go leor ar an scéal, acht go bhfaghaidh mé cead mo lámh chun mo lann gearrtha chur 'na taobh." <L 172> "Déanfad-sa cosa con ded lámha agus ceann con áluinn ded cheann féin; cuirfidh mé tú i bhfuirm con chun a bheith ar aon dol léi. "Cuirfidh mé tú i bhfuirm con chun a bheith ar aon dol léi; cheithre cosa cuirfead fút is mar chú rachaidh tú léi." "Ar a bhfuil d'airgead i dTeamhair is d'ór dhearg ag Rígh Gréag, ní rachainn-se i gcomhrac leis an gcoin fhiadhain n-a bhfuil naoi ngéaráin aici ar gach taobh. "Acht léigfead síos Ceann Doscuthach is má chím mo chú ag fagháil loit, an gruagach úd a tháinig i gcéin dogheobhaidh aithne ar an éag le cioth cloch." Léigeamair síos Ceann Doscuthach is níorbh fhada dhúinn go bhfuair lot; baineadh trí iompódh as an ngruagach caomh an tráth chaith an fear maol cioth cloch. "Tóg Ceann Doscuthach as an ngleo a Chonáin chóir," ar Fionn le gean, "nuair nach fuil againn de choin na hÉireann ach maoidheamh cruaidh géar ar Bhran." Annsin do léigeamair síos an dís con ba mhaith gníomh; gidh go mbadh mhaith comhrac Bhrain is iomdha lot a bhí ar a taoibh. Ar feadh naoi n-oidhche is naoi lá dobhí an comhrac go tréan teann; "Is eagal liom," ar Fionn an fáidh "go bhfuil Bran ar lár go tláth fann." "Crádh chugat féin!" do ráidh Conán "'s a liacht fios atá id mhéir, nach cuirfeá id bhéal í aon nómant amháin le congnamh led choileán féin. "Nó má's doilgheas atá ort tríd tabhair domh-sa í fám ghéaráin; is beidh fios do láimhe agam go fíor feadh mhairfead sa tsaoigheal go bráth." <L 173> "A Chonáin Mhaoil bháin!" do ráidh Fionn "dá dtugainn-se í fád ghéaráin, san olc atá anois ort féin níor liom féin go héag mo lámh." Annsin chuir Fionn suas 'órdóg is níorbh fhada go bhfuair fios: nach raibh fagháil marbhtha ar an gcoin duibh go nglaodhfaí a hainm 'na haghaidh "Cor." D'fhaisnéis Fionn go hiomlán a rún do Chonán mar fuair sé; do ghaibh meanma é 'gus lúthgháir is do scairt go hárd an fear maol. "A Bhran bhuadhach uaibhreach," ar Conán "a choileáin uasail nach fuair riamh béim, nach tú bhuaidh ar Phorcán gan Cheann lér ceangladh le meang sinn don chré. "Nach leat do thuit torc na binne is cat nimhe Chruachna na séad, is Lomnachtán Sléibhe Riffe is mórán eile nach áirmhim féin. "Ná cuir suim anois im ghlór ná héist níos mó lem ghearán, acht éirigh go buadhach binn cóir croith agus cor, a choileáin!" Le maoidheamh Chonáin an lá úd dochuaidh an gnó sin ar bun, is le gníomh Bhrain arn-a bhárach do fágadh ar lár an chú dhubh. "A ghruagaigh bhig a tháinig i gcéin," ar Conán Maol, "led ghearr-chú, aithris dúinn anois gan bhréag cá hainm na ríoghachta darb as tú." "Sliomán Ó Siama is é m'ainm ón nGréig Dhearg a tháinig mé; d'fhéachain comhrac bhur gcon lúith 'seadh thugas chugaibh mo chú féin. "Muna mbeadh an fios do bheith ag Fionn is maoidheamh Chonáin go géar ar Bhran, ní raibh riamh aon chú i nÉirinn do chuirfeadh créacht ar Chor. "Beannacht libh feasta, 'Fhianna Fáil is le comhthroid na gcoileán indiu; mithid dom dul dom thír féin ó chuaidh an t-éag ar Chor." "Dar brígh mo bhriathar!" do ráidh Conán "badh mhithid cheana dá léigimís doit, ach i n-éiric ár gcon 's ár gcoileán tabharfad-sa bás duit le cioth cloch." <L 174> Ní tháinig stoirm ar shliabh riamh ná cioth cloich-shneachta aniar ar loch, ba thiugha is ba líonmhaire ag teacht ná mar chaith an fear maol cioth cloch. "Mo choimirc oraibh, a Chlanna Baoiscne is a Ghuill† aoibhinn †mhic Mórna, ó táim i bhfad óm mhuintir ná léig don fhear mhaol mé thórrthadh." "Dár brígh mo bhriathar!" do ráidh Goll "níl ní sa domhan is lugha dhéanfadh sé ná an ní is mó d'iarrfaimís air bíodh 'fhios agat anois gan bhréag. "Acht an breitheamhnas do-ghním idir gaiscidhigh is sílim go bhfuil ceart - an dís laoch do dhul chun spairn go teann is an té bhíos ar lár an ceann de 'bhaint." "Dar brígh mo bhriathar," do ráidh Conán "táim ró-shásta ar an scéal, acht go bhfaghad greim bhásta ar an ngruagach a tháinig i gcéin." Cá mbéarfadh ar an ngruagach go dian acht ar ghreim fiadhain 's ar chorrán géill go docht. is chualamair uile Fianna Fáil an tuairt chráidhte bhain sé as a chorp. "A ghruagaigh bhig Dhún an Óir sílim gan gó go bhfuil tú ar lár; sín siar go fada, fuar, fann go dtarraingead ort mo lann ghearr." Annsúd do shín an gruagach siar go fuar, fada, leibideach, fann; níor chuir cor de chois ná láimh gur thóg Conán a ghéar-lann. "Bí id shuidhe, a ghruagaigh bhig," ar Conán "níl mo lámh ghearrtha fós i bhfaobhar; ní fiú liom tú chur chun báis ach triall gan spás dod thír féin." Is é iongantas dobhí ar Fhionn is ar a raibh ann den Fhéinn gan gó - an t-athsmaoineamh dorinn Conán go grod is an gruagach beag d'fhágaint beo. "Dar brigh mo bhriathar!" do ráidh Fionn "is tú is sia saoghal fán ngréin dom dhóigh; dá fhaid shiubhlamair-ne le Conán sin a bhfeaca dá ghrása fós." <L 175> "Dar mo mhóid!" do ráidh Conán "ní le grása dorinn mé é; nuair chonnarc chomh tabhartha é don bhás go mbadh ró-náireach liom é chur don éag." Dochuadhamair uile annsin ag ól an iomad slógh don dún, is do sheol an gruagach dá thír féin san bhfuirm chéadna gan aon chú. Gach bliadhain ar feadh aon bhliadhain déag do chuireadh an Gruagach long lán d'ór mar bhronntanas ó an nGréig go Conán Maol chun a shláinte d'ól. "Siúd oraibh, a Fhianna Fáil! ar Conán is ólaimís go folláin deoch; ní fheaca éinne fós is fearr ná an fear gearr ar ar bhuail mé an chloch." Dún an Duibh an dún so thiar flaith na bhFiann ba dhoilbh gnúis, impighim ort, a Phádraig na bhfeart go bhfaghaidh tú mo leacht sa dún. Mise Oisín† truaighe †mac Finn atá 'ghá innsint díbh anocht féibh mar chruthuigh Bran an gníomh - gurab í sin Laoidh na Con. <L 176> <B 1775-1820ls 18D> <U Anaithnid> LAOIDH AIRGHINN MHÓIR MHIC ANGCAIRT NA LONG nó Laoidh an Fhíocha. Lá dá raibh Pádraig i nDún, gan salm ar a úidh ná órd, téid go teach Oisín mhic Finn, an seanóir grinn ba bhinn glór. Beannacht ort, a sheanóir shuairc, is chugat ar cuaird táinig mé, a laoich-mhíleadh is maith dreach, a fhir nár éar neach fán ngréin. Scéala dob áil liom d'fhagháil uait a uí Chumhaill ba chruaidh colg, cia'n teannta is mó a raibh an Fhiann an feadh bhís riamh ar a lorg. Dogheabhaidh tú a fhios sin uaim a chléirigh sin na salm mbinn, an teannta is mó a raibh na fir ó goireadh sinn Fianna Finn. Dearmad fleidhe dorinne Fionn i nAlmhain re linn na laoch ar dhís den Fhéinn ó Dhrom Dearg fár éirigh a bhfearg 's a bhfraoch. Ar Chaoilte mac Cronchair chóir ua Rónáin an ghlóir ghrinn; ar Áinle mac Criomhthain suairc dias do dheargadh go luath a lainn. D'éis a ndearmaid um an ól tug an dias sin is dóigh linn - mac Cronchair is Áinle úr freiteach bliadhna re múr Fhinn. Cuirid go tapaidh ag triall a laoidheang go dian ar linn; téid an dá fhéinnidhe fhial' go rígh Lochlann na srian slim. 'Sé ba rí Lochlann san uair an fear bheireadh buaidh gach áigh - Airgheann mac Angcairt na long rí ba chruaidh lonn agus lámh. Muinteardhas bliadhna ón rígh gheibhid an dís fa dearg dreach - mac Cronchair na sleagh ngéar agus Áinle nár éar neach. <L 177> Mar sin don dá fhéinnidhe úr' dís nár chuir cúl le huaill, seal dá n-aimsir ag an rígh 'na n-amhsaibh dobhí san uair. d'aithle na bliadhna gan brón ar theaghlach mhór an ríogh, gan easbaidh aoibhnis nó óil tig milleadh an tsóigh dá mhnaoi. Tug bean ríogh Lochlann na sciath grádh dian nach raibh gan gheis d'Áinle ghreadhnach na n-arm ngéar i gceilg léi go ndearnaidh feis. Gluaisid ó theaghlach an ríogh so an gníomh fár doirteadh fuil, go hAlmhain Laighean na bhFiann gluaisid go dian tar muir. Cruinnigheas rí Lochlann go luath a theaghlach 's a shluagh meardha, ocht rí déag ann, monuar! táinig an uair sin 'n fharradh. Seolaid ar bóchna go hard go crích Éireann na n-arm n-áigh, go hAlmhain Laighean na bhFiann gluaisid go cian ón dtráigh. Suidheas a phuible go luath rí Lochlann 's a shluagh nár thim ar thulchaibh leathana san muigh i ngar don bhruigh a raibh teach Fhinn. Cuireas a theachta go luath go mac Cumhaill na gcuach n-óir d'fhios an dtáinig a bhean go hAlmhain mhín na bhfleadh sóigh. "Do chuirfimís cumha uainn gus an tsluagh táinig i gcéin go rígh Lochlann na gcolg sean mar aon agus a bhean féin." Lochlannaigh, an bhuidhean bhorb le calmacht a gcolg i ngléidh, ní gheabhdís cumha dár chum Dia dá mbeith beo an Fhiann dá n-éis. Ní gheabhadh Airgheann na ruag cíos ón tsluagh ar son a mhná acht Éire ó thuinn go tuinn is sinn do choscairt go cnámh. "Ní fhágfad-sa agaibh teach ná beann ná abhainn ná tulach, acht Éire na gcnocán nglas do thógbháil liom im luingeas." Teachtaireacht ráinig go Fionn scéal do ghoill ar ár sluagh, comhrac aonair d'Fhiannaibh Finn d'fhagháil d'Airgheann ann, monuar! <L 178> Freagras Áinle an comhrac cruaidh scéal truaghach ráinig san bhFéinn - baitheas mhic Criomhthain mic Lir do thuit ar an dara béim. Ocht dtaoisigh fichead den bhFéinn agus Áinle féin ar dtús do thuit le láimh Airghinn mhóir sul dochuaidh ár slóigh i ndlús. Dorinneamair comhairle chruaidh a Phádraig dár dual gach ádh, cath do rígh Lochlann is dá shluagh beartuigheadh uainn ár n-ár. Fiafruigheas Fionn, flaith na gcuach de mhaithibh sluaigh Inse Fáil: "Cia choiscfeas Airgheann san treas sul rachas thar ais thar sáil?" Do freagradh súd le Goll an sonn do chosain gach clú; "Leig mise is Airgheann san treas go roinntear eadrainn cleas lúith." "Beannacht do bheith ar do bhéal minic do labhrais scéal maith; cuir leat cath an chlaidhimh chruaidh iomdha neach dochuaidh led chath. "Beir leat ceathrar den bhFéinn le nach eagal céim ar gcúl; bídís sin leat ded láimh dheis de shíol gCumhaill na gcleas lúith - "Mac Lughach agus Oscar oll Diarmaid Donn is Mac an Léith dod dhídean ar bhéim an laoich bídís ar gach taoibh ded scéith. "Beir-se leat caogad fear mór nach furus do chlódh i gcath, dod anacal ar bhuille an ríogh de Chlainn Mhórna na ngníomh ngarg." Adubhairt Iollann gan time "Ní thiubhrad liom aon duine go ndeargad mo shleagh is mo lann i gcneas Airghinn, rí Lochlann." Freagraid a chéile go grod an dias laoch nár bhog báidh, Goll mac Mórna ba mhór fíoch is Airgheann, an rí nár thláith. Ceart-choimhmeas comhraic na dtriath ní fheaca mé riamh, ná a bhfearg; trí lá is trí oidhche gan biadh dobhí an dias san scainnear dhearg. <L 179> Mar ghaoith earraigh ar an sliabh dobhí gach tréad ag triall 'nár gceann mar shruth uisce do cluintí a mbéim ag tuitim for scéith na mbeann. d'éirigheadh ós cionn na laoch cioth teine dá n-airm le gaoith, cioth fola de chneasaibh na bhfear dob ádhbhar bróin agus maoith. Dob é a n-iomthús fá dheoidh gidh arbh ádhbhar bróin dá shluagh, Airgheann do thuitim san gcath do láimh Ghuill lé mbeartaí buaidh. Ocht lá dhúinn-ne gan támh ag síor-chur áir ar an slógh, ceann ríogh Lochlann na sciath ndonn do mhaoidh Goll ar an naomhadh ló. Lochlannaigh, an bhuidhean bhorb ba mhaith a gcolg i n-am áigh, ó do marbhadh Airgheann na sciath ba thuirseach a dtriall thar sáil. Áine ní Bhalcáin rí Gréag b'í muime Airghinn is ní bréag, re ham bainte a chinn dá dalta ba dá shamhailt a himtheachta. Oscar is Oisín an áigh Conán is Cairreall cneas-bhán, muna mbeith meas Finn na bhfear do bhainfeadh sí a gcinn den cheathrar. Ba líonmhar féinnidhe agus sonn agus curadh ba throm trost; acht samhail Oscair, mo mhac ní raibh aca thall ná i bhfos. Seacht bhfichid is míle sonn do thuit le Garradh is le Goll ó d'éirigh an ghrian go moch go ndeachaidh sí siar an-mhoch. Seacht bhfichid de chlanna ríogh ba mhór gaisceadh agus gníomh, do thuit súd le hOscar an áigh le Cairreall is le Conán. Dar an mbaisteadh thugais orm a chléirigh chanas na sailm, do thuit liom-sa 's le Fionn na bhfear cóimhlíon ceann ris an gceathrar. Seacht gcatha de bharr an tsluaigh do thuit le hOscar na mbuadh; acht mac Cumhaill 's a shluagh garg mar chaor theine 'na mór-fhearg. Muna ndeachaidh neach le baois do ghluais le gaoith nó le gréin de shluagh Lochlann, dearbh daoibh ní dheachaidh neach dá thír féin. Dá bhfaghadh sé comhthrom na n-arm deagh-mhac Angcairt na long nglas, i nAlmhain leabhair ar thriath ní glaodhfaí, acht an Fhiann as. <L 180> Tuilleadh agus leath ár bhFiann do thuit ar an sliabh ó dheas; acht an tráth do luigh an ghrian ní mó ná ár dtrian dochuaidh as. Dobhádhas féin isan ruaig a Phádraig dár dhual gach crábh, acht gidh tángamair-ne as ní dhearnamair ár leas an lá. <L 181> <B 1813-45ls 19T> <U Anaithnid> GARRADH GLÚNDUBH AGUS NA MNÁ. A mhná áille Féinne Finn, imridh-se féin bhur bhfithchill; sibh-se sósair an ríogh ghlic, mise im sheanóir aimh-nirt. Bruth aoise do mhearuigh me, im chomh-aois do bhur n-aithre; is aithe gach dealg isso, ní comh-dhír ár gcomh-chluicheo. Cumhan liom lá ag Loch an Eoin - ní maith seanóir gan sean-sceol - dá dtáinig ár n-ár uile tré iomarbháidh aon-chluiche. Dobhí Guaire, giolla Fhinn ag fáith-imirt ar fithchill agus Fionn Bán mac Breasail dá dtárla dóibh imreasain. Fa fearr d'imearthachFionn Bán ná Guaire ó Ghlais Bearráin; rug Fionn Bán ceithre cluiche ní rug Guaire aon-chluiche. Fásas fearg mhór i nGuaire re mac Breasail brat-uaine; do ráidh olc dáiríribh ris tré n-a bheirt ndírigh ndílis. Mar do hiomcháineadh Fionn Bán tógas go luath a leath-lámh gur bhean do bhéal Ghuaire dhil dorn ó mhac bhuadhach Breasail. Éirghid suas an Fhiann amhra fhial oscardha fhíor-chalma; saoth leo giolla na flatha do bhualadh um dhroch-fhatha. Éirghid suas fianna Fhinn Bháin is fiann Fhinn† mhóir †mhic Dubháin fiann Chaoilte, fiann Chonáin chain fiann Oscair is Fridomhain. <L 182> Éirghid a los Guaire ghlain fiann Fhinn féin, fiann Mhaoil Eanaigh; fiann Duibh Dromann a Ros Guill fiann Ghuill agus fiann Iorghuill. Éirghid uile an Fhiann amhra arm-ghéar áluinn oscardha, tug truaill gan claidheamh, is cluin lúith a ndéagh-fhear le harmaibh. Is annsin adubhairt Fionn féin "Éirigh dá fhios, a mhic mhór-thréin, créad dá bhfuil fearg na Féinne créad dá bhfuil a gcoimh-éirghe." "Guaire do ghiolla-sa féin" ar Camán† blasta an †Bhláith-shléibh', "ní suaill an t-ádhbhar dá bhfuil a mharbhadh do mhac Breasuil." "Gabhthar mac Breasail," ol Fionn "ná gabhthar comhtha dá chionn; nár ba comairce dho dhe Diarmaid, Oisín ná Caoilte." "Dar do láimh, a Fhinn go nglóir dar huaisle is dar honóir, ní muirbhfidhear mac Breasail ó thárla i n-imreasain." "A athair, oiris go mín a mhic Cumhaill," ar Oisín, "breith dhíreach is dú do fhlaith nocha briathar baoghal-bhraith. "Gidh sinn-ne dobhiadh gan chosc díot-sa dlighthear ár dteagosc; tabhair fád dhéid fis do mhéar ná beir luath-bhreith ar leathscéal." "Gabhthar Faolchú mac Máil Chruim giolla mhic Breasail bharr-dhuinn; mar do marbhadh Guaire glan marbhthar leat-sa féin Faolcha." Tiaghmaoid i n-aghaidh Fhinn Bháin ó mhac Cumhaill eineach-náir, go rugsam mac Breasail lenn go teagh Fhinn, rí Fiann nÉirenn. Do fhiafruigh Fionn d'Fhionn eile caithmhileadh árd Almhaine: "Créad do rala dhuit-se dhe ó do mharbhais ann Guaire?" "Guaire do ghiolla-sa, a Fhinn bachlach dobhí fád fhithchill; táinig trí maidne muiche dom ghreannadh um aon-chluiche. "Bheireas ceithre cluiche air-san ar Ghuaire," ol binn-Bhreasal, "rom-loisc an uair ba lonn leis tré uaill agus tré aitheis. <L 183> "Do rad orm aithis teann i bhfiadhnaise Fiann nÉireann - níorbh im ghiolla, níorbh im laoch tan ba hairc níorbh im óglaoch. "Gabhaim-se suas an lámh dheis is ní tardas ann éisleis, go dtugas dorn tar a bhéal ní innisim acht fíor-scéal." "Beannacht ar an láimh tug dhó" ar Óisín, "ní hiomarghó dod ghiolla, a Fhinn na bhfleadh ní gan fátha do buaileadh. "Muna maithe an dorn da íocfaidhear riot, a ró-fhlaith, rod-fia uinge óir gach fir an líon táimíd d'Fhiannaibh. "Dóigh dá mbadh maith leat-sa sin a n-olc do chosc ar ghiollaibh, Guaire, Camán is Saltrann seang ag imdheargadh Fiann nÉireann. "Guaire d'imdheargadh Finn Bháin Glas d'imdheargadh do Chamán, mó gach scéal Saltrann Solamh do rádh uilc re Feardomhan. "Fionn mac Breasail ó Ráith Orc mar tug dorn dod ghiolla-so, tabhair, a fhlaith na gcorn chain dorn do ghiolla mhic Breasail." "Mo bheannacht, éirigh dod thoigh" do ráidh Fionn re mac Breasoil; "luach a ndubhairt Guaire féin dlighidh searbh-bhriathar sár-bhéim." "Iarraim-se fós d'aisce ort a fhlaith na bhFiann bhfaobhar-nocht, nár badh béas ó so go bráth giolla de mheas re hóglách." Tugsam luighe ó bhéal go béal Fiann Éireann uile d'aon-scéal, nach lámhfadh bheith i bhféinn Fhinn giolla nach dtiubhradh urraim. Mise is giolla dhaoibh-se anocht urraim uaim daoibh, a bhantrocht; tugas mo bhriathar deagh-luighe nach trodfainn re hinghean-raidh. Gidh cian dobheimís maille a bhantracht Fhinn Almhaine, an gcéin bhus cumhan liom an lá ní imrim libh-se, a mhná. <L 184> <B 1810-44lsc 19T> TÓITEÁN TIGHE FINN nó Laoidh na Truaighe. Truagh liom sin, a láithreach lis mar a ndearnadh an aincis; atáid sonn bhur scéala, meabhair linn bhur ndroich-scéala. Méala liom tú bheith mar sin, a láithreach bhuadhach bhárr-ghluin, Clanna Mórna gan bhrígh fó leacht tug comhlann an láithreach. Do ráidh Ailbhe, cuimhin linn "Guais an áit i bhfaghthar sinn; dá dtigeadh aon neach tar lear ní bhfaghadh bean dínn ag a fear." Do ráidh siad na mná go fíor le hinghin dath-ghil an ríogh: "Ó nach fuil comhgair dár gcomhair féacham congnamh ar sheanóir. "Leigeam gáir chatha gan cheilg san mbruidhin dath-ghil sróll-deirg, go bhféacham cá posta is fearr dár bhfostadh is dár gcongbháil. "Garradh mac Mórna, an laoch lonn dá gcluineadh gáir éagcomhlonn dothiocfadh gan cheilt fán ngáir 's do-dhéantaí leis ár lúthgháir. "Ceanglam a fhionnadh 's a fholt do thaoibh na bruidhne go docht go nach tiubhradh ár r'ár linn ó thárla 'na shuan-toirchim." Do cheangladar na mná go fíor mac Mórna, fa mór an gníomh; do leig siad gáir chatha gan chóir dóibh sin dob ádhbhar dobróin. <L 185> Preabas Garradh leis an ngáir fágbhas a fholt 's a fheoil go cnámh, dochuaidh fá na mnáibh amach níorbh fháth sin dá mbeadh díomsach. Adubhairt-sean dá gcur san dún "Dob é bhur leas gan iompughadh; bhur ngáir mhagaidh díbh ba nár beidh sibh ar maidin 'nbhur dteannál." "A sheanóir chrín, bí id thost leig dúinn-ne tú do theagosc; do-dhéan-sa mioth-uaill air sin crioth-fhuar mná d'éis a foilce." "Gidh táim-se im sheanóir thréith is fada ó ghlacas mo scéith; díoghlad oraibh bhur scigeadh lasfad ceann an aithinne." Éirigheas Garradh thall is tigh gabhas 'na láimh tuaigh conaidh; do bhain san gcoil gan tséana naoi ngabhla fuinnsean tréana. d'fhaduigh teine san tigh mhór ó theinteán go soiche a mheadhon; do chuir mór-dhóghadh is an teach níorbh é an seanóir trócaireach. Iadhas seacht ndóirse tighe Fhinn do chuir seacht nglais ar gach ursain; do-ghnídh teine dá marbhadh dá dtáinig a mór-dheacra. "Leig mise amach ar son m'athar" ar inghean Chuinn Chéad-chathaigh, "orm féin nó ar bhuidheachas Fhinn a Gharraidh uasail an fhuilt fhinn." "Ní leigfead amach tú ar t'athair a inghean Chuinn Chéad-chathaigh, ort féin ná ar bhuidheachas Fhinn tusa amach ní leigfinn." "Leig-se bean Chonáin an áigh is bean Chaoilte amach 'na deáidh, agus bean mhic an Reithe má áil leat cumann cleithe." "Tar, a bhean mhic Reithe, ibhfos cumann cleithe noch ndearnois; ó nach fuil mac Réithe ibhfos ní fhuilim féin dá chumos." "Gaibh coibhche, a Gharraidh go nglóir" ar deagh-inghean uí Chuinn chóir, "lán duirn dár bhfuilt sa dún do leigean leat gan iompughadh." <L 186> Do gheall Garradh coibhche chóir do na mná, gion gur chómhaill dóibh, go bhfeaca dual ó gach mnaoi 'na ghlaic chuanna den chéid-ní. Dochonnairc Garradh nár thim a raibh istigh de chlannaibh ríogh; i ndiaidh na dála gan ghus d'iaidh go dána an dorus. "Nára beo Garradh do bráth ó táthaoi istigh go teann, má leigim duine isteach ná duine amach dá bhfuil ann." Gluaiseas Garradh fán nglinn mar bhí an tigh ag tuitim; do chodail go meadhon laoi ghlain i nGleann Cuach fán Mumhain. "Iongnadh an ní tárfas dom" do ráidh an féinnidhe gan on: "gáir chon is ban is daoine dá loscadh is ag éagcaoineadh." "Créad an ceo so chugainn aniar?" do ráidh Fionn, flaith na bhFiann, "is ceo éag-choscair dá chur nó tighthe dá ngéar-loscadh." Tugaimíd léim iongantach árd fágbham ár seilg i ngach áird, ní raibh slán dár dtighthibh thoir acht bun gach cleithe i dtalmhoin. Do chuir gach fear crann a shleighe fán mbantracht san mór-theine; ní fhuaireadar dá mnáibh gráidh acht oirdne beaga toiteáin. An bás sin fuair Mac Lughach níor bhás cneasta do churadh: a dhul d'éag de chumha a mhná Lugha† géar †mac Lucharmáin. Ní raibh Fionn na Féinne 'na bheathaidh gidh bhí dá héise; neart mná seolta fá n-a chéile ní raibh san bhflaith féinne. Do loisceadh san mbruidhin tsiar an bhean is fearr bhí ag Fionn riamh; fa solas a gruadh 's a dearc Ailbhe† áluinn †inghean Chormaic. Do loisceadh ann dá each Fhinn is a charbad árd aoibhinn; ba mhór easbaidh an tighe do mhac Cumhaill Almhaine. Do loisceadh céad sciath dualach agus céad cotún cath-bhuadhach, dá chéad lúireach is céad lann dá chéad scabal is cathbharr. <L 187> Do loisceadh céad each mín-ghlan d'eachaibh Fhinn, an t-árd-fhlaith, go n-a muincibh gloinidhe go n-a srianaibh órdhaithe. Do loisceadh trí chéad coileán con fa mór an easbaidh iad son, le Garradh i mbruidhin Fhinn de chonaibh áille mhic Cumhaill. Do loisceadh trí chéad ciste mór do choimhéadadh airgead 's ór; do loisceadh, is ní bréag a rádh trí chéad corn agus cupán. Do-bheirim briathar do Dhia fám chlaidheamh is fám sciath, gur éag de chumha a mban deich céad mar Mhac Lughach láimh-gheal. Do loisceadh ann cruit Dháire do chuireadh suan ar tháinte; an tan do seinntí gan gheis Fianna Éireann do chodladh leis. Do loisceadh trí chéad seanóir seang de rígh-mhathaibh Fiann nÉireann, de chlannaibh taoiseach maille de chlannaibh meara bríoghmhara. Do loisceadh trí chéad cailleach san mbruidhin áluinn árd-bhladhach, is altrom mac ríogh fá leith ar mhac Cumhaill Almhaine. Do loisceadh trí chéad inghean mhaol ba sholasda ucht agus taobh; ba áluinn an bhantracht bhan dá loscadh is dá niomh-ghon. Naoi dtrátha dhúinn iar sin ag lorgaireacht Gharraidh; fuaireamair Garradh an gharbh-ghnímh annsan gcarraig ós an gCraoibh. Mar dochonncadar i gcian Garradh, Fionn agus an Fhiann, dís fa calma ar gach cosán ann go dtugsad achmhusán. "Scíth uainn 's faitchíos ort, a fhir a Gharraidh ghairbh ghnúis-ghil; do loiscis ár mná maordha duit-se is ádhbhar aithmhéala. "Tiaghadh uainn gus an uamhaidh drong ró-mhór dár sluaghaibh; gabhaidh an féitheach fionnach tabhraidh amach an sein-sionnach." "Ó's tú féin atá dom sheilg a Fhinn mhic Cumhaill arm-dheirg, tar san uamhaidh dom fhionnadh is gabh go cruaidh an sein-sionnach." <L 188> Do ráidh Fionn flaith Féinne Fáil "Tabhraidh Garradh libh ar láimh, deinidh a luighe is a leacht mar ar loisceadh an bhantracht." Deichneabhar ar fhichid, céad ochtar agus sé fir déag do thuit le Garradh san uamhaidh is mór an t-ár aon uaire. Tré 'fhaid dobhí Garradh gan biadh tug urchar uaidh dá sciaith, tug lámh fá n-a bhruinne bhán is táinig amach in' aonarán. Mian cluiche ná gáire 's gan toil aon ní dá áille, ní raibh ar Gharradh gharbh go bhfeacaidh an bhantracht lán-mharbh. Leigeas gáire ós a gcionn ba lán-chlos d'Fhiannaibh Éirionn: "Aoibhinn liom bhur mbeith mar san a bhantracht," do ráidh Garradh. "Ionnus nach gnáthóchaidh sibh go buan fonómhaid fá sheanóir lán-truagh, bhur marbh amuich is maith liom féin" do ráidh Garradh nár mhaith méinn. "Iarraim d'athchuinghe ort, 'Fhinn" do ráidh Garradh ó Liathdruim, "gan mé do mharbhadh anos go héirghe gréine imbároch." "Is leat an athchuinghe sin uaim" do ráidh mac Cumhaill arm-ruadh, "gan do mhilleadh ar an maigh go héirghe gréine imbárach." Garradh an oidhche sin gan biadh dá choimhéad dobhí an Fhiann; ag éirghe don ghréin go moch d'éaluigh Garradh fán éadoch. D'éaluigh Garradh ón bhFéinn 's níorbh fhios do neach díobh a raon; gan 'fhios dóibh ar talmhain truim cár ghaibh Garradh ó Liathdruim. Tar sliabh Tulchan go fíor go ráinig go Tuath Inbhir; ó Thuaith Inbhir Garradh na nglonn uchón! is damhna déar-throm - Go Maigh an Róid tar gach raon go Dún Macha na mór-naomh, go Carnán Éile inghine Eachach gluaiseas Garradh géar-reathach. Go Maigh an Bhaill Bheo 'na réim lámh dheas le Dún an Fhir Léith, tárla i nGleann Beacáin binn láimh le ceann Locha Liathdruim. <L 189> Iar sin go hárd ós muir do Gharradh gharbh mhala-dhubh. téid san uamhaidh sin de léim codlas an Garradh garbh-léith. Níor mhothuigh Garradh an Fhiann go dtángadar anoir 's aniar, go leigid san uamhaidh gáir a chodladh níor chodladh sámh. Comhraiceas Garradh agus Aodh gur baineadh, fa damhna déar, an ceann san uaimh dá athair fa gníomh uathmhar anaithnid. An lámh sin do mhairbh Garradh do líon d'fhuacht 's de ghnáth-ghalar; fuil Gharraidh dochuaidh fán láimh ba chóir gach galar dá gabháil. Táinig Aodh amach 'na réim ní fhuair duine ann den Fhéinn; báthas é féin is an tuinn Aodh mac Garraidh ó Liathdruim. Adhlacthar Garradh agus Aodh ar slios an chuain taobh re taobh; tré smaoineadh ortha gach uair is tinn mo chroidhe 's is ró-thruagh. Ag sin duit, a Phádraig, scéal is mé Oisín go n-iomad n-éacht; is ionann 's nimh dom bheith dá luadh is tinn mo chroidhe fá amhluadh. <L 190> <B 1814-59ls 19T> Oisín mac Finn d'AODH MAC GARRAIDH GLÚNDUBH. Ceard ghaisce do fhóghnadh d'Aodh gidh tá a leacht le taobh an chuain; dursan nach táinig sé slán lámh do chuireadh ár na sluagh. Cosmhail fuaim a bhuille i gcath le fuaim a luinge do loch; ionmhain lámh do scoilteadh sciath gidh tá i gcarcair chriadh is chloch. Aodh mac Garraidh, maith an mál níor chaith a fhala ar ól; ba leor a ghaisce i ngliadh nochar áirde sliabh re slógh. Aodh ón nGlais-linn grádh na mban lámh chaomh ó n-a caislinn chor, cúl slat-cham ar ar shill bean glún ghlan ag altrom cinn con. Inghean fhionn ag reabhradh ris dá mheadhradh ó chionn go cois; bean ag reic iorna chúil chais le súil nglais mhic ríoghna Rois. Glacach d'óghaibh go nAodha bhfionn dá bhfoghail re taobh na dtonn; ionmhain seang-mhéar gan sugh ann ag crú na gcrann gceann-réidh gcorr. Mac Garraidh sciath-ghlan gan sceinm i ndeabhaidh do bhiathadh baidhbh; claidheamh leathan i n-a láimh loinn mar threathan do thuinn a thairm. Aodh mac Garraidh an ghlúin ghlain ar a chúl níor thaithigh troigh; tug cath gan cháirde don mhuir is cath gur mhuigh an fhairrge air. <L 191> Aodh na Cruachna, croidhe bog bile luachra nachar lag, snuadh a chéibhe ar lí na leag gár bheag di a féire 's a fad. An tAodh† sin †mac Garraidh garg ní thug ós ard urchur gearr; nochan fhacaidh mé den Fhéinn fear seacht mbliadhan ndéag ba fearr. Aodh fa séaghainn ar seilg fear go ndeilbh ndéadla ndeirg ó dochuaidh a ghal 's a ghníomh dá aithle fa críon gach ceard. <L 192> <B 1789ls 18D> <U Anaithnid> LAOIDH AN TSEISIR. Seisear dochuamair le mac Cumhaill ar sleasaibh Almhan an fheoir mhín; é féin ós a gcionn ní cheilim, Fionn an seiseadh dearbhtha draoi. Dobhí Oisín deigh-bhreathach ann is Diarmaid Donn, laoch nárbh fhann; réim idir a gcinn 's a gcosa Conán féin is Oscar ann. "Sloinnidh dúinn, a ghasra dheagh-laoch" do ráidh Fionn a fuair gach fios, "is cuiridh ar iúl dúinn mar sin cá ceol is binne libh san mbith." "'Sé an ceol is ceol domh-sa" do ráidh Fionn, flaith an tslóigh, "an ghaoth ag buain lem bhrataigh réim tréan-laoch fá shacaibh óir." "'Sé an ceol is ceol domh-sa" do ráidh Oisín i n-a dheoidh, "aos dána 's a nduais i dtaiscidh sámh lem chluais a gcluinstean ceoil." "'Sé an ceol is ceol domh-sa" do ráidh Mac Lughach na n-arm sean, "léim ar gcliabh mo chon dá chlaoidhe le fiadh dá chur as doire damh." Adubhairt Conán gurabh í an imirt ceoil ba bhinne dá gcualaidh féin: luas láimhe ar feadh bruidhne an fear maol gan chuimhne ar chéill. Neart a chuilg i dtír námhad dá ndeacha i gcath ní choigeoladh sé; leadairt a gcinn is a gcosa ceol ba bhinne le hOscar fhéil. "'Sé an ceol is ceol domh-sa" do ráidh Diarmaid na ndearc mall gidh go dtugadar ró-ghrádh domh-sa comhrádh ban is annsa leam." <L 193> <B 1789-1818ls 18D> <U Anaithnid> LAOIDH AN OCHTAIR. Is cumhain liom imtheacht ochtair is é bheir tocht ar mo mheanmain; cuid dá n-eachtra ní cheilim ó nach fuilim go calma. Oscar is Caoilte cruthach, Mac Lughach, laoch go moltar, Fionn féin is Diarmaid déid-gheal cúigear léidmheach dár n-ochtar. Mé féin, Roighne is Cairreall b'iad an fhuireann gan locht sin, cinneadh linn as chrích Bhanbha ag sin anmna an ochtair. Imtheacht orainn, scéal dearbhtha inn go calma fán sotal; d'fhágamair dún mic Cumhaill cumhain liom imtheacht ochtair. Do gabhadh linn dún Ríogh Alban gér chalma an gníomh ochtair; gabhadh linn a gcumha 's a ngéille cumhain liom imtheacht ochtair. Do gabhadh linn dún Ríogh Sacsan gerbh iomdha glas is eochair; do gabhadh an rí le mac Cumhaill is cumhain liom imtheacht ochtair. Do gabhadh linn dún Ríogh na Spáinne a dtáinte 's a sochmhainne do ghabhamair a gcumha 's a ngéille is cumhain liom imtheacht ochtair. Do gabhadh linn dún Ríogh Fraince ó's ann dobhí gach dochar; do gabhadh an rí le mac Cumhaill is cumhain liom imtheacht ochtair. Thugamair cath na hEadáile de bhrígh teagmhála 'na portaibh, ar ár dtriall chun na hIndia a Dhia! ba sinn-ne an t-ochtar. Thugamair cath na Breatan b'eaglach é is ba docair; thógamair géill an domhain cumhain liom imtheacht ochtair. Do thuit Crom na Carraige ar an bhfairrge le hOscar - gníomh curaidh ba mhac domh-sa cumhain liom imtheacht ochtair. <L 194> Níl ó Éirinn go Sliabh Alp gidh garbh sin mar aistear, ó thigh Mághnuis go Fánaid nach raibh fá cháin ag an ochtar. Mhairbh Goll Mághnus ar an tráigh is cumhain liom imtheacht an ochtair; mhairbh sé an Dearg Mór i dTeamhair is cumhain liom imtheacht an ochtair. Do mhairbh Diarmaid críoch na mbuadh is cumhain liom imtheacht an ochtair; do mhairbh Oscar lámh na mbuadh is cumhain liom imtheacht an ochtair. Do mhairbh sé féin a dhearbhráthair is cumhain liom imtheacht an ochtair, an dís i n-iorghail Ríogh Lochlann is cumhain liom imtheacht an ochtair. Do thuit leis an bhean mhór is cumhain liom imtheacht an ochtair, ar thráigh Bhinn Éadair na slógh is cumhain liom imtheacht an ochtair. Do thuit leis Tailc mac Treoin is cumhain liom imtheacht an ochtair; do thuit le Goll an Boidhre Borb is cumhain liom imtheacht an ochtair. Is le Goll do thuit Airgheann na n-arm is cumhain liom imtheacht an ochtair; do thuit Adhluinn na mbéimeann mór le láimh Oscair thréin, mo mhac-sa. Do thuit Aillean na n-arm nglic le hOscar glic an uair do mhair sé, i gcrích Lochlann na sciath n-óir is cumhain liom imtheacht ochtair. Le linn Chormaic mhic Airt do thuit Cairbre le hOscar, i gcath Gabhra na mbéimeann is cumhain liom imtheacht ochtair. Do chuireamair cath ar Rígh Gréige is cumhain liom imtheacht ochtair; ní raibh ríoghacht ar an domhan mhór nach raibh fá cháin ag an ochtar. Is mé Oisín mac na flatha tús catha riamh níor locas; ó nach maireann Clanna Baoiscne biad ag caoineadh an ochtair. <L 195> <B 1818-69lsc 19T> <U Anaithnid> FIADHACH AN OCHTAIR. Cuimhin liom lá leithleana, ort ní cheilim, a chléirigh, Caoilte fial is Mac Lughach, dias nár chumhang le héigsibh. Fionn féinne, mac Muirinne, mac uí Dhuibhne is Oscar; Cairreall is Goll mac Mórna fa buidhean cródha an t-ochtar. Ocht gcoin agus ocht ngadhair ocht sleagha is ocht lanna; ocht mbruit go n-imlibh órdha ní raibh mórán 'nár bhfarradh. Suidhimíd ar thaobh an ghleanna an t-ochtar d'fhearaibh móra, léigimíd ár ngadhair ghasta fá choilltibh cneasta na Fodhla. Dúistear linn damh-laoigh donna eilte cróna is fiadh-thuirc; bruic is míolta Muighe Tuagháin fa maith ár gconách fiadhaigh. Do thuit mór-thuirc, do thuit fearba do thuit eilte is míolta do thuit céad de gach aicme linn-ne d'aithle an tsíolraidh. A Phádraig an oinigh ghortaigh gidh thárla mé i ndochar, an gcualais a comhmaith de shealg is mó ná a ndearnaidh an t-ochtar. Do-bheirim a dheimhin duit-se a Oisín do-bheir na garma, nach cuala is nach feacas fiadhach riamh a mhacsamhail. A Phádraig na gclog toll-bháin gidh táim lom-lán de chaoidhe is nach iongnadh me bheith i ndochar tar éis an ochtair is cuimhin. <L 196> <B 1818lsc 19T> LAOIDH NA GCEITHRE FEARA FICHEAD. Ceathrar ar fhichid dobhí againn ann, d'fhearaibh nárbh fhann i gcomhrac; ní raibh an fhear - sean ná óg - gan dá ghadhar ceoil is fideog. Dúisigheadh linn i dteacht don neoin cairrfhiadh mór na n-iomad beann; dáréag dinn gach taobh den tsrubh, báthadh na gcon dob é a gcríoch. Cruinnighimíd uile i gceann a chéile na fir go dubhach is Fionn fá bhrón, níor léir dúinn talamh ná tom is níor léir dúinn tonn tar tráigh. Níor léir dúinn carraig ná cloch níor léir dúinn an cnoc ba mhó, níor léir dúinn ár lámh tar ceo gur thuiteamair i n-áit ár mbonn. Lá is bliadhain chaitheamair ann ceathrar is fiche go mór fá bhrón; ní tháinig neach againn ón éag acht mise féin is Fionn an áigh. A Oisín, is binn liom glór do bhéil ná hinnis bréag dom ar Fhiannaibh Fáil, cionnus a mhair sibh i ndiaidh na Féinne 's a liacht géibheann a raibh sibh ann. Measa liom gan amharc im shúil is gan lúth do bheith im chois, scéal bréige do shamhladh liom rud nach ndearna riamh ná indiu. Acht dá líg shleamhaine cloch dochonnac ag Fionn an óir is iad a choinnigh sinn beo do choinnigheamair 'nár mbéal iad gach ló. Annsin ar n-imtheacht uainn don cheo 's go bhfeacamair fós an lá bán, dochonnacamair chugainn san ród an fear mór nár cheil a ghráin. <L 197> Aoirde triúir dobhí ann ó mhullach a chinn go bonn a chos, ba dhuibhe a chorp ná an gual is lorg chruadhach ann a láimh. Do dhruid mé féin 'na choinne sa ród bheannuigh mé dó go socair sámh; tar éis mo chomhrádh do dhéanamh leis do mhalluigh sé dom go hárd. Thug sé buille den lorg im cheann chuaidh mé i ngreim ina bharr is ar thabhairt an chuir dó thart do bhuail mé snaidhm air fá n-a lár. do chomhraic mé féin is an fear mór ar feadh trí n-oidhche is trí lá, acht tar éis ár gcomhraic chruaidh do ceangladh liom é an treas lá. "Fód glas ós do chionn, a ghaiscidhigh ó thig liom tú chur 'un báis; aithris uait is ná ceil do rún cia tú féin nó cia hé t'á'air. ... ... nó cia an réigiún ar b'as duit nó cia hé fáth do theachtaireacht?" "Is mise an fiadh do bháith bhur gcoin a tháinig ag déanamh díoghaltais im mhac; do shíl mé i n-aghaidh gach fiacail 'nbhur gceann ceann a thabhairt liom i ngad." Annsin do tharraing mé féin mo lámh nár theip orm i n-am ná i n-uair, agus dearbhaim duit, a chléirigh cháidh gur scar mé a cheann le n-a chorp. Rug mé ar lorg an fhir mhóir 's do thochaill mé gach fód fám neart; beirt is fiche da thogha na bhFiann do chuir mé go dian san bhfeart. Sin agat, a Phádraig na n-eol teacht an fhir mhóir ar muir go críochaibh Éireann na n-arm n-áigh 's ar a bhás d'aithriseas duit. <L 198> <B 1787-1855lsc 18D> <U Anaithnid> ROSC OSCAIR MHIC OISÍN re hucht chatha Gabhra. Éirigh, 'Oscair fhéil, a fhir an choscair chruaidh, le do bhrataigh áigh beir neart agus buaidh. A mhic Oisín na mbéimeann, gaibh treise gach comhlainn, ná féach do mhéad t'fhorlainn ar chách nó go dtoirnir. Gaibh brostadh ón bhfile go hOscar mac Garraidh; na righthe atá it aghaidh traochaidh agus tanuigh. Ionnsuigh ar mhac Chormaic gabh ceannsala an chomhraic nó go bhfaghthar éiric le do shleigh dhiubhraic. Biaidh brain-eoin go duaibhseach ó theandáil do chraoiseach, freagair iad go taidhbhseach dá leadradh is dá n-oirleach. A mhic ríogh gan táire do-ní gníomh is foghla, budh dearbhtha do scéala go meanmnach i nGabhra. A shaor-fhlaith go ngairge claon go luath a meirge, san gcogadh is airde scar a rath le Cairbre. Bí mar thuinn i dtuile gion gur trom an t-eire, tabhair faoidheadh gola ó gach rígh go 'roile. Ná gaibh osadh uatha coscair a ríogha; a Oscair, éirigh fútha tarsa agus tríotha. A ghnúis is caoimhe crotha éirigh i dtús a gcatha, lean le feirg mo ghotha a meirg is dearg datha. Déana marbhtha troma bí ar confadh goile, cinn ar do lucht fala is gan Fionn id ghoire. <L 199> Ceannas do na Fiannaibh do leanas d'óg-scéala, cosain ágh is áireamh tabhair gártha i dTeamhraigh. Gidh is buadhach a n-oireacht budh buadhach do thuras, do chatha dá n-amus cuir flatha dá gcumas. A Oscair chruthaigh áluinn bí go subhach sír-bhinn; a chara dhámh Éireann lámh ar do ghnúis mhín-duinn. A Oscair nach tug eiteach go coscar nach obthach, cuir tormán do bhratach dá n-argain go dochrach. Fraoch géire do lainne ó thréine do bhuille, go luath ós gach duine do luadh-sa fán gcruinne. Tabhair frasa tréana gabh treise i nGabhra, atáid Fianna Banbha ort ag iarraidh cabhra. A ghnúis is airde moladh a mhír chalma na gcuradh, a ghlóir Éireann uile tabhair léan ar Fhéinn Uladh. A fhlaith na sluagh sochaidhe maith do luadh ar eachraidhe beir leat do sciath chorcraidhe a fhir, ná tréig athraidhe. Do shleagha go ndoghraing le fobhadh do bhéimeann, do chloidhmhe go ndíoghainn do chlaoidheadh bhfear nÉireann. Do lanna dá mbualadh déan tana dá bhfiannaibh; do ghaisce ná fuaradh freastail iad is éirigh. <L 200> <B 1769-1855ls 18D> LAOIDH CHATHA GABHRA. Innis dúinn, a Oisín, ar th'oineach is ar th'eagnamh, cia hí an lámh ghaisce dob fhearr bhí isna Fiannaibh? Mac Cumhaill mic Tréanmhóir, mé féin agus Oscar; dobheirimís gach buadh agus geall gacha gaisce. Cia hé an ceathramha duine A Oisín, a mhic na flatha, dob fhearr gaisce agus buille adéarthaí, i n-ionad catha? Dobhí ceathrar againn-ne nár claoidheadh riamh i gcomhrac - Faolán fial agus Cairreall Mac Lughach agus Diarmaid. Dobhádar aicme tréanmhar againn-ne isna Fiannaibh, do ghabhaidís tosach bealaigh i n-ionad catha is féadhma. Beir mo bheannacht, a Oisín is binn linn do scéala, is sloinn dúinn gan easbaidh an aicme atáim d'iarraidh. Art is Goll is Garradh lucht fala dár bhFiannaibh, is Oscar dob fhearr faicsin cuid den aicme sin, a chliairigh. Dobhádar lucht gaisce Conán nár mhaith focal, Maedán agus Basrán is Aodán geal ón Roca. Innis dúinn, a Oisín le hanam Fiann nÉireann, cia agaibh ba threise i gcath Gabhra na mbéimeann. Ní rabhamair ann acht beagán ag dul i n-aghaidh Críche Fódhla; dobhí Fionn is a mhuintir ar thuras slighe na Rómha. Innis dom, a Oisín dála tús do chomhráidh, cá líon de mhacaibh ríogh dobhí sibh san gcomhdháil. Dobhámair deich mic fichead de shliocht Fhinn na Féinne ag a mbíodh sciath agus claidheamh i dtosach catha is féadhma. Ag fágáil Binne hÉadair is é líon dobhámair uile - deich gcéad gaiscidheach Féinne i ngasradh gach duine. Dobhí gasradh Fiann Alban agus Árd-rí Breatan ar ghrádh Fhinn Almhaine farainn-ne san gcath san. <L 201> Dobhí Fiann Lochlann láidir ó thaoiseach go naonbhar, 'nár bhfochair san láthair chun déanta na hiorghaile. Dobhí Cairbre Lifeachair agus mór-shluaighte Éireann i n-aghaidh ár gcomhacht-na i gcath Gabhra na mbéimeann. Dobhí Oscar mac Garraidh is deich gcéad curadh cliste ag comóradh an chatha i n-aghaidh mo mhic-se. Naoi gcatha d'fhearaibh Uladh is fir Mumhan le Cairbre; iad sin 'n-ár n-aghaidh-ne is fir Laighean le chéile. Rí Connacht is a mhuintir 'nár n-aghaidh-ne san teagmháil; níor chomhthrom an roinn sin 's gan againn-ne acht beagán. Fiafruigheas rí Éireann d'Oscar mac Garraidh: "An ngeobhaidh tú id aonar de láimh Oscar eile?" Tug mac Garraidh a bhriathar fa mór an focal, nach raibh laoch ar talmhain dodhéanfadh comhrac Oscair. Annsin adubhairt Cairbre le mac Garraidh an choscair "Mairg táinig ó Albain muna gcoiscidh tú Oscar. "Do mharbhadar Clanna Tréanmhóir hathair-se, a mhic Garraidh, maoth-chlanna Baoiscne is cuimhnigh ar th'fhala." Arís adubhairt Cairbre le mac Garraidh an choscair - "Coiscfidh mise a meirge is comhraic-se Oscar." Do sheol rí Éireann is mac Garraidh mic Mórna a nglan-tsluagh is a meirge i dtosach catha Gabhra. Mar dochonnairc Oscar rann tosaigh ag rí Éireann geallais Cairbre a bhascadh 's a choscairt le n-a ghéar-lann. Annsin iarras Oscar orm-sa is ar Chairreall tosach catha an lae sin do féin is dá chlaidheamh. Adubhairt Cairreall cneas-gheal le hOscar na mbéimeann - "Gheobhad-sa tosach catha i n-aghaidh bhfear nÉireann." Adubhairt Mac Lughach meardha dobheireadh buadh gach foghla - "Bead-sa agus Cairreall i dtosach catha Gabhra." Adubhairt Beinne Mac Breasail go mear coscarthach calma - "Bead-sa is Fiann Breatan fara hOscar Eamhna." <L 202> Tug Cairreall rogha an urchair den chraoisigh tré lasair gur chuir an tsleagh chontair tré chompar mhic Bhreasail. Fiafruigheas Oscar Eamhna go feargach de Chairreall - "Créad fáth ar chaith tú mo bhráthair a mhic Fhinn mhic Cumhaill?" Adubhairt Cairreall cneas-gheal de ghuth mhór le hOscar - "Má's tusa mac Oisín dob fhuiris liom do bhascadh." Gabhais fearg mo mhac-sa le cloistin an uirghill, a ghlacadh níorbh féadadh go ráinig sé Cairreall. Tig mac na flatha i gcoinnibh Oscair fhéil, gibé bheadh dá bhféachain ba chorrach a chéill. Dochuaidh Cairreall is Oscar do bhualadh a chéile; dochuamair-ne dá gcosnadh Faolán agus Fiachra. Gibé bheadh dá bhfeitheamh badh mhór a n-urghráin; dorinneamair a n-eadargáin gér chruaidh é an dáil. Dob é iomthús Oscair agus Chairrill chéadaigh gur marbhadh dá gcosnadh deich gcéad taoiseach Féinne. Tógaimíd ár meadhair i dtosach catha Gabhra, Oscar is Fiann Laighean i n-aghaidh mhic Mórna. Dobhí Feargus file oifideach na flatha, 'gár mbrostughadh san iomghoin dul d'ionnsaighe an chatha. Dochuamair fá chéile sinn-ne agus iad-san; ní bheidh an confadh céadna ag duine le hinnsin. Do marbhadh Fiann Breatan gér linn-ne bhí a gcongnamh, le deich gcéad mhic Garraidh 's níor chabhair mhór dúinn-ne. Do thuit mac ríogh Lochlann leis, agus Fiann Alban do mhairbh sé san turraing deich gcéad curadh calma. Táinig mo mhac-sa fá chathaibh na Teamhrach mar sheabhac tré ealtain nó mar charraig thóirnigh. Tug sé turraing scaoilteach ar shluaghaibh bhfear nÉireann; do thuit trí chéad taoiseach le hOscar na mbéimeann. Deich gcéad laoch gan time do éirigh ós cathaibh do thuit le láimh Oscair sul ráinig mac Garraidh. Táinig mac Garraidh cneas-gheal tar éis freastail an chatha, i gcoinnibh mo mhic-se go coscrach comh-fhlathach. <L 203> Cheithre cneádha fichead i gcneas Oscair ón scannaill ag teacht ó mhuintir Chairbre go meirge mhic Garraidh. Dobhí i gcneas mhic Garraidh ag teacht ó chathaibh Oscair sé fichid cneadh créachtach nárbh éachtach na hOscair! Dochuaidh Oscar Eamhna is mac Mórna fá dhíoghail; do-chífí i ngleannta teinte na lann bhfaobhrach. D'éisteadar Fir Éireann gér chruaidh é an t-osadh, le cloistin na mbéimeann idir an dá Oscar. Líon dachad de sciathaibh i gcliathaibh gach foghla do bhris mac Garraidh grianda is mo mhac-sa i gcath Gabhra. D'éirigh trí ceatha ós a gcionn isna cliathaibh - cith fola, cith teine cith cailce dá sciathaibh. Do claoidheadh mac Garraidh gér dhoiligh a dhéanamh le hOscar nár mealladh i gcúis oinigh le dámhaibh Do luathuigh rí Éireann gá raibh na hairm nimhe i gcoinnibh Oscair na mbéimeann nó gur ghoin sé a chroidhe. Níor lugha le mo mhac-sa nach fuair bascadh feadhma, gur chuir an tsleagh ghasta go crois tré Chairbre. Do goireadh rí Éireann do mhac Cairbre chrann-ruaidh; do thuit san uair chéadna le hOscar go hanbhuain. An cuimhin leat, a Oisín ó's ort-sa rug baiste, cá líon de mhacaibh ríogh do thuit le láimh Oscair? Do mhairbh sé rí Mumhan gér phúdhar, san scannaill; do thuit mac ríogh an domhain leis, is mac Garraidh. Is leis do marbhadh Cairbre gá raibh meirge shíoda; do thuit leis i n-ainbheartaibh airc airgthe gach tíre. Do mhairbh sé rí Chonnacht fear nár chorrach feadhma; do thuit leis san iomghoin le chéile agus Cairbre. Do thuit caogad tréan-ríogh dár éirigh ós cathaibh le hOscar insan iorghail le chéile is mac Garraidh. Mór-sheisear san gcath sin dár dhual rígheacht Éireann, do thuit le mo mhac-sa i ndiaidh Chairbre na mbéimeann. Go n-áirmhthear féar faithche is léar-ghaineamh tráighe, ar thuit le mo mhac-sa ní fhéadtar a n-áireamh. <L 204> Is liom-sa thuit rí Uladh gérbh ionnsaighe calma; is mór an díth daoine ar claoidheadh ar mhaigh Ghabhra. Do marbhadh rí Laighean le meadhair mic Rónáin; go bráth ní bhfaghthar innsin ar thuit linn san gcomhdháil. Do marbhadh an dá Oscar san gcath gcoscrach gcalma; anois is ádhbhar osnadh ar bascadh ar mhaigh Ghabhra. Do thuit Cairreall is Faolán dá mhac ríogh na bhFiann, is leo do-nímís comhrádh comhairle agus triall. Do marbhadh mo mhac-sa dobh é sin olc na Féinne; do thuit sé san gcath sin is Cairbre le chéile Do marbhadh an dá Oscar dobhí ag cosnadh an chatha; Atáimíd-ne fá easbaidh ag Easbog Árdmacha. Do thuit clann Chaoilte chéadaigh lucht airgthe gach tíre, is tréan-laoich na Féinne acht mé féin im aonar. Do thuit Fionn mac Dubháin is trí chéad eile is Fionn; do thuit fiann clainne Dubháin 's rí Osraighe ós a gcionn. Dob iomdha linnte fola ar mhaigh ghointe Ghabhra, agus cinn gan colla ó bhrisleach na foghla. d'imthigh ár ngaisce ár n-intinn 's ár meanma, ón gcath sin fó dheireadh tugadh le rígh Banbhan. Ag sin duit, a Phádraig mar do claoidheadh Fianna Féil; ó imtheacht na laoch san atáimíd-ne fá léan. Ná bí-se go feargach má's eagal leat Ifreann; ná caoin do cháirde a mhic Fhinn mhic Cumhaill. Gidh comhairle ionnraic dobheir tú dhom, a chéirigh, is doiligh dom mo mhuintir ná m'athair do thréigean. Innis dom, a Phádraig i n-onóir do léighinn, an bhfuil neamh d'áirithe ag maithibh Fiann nÉireann? Dobheirim duit, a dheimhin a Oisín chóir na lann, nach fuil neamh ag t'athair ag Oscar ná ag Goll. Uch! is truagh na scéala bheir tú dhom, a chléirigh, mise ag déanamh crábhaidh is gan neamh ag na Fiannaibh. Ba bhinne le mac Cumhaill is le huaislibh na Féinne guth gadhair do chloistin ná trócaire d'iarraidh. <L 205> Uch! ba thruagh an rogha sin dobhí ag Fiannaibh is Fionn gur bhinne leo a ngadhair ná bheith ag guidhe na mionn. A Oisín na ngéar-lann ó táir i ndiaidh na bpeacach, nach maith leat dul id aonar gan do ghaol chun na cathrach? Ba bheag an mheadhar liom-sa bheith im aonar san gcathair gan Oscar is Caoilte mar aon liom, is m'athair. Dob fhearr duit gnúis Mhic Muire d'fhaicsin le haon lá ná ór glan na cruinne do bheith agat go hiomlán. d'aithris mé dhuit, a Phádraig scéala catha Gabhra; innis dom go hathlamh scéal na cathrach neamhdha. Tuarasgabháil na cathrach sin fhiafruigheas tú, a sheanóir, gan íota, gan ocras gan oircheas, gan anshógh. <L 206> <B 1769-1859ls 18D> TUARASGABHÁIL CHATHA GABHRA. Mór anocht mo chumha féin, a Phádraig; gidh táim dod réir, ar smaoineamh an chatha chruaidh tugsam is Cairbre crann-ruadh. Do chongbhamair fala tar tuinn, sinn-ne is clanna caomh-Chuinn, gus an gcath sin Chairbre chruaidh, níor smaoin sinn olc ná anbhuain. An mac sin Chormaic uí Chuinn mairg don Fhéinn tárla fá n-a chuing, rí gan spéis um chath do chur agus gan báidh le bíodhbha. Adubhairt Cairbre le n-a shluagh - óir dobhí a fhala buan - "Is fearr linn tuitim maille sinn is an Fhiann le chéile "Ioná ríoghacht an bheatha mhir agus an Fhiann 'na mbeathaidh - lucht caithmhe cruidh na gcloch 's a lucht áitribh fá imshníomh." Adubhairt Cairbre go prap "Cuimhne Mhuchroimhe, cuimhne Airt, tuitim bhur sinnsear maille de bhrígh fala na Féinne. "Cuimhnigh na cíosa cruadha agus méid na hanuaille - gan cóigidheach de chlannaibh Cuinn acht fá chíos do mhac Cumhaill." Dob í comhairle Chlainne Cuinn agus an laoich ó Liathdruim iad féin a thabhairt dá gceann agus an Fhiann do dhí-cheann'. Dá bhfaghaidís bás 'na dhiaidh gion go mbeidís ar aon ghliaidh, go mairfeadh dá n-éis a mbladh iar ndí-chur Fiann Almhan. Cuirimíd-ne teachta siar go mac Mhic Con mic Maicniadh, is cuirimíd-ne teachta soir go Fatha mhic an Arsoidh, go dtigeadh chugainn gan feall do ghabháil righe nÉireann. Cruaidh an fheidhm sin d'imthigh oirbh cur i n-aghaidh ríogh Éireann doirbh; tuilleadh uabhair díbh-se de dul do mharbhadh a chéile. Dá dtigdís allmhuraigh anoir chugaibh i nÉirinn fhíor-ghloin, a Oisín, cia choiseonadh Fionn i ndiaidh iarsma Fiann Éirionn? <L 207> Dar do láimh-se, a chléirigh cháidh ní raibh san mBanbhain mbáin acht beagán laochradh go mbladh agus d'ógaibh nár dearbhadh. Ní raibh rí dá dtiocfadh annsin nach faghadh Fódhla i n-aiscidh, gan chath, gan iorghail, gan ágh gan iomghoin, gan achmhasán. Ní raibh ón India anoir go fuinn-iarthar an domhain rí nach raibh fá'r smacht l'ár linn gus an gcath sin, a Thailginn. Dob iomdha ar feadh an domhain mhóir neach lérbh aoibhinn díth ár slóigh, na féinnidhigh leath ar leith do thuitim le chéile. Fuaireadar a mian fá riar laochradh Fódhla ar aon rian; do thuitsead tré fhala an ríogh deich gcatha fichead fíor-laoch. is dá chéad rí-dhamhna linn dár dhual árd-ríoghacht Éireann. Tugamair-ne go calma an cath gáibhtheach sin Ghabhra; do thuit an Fhiann ceann i gceann is ocht rí déag uile Éireann. Innis mar is cumhain leat a dheigh-mhic Fhinn na ngeal-ghlac, tuarasgabháil do mhic san gcath tabhair dúinn, a Oisín, eolas. Bíodh a theist ar an gCoimhdhe fa maith linn a luath-bhuille, nár iaidh a dhá chois um each neach dob fhearr eagnamh is oineach. Ní tháinig roimhe ná 'na dhiaidh i nÉirinn thoir ná thiar nach muirbhfeadh Oscar le n-a linn dá bhfaghadh comhthrom comhlainn. A Oisín, innis an scéal ar chur an chatha go tréan, ar thuitim do mhic san gcath nó an rugais air ag urlabhra. Ós cionn mo mhic Oscar áin táinig mise ar gcur an áir; agus táinig Caoilte de ós cionn a sheachtar clainne. Tiagaid ar mhair beo den Fhéinn ós cionn a gcarad budhéin; drong gan labhra díobh annsin is drong eile gan anmain. A Phádraig na mbachall mbán gibé dochífeadh an t-ár! fa mór an truagh, dar linn uaisle Éireann do thuitim. Dob iomdha cathbharra caomh agus bratach de shíoda shaor agus sciath tarsna ar an maigh agus a dtriath gan anmain. Níor thógamair d'fhaidhb an tsluaigh acht baill ar a rabhadar buaidh; ní rugsam as an gcath acht faidhb ríogh nó árd-fhlaith. <L 208> Is amhlaidh fuaireas mo mhac féin 'na luighe ar a uilinn chlé, a sciath láimh leis ar lár agus a lann 'na dheas-láimh, Is é ag tonnadh fola dhe tar béalaibh a luirighe, laoch nár leonadh roimhe i gcath fa damhna bróin, mo dheagh-mhac. Féachais Oscar orm suas agus fa leor liom a chruas, sínis chugam a lámh do mhian éirghe im chomhdháil. Gabhaim-se lámh mo mhic chaoimh is do shuidheas le n-a thaoibh agus d'iompuigh orm i leith - ní raibh mo spéis san gcruinne. Adubhairt mo mhac go feardha liom d'fheabhas a urlabhra - "A bhuidhe leis an Dúileamh sin do bheith-se slán, a athair." Léigim-se mo shleagh ar lár is rinneas ós a chionn támh; a Phádraig, do smaoineas annsin créad dodhéanfainn 'na dheaghaidh. Nocha ndearnaidh mise gó ní raibh agam freagra dhó; táinig Caoilte ann mar sin chugainn-ne d'fhéachain Oscair. Do ráidh mac Ronáin an áigh "Cionnus ataoi, a Oscair ghráidh?" "Atáim," ar Oscar," mar is dligh ag dul i gcomhar síol Ádhaimh." "Do shíleas, a Oscair go mblaidh dá mbeidís laochradh an domhain ad aghaidh-se leath ar leith go mbeitheá uatha id bheathaidh." "Ó dhian-tuargain laoich ar bith ná ar chruadh-shleagha ná claidhimh, acht sleagh Chairbre mhic mic Cuinn dár tairngreadh mo thuitim. "Muna mbeith an tsleagh ar a raibh buadh dobhí ag Cairbre ceann an tsluaigh do thuitfidís liom-sa maille a raibh ar shliocht Chuinn Chéad-chathaigh." Créacht ó shleigh Chairbre chruaidh fá imlinn Oscair arm-ruaidh; lámh Chaoilte go huilinn de dochuaidh i gcréacht na sleighe. Siris a chneadh go maith dhó nó go bhfuair créacht eile nó dhó agus go bhfuair a dhruim de arn-a ghearradh den ghéar-shleigh. "Truagh sin, a Oscair fhéil do scaradh tú le n-ár bhFéinn; scarfaidh a chatha le Fionn beidh fá chíos ag Clannaibh Mórna." Tógaimíd-ne an tOscar feardha ar chrannaibh ár sleagh anairde, rugsam é ar thulaigh ghlain d'fhothragadh an fhéinnidh. <L 209> Leithead na boise dá chorp ní raibh slán de go a fholt ó n-a cheann go soiche a lár acht a aghaidh 'na haonarán. Seal fada dhúinn mar sin ag coimhéad a chuirp chaomh-ghil; do-chímíd chugainn um nóin Fionn mac Cumhaill mic Tréanmhóir. Iar rochtain do gus an ár is drong-bhuidhean d'Fhiannaibh Fáil, do-chí sinn Clanna Baoiscne mhir 'nár gcosair chró san iorghail. Truagh, a Dhé, scréachach na bhfear agus béiceach na mileadh is gáir na ngiollaí gan treoir ar feadh an chatha chomh-móir. Ní dhearnaidh mac Muirne mór acht imtheacht uile trés an slógh d'iarraidh mo chuirp-se san gcath is corp Oscair arm-ghlan. Iar bhfaicsin dúinn meirge Fhinn agus a shleagh ós a chionn, gluaisidh chugainn as an ár is gluaisimíd-ne 'na chomhdháil. Do bheannuigheamair uile d'Fhionn is níor fhreagair sé sinn acht dul ar thulaigh na dtréan mar a raibh Oscar arm-ghéar. Adubhairt Oscar annsin le mac Muirne san uair sin - "Mo-chean feasta leis an éag led fhaicsin, a Fhinn arm-ghéar." "Truagh, a Oscair fheardha fhéil a mhic mic ríogh na Féinne, mé id dhiaidh feasta is fann agus i ndiaidh Fiann nÉireann. "Measa mar dobhí tú thoir maidin catha Binne hÉadair: dorachaidís eoin tréd chneas rugadh fáth ar do leigheas." "Mo leigheas ní fhuil i bhfáth is ní diongantar go dtí an bráth; nocha bhfuil daoibh dom tharbha acht an seal so dem urlabhra. "Uch! is í aon-ghoin Chairbre do scar mise lem chairde; aladh de shleigh Naoise idir m'fhordhrom is m'imlinn." "Mallacht Airt Aonair go mbuadh táinig indiu fám shluagh; do dearbhadh orm gach ní gur chuir mo ghlan-tsliocht ar neamh-chrích. "Slán uaim d'iorghail is d'ágh slán uaim cíos do thógbháil, slán gach maith uaim-se 'nos acht a bhfaghad den donos. <L 210> "Slán ceileabhradh d'Inis Fáil slán d'oileamhain ban is macámh; slán gan aoibhneas, gan gleo lann acht fá dhaor-smacht muir-eachtrann. "Slán uaim do fhleadhaibh saora is do ríoghnaibh folt-chaomha, gach cóigeadh dobhíodh fám smacht iar scrios, fuath agus arracht. "Gan cíos as tuaith ná as baile gan tochmarc ban mal-ghlaine, gan altrom gadhar ná con gan triocha céad i gcóigeadh. "Gan tuath i ngach triocha céad gan baile i dtuaith gan ró-bhéad, gan ceathramha i ngach baile faoi dheoidh do mhac Cumhaill loinn lán-mhóir. "Uinge d'ór um eilit duinn uinge d'ór um dhamh thruim, agus caora i ndíol a gcán is uinge d'ór um dhobhrán. "Uinge d'ór as gach mnaoi ghrinn dá mbeadh i n-aontumha i nÉirinn, nó a tochmarc le Fiannaibh Fáil dá bhfaghadh fear a diongbháil. "Uinge d'ór dogheibheadh Fionn le ndul do thuar an fhearainn, agus uinge d'ór eile le ndul go teagh sean-bhaile. "Dobhí, níor bheag an cumha maighdean as a haontumha ag mac Cumhaill, ceann a gceann dá raibh ag maithibh Éireann. "Gan urdháil an bhric go mblaidh nó an bhaoth-laoigh áluinn allaidh, gan cíos do thabhairt um fhéile do mhac Cumhaill lann-ghéire. "Gan athrughadh d'aon eile ó bhuaile go sean-bhaile gan cíos do thabhairt le n-a linn do mhac Cumhaill arm-ghrinn. "Gan long do dhul soir ná siar ar Muir Ruaidh ná ar Muir dToirrian ná ar Muir nIocht na sean-tonn tsoir gan cíos fá lainn truim Oscair. "Gan talamh fán aigéan-mhuir de mhór-chríocha an domhain ná bíodh a bpríomh-chíos ar mo láimh nuair dochídís mo mhacámh. "Briathar do bhain díom mac Con ar nár shíleas gur chóir obadh, dár thuilleas mallacht mo ríogh tug mo ghlan-tsliocht ar neamh-ní. "Is í briathar do bhain díom Lugha mac Con mic Maicniadh dá gcuireadh chun Inse Fáil gan dul 'na aghaidh ar aon dáil." Mar do thréig aingil Neimhe árd-fhlaitheas an Tighearna, mar sin daoibh-se, a Fhianna Fáil gan sliocht i nÉirinn d'fhágbháil. <L 211> Iar gclos an ghlóir sin Fhinn anam as Oscar do ling, sínis uadha a dhá láimh is dúnais a ruisc rionn-bhláth. Táinig chugainn fiche céad - ag sin ar mhair beo dár bhFéinn - ós cionn Oscair de chlainn ghail gabhaid uile dá phógadh. Gabhaimíd ag féachain a chréacht is ag áireamh a mhór-éacht, fa mór an cás dúinn annsin go bhfuair bás fá'r lámhaibh. Screadais mac Rónáin annsin agus tuitis go talmhain, buailis fá lár a chorp tarraingis a fhionnfadh is a fholt. Acht mise féin agus Fionn a rabhamair d'fhiannaibh ós a chionn, léigseam trí gártha san uair ro-chlos fá Éirinn adhfhuair. Iompuighis Fionn linn a chúl agus silis déara go dúr; acht fá Oscar is fá Bhran ní dhearnaidh deor ar talmhain. Níor chaoin duine a mhac féin níor chaoin a charaid budhéin, iar bhfaicsin mo mhic-se mar sin cách uile ag caoineadh Oscair. Deich gcéad againn mar sin idir óg agus ársaidh, ní raibh duine slán díobh sin againn den deich gcéad sin; Acht fear naoi ngon go nimh an té fa lugha againn de chréachtaibh, sin go n-easbaidh laochradh Fhinn fa ciamhair is fa iarghnó intinn. An oidhche sin dúinn san ár ag adhlacadh corp go lá, ag tógáil clannmhaicne Fhinn ar thulchaibh áille aoibhne. Naoi bhfichid céad is deich gcéad arn-a chomhaireamh d'Fhionn féin, marbh den Fhéinn ar an maigh gan aon duine 'na n-easbaidh. A dtrí n-urdháil is ní gó is dá rígh Éireann, scéal ba mhó, dobhí marbh don taobh eile de shluagh Éireann arm-gheile. Ní raibh Fionn soilbhir ná slán ón ló sin go hoidhche a bháis, an gleo níorbh fhearrde a ghean ríoghacht an bheatha dá bhfaghadh. Ón ló sin chatha Ghabhra ní dhearnamair teann-labhra; ní rabhsam oidhche ná ló nach leigimís osna lán-mhór. Adhlaicimíd an tOscar amhra san taobh thuaidh de mhór-Ghabhra; is Oscar mac Garraidh na nglonn is Oscar mac ríogh Lochlonn. 'S an té nár chumhang fá ór Mac Lughach, an laoch lán-mhór; clann Chaoilte i n-a bhfeartaibh fáil nochar linn-ne nár dhiombáidh. <L 212> Do thochlamair-ne fearta i n-ionad ríoghdha ró-fhairseanga, fearta na nOscar n-ádhbal ngrinn fearta mhic Garraidh is mhic Oisín. Do ghaibh an ráth mhór ar fad feart Oscair mhóir ón mBeirbheadh, cian ó chairdibh an laoch nár lag i n-a luighe ameasc Fiann Almhan. Guidhim-se Rí an bheatha bhinn is guidh-se, a Phádraig mhic Calpruinn, go dtugadh tlacht ar mo ghlór - mo chumha anocht is ró-mhór. <L 213> <B 1849-60ls 19L> <U Anaithnid> LAOIDH OISÍN AR THÍR NA nÓG. A Oisín uasail, a mhic an ríogh, dob fhearr gníomh gaisce agus gliadh, aithris dúinn anois gan mhairg cionnus do mhairis d'éis na bhFiann. Inneosad duit, a Phádraig nuaidh, gidh doilbh liom a luadh ós árd, tar éis catha Ghabhra chruaidh 'nar marbhadh, monuar! Oscar áigh. Lá dá rabhamair uile an Fhiann Fionn fial 's ar mhair dinn ann, gidh gur dhoilbh dubhach ár scéal d'éis ár laochradh bheith go fann. Ag seilg dúinn maidin cheoidh i n-imeall-bhórdaibh Locha Léin, mar a raibh crainn ba chumhra bláth is ceol gach tráth go binn ag éin. Dúisigheadh linn an eilit mhaol dob fhearr léim, rith is lúth, dobhí ár gcoin 's ár ngadhair go léir go dlúth 'na déidh fá lán-tsiubhal. Níorbh fhada go bhfeacamair aniar an marcach dian ag teacht chugainn - aon mhacaomh mná dob áille dreach ar chaol-each bhán ba mhire lúth. Do stadamair uile den tseilg ar amharc deilbhe na rí-mhná; do ghaibh iongantas Fionn 's an Fhiann nach feacadar riamh bean chomh breágh. Bhí mionn ríoghdha ar a ceann is brat donn den tsíoda dhaor, buailte le réaltaibh dearg-óir ag folach a bróg síos go féar. Bhí fáinne óir ar crochadh síos as gach dual buidhe dá dlaoi mar ór, a rosca gorma glana gan smúit mar bhraon den drúcht ar bharr an fheoir. Ba dheirge a gruadh ná'n rós ba ghile a snódh ná ealla ar tuinn, ba mhilse blas a béilín fós ná mil dá hól tré dheirg-fhíon. <L 214> Dobhí brat fairsing, fada, réidh ag folach an stéid-eich bháin; diallaid ghreanta de dhearg-ór is srian béal-óir 'na deas-láimh. Bhí cheithre crúdha go cúmtha faoi den ór bhuidhe ba ghlaine scáil; fleasc airgid i gcúl a chinn 's ní raibh san tsaoigheal each dob fhearr. Tháinig sí do láthair Fhinn do labhair go caoin cneasta i stuaim, dubhairt sí: "A Rí na bhFiann duit is cian anois mo chuaird." "Cia thú féin, a ríoghan óg is fearr cló, maise 'gus gnaoi? aithris dúinn-ne fáth do scéil t'ainm féin is fós do thír." "Niamh Chinn Óir is é m'ainm a Fhinn ghasta na mór-shlógh. tar mhnáibh an domhain fuaireas bladh is mé inghean áluinn Ríogh na nÓg." "Aithris dúinn, a ríoghan tais fáth do theacht tar lear i gcéin; an é do chéile d'imthigh uait nó cé'n bhuaidhirt atá ort féin?" "Ní hé mo chéile d'imthigh uaim is fós níor luadhadh mé le fear, a Rí na Féinne is aoirde cáil acht searc is grádh a thugas dod mhac." "Ciaca dem chlainn, a inghean bhláth dá dtugais grádh is fós gean? ná ceil orainn anois an fáth acht aithris dúinn do chás, a bhean." "Inneosad féin sin duit, a Fhinn 'sé do mhac grinn, arm-chruaidh, Oisín meanmnach na dtréan-lámh an laoch atáim anois a luadh." "Créad an fáth fá dtugais grádh a inghean áluinn an fhuilt réidh, dom mhac geal féin seachas cách is a liacht flaith árd fán ngréin?" "Ní gan ádhbhar, a Rí na bhFiann thángas i gcian fá n-a dhéin acht tuarasgabháil d'fhagháil ar a ghaisce feabhas a phearsan is a mhéin. "Is iomdha mac ríogh is árd-fhlaith a thug dom gean is síor-ghrádh; níor aontuigheas riamh d'aon fhear go dtugas searc d'Oisín áigh." Dar an láimh sin ort, a Phádraig is ní náireach liom mar scéal, ní raibh ball díom nach raibh i ngrádh le hinghin áluinn an fhuilt réidh. Rugas ar a láimh im dhóid is dubhart de ghlór ghuth-bhinn: "Fíor-chaoin fáilte fearaim romhat a ríoghan óg, don tír. <L 215> "Is tú is gile 's is finne bláth is tú dob fhearr liom mar mhnaoi, is tú mo rogha tar mhnáibh an domhain a réaltan mhodhmhail is deise gnaoi." "Geasa nach fulaingidh fíor-laoch a Oisín fhéil, cuirim id chomhair: teacht liom féin anois ar m'each go righeam tar ais go Tír na nÓg. "Sí'n tír í is aoibhne le fagháil an tír is mó cáil anois fán ngréin; crainn ag cromadh le toradh is bláth is duilleabhar ag fás go barr géag. "Is fairsing innti mil is fíon is gach uile ní dá bhfeacaidh súil; ní rachaidh caitheamh ort led ré meath ná éag ní fheicfidh tú. "Gheobhair fleadh, imirt is ól gheobhair ceol ró-bhinn ar théad, gheobhair airgead agus ór gheobhair fós an iomad séad. "Gheobhair céad míle claidheamh gan gó céad brat sróill de shíoda dhaor; gheobhair céad each is mire i ngleo gheobhair céad leo de chonaibh géar'. "Gheobhair mionn ríoghdha Ríogh na nÓg nach tug fós do neach fán ngréin, soillseach, breágh fá chlochaibh buadh nach féidir a luach a chur i gcéill. "Gheobhair lúireach chumhdaigh, chóir is claidheamh cinn-óir is cliste béim, nár théarnuigh neach riamh uaidh beo dá bhfeacaidh fós an t-arm géar. "Gheobhair céad éide is léine sróill gheobhair céad bó is fós céad laogh, gheobhair céad caora fá lomraibh óir gheobhair céad seod nach fuil san tsaoghal. "Gheobhair céad maighdean, meidhreach, óg soillseach, glórmhar mar an ngréin, is fearr dealbh, déanamh is snódh 's is binne beol ná ceol na n-éan. <L 216> "Gheobhair céad laoch is tréine i ngleo 's is cliste fós i gcleasaibh lúith, armtha, éidthe, ós do chomhair i dTír na nÓg má thigir liom. "Gheobhair gach ní dá ndubhras leat is aoibhneas eile gan cheas gan chaoi, gheobhair maise, neart agus réim is bead-sa féin agat mar mhnaoi." "Diúltadh ar bith ní bhéarfad uaim a ríoghan suairc na gcuach n-óir; is tú mo rogha tar mhnáibh an domhain is rachad le fonn go Tír na nÓg." Ar mhuin an eich chuamair araon ar mo bhéalaibh do shuidh an ógh, is dubhairt: "A Oisín, fanam go réidh go righeam béal an mhara mhóir." Annsin d'éirigh an t-each ar lúth an tráth righeamair ciumhais na trágha; do chroith é féin annsin chun siubhail 's do léig trí gnúsa as ós árd. An tráth dochonnairc Fionn 's an Fhiann an t-each go dian san tsiubhal ag tabhairt aighthe ar an tréan-mhuir do léigeadar trí géar-ghuil cumhadh. "A Oisín," ar Fionn, go meirbh tréith "mo chumha féin tú d'imtheacht uainn 's gan súil againn arís led theacht chugainn tar ais fá lán-bhuaidh." d'aistrigh a dhealbh is a scéimh 's do shil leis frasa déar anuas gur fhliuch a bhroinne 's a gheal-ghné is dubhairt: "Mo léan tú, 'Oisín uaim!" A Phádraig, ba dhubhach an scéal ár scaramhain le chéile annsúd - scaramhain an athar le n-a mhac féin is dubhach lag mé bheith dá luadh. Do phógas m'athair go caoin caomh 's an chomaoin chéadna fuaireas uaidh; d'fhágas slán uile ag an bhFéinn 's do shil na déara lem ghruaidh. <L 217> Is 'mó lá aoibhinn bhíos-sa 's Fionn 's an Fhiann 'nár gcionn fá lán-réim, ag imirt fithchille 's ag ól 's ag clos ceoil, an bhuidhean ba thréan. Ag sealgaireacht i ngleanntaibh mín' 's ár ngadhair bhéil-bhinn againn ann; sealad eile dhúinn i ngarbh-ghléidh ag treascairt laoch go lán-teann. A Oisín bhaoith, tréig go fóill do ghaisce mór ar an bhFéinn; cionnus dochuais go Tír na nÓg lean dúinn gan gó ar do scéal. Thugamair ár gcúl don tír 's ár n-aghaidh go díreach, glan siar; do thráigh an mhín-mhuir romhainn 's do líon 'na bróintibh 'nár ndiaidh. Dochonncamair iongantais 'nár siubhal - cathracha, cúirteanna is caisleáin, pioláití geala is dúnta grianáin lonnracha is páláis. Dochonncamair fós le n-ár dtaobh an eilit mhaol ar léim lúith agus gadhar cluais-dearg, bán 'á tafann go dána san tsiubhal. Dochonncamair fós gan gó ainnir óg ar stéid-each donn, ubhall óir 'na deas-láimh is í ag siubhal ar bharr na dtonn. Dochonncamair gar beag 'na deoidh marcach óg ar stéad ró-bhán fá bhrat de chorcur 's de dhearg-shróll is claidheamh cinn-óir 'na dheas-láimh. "Cia hiad an dís úd do-chím a ríoghan chaoin, innis dom fáth; an bhean úd is áille gnaoi is marcach slim an eich bháin?" "Ná cuir do shuim 'na bhfeicfidh tú a Oisín umhail, ná 'na bhfeacais fós, níl ionnta uile acht neamh-ní go righeam go Tír Ríogh na nÓg." Dochonncamair uainn i gcian pálás grianmhar, ucht-bhláth, ba bhreághtha dealbh agus gné dá raibh san tsaoghal ar fad le fagháil. <L 218> "Cia an dún ríoghdha, ró-bhreágh is fós is áille dá bhfeacaidh súil, n-a bhfuilimíd ag triall 'na dháil nó cia is árd-fhlaith annsúd?" "'Sí inghean Ríogh Thír na mBeo is bainríoghan fós isan dún thug Fomhor Builleach Druime Lóghach leis le fóirneart géag is lúith. "Geasa chuir sí ar an dtréan gan bean do dhéanamh di go bráth go bhfaghadh sí curadh nó fíor-laoch do sheasóchadh gléidh leis lámh ar láimh." "Beir buadh is beannacht, a Niamh Chinn Óir ní chuala de cheol riamh dob fhearr ná guth ró-bhinn do mhilis-bheol gidh mór an brón linn bean dá cáil. "Téigheam anois dá fios don dún agus b'fhéidir gur dúinn atá sé i ndán an tréan-laoch úd do thuitim liom i gcleasaibh lúith mar ba ghnáth." Dochuamair annsin don dún is tháinig chugainn an ríoghan óg; dob ionann deallradh dhi 's don ghréin is do chuir sí céad fáilte romhainn. Dobhí culaith de shíoda bhuidhe ar an ríoghain dob áille snódh, a cneas cailce mar eala ar tuinn 's a dhá gruaidh bhí ar dhath na rós. Ar dhath an óir dobhí a folt a gorm-rosca glana gan cheo, béilín meala ar dhath na gcaor a mala chaol ba ghreanta cló. Do shuidheamair annsin síos gach aon dinn ar chathaoir óir; do leagadh chugainn mórán bídh is cuirn dighe bhí líonta 'bheoir. An tráth chaitheamair ár sáith bídh is iomad fíonta milis óil, do labhair an ríoghan óg, chaoin is dubhairt sí - "Éist liom go fóill." d'innis dúinn fios is fáth a scéil 's do shil na déara le n-a gruaidh; adubhairt nárbh fhilleadh dhi dá tír féin 's an fathach tréan do bheith go buan. "Bí id thost, a ríoghan óg scuir ded bhrón is ná bí 'caoi agus do-bheirim duit mo lámh an fathach áir go dtuitfidh linn." <L 219> "Níl laoch anois ar bith le fagháil dá thréine cáil ar fud an tsaoghail do-bhéarfadh comhrac lámh ar láimh d'fhathach dána na gcruadh-bhéim." "Innsim duit, a ríoghan chaomh nach scáthmhar liom a théacht im dháil muna dtuitidh de bhrígh mo ghéag go dtuitfead féin ar do scáth." Is gearr go bhfeacamair ag téacht an fathach tréan ba mhó gráin, beart air de chroicnibh fiadh is lorg-fhearsad iarainn 'na láimh. Níor bheannuigh is níor umhluigh dúinn acht d'fhéach i ngnúis na hóg-mhná; d'fhuagair cath is comhrac tréan is chuas féin i n-a chomhdháil. Ar feadh trí n-oidhche is trí lá dobhámair san ngráscar teann, is gidh gur thréan é an fathach mór do bhaineas fá dheoidh de a cheann. An tráth chonnairc an dís bhan óg an fathach mór faon ar lár do léigeadar trí ghártha grinn le mór-mhaoidheamh is lúthgháir. Dochuamair annsin don dún is bhíos-sa brúighte lag, faon, ag sileadh fola go húr ag teacht go dlúth as mo chréacht. Tháinig inghean Ríogh na mBeo go fíor ag fóirthin orm féin; do chuir sí ící im chneádha is dobhíos féin slán 'na déidh. Do chuireamair an fear mór i bhfeart fód-doimhin, fairsing, réidh; do thógbhas a lia ós a leacht is scríobhas a ainm i n-ogham chraobh. Do chaitheamair ár bproinn go subhach 's ba mheadhrach dúinn annsin dá éis; do cóirigheadh fúinn isan dún leabthacha clúid de chlúmh na n-éan. Arn-a bhárach, ar amharc laoi do dhúisigheamair as ár néall, "Is mithid dúinn," ar inghean an ríogh "triall gan scíth dár dtír féin." Do ghléasamair orainn gan stad is ghabhamair ár gcead leis an óigh, ba dhubhach, dobrónach sinn 'na diaidh 's níor thaise don ghrian-bhean 'nár ndeoidh. <L 220> Ní feas dom féin, a Phádraig shéimh créad a thárla don ríoghain óig ón lá do scaramair léi nó ar fhill féin go Tír na mBeo. Níor innsis dúinn, a Oisín ghrinn cia an tír 'na rabhais féin; foillsigh dúinn anois a hainm is lean arís rian do scéil. Tír na mBuadh an tír úd is go deimhin ní bréag an t-ainm; má tá glóire i bhFlaitheas mar bhí ann do Dhia le greann thabharfainn gairm. Thugamair ár gcúl don dún is ár stéad fúinn fá lán-réim; ba luaithe linn an t-each bán ná gaoth Mhárta ar dhruim sléibhe. Níorbh fhada gur dhorchuigh an spéir is gur éirigh gaoth is anfadh árd, do las an mhór-mhuir go tréan is ní raibh amharc ar ghréin le fagháil. Sealad dúinn ag amharc na néall is ar na réalta bhí fá smúid, d'ísligh an t-anfadh 's an ghaoth is do shoillsigh Phoebus ós ár gcionn. Dochonncamair le n-ár dtaoibh tír ró-aoibhinn fá lán-bhláth, magha maiseacha, réidhe, mín' is dún ríoghdha ba ró-bhreágh. Ní raibh dath dá bhfeacaidh súil de ghorm úr, d'uaine is bán, de chorcur dhearg is de bhuidhe nach raibh san rí-bhrog taoim a rádh. Dobhí ar an taoibh eile den dún grianáin lonnracha is páláis déanta uile de chlochaibh buadha ó lámhaibh suadh is saor-cheárd. "Cia an tír áluinn atá annsúd a inghean chiúin na dtriopall n-óir, is breághtha dreach dá bhfeacaidh súil nó 'n í 'n tír úd Tír na nÓg?" "Is í go deimhin, a Oisín fhéil níor innseas bréag duit dá taoibh; níl ní dár gheallas-sa dhuit féin nach fuil soiléir agat do shíor." Is gearr go bhfeacamair chugainn ag triall ón dún i n-ár gcomhdháil, trí caogaid laoch dob fhearr lúth sciamh, clú, is dob aoirde cáil. <L 221> Tháinig chugainn i n-a dheoidh céad bean óg dob áille scéimh, fá bhrataibh síoda líonta d'ór ag fáiltiughadh romhainn dá dtír féin. Dochonncamair arís ag téacht buidhean de ghléire ghlain na sluagh is rí oirdhearc, comhachtach tréan dob fhearr scéimh, deilbh is buadh. Bhí léine bhuidhe de shíoda shróill is niamh-bhrat órdha ós a chionn, bhí coróin drithleannach den ór go soillseach, lonnrach ar a cheann. Dochonncamair ag teacht 'na dheoidh an bhainríoghan óg dob aoirde cáil, is caogad bruinneal milis cóir dob áille cló 'na comhdháil. Ar theacht dóibh uile ar aon bhall do labhair go ceannsa Rí na nÓg is dubhairt - "'Sé seo Oisín mac Finn céile caoin Niamh Chinn Óir." Rug sé orm annsin ar láimh is dubhairt i gcomhnárd don tslógh - "A Oisín chalma, a mhic an rí céad míle fáilte romhat! "An tír seo i n-a dtángais féin ní cheilfead a scéala ort, gan gó, is fada buan a bhéas do shaoghal is beidh tú féin choidhche óg. "Níl aoibhneas dár smaoin an croidhe nach fuil san tír seo fá do chomhair; a Oisín, creid-se uaim go fíor gur mise rí Thír na nÓg. "Ag seo an bhainríoghan chaomh is m'inghean féin Niamh Chinn Óir dochuaidh thar mín-mhuir fád dhéin chun bheith mar chéile aici go deo." Do ghabhas buidheachas leis an rígh is d'umhluigheas síos don ríoghain chóir; níor stadadh annsin go héascaidh linn go rángamair rí-bhrugh Ríogh na nÓg. Tháinig uaisle na cathrach caoimh' 'dir fhear is mhnaoi 'nár gcomhdháil; bhí fleadh is féasta ann de shíor ar feadh deich n-oidhche is deich lá. Do pósadh mé le Niamh Chinn Óir a Phádraig ón Róimh na mbachall mbán; sin mar chuas go Tír na nÓg gidh doilbh brónach liom-sa trácht. Lean dúinn feasta ar do sceol a Oisín óir na n-arm n-áir, cionnus d'fhágais Tír na nÓg? is fada liom fós go nochtair fáth; <L 222> Innis dúinn anois le greann an raibh clann agat le Niamh, nó'n fada bhís i dTír na nÓg? aithris gan brón dúinn do scéal. Dobhí agam le Niamh Chinn Óir de chlainn ba ró-mhaith gnaoi is scéimh, dob fhearr dealbh, cruth agus snódh dís mhac óg agus inghean chaomh. A Oisín suairc lean ded scéal is innis dom féin cá bhfuil do chlann; tabhair dom a n-ainme gan mhoill agus an chríoch n-a bhfuilid ann. Dobhí ag Niamh fá n-a gcomhair Tír na nÓg, na mBeo 's na mBuadh, fleasc is coróin den rí-ór is iomad seod nach ním a luadh. Thug Niamh ar mo dhís mhac ainme m'athar 's mo dheagh-mhic - Fionn oirdhearc áigh, ceann na slógh is Oscar óir na n-arm nglic. Thugas féin dom chaomh-inghin le haonta Niamh ba mhó gean, de bhuaidh a maise 's a mór-mhín' an t-ainm fíor sin, Plúr na mBan. Do chaitheas tréimhse fada, cian - trí chéad bliadhain is níis mó - gur smaoin mé féin go mb'é mo mhian Fionn 's an Fhiann d'fheicsin beo. d'iarras féin cead ar an rígh 's ar mo chéile caoin, Niamh Chinn Óir, dul go hÉirinn tar m'ais arís d'fhéachain Fhinn is a mhór-shlóigh. "Dogheobhair cead," ar an inghean chaomh "gidh doilbh liom an scéal dá luadh ar eagla nár theacht duit arís led ré dom thír-se féin, a Oisín bhuadhaigh." "Créad is eagal dúinn, a ríoghan bhláth is an t-each bán do bheith fám réir? múinfidh an t-eolas dom go sámh is fillfead slán tar m'ais chugat féin." <L 223> "Cuimhnigh, 'Oisín, créad táim a rádh má leagair trácht ar thalamh réidh nach teacht duit choidhche arís go bráth don tír áluinn 'na bhfuilim féin. "Adeirim leat-sa arís gan gó má thúirlingir fós den each bhán nach tiocfair choidhche go Tír na nÓg a Oisín óir na n-arm n-áigh. "Adeirim leat den treas fheacht má's teacht den each duit féin go mbeir id sheanóir chríon dall gan lúth, gan ghreann, gan rith, gan léim. "Is doiligh liom, a Oisín ghrinn tú dhul go hÉirinn ghlais go deo; níl sí anois amhail dobhí 's ní fheicfir choidhche Fionn na slógh. "Níl anois i nÉirinn uill acht athara uird is slóighte naomh; a Oisín ghrinn, seo dhuit mo phóg - go Tír na nÓg ní chasfair, mo léan!" d'fhéachas suas 'na gnúis le truagh is do shil óm shúilibh dortadh deor; a Phádraig, badh thruagh leat í ag réabadh dlaoi a cinn óir. Do chuir sí mé fá gheasaibh cruaidh dul is teacht gan buain le bán is dubhairt sí liom do bhuaidh a mbrígh dá mbrisinn iad nach casfainn slán. Do gheallas di gach ní gan bhréig go ndéanfainn féin a ndubhairt sí liom; do-chuas ar mhuin an eich bháin is d'fhágas slán ag lucht an dúin. Do phógas-sa mo chéile caoin 's ba dhubhach sinn ag scaradh léi; mo dhís mhac is m'inghean óg dobhí fá bhrón ag sileadh déar. Do ghléasas orm chun siubhail is thugas mo chúl do Thír na nÓg; do rith an t-each go héascaidh fúm mar dorinn liom 's le Niamh Chinn Óir. A Phádraig na n-órd is na naomh níor innseas bréag duit riamh fós, sin agat-sa fáth mo scéil 's mar d'fhágas féin Tír na nÓg. Dá mbeinn-se féin, a Phádraig amhail dobhíos an lá úd féin do chuirfinn do chléir go léir chun báis is ceann ar bhrághaid ní bheadh im dhéidh. <L 224> Dá bhfaghainn-se flúirse den arán mar dogheibhinn gach tráth ó Fhionn do ghuidhfinn chun Ríogh na ngrás tú bheith go slán dá chionn. Dogheobhair arán agus deoch gan aon locht anois uaim féin; is binn liom briathra do bheol lean dom fós arís ar do scéal. Ní aithristear ár scéala go beacht ar gach ní dár theagmhuigh dom féin nó go dtánga arís tar m'ais go hÉirinn ghlais na n-iomad séad. Ar theacht dom féin annsin i dtír d'fhéachas cruinn i ngach uile áird; dob eagal liom annsin go fíor nach raibh tuairisc Fhinn agam le fagháil. Níorbh fhada dhom is níor chian go bhfeaca aniar ag teacht fám dhéin marcshluagh mór idir fheara is mhná is thángadar im láthair féin. Beannuighid dom go caoin séimh is do ghaibh iongantas gach n-aon díobh ar fheicsin méid mo phearsan féin mo dhealbh, mo ghné agus mo ghnaoi. D'fhiafruigheas féin annsin díobh súd an gcualadar Fionn do bheith beo nó ar mhair aon eile den Fhéinn nó créad an léan do bhain dóibh. "Dochualamair-ne trácht ar Fhionn ar neart, ar lúth is ar thréin', nach raibh riamh a shamhail súd i bpearsain, i gclú ná i méin. "Is iomdha leabhar scríobhtha síos ag éigsibh binne milse Gaedheal nach léir linn aithris duit go fíor ar éachtaibh Fhinn is ar an bhFéinn. "Dochualamair go raibh ag Fionn mac ba lonnrach sciamh is cló, go dtáinig óig-bhean fá n-a dhéin 's go ndeachaidh léi go Tír na nÓg." Nuair chuala féin an comhrádh úd nár mhair Fionn ná neach den Fhéinn - do ghlacas tuirse 's mór-chumha 's ba lán-dubhach mé i n-a ndéidh. Níor stadas-sa annsin den réim go luath éascaidh gan aon mhoill, go dtugas m'aghaidh go glan réidh ar Almhain éachtaigh Leathan-Laighean. <L 225> Ba mhór é m'iongantas annsúd nach feaca cúirt Fhinn na slógh; ní raibh 'na hionad ann go fíor acht fiadhaile, flíodh is neanntóg. Uch, a Phádraig, is uch monuar! ba dhealbh an chuaird agam é, gan tuairisc Fhinn ná na bhFiann d'fhág fá phian mé le mo ré. "'Oisín, scuir anois ded bhrón sil do dheoir ar Dhia na ngrás; tá Fionn 's an Fhiann tláth go leor is níl a bhfóirthin súd go bráth. Badh mhór an truagh sin, a Phádraig Fionn go bráth do bheith i bpéin; créad an tóir a rug air buadh 's a liacht laoch cruaidh do thuit leis féin? Is é Dia rug buadh ar Fhionn is ní neart namhad ná tréan-lámh, agus ar an bhFéinn uile mar é i nIfreann daor dá síor-chrádh. A Phádraig stiúruigh mé don áit 'na bhfuil Fionn ar láimh, is an Fhiann, is níl Ifreann ná Flaitheas ann do chuirfeadh fá cheann-smacht iad. Má's ann atá Oscar, mo mhac féin an laoch ba thréine i dtrom-ghleo níor cumadh i nIfreann ná i bhFlaitheas Dé buidhean dá mhéid a sheasfadh leo. Leigimís dár n-iomarbháidh ar gach taobh is lean ded scéal, a Oisín áigh; cad a thárla dhuit 'na dhéidh tar éis na Féinne bheith ar lár? Inneosad féin sin duit, a Phádraig tar éis mé d'fhágáil Almhan Laighean ní raibh aon áitreabh i raibh an Fhiann nár chuarduigheas go dian gan aon mhoill. Ar ghabháil dom tré Ghleann an Smóil dochonnarc mór-chruinniughadh ann trí chéad fear is ní ba mhó dobhí romham ins an ngleann. <L 226> Do labhair duine liom den tréad is dubhairt sé de ghuth ós árd - "Tar dár gcabhair, a rí-laoich is fuascail sinn as an gcruadh-chás." Tháinig mé annsin do láthair is liag mhór mharmair ag an slógh - bhí meádhchan na leice ortha anuas is a cur díobh suas níorbh fhéidir leo. An chuid aca bhí fán lic thíos dobhíodar dá gclaoidhe go fann; le truime an ualaigh mhóir do chaill go leor díobh a meabhair. Do labhair duine de na maoir is dubhairt - "A rí-ghaiscidhigh óig, fuascail feasta ar mo bhuidhin nó duine dhíobh ní bheidh beo." "Is náireach an bheart anois le rádh is an oiread atá d'fhearaibh ann, nach tiocfadh le neart an tslóigh an liag a thógáil go lán-teann. "Dá maireadh Oscar mac Oisín bhéarfadh ar an líg 'na láimh, chuirfeadh d'urchar í tar an sluagh - bréag ní dual dom riamh do rádh." Luigheas ar mo chliathán deas rugas ar an leac im láimh, le neart is le lúth mo ghéag chuireas seacht bpéirse í ón áit. Le feidhm na lice lán-mhóir do bhris ceangal óir an eich bháin, thánga anuas go lán-docht ar bhonn mo dhá chos ar an mbán. Ní túisce tháinig mé anuas ná ghlac uamhan an t-each bán; d'imthigh annsin chun siubhail is mise fá phudhar go lag, tláth. do chailleas amharc mo shúl mo dhealbh, mo ghnúis agus mo scáil; dobhíos im sheanóir bhocht, dall gan bhrígh, gan mheabhair, gan áird. A Phádraig, sin agat mo scéal mar thárla dhom féin gan gó; mo dhul is m'imtheachta go beacht is mo theacht tar m'ais ó Thír na nÓg. <L 227> <B 1819-55ls 19T> CAOI OISÍN I NDIAIDH NA FÉINNE. Ádhbhar mo chaoi mar táim gan lúth, gan treoir, gan amharc fós, gan luadh, gan réim, críon, seirgthe, lom, cráidhte, d'reoil, im chuail cnóis gan rith, gan lúth. Is fada liom mo throscadh gan crábhas gidh nach le grádh ná le gean do Dhia, acht d'easbaidh bídh is ró-shoghltais, fán nganntan aráin is leath-riar. Is gnáth mo thart 's is dom aimhdheoin deoch cóir níor ibheas le cian, cúis mo chaoi 's is fíor mar sin go bhfuilim ar díth nirt agus riain. Dá maireadh Fionn na n-each seang is Oscar teann na lann ngéar, do bhainfidís biadh de dhiabhal nó de dheamhan 's ní bheadh Oisín fann gan taca cléibh. Is minic dobhí Fionn 'na cheann feadhna go lúthmhar, neartmhar, lán-réimneach, is go mb'fhuras fleadh ur-fhairsing fhial d'fhagháil do sheacht gcatha na Gnáth-Fhéinne. Slán le suirghe is le seilg slán le meisce is le saor-cheol, slán le cathaibh is le trodaibh slán le lannaibh géara fós. Slán le lúth agus le neart slán le cead is le saor-ghuib, slán le cian agus le teacht slán le malairt is le gléagaibh. Slán le biadh agus le digh slán le rith is le léimneach, slán le fiadhach gach garbh-chnuic slán le curaidhe na dtréan-fhear. Slán leat, a Fhinn na gcruadh-lann dob úr neamh-ghann béile, ní hionann is Pádraig gan beatha dá mhéid a chara san gcléire. Slán leat, a Fhinn, arís is arís céad slán leat, a rí na Féinne ó's tú do choiscfeadh mo thart ní hionann is prap na cléire. <L 228> Slán leat ag cur an áir slán leat, a lámh lán-láidir, slán leat, a shaor-dháil na gcríoch is dubhach mo smaointe 's is cráidhte. Slán leat i gcoscairt na gcnámh gidh nach sámh do Phádraig mar innsim, acht nach fuilim-se dho fá shásamh ná a thrú dána 'na thimcheall. Is truagh dhuit-se, a mhic Cumhaill nach cuireann chugam-sa biadh is deoch gibé ionad 'na bhfuil tú gan cead do dhiabhal ná deamhan ad chosc. Ó nach maireann acht mo thaise is mór mo thuirse gan mé mar aon leat, gibé i nIfreann nó i bhFlaitheas dogheobhainn ann beatha taobh leat. Adeir Pádraig an channtlaimh liom gur fairsing úr é a rí-fhéinnidh, is ní fheicim aige de shubhchas acht cluig am bhodhradh is gleo cléire. Adeir Pádraig gur mór é Dia is gur furas biadh uaidh d'fhagháil; dar mo láimh-se is dar mo bhriathar! is gann do riarann mise is cách. Adeir sé liom fós mar fhriotal gurab ag Dia atá tusa i ndaor-bhruid, 's is bréag san seachas a n-abair de bhriathraibh cealga gan éifeacht. Is truagh nach agam-sa féin atá roinn choda is bhéile, do chaithfinn biadh agus deoch níos mionca ná a dhéanaim. Adeir cléireach na gclog liom-sa go bhfuilim-se súighte i loc na bpian; is é adeirim-se 's adubhart leis nach leigfir chuca ceart ná rian. Uch! a Fhinn, a chumainn, má's fíor go bhfuil tú thíos i n-uaimh na bpian, ná fulaing do dhiabhal ná do dheamhan arm buaidhe ná cead a riain. Mo dhainid chráidhte mar atáim im sheanóir ársaidh, gan bhrígh, gan lúth, 's is truagh mhór anois mo chás i bhfochair Phádraig 's a chlog go dubhach. <L 229> Is tuirseach tláth dobhím de ghnáth ag smaoineamh ar gháir na laochradh, gan bheith ag éisteacht gutha gadhar is le dórd seinnsach na Féinne. Is minic mé go dubhach tláth ag amharc Phádraig 's a chléire, i n-a bhfochair gan biadh gan sámhas níorbh ionann is fleádha na Féinne. Is é biadh is mó ag Pádraig cluig ag gláimh is ag béicigh, a bhachall 's a leabhar trátha is sléachtain ghnáith na cléire. Dá mhéid a gcrábhadh 's a n-úrnaighthe ní dhearcaim flúirse i n'éiric acht tréadhnas fada agus ganntan ar gcaitheamh abhlann is béile. Is mór a ndóchas as a dtighearna is deirid gurab fial a roinneann leo; adeirim-se, dar mo bhriathar! nach fíor iad is go gcanaid gó. Gidh mór ghoirid ar thideal a dtighearna go moch is go déidheanach i ngach ló, bruscar bídh ná iar-ndisc dighe ní amharcaim choidhche ar a mbórd. Ní fheicim aca maighdean óg ná bean phósta ná aontumha le n-a mbeidís ag ceilt dobróin acht uilileo na gclog ar siubhal. Fiafruigheann Pádraig an channtlaimh díom-sa - nach binn sin guth cléireach? is deirim-se, ní is fior dom nach binn is nach tréitheach. Ní fheaca fuireann riamh mar iad is lugha ciall agus éifeacht, ag síor-channtlamh salm gan biadh is a gcluig ag dian-bhéicigh. Slán leat, a Oscair na lann nimhe slán leat, a churaidh ghníomh-éachtaigh, dá mbeitheá agam mar ursain dobheadh ruaig druime ar an gcléire. Uch! ní chluinim Oscar, mo chaoi! 's ní fheicim suim mo bhéile, siansán salm am bhodhradh ag amhastraigh is ag béicigh. Is dubhach liom gan amharc Sceoláin i ndeoidh comh-gháir na Féinne, i n-am an fhiaidh a dhúiseacht is meidhreach d'fhúiginn dá héil í. <L 230> Slán leat arís, a Oscair na lann gidh iongnadh leam nach éistir, is gan tú fé smacht ag Dia ná ag deamhan is nach tigheann tú ag dí-cheannadh na cléire. Bíonn an cléireach 's a chléir gach nóin ós comhair altórach ag sléachtain ag déanamh úrnaighthe is cruadh-cháis is Oisín tláth dá bhféachain. Innis dom, a Fhinn mhic Cumhaill cár ghaibh do lúth ná do rian, is go bhfuil tú an fhaid seo amuich is Oisín go bocht ameasc na gcliar. Ní ghéillim go bhfuil ná go raibh ná fós go mbeidh go deireadh an domhain, diabhal ná deamhan dá thréine neart ag gabháil chumais ós do cheann. Acht cheana ní thugaim géilleadh gidh deirid gur tréan an fear é Dia, le glas Flaitheas leis go mb'fhéidir tú a chlaonadh ná a chosc ded rian. Uch! a Fhinn, tar féin is Oscar áigh ameasc cléire Phádraig is fágfam ar díth ceann iad uile is coiscfeam na cluig buile ó ghárthadh. Dorinnis-se féin is Oscar go minic gníomh le cumas lamh neart-chruaidh ná déineann cléir na leabhar ná Dia na bhFlaitheas, ná Pádraig nua. Ní rachadh aon neach díobh súd ar Muir Ruaidh na dtréan-tonn toir, mar a gcluintí an torann trom a thugadh an tonn go spéir gan chosc. Ní rachadh aon neach díobh súd lá an fhóghmhair ar an gcnoc so thiar n-a gcuirtí an phunnann go n-a cuibhreach tríd an gcroidhe ag an duine siar. Ní rachadh aon neach díobh súd i gcomh-lúth le Tailc mac Treoin an lá d'fhág sé siúd ar díth is ag fuar-chaoineadh an mór-shlógh. Uch! a Chonáin liosta mhaoil créad nach tigheann tú dam fhéachain? is go bhfaghthá cead grinn is millte ar feadh líonmhaire na cléire. <L 231> Tá an nóin i bhfogus dom 's cá bhfuil seacht gcatha na Gnáth-Fhéinne? is iongnadh liom cá conair dóibh uile is nach tigid dom fhéachain. Is cian mé ag ochlán fá chumha gan fleadh úr ná greann béile, is gann dogheibhim ibheadh agus fuadh 's is fada fuar ó chéile. Ba mhó fuigheall aon fhleidhe amháin dár chaitheabhair tráth im fhochair ná a bhfeaca riamh ag Pádraig d'úr-fhleadhanna is de shochar. An tan éirigheann Pádraig ar maidin bíonn go tapaidh ag sléachtain ós comhair altórach is Aifrinn is cluig dá spreagadh ag cléircibh. Is neamh-úr 's is neamh-fhairsing a chaithid a mbeacht-bhéile. ní bhídh ceolta ar bith aca acht canntlamh sleachtana na cléire. Ní bhíonn de fhriotal aca acht Dia is Neamh is naomhthacht; badh bhinne liom-sa go fada glór caismeartha na Féinne. Ní ghéillim, is ní chreidim Pádraig adeir gurab deághthach Dia, 's gurab gann neamh-fhairsing bocht do roinneas leis deoch agus biadh. Adeir gurab é Dia roinneas go cóir ar an domhan mór go coitchionn; is é adeirim-se agus adubhart nach furas súd d'aithint ortha. Ar an ádhbhar dá mbadh fear Dia a bheadh ag riar go coitchionn dogheobhadh Oisín deoch is biadh is ní bheadh gan riar badh chosmhail. Adeir cléireach na gclog liom go bhfuilim ar baois im ghníomhaibh; adeirim-se fós leis-sean nár badh slán eisean dá innsint. Is deimhin má tá biadh ag Dia dá mbeinn-se mar a bhfuil i n'fhochair, go mbeadh sé lámh-neartmhar go leor nó go ndéanfainn scór do bhronnadh. Dá bhfaghainn-se amharc ar an mbiadh ag deamhan ná ag diabhal dá chumas is dóigh liom, gan cead do Dhia go mbainfinn mo riar as go furas. <L 232> Is amhlaidh do ghéillfinn go bhfuil Dia láidir dá mbeadh biadh comhpháirteach againn araon agus eisean le buadh neart láimhe do chosnamh an iomláine dho féin. Dá mbadh dhóigh liom go bhfuil Dia ann do chuirfinn canntlamh dá láthair is má tá sé deághthach ná duineamhail tabharfaidh sé sprionn aráin dom. Tíodhlaic súd dom, a Dhia mhóir - cuid ded phroinnibh mísle; acht creidim gurab díomhaoin mo ghlór 's gurab gann sóghltas do thíre. Dá mbeinn-se i bhfochair Dé thuas is biadh muar a bheith 'na thimcheall badh dhoiceamhail do mé ruagain go bhfaghainn uaidh cion cuibhrinn. Dá mbeinn-se socair leis an bhFéinn gibé ionad i n-a mbíd, dá bhfaghainn eolas ar Dhia do chaithfeadh cuid den bhiadh a roinn. "Éirigh, a Oisín," ar Pádraig na mbachall "is éist le cantain na cléire." adeirim-se dá fhreagairt go cruaidh "nár badh slán uaidh mé, a chléirigh." Adeir seisean liom go dána "Éist le hAifreann na gcliar gcáidh." adeirim gurab measa liom go mór gan Fionn 's a shlóighte ar fagháil. Atáim gan fonn, gan fiadhach, gan ceol ameasc Phádraig 's a chléire ag ochlán is ag deor-chaoi de ghnáth ag iarraidh scátha na dtruaill-chléireach. Dá mbeadh ceannas agat-sa, 'Dhia ní fhágfá mise im aonar i bhfochair Phádraig na haithise ceann feadhna na gann-chléire. Mo chumha anocht go ró-mhór is ní chanaim ró-bhréige, tabhraidh toradh ar mo ghlór agus lom-ró-scrios na cléire. Is iongnadh liom má's agat, a Dhia atá riar ar an gcléir seo nach coisceann tú iad ar sheordán agus méadughadh ar a mbéile. <L 233> Má's amhla mhéaduighir-se do bhuidhean le glór clog is canntlamh salm ní hiongnadh liom-sa do chuid bídh do sheasamh choidhche gan caitheamh. Ní ghéillim-se, gidh mór briathra Phádraig ag cur do chlú-sa, a Dhia chomhachtaigh, dá mbeadh agat deoch ná biadh go mbeadh do chliar gan sóghltas. Minic a chonnarc aon fhleadh amháin i gcúirt ríogh mhóir na Féinne dob fhearr ná a raibh riamh ag Pádraig is ag iomláine na cléire. Ní Dia tú a thuigeann m'ocras gidh fada mé ar tréadhnas; dar mo bhriathar ní hiontuigthe gurab furas duit a réidhteach. Uch! cár ghaibh an Fhiann uile nach tugaid gléacht ar Oisín truaighe? is iongnadh gan cead diabhal ná deamhan nach tagaid ann anois ar cuaird. Tréigfead feasta bheith ag cruadh-chás an tan nach faghaim toradh ar mo ghlór; d'fhúig an Fhiann mé fá ochlán 's ní thuigid ceasnán mo dhobróin. Dá mbeinn-se amhail dobhíos tráth ní ghoirfinn go bráth oraibh mar Fhéinn; do bhainfinn ceart do Dhia nó do dhiabhal is ní bheinn gan biadh idir an chléir. Uch! slán libh, a Fhinn 's a Oscair slán le tús is deireadh na Féinne, gearr-shaoghal do Phádraig is chun iomláine na cléire. Uch! a Fhinn na bhFiann is na slógh a Oscair na ngleodh, mo mhac. an bhfuil sibh beo nó cá tír daoibh agus Oisín gan gníomh ná neart? Uch! is mise an seanóir críon ar easbaidh bídh, dighe is suain, fé leathtrom Phádraig 's a chliar i n-easbaidh, i gciach, 's i dtruaighe. <L 234> Uch! is truagh, monuar! an toisc mise ar ceal anois ón bhFéinn ag éisteacht le seordán clog monuar-sa! anocht ní séan. Uch! a bhuidhean chatha ba thréan ba mhór bhur mian laochais seal; cár ghaibh bhur ndúthchas ba dhual d'Oisín, nach truagh libh a mheath? Uch! is díombádhach mo chríoch ó chailleas mo bhrígh is mo neart, gan fiadhach, gan fonn im dháil ag smaoineamh ar áilleacht na bhfear. Uch! gidh deir Pádraig ón Róimh an Fhiann, gan gó, nach mairid, ní tuigtear liom gur fíor a ghlór is níl mo speois i mbrígh a shalm. Uch! cár ghabhadar na fir ba thréan nach tigid i n-éisteacht is mé chabhair, a Oscair na mbuadh-lann ngéar triall is réidh ón mbroid seo t'athair. Uch! a Fhinn, atá fós id dháil gibé áird 'n ar duit 's dod shlógh, ná bí mall, leat níor ghnáth i gcill gan arán is mór mo bhrón. Uch! cá bhfuil Mac Lughach tréan ba ghníomh-éachtach i n-am gleodh? triall le cách nó gan iad ba mhinic leat riar go sóghmhail. Uch! a Dhiarmaid na mban go léir lér mhian bheith caoin fairsing fial, is iongnadh liom nach dáilir truagh is mé gan luadhail ameasc na gcliar. Uch! a Chaoilte† ghrinn †mhic Rónáin ba thréan lúth, gaisce agus gliadh, dob éadtrom rith agus comh-rás smaoin ár bpáirt is orm triall. Uch! dá mbeinn-se i bhfochair na bhFiann is neach den bhuidhin do bheith gan arán amhail atáim-se i gcill na gcliar dobhéarfainn iarracht air i dtráth. Uch! is truagh sin 's is dobrón géar an té gan réim do chleacht gach mian do bheith anois 'na sheanóir bhaoth gan fleadh ná féasta, deoch ná biadh. Uch! nach truagh sin púdhar mo scéil ag déanamh tréadhnais i gcill na mbocht; teirce aráin is ganntan dighe d'fhúig gan bhrígh, gan neart, mo chorp. <L 235> Uch! a chliar, is mairg, tráth do thuit 'nbhur ndáil-se go dealbh, gan tuairisc Fhinn ná 'shlóighte im dháil 'sé d'fhúig gan áird mo chruth le fada. Uch! a Fhinn, is iongnadh an cás má's Ifreann áitreabh daoibh nó Flaitheas, deamhan ná diabhal dá threise lámh bhur mbuadh d'fhagháil gan teacht fám ghairm. Uch! is dearbh gur scéal gan gó i bhFlaitheas mór na gcliar má's daoibh, má's tugtha géilleadh d'fhear na Rómha le Dia nach dóigh gur muirear sinn. Uch! dá mb'fhíor a n-abraid siúd a mbachall úird 's a leabhar bán, do-chífinn breis, barr nó suim de ló nó d'oidhche ar a gcuid aráin. Uch! mo shlán indiu is de shíor libh-se, a bhuidhean ba fhlúirseach arán, ní ghoilfinn fá Dhia ná fán gcléir dá mbeinn ar aon chor 'nbhur gcomhdháil. Uch! a Chonáin† liosta †Mhaoil ba mhór mí-ghníomh agam-sa seal, anois ní maise m'agairt tríd tar le saoirse is réidh mo ghlas. Uch! a chlanna Mórna mear' dob fhearr searc agus méin, nach truagh libh Oisín fá smacht ag Pádraig nach ait 's a chléir. Uch! i n-ionad gutha gadhar ba bhinn meadhrach gach maidean seordán clog, ceol nach caomh liom is canntlamh cléire gan aiteas. Uch! i n-ionad seilge is fiadhaigh 'na raibh mo mhian is mo thnúth, uaigneas fada gan arán gidh deir Pádraig - "Déan go subhach." Uch! i n-ionad catha is gleodh 'nar ghnáth mo speois is mo thaithneamh, bachall Phádraig dá hiomchur 's a chliar-chomplacht ag caismirt. Uch! i n-ionad fleadh is féasta fuaireas féin mar chleachtadh, tréadhnas fada óm bhéile do scuabfadh gaoth tar sleasaibh. <L 236> Uch! 'sé deirid liom de ghnáth nach arán is maith le Dia acht iomad úrnaighthe agus tréadhnais dá chéird nár leanas riamh. Uch! is doiligh liom go fíor Fianna Fhinn má táid beo go gcluinfidís mo cheasnaighil 's nach cuirfidís suim im ghlór. Uch! is dóigh liom gur dearbh fós dá mbeidís beo anois le fagháil nárbh fholáir go gcluinfidís mo ghlór agus triall dom fhóirthin gan spás. Uch! ní ghéillim do rádh na gcliar Fionn 's an Fhiann gan bheith beo, go mb'fhearr dom féin mar charaid Dia ná bheith mar iad ná 'na gcomhair. Uch! dá bhfaghainn-se mo mhian ní shéanfainn ar Dhia go deo, ar Phádraig, ná ar a chléir go leanfainn le chéile an slógh. Uch! do leanfainn Fionn gan spás is Oscar áigh, mo leanbh grinn, gidh nach léir dóibh mo chrádh is mé ar fán ar easbaidh bídh. Uch! do leanfainn Caoilte go mear is Diarmaid na mban do bheith linn; do leanfainn Goll mac Mórna na gcath is ní bheinn i bhfad i gcill Chríost. Uch! do leanfainn gach neach den Fhéinn i gcath dá thréine go tapaidh, do thréigfinn dóibh cill is órd Pádraig ón Róimh 's a bhachall. Uch! do leanfainn neach ar bith dobhéarfadh me ó ghlas na gcliar, gidh mór mholaid gach tráth a gcumann 's a bpáirt le Dia. Uch! is éascaidh is is umhal dorachainn chugat, a Dhia, dá bhfaghainn radharc ar Fhionn nó go bhfaghainn flúirse den bhiadh. Uch! ní léir dom créad do-dhéan an Fhiann má thréigid mo chor; ní fheadar cá leanfainn a rian d'fhúig sin mé im iarsma go docht. Uch! mo léir! cár ghaibh mo lúth radharc mo shúl ná mo rath, éisteacht mo chluas, mo rian siubhail cár ghaibh súd anois ní feas. Uch! a Dhia thug Pádraig don chléir iarraim féin ort le gean gan féachain ar an arán go caol ós dom ar tréadhnas 'na measc. Uch! dár riar flaith na bhFiann uch! de bhiadh dob fhairsing stór uch! dá shluagh is calma gliadh uch! a Dhia, cár ghabhais leo? <L 237> Uch! a Dhia innis dom, tráth is bead-sa i bpáirt leat sa rún, an bhfuil Fionn 's an Fhiann id dháil uch! má táid is iongnadh liom. Uch! a Dhia aitchim arís féach mo ghnaoi is ná ceil do rún - má tá Fionn 's a shlóighte id thír mé thriall 'na slighe nó a leigean chugam. Uch! a Dhia, adeir Pádraig gur flaith tú atá fairsing fial; is pras do ghéillfinn dá ghlór acht dá mhéid abrann is tearc a bhiadh. Uch! a Dhia má's truagh leat seanóir féach gach nóin orm anuas is do-chífir cúis mo ghearáin go dubhach tláth gan biadh 's gan suan. Uch! a Dhia is tuirseach atáim i ndáil Phádraig gan mheas, Fionn is an Fhiann uaim ar fán is uatha gheobhainn cion is fleadh. Uch! dá mbeinn-se amhail bhíos i n-aimsir sceimhle Chnuic an Áir, muna bhfaghainn réir is riar do chuirfinn do chliar bhocht ar fán. Uch! dá mbeinn-se i neart 's i lúth mar bhíos gan pudhar i Cuan Fionntrágha, ní bheinn 'om bhodhradh i gcill na gclog 's do chuirfinn cosc ar a gcrónán. Uch! dá mbeinn-se i dtapadh-bhrígh amhail bhíos ar Faithche Chanáin 'gus Fionn 's a shlóighte lem thaobh ní bheinn ag éisteacht a ngláimh. Uch! dá mbeinn-se amhail bhíos i gcath nó i gcoimheascar riamh ní ghéillfinn do Phádraig gan chéill atá gan réim, gan deoch, gan biadh. Uch! dá mbeinn-se ameasc na gcliar an tan do thriall chugainn Tailc mac Tréin ní fhágfainn ceann ar bhrághaid dá bhfuil ag Pádraig, ná air féin. Uch! a Dhia má's tú ghaibh neart ar Fhionn na bhflaith is ar an bhFéinn do leanfainn do cháil go fial acht mo bhreith mar iad ón gcléir. Uch! a Dhia is aoibhinn réim má's fíor dod chléir gur dearbh leo gur fád smacht atá an Fhiann bí go fial fairsing leo. <L 238> Uch! a Dhia, dob aoibhinn mé dá mbeinn ón gcléir i bhfochair Fhinn; is do réir mar curtar do thásc dogheobhainn uait arán sa roinn. Uch! a Dhia, atá ar neamh na n-órd tuigim fós má's fíor don chléir go bhfaghainn uait breis aráin is dighe sin dá ní 'na bhfuil mo spéis. Uch! gidh táim gan léim gan lúth go dealbh, dubhach ar easbaidh riain, is éascaidh mear do leanfainn Fionn ní cóir duit diúltadh dhom, a Dhia. Uch! 'sé mo mhian is tuigthe, tráth Fionn im dháil dá mbeadh 's an Fhiann, do chuirfinn Neamh as mo láimh is gan scáth do leanfainn iad. Uch! a Dhia, do-bheir gach aisce má's fíor a n-abair ceap na gcliar ná glac fearg trém ghrádh d'Fhionn nár chumhduigh riamh go tearc an biadh. Uch! is dearbh liom, a Dhia mhóir nach cluinir mo ghlór, le gnaoi 's go gcuirir d'fhiachaibh ar an bhFéinn chun Oisín atá féidh, gan tidheacht. Uch! a Dhia, ná déin mar súd glac id chúirt mé fá ghreann, 's má's ann agat atá an Fhiann is ró-shúgach a bheinn 'na gceann. Uch! mar thréigeas neart is lúth radharc mo shúl, is mo chéadfadh lag, nó is fad' ó shin, a Dhia na ndúl nach beinn ag tnúth le dul id theach. Uch! dá mbeadh agam-sa siubhal dorachainn le conncas chugat suas, is muna bhfaghainn fáilte na bhFlaitheas níorbh fhuras as mo chur anuas. Uch! dá dtaithneadh liom an áit is nach faghainn fáilte ar mo chuaird dobhéarfainn do Dhia mo lámh nach tiocfainn gan ár anuas. <L 239> Uch! má rugadh buadh ar Fhionn is doiligh liom 's is olc an scéal, is is ró-mhór m'iongnadh tríd má's tidheacht ar neamh don Fhéinn. Uch! dob ionann liom gan gó dá mbadh beo anois don Fhéinn dá bhfaghainn a n-amharc arís is fada ón gcill dobheadh mo spéis. Uch! a Fhinn, cia rug ort buadh? uch! a Oscair, cár ghaibh do thréin'? uch! nach airigheann sibh Oisín uaibh? uch! is truagh mar chanaim scéal. Uch! ní deamhan, uch! ní Dia uch! ní gliadh, uch! ní slógha, uch! a rug oraibh buadh acht geasa cruadha d'bhur gcur ar feodh. Uch! a Dhiarmaid, do chabhair go minic ar gheasa bhriseadh 's chur ar gcúl, is iongnadh liom as mhéid bhur ngliocais nach tigeann sibh le cruinneas chugam, Uch! ní mheasaim, uch! ní fíor uch! gur daoibh i nglasaibh cruadha. iongnadh liom créad thárla dhaoibh is Oisín gan suim gan buadh. Uch! a Dhia, is fonn liom fós iarracht dóchais do thabhairt ort acht gur fhúig easbaidh an lóin gan bhrígh gan treoir mo chorp. Uch! a Dhia, uch! a Dhia mhóir! cluinim gach nóin anois do thásc; uch! ó táir go duineamhail fial cuir chugam iarracht toirteamhail aráin. Uch! a chliar is mairg atá ag feitheamh bhur n-aráin 's bhur ndighe, is gach a bhfeaca de bhur mbladh gur mhó aon lá fleadh Fhinn. Uch! is truagh, ón, uch! is truagh Oisín dubhach sa chill fá ghruaim; uch cár mhiste gach díth acht fán Fhinn is a throm-shluaigh. Uch! níor dhíth liom ná easbaidh bheith gan acmhuinn, neart nó lúth, acht íota tarta is troscadh fada do ghoid mo thapadh ó thréigeas Fionn. Uch! ar smaoineamh dom ar ghníomh an tan bhím ar leabaidh gan suan is éagsamhail an bheart liom Dia dhom ghnúis nach glacann truagh. Uch! arís nuair chluinim an chléir is gan m'anacra féin do luadh, ná trácht ar Fhionn ná ar an bhFéinn badh mhaise é do Dhia mo thruagh. <L 240> Uch! a Dhia, is cosmhail an bheart go bhfuilir i bhfad ós mo chionn, is go bhfuilim-se i bhfad síos is nach fuil mo shuim ó chailleas Fionn. Uch! dá mbeadh Fionn is an Fhiann agam-sa, a Dhia, uait anuas, lem ré ní scarfainn riú 's ní bheinn i gcumha gan dul suas. Uch! a Dhia, má táir i bhfeirg ón ngrádh do-bheirim do Fhionn ní curtha i bhfáth mo ghlór easbaidh mhór a bhaineas liom. Is fada mo chasaoid bróin 's gan toradh ar mo ghlór ibhfus ná thall, acht ní hiongnadh liom Dia seach an Fhiann uile is Fionn. Uch! a Dhia, ó's éigean dúinn bheith go dubhach gan an Fhiann; ó's agat-sa atá do radharc féach is leigheas anois mo chiach. Uch! an uair thigheann mo bhéile is smaoinighim ar fhéasta Fhinn, is iongnadh liom croidhe cloiche nach glacann dolaidh trém chrích. Uch! dá bhfeiceadh Fionn 's an Fhiann mo bhéile-se ar iar-nóin deamhan ná diabhal dá dtáinig riamh ní choiscfeadh óm dháil a dtreoir. Uch, a Dhia, do réir do tháisc níl teirce aráin ná dighe ort; is ó tá truagh is taise id dháil roinn le páirt Oisín bocht. Uch! a Dhia, atáim i ngábhadh is an Fhiann óm dháil ar ceal; d'éistfinn le guth na gcliar dá bhfaghainn riar mar badh cheart. Uch, a Dhia, an aithnid duit nó an gcualais mo theist ar an bhFéinn? cuirfead críoch ar mo rádh is mar gheibhim arán ón gcléir. Uch! is mise Oisín mac Finn gan fonn, gan gnaoi, ag comhaireamh cloch; gibé uair dogheibhim an greim is fada arís go bhfaghaim an deoch. <L 241> <B 1798-1844ls 18D> <U Anaithnid> BUILE OISÍN i ndiaidh na Féinne. Fionn fairsing fial, barr gaisce bhfear bhFáil, rí mórdhálach caomh fa mór ag díol dámh. A chroidhe oscailte mear, is é fa maith luadh; Fionn fír-ghlic Fáil, fáidh fa mór buadh. Fa glan gorm a rosc a fholt mar an ór, scéimh an ríogh fa buan a ghruadh mar an rós. Gach bean lán dá shearc a chneas mar chailc bháin, mac Muirne fa caoimh Fionn, rí na n-arm n-áigh. Trí chéad orgán binn i dtimcheall Fhinn go bhfuil, is trí chéad uinge óir de chionn gach ceoil díobh sin. Níor leig mo rí rosc ná duain as gan ní; dá mbadh olc gach ceol dobheireadh ór dá shaoi. Dob é uaigneas mo thréith an tan bhámair féin ann - cath eagar gan bhrón fá ól nacharbh fhann. Dochonnarc lem linn ag Fionn flaith gach n-óil deich gcéad corn go bhfleascaibh fá n-a gcneasaibh óir. Dobhí dá bhruidhin déag fa lór a méad i ndún, ag mac inghine Taidhg ó Almhain na bhFiann úr. Dobhí dá chéad de thinte go cinnte ann gach tigh, fear is céad gan gainne fó gach teine díobh sin. An tan tógtaí fíoch na laoch sin le feirg do choisceadh Fionn le haon-uair gémadh mór a meirg. <L 242> Ní thug éaradh do thruagh ná diúltadh do shaith; uch, fa maith gach cúis dár ghaibh Fionn na bhflaith. Imirt do-ghníodh Fionn go grinn leis an bhFéinn - iad uile bheith in' aghaidh 's gan aige acht é féin. Dobhí aon-bharr áigh ag an bhfáidh ós ár gcionn; ní raibh ar talamh nithe gan a bhfios ag Fionn. Ní dheachaidh mo thriath i ngliadh ná i gcath gan deich gcéad sciath dhearg go harad leis an bhflaith. Meirge suaichneach sróill is árd-chrann óir faoi, trí chéad fear nár mheathta fá bhrataigh mo ríogh. Deich gcéad sciath órdha noch d'fhóirfeadh gach scim, is deich gcéad sciath uaine ar gach gualainn dinn. Deich gcéad sciath ghorm ar lorg Fhinn na bhFiann, ailm óir ar gach fear ann gach cath 'na dhiaidh. Deich gcéad sciath ghléigeal fá riaghail mhic Muirne, ann gach cath dá mhire ní bhíodh time oirne. Ag sin an dara cath bríoghmhar dob fhearr faoibhear feidhme; is leo do gabhthaí a gcongnamh i n-am tornaimh go deimhneach. Gidh táim-se fá bhrón 's mé gan treoir gan neart, bhíodh fiche céad sciath ann gach gliaidh lem mhac. Dob é sluagh Chlainne Rónáin le mór-dháil mhic Muirinne - deich gcéad sciath nár mheathta b'é a bhfreastal chuguinn-ne. Gidh táim-se fá bhrón 's mé gan treoir anocht théigheadh fiche céad de shlógh liom i ngleo gan locht. Dobhídís Clanna Smóil ngrinn dom bhuidhin ann gach ród, deich gcéad sciath nár thim ag teacht linn ann gach gleo. Ag sin an ceathramhadh cath ba mhó maitheas linn; gidh táim-se dá n-innsin ní liom-sa nach tinn. Dob é éirghe-amach mic Eitiodhain fá riaghail mhic Muirinne - deich gcéad fichead tréanfhear ann gach aon chath chuguinn-ne. Ag sin an cúigmhadh cath dobhí ag flathaibh Fáil, nárbh áil gan bheith romhainn ann gach foghail áir. Cuid eile dár sluaghaibh fianna buadhacha Breatan, ocht gcéad déag an congnamh dobheirdís dúinn i gcathaibh. <L 243> Dá chéad déag fear Lochlann dár sochraid fá mhaise do fhreagradh mac Cumhaill go humhal re gaisce. Ag sin an seiseadh cath ba mhó maith agus réim, is ba mhó cion de ghnáth ag Fionn Bán féin. Thigdís fir chruadha Shacsan nach fuair bascadh catha, an seachtmhadh cath eile fá mheirge na flatha. Thigdís clanna Duibh-dhíorma ann gach íorghail ruaidhe, trí mhíle gan cheilg ar gach leirg mbuaidhe. Ag sin an t-ochtmhadh cath fa mó maith agus nimh; is leo do gabhthaí neart ar gach treabh san mbith. Dothigeadh chugainn ó Albain gidh ba chalma de dhaoine - cath eile gan eagla is é do fhreagradh mo rí-se. Ag sin an naomhadh cath ba mhó meanma i nÉirinn, nach tug troigh ar gcúlaibh ó mhac Cumhaill na mbéimionn. Dothigeadh ua Duibhne déid-gheal 's a shaor-mhaicne ba theann - deich gcéad fichead tréan-fhear ann gach aon chath 'nár gceann. Dothigdís clanna Dubháin i gcomháireamh ár sluaigh - trí mhíle gan cheilg ar gach leirg go mbuaidh. Aon chath déag gan doghraing ba chobhair ar gach scim, dob é sin a gcóimh-éirghe ag teacht i n-éinfheacht linn. Dob iad an mhuintir ait dobhí fá smacht mo ríogh; dob áidhbhseach a méad nuair doghnídís féin síoth. Gidh toirneadh mo lúth mo chlú is mo spéis, ó nach fuilid beo ní binn ceol dá n-éis. Dobhí flaitheas m'athar i gcathaibh 's i ngléidhthibh gan rí ós a chionn dar liom acht Rí gréine. Ba shéimh ar gach árd 's é b'fhearr ná gach fear B'é fear gacha cuirm mac Muirinne mear. Fa aon-mheadhar chródha fa lón gach céille, dochuaidh srian ar m'intinn tar éis Finn na Féinne. Atá Fódhla gan chéile dochuaidh a féile ar gcúlaibh; tar éis Finn do bheith marbh tá Banbha gan congnamh. Tan tógtaí gach anfadh ní raibh fear ba thréine; ba choinnmhidhe ar chathaibh is ba chathaidhe ar chéadaibh. <L 244> Fa aon-tor tar chách fa é ár gach sluaigh, fa é an croidhe fial rí na bhFiann go mbuaidh. Fa maraidhe é glan fa gean ris gach gairm, fa nua gacha lán fa grádh gacha hairm. Ós gach fear a mhéad 's a mhéad gan bheith ann, ar gach rígh ba thréan b'é an ghéag ós gach crann. Níor thuill mo rí guth 's é b'fhearr cruth san bhFéinn, dobhíobh deich gcéad dámh do do ghnáth-sheinnim téad. Dobhádar trí chéad ollamh gan obadh 'na thigh; ní raibh ann, a Phádraig fear dob fhearr ná sin. Le n-a mhuintir fa maith gach cath is gach gliadh; gach áit 'na mbíodh gleo ní bhíodh puinn beo 'na ndiaidh. Is leis do biadhthaí baidhbh is do hiadhthaí gach uaigh, ceann cumhduighthe na gcath Fionn flaith na mbuadh. Fa gasta fá sciath fa triath ann gach seilg fa file, fa rí fa saoi ann gach ceird. Do theagaisc mo rí an tslighe fár chaoimh deilbh, fa draoi é is fa flaith ann gach cath níor mheirbh. Fa marcach é grinn fa binn leis gach cliar, is do tógtaí gach neart fó theacht ríogh na bhFiann. Fionn flaith an óir fó mbíodh an t-eo fis, fa scol ris gach ceol níor chóir tagradh ris. Le gach anbhfainn ba mhín is le gach righ ba thréan; níorbh é an breitheamh claoin ba chuibhe ameasc mbé. Ní tháinig dá ghráinne ná go háirithe daoi ná dá olcas neach as a theach gan ní. Ní ghairmid díom ach bú is mé an trú gan chiall, is mé an sean-laoch gan chrích tar éis Finn na bhFiann. Do traochadh m'aigne árd ós marbh don Fhéinn; ó do claoidheadh mo rí d'imthigh mo ghnaoi féin. Ag sin díbh mo bhuile mar aon le tuile déara do chaoineadh Finn láidir nach tug ar dháimh éaradh. Is truagh nach deachas d'éag nuair bhíos féin le n-a linn; a Phádraig na mbuadh ag sin áireamh sluagh Fhinn. <L 245> <B 1819-42ls 19T> <U Anaithnid> AITHRIGHE AGUS BÁS OISÍN. Ná bí feasta ag luadh na bhFiann acht goir ar Dhia, a chrín-seanóir, anois má's mian leat triall dá dhún goir air chugat gach am den ló. Má gheallann tú dhom gan gó triall liom go fóill dá dhún súd ní bheidh mé ag luadh ar an bhFéinn go dtigeam araon tar ais fá lúth. Má's triall don dún úd dúinn ag amharc ar ghnúis Ríogh na nGrás a Oisín, innsim duit go hait nach fillfeam tar ais go bráth. An tan do thriallfam annsúd a Phádraig, fúig-se ibhfus an chliar, is iarr ar Dhia na mór-fheart fios do chur ar theacht na bhFiann. Ná cluinim feasta tú dá luadh ar imtheachtaibh shluaighte Fhinn, ná ag iomcháin ar Dhia na nGrás is éistfidh sé tráth led ghuidhe. An éistfidh sé lem ghuidhe-ghlór Fionn 's a shlóighte theacht dá dhún má déantar liom a réir féin 's do réir-se mar an gcéadna, go triall dúinn? Éistfidh sé leat ag déanamh a réir is molfaidh tú féin gurb í an chiall; ní bheidh ort easbaidh ná brón ag caitheamh na glóire i ndún Dia. Iarraim-se ar Dhia ar dtús sul rachad dá dhún le teann, flúirse chur chugam den arán - cár ghabhais, a Phádraig, anois uaim. Táim-se i bhfogus duit, 'Oisín créad an ghuidhe seo agat dá luadh? is cosmhail anois led ráidhte go dtiubhrair grádh don fhear thuas. <L 246> Do-bhéarfad do grádh gan ghuais a Phádraig, ní luadhfad bréag, má chuireann chugam an t-arán go triall dá árus dúinn araon. d'órduigh Pádraig dá mhnaoi thighe flúirse dighe agus fós arán do chur chun Oisín truaighe go dtuigeadh go bhfuair ó Dhia na ngrás. An tan do mhúscail Oisín mac Finn is prap do shín a lámh ar cuaird. dofuair an deoch 's an t-arán do chaith a sháith 's do mhol an Fear thuas. Dobhí Pádraig i bhfogus dó 's do thaithnigh leis an glór dá luadh. rug a bhuidhe le Dia na naomh Oisín saoibh-chéille do theacht anuas. Do scairt Oisín ós árd-ghlór ar Phádraig na Rómha go luath; tháinig an cléireach ar ball 's labhair leis ceannsa an fear truaighe. Is maith an fear é do Dhia a Phádraig 's is fial dar liom féin do chuir chugam an tsáith aráin is deoch 'na dháil le héirghe lae. Má's mian leat-sa, 'Oisín truaighe bheith go buan i searc-pháirt Dé, ná caith feasta iomad den bhiadh ní hionmhain le Dia an craos. Uch a Phádraig, nach cuimhin leat do bhriathra le seal ar an Dia úd; is dearbh má's labhartha fíor nach cuirfidh i suim an biadh roinnt liom. Do gheallas is cóimhlíonfad súd gan trácht ar Fhionn ná ar an bhFéinn; níor gheallas duit nach iarrfainn arán ar Dhia na ngrás má gheibhim é. Ní tuigtear liom gur dainid ná díth duit-se go fíor ná dod chléir, Dia fial ó tá aige an t-arán é roinnt gach tráth liom féin. <L 247> Buail t'ucht is féach suas is goir go cruaidh ar thabharthas Dé; is gearr uait triall an bháis ná cluinim iomcháin ná labhairt saobh. Uch, a Phádraig, dá mbadh dhóigh liom nach geobhadh an Dia úd fearg tríd is fada 's is díomdha mór liom gan trácht ar shluaightibh Fhinn i ngníomh. Ná labhair ar Fhionn ná ar an bhFéinn nó geobhaidh Mac Dé leat fearg tríd; ní leigfidh tú dá dhún go bráth 's ní chuirfidh chugat arán gach laoi. Dá labhrainn ar Fhionn 's ar an bhFéinn eadrainn araon, a Phádraig nua, acht amháin gan labhairt ós árd ní chluinfeadh go bráth sinn dá luadh. Dá ísle do luadhfaimís ar shluaightibh Fhinn, a ngníomh 's a gcáil, ní bheadh a n-ainbhfios ar Dhia bíonn fios ár mbriathra aige de ghnáth. Is uaigneach doiligh an díombáidh liom-sa, a Phádraig na naomh-chliar, gan labhairt go minic ar an bhFéinn is fúigfead é má's fearg ar Dhia. Ná luaidhtear leat ní ar bith leath amuich de thabharthas Dé nó má bhír ag luadh ar chách ní triall duit tráth go teach na naomh. Déanfad-sa, a Phádraig, a réir ar Fhionn ná ar an bhFéinn ní luaidhfead ar eagla feirge chur 'na dháil má's gnáth leis a bheith gruamdha. Ní bheidh i bhfeirg ná i ngruaim leat-sa acht gan luadh níos mó ar do shaobh-ráidhtibh síor-ghnáith is ionmhain leis tráth do ghuidhe-ghlór. Guidhim-se an Dia úd gan spás guidhim gach tráth é, gach uair de ló, muna ngeobhaidh fearg ná gruaim mo thriall leis suas go dún na n-ógh. <L 248> Is dearbh liom-sa, 'Oisín truaighe gur maith do luadh anois le Dia; is ionmhain leis do ghuidhe-ghlór - ná labhair níos mó ar Fhionn na bhFiann. Monuar, a Phádraig, is truagh an scéal gan labhairt ar éachtaibh Fhinn na slógh is iongnadh liom go ngeobhadh fearg Dia na bhFlaitheas trém thruagh-ghlór. Le linn na mbriathar san do rádh d'Oisín ársa dob ionmhain dúil do mhothuigh sé an chéad shaighead ghéar do chaith an t-éag fá n-a chlúid. A Phádraig na mbachall mbán innis gan spás d'Oisín truaighe créad an módh ar a dtig an bás leat is gnáth bheith dá luadh. An eagal leat a thriall chugat a Oisín, do rún ná ceil tráth; má chír i bhfogus a thriall duit a thruagháin, goir ar Dhia na ngrás. Do mhothuigheas amhail goimh ó bhéim ag saighid im thaobh go cruaidh; do chuimhnigh mé ar theacht im dháil don daol-bhás a bhír a luadh. Is dearbh liom-sa, 'Oisín truaighe gur saighead é sin ó ghuais an bháis, 's go dtiocfaidh saighead eile 'na dhéidh doirt do dhéar ar Dhia na ngrás. A Phádraig dá n-iarrainn ar Dhia an bás do thriall uaim seal fós ar bhaoghal dom a fhearg do luadh is doiligh 's is truagh anois mo bhrón. Guidh Dia mór na n-uile ghrás anois is gach tráth ar feadh do ré méadughadh ar ghoimh do phéine is t'anam do shaoradh ón mbreith ndéin. Uch a Phádraig, is truagh an scéal athchaint Mhic Dé fá mhéadughadh bróin; is leor do sheanóir an phian mar tá gan tuilleadh 'na dháil, a fhir ón Róimh. <L 249> Ná habair sin, a Oisín ró-thruaighe tiocfaidh ort guais an bháis go grod; déin do shíothcháin le Dia mór roimh theacht bróin 's anbhuaine ort. Dob fhearr liom-sa, a Oisín truaighe tú d'amharc suas ar Dhia go fíor is 'athchaint fá mhaitheamh t'ainriain ná bheith ag iarraidh tuilleadh saoighil. Iarr fós orm-sa 's ar an gcléir maitheamh i ngach saobh-ghlór dár chanais leo agus liom gan chúis 's ná cuimhnigh ar Fhionn ná ar a shlógh. Iarraim maitheamh ar Dhia ar dtús is ort-sa fá rún, a Phádraig nua; ní iarrfad maitheamh ar an gcléir ní cuibhe dhuit é do bheith dá luadh. Muna dtugair maitheamh do na huile a Oisín, ní cuibhe dhuit féin maitheamh d'iarraidh id chiontaibh móra anois ná go deo ar Aon-mhac Dé. Maithim duit-se agus dóibh súd a Phádraig, ó rún mo chléibh, is creidim gurab fios do Dhia nach iad an chliar do thuill uaim é. An feasach duit-se, a Phádraig an mbeadh gráin ag Aon-mhac Dé orm dá dtráchtainn ar Fhionn acht gan labhairt dúinn ar thuilleadh den Fhéinn. Ná labhair is ná trácht ar Fhionn ná fós, gidh pudhar, ar Oscar thréan, ar a ngaisce ná ar a n-éachtaibh cruadha ná bí dá luadh, a Oisín bhaeth. Is doiligh liom-sa, a Phádraig Dia gidh grásmhar ionmhain fial, gan labhairt go minic ar Fhionn is díombáidh liom, 's ar shluagh na bhFiann. Cionnus is aithnid dom ar do Dhia a Phádraig na gcliar, má's fearg? Ní fada gur feas duit é a sheanóir léith, is liom is dearbh. <L 250> Do ghoir Pádraig ar a chléireach is dubhairt leis "Éist liom tré rún; buail lom baise ar Oisín ghoinfeas go croidhe é fá phudhar." Do bhuail an cléireach go luath lom baise ar ghruadh an fhir léith; d'uaill i bhfoghar-ghuth ghráineamhail 's do ghairm ar chongnamh Aon-mhic Dé. Créad so, a Oisín? ar Pádraig do bhain na gártha asat go garbh? Bas do buaileadh orm go cruaidh do ghoin mo ghruadh is mo leaca. Is cuimhin leat gur tú Oisín. Is cuimhin go fíor, a Phádraig nua, do thuillis fearg Aon-mhic Dé is eagal liom féin, tréd luadh. Is iongnadh liom, a Phádraig Dia ós grásmhar truaighe is ceart, go ngoinfeadh sé go cruaidh bochtán ar a ghruadh le lom-bais. Tóg suas do chroidhe is féach ar Dhia 'Oisín do thriall is gearr uait; maith do na huilibh go lán bhfonn tá an tsaighead lom ag teacht go luath. Iarraim maitheamhnas ar Dhia mhór maitheamhnas fós do-bheirim do chách; gaibh chugat id dhún mé, a Dhia is Fionn 's an Fhiann, gan stad, im dháil. Do pheacuighis, 'Oisín, go leor is Fionn 's a shlóighte d'iarraidh id dháil; ní rachaidh aon díobh súd go flaitheas na ndúl go lá an bhráth. Má ghlacais fearg trém ghlór ar luadh slóighte Fhinn, mo ghuais ní tráchtfad ortha, a Dhia, go bráth maitheamh im ráidhtibh tabhair uait. Do líon anbhfainne is guais an bháis ar Oisín tráth go lán-truaighe; uch! annsin níor fhan aige spéis i nOscar thréan ná i bhFionn na sluagh. <L 251> Níor fhan meabhair ná ciall 'na cheann a ruisc dobhí dall ag fulang bróin; do réab an croidhe meanmnach mear ba thréan i gcath na dtrom-shlógh. Do thréig an corp uile i ngach ball a lúth, a theann, a neart 's a rian; do claoidheadh mar sin leis an éag Oisín na Féinne ba shaobh ciall. Ag sin mar do shlad an t-éag Oisín ba thréan neart is lúth, amhail dhéanfas an uile laoch dá dtiocfaidh 'na dhéidh ar an úir. Is é chlaoidhfeas a dtiocfaidh tráth is é do chlaoidh a dtáinig fós gan idirdhealughadh modh ná spéis mádh truaighe nó tréanmhar dóibh. Céad moladh le Mac Dé is é do-bheir an t-éag bheith ann; cuireann an duine ar an saoghal chun a ghairm chuige féin gach am. Is ceart don pheacach bheith ar staid na ngrás an tan thiocfas an bás úd; má bhíonn saor ó pheacadh nó brón béarfaidh Mac Dé gan gó é 'na dhún. Gidh nár shroich linn fios d'fhagháil fós cár gabhadh an tráth úd le hOisín truaighe an tan do shlad é an t-éag mar deir an dán réamhráidhte thuas. Tá súil agam le Rígh na ngrás ó ghlac Oisín an creideamh cóir ó Phádraig dob fhearr cáil gur thriall go hárus Dé na gcomhacht. <L 252> <B 1778-1825ls 18D> <U Anaithnid> MOLADH GHUILL MHIC MÓRNA. Árd-aighneach Goll, fear cogaidh Fhinn, laoch leabhair lonn, foghail nach tim. Goll cruthach caomh, saor-eineach suadh, saor-shnuidhte a thaobh, múrach na sluagh. Mac Mórna mear fa cródha a ghoil, a chlú fa sean fear saineamhail soin. Laoch-fhéinnidhe fial is gile glór, ní saobh a chiall laoch aobhdha mór. Mar théid i gcath réim flatha faoi, gidh mín a chneas ní tais do-ní. A mhéin ní mion a scéimh gan ghron, 'sé 's glaine d'fhior oide na scol. Fear déid-gheal fial nach tréigeann dámh, i gcogadh riamh níor lag a lámh. Ós barraibh beann iarras ort roinn, fa heagal liom tagra riot, 'Fhinn. Gidh trom a chlú 's maith Goll um ní, gidh mór ní tréith saith sluaigh do rígh. Caidreamh na ndámh leadradh na slógh, tonn fairrge tréan Goll meanmnach mór. Fear cinnte ceart fraoch millte neart; dá dteagmhadh riot ba heagal leat. <L 253> 'Fhinn an fhuilt chais ar Gholl ná bris, a mheirge ní tais mairg theagmhas ris. Gráin chéad ar Gholl ar mhéad, ar theann, i gcath ní tim flaith é gan feall. Adeirim riot, 'Fhinn comhaill is geall síoth bhuan do Gholl gan fuath, gan feall. Adeirim riot, 'Fhinn na dtrilis ndonn, bíodh ar eagla Ghuill haigne go trom. Gidh buan re maith i gcath ní dóigh; ionnsaightheach áigh cionnsalach slóigh. Uasal a ghean 'eineach ní mion, faoileach an fear aobhdha a chion. Fos flatha fial oirdhearc a luadh, toirbheartach tréan cosc catha is buan. Iomlán a chorp lom-lán dá shearc, duinne 'na fholt bruinne mar chailc. Éire fá chíos budh chóir dá chúis, is meanmnach bhíos dealbhdha a ghnúis. Níl fear ós Goll ní cheil ort, 'Fhinn, treise ná tonn a ghaisce grinn. Flaitheamhail a fhos dathamhail a chneas, ar Gholl ná clis ní slim i dtreas. Mileata mór bronntach a dháil confadhach a threoir a fhearg is áigh. Dá rádh go bráth a ágh 's a fhíoch a bhuanna ar chách lámhach an laoch. Leomhan ar ágh cródha a ghníomh, leabhair a lámh rogha na ríogh. Cleath chumais bhuan sonas na bhFiann, mórdhálach caoin iorghalach dian. Buan rún an fhir éigneach a stair, buadh comhlann air léidmheach a ghail. <L 254> Sonas 'na ród solas a dhéad, cuiridh sé léan ar thréan dá mhéad. Orgán na gcon ró-ghrádh na mban, bídh dáimh gan on do ghnáth 'na ghar. Flaith fleascach caomh fáidh-fheasach úr, fear cliste saor fear briste múr. Leathan a lann cathardha Goll, rí-thaoiseach teann na gcraoiseach gcorr. Tréig t'fhíoch, a Ghuill bí síothdha linn, led ré gan mheing trian fiadhaigh Fhinn. Do scuir mo ghruaim díbh, 'Fheargais fhéil, tréigim-se m'fhíoch ní fuar mo mhéin. Cara gan cheilg béal-tana dearg, eineach ar lúth do chlú ós ard. <L 255> <B 1715-1855lsc 18T> ROSC GHUILL MHIC MÓRNA. Goll mear mileata, ceap na cródhachta, lámh fhial arrachta, mian na mórdhachta. Fraoch nach fuarathar, laoch go lán-neimhe; réim an rí-churaidh Mar léim lán-teineadh. Leomhan luath-ádhbhal leonadh lán-bhíodhbhadh, tonn ar tréan-tuargain Goll na ngnáth-iorghail. Ágh gan fhuarachadh mál ag méadachadh, laoch gach lámhachta nár thraoth i dtréan-tachar. Leomhan longathach beodha binn-duanach, créachtach conghalach éachtach iol-bhuadhach. Díth ar deagh-dhaoinibh fíoch i n-oll-bhuadhaibh, uaill ós árd-ríoghaibh buadh ós borb-shluaghaibh. Triath na trom-chána briathra binn-mhalla, míleadh mear-dhána díle diongbhála. Tréan-fhear tréan-lámhach séimh-fhear slógh-armach, fear lonn lán-bhuadhach Goll mear mórdhálach. Scál ar sciamhdhaire flaith go mbuan-áille, tuile tréan-sléibhe buille a bhuan-láimhe. Mórdha i mór-iomghoin cródha i gcath-iorghoil, túr i dtréan-fhoghail muir ós mion-aibhnibh. Tonn ós tréan-fhairrge Goll nach glór-dhorrdha searc na síor-fhoghla mac mear mór-Mhórna.. <L 256> Díth ar Dhanaraibh cíos ar chineadhaibh, scíos ar churadhaibh fial re fileadhaibh. Flaith nach fír-dhiamhair ar gach tír ba thréan, grian ós glan-fhíodhbhaidh fear faoilidh ailghéan. Duas go ndearbh-fhéile cruas gach comhshláine, mac dian deagh-Dháire triath gach trom-dháimhe. Súr gach síodh-oirir clú nach cáinfithear, grís bheo 'n bhuan-einigh breo nach báithfithear. Féinnidh fearann-mhín céillidhe comhall-ghlóir, béim Ghuill ghlan-ghaiscidh mar thuinn torann-mhóir. Rúireach rionn-ghlórach súileach síor-shluaghach dealbhdha deagh-ghníomhach feardha fíor-bhuadhach. Curadh cruadh-reannach d'ógbhaidh Éireannach; colg luath-bhuilleach Goll borb-bhéimeannach. Flaith na bhfoghail-chreach maith gan mudha gnáth, sruth ar siubhal luath cruth mar chubhar-bhláth. éin-fhear iodh-armach tréan-fhear trom-fholtach, sciath na sceimhealtach cliath na gConnachtach. Ceann sluaigh saor-urraim ágh gan aon fhochain, a ghreas taobh-fhairsing mar threas tréan-tamhain. Feidhm nach feidhm fallsa béim an mór-Ghuill-si, cródha an comhlann-sa mórdha an mear-Gholl-sa. <L 257> <B 1819-55lsc 19T> <U Anaithnid> TIOMNA GHUILL MHIC MÓRNA. A bhean, beir leat mo léine, gaibh umat í is éirigh; triall ar himtheacht a ghruadh-dhearg ghlan, ar maidin tig mo mharbhadh. A Ghuill, cá slighe 'na rachad? mairg bhíos ar beagán carad mar bhean fir nach bí a rath acht bheith gan cheann gan chodhnach. Go longphort Fhinn mhóir na bhFiann mar a bhfuil don dtaoibh so thiar faoidh ann, a bhéal-dearg mhalla le deighfhear do dhiongbhala. Cia an fear lé bhfaoidhfinn féin a Ghuill mhóir ón Maigh réidh, 's do chomh-maith-se thiar ná thoir nach fuighbhinn d'fhear im iomdhaidh. An rogha leat Oisín mac Finn nó Naoise mac Aodha grinn, nó Cairreall fiata fuilteach nó an Cosluath céad-ghuineach. Ní rogha liom Oisín mac Finn ná Naoise mac Aodha grinn; ó do lá-sa, a Ghuill chalma ní háil triath ná tighearna. Do ghabhas don tráigh iathghlain is trém bhuile gan admhail do loisceas an tír mar sin 's do radas maidhm ar a muintir. An India is críoch na Gréige 's críoch Sacsan go mór-thréadach. do phúidhreas cathracha nárbh fhann 's do radas ár bhfear Lochlann. D'fhágbhas an Eadáil gan cheann 's an Almáin gidh gníomh ró-theann, d'fhágbhas an Scadal gan bhrígh is Ínse hOrc gan árd-rígh. Thugas rí na Sorcha tar lear 's braighde i ngéill ó rígh Alban; cíos na gcaol-ríogh so go beacht thugas go cóige Chonnacht. <L 258> Ó Dhia athair go méad do ghleic do ráidh mac árd-ríogh na bhFrancach, do thuit siad agus ní gó le neart mo láimhe i n-aon ló. Caogad dabhach den ór dhearg trí caogaid each bláth binn-ard, fuaireas ó rígh Breatan glic i gcomaoin ar son comhlainn; Cath Caitcheann is cuimhin liom is maidhm Concheann na mbéimionn, díol na ndrong so fó leith is cíos fomhar ar fairrge. Dearg mac Drochuil glan ar chách go ndearnaidh éirleach, do bheanas go beacht de a cheann i bhfiadhnaise slógh bhfear nÉireann. Inghean Chonaráin nár shlim do mharbhas í i gceart comhlainn; thugas bás don inghin eile go n-a hairm gheintlidhe." Deich dtráth fichead beo gan biadh an raibh aon neach roimhe riamh; céad do gach ló led láimh loinn do mharbhais i gcreig chumhaing. Nuair do dheasuigheadar ort na hairde is tú i gcaol chumhang cairrge is gorta an bhídh dod bhrath 's an íota dod shárughadh. Gidh mór gorta an bhídh dom bhrath gidh mór cogadh na gcúig gcath, mó do bhain a gné dem ghruaidh ól an tsáile searbh-ruaidh. Caith na cuirp-se le do thaoibh a Ghuill mhóir ón Maigh Maoin; fóirfidh híota i ndiaidh na bhfear bainne mo chíoch do chaitheamh. Is truagh mar thárla an scéal a inghean Chonaill, ní chéal, comhairle mná thuaidh ná theas ní dhearna riamh 's ní dhéanfad. Muna mbeith na geasa thárla ort a Ghuill mhóir, ó sheang do chorp, d'fhóirfinn híota go beacht le bainne mo chíoch do chaitheamh. Dodhéanfainn fulacht go luath de chorpaibh seanga na sluagh i gcaoi nach beitheá go fann i gcomhrac na bhfiann ró-theann. Mo naoi mbráithre fichead féin 's a marbhadh re neach fán ngréin dodhéanfainn leis síoth annsin le cosc aon uaire m'íotadh. A Ghuill, is doilghe dom féin im thimcheall cúig catha nó sé, i lúib cairrge luime cruaidhe dár dteascadh le haon-uaire. <L 259> Ag sin, a inghean déid-gheal mhín m'aon-eagla ar muir 's ar tír, Fionn is an Fhiann ar ár ndruim i gcaol chumhang carraige. Tiocfaidh mac Smáile mhic Smóil ambárach is iarrfaidh cóir do dhíoghaltas a athar ort a Ghuill na n-arm bhfaobhar-nocht. Aithreach liom gur léigeas díom bheith do sheilg na dtorc ariamh, gan acht draoi dá dhearbhadh dham go ndéanfadh muc mo mharbhadh. Siúd an mhuc adubhradh ann a mhic Mórna na mbéimeann, 's mór do cailleadh gan díoghal a Ghuill chródha na ngéar-lann. Má thigh mac Smáile mhic Smóil ambárach is deireadh dom dháil mar ba mhuc Smáile mac Smóil gidh náireach so le n'innsin. 'S gur dheargas m'arm go mór i gcorpaibh fear mic Tréanmhóir, thugas dóibh fulaing is duagh do mharbhas Cumhall crannruadh. Eochaidh Balldearg mac an Mháil árd-rí Uladh go hiomlán, do ghoineas an laoch dom shleagh d'fhágbhas é fá bhrón ádhbhal. Lugha Lágha i dtigh Teamhrach gidh mór a mhéad 's a mheanma, do ghoineas a scamh lem scín gidh mór fuaireas dá chomaoin. Ní bhfuil sin ar muir ná'r tír i nÉirinn gidh mór an gníomh, nach fuil a bhfala liom anocht acht amháin Cúige Connocht. Ó Olltaibh ní bhfuighim an biadh mo bheith mar táim 'sé a mian; is mó mharbhas dá bhfearaibh ná d'fhágbhas gá mnáibh de mhacaibh. Ní fada mhairfeas mé beo ní liom biadh, deoch ná ceol, ó theasta mo ghné 's mo chreat imthigh uaim go luath, a bhean. <L 260> <B 1788-1859ls 18D> <U Anaithnid> ABHAC BEAG DOBHÍ AG FIONN. Abhac dofuair Fionn feardha dobhí d'fheabhas a mheabhra gach a gcluineadh thiar is toir dobhíodh aige do mheabhoir. Cnú Dhearóil ainm an fhir i nÉirinn níorbh an-aithnid; ionmhain leinbhín fa glic glór dár ba comh-ainm Cnú Dhearóil. Inneosad daoibh, rádh gan locht mar dofuair Fionn an t-abhoc; ba ghein tsochair dofrith ann aon-mhac Lógha mic Eithleann. Dobhámair i bhfarradh Fhinn idir Chrota is Sliabh Ban Finn; dochualamair ceol gan chol ar an bhfód i n-ár bhfarrodh. Dobhámair ag éisteacht ris a cheol níor cheol go n-eisleis; beag nachar chuir sinn 'nár suan an ceol sireachtach síor-bhuan. Annsin dubhairt an rí-ruire Fionn mac Cumhaill Almhuine. "Cá as tige-se, a fhir bhig sheinneas an chruit go caomh-ghlic?" "Tángas ó Shídhe Ban Fionn áit a n-ibhthear miodh is lionn, agus tángas liom go beacht do bheith treall id choimhdeacht." "Dogheobhair seoid is maoine is ór dearg is deagh-dhaoine, óir taithneann liom do dhála is dogheobhair mo lán grádha." Do rad a lámh i láimh Fhinn annsin do ba subhach sinn, is tugmíd hé linn i le do ba caomh ár dtorchairthe. <L 261> Cheithre duirn i n-áirde an fhir trí duirn i n-a chruit chaomh-ghil; mór tairm na bláithe buige binn foghar na caomh-chruite. Do radadh chuige maille cúig oirfidigh na Féinne, gur fhoghluimsead ceol sídhe thall ó Chnaí go caoimhlíne. Díobh sin mac Seannaigh maille Seannach mór agus Doighre; dorónsat foghluim go hán agus dorinne Cúán. Ba cheist le Fionn na Féinne a abhac gan bainchéile, óir níorbh áil don fhior chródha na mná reamhra ró-mhóra. Adubhairt Fionn an flaith mór go dtiubhradh airgead is ór don tí uainn d'fhinnfeadh sin i nÉirinn bean a chosmhail. Adubhairt Scí mac Eoghain óglaoch go n-aigne leomhain "Inneosad, is scéal ádha bean fil a dhiongabhála." "Beir mo bheannacht, éirigh dod thoigh a mhic Eoghain ionmhoin agus innis dúinn tré spéis an chrích i bhfuil re faisnéis." "Éirigh go Teach nDuinn i Mumhain a Fhinn chródha chomhramhaigh. atá ann is oirfidh dhuit inghean dár comh-ainm Bláthnuit." Annsin do thriallsam go tric um fhlaith na bhFiann bhfaobhar-ghlic. go Teach nDuinn d'iarraidh na mná ba mhóide linn ár meanma. Fuaireamair Bláthnuit san tsídhe tugamair linn í go fíor ro fhoiseat thall is tigh mhór Bláthnuit agus Cnú Dhearóil. Tugmaid uinge óir gach fir an líon dobhámair d'Fhiannaibh i gcoibhche na mná gan locht do radadh linn don abhoc. Cheithre duirn i n-áirde an fhir trí duirn 'na chruit chaomh-ghil; áirde an bhean ná an fear ionmhain lánamha láimh-gheal. Lámhdha an domhain ag an mnaoi imirt óir is airgid gan gaoi; laisin bhfear fa mór an modh slóigh an domhain d'oirfidiodh. Ní raibh ríoghan san bhFéinn ná taoiseach ná flaith go gcéill nach tug grádh agus maoine don lánamhain lán-nao dhe. <L 262> Mar dothigeadh doineann dúr ar an bhFéinn fa ríoghdha rún dobhídís ag Fionn fá a bhrat Bláthnuit agus an t-abhac. An tan thigeadh maith don Fhéinn ní cheileadh Bláthnuit go gcéill; an tan thigeadh dóibh olc ní cheileadh ortha an t-abhoc. Nochan fhuil ceol ar talmhain i neach ba mhian le meanmain nár shuaill foghar i dtigh óil acht a gcanadh Cnú Dhearóil. Trí torchairthe is fearr fuair riamh Fionn an flaith féinne fíor-fhial: Bran agus Sceolann gan locht Bláthnuit araon 's an t-abhoc. <L 263> <B 1778-1830ls 18D> A THULACH DO THARRAING SINN. A thulach do tharraing sinn ort, i n-aimsir mhic Cumhaill, coin áille ar iallaibh glana, eich, fianna is fithchealla. Lá dá raibh an Fhiann uile ort, a thulach Almhuine, do-chíd bean san áird anoir gan fear, gan bean 'na fochoir. Léine maoth-shróill fá 'cneas bhláith go gciumhsaibh síoda ór-shnáith, agus brat go n-imlibh óir um an inghin séaghdha seang-mhóir. Dob í an inghean dob áille snuadh ba gheal a déad, dearg a gruadh, ba ghile ná an gath gréine a brághaid fá n-a caoimh-léine. Tig chugainn 'na mnaoi mhánla go foistineach fíor-dhána ar theacht di ar an tulaigh ghlais do rad uirthe buaidh dealbha. <L 264> Suidheas i bhfiadhnaise Ghuill do láimh dheis Fhinn mhic Cumhuill; gach féinneach dár shill a dreach ar a chéile féin níor chuimhneach. "Gabh mo choimirce féin ort, a Fhinn na n-arm n-aidhbhéil, truagh, a laoich, ná léig m'oidhe a fhir nár thréig riamh comraidhe. "A mhic Mórna, gabh mo lámh ó táim im dheoraidhe deagh-mhná, ar hiocht, ar hfheidhm, ar hainciocht a mhic árd-ríogh Fiann Connocht. "Gabh mé do láimh, 'Oisín úir 's a Oscair go mbuaidh deagh-rúin de bhrígh an fhill dorinneadh linn díon mé, a Chaoilte 's a Chairrill. "Inghean an Treoin mise thoir a mhic Cumhaill Almhoine, a bheith i n-aon-teach níor fhaomh sinn is Aodh mac Céadaigh dá chloistin. "Gabhas scéal mór uime sin Aodh mac Céadaigh an uair sin, tré mise gan luighe lais measa an rogha rugas. "Ní fhuil ó chathaibh an Treoin iath ná inse ná oileoin nár iarras a gcabhair uile is mór an t-uamhan aon-duine." Ba ghairid dúinn-ne mar sin is ár n-aire ar an inghin go bhfeacamair ó an muir an té fa háirde i nÉirinn. Léine maoth-shróill fá 'chneas bhláith is ionar easnach ór-shnáith, lúireach uime an ngeal seang ar gach crích mar do thadhall. Dobhí re gualainn an fhir mhóir sciath chorr-dhualach dhearg-óir, fleasc den ór fá n-a fholt ghlan ag an bhfear nár ob bruighean. Do tharraing sé a long i dtír ag teacht chugainn go hain-mhín; dob é an fear mór málda 'na stuadh teine allmhardha. Le fraoch feirge d'Fhiannaibh Finn a theacht mar chaor theine chugainn, fá lúireach catha uaibhreach is tréan-scaball breacht-bhuailteach. Cinn-bheart cloch-órdha séimhidhe ós cionn a aighthe ghil-mhín; éide den tsróll um an bhfear ciumhsa síoda dá cheangal. Dobhí ag Aodh ba mhór séan colg fada leathan-ghéar, dá shleigh chruadha 'na láimh loinn ag teacht fán dtulaigh chugainn. <L 265> Do tógbhadh míle corr-lann timcheall Fhinn nár ob comhlann, míle sciath fa háluinn dreach do tógbhadh ós cionn na tulcha. Cuireas Aodh go mbuaidh neartaidh a lámh fán gcéis chaol-cheannaigh dár threascair an bhean mhánla 'na ceathair caoin cudrama. "An oil ghaiscidh so fuair sinn" do ráidh Oscar mac Criomhthain, "níor briseadh riamh roimhe ar choimirce Fiann Almhoine." Iompuigheas roimhe an fear mór ar an bhFéinn fágbhas mór-bhrón, gabhas an raon céadna soir 's Fianna Éireann dá leanmhoin. Thug Goll go ngné gcaoine rogha urchair an uair sin dár chuir cithleanna ar a thaobh sheang gur goineadh Aodh san treas trom. Tuiteas Aodh san bhfairrge ghlais leis na Fiannaibh mór b'áthas, nó gur dhonn ó ghoin an ghaith gach tonn, d'fhuil is d'fholracht. Tógtar linn an feart fód-fhionn ar an dtulaigh, a Thailginn feart na mná fa saor dreach ós do chionn-sa, a thulach. Dar linn-ne ba mhaith iad A Phádraig na mbachall bhfiar, beannacht ar a n-anam araon tabhair do bheannacht, a naoimh-chléir. <L 266> <B 1715-1829ls 18T> AOIS FLATHA NA FÉINNE. I gceann a naoi mbliadhan fuair Fionn ceannas ar Fhiannaibh Éirionn ó Thadhg mac Nuadhad na n-each, rí gan uaill gan eiteach. Sé fichid bliadhain fá dhó is deich mbliadhna nísa mhó saoghal Fhinn fá bhuadh 's fá rath, fá bhreith géill ó gach árd-fhlaith. Dob é saoghal Oisín mhic Finn trí chéad bliadhain go haoibhinn seacht mbliadhna déag fá dhó mí, seachtmhain agus aon ló. Fiche bliadhain is a hocht déag saoghal Oscair agus ní bréag, gan troigh ar ais ag cur catha 's ag breith giall gach aon fhlatha. Trí bliadhna déag ar dhá chéad saoghal Chaoilte na mór-thréad ón ló rugadh an fial fionn gur báthadh é i Liathdrom. Naoi bhfichid bliadhain go beacht saoghal Chumhaill fa mór neart; cíos an domhain ina dháil do go humhal dá thógbháil. Ceithre céad bliadhain agus mí saoghal mhic Mórna fa maith gnaoi nár leig aon neach siar ná soir uadha gan comhrac aon-fhir. Seacht bhfichid bliadhain fá sheol saoghal Chonáin mhallachtaigh mhóir ag iomarbháidh idir an bhFéinn ag bualadh duirn le do-mhéinn. Sé fichid bliadhain 's a dó-dhéag saoghal Mhic Lughach is ní bréag; ar ghail, ar ghaisce ar ghreann aon-bharr áighe na hÉireann. <L 267> Ocht bhfichid bliadhain le suirghe saoghal Dhiarmada uí Dhuibhne; naoi mbliadhna don mhacaomh óg le cluiche lúibe 's liathróid. Cúig fichid bliadhain is dearbh linn saoghal Chairrill† mhóir †mhic Finn, ní dhearnaidh ris comhrac lann neach nár bhuain Cairreall a cheann. <L 268> <B 1819-55ls 19T> <U Anaithnid> CAITHRÉIMH FHINN MHIC CUMHAILL. Dursan tuitim an t-eo óir, Fionn mac Cumhaill mhic Tréanmhóir, ár maoin, ár muintear, ár maith, Ár n-eo, ár n-urradh, ár n-árd-fhlaith. Ar n-eolach, ár dtreorach teann, ár gcuinge calma cómh-theann, ár ngein saor-shochrach sluaghach, ár saoi amhra iol-bhuadhach. Ár bhflaith séaghainn, ár saoi ár mbreitheamh, ár ndruadh, ár n-árd-rí, ár gceann cumhdaigh, ár sliocht slóigh Fionn mac Cumhaill mhic Tréanmhóir. Dá chéad bliadhain go mblaidh is fiche bliadhain gan tláithe, righe Finn, fa fada a ré gur torchradh é ag Léim Aoife. Deich mbliadhna 'na rígh go raith dobhí Oisín 'na árd-fhlaith, nó gur ghabh Fatha an tír 's gur thréig siad an Fhiann Oisín. Seacht rí déag, lán-mheabhair liom do ghabh righ-fhéinnidheacht Éireann; dob fhearr Fionn ná iad uile caithmhileadh árd Almhuine. Dob é Fionn an cúigeadh laoch uallach forasta fíor-ghaoth, dob fhearr dealbh agus dreach dob fhearr eagnamh is oineach - Lugha mac Céin mhic Cáinte anall Cúchulainn agus Conall, Lugha Lágha fa gheal dreach is Fionn ua Baoiscne arm-ghlan. Cúigear dob fhearr gaisce glan dá dtáinig ar tuinn talmhan de shluaghaibh Inse Ealga do chinn siad i gcaoin-chearda - Éireamhóin mac Mileadh mhóir Iughoine d'éis Éireamhóin, Aongus tuirmheach, fuirm ndil Conaire is Fionn ua Baoiscne. <L 269> Cúigear is féile fríth ariamh dob fhearr um ór agus um biadh, ba chaoimhe le cáirde i leith is nár thláth le heascáirde - Lugha nár lag is Aongus áin Cú na ceardchan cath-ruadh áigh, Conaire caomh-ghlan, cruth nár chlaon Fionn is Mac Luigheach i n-aon raon. Cúigear druadh is fearr táinig chum na hÉireann mar áirmhid, is meabhair liom-sa go beacht a bhfaisnéis 'na ndraoidheacht - Cathbhadh Badhna ó Shídhe Badhna is Cathbhadh draoi deagh-amhra, Ciothruadh mac Fíor-chaogaid chaoimh Mogh Ruith is Fionn i bhFormaoil. Cúigear file, uaisle an dream is fearr thárrthuigh iath Éireann, is meabhair liom-sa go beacht a bhfaisnéis 'na bhfilidheacht - Cairbre file fuair tar lear is Aimhirgin Inse Gaedheal. Feircheirtne réidh, Labhraidh Lorc Mogh Ruith is Fionn faobhar-nocht. Cúigear leagh, lí n-amhra is fearr táinig go Banbha; gidh cian atáim-se dá n-éis is meabhair liom a bhfaisnéis - Miadhach is Oirmhiadhach dréim dreacht 's a sean-athair Diancheacht, Gabhrán, liagh, tar muir anoir is Fionn ua Baoiscne barr-ghloin. Cúigear gabhann gaoth-ghlan grinn is fearr táinig i nÉirinn, is fearr dá gcuala gan eacht agus dobhí re gaibhneacht - Gaibhnean mac Eithleann go mblaidh agus Gaibhneann mac Loirgnigh, Greasach mac Néalaigh go n-aoibh Glan-ghrealach is Fionn Formaoil. Cúigear ceard le ceardacht ghlain is fearr táinig go Teamhraigh, is fearr dá gcuala gan eacht agus dobhí le ceardacht - Creidhne, ceard, cruth-ghlan caomh Dáileamh dháileas gach n-aon, Eocha Ealga díon go n-aoibh Aodh Ealga is Fionn Formaoil. Cúigear tiompánach gan bhrón do thárrthuigh Banbha na mór-shlógh, is fearr chuala gan eacht is dobhí le tiompántacht - Lugha Lámh-fhada sonn go soin agus Suanach mac Seannoigh, Greasach guth-bhinn tar gach n-ádh Fionn féin agus Manannán. Cúigear crutaire gan bhrón thárrthuigh Banbha na mór-shlógh is fearr chuala gan eacht is dobhí le crutaireacht - Lugha Lámh-fhada sonn go se is Craiftine, crutaire, Seannach ua Doighre dá dheoin Fionn féin is Cnú Dhearóil. <L 270> Cúigear séaghainn re suirghe is fearr thárrthuigh rem chuimhne, agus is mó fuair de mhnáibh ó iath Éireann go hEaspáin - Cearmad Milbheoil, clú go mbuadh Naoise mac Uisneach arm-ruadh, Fiamhain mac Forra sonn de Fionn agus Diarmaid ua Duibhne. Cúigear eolach mara mín is fearr thárrthuigh muir is tír, is fearr ad-chuala frith ibhfus agus dobhí le heolus - Manannán mór-ghlonnach an áigh Cuireog inghean Mhanannáin, Ciabhán Casmhongach na gcreach Fionn is Breacán builleach. Cúigear is gaoithe um chéill ghrinn dá raibh i n-aon-tigh i nÉirinn. Fitheal is Flaithrí, a mhac Fionn, Ailbhe is Cormac. An cheist do-ghnídís tré chéill is prap d'fhuascladh Fionn féin; an cheist do-ghníodh Fionn na bhfleadh neach den cheathrar ní scaoileadh. Tréan-fhear é ar neart nglonn cuingidh catha agus comhlonn, cléireach ar chreideamh a ndé agus fáidh ar fhírinne. Níor éarastar duine riamh um ór, um airgead, um bhiadh, ní mó do athchuinghe neach gémadh líonmhar a oineach. Dá mbeith seacht dteangtha im chionn go bráth nocha tiocfadh liom ar fhlaitheas fhir na learg lán maitheas an ríogh do ró-rádh. Is mise Caoilte croidhe d'éis na laoch gan lúthmhaire; coimirce ríogh an talmhan truim ar anamain an ríogh rádhaim. <L 271> <B 1814-59ls 19T> LAOIDH BHINNE BOILBIN. A Bhinn Boilbin is dubhach indiu, a bhinn ba chaoin 's dob fhearr cruth; an tan sin, a mhic Calpruinn, dob áluinn bheith ar a mullach. Dob iomdha cú agus giolla gáir bhuabhall agus gadhar bhíodh ar do lios, is laoch láidir a bhinn árd na gcomhlann. Bhíodh lán de chorraibh san oidhche is cearca fraoich ar a sléibhtibh le chéile is ceol éin beig dob aoibhinn bheith dá n-éisteacht. Gáir na ngadhar ann a gleanntaibh an macalla dob iongantach; 's gach aon den Fhéinn dobhí 'láthair a gcoin áille ar a n-iallaibh. Dob iomdha cnuastóir coille de mhnáibh fionna na Féinne agus caor de bhlas cumhra sugha craobh agus sméara. Móineóga caomha corcra biolar fochan is gleorán. is ingheana cas caol-fhionna ba bhinn fuaim a n-orgáin. Ba ádhbhar a bheith meanmnach bheith ag féachaint 's ag éisteacht le gáir uaigneach an fhiolair is le cannrán na ndobhran; Is le comhrádh na sionnach an lon dubh ar inbhear sceiche 's í ag seinnim go fír-bhinn dearbhaim duit go mbadh áit aoibhinn. Bhíomair-ne ar an gcnoc so seacht gcatha na Féinne; anocht is tearc mo charaid is nach truagh leat mo scéala. <L 272> <B 1789ls 18D> <U Anaithnid> LAOIDH AN CHLUIG. "An bhfuil ag Pádraig de chléir aon neach d'inneosadh dom féin créad iad na comhachta cain lér dhíbir sibh na deamhain?" Ráidh easpog Seagad nár lag "Inneosad duit mar tháinig an clog lér fóireadh ár mbroid fare comhachta Phádroig. "Trí caogaid arcaingeal grinn tháinig as tigh neimhe chugainn anuas le clog na bhfeart go Pádraig dá choimhdeacht. "Ní raibh arbhar aca i dtuar ní raibh bainne i bhféar-chluain, ní mó dobhí cnuas ar choill ria teacht Phádraig i nÉirinn. "An chéad bhuille den chlog bhinn thug Pádraig ar an gceolán mbuadh leis do chuir arbhar i dtuar sugha is ola i bhféar-chluain. "An dara buille den chlog bhláith thug mac Calpruinn dá dheas-láimh lacht i mbuar is cnuas ar choill arbhar i dtuar, éisc ar linn. "An treas bhuille thug nár lag do dhíbir na deamhain arracht bhí cruinn roimhe ar an gCruaich chuir iad uile ar anbhuain. "Go log na ndeamhan amach do chuir iad uile go baileach; níor leig deamhan siar ná sair ó shin díobh gan báthadh. "Dar do láimh-se, 'Oisín mhic Finn gidh taoi id sheanóir i gCruimghlinn, ní chuirfeá iad uile amach mar do chuir an corr-chléireach." Adubhairt Oisín go prap de ghuth mhór is é i n-ainreacht - "Brisfead ar do cheann do chlog gidh taoi i bhfiadhnaise Phádroig." "Is maith liom tú bheith gan súile a Oisín, ó taoi droch-mhúinte; mairg dobheir onóir doit mar do-bhéarthaí do rígh nó d'easpog." <L 273> "Ní fiú m'onóir-se féin - mairg dogheobhadh aisti toibhéim - ar bheagán bídh agus dighe ag tráthaireacht 's ag urnaighe." "Ní holc th'onóir-se amháin - seacht bhfichid bairghean d'arán fá n-a n-uirinn d'iasc is d'fheoil olc a labhras tú, a sheanóir." "Dar an uirghill so ním leat nár fhaoidhe mé í do shagart go mb'fhearr liom sprúilleach tighe Fhinn agam ná bhur gcomhroinn." "An é sin fiadhach na gcnoc agus cnósach na ngarbh-phort agus ifreann fá dheireadh ar scáth bhur ndroch-chreidimh." "Ní headh acht fíon agus feoil tosach cuirn agus comh-óil dogheibhinn, agus miodh misce gidh maoidhfeadh sibh-se orm-sa. "A mhic Calpruinn fhéil cá bhfeacais leithéid Fhinn féin ag teacht chugaibh thiar ná thoir agat ariamh nó an bhfuil?" <L 274> <B 1766-1859ls 18L> AOIBHINN CHAITHIM AN BHLIADHAIN. Aoibhinn chaithim an bhliadhain, is mé Diarmaid ua Duibhne, an lá nach díolaim cliara bím ag fiadhach lem ríghne. Lá dom is mé im aonar i mBinn Éadair mhic Éadghaoith, tárla dom le hucht nóna dá laoch óga go n-aon mhnaoi. Do ráidh mé: "Críoch bhur gcúise labhraidh liom-sa, a dhís tréanfhear; cá tír díbh nó cá talamh nó'n libh ghabhas an aon-bhean?" "Le rígh Alban ár gcoimhmeas dochuamair loingeas Francach 's do marbhadh linn, gér chéim dheacair cheithre céad d'fhearaibh Alban. "Mór díobh nár áirimh sinn-ne do marbhadh linn-ne an lá sin, do thuit linn an rí féinne ag so a chéile do láthair. "Cia tusa féin, a mhacaoimh lór linn a gcanmaoid díbh-se?" "Ní gnáth m'ainm ar iarraidh is mé Diarmaid ua Duibhne. "Is liom ón bhFéinn mír churaidh buadh riamh ní rugadh orm; seisear agus aon-bhean eile mo dhíol feise gach nóna." "Tocht ar do bhéal, a Dhiarmaid nílmíd led bhriathraibh ag éisteacht; dóigh linn gur bréag a chantaoi dar linn ní bhfaghthaoi aon bhean." "Dodhéan-sa connradh libh-se nach tugbhair fós d'bhur n-aire, gibé leanfaidh sí ón láthair sealbh na mná do bheith aige." Annsin gluaisid ón dtulaigh an triar curadh 's an aon-bhean; 'sé comhrádh do chan sise "Soraidh libh, a dhís tréan-fhear." Do ghluais sí liom-sa an aon-bhean tar meas na déise fial-mhac; dobhí gan cheas im pháirt-se gur chaith ráithe 's trí bliadhna. Ag sin deireadh mo dhála ris an mnaoi mánla mbéil-bhinn; ní mé aon-fhear do mealladh bím sealad ag gach aon mhnaoi. <L 275> <B 1782-1818lsc 18D> LAOIDH DHIARMADA UÍ DHUIBHNE. Tabhair éin-digh dhamh-sa, a Fhinn, a dheagh-mhic chródha Cumhaill; fuaireas olc mar fuair Naoise ó thorc ruadh na comh-aoise. Créad fá dtiubhrainnse digh dhuit créad fá bhfóirfinn do dheacair is nach ndearnais riamh mo leas nach dearnais 'na dhiaidh m'aimhleas? Do ba mhaith dhuit mé, a Fhinn dob fhearr duit fós go mairfinn, an tan dobhí an Déid-gheal dod ghoin is tú i n-éigean gabhaidh. Dá mb'é an uair dobhí sin Déid-gheal dearg-bhéil dod iomghoin do thréigeas mórán dem fhuil digh den fhuarán damh tabhuir. Dobhí i gcath Sléibhe Suibhne dachad is fiche céad fear, agus deich gcéad 'na bhfarradh is ní fearrde a chuimhne. I mBruidhin Chaorthainn is tú ar láimh ba mhaith duit mo theagmháil dod chosnamh, a Fhinn, ar gach goil is mé i gcoscar 's i n-iorghoil. Bíodh chum Oisín mac an ríogh bíodh chum Oscair na mór-ghníomh; bíodh chum maithe na Féinne gur mhaith dhuit mo chomhéirghe. Is mé dalta Aongais an Bhrogha dobheireadh rogha an urchair; do mharbhainn fear re fogha truagh m'oidheadh ar Bhinn Gholbain. Cuimhin liom lá i gCeis Chorainn Cairbre romhainn 's a mhuintir; Fionn 's an Fhiann 'na dhiaidh truagh m'oidheadh ar Bhinn Gholbain. Truagh m'oidheadh-se ar Bhinn Gholbain is mé ar deireadh mo nearta; gidh mise mac uí Dhuibhne slán uaim don tsuirghidh feasta? Dá gcluineadh mac na flatha na créachta so ar mo dhéad-sa badh cruaidh leis an bhfial fholt-fhionn badh holc le hOisín m'éagsa. <L 276> Dá gcluineadh mo mhná suirghidh mo thuirse tar éis m'eachtra; ní cian go ndeacha mise tóg mo lighe is mo leachta. Dá n-ibhinn Bóinn is Bearbha faraoir! níorbh fhearrde m'aigneadh; do thréig mé mo ghal 's mo ghaisceadh tabhair dom digh feasta nó ná tabhair. <L 277> <B 1800-49ls 19T> <U Anaithnid> TRÁCHT AR LEABAIDH DHIARMADA. Ag so 'n leaba i mbíodh Diarmaid fá mbídís Fianna Cumhaill, agus Gráinne inghean Chormaic mac oirdhearc uasal mic Cuinn. Ionmhain laoch dobhí san iomdhaidh níor thearc bíodhbha dá fhógradh, ua Duibhne na sleagh slíom-ghlan leannán séimh-ghlan ban Fódhla. Ioldánach Éireann uile cumhachtach maighe Meidhbhe, dalta grádha Aonguis an Bhrogha tréan-fhear go rogha ndeilbhe. Snámhaidhe caol-locha Tibre guais-sheabhac iarthair Éireann, cuarduightheoir Leithe Mogha darna rogha na Féinne. Mac uí Dhuibhne ó Dhún Maighe ba shámh le mnaoi a shamhail, an dearg-dhála ón tseang fhada ag so 'n leaba i mbíodh Diarmaid. Lon Doire an Chairn. Binn sin, a luin Doire an Chairn, ní chualas i n-áird san mbith ceol ba bhinne ná do ghuth agus tú fá bhun do nid. Aon-cheol is binne fán mbith mairg nach éisteann ris go fóill; a mhic Calpruinn na gclog mbinn 's go mbéarthá arís ar do nóin. Agat, mar atá agam féin dá mbeith deimhin scéil an eoin dodhéantá déara go dian 's ní bhiadh t'aire ar Dhia go fóill. I gcrích Lochlann na sreabh ngorm fuair mac Cumhaill na gcorn ndearg an t-éan do-chíthí anois ag sin a scéal duit go dearbh. Doire an Chairn an choill úd thiar mar a ndeindís an Fhiann fos; ar áille is ar chaoimhe a crann 'seadh do cuireadh ann an lon. <L 278> Scolghaire luin Doire an Chairn búithreadh an daimh ó Fhaill na gCaor, ceol lé 'gcodladh Fionn go moch lachain ó Loch na dTrí gCaol; Cearca fraoich um Chruachain Chuinn feadghail dobhráin Druim Dá Loch, gutha fiolair Ghlinn na bhFuath longhaire cuach Chnuic na Scoth; Gotha gadhar Ghleanna Caoin is gáir fhiolair chaoich na sealg, tairm na gcon ag triall go moch isteach ó Thráigh na gCloch nDearg. An tráth do mhair Fionn 's an Fhiann dob annsa leo sliabh ná cill, fa binn leo-san fuighle lon gotha na gclog leo níor bhinn. <B 1818-45ls 19T> Beannacht ar lucht an tSíodha. Caoilte cct. ag fágbháil slán agus beannacht ag lucht Síodha Easa Ruaidh iarn-a lán-leigheas le Béibhinn, bean sídhe an leasa sin. Beannacht ar lucht an tsíodha, idir rígh agus ríoghna; slán bith-shlán don chuire chas, fuaireas uile a n-óglachas. Maith mo thuras is an tsídh dá bhfuaireas ann miodh is fíon, feabhas a mban 's a bhfear de binn ceol a n-éanlaithe. Maith mo thurus isin sídh fuaras ann faeilte gan fhích feabhus a fer 's a flatha is a n-étach n-ildatha. Beannacht ar Bhéibhinn gan chiadh inghean Ealcmair, mo bhainliagh; is maith a ciall is a croth fágbhaim ibhfus mo bheannocht. <L 279> <B 1778-1855ls 18D> <U Anaithnid> TRUAGH LIOM TULACH NA FÉINNE. Truagh liom tulach na Féinne, bheith ag cléircibh fá dhaoirse; is dána do lucht na mbachall suidhe i n-ionad Chlanna Baoiscne. Cumhain liom, a Ráth Chruachan bheith fád bhruachaibh go súgach; beag do saoileadh mar thairngre an Tailgeann ar do mhullach. Dob iomdha sciath agus sleagh cú agus gadhar fád mhullach gidh tharlais, a chnuic na Féinne fá chléircibh is fá bhachallaibh. A fhir an trostáin bhuidhe doní an suidhe sonnda, is maith dhuit nach maireann Conán dodhéanfadh donán gan ceann díot. A fhir an chluig, mar shaoilim dá mbeadh Díorrang 'na bheatha dobheadh do chlog 'na réabthach thall fá éadan an chairthe. A fhir na bachaille cruime gidh is tusa an duine dána, dobheadh do bhachall 'na bhroscar dá mbeadh Oscar do láthair. Dá maireadh mac uí Dhuibhne a fhir na luirge croise, dobheadh do lorg 'na min-mhíribh briste fón gcairthe cloiche. Dá maireadh an dias dathamhail ní bheadh t'athmhaoin ag cléircigh - Fionn Bán is Mac Lughach truagh liom tulach na Féinne. <L 280> <B 1814-59ls 19T> <U Anaithnid> MOLADH BINNE HÉADAIR. An Chéad Fhile: Aoibhinn bheith i mBinn Éadair, fír-bhinn bheith ós a bán-mhuir; cnoc lánmhar longmhar líonmhar, beann fhíonmhar fhonnmhar ághmhar. Beann i mbíodh Fionn is fianna beann i mbíodh cuirn is cuacha, beann dá rug ua Duibhne dána lá, Gráinne de dhruim ruaga. Beann is tom-ghlan gach tulach is gach mullach comhghlas corrach, beann bhileach mhongach bheannach cnoc creamhach cnódhach crannach. Beann is aoibhne d'úir Éireann glé-bheann ós fairrge faoileann, a tréigean is céim chruaidh liom beann† áluinn †Éadair aoibhinn. An Dara File: Minic fán maoilinn mhongaigh laoch is laoidheang gan laige; go lomaid bord a luighe luinge re tonnaibh úra árd-fhaille. Ar áille a magh 's a mór-bheann 's a feorann ós tuinn tséaghainn, go ró-chluain Chairn† chaoimh-†Fhinn ós brú aoibhinn árd Éireann. An Treas Fhile: Beann is aoirde ná gach tulach a mullach comhghlas corrach, beann mhíolach mhongach mhangach cnoc crannach creamhach corrach. Chítear ded mhaoilinn mhongaigh longa 's laochradh dá leadradh; baintear clár a taoibh luinge de bhrígh buille árd-aille. Is mairg an banna bristear le faobhar fuinnimh bhur dtaistil 's go mbriseann tonn le tréan-osna easna isna longaibh lasta. <L 281> <B 1778-1844ls 18D> <U Anaithnid> A THULACH ÁRD AOIBHINN-SE .I. LAOIDH TULCHA NA BHFIANN. A thulach árd aoibhinn-se gus tigdís Fianna fionna, fa gnáth longphort lán-ádhbhal ort, is gasraidhe giolla. Fa hí ár gcuid re comhaireamh thigmís ar mhághaibh míne sméara sciamhdha sceachóra cná de chollaibh Chinntíre. Maotháin drise deilgnighe gasáin creamha gan críonaidh, do chaithmís gach Bealtaine buinnéin bhláithe fír-bhiorair. Eoin a doiribh diamhaire ro roichdís fulacht Féinne, toghmaill bhreaca Bhearramhan nid bheaga a beannaibh sléibhe. Bradáin luatha a Linnmuine eascona Sionna saoire, coiligh feadha Fidhrinne dobhráin a diamhraibh Daoile. Iascach mara muiridhe a críochaibh Baoi is Béirre, meadhbhán Faoide fíor-ghlaine duileasc a cuantaibh Cléire. Snámh na loingse lochaidhe fa minic ag Mac Lughach; thigmís sluagh is sochaidhe ar do thaoibh thall, a thulach. Mise is Oisín oll-bhladhach théighmís i gcoraibh curach; fuaireas gáibhthe glas-mhara i dtimcheall tonn is tulach. <L 282> <B 1778ls 18D> GUTH GADHAIR UM CHNOC NA BHFIANN. Guth gadhair um chnoc na bhFiann, ionmhain liom an sliabh fá bhfuil; fa minic linn fulacht Fiann idir an sliabh agus muir. Annso dobhíodh teaghlach Fhinn gasra lér bhinn gotha téad; ba ionmhain liom an bhuidhean mhear dothigeadh ar feacht mór-gcéad. Dar liom fa sochraidh sealg mór damh ndearg do thuit le'r n-áigh; iomdha cú dath-bhallach dian ag toigheacht san tsliabh 'nár ndáil. Bran agus Sceolann go scéimh a choin féin i láimh an ríogh; dob ionmhain le Fionn na coin ba mhaith a ngoil is a ngníomh. Cnú Dhearóil i n-ucht an ríogh deagh-mhac Luigheach fa caomh cruth is é ag seinm cruite d'Fhionn an fear fionn ba ró-mhór guth. Gach taoiseach naonbhair san bhFéinn dothigeadh féin chum an ríogh do chomóradh na sealg mór do-níodh an slógh i nDruim Chaoin. Caogad damh ba líonmhar beann is é do thuit ann lem rígh mar aon le seacht gcaogaid torc gidh atáim anocht gan ní. Longphort do lucht Rónáin ruaidh ar an taobh-se thuaidh den ghleann; ba shochraidh an fulacht fiann do-níodh an Fhiann i n-ionadh beann. Clanna Mórna fa buidhean mhear Clanna Ceit den taobh so theas minic bheiridís gleo cruaidh minic thigdís fá bhuaidh as. Fuireann agus fosach na bhFiann Feargus fa mín gus; fiann Breatan na fir fa tréan an bhuidhean fear fa binn guth. Dochuala guth gadhair dheirg ar an leirg láimh leis an tsruth, do thógaibh tonna mo chinn faoidh an ghadhair is binn guth. Is mé Oisín mac an ríogh is fada ó do chríon mo chruth; gidh atá mo chroidhe go tinn nocha linn nach binn an guth. <L 283> <B 1818-59ls 19T> <U Anaithnid> BEARRACH BHREAC, ÓN, BEARRACH BHREAC. Caoilte mac Rónáin cct. ar bhás Bearraighe Brice inghean Chais Chuailnge. Bearrach Bhreac, ón, Bearrach Bhreac, inghean Chais Chuailnge, mo shearc; do ba ríoghan fhuilt bhuidhe, fa bean díoghla deagh-dhuine. Do marbhadh í ar an tráigh dob é sin an gníomh neamh-cháir; do radadh teine 'na dún dob é an fhoghail go mí-rún. Trí chéad sciath i n-a tigh thall trí chéad brannamh is fithcheall is trí chéad bleidhe re hól fris a dtabhartha dearg-ór. Nochar éar sí duine riamh fa maith a cruth is a ciall; an bail i ttá a leacht go mblaidhe fris a ráidhtear Feart Bhearroighe. <B 1839-59ls 19L> TRUAGH LIOM OIDHEADH CONBICE. Caoilte cct. ar bhás Conbice .i. cú ghrádhach le Fionn mac Cumhaill, noch do bháith Goll mac Mórna le holc ar Fhionn, mar leanas: - Truagh liom oidheadh Conbice cú bheag ba lór nglaine; ní fheaca ba chrobh-ghlice i ndiaidh muice ná aighe. Saoth liom oidheadh Conbice cú bheag an ghutha ghairge; ní fheaca cú ba mhire ag marbhadh daimh gan chairde. Saoth liom oidheadh Conbice ós tonnaibh árda uaine; a hoidheadh ba comhraimhe a bás fa lór do thruaighe. <L 284> <B 1819-44lsc 19T> MAIRG FÉINNEACH ATCHUALA AN SCÉAL. Fionn mac Cumhaill cct. ag smaoineamh ar 'olcas do chuir sé a óige agus giorracht na haimsire dobhí aige le caitheamh ar an saoghal so, agus ag réimh-innsint geineamhain Chiaráin naemh. Mairg féinneach atchuala an scéal iar dteacht dúinn go Snámh Dá Éan - oidheadh Chonáin Mhaoil den Mhuigh agus oidheadh Fhirdomhuin. Druim nDiamhair, ón, Druim nDiamhair a ainm so gus na Fiannaibh, Druim nÉana ó shin i le d'éanach Fhinn is na Féinne. Is amhra an ghein béarar ann de dheoin Ruire na ró-chlann, nac diongbhála Ríogh Neimhe aingil ag a fhurnaidhe. Budh eisidhe Ciarán cáidh is é béarar san rí-ráith; geabhaidh leath Éireann maille mac an tSaoir a Muirtheimhne. Roichfidh foghlach a chille bás obann do ruadh-rinne, creachadh is riaghadh gan rath agus ifreann íochtarach. Adeirim-se ribh-se dhe is fíor dom an fhaitsine, creidim Athair agus Mac is Spiorad Naemh i n-éinfheacht. Ailim flaitheas Ríogh Nimhe is fearr iná gach fine; an Rí rom-chuir ar cairde ním-leigfe fó bhith-mhairge. <B 1818lsc 19T> COMHAIRLE FHINN MHIC CUMHAILL do Mac Lughach. A mhic Lughach, mo chomhairle gabh, má 's é hórd an t-óglachas, gurab súgach teaghlach tréan, bí go doiligh i ndroibhéal. Ná buail do choin gan ciona ná lí do bhean go bhfionnair; ná bean le cléireach i gcath ná tréig an teagasc tarbhach. Dá dtrian do mhíne le mnáibh is le heachlachaibh urláir, re haos dána is déanta duan nár badh dian le daoscarsluagh. <L 285> Ná himdhearg duine má cáidh ná déin le cléir iomarbháidh, ná ró-tháirigh i maille ar amaid ná ar dhroch-dhuine. Ná tabhair-se bréithir mhóir ná habair nach tiubhra cóir, fearr gan a rádh go teann muna dtí díot a chomhall. Ná tréig-se tráth do ruire go braith an gcéin bhus leacaidhe, ar ór ná ar airgead bith cé ná tréig-se do chomairce. Ná rad buan-scéala bréagach ná rad labhartha luadh-bhéadach, gidheadh hiomdha do chneádha ná rad dod bhíodhbhadh sádhaile. Nárab diúltach tú um bhiadh nár badh caomhthach duit ainbhfial, furáil ar mhaith is ar shaith gaibh eagna ó gach árd-fhlaith. Nárab siubhlach tighe an óil nárab iongnadh ar sheanóir, ná bean re claoine gan chóir ná bean re duine dearóil. Ná hathbhuail-se duine marbh gidh dorinn leat gleo glas-gharbh; adeirim riot gan fuaradh gan an fear marbh d'athbhualadh. Déan ró-éifeacht re teagasc déan dá réir go deagh-tharbhach, dóigh ní fheadrais, mór an modh nach beadh t'eascara id fharodh. Déana héadach, déana harm ná bí i ngleo ghlas-gharbh, ná déana dlighe gan rath ná déana do mhíne, a Mhic Lughach. <B 1819-59ls 19T> TÚ SIN, A DHRUIMDEIRG DÁNA. Fionn mac Cumhaill cct, ag fostadh óglach dá mhuintir dobhí ag imtheacht uaidh. Tú sin, a Dhruimdeirg dána, a oirdhearc na hurbhádha; gidh taoi ag imtheacht indiu is dubhach liom ceileabhradh. Do radas duit ag Áth Cró trí caogaid uinge i n-aon ló, lán mo chuaich i gCarn Ruidhe d'airgead agus d'ór bhuidhe. An cuimhin leat ag Ráith Naoi dá bhfuaireamair an dá mhnaoi agus duadhamair na cná mise ann agus tusa? <L 286> <B 1778-1838lsc 18D> <U Anaithnid> TAISCE NA BHFIANN. Atá fá thonnaibh na dtonn leac fá bhfuilid laochra lonn; atá fá n-a grinneal go cóir deich gcéad uinge den ór. Atá fúithe fán taoibh theas caogad lúireach garbh-ghlas, caogad coire, caogad srian fúithe, is caogad caol-scian. Atá fúithe fán taoibh thiar fá an taoibh a luigheann grian, trí fichid cuach óir gan oil fúithe 's gloine geal airgid. Atá fúithe fán taoibh thoir caogad cupa comh-sholois, caogad bos barr-gheal mín fúithe, agus caogad claidheamh. Atá fúithe fán taoibh thuaidh corn dearg-óir mic ríogh Norbhuaidhe; meádhchan ríogh den airgead bhán fúithe, agus mac Cúán. Beagán eile fút-sa thiar a leac fhionn-ghlas dhonn-liath, barrbuabhall is fithcheall Fhinn fút-sa, is cruit téad cheol-bhinn. Uaigh gach taoisigh chráidh mo chroidhe a bhfaicsin, a cléirigh cháidh; inneosad mar is feasach dom gach uaigh atá ann gach áit. Atá fán tulaigh so fúinn fear a bhíodh i mbroid de ghnáth: Conán fear scaoilte gach rúin fán tulaigh so fúinn atá. Atá fán tulaigh so theas mac uí Dhuibhne, cneas mar bhláth, fear nár éimigh neach fá neith acht go mbeadh aige 'na láimh. Atá fán tulaigh so thiar an fear ba mhian leis na mnáibh, Mac Rónáin na n-iomad sciath fán tulaigh so thiar atá. <L 287> Atá fán tulaigh so thíos an fear dobheireadh cíos tar sáil Mac Lughach fear coiscthe gach laoich fán tulaigh so thíos atá. Atá fán tulaigh so thoir Oscar glic na n-arm n-áigh, fear traochta gach laoich i dtroid fán tulaigh so thoir atá. Atá fán tulaigh so thuaidh mac Cumhaill ba chruaidh i gcomhlann, mac inghine Thaidhg dhéid-ghil nach tug bréithir nár chomhall. Imtheacht ar a sliocht gan lorg clann curadh na gcoscar gcruaidh; rachad-sa gan mhoill 'na measc is scaoilfead go prap an uaigh. <B 1818ls 19T> <U Anaithnid> AG SO AN FEART I BHFUIL FIONN. Ag so an feart i bhfuil Fionn, nochan eadh nach cuimhin liom; Muireann máthair an mhic mhóir, bean do Chumhall mac Tréanmhóir. Oisín mac Finn, fear go ngail ro geanair i gCluain Íochtair; inghean Deirg a mháthair mhaith torrach naoi mís ón mac-fhlaith. <L 288> <B 1750-1821ls 18L> <U Anaithnid> LAOIDH AN AMADÁIN MHÓIR. Dochuala scéal uaibhreach gan bhréig ar óinmhid dá ngéillid slógha - fear meanmnach nár dhearg air arm dár chomh-ainm an tAmadán Mór. Críocha an domhain do ghabh sé - an fear nár thréith 's dobhí borb - ní de threise sciath ná lann acht neart a bhall 's a dhá dhorn. Leanamhain fhada do-ní sé gurbh iomdha laoch ar ar ghabh smacht; scéal beag gearr 'na dheireadh thall is tuigtear ann nach raibh sé lag. Lá dá gcualaidh an tAmadán Mór go raibh ag Rígh Lochlann 'na dháil an bhean ba bhreághtha dreach is scéimh dá raibh ar an saoghal le fagháil. Do ghluais air de lom-lúth go faithche na Beirbhe tráth, chun amharc d'fhagháil ar an mnaoi ba bhreághtha bhí aige le fagháil. Thárla óglach garbh fionn air ag siubhal cois na trágha; d'fhiafruigh de an tslighe 'na bhfuigheadh radharc ar an ríoghain mhná. D'innis do go raibh sí i gcúirt daingean chumhdaigh cois na trágha 's go raibh seacht bhfichid laoch calma 'na ngárda sheasaimh dá coimeád. Do ghluais an fear mór go dian luath go ndeachaidh de rith 'na measc; fiafruigheas scéala díobh go humhal cia an chúirt 'na raibh an bhean. Do labhair Feargus mór go hárd "Créad is fáth dod lorg bhaoth? ar ór 's ar airgead an domhain ní bhfaghthá labhairt ná dul 'na gaobhar." "Dá mbeith 'fhios agam cá bhfuil an bhean is áille gné, dreach is cló, <L 289> gan cead duit-se ná díbh go léir níorbh fhada an chéim go mbeinn 'na comhair." "Dar do láimh, a óglaigh mhóir ar son do ghlór bheith borb teann, dá gcuirtheá chun dul 'na comhair ba ghearr an dóich dhuit bheith gan cheann." Do ghlac fearg an tAmadán Mór is greamuigheas Feargus idir a lámha, adubhairt leis tuairisc na mná thabhairt do nó dhéanfadh broscar de n-a chnámha. Éirigheas cách go borb teann is beireas gach aon ar an bhfear mór; ba ghearr an mhoill air iad go léir dá ngoin go haedhibh, gan lúth, gan treoir. Seacht bhfichid laoch calma cruaidh tháinig do bhualadh an fhir mhóir, is dá mhéid a ngoineadh ná 'nguais is beag an tsuim a bhí aige dhóibh. Gach n-aon aca mar thigeadh air do chaitheadh é de phleist ar lár gur leag gach aon díobh le fuaim treascartha i nguais an bháis. Annsin dochuaidh san gcúirt 'na raibh an chúilfhionn mhaiseach mhná; rug leis í go dána dian is fear a choisc ní raibh le fagháil. Lá dá raibh an tAmadán Mór i n-iarthar Lochlann na gceol gcaoin, é féin is 'aon mhacaomh mná - ní chuala a n-áilleacht de dhís. Thárla gleann diamhair dóibh nach rabhadar fós roimhe riamh, dob fhearr féar, fíodhbhadh is fonn is fuaim na dtonn le sleasaibh liag. Dubhairt annsin an macaomh mná "A fhir is fearr lámh dá bhfeacthas ann, do shiubhail mé an domhan fá thrí 's ní fheaca tír mar an ngleann." Tháinig chuca ar an dtráigh an gruagach dob áille brat, corn ór-loiscthe leis 'na dhorn mar shamhail cuirn 'na mbeadh deoch. Dubhairt annsin an tAmadán Mór "Ní rabhas fós ar feadh mo ré aon uair gur mhó mo thart - is maith liom a theacht gibé." <L 290> Do ráidh annsin an macaomh mná "Ná hibh a dheoch is ná blais a bhiadh nó go bhfeasam cad é an gleann nach rabhamair ann roimhe riamh." Beannuigheas Gruagach an bhruit óir don Amadán Mór is dá mhnaoi: "Bí go subhach, a óg-laoich mhóir agus ól deoch ó chroidhe." Thug sin an chomaoin chéadna dhó ar fhreagra ghasta 's ar ghlór ghlic, is thug sítheadh sanntach borb 's níor fhág braon sa chorn nár ibh. Iar n-imtheacht do Ghruagach an chuirn níor bhuaidhe a chuirm le n-a hól - an dá chois ó n-a ghlúinibh síos dobhí de dhíth ar an bhfear mór. Adubhairt annsin an macaomh mná "is cruaidh an cás 'na bhfuil tú 'nois, is tearc do charaid sa domhan mhór 's ní truagh leo tú bheith gan chois." "Éist, éist, a ghailtheann óg ná bíodh brón ort 's bí id thost; ní bheidh aon chos isan gcrích nó gheobhad-sa arís mo dhá chois." Dochualadar ar a n-aghaidh san ngleann guth gadhair ba bhinn glór; rug seisean a sciath 's a lann ins an eanach dob fhearr dóich. Ins an eanach 'nar ghabh siad tig an fiadh beannach borb, agus gadhar cluais-dearg bán ag tafann go dána ar a lorg. Gluaisid annsin araon - an bhean 's an laoch dob fhearr trost; ba luaithe an tAmadán ar a dhá ghlúin ná seisear ar lúth a gcos. Thug annsin an tAmadán Mór urchar gasta nach raibh fiar, do chuir an tsleagh faid láimhe laoich tré n-a dhá thaoibh ag an bhfiadh. Beireas ar an ngadhar bán i n-a láimh is chuir é ar éill; "Beidh tú agam ag déanamh ceoil nó go dtig neach nó tóir id dhéidh." Chonncadar chuca san ngleann gruagach fionn go ndeallradh an óir, lann leathan ar a thaoibh chlí dá chraoisigh is sciath 'na dhorn. <L 291> Beannuigheas Gruagach an bhruit óir don bhfear mór is dá mhnaoi; fiafruighid scéala dhe go beacht cá ríoghacht do chleacht nó cá tír. "Gruagach an Ghadhair Bháin is é m'ainm dar go dearbh, a mhacaoimh mhóir, i gcrích Lochlann bhím de shíor is ar gach buidhin do bhrisim slógh." "Bheirim a dheimhin duit gan bhréag a Ghruagaigh shéimh is áille rosc, nach beidh Gruagach an Ghadhair Bháin ó indiu go bráth dá ghairm ort." "Nach leor duit, a óg-laoich mhóir chun bheith go cóir isan roinn mo shealg uile ar do láimh 's ár ngadhar bán do leigeann linn." "Mise féin dorinn an tsealg" do ráidh an tAmadán garg dian, "gibé againn is treise lámh bíodh aige an gadhar bán 's an fiadh." "Ó thárla mo ghadhar bán ar do láimh 's do chosa go bráth dod dhíth, biadh is éadach ar feadh do ré do-bhéar duit féin is dod mhnaoi." Annsin do ráidh an macaomh mná "An gadhar bán tabhair-se dhó." "Do-bhéarfainn agus gadhar breac is dá mb'áil leat ní badh mhó. "Do-bheirim do san an gadhar bán ar th'impidhe, a ghrádh thar gach bean, 's mur gcoimhlíonaidh gach ní dár gheall bainfead de an ceann 's an gadhar." "Ní dhearna mise ariamh bréag" do ráidh an Gruagach 's a dhéad mar bhláth; "ní iarrfad ort-sa ar a shon súd acht coimhéad mo chúirte 's mo mhná." "Bheirim a dheimhin duit gan bhréag a Ghruagaigh do léig liom do rún, nach léigfead do bhean go héag le neach fán ngréin, ná do chúirt." Annsin ghluaiseadar an triúr isan iúl 'nar ghabh an fear; chuir an óinmhid ar a mhuin an fiadh i gcrannóig a sciath is a bhean. <L 292> Annsin chonncadar le n-a dtaobh cathair chaomh go ndeallradh an óir; ní raibh dath dá bhfeacaidh súil nach raibh san gcúirt ní ba mhó. Annsin d'fhiafruigh an fear mór "Cia an chúirt óir úd ar ár gcionn? cia is triath nó tighearna don teach nó'n féidir a bhrath nó a shiubhal?" "Dún an Óir is é a hainm dún garguil lán de rath; níl dá bhuidhin fear le fagháil acht mise amháin is mo bhean. "An gleann sin ar ghabh tú tríd lán de dhraoidheacht dobhíonn gach lá; is beag an fóghnadh do-ním féin acht ag coimhéad méin mo mhná." Fuaireadar rompa isan dún inghean úr dob áille gné; ba ghile ná sneachtadh a corp gorm a rosc, mar chailc a déad. D'fhiafruigh annsin a bhean féin den Ghruagach séimh go luath prap; "Cia hí an macaomh déid-gheal óg nó an fear mór dá dtug sí searc?" "Bean an fhir mhóir úd thall do-chír inghean Ríogh ghil Thíre an Óir agus é féin an fear meanmnach dárab ainm an tAmadán Mór. "Is é is fearr lúth is réim isan tsaoghal dá bhfeaca fós; críocha an domhain fá n-a bhéim is mise féin gur ghéill dó." "Mo cheist ort, a dhéid-gheal cia an fear mór dá dtug tú móid?" "Ríghthe an domhain dobhí dá réir is mise do ghéill maille leo." "Is iongnadh liom a bhfuil tú 'rádh an domhan má tá fá n-a smacht créad fár léig sé a chosa leo 's a liacht slógh ar ar ghabh sé neart?" "Innsim duit gur fíor gan gó ríoghacht an domhain gur ghabh de láimh, 's nach fuil rí ná flaith san tsaoghal nach tug géilleadh do neart a lámh. "Gidh gur beag tháinig dá shaoghal dobhí san nGréig 'na ghamal óg; ba ghearr an mhoill air míle laoch do threascradh fé ar uair de ló. <L 293> "Ní raibh clogad, claidheamh ná sciath ná arm géar ag an bhfear óg acht bheith 'á gcaitheamh de phleist uaidh marbh, fuar, gan dath, gan snódh. "Ní fhuil ríoghacht ar bith san domhan nach tug go lom cath ar gach tóir; ní raibh neach chuir air le faobhar nár ghearr a réim aige beo. "Tháinig Colgach na gcruadh-lámh an fear gan scáth ón Aisia mhóir 's níor dhearg arm ar a chlí gidh ghaibh sé tríd an domhan mhór. "Do chuir air go ró-thapaidh a chulaith airm go cliste cóir is dubhairt go rachadh do chomhrac leis nuair chualaidh teist an fhir mhóir. "D'fhiafruigh de cár fhág 'na dhiaidh a chlogad, a sciath ná a chlaidheamh cóir; adubhairt seisean fós nár iarr d'arm riamh acht a dhá dhóid. "Adubhairt Colgach gurbh olc an chiall gan arm d'iarraidh chun dul i ngleo; "is baistim-se ort mar ainm an fhaid mhairfir - An tAmadán Mór." "Tar éis sin do rádh, thug le faobhar buille tréan don fhear mhór gur ghearr go cnámh 's do bhuain béic as le béim an bhuille mhóir. "Beireas go lom idir a dhá ghéig ar Cholgach tréan na gcruadh-lámh gur chuir 'ionathar le fáscadh nimhe tríd síos gan roinn spáis. "Do-bheirim a dheimhin duit gan bhréag slógha an domhain gur ghéill dó, is mur mbeadh draoidheacht an chuirn chrosta nach leigfeadh sé na cosa leo. "Rachad féin anois do sheilg de chuaird eile go Gleann an Smóil; coimhéad-se mo ráth ar mo chúl mo bhean, mo chúirt 's mo chuid óir. "Má's fada gearr bhead-sa amuich ná déin codladh 's ná crom do cheann, ná léig aon duine isteach ná duine amach dá bhfuil ann." <L 294> An Gruagach, an gadhar bán 's an chú d'imthigheadar an triúr do sheilg; an dias bhan 's an tAmadán Mór d'fhan san gcathair órtha dheirg. San gcathair órtha níor fágadh ann acht an dias inghean saor ba ghlan, gur ghlac codladh an fear mór 's do ghoir chuige dom dhóigh a bhean. Do ráidh léi an tAmadán Mór "A ghailtheann óg, tar fám cheann; tá na codladh mór dom bhuair' gidh nach obair dom suan san ngleann." Tháinig an ghailtheann fá n-a cheann - ba shamhail a deallradh leis an ngréin - 's do ráidh leis an Amadán Muar nár thráth suain do dhéanamh é. Tar éis luighe don óglach mhór tig súd gaiscidheach óg isteach, de mhnaoi an Ghruagaigh do bhain póg 's níorbh olc léi, dom dhóigh, a theacht." Éirigheas an ríoghan ba bhreágh snuadh is beireas go cruaidh ar a cheann agus dubhairt leis an Amadán Muar "Dorinn tú suan is níorbh é am. "Is olc an t-am," ar sí fá chás "'s is mí-thráthach dorinn tú suan, atáthar ar do thí istigh 's is eagal duit gur céim chruaidh." "Muna mbeadh an codladh trom go leor ní léigfinn an gaiscidheach óg isteach, 's nó go dtí Gruagach Dhúna an Óir ní rachaidh sé dem dheoin amach." Ar lár an dorais do shuidh sé ar a scéith dorug 'na dhóid; níor chum gabha, saor ná ceard comhla ba dhaingne ná'n fear mór. Éirigheas an gaiscidheach donn deas is rug go prap ar a scéith; "Fág an doras, a óg-laoich mhóir ní háit chóir 'nar shuidh tú féin." <L 295> Dob é freagra an Amadáin Mhóir ar an ngaiscidheach, de ghlór theann; "Nó go dtí an Gruagach atá amuich beidh tú istigh nó do cheann." "Dogheobhaidh tusa, a óglaigh mhóir lán trí ndabhach d'ór ghlan, ba is groigh is fearann saor agus léig mé féin amach." "Do-bheirim mo bhriathar duit gan gó gidh maith fós a bhfuil tú a rádh, acht go dtí Gruagach Dhúna an Óir go n-íocfaidh tú póg a mhná." "Dogheobhaidh tú súd uaim-se fós mo chulaith sróill agus m'each - is comh-dheas di muir is tír ar mo leigean arís amach." "Do-bheirim a dheimhin duit gan gó gidh maith fós a bhfuil tú a rádh, acht go dtí Gruagach Dhúna an Óir beir-se i ngeall le póig a mhná." "Do bhain mé den Ghruagach an corn ag dul do 'na luing isteach; dogheobhair an leath-chos is an t-ór is léig mé san ród amach." 'S annsin do ráidh an ghailtheann óg "Léig an gaiscidheach cródha amach, ach go gcuiridh sé do leath-chos fút 's go ndéanfam le chéile siubhal go beacht." "Má áil leat-sa, a ghailtheann óg leigfead-sa an gaiscidheach óg amach; Cuireadh sé mo leath-chos fúm is imthigheadh ar siubhal go beacht." Séideas le draoidheacht go deas faoi an leath-chos mar bhí roimhe riamh. Do ráidh an gaiscidheach dobhí glic "Bímíd uile anois ag triall." Adubhairt leis an tAmadán Mór "Fanfair fós annso go mall, an leath-chos eile, gidh céim chruaidh dobhéarfair uait nó do cheann." Dobhí an Gruagach i gcás chruaidh is thug léim go luath i n-ucht na mná: "Gabh mo choimirce, a bhean is mo dhíon go beacht ón mbás." "Ní heagal duit-se an bás" do ráidh an bhean dob áille dealbh, "an leath-chos eile tabhair-se uait is díon ón nguais seo t'anam." <L 296> Níor léig eagla tagra dhó - dobhí an fear mór ós a chionn, thug an leath-chos eile dhó - scéal gan gó mar deir an pionn. "Anois ó thárla do chosa fút is ró-mhaith do lúth i ngach am, triallaimís a dtriúr amach go ngabham neart i ngach ball." "Na cosa do baineadh díom ní leigfear arís leat ná leo, 's ní mó rachair dom dheoin amach go dtí Gruagach Dhúna an Óir." "Is baoth do thoisc, a mhacaoimh mhóir chuireas tú i gcomhair lúith is riain; ba chóir dá mbeadh ar chumas duit nár mhian leat mo mhí-riar." "Dá dtugthá dhomh-sa tuilleadh cos is gach maith dá bhfeaca súil, ní thréigfinn air sin mo rún ná mo chumann d'fhear an dúin." "Fear an dúin ní thiocfaidh arís triall do shlighe 's ná bí 'na chás, béarfad liom an bhean dom féin 's ní scarfad léi go lá an bháis." "Atá an Gruagach fós le teacht gidh nach maith leat-sa a thrách íocfaidh tú a ndearnais air geallaim duit gidh teann do rádh." "Le n-a theacht nó a dhul ar ceal glac gach maith atáim a rádh; triallfam féin 's ár ndís bhan is gheobham neart i ngach áird." "Bean an Ghruagaigh ní leat go bráth le neart lámh ná le toil; triallfaidh sí im dháil-se féin muna teacht dá céile, is bí id thost." "Nach fuil bean eile agat féin is maith méinn, gnaoi agus rosc, is náireach dhuit, a mhacaoimh mhóir mise fá bhrón anois do chosc." "Ní tháinig riamh 's ní thiocfaidh fós gaiscidheach cródha ná teann-laoch dogheobhadh bean an Ghruagaigh Óir go dtigidh fós fá n-a déin." "Is olc do nádúir is do rún "'s is mór do chlú i gcríochaibh cian, thugas-sa dhuit siubhal is lúth 's is mairg duit mo mhí-riar." "Thugais dom siubhal is lúth 's gur le mí-rún do chailleas iad; dá mbeinn' na n-easbaidh go lá an bhráth ón nGruagach ní bhfaghair-se triall." "Do-bhéar gach aisce, ór is maoin do-bhéar gach ní dhuit is mian, ní dhéanfad feasta olc ná díth is fulaing sinn anois do thriall." <L 297> "Olc ná díth ní gheobhainn uait ná fós duais ar chor san tsaoghal; bean an Ghruagaigh ná cead riain ní bhfaghair iad go teacht do féin." "Innsim duit, a mhacaoimh mhóir creid gan gó mo bhriathar fíor, nach tiocfaidh Gruagach Dhúna an Óir 's go mbeir-se fós aithreach tríd." "Dob aithreach liom an Gruagach caomh má's é sin suim a bhfuil tú a rádh 's dá mbeadh gan teacht ní saor do ghuais go n-íocair cruaidh i bpóig a mhná." "Is briathar domh-sa, a mhacaoimh mhóir go bhfuilid slóighte agam im dháil, a bhéarfas bean an Ghruagaigh óir gan cead dóibh ná duit 'na ndáil." "Gidh táim-se anois 's an dís bhan gan Gruagach deas na slógh, ní leigfead go bráth tú dhul amach go dtigidh isteach má tá beo. "Ní heagal liom do shluagh tréan do dhraoidheacht féin ná do neart, íocfair liom-sa nó leis siúd do theacht don dún gan a chead." "Má thugas póg don mhnaoi chaeimh 's gur mhaith léi féin mo theacht, nach lór leat-sa mar dhíol uaim í dá luadh mé dhul amach?" "Ní ghlacfainn mar íoc í dá luadh 's ní maise an tuairim a thagairt léi; ná bí ag tuar do thriall amach - ní scarfad leat go dtigidh sé." "Dá mbaininn uait do chosa arís badh mhór do dhíth 's badh leamh do ghreann, ná coisc mé feasta ar thriall amach nó beir 'na n-easbaidh, is fós do cheann." "Má tá do ghníomh do réir do ghlóir" ar an fear mór is é ar an doras, "féachaimís araon le chéile cia againn is tréine ceann is cosa." Annsin adubhairt an ghailtheann óg "A fhir ba chródha gaisce is gliadh, cailleamhain do chosa dhuit arís badh mhí-ghnaoi is easbaidh dhian." <L 298> "A bhean is áille scéimh is dealbh ní heagal duit-se go deo arís, le draoidheacht doilbh ná neart lámh cos ná lámh do bheith dom dhíth." "Ní tuigtear leat i n-éifeacht fós mar chaillis cló, maise is gnaoi le geasa draoidheachta an chuirn chrosta scuirfidh do chosa seal dod dhíth." "Ó fuaireas mo chosa arís i gcóir mo neart is mo chló go dearbh, ní heagal duit go lá an bhráth go bhfaghaidh do lámh a gcealg. "A ghaiscidhigh úd na mbriathar dteann do bhagair ceann is cosa 'om dhíth triall ar th'aghaidh is déin an bheart má thig leat, is meathta an gníomh." "Nach eagal leat do chosa arís easbaidh bríghe, lúith is riain; atáid na geasa céadna arís le himirt ort má thuillir iad." "Ná bhí feasta baoth gan chéill led ghlór shaobh do chanair linn nó go dtí an Gruagach ceannsa teann do shaoghal ní scarfar linn." "Creid-se, a mhacaoimh, scéal gan gó an Gruagach cóir go bhfuil gan bhrígh; dá bhrígh sin féach ort féin nó is duit is baoghal, geallaim díbh." "Do-bhéar duit cumas, neart an domhain buadh agus rogha ar muir 's ar tír, do theacht slán ó ghliadhaibh cruadha 's gan béim ná guais do namhad dod chlaoidhe. "Do-bhéar fós duit corn buaidhe ó gheasa druadh dhéanfas díon, cló na hóige beidh agat féin is faid mhór saoghail ag do mhnaoi." "Is maith gach duais dá bhfuil tú a rádh acht dá fheabhas a gcáil, a maith 's a ngníomh triall amach ní bhfaghair go bráth i bpóig na mná go dtugair díol." "Ní cuibhe dhuit-se, a mhacaoimh mhóir mo chosc i ndóigh go ngeobhainn díth; ní fheicfir Gruagach Dhúna an Óir ag teacht id chomhair go bráth arís." <L 299> "Dá mbeadh gan teacht go deireadh an domhain ó do phéin ní bhfaghair-se fóir; níl do thriall go bráth amach go dtugair díol go beacht san bpóig." "Ní le goimh a thugas di póg acht le ró-sheirc cumainn dá gnaoi; is gur cailleadh Gruagach Dhúna an Óir ní foláir go dtiocfaidh linn féin í." "Má cailleadh Gruagach Dhúna an Óir is géar an brón 's is doilbh linn; agus é bheith marbh nó beo beir-se fós gan cead na slighe." Adubhairt an ghailtheann óg "Do scéal ní dóigh go bhfuil fíor; tiocfaidh an Gruagach tar 'ais fós is san bpóig do-bhéarfair díol." Adubhairt an tAmadán Mór "Ní foláir go fóill go ndéanfair moill má's gan teacht don Ghruagach Óir mise dó chum seasaimh boill." "Ní tuigtear liom gur briathar cóir a mhacaoimh mhóir, a chanair linn, an té thug ort cabhair is fóir gur mian leat brón do ná díth." "Dá bhfaghainn-se ceart na lann cos ná ceann ní léigfinn leat ná le laochradh gaisce an domhain le draoidheacht go lom dorinnis beart." "Nach tuigtear leat-sa, a mhacaoimh mhóir go bhfuil im chomhachtaibh geasa arís tusa bheith gan cosa id chomhair - díth ba mhó ná póg ó mhnaoi." "Dá gcaillinn cosa agus ceann lúth mo bhall is fuil mo chroidhe, ní léigfinn leat-sa an bhean ar ball do ghlór, gidh teann, ní heagal linn." Aitchim ort, a mhacaoimh mhóir" do ráidh bean óg an Ghruagaigh chaomh, "nuair nach dearnaidh olc ba mhó tabhair an ród do go séimh." "Gidh deacair linn, a chiabh an óir tú i ndobrón do dhiúltadh tríd ar ar iomchuir an talamh d'ór ní thiubhrainn fós do imtheacht slighe." <L 300> "Ní hamhlaidh is cóir, a mhacaoimh mhóir díth ná brón ní dhearnaidh dúinn; badh dhoilbh liom-sa tusa fós do chlaoidhe, dom dheoin, le geasaibh draoidheacht'." "A bhean is áille cló is gnaoi ná glac tríom-sa uamhan bróin; i n-a gheasaibh níl mo shuim ní bhfaghaidh 'na gceangal mé go deo." Do labhair an ghailtheann, go caomh caoin is dubhairt: "A mhacaoimh na mbuadh lán, ní fiú coir an ghaiscidhigh gan cead is géilleadh dho anois d'fhagháil." "Do-bhéarfainn cead riain is slighe dá roicheadh sinn an Gruagach áigh; go dtigidh sin ní scarfaidh linn ar chomhairle chinnte fir ná mná." Do ráidh an gaiscidheach de ghlór theann "Cosa is ceann beir dá ndíth; an dís bhan béarfad liom géill go humhall nó is aithreach díbh." Annsin thug an macaomh mór baoth-léim chródha ar fuaid an dúin go bhfuair a lann líomhtha is a shleagh i n-a dhá láimh de lom lúith. Do ráidh na mná dob áille dealbh "A mhacaoimh, t'fhearg cuir ar gcúl nó is bás dúinn-ne tríd go beacht - ná déin beart nár mhaise dhúinn. "Ó fuairis do chosa do chur fút rith is lúth, neart is rian, níor chuibhe dhuit mar gheall ar phóig ná díth, ná brón, bheith gan iad." "Má bhíodar mo chosa dom dhíth scéal de bhrígh geasa cruaidh, atáid fúm anois i gcóir is leat ná leo ní leigfead iad." "Is maith do mhéinn, a mhacaoimh mhóir is glan go leor atá do rún, is mise Gruagach Dhúna an Óir do chuir do chosa go cóir fút. "Is mé Gruagach an Ghadhair Bháin do ghlac ar láimh go dearbh thú; is mé do bhuain do chosa dhíot d'fhéachain do ghníomh is do rúin. "Is mé do dhearbhráthair caomh is fada mo réim ar do lorg, anois ó thárlamair le chéile táim-se saor ar dhraoidheacht an choirn." Annsin rug siad lámh ar láimh grádh ar ghrádh, méinn ar mhéinn; phógadar a chéile le cumann croidhe 's ní hiongnadh linn sin mar scéal. <L 301> Is iomdha suairceas is comhrádh caoin do chan an dís sin go lá; d'innis Gruagach Dhúna an Óir go gairid dóibh go raibh an námha. Annsin d'fhiafruigh an fear mór créad an ród 'na raibh an námha; "Diúltuighim staonadh dhuit ná dhóibh go bhfaghad cóir ar dhul 'na ndáil." Gluaisid rómpa, iad araon an Gruagach tréan 's an fear mór; ní raibh an dís sin fán ngréin ba threise réim, neart is cló. d'innis an Gruagach do go roibh cúirt gan locht a bhfogas dóibh, is cúigear athach ar a ndeallramh gur mhór an scannradh dul 'na gcomhair. Níorbh fhada chuadar ins an ngleann is iad go teann, measadh dóibh go gcluinid fothrom, trost is fuaim ag athach gruamdha an bhuille mhóir. Dochonncadar ag teacht go dian is sár-lorg iarainn i n-a dhóid; ba leithe a shúil ná an ré 's ba mhó a phlaosc ná bolg bó. Níor labhair focal leo ná gíog acht teacht le fíoch-nimh i n-a ndeoidh, den tsár-lorg iarainn do bhuail béim anuas i bplaosc an Amadáin Mhóir. Do thuit an tAmadán ar a dhá ghlúin annsin le pudhar an bhuille chóir; do phreab 's do ghreamuigh le fáscadh nimhe fá bhun a chíoch an t-athach mór. Thugadar cuir go teann tréan goin is baoghal is dainid bróin; ní raibh samhail dóibh araon le neart i n-aon bhall den domhan mhór. Do chuiridís cnuic ar crith go mór le neart dóide, cuirp is cléibh; do-nídís tobar de thalamh chruaidh 's do bhainidís fuaim as clocha sléibh'. Dob iongnadh leis an Amadán Mór an t-athach cródha, neart a ghéag, go bhféadfadh seasamh leis chomh fada ná fear san domhan le neart a bhéim. <L 302> Do ghlac fearg an tAmadán Mór is thug go cródha goin go haedhibh ar an athach le fáscadh nimhe gur bhuain as bíodhgadh is cnead cléibh. Do thóg sé an t-athach ar a chorp 's do bhuail é ar chloich 'na phleist ar lár, do bhris a chorp 's a chroidhe 'na chliabh go raibh 'na liaghairne marbh tláth. An uair fuair an lorg 'na dhóid fear a chlóidh ní raibh le fagháil; ní raibh an laoch sin fán ngréin ar a bhfaghadh béim nach raibh ar lár. Triallas annsin isteach don chúirt an Gruagach fionn 's an fear mór, is fuair siad ceathrar athach ann dobhí teann i neart 's i nglór. "Comhraic-se le fear den bhuidhin a Ghruagaigh chaoin Dhúna an Óir, is fágtar orm-sa bualadh an triúir 's ní mhaithfead bonn ná buille dhóibh." Is lom do bhuail gach n-aon den triúr buille dlúth ar an bhfear mór, 's is gearr gur bhris a gcroidhe na gcliabh le sár-lorg iarainn an athaigh mhóir. An t-athach óg dobhí go buan ag comhrac Ghruagaigh Dhúna an Óir, do scread go luath is go lom is d'iarr cabhair ar an bhfear mór. "Dogheobhair sin uaim-se go fíor má bhír dílis dom go deo." Do gheall seisean ar feadh a shaoghail go ndéanfadh réir an fhir mhóir. Do ghlac seilbh i ngach ball 'na raibh anois a chuid stóir, ní raibh samhail díobh ibhfus ná thall le neart a mball san domhan mhór.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
