Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Pláig Fhollasach, Pláig Choimhtheach
Title
Pláig Fhollasach, Pláig Choimhtheach
Compiler/Editor
Buttimer, C. G.
Composition Date
1848
Publisher
(Corcaigh: Cumann Staire agus Seandálaíochta Chorcaí, 1997)
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
{N JCHAS102 41-68} {L 43} {B 1848lsc 19L} {G L} {U 0401} {C Prós} {M 8} Ortha le rádh an aghaidh an tonn teasgach do bhí an Éirin A.D. 1832. Ó a Íosa a fhúasglaightheóir díadha bí trócaireach orn, agus air an saoghal uile. Amen. Ó a Dhía chómhachtach, ó a Dhía bheanaighthe, a Dhía dhomharbhthach, bíoch trúagh agad orn, agus air a bfuil san saoghal uile. Amen. Tábhair trócaire agus mothfachna ó a Íosa air feadh na gúaisibh seo do láithir, doirt anúas tfuil mhór-lúach oirn. Amen. Ó a athair shíorruídhe bí trócaireach orn tré fhuil ró naomhtha t'aon mhac Íosa Críosd. Bí trócaireach orn athchuinghiomuid ort. Amén. Amén. Amén. <L 45> {B 1833 19L} {C Fil.} Is mó suaircfhear snua-gheal mear d'imigh i gcéin gan réim tar lear, agus fionn-bhean bhúclach, cúlchas, seang ag a raibh croí gan díth gan mheang. <L 47> {B 1834lsc 19L} Beidh pláig is gorta go follas i dtíorthaibh, taispeánta, taoma san aer go coimhtheach, mórán iontais dá fhaicsin ag daoinibh leo riamh ar talamh ná facthas roimhe sin. <L 49> {B 1834 19L} A shéimhfhir is léannta 's is mórdha crut, is tréitheach i mbéasaibh 's a nóis gan lot, 'nois gléasam ár mbuíochas go córach ceart, chum aoin-mhic na béithe, is chum fó na bhfeart. Mar shaor sé ó thaomaibh an bhróin 's an cheas, a n-aoire dá thréada is fónta meas, mar chaomhnaigh gan éislinn re mórdhacht gean, a caomhshagart d'Éire na n-órbhrog sean. <L 50> Is léanmhar an néal-so 's an ceo le seal, ar spéir-bharraibh Éireann 's ar thóraibh ceal, do traochadh, do léanadh tar fóir gan char, ár mbéithe, ár dtréinfhir 's ár n-óige mear. Biaidh pléireacht ag féinibh re só ar gach ard, biaidh caomhchruit' 'gá ngléasadh gan cómha ag gach bard, biaidh féis na mban aerdha le ceol gan sgáth, ó théarnaighón mbaoghal ár lóchrann Dáith. {B 1833 19L} {L 52} Is fada Éire faoi throm-bhrón, gan seascair-bhéile, gan teann-lón, gan staraí gléasta, gan bhinn-bhard, ag canadh a béasa go glinn ard. <L 57> {B 1834 19L} {C Prós} Chumh an Athar Dáibhídh Ó horgáin, dá eargairim air a théurnadh ó'n bhfiabhrus. 1834. <L 59> {B 1834-35 19L} TEXT Pláig Fholasach 1 Ní tubaistuidhe. ní míodhámharuidhe et ní conntabharthadha an phláig féin ioná an ghorta. Do scriosan air uairibh na tíortha et na cathracha mar sin do buaidhreadh na Rómhánchaibh; nuair tháinic namhuid na cine daona .i. Alaricus. tar éis léirscrios na hIodáile go huile. do-tháinidh a bhfos longphort leis an Róimh, gur thuiteadair na Rómhánaig. san uile shórd mídhádh bochtaneacht amhgair et míofhortúin le huireasbadh gach uile neithe. nár fágbhadh aon rud aco do'n bheatha is gnáthach le duine d'ithe. ionnus gur chromadur air na capuill. na gadhair. na cat. na luchaig. na los- cáin. et an uile ainmhídhe eile shnámhas air an ttalamh ionna bfhaighdís lam air d'ithe. et an uair do thoipeadar so orrtha do shíghneadar féin air a chéile. d'ithe. 2 Is uathbhásach critheaglach an bhail- so air an ccinne dhaona ionna bhfuil sé do <L 60> riocht anos orrtha a chéile d'ithe le gorta le huireasbadh et le hanacra. d'itheadar na hAithreacha a clann mhac. et na máithreacha an ghein do thugaidís chum an tsaoghail. Do thuit an nídh ceadna amach a bhfoslongphort no a Siege Ierúsalem. mur thugan Usebius a bhforus feasa na heagluise cúntas air. Ag Siege Numentia. (p. 130) Pláigh Choimhtheach Numentia. an tan do chuir Scipio cosg air an uile shórd bígh na beatha ioná aon nídhe eile do bhearfadh cabhair congnamh ioná fáeseamh dóibh. do bhí an oiread san d'amhluadh do gheanachuis et do chíocras orrtha. a ccás go nionnsuighdís et go rithidís air na Rómhánacha gach aon lá chum bear- tha orrtha. mur bheithdís ag fiadhach beathadhaigh allta et an mhuintir 'na mbeiridís orrtha. d'ithidís et do ghearadaois iad ionna mblodhnaibh et do reicidís iad ann sna cuadhmhargaibh go hoscailte gan cheilt. ionnus gur mhó an meas do bhíodh ar Rómhánach mharbh ionná air fhuascladh dhuine bheó. Luaidhtear scéal annsa ceathramhadh leabhar do leabhruibh na Ríogh. air ghorta do bhris amach a Samária an aimsir Eliseus an fháig do sháruighean gach ar léighios fós. Do bhí teirce an bhídh chomh mór sin go reicídh ceann aisil air cheithre fithid píosa airgid. et go bhfaghthaoi chúig phíosa airgid air thómhas beag do shalchar colúir. scéal budh bharbardha ...a budh aingídhe et budh dhólásoidhe dám fhéidir a chlos anuair do chathadar a raibh aco don bhia d'ithidis na mná a lean- bhadh féin. et do rín bean gearán p. 131 le Rígh Israel air mhnaoi eile do bhris connra nó marga do rinn sí lé .i. do bhí dís leanbh aco et d'itheadur leanbh aco air ttúis. et do cheil an bhean eile a leanbh féin. ag so an gearán do rin sí leis an Rígh a dúbhairt sí mur so do chóimhlíonasa mo chonnra lé si. et d'ithiomair mo leanbhsa air ttúis. na dhiagh sin do chuir sise a leanbh féin a leataoibh uaimse. et séanadh sí mo cheart féin do tabhairt damhsa. air chlos cainte na mná do'n Rígh do ghlac uamhuin mhór é do strac a chuid éduigh et do buaileadh é le doilghíos do-áirmhithe. Tucidh Iosephus cúntas dúinn ann sa seachtmha leabhar do thráchtas air choguidhe na nIúduidheach scéal atá ró ghaolmhar do'n stair shuas. acht gurab uathbhásaidhe é só ioná an scéal eile. Do bhí adeir se. an Ierúsalem. an uair do chuiridh Siege le bean uasall onórach shaidhbhir. et do chuir an bhean cheadna. a cuid óir et airgid et ionnmhais a ttigh áirighe de'n bhaile. acht beagán. et iar an mbeagán sin do mhair sí tréimhse aimsire le bainistídhe mhaith mheasardha. Achd mo nuar! níor fullaingidh dhí sin do dhéanamh a bhfad. Óir an tan do fuaradar soigheadúiridhe an díon p. 132 díon longphoirt amach an áit ioná raibh an saidhbhrios a ccoiméad do stracadar do scubadar et do shliobadar uaithe gach a raibh amuigh 'ná astig an árd ionná a bhfána aice. nó tré chruadháil nó chinneamhuin go ttabharfadh gaol caruid nó cómhfhogus con- gnamh ionná fóirighthin di. do stoladaois na saighdiúireadha an braon. an drannt. an mhír nó an greidhim do chuireadh sí chum a béil. uime sin air na faicsin féin caillte gan dóchus ioná comairce. et lán deimhneach air bhás d'fhághail do'n ghorta. do an oireasabadh. et d'n dítheacht gan cabhair ioná congnamh 'na dochar ioná fóirighthin d'fhághail ioná riachtanas. Ó cháirde cad do rin a bhean uasall mhíofhortúnachso. Do armáil sí í féin a ccoinimh dlígh na nadúire et ag amharc air a leanabh do bhí ceangailte dá cíochaibh. do scread sí air an modhso. Á a Mhic mhío- fhortúnaic. na máthar is míodhádhbharuidhe ioná sin. cad do dhéanfa mé leat. Cá ccúmh- dóchad cá ttaisgiod nó cá ccoiméadfad tú. Tá'n chruadháil et an gábhadh chómh mór sin. súd et gur shábhalas tu ó'n ngorta. atáim lán deimhneach tu bheith ad dhaoirseach p. 133 dhaoirseach ag na Rómhánchaibh. <L 61> A mhic is fearr go mór go noilfidh tú do Mháthair do thug bith na broinn duit. et súgha a cíoch duit. Is feárr uathbhás eagla et scannradh do chur air na saighdiúirídhe malluighthe-so a ccás go mbeith trácht air an ngníomh so ag cineachaibh go deire an tsaoghail et dubhrón do bhuala a ccriodhtheacha na ccuiptheóireadha so nár fhág aon tslíghe eile agam chum marthain air rádh na bhfocalso. do gheárr sí sgornach an leinbh mhín cheannsa mhaoth óig. et do rin dá leath chomhtrom iona lár de. et do bhruith air an ttine leath de. et chuir an leath eile a ccoiméad. tar éis an chéad leath d'ithe dhe. an uair do bhí an tslachchuimhne chúmhach so críochnaighthe ag an mnaoi thubhaistigh. do ritheadar na soighdiúireadha asteach air fághail bholadh na feóla. Do bhagradar go géar air an mnaoi mur an inneósach sí dhóibh cá raibh a stór go nimreóchadís bás et buan éag uirthe dá dhruim. Acht an bhean air mearúghadh air cuthach air buile et air biothbhánuidhe do dheasgoibh an ghníomha do rin sí. et nár bhfeárr lé críoch d'imtheóchadh uirthe ion- ná a leanbh do leanmhuin do'n tsaoghal eile d'fhreagar si mur so iad. Síothcháin a cháirde ghrádhach et a dhaoine muinteardha. roineamaoid go grádhmhar le chéile gan im- reasán. ag rádh na mbriatharso p. 134 mbriatharso. do thug sí an leath do bhí gan ithe d'en leanbh le et do leag sí air an cclár ós ccómhair é do ghlac eagla ró mhór na saighdiúireadha air an radharc uathbhásach critheaglach sin. ionnus ná'r fhéadadur aon fhocal do rádh ná labhairt acht an bhean air an ttaomh eile ag féachain ortha le fiadhantus et mearúdhagh céile. et le glór brisde adúbhairt air an modhso. A dhaoine uaisle nách é so mhacso. toradh mo bhroinne féin. nách é so mo ghníomh féin? créad an fáth na blaistí cuid de'n fheoilsi? et gur ithiosa rómhaibh í. A bhfuiltí ní bhus cúirialta. ní bhus déistinídhe ioná ní bhus laige 'ná bean. a bhfuil sibh ní bhus scrupaluidhe ní bhus eagladha ioná an Mháthair do thug chum an tsaogail é. Ó beiridh air. is mise d'ith an chead ghreim do. et congmhadh mé cuideachta díbhse ag ithe na coda eile. acht níor bféidir leis na saigh- dúireadha fanamhuin ag amharc air radharc chómh critheaglach. Leis sin do ritheadar amach trí na dóirse. et d'fhágbhadar an máthair na haonar astigh. 3 Cad is féidir liom do rádh air na plágh- aibh eagcruadhais so. do léir scríos mórán tíortha cathracha et cóige. Scríobhan mórán úghdar gur thárláidh a leithéid sin do phláig a cConstantinople. go measach p. 135 go measach an mhuintir do truaillíghthí lé. go mbíodh an chómhursa budh ghoire dhóibh air tí a marbhtha. an uair do bhuaileadh an ráig bhuile so iad. do gheibhedís bás air buile air báinídhe le cuthach le heagla et le scannradh. ionus go measadaois gur ab iad a ccaruid do mharbhach. 4 An aimsir Heraclius a Romania. Dho bhí pláig chómh marbhthach sin ann a mbeagán laethe go scuabthi mórán mílte díobh chum siúbhail. et urmhór na muintire so do buailtí leis an aicíd mhílteach so, do theilgidís iad féin ceann re fána le failltibh is na haimhnibh chum ionnfhuara nó faosaimh d'fhághail ó'n tteas anórduighthe 'na mbídís .i. an ionathair. an iníghe an aodhaibh. a scartacha. a bpotóga. a ccnámha a ccroicin. a ccuid fola et feóla air dearglasa le gear nímhníghe na haicíde gráineamhla sin. Do bherir Thaudices úghdar Gréagach. scéala dúinn go p. 136 go raibh an oiread sin mórgaidhtheacht. bréantas et truaill- ightheacht 'san áer. go bhfuair iliomad bás. et ní bhfuarthas liaigheas ioná lusradh. ná íocluibh do bhainfeadh barrthuisle aisde. et scéal dob iongantuidhe ioná sin dá mbeith <L 62> sé d'ágh air aon neach díobh dul ar son bás d'fhághail. ná bíodh mea ... ioná cuimhne aco air aon nídh dá ttuiteadh amach dóibh an faid do bhídís gonta leis an aicíd ghráineamhuil sin. ionnus go ndearmadaois na haithreacha a cclann mhac. na firainna. etc. 5 Do bheir Marcus Aurelius. úghdar in- chreidte cúntas dúinn air phláig do bhí an aimsir féin 'san Iodáil. gur bhurusa an beódh do chómhairiomh ioná an marbh. Saighdiúireadha Abidus Casius air mbeith dóibh a Seleusia. cathair atá lámh le Baibilon. do chuadar asteach a tteampoll Apollo et do fuaradar ann sin cófradh ionnar mheasadar mórán saidhbhris dfhághuil. d'oscladar í. et do ghluais aiste amach an boladh a p. 137 bréantas an mhórgaidhtheacht budh ghráineamhla. et do badh uathbhásuidhe dá m'fhéidir a bheith. ionnus gur ghalaruigh sé ríoghacht na Baibiolóine uile mor thímpioll. et as sin do'n Ghréig. et don Róimh ag truailliúgh ann gach áit ion- nar ghaibh. ionnus nár mhair an tríamha cuid do na daoine. 6 Féachamaois anois a cháirde an bhfuil míshéan chómh mór leis ag na dórsibh aguinn láithreach? amhuil is ná tíghean árr bpeacuidhe a laighead. ní théighion díoghaltus Dé a luighead chum sásaimh do bhaint amach de na peacthaigh cruadhmhuinéalacha a ttaobh aitheanta 'sa righail do bhrise. 7 A bhliaghain tar éis Rígh na Fraince do phósa le Leonóra inghein Impre na Gear- máine. do bhí a leithéid sin d'aicíd choimhthigh air feadh na tíre sin go huile an mhuintior do bhí galaraidhthe do chuiridís a los plághamhúil amach tríotha go bhfaghdaois bás a ccionn cheithre huaire fithiod. Do thionnscainn sé san iarthar. as sin do an Ghearmáin. Do imthigh p. 138 d'imthigh sé mur chaor thínn- tíghe. ionnus go measfuidhe go scuabfadh sé an chine daona do dhruim na talmhan. air an adhbhar sul a baineadh aon stad aisde. do bhí a bréantus chomh mór sin. nár fhág sé aon nidh 'na bheathaidh beag nách. et an beagán do mhair díobh mur chómhartha aithríghe. chum fearg Dé do chuir air ccúl. d'imthíghdís cómharuidhthe le crosa dearga. 8 Scríobhtar go raibh an phláig chómh fóiréigneach sin a Sagsana. nách é amháin na daoine ag fághail bháis. na héin ag fágbháil a neadracha an uighe et a ngeárcach. na beathuidheadh alltha a fágbháil sa tréigion a ccuaiseacha. na hathracha nímhe. et tódaibh ag imtheacht na sluaghtaibh a ccómhluadar a chéile. ionnus ná féadadaois an bréanaso do thigeadh ós an ttalamh do sheasamh. et do feicthí carn díobh marbh fé na crannaibh lán do ghearbaibh et do nioscóidibh. 9 Ann san mbliaghain 1546 a ndeire mhí na p. 139 na ... béiltine. do thionnscan a Stics cathair atá a bProibhine pláig mharbhthach do sheasaimh trí rátha. ionna bhfuair móran de'n uile chinéal bás. a ccás go raibh na teampoill baiclíonta dhíobh. mur ná faghdaois slíghe chum an adhlacadh ionn- ta. An mhuintir do gontuidhe leis an aicíd ghráineamhúil so an dara lá d'imthíghdís air deargbhuile. et do chaithidís iad féin a mach tríd na fuinneógaibh et ann 'sna toibreacha fíoruisge. tuille aco 'na ttígheach fuil shrón orrtha. et dá ccuirfídhe cosg uirthe do gheibhdís bás air an láthair. Na mná troma ag cailleamhuin ttorthais. et gach aon díobh do gheibhidh bás mur do craithfí fuil air a ccorpaibh mór thímchioll. Do bhí an ur- chóid chómh mór sin go ttréigiodh na hAithreacha a cclann: et na mná a bhfearaibh <L 63> pósda. Níor choisg an saidhbhrios do shealbhuigheadur ó bhás d'fhághail do'n ghorta iad. Air uairibh ní bhfaghfuidhe crúsca uisge air airgiod dá bhfaghdaois le cruadháil nó cinneamhuin greim re'n ithe. le buile an teinnis do gheibhdís bás et an greim 'na mbéal. Do bhí an aicíd chómh huathbhásach sin nách túisge d'fhéacadaois air p. 140 air an othar ioná do thóghadaois an aicíd. et do bhí an táer os cionn na cathrach chómh truaillighthe sin ó bholadh ná mór urchóide sin mur a stiúrdhoch an ghaoth é do líonadh na daoine do nioscóidibh do ghearbhaibh et do char- búnclaibh. Ó mo nuar! a cháirde. cad é an cúntas do bheir na leágha do bhí a ccúram na notharso a deiridís. tá'n aidíd so chómh húrghrána chómh uathbhásach sin. ionna raibh folaigheacht ionná purgóid ioná aon liaigheas eile do bhainfeadh staona aisde. gurab é íocluibh nó fóirithin ionna raibh a ndóthchus ann. a bás. mur so do bhíodaois ag feithiomh air an tteachtaire. do scairfeadh an tanam ris an ccorp. Mur do chonarc an aon mhnaoi amháin do ghlaodhaigh ag an na fuineóig féin chum socraidhthe éigin do dhéanamh le lín a báis. Do bhí a heisléine dá déanamh aice féin. et an mhuintiar do chuaidh ag adhlacadh na marbh. air a tteacht thar nais. do bhí an bhean treasgartha róm- pa air an úrlár. et a heisléine gan críoc- núghadh. Dá bhrígh sin tugadh gach naon aire do féin et seachnadh an peacadh air eagla na neithe úd do luadhmair.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
